gezond idee 1

gezond ideeMagazine van Maastricht UMC+ Nr. 3 2015

Ons meest complexe systeem Het zenuwstelsel

Kinderwens?Zorg voor een goede start

HERFST Tank nog even bij voor de winter!

Meer gezonde ideeën op

gezondidee.mumc.nl

Willen we wel elke behandeling die kan?

azM en UM werken samen onder de naam Maastricht UMCazM en UM werken samen onder de naam Maastricht UMC+

2 gezond idee

Dit doe ik Kevin Vernooy (36),cardioloog

‘Een hartritmestoornis – toen ik

zestien jaar oud was, kreeg ik er zelf een. Wat

ik nu met een patiënt doe, heb ik zelf onder-

gaan. Ik weet wat het is om op die operatie-

tafel te liggen. Patiënten leggen hun leven in

jouw handen. Als ik een pacemaker of ICD

(ofwel: Implanteerbare Cardioverter) heb

geplaatst, merk ik dat patiënten onder mijn

hoede willen blijven: “die dokter heeft hem ge-

plaatst, in hem heb ik vertrouwen”. Ik plaats

vaak pacemakers – routine maakt je goed.

Daarnaast doe ik onderzoek, dat boeit me.

Zeker als ik het resultaat direct kan toepassen

in de dagelijkse praktijk.’

Wetenschap26 Ons zenuwstelsel Als je het

in kaart probeert te bren-gen, zie je hoe ongelooflijk ingewikkeld het is. Een gi-gantisch netwerk waardoor onafgebroken elektrische signalen zoeven die ons laten denken, doen, ruiken, zien, proeven en voelen.

32 Een dag bij De Maastricht studie In Nederland hebben zo’n 1 miljoen mensen type 2-diabetes en dat aantal groeit snel, ook onder jongeren. De Maastricht Studie speurt naar oorzaken en gevolgen. Kijk mee bij dit unieke en belangrijke onder-zoek (en doe mee!).

39 Mijn ontdekking Dr. Chahinda Ghossein toonde de relatie aan tus-sen zwangerschapsver-giftiging en hartfalen. En onderzoekt nu wat daar aan te doen is.

Inhoud

Gezond leven4 Kinderwens? Bezint eer

ge bemint! Want een goed begin van een nieuw leven begint nog voor de con-ceptie. Lees wat je allemaal kunt doen om je kindje de beste start te geven (en aanstaande vaders moeten ook meelezen).

18 Hekel aan herfst? Natuurlijk niet. De herfst is juist een heerlijk seizoen, waarin veel te genieten valt. En waarin je je uitstekend kunt voorbereiden om su-perfit de winter in te gaan. Met tips voor gezonde beweging, gezond eten en gezonde rust.

De beste zorg12 Behandelbeperkingen?

Dokters willen je beter maken en patiënten willen dat ook. Maar soms is een behandeling niet meer zinvol of té belastend. Dan volgen moeilijke keuzes.

22 Een zware astma-aanval, en dan? Lees hoe een heel team Roy Erkens er weer bovenop hielp.

ColofonGezond Idee is een uitgave van het Maastricht UMC+. Het blad verschijnt drie keer per jaar. De volgende uitgave verschijnt in februari 2016.Uitgever Maastricht UMC+Hoofdredacteur Liz TansEditorial consultant Hanneke SavenijeEindredacteur Ellen KennesArt director Yke BartelsOplage 240.000Teksten Liddie Austin / Jules Coenegracht / Willy Janssen / Femke Kools / Lieke Muyris / Maria Rovers / Hanneke Savenije / Lieke SteijverFotografie ANP / Appie Derks / Getty Images / IStockphoto / Tom Schilder / Science Photo Li-brary / Johannes Timmermans / Yara Verstappen Illustraties Dorrith Rem / Geertjan van Zonneveld / Mireille SchaapDrukwerk Schrijen-Lippertz / Roto Smeets Groep

Redactie Gezond Idee Postbus 5800, 6202 AZ MaastrichtT 043 387 44 58, F 043 387 51 14E gezondidee.communicatie@mumc.nlW mumc.nl / gezondidee.mumc.nlAdvertenties Randal Esser Sales & Media, T 045 750 95 50 / 06 50 29 88 07, E mail@randalesser.nl, W randalesser.nl-.Bezorging Gezond Idee wordt bezorgd in Zuid-Limburg op alle adressen zonder een sticker op de brievenbus. Geen sticker en toch geen maga-zine ontvangen? Bel dan met T 06 53 77 43 44of mail naar E baribv@ziggo.nl.

De informatie in deze uitgave is compact en daardoor vaak niet volledig. Indien u meer informatie over een onderwerp wenst, kunt u deze vinden op de diverse websites die worden vermeld. De aangeboden informatie is uitdrukkelijk niet bedoeld om zelf diagnoses te stellen of tot zelfmedicatie over te gaan. Indien u aan de hand van informatie uit deze publicatie meent dat u iets mankeert, adviseren wij u altijd contact op te nemen met uw huisarts of behandelend specialist.

ISSN 2213-1531 © Copyright 2015 Maastricht UMC+ Het overnemen van teksten is toegestaan, mits met bronvermelding.

+ Meer02 Dit doe ik10 Wat is dat nou?14, 17, 36 Kort40 Beter

P 20Lekkere gezonde recepten voor herfstige dagen

gezond idee 3

4 gezond idee4 gezond idee

Zorg voor een goede start

KINDER-WENS?

Een goed begin van een nieuw leven begint nog voor de conceptie. Leefstijl, conditie, werk, erfelijke factoren, ja zelfs een smartphone in je broekzak – heel veel factoren kunnen de gezondheid van je gewenste kindje beïnvloeden of het zwanger worden bemoeilijken. En dat geldt niet alleen voor aanstaande moeders, maar ook voor aanstaande vaders. Daarom: bezint eer ge bemint!

gezond idee 5

‘N egentig procent van de mensen op deze planeet, zeker hier in het westen, is gemaakt na een fles whisky op een

zaterdagavond, terwijl het helemaal niet de bedoeling was om een kind te maken’, zei John Lennon ooit. Dat mag in de vorige eeuw misschien zo zijn geweest, inmiddels zijn veel aanstaande ouders gelukkig heel bewust bezig met het vervullen van hun kinderwens. Ook je actief voorbereiden op een toekomstige zwangerschap wordt in-middels steeds gewoner. Terecht, want een goed voorbereide aanstaande ouder geeft zijn kind de beste start in het leven. Dat je gezond moet leven als je zwanger

bent, weet iedereen wel. Minder bekend is dat het ook lonend is om dat al te

doen voordat de bevruchting daad-werkelijk heeft plaatsgevonden

en dat dit zowel geldt voor de aanstaande moeder als voor

de vader in spé. Onderzoek laat duidelijk zien dat de

lichamelijke gesteldheid van beide aanstaande

ouders voordat ze zwanger worden

van grote invloed is op de gezond-

heid op de lange termijn van hun toekom-stige kind. En omdat je nooit helemaal zeker weet wanneer die conceptie gaat plaatsvinden, kun je maar beter zo vroeg mogelijk beginnen met gezonder te leven. Je wordt er nog vruchtbaarder van ook! Daarbij: hoe fitter je bent als vrouw, hoe groter de kans op een probleemloze zwan-gerschap. En hoe zorgelozer je zwanger-schap verloopt, hoe beter dat is voor het kind. Het is dus niet gek om je daar bewust op voor te bereiden: een zwangerschap wordt weleens vergeleken met het lopen van een marathon en die loop je ook niet ongetraind. Maar er zijn meer zaken om aan te denken. Zo is het ook verstandig om je al voor de conceptie van je kind te verdiepen in eventuele risico's die je werk met zich mee-brengt als je zwanger wilt worden. En als er erfelijke ziekten in de familie voorko-men, moet je tijd incalculeren voor nader onderzoek, zodat je weloverwogen keuzen kunt maken. Zoals bij zoveel dingen: regeren is vooruit-zien. Als je graag kinderen wilt en je hoopt voor je kind op een zo gezond mogelijk leven, wees je er dan van bewust dat je daar zelf al voor de conceptie heel veel aan kunt doen.

gezond idee 5

VRAGEN STAAT VRIJVoor aanstaande ouders die goed beslagen ten ijs willen komen, heeft Maastricht UMC+ een kinderwensspreekuur (ook wel een preconceptioneel spreekuur genoemd), waarbij vóór de zwangerschap vragen worden beantwoord, risico's in kaart kunnen worden gebracht en waar nodig onderzoeken kunnen worden gedaan. Voor het be-zoeken van dit spreekuur is geen verwijzing van de huisarts nodig.

Meer info op mumc.nl, zoekterm ‘preconceptioneel advies’.

6 gezond idee

1. Checklist voor de aanstaande moeder• Slik vanaf minimaal vier weken voordat je zwanger wilt worden tot

10 weken na de eerste dag van je laatste menstruatie eenmaal daags een tabletje foliumzuur. Daarmee verklein je het risico dat je baby een ernstige handicap krijgt, zoals een open ruggetje. Foliumzuurtabletten kun je zonder recept kopen bij drogist of apotheek.

• Ook extra vitamine D en calcium zijn belangrijk als je zwanger wilt worden, zeker als je weinig in de zon komt en/of een donkere huidskleur hebt, want dan maak je minder vitamine D aan. Ook vitamine D is zonder recept verkrijgbaar bij drogist en apotheek.

• Infecties die je vóór of helemaal aan het begin van je zwangerschap krijgt, kunnen een miskraam of een vroeggeboorte veroorzaken. Ze kunnen ook afwijkingen bij de baby tot gevolg hebben. Let dus als je zwanger wilt worden extra goed op je hygiëne. Was je eten goed, gebruik handschoenen bij het werken in de tuin of het verschonen van de kattenbak en was daarna voor alle zekerheid je handen.

2. Checklist voor de aanstaande vader• Al na drie glazen alcohol per week neemt de be-

weeglijkheid en de kwaliteit van sperma af. Geen gek idee dus om de alcohol een tijdje te laten staan als je vader wilt worden.

• Niet alleen een slimme meid plant haar zwanger-schap op tijd, ook aanstaande vaders zouden rekening moeten houden met hun biologische klok. Na hun 34e neemt hun vruchtbaarheid lang-zaam af.

• Uit een recente studie is gebleken dat de elektro-magnetische straling van een smartphone in je broekzak de kwaliteit van het sperma kan aantas-ten. Misschien dan toch maar een polstasje?!

Hier moet je aan denken als je een kindje wilt!

gezond idee 7

'Een zwangerschap is niet niks. Een zwangere vrouw is als een auto die een karretje moet trekken, in dit geval een baby, die aan het einde

van de rit voor iedere moeder even zwaar moet zijn, ongeveer 3.300 gram. Zo'n karretje voorttrek-ken zal voor de meeste auto's geen probleem zijn, maar als hij te weinig vermogen heeft of eigenlijk stuk is, heb je een probleem.Ik zeg niet dat zwanger zijn een ziekte is, maar het is wel een risicosituatie. Het grootste ‘risico’ is dat je gelukkig wordt aan het einde van de rit, maar bij sommige aanstaande moeders loopt het anders. Een op de vijf vrouwen die voor het eerst zwanger worden, krijgt te maken met hart-vaat gerelateerde problemen terwijl het risico op dergelijke proble-men met een goede voorbereiding gemakkelijk verminderd kan worden. Je leefstijl aanpassen is vaak al genoeg. Maar dan moet je wel weten dat je die hart- en vaatziekte-risicofactoren hebt. Ik ben erg voor een health check vóór de conceptie. Een simpele gezondheidscheck, waarbij we kijken naar bloeddruk, gewicht en urine. Als we echt gezon-dere zwangeren én gezondere kinderen willen, zullen we die alle vrouwen zo'n zes maanden voor-dat zij zwanger willen worden, moeten aanbieden. De winst die je met een dergelijke controle kunt boeken, is enorm, zowel voor aanstaande ouders als voor de gezondheidszorg in zijn geheel.'

Prof.dr. Marc Spaanderman, gynaecoloog en hoofd Obstetrie

Maastricht UMC+:

‘Je leefstijl aan-passen is vaak al genoeg, maar dat moet je wel weten’

3. Checklist voor wensouders m/v• Drank, sigaretten en drugs hebben zowel invloed op de vrucht-

baarheid als op de gezondheid van het toekomstige kindje. Vanaf een maand of drie voordat je zwanger wilt worden dus maar niet meer doen.

• Eet gezond en gevarieerd. Dan krijg je de juiste voedingsstoffen binnen. En bedenk: overgewicht maakt minder vruchtbaar en kan ook gevolgen hebben voor de gezondheid van de baby-in-wording. Ga dus voordat je zwanger wordt aan de lijn als dat nodig is.

• Werk je met giftige stoffen of straling? Of met bloed, urine of an-dere lichaamsvloeistoffen waarvan je infecties kunt oplopen? Dat kan een groter risico opleveren op een gehandicapt kind. Bespreek met je Arboarts wat je opties zijn.

• Heb je een chronische ziekte? Weet dan dat sommige medicijnen zich niet goed verenigen met een gezonde zwangerschap. Laat je arts of apotheker weten dat je zwanger wilt worden en overleg wat er mogelijk is.

• Erfelijke aandoeningen in de familie? Zijn er meerdere familieleden jong aan een bepaalde ziekte gestorven, komen er vaak miskramen of doodgeboren kinderen in de familie voor? Zijn jullie als ouders (in de verte) familie van elkaar? Kom je of komt een van jullie uit een land waar de erfelijke ziekten sikkelziekte of thalassemie vaker voorkomen (zoals Afrika, landen rond de Middellandse Zee, Azië, Suriname, het Caribisch gebied)? Informeer naar de noodzaak en de mogelijkheden van genetisch onderzoek. De huisarts of verloskundi-ge kan je verwijzen naar een klinisch genetisch centrum, waar men je meer kan vertellen over het risico dat jullie de ziekte doorgeven aan je kind. Als het nodig is, doen ze erfelijkheidsonderzoek.

DOE DE TESTOp de site zwangerwijzer.nl vind je een uitgebreide vragenlijst die je helpt in te schatten of er voor jou en voor je kind risico's aan een eventuele zwangerschap zijn verbonden. Je krijgt op basis van je antwoorden meteen informatie en advies. Je kunt de ingevulde test downloaden of uitprinten ter nadere bestudering of om mee te nemen naar de verloskundige of de arts die je gaat raadplegen.

ADVERTENTIE

Heeft u dagelijks rugpijn?Heeft u al van alles geprobeerd?

Uw situatie hoeft niet uitzichtloos te zijn! Het Rughuis gaat met hart en ziel de pijn te lijf.

Meer informatie? Kom dan naar onze een van onze informatie avonden, bezoek onze website hetrughuis.nl of bel met 088 000 16 00

Heeft u een klacht of aandoening aan armen of benen waar-voor steunkousen de enige oplossing zijn? Daarvoor kunt u snel terecht bij Kous & Ko in Heerlen en Maastricht, onderdeel van Huidcentrum Limburg.

Bij Kous & Ko bent u in goede handen. Bel gerust als u vragen heeft: 045 73 70 110 voor onze locatie in Heerlen en 043 354 19 11 voor onze locatie in Maastricht.Of kijk op www.huidcentrumlimburg.nl.

Soms heb je meer nodig dan een steuntje in de rug

U heeft twee zogenoemde ‘decision aid tools’ ontwikkeld. Welke zijn dat?Adriana Berlanga, specialist in e-learning: “Dat zijn de OncoGuider en Treatment-choice. Dit zijn interactieve tools of ‘serious games’ die patiënten in staat stellen om goed inzicht te krijgen en te participeren in het proces van ‘shared decision’ rondom hun behandeling.”

Wat was de aanleiding om deze tools te ontwerpen?“Patiënten hebben een steeds grotere behoefte om betrokken te worden bij de keuze voor een bepaalde behandeling. Natuurlijk speelt de arts in dat proces ook een rol, maar het voordeel van deze keuzehulp-middelen is dat de taal van de informatie voor patiënten iets begrijpelijker is. De patiënt kan de decision aid tools gewoon thuis samen met familieleden doorlopen, waarin je afwegin-gen maakt wat voor jou en eventueel voor je omgeving be-langrijk is. Ook voor de arts is dit een hulpmiddel omdat hij of zij inzage krijgt waar de patiënt veel waarde aan hecht.”

Voor wie is de OncoGuider bedoeld?Vivian Braeken, hoofd-onderzoeker OncoGuider: “De OncoGuider is een behan-delkeuzemiddel voor patiënten met een kleincellige longtumor. Het geeft patiënten informatie over hun ziekte en over de behandelkeuze, in dit geval het ondergaan van een schedel-bestraling uit voorzorg of juist géén bestraling.

Meer infoMAASTRO clinicDoctor Tanslaan 126229 ET Maastrichtwww.maastro.nl

Keuzehulpmiddelen voor betere behandeling Ga er maar aan staan: je krijgt te maken met een uitgebreide vorm van kanker en je moet een keuze maken uit verschillende behandelingen. De Limburgse bestralingskliniek MAASTRO ontwikkelt hulpmiddelen om die keuzes makkelijker te maken.

Het is niet eenvoudig om voor een behandeling te kiezen waar veel consequenties aan vastzitten

De werking van Treatmentchoice

en de Oncoguider is te vinden op:

www.elearning-maastro.weebly.

com/decision-aid-tools.html

De OncoGuider is in samenwerking

met Goal043 ontwikkeld.

gezond idee 9

OOK BIJDRAGEN AAN DE WETENSCHAP?Maastricht UMC+ is in samenwerking met alle verloskundigenpraktijken en ziekenhui-zen in Limburg een onderzoek gestart om te ontdekken of het persoonlijke risico op het krijgen van een zwangerschapscomplicatie al vroeg in de zwangerschap voorspeld zou kunnen worden. Op grond van gegevens van deze EXPECT-studie kan er straks misschien meer op maat gemaakte zwangerschapszorg worden aangeboden. Belangstelling om mee te doen? Zie voor meer informatie zwangerinlimburg.nl en zoek naar ‘expect-studie’ of bel 06-19653626.

‘Ik heb me onder meer gespecia-liseerd in counseling rond PGD. Die afkorting PGD staat voor: pre-implantatie genetische diagnos-tiek. Hiervan kunnen aanstaande

ouders gebruikmaken die een duidelijk verhoogd risico hebben op het krijgen van een kind met een genetische aandoening, zoals de ziekte van Huntington of erfelijke borst- en eierstokkanker. Via PGD kunnen we al vóór de zwangerschap door onderzoek van één cel vaststellen of een embryo de betreffende ziekte heeft en zo kunnen ouders een zwangerschap voorkomen die uiteinde-lijk leidt tot een miskraam of kind met deze ernstige ziektes. Omdat een dergelijk gespe-cialiseerd onderzoek tijd kost, is het goed om je, als je ervoor in aanmerking komt, ruim voordat je een kind zou willen krijgen bij ons te melden. Het geeft veel voldoening om mensen te kunnen helpen op deze toch vaak moeilijke weg. Als zij voor PGD kiezen, wordt kinderen krijgen iets technisch. Spontaan zwanger worden is er dan niet bij, de vrouw zal een IVF-behandeling moeten ondergaan. Meestal zullen ze de familie erbij moeten betrekken.

Je kinderwens wordt op die manier wel heel openbaar. De keuzen die aanstaande ouders maken, zijn heel persoonlijk, maar we helpen ze deze altijd weloverwogen te maken. Preconceptie screening, zoals onderzoek voor de bevruchting wordt genoemd, gebeurt in Nederland nog relatief weinig, maar zal in de toekomst ongetwijfeld vaker worden aange-boden. Sinds kort is er een pakket waarmee aanstaande ouders getest kunnen worden op relatief vaak voorkomende aandoeningen, zoals stofwisselingsziekten en een aantal ernstige spierziekten. Zo kun je er al voordat je zwanger wordt achter komen of je daarvan misschien drager bent en wat daarvan de consequenties zijn. Die duidelijkheid is pret-tig voor aanstaande ouders.'

Welke erfelijke ziekten in aanmerking komen voor PGD wordt bepaald door strenge wettelijke richtlijnen. Maastricht UMC+ is het enige ziekenhuis in Neder-land dat aan PGD mag doen. Lees meer op pgdnederland.nl en mumc.nl. Op mumc.tv zijn onder ‘specialisme Klinische Genetica’ verschillende verhelderende video’s over PGD te vinden.

Dr. Yvonne Arens, klinisch geneticus bij de polikliniek Klinische Genetica

Maastricht UMC+:

‘Onderzoek vóór de bevruchting

zal steeds vaker worden aangeboden’

10 gezond idee

Wat is dat nou?

Fenomenaal begin: de geboorte van ons brein. Het eerste orgaan dat zich vormt, zo’n 21 dagen na de bevruchting, als het embryo nog maar zo groot is als een piepklein rijstkorreltje. En wat we hier zien, zijn de eerste momenten van een levenslang project. Want die wat groezelige en ondefinieerbare donkere materie in dat ge-plooide omhulsel zal zich razendsnel ontwikkelen tot steeds beter functionerende hersenen en daar mee doorgaan tot ouderdom of ziekte roet in het eten gooien.Dit is het topje van wat we de neurale buis noemen, een soort vette aardworm van hooguit 2 millimeter, die zich langs de rug van het embryo heeft gevormd. De zijkanten zijn bijna gesloten en daarna begint de transformatie in hersenen en ruggenmerg. De bovenkant krult en bolt op en plooit zich in drie delen: de voor-, midden- en achterhersenen. Niet veel later ontstaan de eerste zenuwcellen, die gaan zorgen voor de verbinding tussen de verschillende hersendelen en uitein-delijk samen met de hersenen het zenuwstelsel gaan vormen dat alles in het lichaam bestuurt en regelt. En dan gaat het hard: in de maanden tot de geboorte groeit het brein sneller dan welk orgaan ook. Er zijn zelfs periodes in de zwanger-schap dat er elke minuut duizenden zenuwcellen worden aangemaakt. Wat dat betreft zijn de hersenen op de dag dat de baby wordt geboren grotendeels klaar: alle hersendelen zijn min of meer volgroeid en bijna alle zenuwcellen waar de mens het mee doet, en dat zijn er zo’n honderd miljard, zijn aanwezig. Maar het echte werk moet natuurlijk nog beginnen. Die mil-jarden zenuwcellen zullen boodschappen naar elkaar gaan sturen en steeds meer verbindingen met elkaar aangaan. Het brein is een ongelooflijke leermachine die zich in luttele jaren bekwaamt in denken, taal, emoties en bewegingen. En in de loop van een mensenleven worden die vaardigheden steeds complexer. Zelfs als de hersenen op middelbare leeftijd lang-zaam slijtageverschijnselen beginnen te vertonen, zijn ze nog lang in staat om andere delen in te zetten en zo de achteruit-gang te compenseren. Het menselijk brein wordt wel eens vergeleken met een supercomputer. Maar dat doet die anderhalve kilo hersenen waar wij als volwassenen mee rond lopen geen recht. Met het Human Brain Project doet een grote groep hersen-wetenschappers nu een poging om het menselijk brein na te bouwen in een supercomputer. Dat gaat lukken, al zal het nog vele jaren duren. En het zal een prachtig gereedschap voor hersenonderzoek worden. Maar kan zo’n kunstbrein ook verliefd worden? Bang zijn? Leven?

Kijk voor meer informatie over het Human Brain Project op maastrichtuniversity.nl, zoekterm ‘Human Brain Project’.

gezond idee 11

12 gezond idee

WILLEN WE

ALTIJD ALLES

DAT KAN?

Behandelbeperkingen

Dokters willen mensen beter maken en patiënten willen genezen. Maar soms besluit een patiënt om bepaalde medische zorg niet meer te willen of een arts dat een behandeling niet meer zinvol is. Dat zijn moeilijke en emotioneel

beladen keuzes. Toch is het heel belangrijk tijdig over ‘behandelbeperkingen’ te praten, zo zeggen anesthesist en Intensive Care-arts Riet Smets en coördinator

Intensive Care-zorg Zuid-Oost Nederland Jean-Pierre Gielen.

gezond idee 13

Wat zijn dat precies, behandelbeperkingen?Jean-Pierre Gielen: ‘Mensen denken bij behandelbeper-kingen alleen aan niet reanimeren. Iemand van 85 jaar, met bijvoorbeeld een hartziekte en bijkomende andere gezondheidsklachten, wil soms niet meer gereanimeerd worden bij een hartstilstand. Omdat het leven “af” is en het soms de vraag is hoe goed iemand uit zo’n reani-matie komt. Maar een behandelbeperking is bijvoor-beeld ook dat je niet meer geopereerd wilt worden, geen bloedtransfusie wilt krijgen, of niet beademd wilt worden. Ook die keus, om niet meer behandeld te willen worden met alleen als doel het leven wat te verlengen, is een behandelbeperking.’

Trekt de dokter dan zijn handen van je af als je dat aangeeft?Riet Smets: ‘Integendeel. Het woord behandelbeperking klinkt negatief; alsof je wordt opgegeven. Maar het doel is juist om mensen ook in hun laatste levensfase nog kwaliteit van leven te laten behouden. We proberen dan nog wel om pijn te verlichten of angst te verminderen. Vergeet niet dat “tot het gaatje gaan” op medisch gebied, soms veel pijn en leed kan veroorzaken.’Jean-Pierre Gielen: ‘Van een chemokuur bijvoorbeeld worden mensen soms zieker dan van de kanker-verschijnselen. Ook komt het voor dat we iemand re-animeren die in het ziekenhuis een hartstilstand krijgt, waarna diegene in slechte toestand op de IC belandt, gekoppeld aan allerlei apparaten. En dat de familie dan zegt: “Dit had pa nooit gewild”. Dat had je dan eigenlijk eerder met de zorgverleners moeten bespreken.’

Wat is dan het beste moment om hierover te praten met de dokter?Riet Smets: ‘In sommige ziekenhuizen wordt bij opname standaard aan de patiënt gevraagd of hij of zij gereani-meerd wil worden bij een hartstilstand. Daar moeten we naartoe, denk ik. Daarnaast is het aan de zorgverleners om het gesprek over eventuele behandelbeperkingen te beginnen als de gezondheidssituatie van de patiënt daarom vraagt. In het ziekenhuis ziet een verpleegkun-dige, die meer bij de patiënt is dan de arts, dat vaak het eerste. Maar ook met de huisarts kun je dat gesprek hebben als patiënt. Het kan eigenlijk op elk moment dat het je bezighoudt.’

Waar moet je het dan precies over hebben? Riet Smets: ‘Het is vooral belangrijk dat je aangeeft wat voor jou een situatie zou zijn die je niet wilt. Sommige mensen zeggen: “Ik wil wel gereanimeerd worden, maar als ik daarna als een kasplantje in een verpleeghuis kom te liggen en niet meer kan praten met mensen, hoeft het

niet. Dan vind ik mijn bestaan zinloos.” Zoiets kun je vastleggen in een wilsverklaring die je kunt downloaden op internet, maar je kunt het ook in een handgeschreven brief zetten. Als maar duidelijk is wat je wel en niet wilt. En bespreek het met je zorgverleners en naasten, ook als je nog niet precies weet wat voor jou kwaliteit van leven is.’Jean-Pierre Gielen: ‘Kwaliteit van leven is voor iedereen iets anders. Voor de één is een dwarslaesie geen kwali-teit van leven, terwijl een ander daarmee kan leven. We hebben motorcoureurs gezien die vanaf hun nek ver-lamd raakten na een ongeluk. Aanvankelijk zagen ze daar geen kwaliteit van leven in, terwijl ze een jaar later toch manieren gevonden hadden om te genieten van het leven.’

Maar wat als je van gedachten verandert, terwijl je al hebt vastgelegd dat je bepaalde behandelingen niet wilt?Riet Smets: ‘Je kunt er altijd op terugkomen, dat is geen enkel probleem.’

En krijg je die behandeling dan dus ook altijd?Riet Smets: ‘De zorgverleners kijken als team, soms met een second opinion van een ander team, of een behan-deling medisch verantwoord is. Als het in de ogen van de artsen en verpleegkundigen zinloos is om bijvoor-beeld te opereren of reanimeren, omdat de situatie van de patiënt er niet beter op wordt, beslissen zij – als het kan in overleg met de patiënt – om niet te behandelen. Maar als de arts bijvoorbeeld een behandeling voorstelt die ertoe leidt dat de patiënt zou moeten gaan dialyse-ren, kan de patiënt beslissen of hij of zij dat wil.’

Daar moet de arts zich dan bij neerleggen?Riet Smets: ‘Ja. Dat is voor zorgverleners ook niet altijd even makkelijk, want het liefste willen ze iets betekenen voor de patiënt. Soms besluiten jonge mensen met jonge kinderen, dat ze geen behandeling meer willen van bijvoorbeeld kanker.’Jean-Pierre Gielen: ‘Dat is natuurlijk verschrikkelijk; het raakt de betrokken zorgverleners ook erg. Maar deze pa-tiënten hebben er heel goed over nagedacht, waardoor ze weten wat ze wel en niet willen.’Riet Smets: ‘Soms biedt niet behandelen meer kwaliteit van leven dan wel behandelen.’

Meer informatie op mumc.nl, zoek op ‘wil ik al-les wat kan’ (met onder meer een video over een patiënte die koos voor behandelbeperkingen). Op knmg.nl, zoekterm ‘handreiking tijdig spreken over het levenseinde’ is ook een checklist voor de bespreekpunten te vinden.

14 gezond idee

Pillen slikken of kruidenmixjes drinken voor een slank lijf? Dat is niet alleen vaak nutteloos, het is ook oppassen geblazen. Er zijn namelijk een heleboel (levens)gevaarlijke stoffen in omloop, soms zelfs op recept. Zo waarschuwde Interpol laatst voor het middel DNP nadat een Britse vrouw hieraan was overleden. Check dus goed wat er in afslankmiddelen zit en laat bij onder-staande stoffen en merknamen alle alarmbellen afgaan!

• Aristolochia: een kruid dat nierfalen en kanker kan veroorzaken.

• Dexaprine: kan zorgen voor hart-kloppingen, pijn op de borst, misse-

lijkheid en zelfs een hartstilstand. • DNP: kan leiden tot de dood door

oververhitting en hartritmestoornis-sen, maar ook tot huidontstekingen en staar.

• Iomax: kan pijn op de borst, misse-lijkheid en hoofdpijn veroorzaken.

• Methylhexanamine: kan een ver-hoogde bloeddruk geven en leiden tot hart- en vaatziekten.

• Reductil: kan de bloeddruk omhoog jagen en het hartritme verstoren.

• Rimonabant: kan depressiviteit en suïcidale neigingen veroorzaken.

Lees meer over dieten op gezondidee.mumc.nl.

KORT

Vergeetachtig? Bezorgd over de achteruitgang van hersenfuncties met het stijgen der jaren? Univer-siteit Maastricht ontwikkelde voor iedereen boven de 40 jaar de online cursus ‘Houd uw brein vitaal!’ die uitleg en tips geeft over hersenver-oudering. Aan bod komen leefstijl, geheugen en effectief werken. En de cursus werkt, zo blijkt uit onder-zoek onder deelnemers: zij ervaren

na afloop minder geheugenachter-uitgang en hebben meer controle over hun geheugen. De cursus-duur is vier tot zes weken en een kleine bijdrage per deelnemer van ¤5,- maakt mogelijk dat de cursus steeds wordt geactualiseerd.

Meer over deze en andere cursus-sen en trainingen voor de herse-nen op breinweb.nl.

BLIJF ZENNNN! Yoga, meditatie, mindfulness: helpen

ze echt tegen pijn? Onderzoeker Tim

Gard van de Universiteit Maastricht /

Maastricht UMC+ zette mediterenden

onder de hersenscan, gaf ze kleine

elektroshocks en wat bleek? Wie

mediteert ervaart de pijn even intens,

maar beleeft die wel als minder

vervelend. De truc? Mediterenden

laten de pijn toe in plaats van er

mentale controle over uit te oefenen.

Hierdoor ontstaat er minder activiteit

in het hersendeel dat ervaringen

‘regelt’. Yoga en mediteren kunnen

onze hersenen en psyche dus positief

beïnvloeden en zo tot verhoogd welzijn

leiden. Ook als we ouder worden:

yogabeoefenaren en mediterenden

blijken op hogere leeftijd beter

functionerende hersenen te hebben. Meer informatie? Kijk op maastrichtuniversity.nl en zoek op ‘meditatie’.

GEVAARLIJKE DIEETPILLEN!

Online fitness voor het brein

gezond idee 15

DOPAMINE! A ls je je gelukkig en tevreden

voelt, dan kun je er op rekenen dat de neurotransmitter dopa-mine aan het werk is. Neuro-

transmitters zorgen voor de communicatie tussen zenuwcellen in je hersenen en do-pamine heeft onder meer een belangrijke taak bij emoties en motivatie. Ook bij het ervaren van stress speelt dopamine een rol. De Maastrichtse wetenschapper Den-nis Hernaus onderzocht waarom sommige mensen stressgevoeliger zijn dan anderen. Wat blijkt? Lage dopamineniveaus hangen samen met een verhoogde stressgevoelig-heid en psychische klachten door stress. Hoge dopamineniveaus beschermen je tegen die negatieve gevolgen van stress. Helaas, het onderzoek geeft nog geen antwoord op de vraag wat oorzaak is en wat gevolg. Minder dopamine, dus meer stresservaring? Of: gestrest, dus het dopamine-niveau daalt? En de belangrijk-ste vraag: zou verder onderzoek kunnen leiden tot een ‘anti-stress-pil’ die je dopamine-niveau verhoogt? Zodat bijvoor-beeld een manager die 120 uur per week werkt er nog harder tegenaan kan gaan? Dat zit er voorlopig (nog) niet in – dergelijke studies duren jaren. Maar onderzoeker Hernaus vindt zo’n pilletje sowieso geen goed idee: ‘Dat is een vorm van doping die we niet moeten willen. Daar haal je de oorzaak van de stress niet mee weg. Maar ik denk wel dat het zou kunnen helpen om sommige therapieën succesvoller te maken. Stress is een belangrijke factor bij het ontwikkelen van psychoses en het zou mooi zijn als we dat met medicatie kunnen voorkomen.’

Meer lezen? Kijk op mumc.nl, zoekterm ‘anti-stress-pil’.

Pas op met de zonnebankTeveel en onbeschermd zonnen is niet goed voor je, dat weten de meeste men-sen ondertussen wel. Want blootstelling aan UV-straling verhoogt het risico op het krijgen van huidkanker. Minder bekend is dat dat ook geldt voor bronzen onder de zonnebank. Zonnebanken maken gebruik van UV-A licht, dat diep in de huid komt en DNA-schade kan veroorza-ken. Met huidveroudering en huidkanker tot gevolg. En hoe jonger en vaker je onder de zonnebank gaat, hoe meer de

risico’s toenemen. Levensgevaarlijk dus, waarschuwt de beroepsvereniging voor dermatologen, die voor strenge regelge-ving voor commerciële zonnebanken en zelfs voor een compleet verbod op de verkoop van zonnebanken aan particu-lieren pleit. Want het gevaar wordt enorm onderschat. De afgelopen twintig jaar is het aantal gevallen van huidkanker in Nederland verdriedubbeld. En nog steeds stijgt het aantal nieuwe patiënten elk jaar met 6 tot 9 procent; vorig jaar waren dat er 53.000! Dat mag je gerust een epide-mie noemen.

Op gezondidee.mumc.nl staan veel tips over hoe je te beschermen tegen de zon.

Als je je eerste kind kreeg via een keizer-snede, kun je bij een tweede bevalling kiezen voor geboorte via de natuurlijke weg of een geplande keizersnede. Onderzoekers van het Maastricht UMC+ ontwikkelden een digitale keuzehulp die de voors en tegens op een rij zet. De keuzehulp maakt ook een inschat-ting van de daadwerkelijke kans op een succesvolle natuurlijke bevalling. Uit de praktijk blijkt dat de meeste vrouwen die de keuzehulp gebruiken, kiezen voor een geplande keizersnede. Positief effect hiervan is dat er minder risicovollere spoedkeizersneden nodig zijn.

Kijk voor meer info op mumc.nl, zoekterm ‘keuzehulp keizersnede’.

Wel of niet een keizersnede?

16 gezond idee

Weer naar huis na een ingreep of behandeling in het ziekenhuis, dat valt niet mee! Zeker bij kwetsbare ouderen is dat soms een grote stap. Dan helpt azM Herstelzorg door intensieve behandeling en zorgzame begeleiding. azM Herstelzorg heeft hiervoor een team van gespecialiseerde zorg- en behandelmedewerkers klaar staan. Is revalidati e voor u aan de orde, bespreek dit dan met uw arts of verpleging in het ziekenhuis. Geriatrische revalidati e valt binnen de basis verzekering van de zorgverzekeringswet. U kunt hierop aanspraak maken na triage en verwijzing vanuit het ziekenhuis.

MEER INFO? Neem contact op met azM Herstelzorg.

T. 043-6019400 | Polvertorenstraat 6 | 6211 LX Maastricht

Revalideren op leeftijd?Wij helpen!azM Herstelzorg Centrum voor Geriatrische revalidati e

www.azmherstelzorg.com

Herstelzorg

ADVERTENTIE

Tandprotheticus Hugo Meurers Stampstraat 26b 6369 BD Simpelveld T (045) 5440873 www.meurers.nl

Tandprothetische praktijk Tandprothetische praktijk

Praktijk HoensbroekKouvenderstraat 816431 HB HoensbroekT (045) 5286633www.persepolistand.nl

Pro-TandD. van der ZwaagCharles Frehenstraat 66374 EM LandgraafT (045) 5333355www.pro-tand.eu

Tandprothetische praktijk Tandprothetische praktijk

TPP Heerlen/MJH VerdoesVan Karnebeekstraat 116415 EK HeerlenT (045) 5729992www.mondzorgheerlen.nl

Tandprothetische praktijk Tandprothetische praktijk

Praktijk HoogstederLokerstraat 286412 EN HeerlenT (045) 5748811www.tpphoogsteder.nl

Tandprothetische praktijk de Graaf C.I.P.T Maria Gorettistraat 1726462XV KerkradeT (045) 5462200www.degraafcipt.com

WWW.DOHMEN-HAIR.COM

Dohmen Hair Holzstraat 130KerkradeTel.: 045 546 00 07

Dohmen Hair GmbHDammstrasse 15HerzogenrathTel.: 0049 2406 66 88 302

Onze service:• Snellelevering,metmeerdan900

aktuelemodellenenkleurenopvoorraad

• Zeergrotecollectiebandana’s-mutsjes,doekjesensjaals

• Uitgebreidebudgetcollectie,modellenzonderbijbetaling.

• Gratisbezoekaanhuisofinziekenhuis

• Gecontracteerdehaarwerkleveranciervanallezorgverzekeringen

• Nauwesamenwerkingmetzelfhulpgroepenenborstonderzoekcentrainderegio

We hebben meer dan 20 jaar ervaring in de haarwerkbranche en zien ons als uw partner bij het zoeken naar klantgerichte oplossingen bij haarverlies. Wij zijn erkend als professioneel haarwerk leverancier door de ANKO Sectie Haarwerken.

gezond idee 17

VRIENDELIJK VOOR SENIORENHet Maastricht UMC+ heeft opnieuw het keurmerk ‘Seniorvriendelijk Ziekenhuis’ gekre-gen. De samenwerkende ouderbonden verlenen het predikaat voor twee jaar en toetsen ziekenhuizen daarvoor op kwaliteitscriteria als toegankelijkheid en bereikbaarheid. Ook worden ‘mystery guests’ ingezet. Vooral de multidisciplinaire aanpak van Maastricht UMC+ wordt hoog gewaardeerd. Vaak is er immers bij senioren sprake van meervoudige problematiek en dan is het belangrijk dat meerdere disciplines samenwerken bij zorg en behandeling. Het keurmerk onderstreept dat goede zorg voor (kwetsbare) ouderen hoog op de agenda staat bij Maastricht UMC+.

Kijk op seniorvriendelijkziekenhuis.nl voor meer info over de kwaliteitsaspecten waarop het keurmerk wordt uitgedeeld. Kijk ook op mumc.nl, zoekterm 'seniorvriendelijk zie-kenhuis'.

KORT

Meer leren over het lichaam en gezondheid – dat kun je doen door de colleges te bezoeken van de Gezondheidsuniversiteit.

Een mooi initiatief van geneeskundestudenten

in samenwerking met het Maastricht UMC+,

allereerst bedoeld om mensen uit Zuid-Limburg

aan te zetten tot een gezonde en bewuste

leefstijl. Maar voor de studenten zelf zijn de

colleges over thema’s als In Beweging, Kanker,

Hersenen, Voeding & lifestyle en Hart & Vaten

ook heel nuttig gebleken: ze leren ingewikkelde

medische onderwerpen duidelijk en toegankelijk

uit te leggen en worden daarmee straks betere

artsen. Op 18 november begint een nieuwe reeks

van 5 gezondheidscolleges, dit keer over het

thema Hormonen. Hoe werken hormonen, wat

zijn hun functies, hoe regelen ze onze gezond-

heid? Om als ‘student’ deel te nemen aan de

avonden is geen vooropleiding nodig, alleen een

gezonde belangstelling voor de werking van het

menselijk lichaam. En na afloop is op de website

van de Gezondheidsuniversiteit het lesmateriaal

beschikbaar voor verdere bestudering.

Meer weten? Kijk op gezondheidsuniversiteit.nl.

Voorlichtings-avonden artrose

Zet het vast in de agenda: in 2016 gaan zorgverleners van de

afdeling Orthopedie van het Maastricht UMC+ samen met fysio-

therapeuten uit Maastricht en Heuvelland een aantal voorlich-

tingsavonden organiseren over artrose, de behandelmogelijk-

heden ervan en het omgaan met de aandoening.

Voor patiënten, maar ook voor partners, familie

en belangstellenden. De bijeenkomsten vinden

plaats in het Maastricht UMC+ op woensdag 3

februari, woensdag 6 april, woensdag 1 juni,

woensdag 7 september en woensdag 2

november van 18.00-20.00 uur.

Voor aanmelden en meer informatie: 043-3875669.

Leer jezelf gezond bij de Gezondheids-universiteit

18 gezond idee

Maak jezelf winter-klaar!

De herfst is het seizoen om ons goed voor te bereiden op de lange en donkere winter-maanden. We zitten nog vol energie dankzij de vitamine D die de zon ons schonk, onze vakantie is nog niet helemaal vergeten, de buitenlucht is fris en helder, de natuur geeft ons nog even een laatste dosis kleurenpracht. Dus geniet van alles wat de herfst heeft te bieden en tank nog even bij. Zes manieren om superfit de winter tegemoet te zien!

gezond idee 19

Pak zoveel mogelijk daglichtProfiteer van het daglicht, nu de dagen nog wat langer duren. Sta vroeg op en verblijf elke dag minimaal een half uur in de buitenlucht: je voelt je er niet alleen beter door, het helpt ook om beter te slapen. Met zoveel mogelijk daglicht – anderhalf uur daglicht is de ideale hoeveelheid – bouw je bovendien weerstand op tegen winterdepressies.Kijk op gezondidee.mumc.nl voor tips tegen seizoensdepressie.

Blijf in bewegingZwemmen, wandelen, dansen tot diep in de nacht op een festival – in de zomer is het niet moeilijk om flink te bewegen. Al die activiteit zou je ook nu moeten voortzet-ten: bewegen houd je soepel, is goed voor je botten en je maakt er ook nog eens het gelukhor-moon endorfine mee aan. En er is in de herfst genoeg te doen. Hark de bladeren aan, maak de tuin winterklaar, wandel door het bos in herfstkleuren of pluk appels met het hele gezin. Ook goed voor het verbranden van calorieën en dat is geen overbodige luxe nu de winterkilo’s eraan dreigen te komen met zware winterkost en het naderende feestseizoen.

OntspanStress is ongezond en vermindert je weerstand. Zie het leven dus positief en dat is in de herfst niet zo moeilijk. Maak je huis gezellig, met een knisperend haardvuur, warme dekens en plaids, vrolijke kaarsen en de geur van dennen-

appels en kruidnagels. Probeer de zorgen en stress van overdag achter je te laten en zet je televisie en je mobiele telefoon een keertje uit. Misschien is dit ook het moment om te leren mediteren of mindfulness oefeningen te doen? Volgens de laatste wetenschappelijke inzichten helpt dat net zo goed tegen somberheid als medicijnen! Kijk op gezondidee.mumc.nl voor mindfulness-tips.

Keep it coolProfiteer van de lagere tempe-raturen om de winterkilo’s vast tegen te gaan. Onderzoekers van het Maastricht UMC+ heb-ben namelijk ontdekt dat kou ons kan helpen om af te vallen. Bij kou produceert ons lichaam ‘bruin’ vet om ons warm te houden – en dat opwarmen kost calorieën. Slanke men-sen produceren van nature meer bruin vet dan mensen die moeite hebben om op een gezond gewicht te blijven, maar we kunnen ons lichaam trainen om het te gaan produceren. Dus tanden op elkaar en de thermostaat op 19 graden – volgens de onderzoe-kers dé temperatuur om bruin vet op te wekken. Het goede nieuws: we wennen snel aan die wat koudere omgeving. Kijk ook op gezondidee.mumc.nl en zoek naar artikel ‘Thermostaat ietsje lager’.

Eet mee met het seizoenDe herfst biedt ons veel groente en fruit vol vitamine en vezels, dus su-pergezond. Pompoenen, bieten, noten, appels, peren en frambozen; ze houden op een lekkere manier onze weerstand op peil. En er zijn nu veel bijzondere paddenstoelen, zoals cantharellen en eekhoorntjesbrood. Ook

buiten, tijdens je herfstwandeling, zie je overal paddenstoe-len staan. Maar koop ze toch maar liever gewoon op de markt of in de winkel. Alleen echte kenners kunnen eetbare en gevaarlijk giftige exemplaren van elkaar onderscheiden. Bovendien verstoor je met plukken de natuurlijke kringloop. Dus gewoon alleen genieten van de prachtige aanblik!

Kruip lekker onder de wol

Bij al die beweging en frisse lucht is het niet moeilijk om ook te zorgen voor een goede nachtrust. Zeker niet nu de dagen langzaam-aan korter worden. En de overgang van zomertijd naar wintertijd helpt ook nog een handje. Maak er gebruik van! Niets zo gezond als voldoende en regelmatig slapen. Misschien is dit ook de tijd om je bed eens kritisch te bekijken? Lig je er wel lekker in? Wordt het tijd voor een nieuw hoofdkussen of matras, de fundamenten van een goede nachtrust? Maak van je slaapkamer een slaaptempel waar je aan het einde van de dag naar verlangt! Inspi-ratie nodig? Op gezondidee.mumc.nl kun je tips vinden voor een gezonde nachtrust.

20 gezond idee

4 PERSONEN

Per persoon: 185 kcal / 4 g vet / 9 g eiwit / 24 g koolhydraten Bereiding: 10 minutenPrijs per stuk: ¤1,45

• 300 g herfstframbozen• vlierbloesemsiroop of honing naar

smaak• 600 ml halfvolle yoghurt• 50 g havermout• 1 el ongezouten gepelde pista-

chenoten, fijngehakt

1 Prak in een kom met een vork de frambozen tot een grove puree. Voeg vlierbloesemsiroop of honing naar smaak toe.

2 Schenk de yoghurt in 4 kommen of bekers. Schep er de frambozenpuree en de havermout op en schep 2-3 keer om zodat een marmereffect ontstaat. Bestrooi de yoghurt met de pistachenoten.

Kijk voor meer lekker gezonde recepten op gezondidee.mumc.nl.

Ontbijt:Havermout-yoghurtswirl met frambozen

4 PERSONEN

Per persoon: 360 kcal / 17 g vet / 18 g eiwit / 30 g koolhydraten Bereiding: 25 minutenPrijs per stuk: ¤2,25

• 300 g gemengde paddenstoelen• 2 el olijfolie• 1 teentje knoflook, fijngehakt• 2-3 takjes tijm, alleen de blaadjes• 2 paddenstoelen- of groentebouillontabletten• 8 sneetjes volkoren brood• 4 plakjes belegen kaas 30+• 50 g walnoten• 1 kleine prei, in ragfijne ringetjes- tosti-apparaat of contactgrill

1 Kook de tagliatelle in ruim water met zout volgens de aanwijzingen op de verpakking beetgaar. Kook de broccoli in 6 min. gaar. Rooster de pijnboompitten in een droge koekenpan en schud ze op een bord.

1 Veeg de paddenstoelen schoon met keukenpapier. Snijd of scheur de paddenstoelen in stukjes.

2 Verhit in een soeppan de olijfolie. Bak de paddenstoe-len met de knoflook en de tijmblaadjes 4 min. Voeg 1 liter water en de bouillontabletten toe en breng tegen de kook.

3 Draai het vuur laag en laat de bouillon 10 min. zacht-jes trekken. Maak intussen de tosti's: beleg 4 sneden brood met de kaas en de walnoten. Dek af met de an-dere 4 sneden brood en bak er in een tosti-apparaat of contactgrill 4 goudbruine tosti's van.

4 Voeg de prei toe aan de bouillon en voeg eventueel peper toe. Verdeel de bouillon over 4 soepkommen en geef de walnoottosti's erbij.

TIP Voeg voor een feestelijk voorgerecht een scheutje madeira of droge witte wijn aan de bouillon toe.

Lunch: Paddenstoelenbouillon met walnoottosti

Het beste van de herfst op je bord

gezond idee 21

4 PERSONEN

Per persoon: 500 kcal / 20 g vet / 22 g eiwit / 55 g koolhydraten Bereiding: 40 minutenPrijs per stuk: ¤2,45

• 1 biologische pompoen• 1 kg kruimige aardappelen, geschild

en in stukken• 2 el olijfolie• 300 g runderchipolata's of -merguez• 125 ml halfvolle melk

• 1 rode paprika, in blokjes• 100 g zwarte olijven, zonder pit en

grofgehakt• flinke handvol basilicumblaadjes

1 Halveer de pompoen en schep er met een lepel de draden en pitten uit. Snijd het pompoenvruchtvlees (met de schil) in blokjes. Kook de pompoen met de aardappelen in ruim water met zout in 20 min. gaar.

2 Verhit intussen in een koekenpan de olijfolie. Bak de worstjes in 6-8 min.

goudbruin en gaar. Verwarm de melk. 3 Giet de aardappelen met de pompoen af.

Stamp ze met de melk tot een smeuïge stamppot. Schep de paprika, de olijven en de basilicumblaadjes erdoor.

4 Schep de stamppot op 4 borden en leg de worstjes erbij.

WEINIG TIJD? Neem twee zakjes koelverse pompoenblokjes (à 400 g) voor de stamppot.

Diner:Mediterrane pompoenstamppot met runderworstjes

22 gezond idee

‘Ik kan weer met mijn hondjes wandelen,

want deze mensen hielpen mij revalideren’

Drie keer in een half jaar tijd werd Roy Erkens met loeiende sirenes naar het ziekenhuis gebracht. Zijn laatste grote astma-aanval liep nog maar net goed af, dankzij het kordate optreden van een goede vriendin. Roy lag 3 weken in een kunstmatige coma en revalideerde daarna wekenlang bij CIRO op Hornerheide. Het waren zware maanden, maar ondersteund door een heel team aan zorgverleners knokte Roy zich er doorheen.

De patiënt: ‘Ik woon en functioneer weer zelf-standig’

Roy Erkens (41): ‘Als kind groeide ik over mijn astma heen, maar helaas werd ik een stevige roker en daardoor kwam de astma in ernstige mate terug. Ik kreeg zelfs een blijvende vernauwing van mijn luchtwegen, wat op mijn leeftijd zelden voorkomt. Ik moest er mijn baan bij McDonalds voor opgeven, want ik kon niet meer tegen de keukendampen. Uiteindelijk ben ik zelfs afgekeurd. Ik wil niet thuis blijven zitten, maar werken gaat echt niet meer. Ik moet kalm aan doen. Dat is wel frustrerend. Dit voorjaar ging het echt mis: ik kreeg een vreselijke astma-aanval. Ik belde mijn zus en die regelde dat een buurvrouw en mijn goede vriendin Elly Reneer-kens snel kwamen. Ik moest op handen en voeten naar de voordeur kruipen. En kon die nog maar net openen. Elly belde meteen 112, want zij wist van twee eerdere aanvallen dat deze situatie ernstig was. Halsoverkop werd ik met de ambulance naar de In-tensive Care gebracht. Daar kreeg ik ook nog een pa-niekaanval door het beademingsmasker. Het voelde alsof ik stikte. Om mijn lichaam rust te geven, heb-ben ze me toen in een kunstmatige coma gebracht. Elly moest samen met mijn zus heel snel beslissen

of de dokter me via een buisje rechtstreeks in mijn keel aan de beademing mocht aansluiten. Dat was niet zonder risico, maar wel van levensbelang. Daarna ben ik aan de longmachine aangesloten. Dankzij de goede zorgen op de Intensive Care liep het allemaal goed af. Van die 3 weken coma weet ik niets meer. Ook niet dat Elly iedere dag naast mijn bed zat en me bleef toespreken dat ik moest vechten. Toen ik bijkwam, kon ik eerst niks meer. Pas toen de beademing eraf mocht, kon ik weer eten en drinken. Ik mocht toen ook gaan oefenen. Eenmaal op de verpleegafdeling vroeg ik om een fiets op de kamer, zodat ik een voorsprong zou hebben bij mijn revalidatie bij CIRO. Inmiddels heb ik die 8 weken bij CIRO ook achter de rug en woon ik weer thuis. Ik merk dat ik nog veel moet verwerken van wat er met mij is gebeurd. Ben ook snel moe en heb soms slechte dagen. Maar ik kan ook weer met mijn hondjes wandelen. Gelukkig gaat het steeds beter, dankzij alle begeleiding en de steun van mensen uit mijn omgeving, zoals mijn zus en mijn buurvrouw. En natuurlijk dankzij Elly. Door haar snelle hulp en beslissing heb ik het toch maar mooi gered.’

Astma-revalidatie

gezond idee 23

Wat is astma?Astmapatiënten hebben voortdurend kleine ontstekingen in de longen. Dit kan veel klachten veroorzaken en de longen reageren soms erg gevoelig op prikkels zoals rook, uitlaatgassen, huisstofmijt of huisdieren. Hierdoor word je benauwd of ga je hoesten. Als dit plotseling opkomt, noemen we dat een astma-aanval. Dan zwellen de slijmvliezen in de neus, keel en longen op en produceren meer vocht en slijm dan anders. Daardoor worden de luchtwegen smaller en wordt ademen moeilijker. De longen raken overvol met lucht die niet genoeg ververst wordt. Dit kan tot een heel angstig gevoel leiden bij patiënten. Astma geeft niet altijd klach-ten. Het is per persoon verschillend hoe heftig de reactie op dezelfde prikkels is.

Op longfonds.nl vind je veel informatie over astma en andere longaandoenin-gen en wat je kunt doen om de risico’s te beperken. Kijk ook op mumc.nl, zoekterm 'astma'.

24 gezond idee

De fysiotherapeut in het ziekenhuis:

‘De tweede dag beginnen we al met bewegen’Gert Vandebosch: ‘Meestal beginnen we al op de tweede opnamedag op de Intensive Care met het bewegen van de patiënt. Actief of desnoods passief, zoals bij Roy, terwijl hij in coma op de Intensive Care lag. Zo proberen we latere beperkingen te voorkomen en streven we naar een beter herstel. Vroeger startten we pas met revalideren als de patiënt al redelijk hersteld was van zijn acute problemen, maar hoe eerder we beginnen met bewegen, hoe beter het herstel verloopt en hoe eerder de patiënt van de beade-ming af kan. Zodra een patiënt voldoende belast-baar is, krijgt hij bijvoorbeeld een bedfiets om te oefenen. Eenmaal van de beademing af, worden de spierkracht en conditie verder opgebouwd om het herstel te bevorderen. De cardio- en krachttraining wordt in het revalidatiecentrum voortgezet onder begeleiding van de fysiothe-rapeut daar. Door vroeg te beginnen met de fysiotherapie, kan de revalidatietijd vaak verkort worden en is het eindresultaat voor de patiënt beter. Toen Roy eenmaal weer aanspreekbaar was, bleek hij erg gemotiveerd om actief aan zijn herstel te werken. Hij wist door eerdere ervarin-gen waar hij dat voor deed.’

Astma-revalidatie

Dr. Frits Franssen: ‘Omdat ik zowel in het Maastricht UMC+ als bij CIRO werk, was ik voor Roy tijdens zijn opname op de longafdeling in het ziekenhuis en tijdens zijn revalidatietraject de verantwoordelijke arts. Ik bekijk wat hij medisch gezien aankan en zorg dat zijn toestand stabieler wordt. Ook kijk ik of er een aanvullend onderzoek of behandeling nodig is. Bijvoorbeeld medicatie en een revalidatieprogramma op maat, met trainingen, voedingsadviezen en psychologi-sche begeleiding om te leren leven met zijn symptomen en beperkingen. In het ziekenhuis was Roy erg bang dat hij eenmaal thuis nog eens zo’n ernstige, traumatische situatie zou meemaken. Daarom regelde ik dat hij vanuit het ziekenhuis rechtstreeks naar CIRO kon. Hier kreeg hij naast de lichamelijke revalidatie ook begeleiding om zijn thuissituatie weer aan te kunnen. Hij leerde vroegtijdig de signalen van een terugval te herkennen en weet nu beter wat hij dan moet doen.’

De longarts:

‘Ik zorg dat hij zoveel mogelijk stabiel blijft’

Astma in cijfersCirca 565.000 mensen in Nederland heb-ben astma. Meer vrouwen dan mannen. 18,2% zijn kinderen. Mensen met overge-

wicht hebben een groter risico op astma. De verwachting is dat het aantal mensen met astma in de toekomst zal stijgen.

De longverpleegkundige:

‘Ook in de toe-komst kan Roy op onze begelei-ding rekenen’Hilde Bastiaens: ‘Als longverpleegkun- dige begeleid ik patiënten tijdens hun hele verblijf en bezoeken in het ziekenhuis. Ik leer patiënten hoe ze hun medicatie goed gebrui-ken. Door Roy's ernstige astma is het zaak om samen uit te zoeken welke inhalatiemedicatie hij goed kan inhaleren. Mijn begeleiding is nooit standaard. Ook niet als ik de stoppen-met-roken-polikliniek draai. Als je door een arts naar deze polikliniek wordt doorverwezen, worden de be-geleiding en hulpmiddelen door de verzekeraars een jaar lang vergoed. Op deze polikliniek zie ik Roy ook regelmatig. Hij baalt ervan dat hij steeds weer terugvalt in het roken. Voor mij is het dan de uitdaging om hem zo goed mogelijk te bege-leiden bij het volhouden. Ook in de toekomst.’

gezond idee 25

De verpleegkundig coach bij CIRO:

‘Samen hebben we oplossingen gezocht’

De diëtiste bij CIRO:

‘Gewichtsverlies blijft het volgende doel’

Elly Heber: ‘Bij CIRO hebben alle patiën-ten een coach die hen door het hele traject begeleidt. Ik kijk daarbij naar de persoonlijk situatie en individuele aandachtspunten. Roy zag er erg tegenop om na de revalidatie weer zelfstandig alleen te wonen. Vooral de weekends thuis vond hij moeilijk in die reva-lidatieperiode. Zijn acute ziekenhuisopname had diverse psychische problemen en trauma’s veroorzaakt. Met ons multidisciplinaire team hebben we gekeken hoe we hem daarmee konden helpen nog tijdens de revalidatie bij CIRO. Daarbij schakel ik ook altijd het sociale netwerk thuis in. Ik stimuleerde Roy ook bij het stoppen met roken en leerde hem hoe hij het beste met zijn beperkingen en bijvoorbeeld een verkoudheid kan omgaan. Roy’s revalida-tiedoel in CIRO was om weer met zijn hondjes te kunnen wandelen. Dat positieve doel heeft hij ook gehaald.’

Wat is CIRO?CIRO is een expertisecentrum voor chro-nisch longfalen, hartfalen en slaap gere-lateerde ademhalingsstoornissen. CIRO is gevestigd in Horn en heeft een nauwe samenwerking met het Maastricht UMC+, gericht op de ontwikkeling en verbetering

van behandelprogramma’s voor patiënten met deze chronische aandoeningen. De behandeling bestaat uit het verbeteren van de lichamelijke toestand van de patiënt, het leren omgaan met en accepteren van beper-kingen en lotgenotencontact.

Patiënten blijven doorgaans 8 weken lang intern bij CIRO of doorlopen een niet-klinisch programma van 14 weken in een van de zie-kenhuizen waar CIRO mee samenwerkt.

Zie ook: ciro-horn.nl.

Paula van Melick: ‘Roy weet wel dat hij zijn overgewicht moet zien kwijt te raken, maar omdat hij ook al probeert van het roken af te komen, is dat nu een te grote opgave. Binnen CIRO was het energiebeperkte dieet nog redelijk vol te houden voor hem, omdat we hier genoeg gezondere alternatieven en een regelmatige dagstructuur kunnen bieden. Thuis ligt dat veel moeilijker. We hebben dan ook samen besloten dat hij eerst met roken stopt en tegelijkertijd streeft naar het stabiel blijven qua gewicht. Ik gaf hem tips over hoe hij in de thuissituatie met zijn dieet kan omgaan en we hebben samen gezocht naar gezondere alternatieven voor verleidelijke etenswaren. Daar hebben we interessante gesprekken over gehad. Zeker gezien zijn nog jonge leeftijd blijft het belangrijk dat hij over een tijdje toch dat overgewicht gaat aanpak-ken. Het zal hem met zijn ernstige longziekte zeker ten goede komen.’

De psycholoog, psycho-therapeut en tabakoloog bij CIRO:

‘Aanvaarden van je situatie helpt’ Candy Gijsen: ‘Door een chronische ziekte en de bijbehorende beperkingen veran-dert vaak iemands zelfbeeld. Pas als je jouw situatie kunt aanvaarden, wordt stoppen met roken of een succesvolle gewichtsbeheersing haalbaar. Ik hield Roy daarom vaak een spie-gel voor; leerde hem kijken en aanvaarden wat hij wel nog kan, hoe hij gezonder kan leven en dat hij mensen moet opzoeken met wie hij goed kan praten. Hoe hij afleiding kan zoeken om zijn angsten en rookverslaving de baas te blijven. We hebben ook veel gepraat over zijn ziekenhuiservaringen. Hij ging terug naar de Intensive Care om te zien wat er wel en niet klopte van zijn herinneringen. Ik adviseer familieleden van comapatiënten ook altijd om een (foto)dagboek te maken. Zodat de patiënt later kan terugkijken en erover kan praten. Ook lotgenotencontact helpt om de herinnerin-gen aan een nare periode beter te verwerken.’

26 gezond idee

Onafgebroken, met een snelheid tot soms wel 180 kilometer per uur, zoeven elektrische signalen door ons lichaam. Ze zorgen ervoor dat we kunnen lezen en

schrijven, lopen en rennen, en warmte en kou kunnen voelen. Ze regelen onze ademhaling, laten ons hart kloppen en het bloed door onze aderen stromen – ook als we slapen. Die elektrische signalen verplaatsen zich door ons lichaam via een gigantisch netwerk dat qua complexiteit de meest geavanceerde computers ver

achter zich laat. Maak kennis met het zenuwstelsel van de mens.

Ons zenuwstelsel

gezond idee 27

28 gezond idee

3De automatische pilootHet autonome zenuwstelsel houdt op eigen houtje de vitale lichaamsfuncties aan de gang en zorgt ervoor dat ze goed

op elkaar afgestemd zijn. Ook zorgt het ervoor dat de werking van de inwendige organen aangepast wordt aan de situatie in de omgeving. Je kunt dat deel van het perifere zenuwstelsel onze automa-tische piloot noemen. Terwijl je slaapt en droomt, werkt je lichaam rustig door: je blijft ademhalen, je hart blijft kloppen en je bloed blijft stromen. Ook je spijsverteringssysteem werkt gestaag door. Het autonome zenuwstelsel zorgt daarvoor.

4Gaspedaal en remHet autonome zenuwstelsel bestaat uit twee delen: het sympathische en het para-

sympathische deel. Die twee delen van de automatische piloot werken als een gaspedaal en een rem. Het sym-pathische deel is het gaspedaal en is vooral werkzaam als we actief zijn. Het zorgt ervoor dat je lichaam zich aanpast aan inspanningen en stress. Zo stelt het je in staat te overleven in levens-bedreigende situaties. Je hartslag gaat omhoog, er gaat meer bloed naar de spieren, je lichaam is klaar voor actie: vechten of vluchten (fight or flight). Het parasympathische deel van het auto-nome zenuwstelsel is de rem en doet het tegenovergestelde: het is verantwoorde-lijk voor herstel, reparatie, opbouw en rust. Je hartslag en bloeddruk dalen, je spijsvertering komt op gang en voorziet je spieren en organen van nieuwe grond-stoffen.

5Interactie met de omgevingBehalve uit een automatische piloot – het autonome zenuwstelsel – bestaat

het perifere zenuwstelsel ook uit een deel waar we wél enigzins controle over hebben: het soma-tische zenuwstelsel. Het somatische zenuwstel-sel stuurt de skeletspieren aan en zorgt ervoor dat we kunnen lopen, voetballen, praten, kortom: het zorgt voor de interactie met onze omgeving.

2Het controle- centrum en de informatiewegenHet zenuwstelsel wordt

onderverdeeld in het centrale zenuws-telsel en het perifere zenuwstelsel. Het centrale zenuwstelsel bestaat uit de hersenen en het ruggenmerg; dit is het controlecentrum. De hersenen bestaan uit zo’n 100 miljard zenuwcellen – neuronen – en die zorgen ervoor dat chemische en elektrische signalen in de hersenen worden rond-gestuurd. Het ruggenmerg verbindt de hersenen met het perifere zenuwstelsel, ons wegennet voor de informatievoorzien-ing. Dit perifere zenuwstelsel bestaat uit motorische en sensibele zenuwen. Motorische zenuwen geven informatie van de hersenen aan de spieren door. Sensibele zenuwen geven zintuiglijke waarnemingen door aan de hersenen, zoals pijn, warmte, kou en de positie van de ledematen. Het perifere zenuwstel-sel vormt dus de verbinding tussen het centrale zenuwstelsel en het lichaam. Het zorgt ervoor dat informatie van de organen, zintuigen en spieren bij het centrale zenuwstelsel komt. Het perifere zenuwstelsel wordt weer onderverdeeld in het autonome zenuwstelsel (waar we geen controle over hebben) en het soma-tische zenuwstelsel (waar we wél enigzins controle over hebben).

1Het netwerk De hersenen, het ruggenmerg en alle zenuw-en in ons lichaam vormen samen het zenuw-stelsel. De hersenen regelen alles wat er in

ons lichaam gebeurt en wat ons lichaam moet doen. Daarvoor moeten de hersenen natuurlijk wel weten wat er zich binnen en buiten ons lichaam afspeelt: dankzij een netwerk van zenuwen dat over het hele lichaam is verspreid krijgen de hersenen informatie en kunnen dan zinvol reageren. Als de zenuwen bijvoor-beeld honger doorgeven, kunnen de hersenen je tot eten aanzetten. Of als er gevaar dreigt je tot rennen aanzetten. Zo regelt ons zenuwstelsel alle handelin-gen, van het aansturen van spieren, het verwerken van zintuiglijke prikkels tot het verloop van emotionele en verstandelijke processen.

gezond idee 29

Wat is een zenuwcel precies?

Het zenuwstelsel is één groot netwerk van zenuwcellen, die met elkaar in contact staan via lange uitlopers en miljarden contactpunten. Een zenuwcel bestaat uit een cellichaam waaraan korte en langere

draden zitten. Deze draden heten uitlopers of zenuwve-zels. Een bundel van een groot aantal uitlopers vormt samen een zenuw. Je kunt een zenuw vergelijken met een antenne: hij vangt boodschappen op en geeft ze weer door. De boodschap verplaatst zich razendsnel met een elek-trisch stroompje naar bijvoorbeeld een andere zenuwcel of naar een spier.Er zijn drie soorten zenuwverbindingen: zenuwverbindin-gen die de spieren besturen, zenuwverbindingen die bood-schappen van het lichaam doorgeven aan de hersenen, zoals pijn en kou, en zenuwverbindingen die de organen binnenin het lichaam besturen. Dat gaat twee kanten op. Vanuit de hersenen geven motorische zenuwcellen via het ruggenmerg signalen naar spieren en klieren. Ze geven bijvoorbeeld de opdracht om bepaalde spieren samen te trekken – soms bewust (als je bijvoorbeeld je ogen sluit) en meestal onbewust (als je knippert met je ogen). Andersom geven sensibele zenuwcellen signalen vanuit zintuigen,

weefsels en organen naar de hersenen toe door: ze vertel-len de hersenen hoe het met ons lichaam is gesteld, of wat we zien, horen, proeven, ruiken en voelen. De langste zenuwverbinding loopt van je kleine teen naar je hersenen. Als je je kleine teen stoot, duurt het 40 millise-conden voordat je hersenen dat registreren. Eén millise-conde is een duizendste van een seconde.Hoe ziet een zenuwcel eruit? Je kunt je een zenuwcel in wezen voorstellen als een zeester, met korte uitlopers en één hele lange uitloper. De korte uitlopers vangen prikkels op, de lange uitloper transporteert informatie naar andere zenuwcellen, spiercellen of kliercellen. Die lange uitlopers lopen door ons lichaam in zenuwbundels die lijken op litzedraad: koperdraad die uit een bundel dunne draden bestaat. Om de prikkels snel en efficiënt te geleiden, zit er een isolatielaagje rondom de zenuwen, ook wel myeline genoemd. En hoeveel zenuwcellen heeft een mens eigenlijk? Prof.dr.Werner Mess, hoofd van de afdeling Klinische Neuro-fysiologie van het Maastricht UMC+: ‘Dat weet niemand precies. Ongeveer 100 miljard. Neem bijvoorbeeld het oog. Het netvlies bestaat uit drie lagen die volgepropt zijn met zenuwcellen. Honderden miljoenen, in het oog alleen al.’

Communicatie met neurotransmitters

Om boodschappen door te geven van de ene naar de andere zenuw worden chemische stoffen ingezet: de neurotransmitters. Een paar belang-rijke zijn:• Dopamine Nodig om te kunnen bewegen.• Serotonine Regelt de emoties.• Melatonine Zorgt bijvoorbeeld voor ons slaap-

en waakritme.• Adrenaline Bereidt het lichaam voor op snelle

actie bij stress en gevaar. • Endorfine Komt vrij bij zware lichamelijke

inspanningen. Het vermindert pijn en geeft een gelukkig gevoel (bijvoorbeeld bij een bevalling).

30 gezond idee

Er zijn veel ziektes die het zenuwstelsel aantasten. Zoals:

Multiple Sclerose (MS)Er is bij MS sprake van een verstoorde wer-king van het immuunsysteem, waardoor je lichaam je zenuwen aanvalt. Het isolatielaagje (myeline) rond de zenuwen in het centrale zenuwstelsel wordt beschadigd en daardoor kunnen zenuwen de prikkels niet meer goed doorgeven. Er ontstaan problemen met lopen, voelen en zien.

Ziekte van ParkinsonDit is een hersenaandoening waarbij een kleine groep cellen in de hersenen bescha-digd raakt en afsterft, waardoor de cellen geen dopamine meer aan kunnen maken. En dopamine hebben we nodig om goed te kun-nen bewegen en onze lichaamsbewegingen onder controle te houden. Het gevolg: trillen, moeilijk praten, stijve armen en benen.

EpilepsieEen aandoening die zich uit in de vorm van aanvallen. Deze ontstaan door een plotse-linge, tijdelijke verstoring van de elektrische prikkeloverdracht in de hersenen. Er is als het ware kortsluiting in een van de netwerken in je hersenen.

ALSBij ALS laat je zenuwstelsel je steeds meer in de steek. De zenuwcellen die voor beweging zorgen, wor-den aangetast. De zenuwen worden beetje bij beetje beschadigd, waardoor de spieren niet meer goed kunnen werken en verlamd raken. Uiteindelijk kun je zelfs niet meer ademhalen.

Wat kan er misgaan met het zenuw-stelsel?

Gezond eten en regelmatig bewegen maakt je fitter. Dat geldt ook voor je zenuwstelsel: door een inspannende work-out of stevige wandeling komt bijvoorbeeld serotine vrij, een

neurotransmitter die je een goed gevoel geeft, je spieren

ontspant en stress uit de weg ruimt.

En uitgebal-anceerd eten geeft je lichaam de vitaminen en mineralen

die nodig zijn voor een

goede conditie

van je zenuwen en om de afgifte van bijvoorbeeld dopamine op peil te houden. Ook je hersenen, essentieel onderdeel van het centrale zenuws-telsel, kun je trainen. ‘Hersenjoggen’, noemt prof.dr. Werner Mess van het Maastricht UMC+ dat. Zelf besloot hij bijvoorbeeld alle rekensommen met getallen onder de honderd voortaan uit het hoofd te doen in plaats van met een rekenmachine. Een vreemde taal leren is ook heel goed voor de hersenen. Hoe eerder je met dat soort training begint, des te beter. Maar je moet er geen al te hoge verwachtingen van hebben: als je ouder wordt, neemt je capaciteit om te leren nu eenmaal af.

Houd je zenuwstelsel fit!

gezond idee 31

Staan er revolutionaire doorbraken voor de deur?

Nieuwe beeldvormende technie-ken, moleculaire biologie, fun-damenteel hersenonderzoek (om nieuwe inzichten te ver-garen) – het geeft ons steeds

meer kennis over ons zenuwstelsel. Dat levert lang niet altijd meteen betere behandelingen op. Want hoe meer er wordt ontdekt, hoe meer wetenschappers ook tot de conclusie komen dat het allemaal nog ingewikkelder is dan we al dachten. Maar er worden ook belangrijke stappen gezet. Zo maken betere scan- en regis-tratietechnieken het de laatste jaren mogelijk epilepsiepatiënten aan de hersenen te opere-ren, waardoor hun klachten sterk verminderen of zelfs helemaal verdwijnen. Herseninfarcten kunnen sinds kort met een intra-arteriële (in de slagader) behandeling aangepakt worden: via de lies wordt een dunne katheter tot in het hoofd gevoerd om daar de bloedprop die het infarct veroorzaakt, te verwijderen. Parkinson-patiënten hebben baat bij deep brain stimula-tion: via elektrodes in de hersenen en een kleine

pacemaker in de buik worden stroomstootjes naar de hersenen gestuurd die leiden tot vermin-dering van de klachten. Ook is er steeds meer aandacht voor genetica, voor erfelijke oorzaken van ziektes die het zenuwstelsel aantasten. Dat leidt niet altijd direct tot genezing, maar verschaft wel meer inzicht en maakt betere behandeling mogelijk.

Zenuwen en zenuwenWie multiple sclerose heeft, gaat naar een neuroloog; wie depressief is naar een psychia-ter. Steeds meer komen wetenschappers tot de conclusie dat die strikte scheiding niet klopt: neurologische en psychiatrische aandoeningen zijn beide ziekten van het brein. Lichamelijke en psychische klachten blijken vaak nauw met elkaar samen te hangen. Dr. Mariëlle Vloos-wijk, neuroloog bij het Maastricht UMC+: ‘Parkinson is bijvoorbeeld niet alleen een ziekte die tot lichamelijke klachten leidt, maar ook tot niet-motorische klachten als depressie, slapeloosheid en geheugenstoornissen. Bij de-

pressieve mensen komt relatief vaak epilepsie voor. Omgedraaid hebben epileptici vaker last van depressies en cognitieve stoornissen, en dat gaat verder dan: ik ben depressief omdat ik die akelige ziekte heb. ’ De zorg voor patiënten met aandoeningen aan het zenuwstelsel verbetert ook doordat vanuit verschillende invalshoeken en disciplines naar de ziekte gekeken wordt. Neuroloog dr. Mariëlle Vlooswijk: ‘Het is niet meer alleen: heb je je pillen wel geslikt, maar ook: hoe gaat het verder met je? Hoe is het op je werk, op school, gaat het met de bijwerkingen? We kijken naar de totale mens. Dat doen we sa-men met deskundigen van andere disciplines: bijvoorbeeld met fysiotherapeuten, maatschap-pelijk werkers en ergotherapeuten. En met an-dere medisch specialisten zoals cardiologen of longartsen. Op die manier proberen we ervoor te zorgen dat patiënten zo optimaal mogelijk hun leven kunnen leiden.’

Een patiënt met een ernstige zenuwaandoening hoort natuurlijk het liefst: morgen kunnen we je genezen. Sensationele doorbraken zijn nooit uit te sluiten en nieuwe technieken leveren goede resultaten op. Maar in de neurologie, de wetenschap die zich bezighoudt met ons zenuwstelsel, spelen ook geleidelijke veranderingen en andere manieren om naar patiënten te kijken een belangrijke rol.

32 gezond idee

Een dag bij De Maastricht Studie

Wereldwijd is geen onderzoek vergelijkbaar met De Maastricht Studie. Omdat bijna alle oorzaken en gevolgen van diabetes type 2 in kaart worden gebracht. Omdat er nooit eerder zo’n groot aantal deelnemers met én zonder diabetes bij een onderzoek zijn betrokken, kunnen de stadia en complicaties van diabetes tot in detail worden bestudeerd. En omdat er gebruik wordt gemaakt van zeer geavanceerde onderzoekstechnieken.

Reportage

De deelnemers van deze och-tend zijn in de ontvangstruimte al begonnen met het invullen van vragenlijsten. In totaal worden deelnemers vier keer een halve dag verwacht. Drie in het onderzoekscentrum aan de Randwycksingel in Maastricht en één in onderzoeksgebouw Scannexus, waar MRI scans worden gemaakt.

4 08.15 UUR

gezond idee 33

Vragenlijsten invullen, fietsen, lopen, laten zien hoe sterk je bent, bloed geven, talloze metingen en diverse scans laten verrichten. Deelnemers aan De Maastricht Studie worden zo ongeveer binnenstebuiten gekeerd. ‘Een complete APK’, noemen sommigen het met een grapje. Uiteindelijk wil de Studie 5.000 gezonde deelnemers onderzoeken en 5.000 men-sen met type 2-diabetes. Die deelnemers zijn allemaal afkom-stig uit Maastricht en de direct aangrenzende gemeenten, waar de levensverwachting zo’n 1 à 2 jaar lager is dan de gebieden met de hoogste levensverwachting in Nederland. Door deelne-mers met en zonder type 2-diabetes met elkaar te vergelijken, kan inzicht worden gekregen in welke eigenschappen kunnen leiden tot type 2-diabetes. Dat kunnen leefstijlfactoren zijn, zoals voeding, lichamelijke activiteit en roken, maar ook erfe-lijke eigenschappen en sociale factoren, zoals leefomgeving, luchtvervuiling en sociaal-economische omstandigheden.De Maastricht Studie is belangrijk voor de ontwikkeling van nieuwe methoden van preventie, diagnostiek en behandeling van diabetes, maar ook van andere chronische ziekten. Zo blijken hart- en vaatziekten vaak samen te hangen met diabetes en het lijkt er op dat mensen met suikerziekte gevoeliger zijn voor andere chronische ziekten als longziekten, ziekten aan het zenuwstelsel en bewegingsapparaat, slapeloosheid en depressie. De Maastricht Studie geeft dus ook veel inzicht in het voorkomen, de samenhang en de oorzaken en gevolgen van chronische aandoeningen in het algemeen.

Mevrouw Gielissen is ‘best wel zenuwachtig’ als onderzoeksassistente Brigitte Winants bloed bij haar afneemt. Niet om het bloedprik-ken, maar vanwege het deelnemen aan het onderzoek. Het is allemaal nieuw en onbekend voor haar. Zo heeft ze nog nooit met een computer gewerkt. Maar dat geldt voor meer deelnemers. Daarom wordt er alle hulp gebo-den bij het invullen van de vragenlijsten.

In een donkere kamer vol met meetapparatuur tuurt onderzoeker Kevin Wolfs op alle mogelijk manieren naar en in de ogen van Jannie Willems. Blindheid is één van de mogelijke gevolgen van type 2-diabetes, omdat het de haarvaatjes – dus ook die in de ogen – aantast.

4 09.15 UUR 4 09.30 UUR

Bij het microcirculatieonderzoek meet onderzoeks-assistent Louis Hendriks de kleinste bloedvaten in de huid, het nagelbed en onder de tong. Er zijn namelijk wetenschappelijke aanwijzingen dat deze vaatjes niet alleen ‘last’ hebben van diabetes, maar dat ze ook een rol spelen bij het ontstaan van suikerziekte en hoge bloeddruk.

4 09.00 UUR

34 gezond idee

4 09.45 UUR

Onderzoekster Yvette Derks spoort mijnheer Ubachs aan om zo hard mogelijk te knijpen in de handknijp-meter om te spierkracht van zijn onderarm te testen. Zo wordt zijn conditie gemeten.

Vandaag wordt ook het hart van mijnheer Ubachs uitgebreid in beeld gebracht. Onderzoekster Yvette Derks meet onder meer de pompfunctie, de kleppen, eventuele lekkages, de stroomrichting van het bloed en ze maakt tot slot een ‘3D-plaatje’ van zijn hart.

Onder nauwlettend toezicht van onderzoeksarts Ben Sörensen doet Jannie Willems een inspan-ningstest op de fiets. Elke 2 minuten moet hij een tandje zwaarder trappen tot zijn hartslag

139 bereikt. Ondertussen houdt Ben Sörensen de bloeddruk en het ECG in de gaten en moet Jannie Willems met cijfers aangeven hoe zwaar hij de oefening vindt.

4 10.15 UUR 4 10.30 UUR

Tot nu toe zijn er 5 onderzoekers gepro-moveerd op een deelonderzoek van De Maastricht Studie. Zoals dr. Peggy Spauwen, die 4,5 jaar onderzoek deed naar de relatie tussen type 2-diabetes, bloeddruk, versuikerde eiwitten en demen-tie. ‘Door het rechtstreeks contact met de deelnemers besef je waarvoor je het doet.’

gezond idee 35

Het lijkt alsof onderzoeksarts Ben Sörensen een gewoon hartfilmpje maakt van mijnheer Ubachs, maar voor De Maastricht Studie is dit één van de experimentele metingen. Door meerdere keren de hartslag te meten, zijn heel subtiele afwijkingen te zien, waaruit de vroege effecten van suikerziekte kunnen blijken.

Hij ziet er een beetje eng uit, de stoel waarin Tonny Meessen heeft moeten plaatsnemen om de spierkracht in haar been en arm te laten meten. Onderzoek-ster Niki Jehoel laat zien welk lijntje op de monitor omhoog moet worden geduwd. Dat moet een aantal keer achter elkaar en het gaat steeds moeilijker, omdat de spieren verzuren. Voor Tonny Meessen een extra uitdaging: ‘Ik heb gisteren hard gelopen en ik heb al overal spierpijn!’

In het nieuwe gebouw van Scannexus, naast het ziekenhuis, ondergaan de deel-nemers een MRI-onderzoek van de buik en het hoofd. In de buik worden de lever, de alvleesklier en het buikvet onderzocht. In het hoofd kijken de onderzoekers naar beschadigingen in de kleine bloedvaten en de verbindingen tussen de verschil-lende gebieden in de hersenen. De uitslagen worden onder meer gebruikt om verbanden te leggen met het geheu-gen- en stemmingsonderzoek.

Alle monsters van de deelnemers die in het laboratorium en bij Klinisch Genetica moeten worden onderzocht of die worden opgeslagen in de biobank, worden met een speciaal fietsaanhangertje van het onderzoekscentrum

naar het Maastricht UMC+ vervoerd. Eén van de fietsers is geneeskundestudent Dimitri Siderakis, die ook als onderzoeker aan De Maastricht Studie meewerkt.

Miranda Wettense ligt er ontspannen bij, zie je aan haar hartslag, als gezondheids-wetenschapper Jeroen Smets echo’s van de bloedvaten in haar hals, arm en lies maakt. Hij gebruikt daarvoor het meest geavanceerde echo-apparaat ter

wereld voor het meten van de dikte van de bloedvaten. Ouderdom, maar ook suikerziekte, veroorzaken verdikking van de vaatwanden. Hoe dikker die wanden, hoe stijver en hoe minder soepel de bloedvaten worden.

4 10.45 UUR

4 13.30 UUR

4 12.00 UUR

4 16.00 UUR

4 11.30 UUR

Doe mee aan het onderzoek!Rond de 7.000 Zuid-Limburgers hebben inmiddels deelgenomen aan De Maas-tricht Studie. Waarom doe je mee aan zo’n onderzoek? Een beetje om zelf eens goed te worden onderzocht, maar toch vooral om de wetenschap te helpen. ‘Ik zal er niet veel meer aan hebben, maar wat ze

ontdekken is belangrijk voor degenen die na mij komen!’ Er worden nog deelnemers tussen de 40 en 75 jaar met type 2-diabe-tes gezocht, woonachtig in de gemeente Maastricht, Meerssen, Valkenburg aan de Geul of Eijsden-Margraten. Deelnemen? Meldt u dan aan via 043-3876600 of via demaastrichtstudie.nl.

Reportage

Meer weten?Alle informatie over De Maastricht Studie staat op demaastrichtstudie.nl. Op mumc.tv zijn video’s te vinden over De Maastricht Studie.

36 gezond idee

ROKEN IS SLECHT. PUNT.Dat roken erg schadelijk is voor de gezondheid, is ondertussen overduidelijk bewezen. Maar toch komen er elke keer weer nieuwe en soms onverwachte gezondheidsbedreigende aspecten naar boven. Zo toonde promovendus aan de Universiteit Maastricht Inge Knuts aan dat mensen met een paniekstoornis meer kans hebben op een paniekaanval als ze ook regelmatig roken. Of het verband oorzakelijk is of causaal – het kan ook zijn dat mensen met panie-kaanvallen eerder geneigd zijn te roken – moet nog worden onderzocht. Maar in ieder geval adviseert Knuts om een stoppen-met-roken-therapie toe te voegen aan de behandeling van paniekaanvallen. Kinderarts Jasper Been van het Maastricht UMC+ bracht aan het licht dat strikte regelgeving rondom roken in Engeland – een rookverbod voor publieke ruimtes en werkplekken – zorgt voor een aantoonbare vermindering van het aantal kinderen dat met luchtweginfecties in het ziekenhuis wordt opgenomen. Jasper Been: ‘Dat rookvrije ruimtes de volksgezondheid ten goede komen, is gewoon een feit’.

Stoppen met roken? Zoek hulp bij de Stoppen met roken-poli van de poli-kliniek Longziekten van het Maastricht UMC+. Meer info op mumc.nl.

KORT

Diepe hersen-stimulatie als middel tegen depressieWetenschappers van het Maastricht UMC+ hebben het gevonden: dat specifieke en beïnvloedbare gebied in de hersenen dat onder meer betrokken is bij het nemen van beslissingen en bij emotionele re-acties. In deze zogeheten ventromediale prefrontale cortex bevinden zich ook de cellen die het geluk-hormoon serotonine produceren. Het stimuleren van dit gebied met elektrische prikkels blijkt positief te werken op het humeur en lijkt zo mensen met depressie verlichting te kunnen bieden. Het effect van de innovatieve techniek – diepe hersenstimula-tie, die ook bij Parkinson wordt toegepast – wordt nu verder onderzocht. Met name voor mensen bij wie alternatieve therapieën om de symptomen van een zware depressie te verlichten niet werken, zou deep brain stimulation in de toekomst een moge-lijke uitkomst kunnen bieden.

Meer hierover op mumc.nl, zoekterm ‘diepe hersenstimulatie en depressie’. Kijk ook op pagina 38.

Steunpunt Ouders voor ouders biedt de gelegenheid aan ouders van kinde-ren met een speciale zorgvraag – denk aan chronische ziekte, autisme, ADHD, ODD-CD en PDD-NOS – om elkaar te ontmoeten en te steunen. Het steunpunt is te vinden op Face-book (Steunpuntoudersvoorouders).

Dialogen rond Dementie

Op de woensdag 25 november is er weer een Dialoog rond Dementie, geor-ganiseerd door het Alzheimer Centrum

Limburg. Stuur een mail via dialogen@alz-heimercentrumlimburg.nl als u een thema

heeft dat u wilt bespreken.

Meer informatie over de Dialogen op alzheimercentrumlimburg.nl.

gezond idee 37

Franniez ondersteunt zieke kinderenAls vrolijk gekleurde uitvergrote DNA-structuren hangen ze aan het bed van chronisch zieke kinderen: de spiraalvormige Franniez. Kinder-verpleegkundige Franny bedacht een systeem waarbij kinderen die midden in de medische molen zitten met een spaarsysteem worden ondersteund. Elke keer dat ze een behandeling of ingreep ondergaan, ontvangen ze een kleurige Franniez–‘spaarpunt’ die ze aan de spiraal kunnen schuiven. Daarop plakken ze vervolgens stickers

die verwijzen naar het onderdeel van de behandeling dat plaatsvond: een prik, een operatie, of een scan. Het kleurrijke beeldverslag op de spiraal geeft alles wat er met het zieke kind gebeurt een plek. Het geeft de kinderen houvast en troost en biedt aanknopingspunten voor gesprek. Het Maastricht UMC+ is het tweede ziekenhuis in Nederland dat met Franniez werkt.

Kijk op franniez.nl voor meer informatie.

Goed, beter, best… dankzij eiwitsupplementSporters die tijdens een intensief

krachttrainingsprogramma elke avond voor

het slapen gaan een eiwitsupplement nemen,

bouwen meer spiermassa en spierkracht

op. Dat ontdekten onderzoekers van de

Universiteit Maastricht, het NOC-NSF en

DSM. Verder onderzoek moet uitwijzen of

juist dat tijdstip van het innemen van het

supplement, vlak voor het slapen gaan, zorgt

voor het positieve effect.

Meer op mumc.nl en gezondidee.mumc.nl, zoekterm 'eiwit'. 2 KEER GOED NIEUWS VOOR VROUWEN MET BORSTKANKERBij vrouwen met borstkanker die na amputatie van de borst kiezen voor een borstreconstructie, is de nieuwe borst vaak gevoelloos. De plastisch chirurgen van het Borstkankercentrum van Maastricht UMC+ hebben het nu voor het eerst mogelijk gemaakt dat dit gevoel weer terugkomt. De techniek werkt als volgt. Bij het verwijderen van de borst spoort de chirurg de zenuwuiteinden op en legt die bloot. Tijdens de reconstructie haalt de plastisch chirurg weefsel uit de buikwand van de patiënt en neemt daarbij de zenuwuiteinden mee. De zenuwuiteinden uit het buikweefsel worden vervolgens gekoppeld aan de zenuw-uiteinden in de borstkas. Resultaat: een gereconstrueerde borst met gevoel. Bijkomend voordeel is dat de ingreep – amputatie én reconstructie – doorgaans in één keer gebeurt. Bovendien wordt deze aanpak volledig vergoed door de zorgverzekeraars. Meer goed nieuws: voor borstkankerpatiënten die nog niet precies weten wat er mogelijk is en hoe ze behandeld willen worden, is er nu de interactieve keuzehulp van het Borstkankercentrum van Maastricht UMC+. Aan de hand van stellingen als ‘Ik wil graag een deel van mijn borst behouden’ of ‘Een langere behandelduur bij bestraling vind ik geen probleem’ kun je aangeven wat belangrijke persoonlijke overwegingen zijn om wel of niet voor een bepaalde behandeling te kiezen.

Op mumc.tv staat onder specialisme ‘Oncologie’een informatiefilmpje over hoe de keuzehulp precies werkt. Over de borstreconstructie met gevoel meer op mumc.nl onder de zoekterm 'borstreconstructie'.

ADVERTENTIE

HartelijkBedankt!

Wandelaars, vrijwilligers én alle sponsoren:

Zorg samen beter

Annadal - Malberg - Mosae Forum - Römkens - Schoepp - St. Pieter

C

M

Y

CM

MY

CY

CMY

K

AMW_ZAKPA110x260-c.pdf 1 06-02-14 16:29

EASE HEEFT VESTIGINGEN IN: MAASTRICHT - HEERLEN - GELEEN VENRAY - VENLO - ROERMOND - REUVER - PANNINGEN

go-ease.nl0900 - 8504466

Vragen over vaccinaties of uw gezondheid voor u vertrekt? De specialisten van Ease hebben altijd een antwoord.

Bezoek onze website of bel ons voor het maken van een afspraak.

Lekker op reis?

“Eind 2013 heb ik een hersenbloeding gehad. Na twee weken

ziekenhuis mocht ik naar Adelante. Helemaal niets kon ik op dat

moment: niet praten, niet zitten, niet eten. Zo ongeduldig als

ik ben, wilde ik meteen beginnen met revalideren. Dat bleek te

snel. Na twee weken rust startte de therapie. Beetje bij beetje

keerden functies terug: de ene spontaan, de andere door hard

te werken. Nooit meer vergeet ik het moment waarop mijn stem

terugkeerde. Even schrok ik van het geluid, maar meteen besefte

ik ook dat ik weer kon communiceren én kon zingen. Mijn passie.

De robotarm heeft mij geholpen om meer beweging te krijgen in

mijn rechterarm. Intussen kan ik weer autorijden. En zo grijp ik

elke kans die mij vooruit helpt en mij mijn leven en zelfstandigheid

teruggeeft.” Toine Meesters

www.adelante-zorggroep.nl | 045 - 528 22 22

Adelante helpt vooruit!

Adelante helpt bij uw (verdere) herstel na een hartinfarct, dwarslaesie, kanker en (late) gevolgen van een hersenletsel.

gezond idee 39

Mijn ontdekking

In haar proefschrift toonde dr. Chahinda Ghossein aan dat één op de vier vrouwen na een zwanger-schapsvergiftiging een bepaalde vorm van hartfalen ontwikkelt. Door haar onderzoek kunnen nu aanbevelingen gedaan worden die het risico daarop verminderen.

‘Zwangerschapsvergiftiging is geen zeld-zame aandoening, bijna iedereen kent wel een vrouw in de familie of vriendenkring die het heeft gehad. Wat het precies is? Hoge bloeddruk en eiwitverlies na twintig weken in de zwangerschap. De gevol-gen voor de vrouw kunnen ernstig zijn: leverschade bijvoorbeeld of een hersen-bloeding. Het kind kan te vroeg geboren worden doordat de arts moet ingrijpen. Een zwangerschap kun je zien als een stresstest voor het hart. Het hart van de moeder wordt groter, de hartwand dikker. Eén op de vier vrouwen die zwanger-schapsvergiftiging heeft gehad, ontwikkelt een bepaalde vorm van hartfalen: asymp-tomatisch hartfalen. Dat is hartfalen zonder herkenbare klachten en gaat vaak gepaard met (mild) verhoogde bloeddruk. Als je zwangerschapsvergiftiging hebt gehad,

is het daarom verstandig om ook na de zwangerschap regelmatig je bloeddruk te laten controleren en de huisarts naar ande-re risicofactoren te laten kijken: choleste-rol, suikergehalte, body mass index. Toen ik met mijn promotie-onderzoek begon, zou ik eigenlijk mathematisch de stijfheid van vaten onderzoeken. Maar dat was me te statisch en het passioneerde me niet. Het hart vond ik een spannender orgaan, het is interessanter. We zijn nu bezig met een groot vervolgonderzoek, de Queen of Hearts studie, ondersteund door de Ne-derlandse Hartstichting. In die studie wordt gezocht naar seinstoffen in het bloed die een beter beeld kunnen geven van de ontwikkeling van hartfalen en diastole dysfunctie (een 'stug' hart) bij vrouwen. Zodat we in staat zijn op tijd preventieve maatregelen te nemen en onderzoek naar tijdige behandeling te verbeteren.’

Dr. Chahinda Ghossein zoekt vrouwen die een gezonde zwangerschap hebben gehad en graag deel willen nemen aan het grote Queen of Hearts-onderzoek. Meer weten? Kijk op queen-of-hearts.eu. Aanmelden kan via dagcentrum.verlos-kunde@mumc.nl.

Hoe voorkom je hartfalen na zwangerschapsvergiftiging?

Wie: postdoc Gynaecologie dr. Chahinda Ghossein-DohaLeeftijd: 29Is: arts-onderzoekerEn: getrouwd en moeder van drie kinderen Werd geboren: in Libanon, land van cedersGroeide op: in Roermond, vanaf haar vierde Ergernis: dat ‘respect’ een beladen woord is gewordenSchrijft graag: proëzie, een mengvorm van poëzie en proza

40 gezond idee

BeterZo’n vijftien jaar geleden kreeg Roel Zielman (54) uit Zwaanshoek last van ernstige tinnitus – oorsuizen. Dankzij de behandeling in het Maastricht UMC+ kan hij nu weer verder met zijn leven.

‘Gek werd ik, van de herrie in mijn hoofd.

Ik hoorde wat niemand anders hoorde. En het

werd steeds erger. Eerst piepen en ruis, later

zelfs kerklokken en treingeluiden. Ik heb een

eigen bedrijf, maar kon niet meer werken. Ik

dacht zelfs aan zelfmoord. In vier ziekenhuizen

kreeg ik te horen: "Leer er maar mee leven".

Maar hoe moest ik dat doen? Op een dag zei

de assistente van mijn huisarts: “Ik heb goede

berichten over Maastricht gehoord”. Hier in het

ziekenhuis kreeg ik voor het eerst het gevoel dat

de mensen me begrepen. Ik ben uitvoerig onder-

zocht en kreeg een antidepressivum. Dat is heel

voorzichtig opgebouwd. Het oorsuizen is niet

over, maar het is nu hanteerbaar, ik kan ermee

omgaan. Ik kan weer werken, vier dagen per

week. Dat is het fijnste wat er is. Iedereen in het

bedrijf is blij dat ik er weer ben.’

Meer op mumc.nl, zoekterm 'tinitus'.