Giáo Trình Âm Nhạc - Lý Thuyết Âm Nhạc - Lê Anh Tuấn

7/23/2019 Giáo Trình Âm Nhạc - Lý Thuyết Âm Nhạc - Lê Anh Tuấn

http://slidepdf.com/reader/full/giao-trinh-am-nhac-ly-thuyet-am-nhac-le-anh-tuan 1/137

Lª Anh TuÊn (Chñ biªn)

trÇn v¨n minh – lª ®øc sang

Gi¸o tr×nh

¢¢mm nnhh¹¹cc

TËp mét

lÝ thuyÕt ©m nh¹c

hµ xuÊt b¶n gi¸o dôc



Môc lôc

Trang

Ch − ¬ng I ©m thanh vμ çch ghi chÐp nh¹c..........8

§1. Kh¸i niÖm vÒ ©m nh¹c..................................................................................................................8 1.1. Kh¸i niÖm vÒ ©m nh¹c ................................................................................ 8 1.2. C¬ së vËt lÝ cña ©m thanh ...........................................................................8 1.3. Çc thuéc tÝnh c¬ b¶n cña ©m thanh .......................................................... 9

§2. hÖ thèng ©m thanh, tªn gäi, kÝ hiÖu....................................................................................10 2.1. HÖ thèng ©m thanh trong ©m nh¹c ........................................................... 10 2.2. Tªn gäi çc bËc c¬ b¶n............................................................................. 10

2.3. KÝ hiÖu çc bËc c¬ b¶n.............................................................................. 10 §3. khu«ng nh¹c, kho¸ nh¹c, nèt nh¹c...................................................................................11

3.1. Khu«ng nh¹c vµ çc dßng kÎ phô ............................................................11 3.2. Kho¸ nh¹c ................................................................................................ 11 3.3. Nèt nh¹c ................................................................................................... 13 3.4. Cao ®é cña ©m thanh ............................................................................... 14 3.5. Tr − êng ®é cña ©m thanh .......................................................................... 15

§4. Çc qu ∙ng t¸m, hÖ thèng b×nh qu©n..................................................................................16 4.1. Çc qu·ng t¸m ......................................................................................... 16 4.2. HÖ thèng b×nh qu©n .................................................................................. 17

§5. dÊu ho¸, trïng ©m ............................................................. .......................................................17 5.1. Çc bËc chuyÓn ho¸................................................................................. 17 5.2. DÊu ho¸ .................................................................................................... 17 5.3. Ho¸ biÓu vµ dÊu ho¸ bÊt th− êng............................................................... 18 5.4. Trïng ©m ..................................................................................................21

§6. DÊu lÆng, dÊu t¨ng tr− êng ®é............................................................................................22 6.1. DÊu lÆng ................................................................................................... 22 6.2. DÊu t¨ng tr − êng ®é................................................................................... 23

§7. Mét sè dÊu viÕt t¾t ........................................................... .......................................................26 7.1. DÊu nh¾c l¹i.............................................................................................. 26 7.2. DÊu Segno vµ dÊu Coda .......................................................................... 28

7.3. DÊu chuyÓn qu·ng t¸m ............................................................................ 29 7.4. Çch ghi nh¹c hai bÌ................................................................................ 30

Ch − ¬ng II TiÕt tÊu, nhÞp.....................................35

§1. tiÕt tÊu, tr− êng ®é c¬ b¶n vµ tr− êng ®é tù do ..........................................................35 1.1. TiÕt tÊu...................................................................................................... 35 1.2. Tr − êng ®é c¬ b¶n vµ tr − êng ®é tù do........................................................ 36

§2. träng ©m, tiÕt nhÞp, lo¹i nhÞp, v¹ch nhÞp, nhÞp lÊy ®µ..................................................38 2.1. Träng ©m vµ tiÕt nhÞp ................................................................................ 38

2.2. Lo¹i nhÞp vµ v¹ch nhÞp .............................................................................. 38

2



2.3. NhÞp lÊy ®µ................................................................................................ 46

§3. nhÞp ®¬n, nhÞp phøc, nhÞp biÕn ®æi.......................................................................................49 3.1. NhÞp ®¬n vµ çch ph©n nhãm tr − êng ®é................................................... 49 3.2. NhÞp phøc vµ çch ph©n nhãm tr − êng ®é................................................. 49 3.3. NhÞp hçn hîp vµ çch ph©n nhãm tr − êng ®é............................................ 50 3.4. NhÞp biÕn ®æi............................................................................................. 50

§4. ®¶o ph¸ch, nghÞch ph¸ch.......................................................................................................51 4.1. §¶o ph¸ch ................................................................................................ 51 4.2. NghÞch ph¸ch............................................................................................ 52

§5. nhÞp ®é, çch ®¸nh nhÞp..........................................................................................................53 5.1. NhÞp ®é ..................................................................................................... 53 5.2. S¬ ®å vµ çch ®¸nh nhÞp .......................................................................... 55

Ch − ¬ng III Qu·ng ............................................... 60

§1. Kh¸i niÖm, çch ®äc tªn, ®é lín cña qu ∙ng....................................................................60

1.1. Kh¸i niÖm vÒ qu·ng .................................................................................. 60 1.2. Çch ®äc tªn qu·ng ................................................................................. 60 1.3. §é lín cña qu·ng ..................................................................................... 61

§2. qu ∙ng diatonic, qu ∙ng cromatic ................................................................. ......................61 2.1. Qu·ng Diatonic ......................................................................................... 61 2.2. Qu·ng Cromatic........................................................................................ 62

3. qu ∙ng trïng, qu ∙ng ®¬n, qu ∙ng kÐp..................................................................................63 3.1. Qu·ng trïng.............................................................................................. 63 3.2. Qu·ng ®¬n vµ qu·ng kÐp ......................................................................... 63

§4. ®¶o qu ∙ng....................................................................................................................................64

4.1. Kh¸i niÖm vÒ ®¶o qu·ng ........................................................................... 64 4.2. Nh÷ng çch ®¶o qu·ng ............................................................................ 64

§5. qu ∙ng thuËn, qu ∙ng nghÞch.................................................................................................66 5.1. Qu·ng thuËn............................................................................................. 66 5.2. Qu·ng nghÞch ...........................................................................................66 5.3. ø ng dông cña qu·ng thuËn, qu·ng nghÞch............................................... 66

Ch − ¬ng IV §iÖu thøc vμ giäng........................73

§1. ®iÖu thøc, ©m æn ®Þnh vµ ©m kh«ng æn ®Þnh....................................................................73

1.1. Kh¸i niÖm vÒ ®iÖu thøc ............................................................................. 73 1.2. ¢m æn ®Þnh vµ ©m kh«ng æn ®Þnh ............................................................. 73

§2. ®iÖu thøc tr− ëng, gam tr− ëng tù nhiªn.........................................................................74 2.1. §iÖu thøc tr − ëng ....................................................................................... 74 2.2. Gam tr − ëng tù nhiªn ................................................................................. 75

§3. ®iÖu thøc thø, gam thø tù nhiªn .................................................................... .....................76 3.1. §iÖu thøc thø ............................................................................................ 76 3.2. Gam thø tù nhiªn ...................................................................................... 76

§4. giäng..............................................................................................................................................78 4.1. Kh¸i niÖm vÒ giäng ................................................................................... 78

4.2. Çc giäng tr −

ëng cã dÊu th¨ng................................................................. 78

3



4.3. Çc giäng tr − ëng cã dÊu gi¸ng................................................................. 79 4.4. Çc giäng thø cã dÊu th¨ng...................................................................... 80 4.5. Çc giäng thø cã dÊu gi¸ng ...................................................................... 81

§5. §iÖu tr− ëng hoµ thanh, ®iÖu tr− ëng giai ®iÖu..............................................................83 5.1. §iÖu tr − ëng hoµ thanh .............................................................................. 83 5.2. §iÖu tr − ëng giai ®iÖu................................................................................. 83

§6. §iÖu thø hoµ thanh, ®iÖu thø giai ®iÖu..............................................................................84 6.1. §iÖu thø hoµ thanh ...................................................................................84 6.2. §iÖu thø giai ®iÖu ...................................................................................... 85

§7. §iÖu thøc n¨m ©m.......................................................................................................................85 7.1. Kh¸i niÖm vÒ ®iÖu thøc n¨m ©m ............................................................... 85 7.2. Mét sè ®iÖu thøc n¨m ©m ......................................................................... 86

Ch − ¬ng V X¸c ®Þnh giäng, dÞch giäng..............91 §1. çch x¸c ®Þnh giäng.................................................................................................................91

1.1. Çch x¸c ®Þnh giäng ................................................................................. 91 1.2. X¸c ®Þnh giäng tr − ëng dùa vµo ho¸ biÓu .................................................. 91 1.3. X¸c ®Þnh giäng dùa vµo ho¸ biÓu vµ ©m kÕt thóc ..................................... 92

§2. Quan hÖ hä hµng gi÷a çc giäng .................................................................. ......................93 2.1. Giäng song song ...................................................................................... 94 2.2. Giäng cïng tªn ......................................................................................... 94

§3. ChuyÓn giäng, dÞch giäng......................................................................................................95 3.1. ChuyÓn giäng vµ chuyÓn t¹m ...................................................................95 3.2. DÞch giäng................................................................................................. 97

Ch − ¬ng VI Hîp ©m.......................................... 105

§1. kh¸i niÖm, hîp ©m ba vµ çc thÓ ®¶o ........................................................... .....................105 1.1. Kh¸i niÖm vÒ hîp ©m.............................................................................. 105 1.2. Çc lo¹i hîp ©m ba................................................................................. 105 1.3. Çc thÓ ®¶o cña hîp ©m ba.................................................................... 107

§2. Çc hîp ©m ba chÝnh cña giäng tr− ëng vµ giäng thø..............................................108 2.1. Çc hîp ©m ba chÝnh cña giäng tr − ëng.................................................. 108 2.2. Çc hîp ©m ba chÝnh cña giäng thø ....................................................... 109 2.3. Sù liªn kÕt çc hîp ©m ba chÝnh............................................................. 109

§3. Çc hîp ©m ba phô cña giäng tr− ëng vµ giäng thø..................................................110 3.1. Çc hîp ©m ba phô cña giäng tr − ëng..................................................... 110 3.2. Çc hîp ©m ba phô cña giäng thø.......................................................... 110

§4. hîp ©m b¶y ¸t vµ çc thÓ ®¶o.............................................................................................111 4.1. Hîp ©m b¶y ............................................................................................ 111 4.2. Hîp ©m b¶y ¸t ........................................................................................ 111 4.3. Çc thÓ ®¶o cña hîp ©m b¶y ̧ t.............................................................. 111

§5. hîp ©m b¶y thø vµ mét sè hîp ©m kh¸c..........................................................................112 5.1. Hîp ©m b¶y thø ...................................................................................... 112 5.2. Mét sè hîp ©m kh¸c ............................................................................... 113

§6. ph©n lo¹i hîp ©m, kÝ hiÖu n©ng cao hoÆc h¹ thÊp çc bËc cña hîp ©m..............114

4



6.1. Ph©n lo¹i hîp ©m.................................................................................... 114 6.2. KÝ hiÖu n©ng cao hoÆc h¹ thÊp çc bËc cña hîp ©m ..............................114 6.3. Çc ©m ngoµi hîp ©m............................................................................. 114

§7. çc lo¹i KÕt, ®Æt hîp ©m cho ca khóc.............................................................................116 7.1. Çc lo¹i kÕt ............................................................................................. 116 7.2. §Æt hîp ©m cho ca khóc......................................................................... 116

Ch − ¬ng VII Giai ®iÖu vμ s¾c th¸i ©m nh¹c .. 125

§1. Giai ®iÖu vµ s¾c th¸i................................................................................................................125 1.1. Giai ®iÖu ................................................................................................. 125 1.2. S¾c th¸i................................................................................................... 126

§2. kÝ hiÖu diÔn t¶ c− êng ®é.......................................................................................................127 2.1. C− êng ®é cè ®Þnh ...................................................................................127 2.2. C− êng ®é thay ®æi ..................................................................................127

§3. ©m t« ®iÓm .............................................................. ................................................................ ....128

3.1. Kh¸i niÖm vÒ ©m t« ®iÓm ........................................................................ 128 3.2. ¢m dùa (cßn gäi lµ ©m luyÕn l¸y) ........................................................... 129 3.3. ¢m vç ..................................................................................................... 129 3.4. L¸y chïm ................................................................................................ 130 3.5. LÊy rÒn.................................................................................................... 130

§4. kÝ hiÖu mét sè thñ ph¸p biÓu diÔn......................................................................................131 4.1. DÊu nhÊn ................................................................................................ 131 4.2. DÊu Legato ............................................................................................. 131 4.3. DÊu Staccato .......................................................................................... 132 4.4. DÊu Portamento...................................................................................... 132

4.5. DÊu Arpegiato......................................................................................... 132

t μ i liÖu tham kh¶o......................................................136

5



Më ®Çu

Nh¹c lÝ c¬ b¶n lμ nh÷ng kiÕn thøc mμ mçi ng− êi häc ©m nh¹c cÇn ph¶i t×mhiÓu vμ häc tËp. Nã cã vai trß quan träng, liªn quan tíi çc chuyªn ngμnh nh− s¸ng t¸c, lÝ luËn, chØ huy, biÓu diÔn vμ s− ph¹m ©m nh¹c.

Ph− ¬ng tiÖn diÔn t¶ ©m nh¹c bao gåm çc nh©n tè ©m nh¹c, nghÖ thuËt nμy chØcã søc diÔn c¶m khi çc nh©n tè ®ã ®− îc g¾n kÕt víi nhau. Nh¹c lÝ c¬ b¶n cãnhiÖm vô nghiªn cøu çc nh©n tè ®ã cïng víi mèi t − ¬ng quan gi÷a chóng.

NghÖ thuËt ©m nh¹c dùa trªn c¬ së cña thÝnh gi¸c vμ c¶m gi¸c nªn cã nhiÒu

vÊn ®Ò trõu t − îng. V× vËy, nh¹c lÝ c¬ b¶n kh«ng ph¶i lμ nh÷ng kiÕn thøc dÔ häc,cã thÓ dÔ dμng hiÓu mét çch nhanh chãng, s©u s¾c vμ r¹ch rßi. H¬n n÷a, ®©y lμ hÖ thèng kiÕn thøc ©m nh¹c ch©u ¢u, cã nh÷ng kÝ hiÖu, kh¸i niÖm, quan ®iÓm ®·ra ®êi vμ tån t¹i hμng tr¨m n¨m nay, trong ®ã nhiÒu vÊn ®Ò ®− îc mÆc nhiªn chÊpnhËn.

Nh¹c lÝ c¬ b¶n lμ gi¸o tr×nh dμnh cho sinh viªn §¹i häc S− ph¹m MÇm non.Gi¸o tr×nh cã 3 ®¬n vÞ häc tr×nh (45 tiÕt), gåm çc néi dung :

Ch − ¬ng I : ¢m thanh vμ çch ghi chÐp nh¹c

Ch − ¬ng II : TiÕt tÊu, nhÞpCh − ¬ng III : Qu·ng

Ch − ¬ng IV : §iÖu thøc vμ giäng

Ch − ¬ng V : X¸c ®Þnh giäng, dÞch giäng

Ch − ¬ng VI : Hîp ©m

Ch − ¬ng VII : Giai ®iÖu vμ s¾c th¸i ©m nh¹c

Mçi ch− ¬ng ®Òu cã môc tiªu, giíi thiÖu tªn, ®Æc ®iÓm, vai trß cña çc kiÕnthøc nh¹c lÝ. Cuèi tõng ch− ¬ng cã çc c©u hái vμ bμi tËp. Ngoμi ra, s¸ch cßn cã

phÇn Phô lôc vμ ThuËt ng÷ ©m nh¹c.§Ó häc gi¸o tr×nh Nh¹c lÝ c¬ b¶n ®¹t kÕt qu¶ tèt, gi¶ng viªn cÇn tæ chøc cho

sinh viªn häc theo mét sè nguyªn t¾c sau ®©y :

− Häc lÝ thuyÕt g¾n víi thùc hμnh : Sinh viªn nghiªn cøu tr− íc néi dung s¾phäc, gi¶ng viªn dïng piano hoÆc ®μn phÝm ®iÖn tö ®Ó minh häa çc vÝ dô råi trao®æi, cñng cè nh÷ng néi dung ®ã. Sinh viªn cÇn thùc hiÖn ®Çy ®ñ nh÷ng c©u hái vμ bμi tËp trong tõng ch− ¬ng.

− Ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cña ng− êi häc : Sinh viªn chñ ®éng t×m hiÓu ®Ó thu

nhËn kiÕn thøc, tÝch cùc vμ s¸ng t¹o trong qu¸ tr×nh häc tËp.

6



− Häc theo h− íng tÝch hîp çc néi dung : §Ó hiÓu s©u vÒ kiÕn thøc nh¹c lÝ,sinh viªn cÇn t×m hiÓu ®ång thêi kiÕn thøc cña çc m«n kh¸c nh− x− íng ©m,thanh nh¹c, nh¹c cô... Gi¶ng viªn còng cÇn bæ sung thªm nh÷ng vÝ dô hoÆc bμitËp rót ra tõ çc t¸c phÈm ©m nh¹c kh¸c, ngoμi nh÷ng vÝ dô ghi trong s¸ch.

− Tæ chøc häc tËp theo nhãm : Sinh viªn lμm viÖc theo nhãm ®Ó trao ®æi vÒ çc

néi dung bμi häc vμ thùc hiÖn c©u hái vμ bμi tËp cña tõng ch− ¬ng. Gi¶ng viªn t¹o®iÒu kiÖn cho sinh viªn ®− îc th¶o luËn vÒ çc kiÕn thøc nh¹c lÝ, tr¸nh çch häc thô®éng.

S¸ch ®− îc xuÊt b¶n lÇn ®Çu ch¾c ch¾n sÏ cßn nh÷ng h¹n chÕ. Chóng t«i mongnhËn ®− îc nhiÒu ý kiÕn ®ãng gãp cña ng− êi häc, çc ®éc gi¶ vμ çc b¹n ®ångnghiÖp ®Ó s¸ch ®− îc hoμn thiÖn h¬n trong lÇn t¸i b¶n.

Çc t¸c gi¶

7



h

¬ng I

©m thanh v

çch ghi chÐp nh¹c

Môc tiªu

Cung cÊp cho ng− êi häc nh÷ng kiÕn thøc :

Kh¸i niÖm vÒ ©m nh¹c.

HÖ thèng ©m thanh, tªn gäi, kÝ hiÖu.

Khu«ng nh¹c, kho¸ nh¹c, nèt nh¹c.

Çc qu·ng t¸m, hÖ thèng b×nh qu©n.

DÊu ho¸, trïng ©m.

DÊu lÆng, dÊu t¨ng tr − êng ®é.

Mét sè dÊu viÕt t¾t.

§1. Kh¸i niÖm vÒ ©m nh¹c

1.1. Kh¸i niÖm vÒ ©m nh¹c

¢m nh¹c lμ nghÖ thuËt dïng ©m thanh vμ nhÞp ®iÖu ®Ó diÔn t¶ t − t − ëng vμ t×nh c¶m cña con ng− êi.

NghÖ thuËt ©m nh¹c g¾n bã mËt thiÕt víi ®êi sèng x· héi. Loμi ng− êi sö dôngnã nh− mét ph− ¬ng tiÖn ®Ó lμm cho ®êi sèng tinh thÇn thªm phong phó, gãpphÇn c¶i thiÖn vμ n©ng cao chÊt l− îng cuéc sèng.

¢m nh¹c ph¶n ¸nh t − t − ëng, trÝ tuÖ cña con ng− êi vμ cã t¸c ®éng m¹nh mÏ

®Õn c¶m xóc cña bao ng−

êi kh¸c. Nã lμ

m rung ®éng nh÷ng t×nh c¶m l¾ng ®ängtrong t©m hån, ch¾p çnh cho søc t − ëng t − îng bay bæng. NghÖ thuËt ©m nh¹c rÊtphæ biÕn, nã gióp mäi ng− êi nhËn thøc vμ yªu cuéc sèng h¬n, ®em l¹i cho conng− êi nh÷ng c¶m xóc vÒ thÈm mÜ. Cã thÓ nãi, ©m nh¹c lμ mét ph− ¬ng tiÖn hiÖuqu¶ ®Ó gi¸o dôc con ng− êi ph¸t triÓn toμn diÖn.

1.2. C¬ së vËt lÝ cña ©m thanh

¢m nh¹c h×nh thμnh trªn c¬ së ©m thanh, ®ã lμ nh÷ng ©m thanh ®· ®− îc chänläc víi nh÷ng thuéc tÝnh riªng, ®¸p øng ®− îc yªu cÇu vÒ sù diÔn t¶ vμ sù hoμ hîp

cña ©m nh¹c.

8



¢m thanh ®− îc t¹o ra bëi sù dao ®éng cña mét vËt thÓ ®μn håi nμo ®ã. KhivËt thÓ ®μn håi dao ®éng ®· t¹o ra nh÷ng sãng ©m. Nh÷ng sãng ©m nμy lantruyÒn trong kh«ng gian ®Õn tai ng− êi lμm cho mμng nhÜ còng dao ®éng cïng víitÇn sè cña sãng ®ã. Tõ mμng nhÜ nh÷ng sãng ©m nμy truyÒn qua hÖ thÇn kinh cñabé n·o t¹o nªn c¶m nhËn vÒ ©m thanh.

Con ng− êi nghe ®− îc sè l− îng lín çc ©m thanh kh¸c nhau, nh− ng kh«ngph¶i mäi ©m thanh ®Òu ®− îc dïng trong ©m nh¹c. CÇn ph©n biÖt nh÷ng ©m thanhcã tÝnh nh¹c vμ nh÷ng tiÕng ®éng.

Nh÷ng ©m thanh mμ con ng− êi c¶m thô ®− îc cã tÇn sè ®− îc x¸c ®Þnh nh− :tiÕng h¸t, tiÕng ®μn, tiÕng s¸o... Nh÷ng ©m thanh nμy gäi lμ nh÷ng ©m cã cao ®érâ rμng, cßn gäi lμ nh÷ng ©m thanh cã tÝnh nh¹c (©m nh¹c).

Nh÷ng ©m víi tÇn sè kh«ng ®− îc x¸c ®Þnh nh− tiÕng nãi chuyÖn, tiÕng ån,tiÕng ®éng c¬, tiÕng ®Ëp gâ, tiÕng sÊm chíp, giã thæi... lμ nh÷ng ©m kh«ng cã ®é

cao râ rμng, gäi lμ tiÕng ®éng hoÆc t¹p ©m.

1.3. Çc thuéc tÝnh c¬ b¶n cña ©m thanh

Nh÷ng ©m thanh cã tÝnh nh¹c ®− îc x¸c ®Þnh bëi bèn thuéc tÝnh lμ : cao ®é,tr− êng ®é, c− êng ®é vμ ©m s¾c.

Cao ®é : Lμ ®é vang cao hoÆc thÊp cña ©m thanh, phô thuéc vμo tÇn sè dao®éng cña vËt thÓ rung. TÇn sè dao ®éng cμng nhiÒu th× ©m thanh cμng cao vμ ng− îc l¹i.VÝ dô ©m thÊp cña ®μn piano cã tÇn sè kho¶ng 27,5 Hz (Hz lμ ch÷ viÕt t¾t cñaHertz, ®¬n vÞ ®o tÇn sè dao ®éng), ©m cao nhÊt cña ®μn piano cã tÇn sè lμ 4187Hz.

Tai ng− êi cã thÓ nghe ®− îc nh÷ng ©m thanh cã tÇn sè dao ®éng tõ 25 ®Õn4400 Hz.

Tr − êng ®é : Lμ ®é ng©n dμi hoÆc ng¾n cña ©m thanh, phô thuéc vμo thêigian còng nh− quy m« cña dao ®éng lóc ©m thanh b¾t ®Çu vang lªn. Ch¼ng h¹n,lóc b¾t ®Çu tÇm c÷ dao ®éng cña ©m thanh cμng réng th× thêi gian t¾t dÇn cña nãcμng dμi. MÆc dï ®é dμi ng¾n kh«ng lμm thay ®æi tÝnh chÊt vËt lÝ cña ©m thanhnh− ng nã ®ãng mét vai trß hÕt søc quan träng trong ©m nh¹c.

C − êng ®é : Lμ ®é vang to hoÆc nhá cña ©m thanh, phô thuéc vμo tÇm c÷ dao®éng cña nguån ph¸t ©m. Biªn ®é dao ®éng cμng lín th× ©m thanh cμng to vμ ng− îc l¹i. §¬n vÞ ®Ó ®o c− êng ®é ©m thanh lμ Deciben (viÕt t¾t lμ Db). Tuy nhiªn,trong ©m nh¹c, c− êng ®é ©m thanh thay ®æi rÊt nhanh, liªn tôc, thËm chÝ trongtõng nhÞp còng cã ©m m¹nh, ©m nhÑ nªn ng− êi ta kh«ng dïng ®¬n vÞ Db ®Ó diÔnt¶ c− êng ®é mμ dïng çc kÝ hiÖu nh− p, mp, mf, f...

¢m s¾c : Lμ mμu s¾c ©m thanh cña giäng h¸t mçi ng− êi, cña çc nh¹c cô. Sùkh¸c nhau vÒ mμu s¾c cña ©m thanh ®− îc t¹o ra bëi chÊt liÖu cña nguån ph¸t ©m,

vËt thÓ rung vμ bé céng h− ëng...

9



§2. hÖ thèng ©m thanh

tªn gäi kÝ hiÖu

2.1. HÖ thèng ©m thanh trong ©m nh¹c

HÖ thèng ©m thanh ®Çy ®ñ trong ©m nh¹c gåm 88 ©m kh¸c nhau, tõ ©m thÊpnhÊt lμ ©m La ë qu·ng t¸m cùc trÇm (tÇn sè dao ®éng kho¶ng 27,5 Hz) ®Õn ©m caonhÊt lμ ©m §« ë qu·ng t¸m thø n¨m (tÇn sè dao ®éng kho¶ng 4187 Hz).

2.2. Tªn gäi çc bËc c¬ b¶n

Tªn gäi çc bËc c¬ b¶n cña thang ©m trong ©m nh¹c gåm cã : §«, Rª, Mi, Fa,Sol, La, Si. Çc bËc c¬ b¶n nμy øng víi çc phÝm tr¾ng trªn ®μn piano, chóng ®− îclÆp l¹i nhiÒu lÇn theo chu k× kh«ng thay ®æi.

Çc bËc c¬ b¶n cßn ®− îc gäi lμ ©m (khi chóng vang thμnh ©m thanh) hoÆc lμ nèt nh¹c (khi chóng n»m trªn b¶n nh¹c).

§Ó ph©n biÖt çc bËc cã tªn gièng nhau nh− ng cao ®é kh¸c nhau, ng− êi ta gäichóng b»ng kÝ hiÖu nh− §«1, Rª1, Mi1, §«2, Rª2, Mi2...

2.3. KÝ hiÖu çc bËc c¬ b¶n

Trong ©m nh¹c, çc bËc c¬ b¶n §«, Rª, Mi, Fa, Sol, La, Si cßn ®− îc ghi b»ngçc ch÷ La tinh.

¢m La ë qu·ng t¸m thø nhÊt cã tÇn sè dao ®éng lμ 440 Hz/gi©y ®− îc coi lμ ©mmÉu trong hÖ thèng çc ©m c¬ b¶n. ¢m La ®− îc ghi b»ng ch÷ A (ch÷ ®Çu tiªntrong b¶ng ch÷ çi), çc bËc c¬ b¶n ®− îc kÝ hiÖu nh− sau :

La Si §« Rª Mi Fa SolA B C D E F G

Mét sè n− íc nh− §øc, Nga... l¹i kÝ hiÖu ©m Si lμ ch÷ H cßn ©m Si gi¸ng lμ ch÷B.

10



§3. khu«ng nh¹c

kho¸ nh¹c nèt nh¹c

3.1. Khu«ng nh¹c vµ çc dßng kÎ phô

−Khu«ng nh¹c : Khu«ng nh¹c gåm n¨m dßng kÎ song song çch ®Òu nhau,

tªn cña chóng lμ 1, 2, 3, 4, 5 tÝnh tõ d− íi lªn. Kho¶ng gi÷a hai dßng kÎ gÇn nhaugäi lμ khe, tªn cña çc khe lμ 1, 2, 3, 4 tÝnh tõ d− íi lªn.

− Dßng kÎ phô : §Ó ghi çc ©m thanh cao h¬n hoÆc thÊp h¬n nh÷ng ©m n»mtrªn khu«ng nh¹c.

3.2. Kho¸ nh¹c

Kho¸ nh¹c lμ kÝ hiÖu ®Æt ë ®Çu khu«ng nh¹c, ®Ó x¸c ®Þnh tªn nh÷ng nèt nh¹ctrªn khu«ng. Cã ba lo¹i kho¸ th− êng dïng lμ kho¸ Sol, kho¸ Fa vμ kho¸ §«.

− Kho¸ Sol :

Kho¸ Sol cã kÝ hiÖu :

Kho¸ Sol ®− îc b¾t ®Çu tõ dßng thø hai cña khu«ng nh¹c. X¸c ®Þnh nèt nh¹ctrªn dßng kÎ thø hai lμ nèt Sol.

Sol

Çc nèt c¬ b¶n ë khu«ng nh¹c dïng kho¸ Sol.

Trong ©m nh¹c, kho¸ Sol ®− îc dïng th«ng dông nhÊt. Çc bμi h¸t th− êng viÕttrªn khu«ng nh¹c dïng kho¸ Sol v× giäng h¸t con ng− êi phï hîp víi cao ®é ë khu

11



vùc nμy. Ngoμi ra, kho¸ Sol cßn dïng cho mét sè nh¹c cô nh− : flûte, oboe,clarinette, trumpet, violon, guitar...

− Kho¸ Fa :

Kho¸ Fa cã kÝ hiÖu :

Kho¸ Fa ®− îc b¾t ®Çu tõ dßng kÎ thø t − cña khu«ng nh¹c. X¸c ®Þnh nèt n»mtrªn dßng kÎ thø t − lμ nèt Fa (qu·ng t¸m nhá).

Fa

Çc nèt c¬ b¶n ë khu«ng nh¹c dïng kho¸ Fa (qu·ng t¸m nhá).

Kho¸ Fa dïng ®Ó ghi nèt nh¹c cã ©m thanh trÇm, mét sè nh¹c cô dïng kho¸Fa nh− : fagotte, trombone, tuba, violoncell, contrebass...

Th«ng th− êng, viÕt nh¹c cho piano ph¶i dïng hai khu«ng nh¹c víi hai kho¸Sol vμ Fa. Hai khu«ng nh¹c ®− îc liªn kÕt víi nhau b»ng mét dÊu ngoÆc ë ®Çu

khu«ng, gäi lμ

dÊu ¸c-c«-l¸t. Tr−

êng hîp kh¸c, cã thÓ c¶ hai khu«ng cïng dïngkho¸ Sol hoÆc kho¸ Fa.

ViÕt cho hîp x− íng bèn 4 bÌ, ph¶i dïng bèn khu«ng nh¹c viÕt b»ng hai lo¹ikho¸ Sol vμ Fa. Bèn khu«ng nh¹c ®− îc liªn kÕt víi nhau b»ng mét dÊu mãc ë ®Çu

khu«ng.

12



− Kho¸ §« :

Kho¸ §« cã 2 − 3 lo¹i kh¸c nhau, trong ®ã hay dïng lμ kho¸ §« Alto :

Kho¸ §« Alto x¸c ®Þnh nèt n»m trªn dßng kÎ thø ba lμ nèt §«1.

Çc nèt c¬ b¶n trªn khu«ng nh¹c dïng kho¸ §« Alto (qu·ng t¸m thø nhÊt).

Kho¸ §« dïng cho ®μn violon alto (viola).

Ngoμi ba lo¹i kho¸ trªn, cßn mét sè lo¹i kho¸ Ýt dïng h¬n nh− kho¸ §« Tenorë dßng thø t − , kho¸ §« Soprano ë dßng thø nhÊt, kho¸ §« Mezzo Soprano ë dßngthø hai vμ kho¸ §« Bariton ë dßng thø n¨m.

T− ¬ng quan cao ®é gi÷a 3 lo¹i kho¸ th− êng dïng :

Dïng nèt §«1 ®Ó so s¸nh t − ¬ng quan gi÷a ba lo¹i kho¸. Nèt §«1 viÕt trªnkho¸ Sol lμ :

Nèt §«1 viÕt trªn kho¸ Fa lμ :

Nèt §«1 viÕt trªn kho¸ §« Alto lμ :

3.3. Nèt nh¹c

Nèt nh¹c lμ kÝ hiÖu dïng ®Ó diÔn t¶ cao ®é vμ tr− êng ®é cña ©m thanh. Nètnh¹c cã thÓ n»m ë khu«ng nh¹c hoÆc cã thÓ n»m trªn hay d− íi dßng kÎ phô.

Nèt nh¹c gåm phÇn th©n nèt, ®u«i nèt vμ mãc. Tuy nhiªn kh«ng ph¶i lo¹i nètnμo còng cã ®ñ nh÷ng phÇn ®ã.

− Th©n nèt nh¹c : h×nh bÇu dôc (®Ó tr¾ng hoÆc t« ®en), phÇn nμy ®Ó x¸c ®Þnh

cao ®é cña ©m thanh.

13



− §u«i nèt nh¹c : lμ mét v¹ch th¼ng tiÕp xóc bªn ph¶i th©n nèt nh¹c (tr− ênghîp ®u«i quay lªn) hoÆc tiÕp xóc bªn tr¸i th©n nèt nh¹c (tr− êng hîp ®u«i quay

xuèng).

B¶n nh¹c cã mét bÌ, nh÷ng nèt nh¹c n»m tõ khe 2 trë xuèng, ®u«i nèt nh¹cquay lªn. Nh÷ng nèt nh¹c n»m tõ khe 3 trë lªn, ®u«i nèt nh¹c quay xuèng. Nètnh¹c n»m ë dßng 3 ®u«i cã thÓ quay lªn hoÆc xuèng.

− Mãc : Nèt nh¹c cã tõ mét ®Õn bèn nÐt mãc. Dï ®u«i nètquay lªn hay quay xuèng, çc nÐt mãc bao giê còng ë bªn ph¶i ®u«i nèt nh¹c.

Nèt trßn lμ tr− êng hîp ®Æc biÖt (chØ cã th©n nèt, kh«ng cã ®u«i nèt nh¹c).

3.4. Cao ®é cña ©m thanh

Cao ®é (cßn gäi lμ ®é cao) lμ ®é vang lªn cao hoÆc thÊp cña ©m thanh, métthuéc tÝnh c¬ b¶n cña ©m nh¹c. Mèi t − ¬ng quan vÒ cao ®é cña çc ©m thanh lμ méttrong nh÷ng nh©n tè quan träng nhÊt ®Ó h×nh thμnh giai ®iÖu cña b¶n nh¹c.

Cao ®é cña ©m thanh thÓ hiÖn b»ng vÞ trÝ nèt nh¹c trªn khu«ng víi lo¹i kho¸cô thÓ. Cung vμ nöa cung lμ ®¬n vÞ ®Ó so s¸nh sù t − ¬ng quan vÒ cao ®é gi÷a çc©m.

− Cung : Lμ kho¶ng çch réng nhÊt vÒ cao ®é gi÷a hai bËc c¬ b¶n liÒn kÒ (cßngäi lμ nguyªn cung hoÆc toμn cung). KÝ hiÖu mét cung lμ .

Trong çc bËc c¬ b¶n, nh÷ng ©m çch nhau mét cung lμ §« − Rª, Rª − Mi, Fa − Sol, Sol − La vμ La − Si.

− Nöa cung : Lμ kho¶ng çch hÑp nhÊt vÒ cao ®é gi÷a hai bËc c¬ b¶n liÒn kÒ.KÝ hiÖu nöa cung lμ .

Trong çc bËc c¬ b¶n, nh÷ng ©m çch nhau nöa cung lμ Mi − Fa vμ Si − §«.

Kho¶ng çch vÒ cao ®é gi÷a çc ©m c¬ b¶n :

14



3.5. Tr − êng ®é cña ©m thanhTr− êng ®é lμ ®é ng©n dμi hoÆc ng¾n cña ©m thanh. Cao ®é vμ tr− êng ®é lμ hai

thuéc tÝnh c¬ b¶n nhÊt trong ©m nh¹c. Trong mét t¸c phÈm ©m nh¹c cã sù chuyÓntiÕp gi÷a nh÷ng tr− êng ®é kh¸c nhau cña ©m thanh, t¹o thμnh nhãm nhÞp ®iÖu.Çc nhãm nhÞp ®iÖu nμy khi liªn kÕt l¹i sÏ h×nh thμnh lo¹i nhÞp cña t¸c phÈm ©mnh¹c.

ThÓ hiÖn tr− êng ®é cña ©m thanh b»ng çc h×nh nèt nh¹c. §¬n vÞ ®o tr− êng®é trong ©m nh¹c lμ nhÞp vμ ph¸ch.

Çc lo¹i h×nh nèt nh¹c :− Nèt trßn :− Nèt tr¾ng :

− Nèt ®en :

− Nèt mãc ®¬n :

− Nèt mãc kÐp :

− Nèt mãc tam :

− Nèt mãc tø :

Sù t − ¬ng quan gi÷a çc h×nh nèt :

Nèt trßn (kÝ hiÖu ®Ó ghi tr− êng ®é lín nhÊt) :

Nèt tr¾ng (tr− êng ®é b»ng nöa nèt trßn) :

Nèt ®en (tr− êng ®é b»ng nöa nèt tr¾ng) :

Nèt mãc ®¬n (tr− êng ®é b»ng nöa nèt ®en) :

Nèt mãc kÐp (tr− êng ®é b»ng nöa nèt mãc ®¬n) :

Nèt mãc tam (tr− êng ®é b»ng nöa nèt mãc kÐp) :

Nèt mãc tø (tr− êng ®é b»ng nöa nèt mãc tam) :

Tæng hîp sù t − ¬ng quan gi÷a çc h×nh nèt :

HoÆc biÓu thÞ b»ng s¬ ®å :

15



Hai hay nhiÒu nèt mãc cã cïng ®é dμi ®øng c¹nh nhau cã thÓ dïng v¹chngang nèi ®u«i cïng víi nhau. VÝ dô :

®− îc viÕt lμ

®− îc viÕt lμ

®− îc viÕt lμ

®− îc viÕt lμ

§4. Çc qu·ng t¸m

hÖ thèng b×nh qu©n

4.1. Çc qu∙ng t¸mB¶y bËc c¬ b¶n §«, Rª, Mi, Pha, Sol, La, Si ®− îc lÆp l¹i theo chu k× trong toμn

bé thang ©m cña hÖ thèng ©m nh¹c. Kho¶ng çch gi÷a hai ©m cã tªn gièng nhausau mçi chu k× (§«1 − §«2 hoÆc Mi1 − Mi2) gäi lμ qu·ng t¸m. Toμn bé thang ©mgåm b¶y qu·ng t¸m ®Çy ®ñ vμ hai qu·ng t¸m thiÕu ë hai ®Çu cña thang ©m. Çcqu·ng t¸m tÝnh tõ thÊp lªn cao cã tªn gäi nh− sau :

Qu·ng t¸m cùc trÇm (thiÕu)

Qu·ng t¸m trÇm

Qu·ng t¸m lín

Qu·ng t¸m nhá

Qu·ng t¸m thø nhÊt

Qu·ng t¸m thø hai

Qu·ng t¸m thø ba

Qu·ng t¸m thø t −

Qu·ng t¸m thø n¨m (thiÕu)

VÞ trÝ çc qu·ng t¸m trªn ®μn piano :

16



4.2. HÖ thèng b×nh qu©n

Trong ©m nh¹c, mçi qu·ng t¸m ®− îc chia lμm 12 phÇn ®Òu nhau, lμ 12 nöa

cung. §ã lμ

hÖ thèng b×nh qu©n (cßn gäi lμ

hÖ ®iÒu hoμ

). Nh−

vËy qu·ng t¸m cã 12©m víi ®é cao kh¸c nhau, gåm çc ©m c¬ b¶n vμ çc bËc chuyÓn ho¸. VÝ dô :

§5. dÊu ho¸ trïng ©m

5.1. Çc bËc chuyÓn ho¸

Trong hÖ thèng ©m nh¹c, çc bËc c¬ b¶n ®Òu cã thÓ n©ng cao hoÆc h¹ thÊp nöacung hoÆc mét cung. Nh÷ng ©m ®− îc n©ng cao hoÆc h¹ thÊp nh− vËy gäi lμ nh÷ng bËc chuyÓn ho¸.

Trªn ®μn piano, phÝm tr¾ng lμ çc bËc c¬ b¶n, phÝm ®en lμ çc bËc chuyÓn ho¸.

5.2. DÊu ho¸

Khi mét ©m ®− îc n©ng cao lªn nöa cung gäi lμ Th¨ng (kÝhiÖu #), nÕu n©ng cao lªn mét cung gäi lμ th¨ng kÐp (kÝ hiÖu x).

Khi mét ©m h¹ thÊp xuèng nöa cung gäi lμ Gi¸ng (kÝ hiÖu b), nÕu h¹ thÊpxuèng mét cung gäi lμ gi¸ng kÐp (kÝ hiÖu bb). VÝ dô :

Çc bËc chuyÓn ho¸ ®− îc gäi theo tªn cña çc bËc c¬ b¶n cïng víi çc kÝ hiÖuth¨ng, gi¸ng.

17



Nèt nh¹c ®ang th¨ng hoÆc gi¸ng, nÕu muèn trë l¹i ®é cao c¬ b¶n, ph¶i dïngdÊu hoμn (cßn gäi lμ dÊu b×nh). VÝ dô :

VÝ dô kh¸c :

Çc kÝ hiÖu th¨ng, gi¸ng, th¨ng kÐp, gi¸ng kÐp, hoμn gäi lμ çc dÊu ho¸.

§Ó viÕt tªn nèt nh¹c b»ng ch÷ çi La-tinh cã dÊu th¨ng, gi¸ng, khi ®ã dÊuth¨ng ®− îc thay b»ng ch÷ is, th¨ng kÐp thay b»ng isis, gi¸ng thay b»ng es, gi¸ngkÐp thay b»ng eses. VÝ dô :

ViÕt §äc Tr − êng hîp ®Æc biÖt

Cis

Dis

Gis

§« th¨ng

Rª th¨ng

Son th¨ng

Es

As

Des

Mi gi¸ng

La gi¸ng

Rª gi¸ng

Nèt nh¹c viÕt b»ng nguyªn ©m (A, E) th× bá ch÷ e

thø nhÊt trong côm es cho dÔ ®äc.

Disis

Gisis

Rª th¨ng kÐp

Son th¨ng kÐp

Geses

Eses

Ases

Son gi¸ng kÐp

Mi gi¸ng kÐp

La gi¸ng kÐp

Nèt nh¹c viÕt b»ng nguyªn ©m (A, E) th× bá ch÷ e

thø nhÊt trong côm eses cho dÔ ®äc

5.3. Ho¸ biÓu vµ dÊu ho¸ bÊt th− êng

− Ho¸ biÓu : Lµ mét hoÆc mét sè dÊu ho¸ n»m cè ®Þnh ë ®Çu khu«ng nh¹c (bªn ph¶i kho¸ nh¹c). Ho¸ biÓu bao giêcòng cïng lo¹i hoÆc lµ dÊu th¨ng hoÆc lµ dÊu gi¸ng, chóng xuÊt hiÖn theo mét thø tù nhÊt ®Þnh vµ cã hiÖu lùc trongsuèt b¶n nh¹c.

18



Bμi h¸t cã ho¸ biÓu mét dÊu gi¸ng :

Chó Õch con

H¬i nhanh − VuiNh¹c v μ lêi : Phan nh©n

Bμi h¸t cã ho¸ biÓu ba dÊu th¨ng :

Con chim non

Nh¹c v μ lêi : Lý Träng

19



VÝ dô bμi h¸t cã ho¸ biÓu mét dÊu th¨ng :

§Õm sao

(TrÝch)

Võa ph¶i − NhÞp nhμng Nh¹c v μ lêi : V¨n Chung

− DÊu ho¸ bÊt th − êng : Lμ nh÷ng dÊu ho¸ xuÊt hiÖn tr− íc çc nèt nh¹c. DÊuho¸ bÊt th− êng cã hiÖu lùc víi nèt ®ã vμ nh÷ng nèt cïng cao ®é ®øng sau nãtrong « nhÞp.

DÊu ho¸ bÊt th− êng kh«ng cã hiÖu lùc víi nèt cao h¬n (hoÆc thÊp h¬n) qu·ngt¸m ®øng sau nã trong « nhÞp. NÕu muèn, nh÷ng nèt ®ã còng ph¶i viÕt thªm dÊuho¸. VÝ dô :

DÊu ho¸ bÊt th− êng cßn cã hiÖu lùc víi c¶ nèt nh¹c ë nhÞp sau, trong tr− ênghîp nã ®− îc nèi víi nèt nh¹c bÞ ho¸ ë nhÞp tr− íc.VÝ dô :

20



VÝ dô :

¸c Hå ng êi cho em tÊt c¶

Hån nhiªn−

Trong s¸ng

Nh¹c : Hoµng Long − Hoµng L©n

Lêi : Pháng th¬ Phong Thu

5.4. Trïng ©m

Çc ©m cã ®é cao b»ng nhau nh− ng kh¸c nhau vÒ çch viÕt gäi lμ trïng ©m.HÖ thèng b×nh qu©n chia qu·ng t¸m thμnh 12 nöa cung b»ng nhau nªn ë cïngmét bËc chuyÓn ho¸ nã cã thÓ lμ ©m n©ng cao cña bËc c¬ b¶n ë d− íi nã nöa cungmμ còng cã thÓ lμ ©m h¹ thÊp cña bËc c¬ b¶n ë trªn nã nöa cung.

− Trïng ©m cã thÓ x¶y ra gi÷a mét bËc c¬ b¶n vμ mét bËc chuyÓn ho¸. VÝ dô :

21



− Trïng ©m cã thÓ x¶y ra gi÷a hai bËc chuyÓn ho¸. VÝ dô :

§6. DÊu lÆng dÊu t¨ng tr

êng ®é

6.1. DÊu lÆng

DÊu lÆng lμ kÝ hiÖu chØ sù ngõng vang cña ©m thanh. §é dμi cña dÊu lÆngt − ¬ng ®− ¬ng nh− ®é dμi cña h×nh nèt. VÝ dô :

− DÊu lÆng trßn cã thêi gian yªn lÆng b»ng thêi gian ng©n cña nèt trßn :

− DÊu lÆng tr¾ng cã thêi gian yªn lÆng b»ng thêi gian ng©n cña nèt tr¾ng :

− DÊu lÆng ®en cã thêi gian yªn lÆng b»ng thêi gian ng©n cña nèt ®en :

− DÊu lÆng ®¬n cã thêi gian yªn lÆng b»ng thêi gian ng©n cña nèt mãc ®¬n :

− DÊu lÆng kÐp cã thêi gian yªn lÆng b»ng thêi gian ng©n cña nèt mãc kÐp :

− DÊu lÆng tam cã thêi gian yªn lÆng b»ng thêi gian ng©n cña nèt mãc tam :

22



VÝ dô vÒ b¶n nh¹c cã dÊu lÆng :

Chim chÝch b«ng

NhÝ nh¶nh

Nh¹c : V¨n Dung Lêi : Th¬ NguyÔn ViÕt B×nh

6.2. DÊu t¨ng tr − êng ®é

− DÊu nèi : DÊu nèi lμ h×nh vßng cung nèi nh÷ng nèt n»m c¹nh nhau cã cïngcao ®é. Tr− êng ®é cña nhãm b»ng tæng tr− êng ®é çc nèt trong nhãm. VÝ dô :

Çch viÕt dÊu nèi : ChiÒu cong xuèng cña dÊu nèi ë giai ®iÖu th− êng ng− îcvíi ®u«i nèt. NÕu trªn khu«ng nh¹c cã hai bÌ, chiÒu cong xuèng cña dÊu nèi ëmçi bÌ cïng h− íng víi ®u«i nèt. VÝ dô :

23



− DÊu chÊm d«i : Lμ dÊu chÊm ®Æt ë bªn ph¶i th©n nèt nh¹c, dÊu chÊm d«i

lμm t¨ng thªm mét nöa gi¸ trÞ tr− êng ®é cña nèt nh¹c ®ã. VÝ dô :

VÝ dô :

§i häc vÒ

Hån nhiªn − NhÝ nh¶nh Nh¹c v μ lêi : Hoµng Long − Hoµng L©n

nhµ

Ngoμ

i ra cßn cã dÊu chÊm d«i kÐp (hai dÊu chÊm d«i). DÊu chÊm d«i thø hailμm t¨ng thªm mét nöa gi¸ trÞ tr− êng ®é cña dÊu chÊm d«i ®Çu. VÝ dô :

DÊu chÊm d«i vμ dÊu chÊm d«i kÐp cßn ®− îc dïng víi dÊu lÆng. VÝ dô sau cãdÊu chÊm d«i dïng cho nèt nh¹c vμ dÊu lÆng :

24



− DÊu miÔn nhÞp : DÊu nμy lμm t¨ng thªm tr− êng ®é cña nèt nh¹c mét çch tùdo, tuú theo tÝnh chÊt cña t¸c phÈm vμ c¶m nhËn cña ng− êi biÓu diÔn. VÝ dô :

Em l b«ng hång nhá

T×nh c¶m − Trong s¸ngNh¹c v μ lêi : TrÞnh C«ng S¬n

DÊu miÔn nhÞp cßn cã thÓ dïng víi dÊu lÆng.

VÝ dô :

25



§7. Mét sè dÊu viÕt t¾t

7.1. DÊu nh¾c l¹i

DÊu nh¾c l¹i viÕt b»ng kÝ hiÖu : : DÊu nμy dïng ®Ó nh¾c l¹i mét ®o¹n nh¹c hoÆc toμn bé b¶n nh¹c. VÝ dô :

Nhí ¬n ¸c

Thong th¶Nh¹c v μ lêi : Phan Huúnh §iÓu

DÊu ho¸ bÊt th− êng kh«ng cã hiÖu lùc víi nèt cao h¬n (hoÆc thÊp h¬n) qu·ngt¸m ®øng sau nã trong « nhÞp. NÕu muèn, nh÷ng nèt ®ã còng ph¶i viÕt thªm dÊuho¸. VÝ dô :

DÊu ho¸ bÊt th− êng cßn cã hiÖu lùc víi c¶ nèt nh¹c ë nhÞp sau, trong tr− ênghîp nã ®− îc nèi víi nèt nh¹c bÞ ho¸ ë nhÞp tr− íc.VÝ dô :

26



NÕu cuèi ®o¹n nh¹c ë lÇn nh¾c l¹i cã sù thay ®æi so víi lÇn ®Çu, ng− êi tadïng dÊu ngoÆc vu«ng víi sè 1 cho lÇn diÔn ®Çu. Khi nh¾c l¹i lÇn thø 2 sÏ bá®o¹n nh¹c trong ngoÆc vu«ng 1, ®Ó vμo tiÕp ®o¹n nh¹c ë ngoÆc vu«ng thø 2. VÝdô :

Ho

b×nh cho bÐ

Võa ph¶i − NhÞp nhμng Nh¹c v μ lêi : Huy Tr©n

Ch¸u vÉn nhí tr êng mÇm non

Nh¹c v μ lêi : Hoµng L©n

Ca khóc cã nhiÒu lêi, cã thÓ dïng 3 hay 4 ngoÆc vu«ng, çch nh¾c l¹i theonguyªn t¾c nh− trªn.

Khi cÇn nh¾c l¹i nhÞp nμo ®ã vμi lÇn, dïng dÊu VÝ dô khi viÕt :

27



CÇn thùc hiÖn lμ :

7.2. DÊu Segno vµ dÊu CodaDÊu Segno (cßn gäi lμ dÊu håi) viÕt b»ng kÝ hiÖu

DÊu nμy cã t¸c dông t − ¬ng ®− ¬ng dÊu nh¾c l¹i. DÊu Segno th− êng dïngtrong nh÷ng t¸c phÈm cã h×nh thøc lín hoÆc dïng víi ®o¹n nh¹c cã khu«n khælín h¬n so víi dÊu nh¾c l¹i. Ph¶i ®Æt dÊu Segno ë hai ®Çu cña ®o¹n nh¹c cÇn nh¾cl¹i. VÝ dô :

Gäi b ím

Vui − H¬i nhanhNh¹c v μ lêi : §µo Ngäc Dung

ë

28



Cã t¸c phÈm gåm ba phÇn, nÕu kh«ng muèn chÐp l¹i phÇn thø ba (v× lÆp l¹igièng phÇn ®Çu), cÇn viÕt fine (hÕt) ë cuèi phÇn thø nhÊt, viÕt Da capo al fine ëcuèi phÇn thø hai. VÝ dô :

DÊu Coda (nghÜa lμ kÕt thóc) viÕt b»ng kÝ hiÖu:

DÊu Coda th− êng ®i kÌm víi dÊu håi. B¶n nh¹c cã dÊu Coda vμ dÊu håi ®− îctr×nh bμy theo tr×nh tù sau :

− Tr×nh bμy tõ ®Çu ®Õn dÊu håi thø hai.

− Nh¾c l¹i tõ dÊu håi thø nhÊt ®Õn dÊu Coda thø nhÊt.

−

Kh«ng tr×nh bμ

y ®o¹n tõ dÊu Coda thø nhÊt ®Õn dÊu Coda thø hai.− Tr×nh bμy tiÕp tõ dÊu Coda thø hai ®Õn hÕt.

7.3. DÊu chuyÓn qu∙ng t¸m

DÊu chuyÓn qu·ng t¸m dïng b»ng kÝ hiÖu 8va....

DÊu chuyÓn qu·ng t¸m ghi mét ®o¹n nh¹c cÇn ®− a lªn cao hoÆc h¹ thÊpxuèng mét qu·ng t¸m. Dïng dÊu nμy sÏ tr¸nh ph¶i viÕt nhiÒu dßng kÎ phô, g©ykhã kh¨n khi ®äc nèt nh¹c.

Khi ®−

a lªn mét qu·ng t¸m, kÝ hiÖu viÕt phÝa trªn khu«ng nh¹c. VÝ dô khi viÕt:


29



Khi ®− a xuèng mét qu·ng t¸m, kÝ hiÖu viÕt phÝa d− íi khu«ng nh¹c. VÝ dô khiviÕt :


7.4. Çch ghi nh¹c hai bÌ

Ngoμi nh÷ng b¶n nh¹c, bμi h¸t chØ cã mét bÌ, cßn cã lo¹i bμi nhiÒu bÌ, trong®ã ®¬n gi¶n nhÊt lμ bμi hai bÌ. Cã thÓ ghi çc bÌ trªn khu«ng nh¹c b»ng hai çch :

− §u«i nèt nh¹c cña hai bÌ quay cïng chiÒu. Th− êng ¸p dông víi bμi cã bÌtrªn lu«n cao h¬n bÌ d− íi. VÝ dô :

Nh¹c rõng

(TrÝch)

Nh¹c v μ lêi : Hoµng ViÖt

− §u«i nèt nh¹c cña hai bÌ quay ng− îc chiÒu. Th− êng ¸p dông víi bμi cã tÝnhchÊt phøc ®iÖu (hai giai ®iÖu ®éc lËp vÒ tiÕt tÊu) hoÆc ë bÌ d− íi ®«i khi cã nèt caoh¬n bÌ trªn. VÝ dô :

30



C©u hái vμ bμi tËp

a) C©u hái

1. Tr×nh bμy kh¸i niÖm vÒ ©m nh¹c ?

2. ¢m thanh dïng trong ©m nh¹c cã nh÷ng thuéc tÝnh nμo ?

3. HÖ thèng ©m thanh ®Çy ®ñ trong ©m nh¹c gåm bao nhiªu ©m ?4. KÓ tªn çc bËc c¬ b¶n trong ©m nh¹c ?

5. Çc bËc c¬ b¶n ®− îc ghi b»ng nh÷ng ch÷ çi nμo ?

6. Tr×nh bμy cÊu t¹o cña khu«ng nh¹c vμ çc dßng kÎ phô ?

7. Giíi thiÖu nh÷ng lo¹i kho¸ th− êng dïng trong ©m nh¹c ?

8. T¹i sao çc bμi h¸t th− êng ghi b»ng kho¸ Sol ?

9. Kho¸ Fa dïng cho nh÷ng nh¹c cô nμo ?

10. Tr×nh bμy kho¶ng çch vÒ cao ®é gi÷a çc ©m c¬ b¶n ?11. ThÕ nμo gäi lμ qu·ng t¸m ?

12. Cã bao nhiªu qu·ng 8 trong thang ©m ®Çy ®ñ ? Tªn cña çc qu·ng t¸m ?

13. ThÕ nμo lμ hÖ thèng b×nh qu©n ?

14. KÓ tªn çc lo¹i dÊu ho¸ ?

15. H·y gi¶i thÝch vÒ hiÖu lùc cña dÊu ho¸ bÊt th− êng ?

16. Ho¸ biÓu lμ g× ?

17. ThÕ nμo lμ trïng ©m ? Nªu vÝ dô ?

18. DÊu lÆng lμ g× ? Nªu vÝ dô ?

19. KÓ tªn çc lo¹i dÊu lμm t¨ng tr− êng ®é ?

20. DÊu chuyÓn qu·ng 8 cã t¸c dông g× ?

b) Bμi tËp viÕt

1. ViÕt trªn khu«ng nh¹c dïng kho¸ Sol çc nèt tõ §«1 ®Õn Mi2, víi tr− êng ®élμ nèt ®en.

2. ViÕt trªn khu«ng nh¹c dïng kho¸ Fa çc nèt tõ Sol qu·ng t¸m lín ®Õn §«1,

víi tr− êng ®é lμ nèt mãc ®¬n.3. ChuyÓn giai ®iÖu sau thÊp xuèng qu·ng 8 vμ viÕt ë kho¸ Fa.

4. ViÕt çc ©m trïng víi nh÷ng ©m sau.

31



5. ViÕt l¹i giai ®iÖu sau cho ®óng víi cao ®é thùc tÕ.

6. ViÕt l¹i giai ®iÖu sau cho ®óng víi cao ®é thùc tÕ.

c) Bμi tËp trªn ®μn

1. Thùc hiÖn trªn ®μn piano hoÆc ®μn phÝm ®iÖn tö nÐt nh¹c sau.

2. Thùc hiÖn trªn ®μn piano hoÆc ®μn phÝm ®iÖn tö nÐt nh¹c sau.

H− íng dÉn tù häc H− íng dÉn tr¶ lêi c©u hái

C©u 1. Tr×nh bμy kh¸i niÖm vÒ ©m nh¹c ?

¢m nh¹c lμ nghÖ thuËt dïng ©m thanh vμ nhÞp ®iÖu ®Ó diÔn t¶ t − t − ëng vμ t×nh c¶m cña con ng− êi.

C©u 2. ¢m thanh dïng trong ©m nh¹c cã nh÷ng thuéc tÝnh nμo ?¢m thanh dïng trong ©m nh¹c cã bèn thuéc tÝnh lμ : cao ®é, tr− êng ®é, c− êng

®é vμ ©m s¾c.C©u 3. HÖ thèng ©m thanh ®Çy ®ñ trong ©m nh¹c gåm bao nhiªu ©m ?Gåm 88 ©m.C©u 4. KÓ tªn çc bËc c¬ b¶n trong ©m nh¹c ?

§«, Rª, Mi, Fa, Sol, La, Si.C©u 5. Çc bËc c¬ b¶n ®− îc ghi b»ng nh÷ng ch÷ çi nμo ?− §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn ®äc gi¸o tr×nh ë môc 2.3.

C©u 6. Tr×nh bμy cÊu t¹o cña khu«ng nh¹c vμ çc dßng kÎ phô ?

− §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn ®äc gi¸o tr×nh ë môc 3.1.C©u 7. Giíi thiÖu nh÷ng lo¹i kho¸ th− êng dïng trong ©m nh¹c ?− §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn tãm t¾t nh÷ng ý chÝnh ë môc 3.2.

C©u 8. T¹i sao çc bμi h¸t th− êng ghi b»ng kho¸ Sol ?

32



Çc bμi h¸t th− êng viÕt trªn khu«ng nh¹c dïng kho¸ Sol v× giäng h¸t conng− êi phï hîp víi cao ®é ë khu vùc nμy.

C©u 9. Kho¸ Fa dïng cho nh÷ng nh¹c cô nμo ?

− §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn ®äc gi¸o tr×nh ë môc 3.2.

C©u 10. Tr×nh bμy kho¶ng çch vÒ cao ®é gi÷a çc ©m c¬ b¶n ?− §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn ®äc gi¸o tr×nh ë môc 3.4.

C©u 11. ThÕ nμo gäi lμ qu·ng t¸m ?

− §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn ®äc gi¸o tr×nh ë môc 4.1.C©u 12. Cã bao nhiªu qu·ng 8 trong thang ©m ®Çy ®ñ ? Tªn cña çc qu·ng t¸m

?− §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn ®äc gi¸o tr×nh ë môc 4.1.C©u 13. ThÕ nμo lμ hÖ thèng b×nh qu©n ?


C©u 14. KÓ tªn çc lo¹i dÊu ho¸ ?Çc kÝ hiÖu th¨ng, gi¸ng, th¨ng kÐp, gi¸ng kÐp, hoμn gäi lμ çc dÊu ho¸.

C©u 15. H·y gi¶i thÝch vÒ hiÖu lùc cña dÊu ho¸ bÊt th− êng ?

− §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn tãm t¾t nh÷ng ý chÝnh ë môc 5.3.C©u 16. Ho¸ biÓu lμ g× ?Ho¸ biÓu lμ mét hoÆc mét sè dÊu ho¸ n»m cè ®Þnh ®Çu khu«ng nh¹c (bªn ph¶i

kho¸ nh¹c). Ho¸ biÓu bao giê còng cïng lo¹i hoÆc lμ dÊu th¨ng hoÆc lμ dÊu gi¸ng,chóng xuÊt hiÖn theo mét thø tù nhÊt ®Þnh vμ cã hiÖu lùc trong suèt b¶n nh¹c.

C©u 17. ThÕ nμo lμ trïng ©m ? Nªu vÝ dô ?− §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn tãm t¾t nh÷ng ý chÝnh ë môc 5.4.C©u 18. DÊu lÆng lμ g× ? Nªu vÝ dô ?

− §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn tãm t¾t nh÷ng ý chÝnh ë môc 6.1.C©u 19. KÓ tªn çc lo¹i dÊu lμm t¨ng tr− êng ®é ?Gåm cã dÊu nèi, dÊu chÊm d«i vμ dÊu miÔn nhÞp.

− §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn tãm t¾t nh÷ng ý chÝnh ë môc 6.2.

C©u 20. DÊu chuyÓn qu·ng 8 cã t¸c dông g× ?− §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn ®äc gi¸o tr×nh ë môc 7.3.

H− íng dÉn l μm b μi tËp viÕt

Bμi tËp 1. ViÕt trªn khu«ng nh¹c dïng kho¸ Sol çc nèt tõ §«1 ®Õn Mi2, víitr− êng ®é lμ nèt ®en.

− §Ó lμm bμi tËp nμy, ng− êi häc cÇn n¾m ®− îc vÞ trÝ çc nèt tõ §«1 ®Õn Mi2trªn khu«ng nh¹c dïng kho¸ Sol.

− L− u ý khi ®u«i nèt nh¹c quay lªn, ®u«i nèt ch¹m vμo bªn ph¶i th©n nèt. Khi

®u«i nèt nh¹c quay xuèng, ®u«i nèt ch¹m vμo bªn tr¸i th©n nèt.

33



Bμi tËp 2. ViÕt trªn khu«ng nh¹c dïng kho¸ Fa çc nèt tõ Sol qu·ng t¸m lín®Õn §«1, víi tr− êng ®é lμ nèt mãc ®¬n.

− §Ó lμm bμi tËp nμy, ng− êi häc cÇn n¾m ®− îc vÞ trÝ çc nèt tõ Sol qu·ng t¸mlín ®Õn §«1 trªn khu«ng nh¹c dïng kho¸ Fa.

− L− u ý viÕt ®óng ®u«i vμ mãc ®¬n.

H− íng dÉn thùc h μnh b μi tËp trªn ® μn

Bμi tËp 1 vμ 2.

− Môc tiªu cña bμi tËp kh«ng ph¶i ®Ó luyÖn kÜ thuËt mμ ®Ó ng− êi häc hiÓu vÒçch thÓ hiÖn cao ®é vμ tr− êng ®é trong ©m nh¹c.

− §Ó thùc hiÖn 2 bμi tËp nμy, ng− êi häc cÇn ®äc tªn çc nèt trªn khu«ng nh¹c.− §μn giai ®iÖu tõng chuçi ©m ng¾n, thùc hiÖn chËm kÕt hîp ®äc tªn nèt nh¹c.− Dï kh«ng nh»m luyÖn tËp kÜ thuËt nh− ng cÇn bÊm ngãn tay hîp lÝ, ng− êi

häc cã thÓ viÕt thø tù ngãn tay d− íi çc nèt nh¹c.− §μn giai ®iÖu c¶ nÐt nh¹c.− TËp giai ®iÖu víi tèc ®é h¬i nhanh.

34



h

¬ng II

TiÕt tÊu nhÞp

ôc tiªu


TiÕt tÊu, tr − êng ®é c¬ b¶n vµ tr − êng ®é tù do.

Träng ©m, tiÕt nhÞp, lo¹i nhÞp, v¹ch nhÞp, nhÞp lÊy ®µ.

NhÞp ®¬n, nhÞp phøc, nhÞp biÕn ®æi. §¶o ph¸ch, nghÞch ph¸ch.

NhÞp ®é, çch ®¸nh nhÞp.

§1. tiÕt tÊu tr

êng ®é c¬ b¶n

v

tr

êng ®é tù do

1.1. TiÕt tÊu

TiÕt tÊu lμ sù t − ¬ng quan vÒ tr− êng ®é cña çc ©m thanh nèi tiÕp nhau. Trong©m nh¹c cã sù lu©n phiªn tr− êng ®é cña ©m thanh, ®ã lμ sù phèi hîp cña çc ©mthanh cã tr− êng ®é kh¸c nhau. Khi liªn kÕt víi nhau theo mét thø tù nhÊt ®Þnh,tr− êng ®é cña ©m thanh t¹o ra nhãm tiÕt tÊu (cßn gäi lμ h×nh tiÕt tÊu). H×nh tiÕttÊu lμ ®− êng nÐt tiªu biÓu vÒ tr− êng ®é cña t¸c phÈm ©m nh¹c.

35



VÝ dô :

i ca ®i häc

NhÞp ®i − KhoÎNh¹c v μ lêi : Phan TrÇn B¶ng

H×nh tiÕt tÊu cña b¶n nh¹c trªn lμ :

1.2. Tr − êng ®é c¬ b¶n vµ tr − êng ®é tù do

NÕu nèt ®en ®− îc chia thμnh 2 nèt mãc ®¬n, ®ã lμ tr− êng ®é c¬ b¶n. NÕu nèt®en ®− îc chia thμnh 3 nèt mãc ®¬n (ng©n dμi ®Òu nhau), ®ã lμ tr− êng ®é tù do.T− ¬ng tù víi çc lo¹i tr− êng ®é kh¸c.

− Tr − êng ®é c¬ b¶n : Mét nèt trßn ng©n dμi b»ng hai nèt tr¾ng hoÆc bèn nèt®en...

36



− Tr − êng ®é tù do : Lμ nh÷ng tr− êng ®é ®− îc t¹o nªn do sù ph©n chia kh¸cvíi tr− êng ®é c¬ b¶n.

Ta th− êng gÆp çc h×nh thøc ph©n chia tù do sau :

+ Chïm ba : nèt nh¹c ®− îc chia lμm ba phÇn ®Òu nhau. VÝ dô :

Nèt tr¾ng chia thμ

nh ba nèt ®en :

VÝ dô :

Nh chim u phiÒn

NhÑ nhμng Nh¹c v μ lêi : TrÞnh C«ng S¬n

Nèt ®en chia thμnh ba nèt mãc ®¬n :

VÝ dô :

Serenade

F. Shubert3

Nèt mãc ®¬n chia thμnh ba nèt mãc kÐp :

37



+ Chïm n¨m : nèt nh¹c ®− îc chia lμm n¨m phÇn ®Òu nhau.VÝ dô :

Nèt tr¾ng chia thμnh n¨m nèt mãc ®¬n :

Nèt ®en chia thμnh n¨m nèt mãc kÐp :

Mét sè b¶n nh¹c cßn dïng çc chïm 6, 7, 8... Tuy nhiªn ®ã lμ çc tr− êng hîphiÕm gÆp.

§2. träng ©m tiÕt nhÞp lo¹i nhÞp v¹ch nhÞp

nhÞp lÊy ®

2.1. Träng ©m vµ tiÕt nhÞp

Trong tiÕt tÊu cña t¸c phÈm ©m nh¹c, cã mét sè ©m ®− îc vang lªn víi c− êng®é lín h¬n, næi bËt h¬n, ®ã lμ träng ©m.

Nh÷ng tr− êng ®é cã thêi gian b»ng nhau gi÷a hai träng ©m nèi tiÕp, ®ã lμ tiÕtnhÞp (cßn gäi lμ nhÞp). Trong mçi nhÞp, chØ cã mét träng ©m.

Trong nhÞp, nh÷ng tr− êng ®é b»ng nhau cã träng ©m vμ kh«ng cã träng ©m,®ã lμ ph¸ch. Ph¸ch cã träng ©m gäi lμ ph¸ch m¹nh, ph¸ch kh«ng cã träng ©m gäilμ ph¸ch m¹nh võa hoÆc ph¸ch nhÑ.

CÇn hiÓu vÒ ph¸ch vμ nhÞp nh− sau :

− Ph¸ch vμ nhÞp lμ ®¬n vÞ ®o tr− êng ®é trong ©m nh¹c.

− Ph¸ch lμ kho¶ng thêi gian tr«i qua gi÷a hai tiÕng gâ liÒn kÒ.

−

NhÞp lμ

kho¶ng thêi gian tr«i qua gi÷a hai ph¸ch m¹nhliÒn kÒ.

− §é dμi cña ph¸ch vμ nhÞp thay ®æi tuú thuéc vμo tèc ®é cña tõng b¶n nh¹c.

2.2. Lo¹i nhÞp vµ v¹ch nhÞp

Lo¹i nhÞp ®− îc kÝ hiÖu b»ng sè chØ nhÞp. Sè chØ nhÞp ®− îc ®Æt sau kho¸ nh¹cvμ ho¸ biÓu (nÕu cã). Sè chØ nhÞp gåm hai ch÷ sè, sè bªn trªn chØ sè ph¸ch cã trongmçi nhÞp, sè bªn d− íi chØ tr− êng ®é mçi ph¸ch b»ng mét phÇn mÊy cña nèt trßn.

Mét sè lo¹i nhÞp th− êng gÆp :

38



− NhÞp : NhÞp 2 cã hai ph¸ch, mçi ph¸ch cã tr− êng ®é b»ng mét nèt ®en

(nèt ®en cã tr− êng ®é b»ng mét phÇn t − nèt trßn). NhÞp 24 cã ph¸ch 1 lμ ph¸ch

m¹nh, ph¸ch 2 lμ ph¸ch nhÑ. VÝ dô :

24 4

Móa vui

Vui − Rén r μngNh¹c v μ lêi : L− u H÷u Ph− íc

− NhÞp : NhÞp 34 cã ba ph¸ch, mçi ph¸ch cã tr− êng ®é b»ng mét nèt ®en.

NhÞp cã ph¸ch 1 lμ ph¸ch m¹nh, ph¸ch 2 vμ 3 lμ ph¸ch nhÑ. VÝ dô :

34

34

ôi phÊn

Võa ph¶i − Tha thiÕt Nh¹c v μ lêi : Vò hoµng − lª v¨n léc

39



− NhÞp (cßn ®− îc viÕt lμ C) : NhÞp cã bèn ph¸ch, mçi ph¸ch cã tr− êng ®é

b»ng mét nèt ®en. NhÞp cã ph¸ch 1 lμ ph¸ch m¹nh, ph¸ch 3 lμ ph¸ch m¹nh võa,ph¸ch 2 vμ 4 lμ ph¸ch nhÑ.VÝ dô :

44

44

44

¦íc m¬

ThiÕt tha, tr×u mÕn

Nh¹c : Trung quècLêi ViÖt : An Hoµ

40



− NhÞp : NhÞp cã hai ph¸ch, mçi ph¸ch cã tr− êng ®é b»ng mét nèt mãc

®¬n (nèt mãc ®¬n cã tr− êng ®é b»ng mét phÇn t¸m cña nèt trßn). NhÞp 28 cã

ph¸ch 1 lμ ph¸ch m¹nh, ph¸ch 2 lμ ph¸ch nhÑ. VÝ dô :

28

28

Ð quÐt nh

Vui − DÝ dámNh¹c v μ lêi : Hµ §øc hËu

nhµ. Mét... ... nhµ

− NhÞp : NhÞp cã ba ph¸ch, mçi ph¸ch cã tr− êng ®é b»ng mét nèt mãc

®¬n. Ph¸ch 1 lμ ph¸ch m¹nh, ph¸ch 2 vμ 3 lμ ph¸ch nhÑ. VÝ dô :

38

38

Tre ng bªn L¨ng ¸c

Tha thiÕtNh¹c v μ lêi : Hµn Ngäc BÝch

41



− NhÞp : NhÞp cã s¸u ph¸ch, mçi ph¸ch cã tr− êng ®é b»ng mét nèt mãc

®¬n. NhÞp 68 cã ph¸ch 1 lμ ph¸ch m¹nh, ph¸ch 4 lμ ph¸ch m¹nh võa, cßn l¹i lμ

ph¸ch nhÑ. VÝ dô :

68

68

ChØ cã mét trªn ®êi

NhÑ nhμng − T×nh c¶m Nh¹c : Tr − ¬ng Quang Lôc

Lêi : Th¬ Liªn X« (cò)

42



− NhÞp (cßn ®− îc viÕt lμ C) : NhÞp cã hai ph¸ch, mçi ph¸ch cã tr− êng ®é

b»ng mét nèt tr¾ng (nèt tr¾ng cã tr− êng ®é b»ng mét phÇn hai cña nèt trßn). NhÞp

cã ph¸ch 1 lμ ph¸ch m¹nh, ph¸ch 2 lμ ph¸ch nhÑ.

22

22

22

43



VÝ dô :

Nô c êi

H¬i nhanh

Nh¹c NgaPháng dÞch lêi : ph¹m tuyªn

44



Trªn khu«ng nh¹c, nhÞp cã thÓ ®− îc gäi lμ « nhÞp. Çc « nhÞp ®− îc ph©n çchnhau b»ng nh÷ng v¹ch th¼ng ®øng trªn khu«ng nh¹c gäi lμ v¹ch nhÞp (hoÆc g¹chnhÞp). Nh÷ng nèt nh¹c n»m s¸t sau v¹ch nhÞp bao giê còng lμ ph¸ch m¹nh.

Trong b¶n nh¹c cßn sö dông hai v¹ch nhÞp ®øng s¸t nhau, gäi lμ v¹ch kÐp(hoÆc v¹ch nhÞp ®«i). V¹ch kÐp cã hai lo¹i.

− V¹ch kÐp cã hai nÐt kh«ng t« ®Ëm, dïng trong çc tr− êng hîp :+ Thay ®æi nhÞp. VÝ dô :

Hoa th¬m b ím l în

D©n ca quan hä B¾c Ninh

+ Thay ®æi kho¸. VÝ dô :

+ Ng¨n çch çc qu·ng, hîp ©m. VÝ dô :

+ ChuyÓn sang ®o¹n nh¹c míi. VÝ dô :

45



Vò khóc Napoli

Trai - cèp - xki

− V¹ch kÐp cã mét nÐt t« ®Ëm, dïng trong çc tr− êng hîp :

+ §i cïng dÊu nh¾c l¹i hoÆc dÊu håi. VÝ dô :

+ KÕt thóc t¸c phÈm.

2.3. NhÞp lÊy ®µ

NhÞp më ®Çu cña b¶n nh¹c kh«ng ®ñ sè ph¸ch theo quy ®Þnh cña sè chØ nhÞp,gäi lμ nhÞp lÊy ®μ.

Mét sè çch tr×nh bμy b¶n nh¹c cã nhÞp lÊy ®μ :

− B¶n nh¹c cã nhÞp lÊy ®μ th× nhÞp kÕt thóc sÏ kh«ng ®ñ sè ph¸ch, tæng sèph¸ch ë nhÞp lÊy ®μ vμ nhÞp kÕt thóc sÏ b»ng mét nhÞp ®Çy ®ñ. VÝ dô :

Tr

êng em

Vui − NhÞp nhμng Nh¹c v μ lêi : Ph¹m §øc Léc

46



− Thªm dÊu lÆng vμo nhÞp më ®Çu, h×nh thøc lμ nhÞp ®ñ sè ph¸ch nh− ng thùcchÊt lμ nhÞp lÊy ®μ. VÝ dô :

Nh÷ng b«ng hoa nh÷ng b i ca

T −

¬i vui−

N¸o nøc

Nh¹c v μ lêi : Hoµng Long

−

NhiÒu t¸c phÈm (®Æc biÖt lμ

ca khóc) cã nhÞp lÊy ®μ

nh−

ng nhÞp kÕt thóc vÉn®ñ tr− êng ®é. Trong b¶n nh¹c, nhÞp duy nhÊt cã thÓ thiÕu tr− êng ®é, ®ã lμ nhÞpmë ®Çu.

47



VÝ dô :

Em vÉn nhí tr êng x a

Vui − Tha thiÕt Nh¹c v μ lêi : Thanh S¬n

48



§3. nhÞp ®¬n nhÞp phøc

nhÞp biÕn ®æi

3.1. NhÞp ®¬n vµ çch ph©n nhãm tr − êng ®é

NhÞp ®¬n lμ nh÷ng lo¹i nhÞp cã mét, hai hoÆc ba ph¸ch, trong ®ã chØ cã métph¸ch m¹nh (träng ©m).

+ Nh÷ng nhÞp cã mét ph¸ch : 1 1 1, , .2 4 8

+ Nh÷ng nhÞp cã hai ph¸ch : 2 2 2, , .2 4 8

+ Nh÷ng nhÞp cã ba ph¸ch : 3 3 3, , .2 4 8

Tr− êng ®é çc nèt nh¹c trong mçi nhÞp ®− îc liªn kÕt víi nhau thμnh nhãm

gäi lμ ph©n nhãm tr− êng ®é. Ph©n nhãm tr− êng ®é lμ sù ph©n chia çc nèt trongnhÞp thμnh tõng nhãm cho phï hîp víi c¬ cÊu cña lo¹i nhÞp, th− êng dïng chonh¹c kh«ng lêi. Ph©n nhãm tr− êng ®é sÏ lμm cho ng− êi biÓu diÔn dÔ dμng trongviÖc thÓ hiÖn t¸c phÈm.

§èi víi çc lo¹i nhÞp ®¬n, çc nèt thuéc tõng ph¸ch ph¶i ®− îc tËp hîp l¹ithμnh tõng nhãm t¸ch rêi nhau. Nh− vËy trong nhÞp cã bao nhiªu ph¸ch th× sÏ cãbÊy nhiªu nhãm tr− êng ®é. VÝ dô :

3.2. NhÞp phøc vµ çch ph©n nhãm tr − êng ®é

NhÞp phøc ®− îc h×nh thμnh trªn c¬ së liªn kÕt hai hay nhiÒu nhÞp ®¬n cïnglo¹i. Do vËy sè l− îng ph¸ch m¹nh ë nhÞp phøc sÏ t − ¬ng ®− ¬ng víi sè nhÞp ®¬n cãtrong thμnh phÇn cña nã.

Träng ©m cña nhÞp ®¬n thø nhÊt lμ ph¸ch m¹nh cßn çc träng ©m ë çc nhÞp®¬n kÕ tiÕp lμ ph¸ch m¹nh võa. Mét sè lo¹i nhÞp phøc th− êng gÆp :

( )4 2 2

4 4 4+

49



( )6 3 38 8 8+

( )9 3 3 38 8 8 8+ +

Çch ph©n nhãm tr−

êng ®é ë nhÞp phøc lμ

: mçi nhÞp ®¬n trong ®ã ®−

îc liªnkÕt thμnh mét nhãm riªng. VÝ dô :

3.3. NhÞp hçn hîp vµ çch ph©n nhãm tr − êng ®é

NhÞp hçn hîp lμ lo¹i nhÞp ®− îc h×nh thμnh bëi sù kÕt hîp hai hay nhiÒu lo¹inhÞp ®¬n kh¸c nhau. VÝ dô :

( )5 2 34 4 4+

( )5 3 24 4 4+

( )5 2 38 8 8+

Träng ©m trong lo¹i nhÞp hçn hîp ph©n bè kh«ng ®Òu, phô thuéc vμo träng©m cña tõng lo¹i nhÞp ®¬n trong ®ã. Träng ©m cña nhÞp ®¬n thø nhÊt l μ ph¸chm¹nh cßn träng ©m cña çc nhÞp ®¬n tiÕp theo lμ çc ph¸ch m¹nh võa. VÝ dô :

3.4. NhÞp biÕn ®æi

§o¹n nh¹c sö dông tõ hai lo¹i nhÞp trë lªn gäi lμ ®o¹n nh¹c cã nhÞp biÕn ®æi.NhÞp biÕn ®æi cã thÓ x¶y ra mét çch cã chu k× hoÆc kh«ng cã chu k×.

− NhÞp biÕn ®æi theo chu k× ®− îc ghi b»ng hai sè chØ nhÞp ë ®Çu b¶n nh¹c (hay®o¹n nh¹c), theo trËt tù tiÕp nèi çc lo¹i nhÞp trong mçi chu k×. VÝ dô :

Trong vÝ dô trªn, mét nhÞp 2 ®an xen liªn tôc víi mét nhÞp 3 .4 4

50



− NhÞp biÕn ®æi kh«ng theo chu k× th× sè chØ nhÞp ®− îc ®Æt ngay tr− íc chç cÇnthay ®æi. VÝ dô :

Ru em

D©n ca X¬®¨ng (T©y Nguyªn)Ghi ©m v μ ®Æt lêi : Lª Toµn Hïng

§4. ®¶o ph¸ch nghÞch ph¸ch

4.1. §¶o ph¸ch

§¶o ph¸ch lμ hiÖn t − îng mét ©m b¾t ®Çu vang lªn ë ph¸ch nhÑ hoÆc phÇn nhÑcña ph¸ch ng©n sang ph¸ch m¹nh hoÆc phÇn m¹nh cña ph¸ch tiÕp theo. HiÖnt − îng nμy lμm thay ®æi träng ©m cña ©m thanh dÉn ®Õn sù thay ®æi nhÞp ®iÖu ®Òu®Æn cña b¶n nh¹c. Nãi çch kh¸c, ®¶o ph¸ch lμ kiÓu nèi tiÕp tiÕt tÊu, trong ®ãträng ©m tiÕt tÊu kh«ng trïng víi träng ©m cña tiÕt nhÞp.

Mét sè d¹ng ®¶o ph¸ch th− êng gÆp :

51



VÝ dô :

Em nh chim c©u tr¾ng

T − ¬i m¸t − Trong s¸ng Nh¹c v μ lêi : TrÇn Ngäc

4.2. NghÞch ph¸ch

NghÞch ph¸ch gièng ®¶o ph¸ch ë chç träng ©m cña tiÕt tÊu giai ®iÖu l¹i r¬ivμo ph¸ch yÕu hoÆc phÇn yÕu cña ph¸ch, kh«ng trïng víi träng ©m cña tiÕt nhÞp.Kh¸c ë chç ph¸ch m¹nh hoÆc phÇn m¹nh cña ph¸ch ®− îc thay b»ng dÊu lÆng. VÝ

dô :

52



Ru con

D©n ca : Nam Bé

ChËm dÇn

§5. nhÞp ®é çch ®¸nh nhÞp

5.1. NhÞp ®é

NhÞp ®é lμ tèc ®é chuyÓn ®éng cña tiÕt tÊu, th− êng ®− îc ghi ë ®Çu b¶nnh¹c. TiÕng Italia lμ ng«n ng÷ phæ biÕn ®Ó ghi nhÞp ®é trong ©m nh¹c. Tuy nhiªn,ë mçi n− íc, ng− êi ta cßn dïng tiÕng n− íc m×nh ®Ó dÔ phæ cËp.

53



Allegro BÐt -T«-Ven

Ngoμi ra, cßn çch ghi b»ng kÝ hiÖu (vÝ dô = 120). Çch ghi nμy nh»m diÔn®¹t : tèc ®é cña b¶n nh¹c lμ 120 ph¸ch/phót. Mçi ph¸ch cã gi¸ trÞ b»ng nèt ®en.

Quª h

¬ng

D− íi ®©y lμ mét sè thuËt ng÷ chØ nhÞp ®é.

TiÕng Italia ý nghÜa tiÕng ViÖtSè l − îng ph¸ch trong

1 phótGhi chó

Largo

Grave

Larghetto

Lento

Adagio

Cùc chËm

RÊt chËm, trÞnh träng

ChËm, nÆng nÒ

ChËm võa

H¬i chËm

40 ®Õn 43

44 ®Õn 47

48 ®Õn 51

52 ®Õn 55

56 ®Õn 59

Nhãm nhÞp ®é chËm

Andante

Andante con moto

Andantino

Andantino quasi allegretto

Moderato

Khoan thai

Khoan thai, linh ho¹t

Thong th¶

Thong th¶, h¬i nhanh

Võa ph¶i

60 ®Õn 62

63 ®Õn 65

66 ®Õn 70

71 ®Õn 79

80 ®Õn 99

Nhãm nhÞp ®é trung b×nh

Allegretto moderato

Allegro

Vivace

Nhanh võa

Nhanh

Nhanh, nhén nhÞp

100 ®Õn 115

116 ®Õn 125

126 ®Õn 142

Nhãm nhÞp ®é nhanh

D©n ca : U-Crai-Na

54



Presto

Prestissimo

RÊt nhanh, rÊt véi

Cùc nhanh

143 ®Õn 183

184 trë lªn

5.2. S¬ ®å vµ çch ®¸nh nhÞp

Mçi lo¹i nhÞp cã s¬ ®å (®− êng chØ huy) riªng, tuú theo tÝnh chÊt tõng t¸cphÈm, cã nhiÒu çch ®¸nh nhÞp kh¸c nhau. Ngay trong mét t¸c phÈm, çch ®¸nhnhÞp cã thÓ thay ®æi theo tõng ®o¹n, c©u, tiÕt nh¹c.

D− íi ®©y lμ mét sè lo¹i nhÞp hay gÆp vμ çch ®¸nh nhÞp c¬ b¶n :

− NhÞp 2 ph¸ch : gåm nhÞp 2 2 hoÆc nhÞp 6 vμ (ë tèc ®é nhanh).2, ,2 4 8 4

68

2 2

1 1

S¬ ®å §− êng nÐt thùc tÕ

− NhÞp 3 ph¸ch : gåm nhÞp 3 3 hoÆc nhÞp vμ (ë tèc ®é chËm).3, ,4 8 2

94

98


− NhÞp 4 ph¸ch : gåm nhÞp 4 4 4 hoÆc nhÞp (ë tèc ®é rÊt chËm).12, , ,2 4 8 2

42


− NhÞp 6 ph¸ch : gåm nhÞp 6 , 6 .8 4


55



Mét vμi ®iÓm cÇn l− u ý khi ®¸nh nhÞp :

− Bμn tay ë t − thÕ chuÈn bÞ ®¸nh nhÞp ®Ó ngang vai, tay chuyÓn ®éng lªn caokh«ng qu¸ ®Ønh ®Çu, xuèng thÊp kh«ng d− íi bông.

− §− êng nÐt chuyÓn ®éng cña bμn tay thËt râ rμng, kh«ng nªn r− êm rμ hoÆc

uèn l− în mμ kh«ng cã môc ®Ých.− Trong ®− êng nÐt thùc tÕ, ph¸ch 1 chuyÓn ®éng dμi h¬n çc ph¸ch kh¸c v×

bμn tay chuyÓn ®éng nhanh h¬n, nhÊn m¹nh h¬n. Tuy nhiªn, ®é dμi vÒ h×nh häc ë®− êng nÐt thùc tÕ kh«ng cã nghÜa ph¸ch 1 ng©n dμi h¬n çc ph¸ch kh¸c.

− Mçi ph¸ch ®Òu cã ®iÓm ph¸ch, muèn t¹o ®− îc ®iÓm ph¸ch th× khi ®¸nh ®Õncuèi ph¸ch, ph¶i dõng l¹i ë ®ã mét kho¶nh kh¾c rÊt ng¾n råi míi n¶y lªn ®Ó t¹o®μ cho ph¸ch sau.

− NhÞp ®¸nh ë tèc ®é nhanh, bμn tay chuyÓn ®éng theo h×nh e-lÝp xu«i hoÆc

ng− îc chiÒu kim ®ång hå. Nh÷ng çch ®¸nh nhÞp 9 ph¸ch hoÆc 12 ph¸ch kh«nggiíi thiÖu trong s¸ch nμy, ng− êi häc cã thÓ t×m hiÓu thªm trong s¸ch viÕt vÒ chØhuy ©m nh¹c.

3

8

− Khi ®¸nh nhÞp ë tèc ®é chËm (Grave, Larghetto, Lento, Adagio) nªn mëréng ®éng t¸c ®¸nh nhÞp. ë tèc ®é nhanh (Allegro, Vivace, Presto...) ph¶i thu gän®éng t¸c, h¹n chÕ ho¹t ®éng ë çnh tay mμ chuyÓn sang cæ tay, ngãn tay.


a) C©u hái1. Tr×nh bμy kh¸i niÖm vÒ tiÕt tÊu ?

2. ThÕ nμo lμ tr− êng ®é c¬ b¶n vμ tr− êng ®é tù do ?

3. Ph¸ch lμ g× ? NhÞp lμ g× ?

4. Ph¸ch cã träng ©m gäi lμ g× ?

5. Ph¸ch kh«ng cã träng ©m gäi lμ g× ?

6. NhÞp 2 cho biÕt ®iÒu g× ?4

7. NhÞp3

cho biÕt ®iÒu g× ?4

8. NhÞp cho biÕt ®iÒu g× ?44

9. NhÞp 38 cho biÕt ®iÒu g× ?

10. NhÞp 68 cho biÕt ®iÒu g× ?

11. NhÞp cho biÕt ®iÒu g× ?22

12. ThÕ nμo lμ nhÞp lÊy ®μ ?

13. ThÕ nμo lμ nhÞp ®¬n ? Nªu vÝ dô ?

56



14. ThÕ nμo lμ nhÞp phøc ? Nªu vÝ dô ?

15. ThÕ nμo lμ nhÞp biÕn ®æi ?

16. §¶o ph¸ch lμ g× ?

17. NghÞch ph¸ch lμ g× ?

18. NhÞp ®é lμ g× ?b) Bμi tËp viÕt

1. Tù viÕt 8 nhÞp ë sè chØ nhÞp 24 trong ®ã cã sö dông çc d¹ng tr− êng ®é : nèt

tr¾ng, nèt ®en, nèt ®en chÊm d«i, mãc ®¬n, mãc ®¬n chÊm d«i, mãc kÐp.

2. Tù viÕt 8 nhÞp ë sè chØ nhÞp 3 trong ®ã cã ®¶o ph¸ch, nghÞch ph¸ch.4

3. Tù viÕt 8 nhÞp ë sè chØ nhÞp trong ®ã cã dÊu ho¸, dÊu nèi, dÊu luyÕn.44

4. Tù viÕt 8 nhÞp ë sè chØ nhÞp38 trong ®ã cã dÊu lÆng ®en, lÆng ®¬n, mãc ®¬n

chÊm d«i, mãc kÐp.

5. Tù viÕt 8 nhÞp ë sè chØ nhÞp trong ®ã cã dÊu nèi, dÊu luyÕn, nèt ®en chÊm

d«i.

68

6. Tù viÕt 8 nhÞp ë sè chØ nhÞp trong ®ã cã nhÞp lÊy ®μ, ®¶o ph¸ch, dÊu chÊm

d«i, dÊu nèi.

22


1. Thùc hiÖn trªn ®μn piano hoÆc ®μn phÝm ®iÖn tö giai ®iÖu sau :

§Õm sao

Võa ph¶i − NhÞp nhμng Nh¹c : V¨n Chung

2. Thùc hiÖn trªn ®μn piano hoÆc ®μn phÝm ®iÖn tö giai ®iÖu sau :

57



N¨m tr¨m dÆm

Peter Paul & Mary


C©u 1. Tr×nh bμy kh¸i niÖm vÒ tiÕt tÊu ?

TiÕt tÊu lμ

sù t −

¬ng quan vÒ tr−

êng ®é cña çc ©m thanh nèi tiÕp nhau.C©u 2. ThÕ nμo lμ tr− êng ®é c¬ b¶n vμ tr− êng ®é tù do ?


C©u 3. Ph¸ch lμ g× ? NhÞp lμ g× ?


C©u 4. Ph¸ch cã träng ©m gäi lμ g× ?


C©u 5. Ph¸ch kh«ng cã träng ©m gäi lμ g× ?


C©u 6. NhÞp 24 cho biÕt ®iÒu g× ?

NhÞp cã hai ph¸ch, mçi ph¸ch cã tr− êng ®é b»ng mét nèt ®en (nèt ®en cã

tr− êng ®é b»ng mét phÇn t − nèt trßn). NhÞp cã ph¸ch 1 lμ ph¸ch m¹nh, ph¸ch 2

lμ ph¸ch nhÑ.

24

24

C©u 7, 8, 9, 10, 11. Çch tr¶ lêi t − ¬ng tù nh− c©u 6.

C©u 12. ThÕ nμo lμ nhÞp lÊy ®μ ?

NhÞp më ®Çu cña b¶n nh¹c kh«ng ®ñ sè ph¸ch theo quy ®Þnh cña sè chØ nhÞp,gäi lμ nhÞp lÊy ®μ.

C©u 13. ThÕ nμo lμ nhÞp ®¬n ? Nªu vÝ dô ?

− NhÞp ®¬n lμ nh÷ng lo¹i nhÞp cã mét, hai hoÆc ba ph¸ch, trong ®ã chØ cã métph¸ch m¹nh (träng ©m).

− Tham kh¶o vÝ dô ë môc 3.1.

C©u 14. ThÕ nμo lμ nhÞp phøc ? Nªu vÝ dô ?


58



C©u 15. ThÕ nμo lμ nhÞp biÕn ®æi ?


C©u 16. §¶o ph¸ch lμ g× ?

§¶o ph¸ch lμ hiÖn t − îng mét ©m b¾t ®Çu vang lªn ë ph¸ch nhÑ hoÆc phÇn nhÑ

cña ph¸ch ng©n sang ph¸ch m¹nh hoÆc phÇn m¹nh cña ph¸ch tiÕp theo. HiÖnt − îng nμy lμm thay ®æi träng ©m cña ©m thanh dÉn ®Õn sù thay ®æi nhÞp ®iÖu ®Òu®Æn cña b¶n nh¹c.

C©u 17. NghÞch ph¸ch lμ g× ?


C©u 18. NhÞp ®é lμ g× ?



Bμi tËp 1. Tù viÕt 8 nhÞp ë sè chØ nhÞp trong ®ã cã sö dông çc d¹ng tr− êng

®é : nèt tr¾ng, nèt ®en, nèt ®en chÊm d«i, mãc ®¬n, mãc ®¬n chÊm d«i, mãc kÐp.

24

− Môc tiªu cña bμi tËp nμy kh«ng ph¶i ®Ó viÕt ®− îc nh÷ng giai ®iÖu hay, mμ ng− êi häc cÇn biÕt sö dông çc d¹ng tr− êng ®é cho ®óng.

− Ng− êi häc cã thÓ viÕt çc lo¹i cao ®é bÊt k×, cã thÓ chØ dïng mét lo¹i cao ®é.

Lμm çc bμi tËp 2, 3, 4, 5, 6 t − ¬ng tù.

H−

íng dÉn thùc h μ

nh b μ

i tËp trªn ® μ

nBμi tËp 1.

− §μn giai ®iÖu tõng chuçi ©m ng¾n, thùc hiÖn chËm kÕt hîp ®äc tªn nèt nh¹c.

− ThÓ hiÖn ®óng ph¸ch m¹nh vμ ph¸ch nhÑ ë nhÞp 3 .4

− Ng− êi häc cã thÓ viÕt thø tù ngãn tay d− íi çc nèt nh¹c.

− §μn giai ®iÖu c¶ ®o¹n nh¹c.

Thùc hiÖn bμi tËp 2 t − ¬ng tù.

59



h

¬ng III

Qu·ng

ôc tiªu


Kh¸i niÖm, çch ®äc tªn, ®é lín cña qu·ng

Qu·ng Diatonic, qu·ng Cromatic

Qu·ng trïng, qu·ng ®¬n, qu·ng kÐp §¶o qu·ng

Qu·ng thuËn, qu·ng nghÞch

§1. Kh¸i niÖm çch ®äc tªn

®é lín cña qu·ng

1.1. Kh¸i niÖm vÒ qu∙ng

Trong ©m nh¹c, qu·ng lμ sù kÕt hîp ®ång thêi hoÆc nèi tiÕp cña hai ©m thanh(nèt nh¹c). Qu·ng lμ nh©n tè quan träng ®Ó h×nh thμnh giai ®iÖu vμ hoμ ©m trong©m nh¹c.

− Qu·ng hoμ thanh : hai ©m vang lªn ®ång thêi. VÝ dô :

− Qu·ng giai ®iÖu : hai ©m vang lªn nèi tiÕp. VÝ dô :

1.2. Çch ®äc tªn qu∙ng

Trong mét qu·ng, ©m bªn d− íi gäi lμ ©m gèc, ©m ë trªn gäi lμ ©m ngän. Víi

qu·ng hoμ thanh, ®äc ©m gèc tr− íc sau ®ã lμ ©m ngän. VÝ dô :

60



Víi qu·ng giai ®iÖu, ®äc ©m ph¸t ra tr− íc råi ®Õn ©m ph¸t ra sau kÌm víih− íng chuyÓn ®éng cña qu·ng. VÝ dô :

1.3. §é lín cña qu∙ng

§é lín cña qu·ng ®− îc x¸c ®Þnh bëi gi¸ trÞ sè l− îng vμ gi¸ trÞ chÊt l− îng.− Gi¸ trÞ sè l − îng : BiÓu hiÖn b»ng sè l− îng çc bËc cã trong qu·ng.VÝ dô : Qu·ng §«1 − Sol1 cã gi¸ trÞ sè l− îng lμ 5, v× nã chøa n¨m bËc lμ : §« −

Rª − Mi − Fa − Sol.Qu·ng Rª1 − Fa1 cã gi¸ trÞ sè l− îng lμ 3, v× nã chøa ba bËc :

Rª − Mi − Fa.− Gi¸ trÞ chÊt l − îng : BiÓu hiÖn b»ng sè cung vμ nöa cung cã trong qu·ng.VÝ dô : Qu·ng §«1 − Sol1 cã gi¸ trÞ chÊt l− îng lμ 3,5 cung.Qu·ng Rª1 − Fa1 cã gi¸ trÞ chÊt l− îng lμ 1,5 cung.Gi¸ trÞ chÊt l− îng cña qu·ng ®− îc thÓ hiÖn b»ng çc tªn : ®óng, tr− ëng, thø,

t¨ng, gi¶m, t¨ng kÐp, gi¶m kÐp.

§2. qu·ng diatonic qu·ng cromatic

2.1. Qu∙ng Diatonic

Qu·ng Diatonic (cßn gäi lμ qu·ng c¬ b¶n) ®− îc h×nh thμnh tõ çc bËc c¬ b¶nvíi nhau, çc bËc c¬ b¶n víi bËc chuyÓn ho¸ hoÆc çc bËc chuyÓn ho¸ víi nhau.

− Qu·ng Diatonic h×nh thμnh tõ çc bËc c¬ b¶n. VÝ dô :

61





Ngoμi qu·ng t¨ng vμ qu·ng gi¶m, cßn qu·ng t¨ng kÐp vμ gi¶m kÐp nh− ng ®ãlμ nh÷ng tr− êng hîp hiÕm gÆp.

3. qu·ng trïng qu·ng ®¬n

qu·ng kÐp

3.1. Qu∙ng trïng

Qu·ng trïng lμ hiÖn t − îng hai hay nhiÒu qu·ng cã ©m thanh vang lªn gièngnhau nh− ng çch viÕt kh¸c nhau vμ ý nghÜa kh¸c nhau. Cã hai lo¹i qu·ng trïng :

− Çc qu·ng cã gi¸ trÞ sè l− îng b»ng nhau. VÝ dô :

− Çc qu·ng cã gi¸ trÞ sè l− îng kh¸c nhau. VÝ dô :

3.2. Qu∙ng ®¬n vµ qu∙ng kÐp

Qu·ng ®¬n lμ qu·ng cã ®é lín sè l− îng tèi ®a lμ 8.

Qu·ng kÐp (cßn gäi lμ qu·ng ghÐp), lμ qu·ng cã gi¸ trÞ sè l− îng lín h¬n 8.Mçi qu·ng kÐp lμ mét qu·ng ®¬n céng thªm mét qu·ng 8 ®óng (cã tr− êng hîpcéng thªm 2 hay 3 qu·ng t¸m nh− ng Ýt dïng h¬n). Gi¸ trÞ chÊt l− îng cña çcqu·ng kÐp gièng nh− qu·ng ®¬n.

Cã hai çch gäi qu·ng kÐp :

− Gäi tªn theo gi¸ trÞ sè l− îng thùc tÕ cña qu·ng cïng víi gi¸ trÞ chÊt l− îng

cña qu·ng ®¬n. VÝ dô :

− Gäi tªn theo qu·ng ®¬n thªm mét qu·ng 8 ®Ó thμnh qu·ng kÐp. VÝ dô :

63





Qu·ng tr− ëng ®¶o thμnh qu·ng thø, qu·ng thø ®¶o thμnh qu·ng tr− ëng. VÝdô :

Qu·ng t¨ng ®¶o thμnh qu·ng gi¶m, qu·ng gi¶m ®¶o thμnh qu·ng t¨ng. VÝ dô :

Qu·ng t¨ng kÐp ®¶o thμnh qu·ng gi¶m kÐp, qu·ng gi¶m kÐp ®¶o thμnh qu·ngt¨ng kÐp. VÝ dô :

• §¶o qu·ng kÐp

− Cã ba çch ®¶o qu·ng kÐp lμ :

+ Gi÷ nguyªn ©m ngän, ®− a ©m gèc lªn hai qu·ng 8 ®óng.VÝ dô :

+ Gi÷ nguyªn ©m gèc, ®− a ©m ngän xuèng hai qu·ng 8 ®óng. VÝ dô :

+ §ång thêi ®− a ©m ngän xuèng mét qu·ng 8 ®óng vμ ®− a ©m gèc lªn métqu·ng 8 ®óng. VÝ dô :

− Quan hÖ cña qu·ng kÐp víi qu·ng ®¶o cña nã cã ®Æc ®iÓm sau :

+ VÒ gi¸ trÞ chÊt l− îng gièng nh− quy luËt víi qu·ng ®¬n ®· nªu ë trªn.

+ Tæng gi¸ trÞ sè l− îng gi÷a hai qu·ng lμ 16. VÝ dô :

Qu·ng 9 tr− ëng ®¶o thμnh qu·ng 7 thøQu·ng 10 thø ®¶o thμnh qu·ng 6 tr− ëngQu·ng 11 ®óng ®¶o thμnh qu·ng 5 ®óng

Qu·ng 12 gi¶m ®¶o thμnh qu·ng 4 t¨ng.

65





D n ®ång ca mïa h¹

(TrÝch)

Nh¹c : Lª Minh Ch©u

Lêi : Pháng th¬ NguyÔn Minh Nguyªn


a) C©u hái

1. Qu·ng lμ g× ? Sù kh¸c nhau gi÷a qu·ng hoμ thanh vμ qu·ng giai ®iÖu ?

2. Tªn gäi cña çc ©m trong qu·ng ?

3. Khi ®äc tªn qu·ng hoμ thanh, cÇn ®äc ©m nμo tr− íc, ©m nμo sau ?

67



4. Khi ®äc tªn qu·ng giai ®iÖu, cÇn ®äc ©m nμo tr− íc, ©m nμo sau ?

5. Qu·ng ®− îc x¸c ®Þnh bëi yÕu tè nμo ?

6. Gi¸ trÞ chÊt l− îng cña qu·ng ®− îc biÓu hiÖn b»ng nh÷ng tªn nμo ?

7. KÓ tªn çc qu·ng Diatonic h×nh thμnh tõ çc bËc c¬ b¶n ?

8. Cã bao nhiªu qu·ng c¬ b¶n ?9. TÝnh sè cung vμ nöa cung cã trong çc qu·ng c¬ b¶n ?

10. Qu·ng Cromatic lμ g× ?

11. Qu·ng t¨ng ®− îc h×nh thμnh nh− thÕ nμo ? Nªu vÝ dô ?

12. Qu·ng gi¶m ®− îc h×nh thμnh nh− thÕ nμo ? Nªu vÝ dô ?

13. ThÕ nμo lμ qu·ng trïng ? Nªu vÝ dô ?

14. ThÕ nμo lμ qu·ng ®¬n ? Nªu vÝ dô ?

15. ThÕ nμo lμ qu·ng kÐp ? Nªu vÝ dô ?

16. ThÕ nμo lμ ®¶o qu·ng ?

17. Çc çch ®¶o qu·ng ®¬n ? Nªu vÝ dô ?

18. Çc çch ®¶o qu·ng kÐp ? Nªu vÝ dô ?

19. Gi¸ trÞ sè l− îng vμ chÊt l− îng thay ®æi nh− thÕ nμo gi÷a mét qu·ng ®¬nvíi thÓ ®¶o cña nã ?

20. Gi¸ trÞ sè l− îng vμ chÊt l− îng thay ®æi nh− thÕ nμo gi÷a mét qu·ng kÐpvíi thÓ ®¶o cña nã ?

21. ThÕ nμ

o lμ

qu·ng thuËn vμ

qu·ng nghÞch ?22. KÓ tªn çc qu·ng thuËn vμ qu·ng nghÞch trong nh÷ng qu·ng c¬ b¶n ?

b) Bμi tËp viÕt

1. LÊy §«1 lμm ©m gèc, x©y dùng çc qu·ng giai ®iÖu :

3 thø, 3 tr− ëng, 4 ®óng, 5 gi¶m, 6 thø, 7 tr− ëng, 8 ®óng.

2. LÊy Rª2 lμm ©m ngän, x©y dùng çc qu·ng hoμ thanh :

3 tr− ëng, 4 ®óng, 5 t¨ng, 6 tr− ëng, 7 thø, 8 ®óng.

3. LÊy Mi1 lμm gèc, x©y dùng 5 qu·ng Cromatic kh¸c nhau.

4. X¸c ®Þnh gi¸ trÞ sè l− îng vμ chÊt l− îng cña çc qu·ng sau.

5. §¶o qu·ng d− íi ®©y b»ng 3 çch.

68



6. X¸c ®Þnh gi¸ trÞ cña çc qu·ng d− íi ®©y, viÕt thªm dÊu ho¸ ®Ó chuyÓnchóng thμnh çc qu·ng tr− ëng.

7. X¸c ®Þnh gi¸ trÞ cña çc qu·ng d− íi ®©y, viÕt thªm dÊu ho¸ ®Ó chuyÓnchóng thμnh çc qu·ng thø.

8. X¸c ®Þnh gi¸ trÞ cña çc qu·ng d− íi ®©y, viÕt thªm dÊu ho¸ ®Ó chuyÓnchóng thμnh çc qu·ng t¨ng.

9. X¸c ®Þnh gi¸ trÞ cña çc qu·ng d− íi ®©y, viÕt thªm dÊu ho¸ ®Ó chuyÓnchóng thμnh çc qu·ng gi¶m.

10. T×m çc qu·ng trïng cña nh÷ng qu·ng sau.


1. LÊy Sol1 lμm ©m gèc, thùc hiÖn trªn ®μn çc qu·ng hoμ thanh : 3 thø, 3tr− ëng, 4 ®óng, 5 ®óng, 6 thø, 7 tr− ëng, 8 ®óng.

2. LÊy Mi2 lμm ©m ngän, thùc hiÖn trªn ®μn çc qu·ng giai ®iÖu : 2 thø, 2tr− ëng, 3 thø, 3 tr− ëng, 4 ®óng, 5 ®óng, 6 tr− ëng, 7 thø, 8 ®óng.

3. §μn qu·ng kÐp sau, råi thùc hiÖn 3 çch ®¶o qu·ng.

69





C©u 15. ThÕ nμo lμ qu·ng kÐp ? Nªu vÝ dô ?


C©u 16. ThÕ nμo lμ ®¶o qu·ng ?

Khi ®− a ©m gèc lªn qu·ng t¸m ®óng, nã sÏ trë thμnh ©m ngän. Ng− îc l¹i, khi

®− a ©m ngän xuèng qu·ng t¸m ®óng, nã sÏ trë thμnh ©m gèc. HiÖn t − îng chuyÓnçc ©m lªn hoÆc xuèng qu·ng t¸m nh− vËy gäi lμ ®¶o qu·ng.

C©u 17. Çc çch ®¶o qu·ng ®¬n ? Nªu vÝ dô ?


C©u 18. Çc çch ®¶o qu·ng kÐp ? Nªu vÝ dô ?


C©u 19. Gi¸ trÞ sè l− îng vμ chÊt l− îng thay ®æi nh− thÕ nμo gi÷a mét qu·ng

®¬n víi thÓ ®¶o cña nã ?− §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn ®äc gi¸o tr×nh ë môc 4.2.

C©u 20. Gi¸ trÞ sè l− îng vμ chÊt l− îng thay ®æi nh− thÕ nμo gi÷a mét qu·ngkÐp víi thÓ ®¶o cña nã ?


C©u 21. ThÕ nμo lμ qu·ng thuËn vμ qu·ng nghÞch ?

Qu·ng thuËn lμ hai ©m vang lªn t¹o c¶m gi¸c hoμ hîp, ªm tai. Qu·ng nghÞch

lμ hai ©m vang lªn t¹o c¶m gi¸c kh«ng hoμ hîp, nghÞch tai.C©u 22. KÓ tªn çc qu·ng thuËn vμ qu·ng nghÞch trong nh÷ng qu·ng c¬ b¶n ?

− §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn ®äc gi¸o tr×nh ë môc 5.1 vμ 5.2.


Bμi tËp 1. LÊy §«1 lμm ©m gèc, x©y dùng çc qu·ng giai ®iÖu : 3 thø, 3 tr− ëng,4 ®óng, 5 gi¶m, 6 thø, 7 tr− ëng, 8 ®óng.

− CÇn x¸c ®Þnh, qu·ng giai ®iÖu lμ hai ©m vang lªn nèi tiÕp.

− Sau khi viÕt ©m gèc, cÇn x¸c ®Þnh gi¸ trÞ sè l− îng (sè bËc), ®Ó x¸c ®Þnh vÞ trÝcña ©m ngän.

− Sau khi x¸c ®Þnh ®− îc ©m ngän, cÇn x¸c ®Þnh ®óng gi¸ trÞ chÊt l− îng (sècung trong tõng qu·ng).

Thùc hiÖn çc bμi tËp tiÕp theo víi quy tr×nh t − ¬ng tù.

71




Bμi tËp 1. LÊy Sol1 lμm ©m gèc, thùc hiÖn trªn ®μn çc qu·ng hoμ thanh : 3thø, 3 tr− ëng, 4 ®óng, 5 ®óng, 6 thø, 7 tr− ëng, 8 ®óng.

− CÇn bÊm hai ©m vang lªn ®ång thêi, bÊm kÕt hîp ®äc tªn qu·ng.

− Qu·ng 3 thø : Sol − Si gi¸ng.− Qu·ng 3 tr− ëng : Sol − Si.

Thùc hiÖn t − ¬ng tù víi çc qu·ng tiÕp theo.

Thùc hiÖn t − ¬ng tù víi bμi tËp 2, 3.

72



h

¬ng IV

§iÖu thøc v

giäng

ôc tiªu


§iÖu thøc, ©m æn ®Þnh vµ ©m kh«ng æn ®Þnh.

§iÖu thøc tr − ëng, gam tr − ëng tù nhiªn.

§iÖu thøc thø, gam thø tù nhiªn. Giäng.

§iÖu tr − ëng hoµ thanh, ®iÖu tr − ëng giai ®iÖu.

§iÖu thø hoµ thanh, ®iÖu thø giai ®iÖu.

§iÖu thøc n¨m ©m.

§1

. ®iÖu thøc ©m æn ®Þnh

v

©m kh«ng æn ®Þnh

1.1. Kh¸i niÖm vÒ ®iÖu thøc

§iÖu thøc lμ hÖ thèng thÓ hiÖn mèi t − ¬ng quan vÒ cao ®é cña çc ©m thanhtrong t¸c phÈm ©m nh¹c.

§iÖu thøc lμ mét ph− ¬ng tiÖn diÔn t¶ quan träng cña ©m nh¹c. Mμu s¾c, tÝnhchÊt ©m nh¹c ®− îc h×nh thμnh qua c¬ cÊu vμ mèi t − ¬ng quan ®iÖu thøc ®· gãp

phÇn thÓ hiÖn néi dung cña t¸c phÈm.

1.2. ¢m æn ®Þnh vµ ©m kh«ng æn ®Þnh

Trong ®iÖu thøc cã mét sè ©m næi lªn nh− nh÷ng ©m tùa cña giai ®iÖu, t¹oc¶m gi¸c yªn tÜnh, æn ®Þnh. T¸c phÈm ©m nh¹c th− êng ®− îc më ®Çu vμ kÕt thóc ënh÷ng ©m tùa nμy, ®ã lμ nh÷ng ©m æn ®Þnh. Ng− îc l¹i cã mét sè ©m kh¸c l¹i t¹oc¶m gi¸c kh«ng æn ®Þnh vμ cã khuynh h− íng hót dÉn vÒ çc ©m tùa, ®ã lμ ©mkh«ng æn ®Þnh. VÝ dô :

73



L ng t«i

Võa ph¶iNh¹c v μ lêi : V¨n Cao

Ph©n tÝch vÝ dô trªn :

Çc ©m æn ®Þnh th− êng cã tr− êng ®é dμi h¬n çc ©m kh¸c vμ chóng th− êng ëvÞ trÝ ®Çu ph¸ch hoÆc ë nh÷ng ph¸ch cã träng ©m cña nhÞp. Trong ba ©m æn ®Þnhtrªn næi râ h¬n c¶ ®ã lμ ©m §«. ¢m nμy lμ chç tùa chñ yÕu cho toμn bé giai ®iÖu,

nã t¹o c¶m gi¸c æn ®Þnh, th¨ng b»ng. ¢m nμy ®− îc gäi lμ ©m chñ (hoÆc chñ ©m).Çc ©m kh¸c trong giai ®iÖu nμy nh− Rª, Fa, La, Si lμ nh÷ng ©m kh«ng æn

®Þnh. Çc ©m nμy cã ®Æc tÝnh lμ bÞ hót dÉn vÒ çc ©m æn ®Þnh liÒn kÒ víi nã.

ViÖc chuyÓn tõ ©m kh«ng æn ®Þnh vÒ ©m æn ®Þnh gäi lμ gi¶i quyÕt.

VËy cã thÓ hiÓu ®iÖu thøc lμ hÖ thèng çc mèi t − ¬ng quan gi÷a çc ©m æn ®Þnhvμ çc ©m kh«ng æn ®Þnh trong mét giai ®iÖu hay trong mét t¸c phÈm ©m nh¹c.

Trong nÒn ©m nh¹c chuyªn nghiÖp vμ ©m nh¹c d©n gian cña çc n− íc trªn thÕgiíi cã nhiÒu d¹ng ®iÖu thøc kh¸c nhau. §ã lμ çc lo¹i ®iÖu thøc n¨m ©m, b¶y ©m,

m− êi hai ©m... Tuy nhiªn ®iÖu thøc b¶y ©m (tr− ëng vμ thø) cña ©m nh¹c ph− ¬ngT©y ®− îc dïng phæ biÕn nhÊt.

§2. ®iÖu thøc tr ëng

gam tr

ëng tù nhiªn

2.1. §iÖu thøc tr − ëng

§iÖu thøc tr− ëng lμ ®iÖu thøc gåm cã b¶y bËc ©m (thø tù çc bËc ®− îc ghib»ng ch÷ sè La M·), trong ®ã cã ©m I, ©m III vμ ©m V lμ ©m æn ®Þnh. BËc I vμ bËcIII t¹o thμnh qu·ng 3 tr− ëng, bËc III vμ bËc V t¹o thμnh qu·ng 3 thø. BËc I vμ bËcV t¹o thμnh qu·ng 5 ®óng. C«ng thøc cña ®iÖu thøc tr− ëng lμ :

§iÖu thøc tr− ëng kÝ hiÖu lμ Dur (tiÕng La−tinh nghÜa lμ cøng).

74



2.2. Gam tr − ëng tù nhiªn

Sù s¾p xÕp 7 ©m thanh cña ®iÖu thøc theo thø tù tõ thÊp lªn cao hay ng− îc l¹itõ cao xuèng thÊp tÝnh tõ ©m chñ (bËc I) ®Õn ©m chñ ë qu·ng t¸m liÒn kÒ ® − îc gäilμ gam. Çc ©m thanh t¹o thμnh gam gäi lμ çc bËc. Nh− vËy lμ bËc cña ®iÖu thøccòng lμ bËc cña gam.

Gam tr− ëng tù nhiªn cã c«ng thøc gièng ®iÖu thøc tr− ëng :

T− ¬ng quan vÒ qu·ng gi÷a çc bËc trong gam tr− ëng tù nhiªn tÝnh tõ d− íilªn, lμ 2T − 2T − 2t − 2T − 2T − 2T − 2t. VÝ dô gam §« tr− ëng tù nhiªn :

Gam tr− ëng tù nhiªn cã cÊu t¹o lμ hai nhãm bèn ©m gièng nhau vÒ c¬ cÊuqu·ng. Hai nhãm nμy nèi liÒn víi nhau b»ng qu·ng 2 tr− ëng.

Çc bËc cña gam ®Òu cã tªn riªng ph¶n ¸nh chøc n¨ng cña chóng trong ®iÖu

thøc : BËc I ¢m chñ KÝ hiÖu : T (Tonique)

BËc II ¢m th− îng chñ KÝ hiÖu : SII

BËc III ¢m trung KÝ hiÖu : DTIII

BËc IV ¢m h¹ ¸t KÝ hiÖu : S (Sousdominante)

BËc V ¢m ¸t KÝ hiÖu : D (Dominante)

BËc VI ¢m th− îng ¸t KÝ hiÖu : TSVI

BËc VII ¢m dÉn lªn KÝ hiÖu : DVII

Trong b¶y bËc cña gam, bËc I, bËc IV vμ bËc V lμ çc bËc chÝnh. Çc bËc cßn l¹ilμ bËc II, bËc III, bËc VI vμ bËc VII lμ çc bËc phô.

¢m ¸t n»m trªn ©m chñ mét qu·ng 5 ®óng, ©m bËc III n»m gi÷a hai ©m trªnnªn gäi lμ ©m trung. ¢m h¹ ¸t n»m d− íi ©m chñ mét qu·ng 5 ®óng, ©m bËc VI gäilμ ©m th− îng ¸t. VÝ dô ë gam §« tr− ëng :

75



¢m th− îng ¸t ¢m trung

¢m bËc II gäi lμ ©m th− îng chñ, ©m bËc VII gäi lμ ©m dÉn lªn. VÝ dô ë gam §«tr− ëng :

¢m dÉn lªn ¢m th− îng chñ

ë ®iÖu tr− ëng bËc I, bËc III vμ bËc V lμ nh÷ng bËc æn ®Þnh. Sù æn ®Þnh cña babËc nμy kh«ng gièng nhau. BËc I (©m chñ) æn ®Þnh nhÊt, nã lμ trung t©m cña ®iÖuthøc.

Çc bËc II, bËc IV, bËc VI vμ bËc VII lμ çc bËc kh«ng æn ®Þnh, trong giai ®iÖuçc bËc nμy cã khuynh h− íng hót vÒ çc bËc æn ®Þnh ®øng liÒn kÒ víi nã. TÝnhchÊt hót dÉn cña çc bËc kh«ng æn ®Þnh còng kh¸c nhau, nã phô thuéc vμo çcyÕu tè sau :

− Qu·ng gi÷a bËc kh«ng æn ®Þnh ®Õn çc bËc æn ®Þnh cμng nhá th× søc hótcμng lín. VÝ dô tõ bËc IV hót vÒ bËc III hoÆc bËc VII hót lªn bËc I l μ qu·ng 2 thø sÏm¹nh h¬n bËc IV lªn bËc V hay bËc II lªn bËc III lμ qu·ng 2 tr− ëng.

− BËc æn ®Þnh nμo cã tÝnh æn ®Þnh h¬n th× søc hót sÏ m¹nh h¬n. VÝ dô : BËc II hótvÒ bËc I (©m chñ) sÏ m¹nh h¬n lμ hót vÒ bËc III.

Khuynh h− íng gi¶i quyÕt tõ çc bËc kh«ng æn ®Þnh vÒ çc bËc æn ®Þnh trong®iÖu tr− ëng tù nhiªn thÓ hiÖn qua s¬ ®å sau. VÝ dô ë gam §« tr− ëng :

§3. ®iÖu thøc thø gam thø tù nhiªn

3.1. §iÖu thøc thø

§iÖu thøc thø lμ ®iÖu thøc gåm cã b¶y bËc ©m, trong ®ã cã ©m I, ©m III vμ ©m

V lμ ©m æn ®Þnh. BËc I vμ bËc III t¹o thμnh qu·ng 3 thø, bËc III vμ bËc V t¹o thμnhqu·ng 3 tr− ëng. BËc I vμ bËc V t¹o thμnh qu·ng 5 ®óng. C«ng thøc cña ®iÖu thøcthø lμ :

§iÖu thø kÝ hiÖu lμ moll (tiÕng La−tinh nghÜa lμ mÒm).

3.2. Gam thø tù nhiªn

Gam thø tù nhiªn cã c«ng thøc gièng ®iÖu thøc thø :

76





§4. giäng

4.1. Kh¸i niÖm vÒ giäng

Giäng (cßn gäi lμ ®iÖu tÝnh) lμ ®iÖu thøc ®− îc thÓ hiÖn ë mét ®é cao nhÊt®Þnh.

Tªn mét giäng bao gåm hai phÇn : tªn cña ©m chñ vμ tªn cña ®iÖu thøc. VÝdô vÒ mét sè giäng tr− ëng :

Giäng §« tr− ëng C-dur

Giäng Sol tr− ëng G-dur

Giäng Mi gi¸ng tr− ëng es-dur

Giäng Fa th¨ng tr− ëng Fis-durTªn ©m chñ cña giäng tr− ëng th− êng ®− îc viÕt b»ng ch÷ hoa.

VÝ dô vÒ mét sè giäng thø :

Giäng §« thø : c-moll

Giäng La thø : a-moll

Giäng Fa th¨ng thø : fis-moll...

Tªn ©m chñ cña giäng thø th− êng ®− îc viÕt b»ng ch÷ th− êng.

Giäng tr− ëng vμ giäng thø cã thÓ ®− îc thμnh lËp trªn bÊt k× bËc c¬ b¶n haybËc chuyÓn ho¸ nμo. MÆc dï ©m chñ lμ çc bËc kh¸c nhau nh− ng mèi t − ¬ng quangi÷a çc bËc trong giäng ®Òu gièng nhau.

ChØ cã giäng §« tr− ëng vμ giäng La thø cã çc bËc ®Òu lμ bËc c¬ b¶n cßn çcgiäng kh¸c ph¶i dïng çc dÊu ho¸ ®Ó thay ®æi çc bËc cho phï hîp víi ®iÖu thøc.Sè l− îng dÊu ho¸ ë tõng giäng cã kh¸c nhau. VÝ dô :

HoÆc :

4.2. Çc giäng tr − ëng cã dÊu th¨ng

B¾t ®Çu tõ giäng §« tr− ëng (lμ giäng tiªu biÓu cña ®iÖu thøc tr− ëng), lÊy bËcV cña nã lμm ©m chñ cña giäng tiÕp theo ta sÏ cã giäng Sol tr− ëng. Trong giängSol tr− ëng, ©m Fa ph¶i t¨ng lªn nöa cung v× gi÷a bËc VII vμ ©m chñ chØ çch nhau

78



nöa cung. Do vËy giäng Sol tr− ëng cã mét dÊu th¨ng ë ho¸ biÓu. C«ng thøc giängSol tr− ëng :

TiÕp ®ã, lÊy ©m bËc V cña giäng tr− íc lμm ©m chñ cña giäng tiÕp theo sÏ cãlÇn l− ît çc giäng tr− ëng cã tõ 1 ®Õn 7 dÊu th¨ng. HÖ thèng çc giäng tr− ëng cãtõ 1 ®Õn 7 dÊu th¨ng lμ :

Giäng Sol tr− ëng (G-dur)

Giäng Rª tr− ëng (D-dur)

Giäng La tr− ëng (A-dur)

Giäng Mi tr− ëng (E-dur)

Giäng Si tr− ëng (B-dur)

Giäng Fa th¨ng tr− ëng (Fis-dur)

Giäng §« th¨ng tr− ëng (Cis-dur)

4.3. Çc giäng tr − ëng cã dÊu gi¸ng

B¾t ®Çu tõ giäng §« tr− ëng, ®i xuèng mét qu·ng 5 ®óng ta sÏ cã giäng Fatr− ëng. Trong giäng Fa tr− ëng, ©m bËc IV (©m Si) ph¶i gi¸ng xuèng cho phï hîp

79



víi c«ng thøc cña giäng tr− ëng. Do vËy giäng Fa tr− ëng cã mét dÊu gi¸ng ë ho¸biÓu. C«ng thøc giäng Fa tr− ëng :

TiÕp ®ã, tuÇn tù ®i xuèng qu·ng 5 ®óng tõ ©m chñ cña giäng tr− íc ®Õn ©mchñ cña giäng sau, sÏ cã lÇn l− ît çc giäng tr− ëng cã tõ 1 ®Õn 7 dÊu gi¸ng. HÖthèng çc giäng tr− ëng cã tõ 1 ®Õn 7 dÊu gi¸ng lμ :

Giäng Fa tr− ëng (F-dur)

Giäng Si gi¸ng tr− ëng (Bb-dur)

Giäng Mi gi¸ng tr− ëng (es-dur)

Giäng La gi¸ng tr− ëng (as-dur)

Giäng Rª gi¸ng tr− ëng (Des-dur)

Giäng Sol gi¸ng tr− ëng (Ges-dur)

Giäng §« gi¸ng tr− ëng (Ces-dur)

4.4. Çc giäng thø cã dÊu th¨ng

B¾t ®Çu tõ giäng La thø (lμ giäng tiªu biÓu cña ®iÖu thøc thø), lÊy bËc V cñanã lμm ©m chñ cña giäng tiÕp theo ta sÏ cã giäng Mi thø. Trong giäng Mi thø, ©mFa ph¶i t¨ng lªn nöa cung v× gi÷a ©m chñ vμ bËc II chØ çch nhau nöa cung. Do

vËy giäng Mi thø cã mét dÊu th¨ng ë ho¸ biÓu. C«ng thøc giäng Mi thø :

80



TiÕp ®ã, lÊy ©m bËc V cña giäng tr− íc lμm ©m chñ cña giäng tiÕp theo sÏ cãlÇn l− ît çc giäng thø cã tõ 1 ®Õn 7 dÊu th¨ng. HÖ thèng çc giäng thø cã tõ 1 ®Õn

7 dÊu th¨ng lμ :Giäng Mi thø (e-moll)

Giäng Si thø (b−moll)

Giäng Fa th¨ng thø (fis−

moll)

Giäng §« th¨ng thø (cis−moll)

Giäng Sol th¨ng thø (gis−moll)

Giäng Rª th¨ng thø (dis−moll)

Giäng La th¨ng thø (ais−moll)

4.5. Çc giäng thø cã dÊu gi¸ng

B¾t ®Çu tõ giäng La thø, ®i xuèng mét qu·ng 5 ®óng ta sÏ cã giäng Rª thø.Trong giäng Rª thø, ©m bËc VI (©m Si) ph¶i gi¸ng xuèng cho phï hîp víi c«ngthøc cña giäng thø. Do vËy giäng Rª thø cã mét dÊu gi¸ng ë ho¸ biÓu. C«ng thøcgiäng Rª thø :

81



TiÕp ®ã, tuÇn tù ®i xuèng qu·ng 5 ®óng tõ ©m chñ cña giäng tr− íc ®Õn ©mchñ cña giäng sau, sÏ cã lÇn l− ît çc giäng thø cã tõ 1 ®Õn 7 dÊu gi¸ng. HÖ thèngçc giäng thø cã tõ 1 ®Õn 7 dÊu gi¸ng lμ :

Giäng Rª thø (d-moll)

Giäng Sol thø (g-moll)

Giäng §« thø (c-moll)

Giäng Fa thø (f-moll)

Giäng Si gi¸ng thø (bes-moll)

Giäng Mi gi¸ng thø (es-moll)

Giäng La gi¸ng thø (as-moll)

82



§5. §iÖu tr

ëng ho

thanh

®iÖu tr

ëng giai ®iÖu

5.1. §iÖu tr − ëng hoµ thanh

Ngoμi ®iÖu tr− ëng tù nhiªn, trong nhiÒu t¸c phÈm ©m nh¹c cßn gÆp d¹ng ®iÖuthøc tr− ëng cã bËc VI h¹ thÊp xuèng nöa cung. §iÖu thøc nμy gäi lμ ®iÖu tr− ënghoμ thanh.

BËc VI h¹ thÊp ®· khiÕn cho søc hót dÉn tõ bËc VI vÒ bËc V æn ®Þnh trë nªnm¹nh h¬n vμ h×nh thμnh qu·ng hai t¨ng ®Æc tr− ng gi÷a bËc VI vμ bËc VII. C«ngthøc cña ®iÖu tr− ëng hoμ thanh, vÝ dô giäng §« tr− ëng hoμ thanh :

DÊu ho¸ h¹ thÊp bËc VI ®− îc viÕt tr− íc nèt nh¹c d− íi h×nh thøc dÊu ho¸ bÊtth− êng. VÝ dô :

ViÖt Nam quª h ¬ng t«i

(TrÝch)

Nh¹c v μ lêi : §ç NhuËn

5.2. §iÖu tr − ëng giai ®iÖu

Mét d¹ng ®iÖu thøc tr− ëng Ýt dïng h¬n ®ã lμ ®iÖu tr− ëng giai ®iÖu. §iÖutr− ëng giai ®iÖu lμ ®iÖu tr− ëng cã bËc VI vμ bËc VII h¹ thÊp xuèng nöa cung.

83



Trong thùc tÕ, ®iÖu tr− ëng giai ®iÖu hÇu nh− chØ ®− îc dïng khi giai ®iÖu ®ixuèng. DÊu ho¸ h¹ thÊp bËc VI vμ bËc VII ®− îc viÕt tr− íc nèt nh¹c d− íi h×nh thøcdÊu ho¸ bÊt th− êng.

§6. §iÖu thø ho

thanh

®iÖu thø giai ®iÖu

6.1. §iÖu thø hoµ thanh

Ngoμi ®iÖu thø tù nhiªn, trong nhiÒu t¸c phÈm ©m nh¹c cßn gÆp d¹ng ®iÖuthøc thø cã bËc VII ®− îc n©ng cao nöa cung. §iÖu thøc nμy gäi lμ ®iÖu thø hoμ thanh. ViÖc n©ng cao bËc VII lμ do sù cÇn thiÕt t¨ng c− êng søc hót dÉn vÒ ©m chñ.

C«ng thøc cña ®iÖu thø hoμ thanh, vÝ dô giäng La thø hoμ thanh :

DÊu ho¸ n©ng cao bËc VII ®− îc viÕt tr− íc nèt nh¹c d− íi h×nh thøc dÊu ho¸ bÊtth− êng. VÝ dô :

Çnh Ðn tuæi th¬

(TrÝch)

Võa ph¶iNh¹c v μ lêi : ph¹m tuyªn

84



VÝ dô kh¸c :

Toccata

(TrÝch)

Gaston Rolland

6.2. §iÖu thø giai ®iÖu

§iÖu thø giai ®iÖu lμ

®iÖu thø cã bËc VI vμ

bËc VII ®−

îc t¨ng lªn nöa cung.

§iÖu thø giai ®iÖu t¹o nªn søc hót vÒ ©m chñ nªn cã ©m h− ëng cña ®iÖu thøctr− ëng. §iÖu thø giai ®iÖu chñ yÕu ®− îc dïng ë h− íng chuyÓn ®éng ®i lªn cñagam, khi ®i xuèng th− êng trë l¹i ®iÖu thø tù nhiªn. Tuy nhiªn còng cã nh÷ngngo¹i lÖ, vÝ dô :

T×nh yªu m u xanh

(TrÝch) Andre Popp

§7. §iÖu thøc n¨m ©m

7.1. Kh¸i niÖm vÒ ®iÖu thøc n¨m ©m

Cã rÊt nhiÒu bμi d©n ca vμ nh÷ng t¸c phÈm ©m nh¹c cæ truyÒn ë ViÖt Nam®− îc viÕt trªn çc ®iÖu thøc n¨m ©m. NhiÒu nh¹c sÜ còng khai th¸c ®iÖu thøc n¨m

©m ®Ó s¸ng t¹o nªn nh÷ng t¸c phÈm ©m nh¹c míi.

85







2. Sö dông nh÷ng kiÕn thøc ®· häc ®Ó viÕt 8 nhÞp ë giäng La thø, sè chØ nhÞp

.34

3. Sö dông nh÷ng kiÕn thøc ®· häc ®Ó viÕt 8 nhÞp ë giäng Sol tr− ëng, sè chØ

nhÞp .44

4. Sö dông nh÷ng kiÕn thøc ®· häc ®Ó viÕt 16 nhÞp ë giäng Mi thø, sè chØ nhÞp.3

8

5. Sö dông nh÷ng kiÕn thøc ®· häc ®Ó viÕt 8 nhÞp ë giäng Fa tr− ëng, sè chØ

nhÞp .68

6. Sö dông nh÷ng kiÕn thøc ®· häc ®Ó viÕt 8 nhÞp ë giäng Rª thø hoμ thanh, sè

chØ nhÞp 22 .

7. Sö dông nh÷ng kiÕn thøc ®· häc ®Ó viÕt 8 nhÞp ë giäng Mi thø hoμ thanh,

sè chØ nhÞp 3 .4


1. Thùc hiÖn trªn ®μn piano hoÆc ®μn phÝm ®iÖn tö gam Rª tr− ëng tù nhiªn.

2. Thùc hiÖn trªn ®μn gam Rª tr− ëng hoμ thanh.

3. Thùc hiÖn trªn ®μn gam Rª tr− ëng giai ®iÖu.

4. Thùc hiÖn trªn ®μn gam Mi thø tù nhiªn.

5. Thùc hiÖn trªn ®μn gam Mi thø hoμ thanh.

6. Thùc hiÖn trªn ®μn gam Mi thø giai ®iÖu.

H− íng dÉn tù häcH− íng dÉn tr¶ lêi c©u hái

C©u 1. Tr×nh bμy kh¸i niÖm vÒ ®iÖu thøc ?

§iÖu thøc lμ hÖ thèng thÓ hiÖn mèi t − ¬ng quan vÒ cao ®é cña çc ©m thanhtrong t¸c phÈm ©m nh¹c.

C©u 2. Trong ®iÖu thøc cã nh÷ng lo¹i ©m g× ? TÝnh chÊt cña tõng lo¹i ©m ?

− §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn ®äc vμ tãm t¾t nh÷ng ý chÝnh ë môc 1.2.C©u 3. ¢m æn ®Þnh nhÊt trong ®iÖu thøc gäi lμ ©m g× ?

− ¢m chñ.

C©u 4. Sù chuyÓn tiÕp tõ ©m kh«ng æn ®Þnh vÒ ©m æn ®Þnh gäi lμ g× ?

− Gi¶i quyÕt.

C©u 5. ThÕ nμo lμ ®iÖu thøc tr− ëng ? Tr×nh bμy kho¶ng çch vÒ cao ®é gi÷açc bËc trong ®iÖu thøc tr− ëng tù nhiªn ?

− §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn ®äc vμ tãm t¾t nh÷ng ý chÝnh ë môc 2.1.

88



C©u 6. H·y giíi thiÖu vÒ ©m æn ®Þnh vμ kh«ng æn ®Þnh trong ®iÖu thøctr− ëng?


C©u 7. Gam lμ g×? Çc bËc cña gam s¾p xÕp nh− thÕ nμo?

−

§Ó tr¶ lêi c©u hái nμ

y, cÇn ®äc vμ

tãm t¾t nh÷ng ý chÝnh ë môc 2.2.C©u 8. Ngoμi kÝ hiÖu b»ng ch÷ sè La M·, çc bËc cña gam cßn cã tªn gäi nh−

thÕ nμo? Nªu ý nghÜa cña çc tªn gäi ®ã?


C©u 9. Nh÷ng bËc chÝnh trong gam lμ nh÷ng bËc nμo? Çc bËc cßn l¹i gäi lμ nh÷ng bËc g×?


C©u 10. ThÕ nμo lμ ®iÖu thøc thø? Tr×nh bμy kho¶ng çch vÒ cao ®é gi÷a çc

bËc trong ®iÖu thøc thø tù nhiªn?− §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn ®äc vμ tãm t¾t nh÷ng ý chÝnh ë môc 3.1.

C©u 11. Tr×nh bμy sù chuyÓn tiÕp tõ çc ©m kh«ng æn ®Þnh sang çc ©m æn®Þnh trong ®iÖu thø tù nhiªn?


C©u 12. Giäng lμ g×? Tªn cña giäng bao gåm nh÷ng yÕu tè nμo ?

Giäng (cßn gäi lμ ®iÖu tÝnh) lμ ®iÖu thøc ®− îc thÓ hiÖn ëmét ®é cao nhÊt ®Þnh. Tªn giäng gåm tªn cña ©m chñ vμ tªn cña ®iÖu thøc.

C©u 13. KÓ tªn çc giäng tr− ëng cã tõ 1 ®Õn 7 dÊu th¨ng ?− §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn ®äc gi¸o tr×nh ë môc 4.2.C©u 14. KÓ tªn çc giäng tr− ëng cã tõ 1 ®Õn 7 dÊu gi¸ng ?− §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn ®äc gi¸o tr×nh ë môc 4.3.C©u 15. KÓ tªn çc giäng thø cã tõ 1 ®Õn 7 dÊu th¨ng ?− §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn ®äc gi¸o tr×nh ë môc 4.4.C©u 16. KÓ tªn çc giäng thø cã tõ 1 ®Õn 7 dÊu gi¸ng ?− §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn ®äc gi¸o tr×nh ë môc 4.5.C©u 17. §äc thø tù çc dÊu th¨ng trªn ho¸ biÓu ?

Fa − §« − Sol − Rª − La − Mi− Si.C©u 18. §äc thø tù çc dÊu gi¸ng trªn ho¸ biÓu ?

Si − Mi − La − Rª − Sol − §« − Fa.

C©u 19. §iÖu tr− ëng hoμ thanh kh¸c ®iÖu tr− ëng tù nhiªn ë bËc nμo ?

− §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn ®äc gi¸o tr×nh ë môc 5.1.C©u 20. ThÕ nμo lμ ®iÖu tr− ëng giai ®iÖu ?− §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn ®äc gi¸o tr×nh ë môc 5.2.

89











nh− sù chuyÓn tiÕp tõ giäng nμy sang giäng kh¸c lμ mét trong nh÷ng ph− ¬ng tiÖndiÔn c¶m cã ý nghÜa nghÖ thuËt ®èi víi mét t¸c phÈm ©m nh¹c. Nã ®− a vμo ©mnh¹c sù ®a d¹ng vμ phong phó vÒ mμu s¾c ®ång thêi hç trî cho sù ph¸t triÓn cñat¸c phÈm.

2.1. Giäng song songMét giäng tr− ëng vμ mét giäng thø cã cïng ho¸ biÓu, gäi lμ hai giäng song

song. Hai giäng song song lμ hai giäng cã thμnh phÇn ©m gièng nhau. VÝ dô giäng§« tr− ëng song song víi giäng La thø :

Giäng §« tr− ëng :

Giäng La thø :

HoÆc giäng Rª tr− ëng song song víi giäng Si thø.

Giäng Rª tr− ëng :

Giäng Si thø :

¢m chñ cña giäng thø thÊp h¬n ©m chñ cña giäng tr− ëng song song métqu·ng 3 thø. Hay cã thÓ hiÓu mét çch kh¸c lμ bËc VI cña giäng tr− ëng sÏ lμ ©mchñ cña giäng thø song song. NÕu biÕt tªn giäng tr− ëng ë ho¸ biÓu nμo, sÏ t×m®− îc tªn giäng thø ë ho¸

biÓu ®ã.

2.2. Giäng cïng tªn

Mét giäng tr− ëng vμ mét giäng thø cã cïng ©m chñ, gäi lμ hai giäng cïng tªn.VÝ dô :

− Giäng §« tr− ëng cïng tªn víi giäng §« thø.

− Giäng Rª tr− ëng cïng tªn víi giäng Rª thø.

−

Giäng Mi tr−

ëng cïng tªn víi giäng Mi thø.

94



− Giäng Fa tr− ëng cïng tªn víi giäng Fa thø.

− Giäng Sol tr− ëng cïng tªn víi giäng Sol thø...

Gi÷a hai giäng cïng tªn, ba ©m ë bËc III, bËc VI vμ bËc VII cã cao ®é kh¸cnhau. VÝ dô so s¸nh gi÷a giäng §« tr− ëng vμ giäng §« thø.

Giäng §« tr− ëng :

Giäng §« thø :

§3. ChuyÓn giäng dÞch giäng

3.1. ChuyÓn giäng vµ chuyÓn t¹m

ChuyÓn giäng vμ chuyÓn t¹m võa lμ thñ ph¸p s¸ng t¸c, võa lμ ph− ¬ng tiÖn

ph¸t triÓn ©m nh¹c, t¹o nªn sù phong phó vÒ mμu s¾c trong t¸c phÈm. ChuyÓngiäng vμ chuyÓn t¹m th− êng xuÊt hiÖn nh÷ng dÊu ho¸ bÊt th− êng ë giai ®iÖu, cãtr− êng hîp thay ®æi ho¸ biÓu cña b¶n nh¹c.

− ChuyÓn giäng lμ b¶n nh¹c cã mét ®o¹n chuyÓn sang giäng míi. §o¹n nh¹cmíi ®− îc cñng cè vμ ph¸t triÓn xung quanh chñ ©m. ChuyÓn giäng th− êng thay®æi ho¸ biÓu cña b¶n nh¹c.

95



VÝ dô :

Quª h ¬ng

Nh¹c : Gi¸p V¨n Th¹ch Thong th¶ − Yªu th− ¬ng Lêi : Th¬ §ç Trung Qu©n

− ChuyÓn t¹m lμ thay ®æi giäng trong mét c©u nh¹c, kh«ng cñng cè chñ ©mmíi, th− êng kÕt thóc b¶n nh¹c ë giäng ban ®Çu. ChuyÓn t¹m th− êng xuÊt hiÖnnh÷ng dÊu ho¸ bÊt th− êng ë giai ®iÖu.

96







Trong b− íc 5, chØ cÇn chuyÓn çc nèt nh¹c xuèng qu·ng 4, khi ®ã mäi nèt ®Òu

thÊp h¬n so víi b¶n gèc qu·ng 4 ®óng. Tuy nhiªn nÕu b¶n gèc cã dÊu ho¸ bÊtth− êng th× cÇn x¸c ®Þnh cao ®é çc nèt ë b¶n míi cho chÝnh x¸c. VÝ dô chuyÓn giai®iÖu sau ®©y sang giäng Fa tr− ëng :

Que sera

(TrÝch)

Nh¹c Ph¸p

§o¹n nh¹c trªn ®− îc dÞch sang giäng Fa tr− ëng :

− DÞch giäng b»ng çch thay ®æi ho¸ biÓu.

Çc nèt nh¹c kh«ng thay ®æi vÞ trÝ trªn khu«ng nh− ng thay ®æi ho¸ biÓu sÏlμm cao ®é cña b¶n nh¹c cao h¬n hoÆc thÊp h¬n nöa cung. VÝ dô ®o¹n nh¹c gècgiäng La thø :

99





Ngoμi çch dÞch giäng trªn b¶n nh¹c cßn çch dÞch giäng trªn nh¹c cô. HiÖnnay, hÇu hÕt çc lo¹i ®μn phÝm ®iÖn tö ®Òu cã chøc n¨ng dÞch giäng (Transpose),ng− êi ch¬i ®μn chØ cÇn biÕt çch sö dông chøc n¨ng nμy lμ cã thÓ dÞch giäng çcb¶n nh¹c theo ý muèn.

C©u hái vμ bμi tËpa) C©u hái

1. X¸c ®Þnh giäng cña b¶n nh¹c ph¶i dùa vμo çc yÕu tè nμo ?

2. ThÕ nμo lμ hai giäng song song ? Nªu vÝ dô ?

3. ThÕ nμo lμ hai giäng cïng tªn ? Nªu vÝ dô ?

4. Tr×nh bμy çch x¸c ®Þnh tªn giäng thø theo giäng tr− ëng song song ? Nªu vÝdô ?

5. Gi÷a hai giäng cïng tªn, cã mÊy ©m kh¸c nhau ?6. ThÕ nμo lμ dÞch giäng ?

7. Tr×nh bμy çc lo¹i dÞch giäng ?

b) Bμi tËp viÕt

1. Sö dông nh÷ng kiÕn thøc ®· häc ®Ó viÕt mét ®o¹n nh¹c ë giäng §« tr− ëng

(16 nhÞp) råi chuyÓn sang giäng §« thø (8 nhÞp), sè chØ nhÞp 24 .

2. Sö dông nh÷ng kiÕn thøc ®· häc ®Ó viÕt mét ®o¹n nh¹c ë giäng La thø (8

nhÞp) råi chuyÓn sang giäng La tr− ëng (8 nhÞp), sè chØ nhÞp .34

3. Sö dông nh÷ng kiÕn thøc ®· häc ®Ó viÕt mét ®o¹n nh¹c ë giäng Rª tr− ëng

(8 nhÞp) råi chuyÓn sang giäng Rª thø (8 nhÞp), sè chØ nhÞp .44

4. Sö dông nh÷ng kiÕn thøc ®· häc ®Ó viÕt mét ®o¹n nh¹c ë giäng Sol thø (16

nhÞp) råi chuyÓn sang giäng Mi tr− ëng (8 nhÞp), sè chØ nhÞp 38 .

5. ChuyÓn dÞch giai ®iÖu sau xuèng qu·ng 2 tr− ëng : (Mi thø xuèng Rª thø).

T¹m biÖt bóp bª

Nh¹c : Hoµnh Th«ng

101






C©u 1. X¸c ®Þnh giäng cña b¶n nh¹c ph¶i dùa vμo çc yÕu tè nμo ?− X¸c ®Þnh giäng ph¶i dùa vμo ho¸ biÓu vμ ©m kÕt thóc.

− Khi b¶n nh¹c kÕt thóc kh«ng vÒ ©m chñ, cÇn x¸c ®Þnh giäng dùa vμo nh÷ng©m æn ®Þnh.

C©u 2. ThÕ nμo lμ hai giäng song song ? Nªu vÝ dô ?− §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn ®äc gi¸o tr×nh ë môc 2.1.C©u 3. ThÕ nμo lμ hai giäng cïng tªn ? Nªu vÝ dô ?− §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn ®äc gi¸o tr×nh ë môc 2.2.C©u 4. Tr×nh bμy çch x¸c ®Þnh tªn giäng thø theo giäng tr− ëng song song ?

Nªu vÝ dô ?

Tõ ©m chñ cña giäng tr−

ëng, ®i xuèng qu·ng 3 thø sÏ x¸c ®Þnh ®−

îc ©m chñcña giäng thø song song. VÝ dô giäng tr− ëng lμ Fa tr− ëng, giäng thø song song sÏlμ Rª thø ; giäng tr− ëng lμ La tr− ëng, giäng thø song song sÏ lμ Fa th¨ng thø...

C©u 5. Gi÷a hai giäng cïng tªn, cã mÊy ©m kh¸c nhau ?Gi÷a hai giäng cïng tªn cã 3 ©m kh¸c nhau vÒ cao ®é, ®ã lμ ©m bËc III, bËc VI

vμ bËc VII.C©u 6. ThÕ nμo lμ dÞch giäng ?− §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn ®äc gi¸o tr×nh ë môc 3.2.C©u 7. Tr×nh bμy çc lo¹i dÞch giäng ?

Cã 3 lo¹i dÞch giäng lμ dÞch giäng theo qu·ng, dÞch giäng b»ng çch thay ®æiho¸ biÓu vμ dÞch giäng b»ng çch thay ®æi kho¸ nh¹c.


Bμi tËp 1. Sö dông nh÷ng kiÕn thøc ®· häc ®Ó viÕt mét ®o¹n nh¹c ë giäng §«

tr− ëng (16 nhÞp) råi chuyÓn sang giäng §« thø (8 nhÞp), sè chØ nhÞp .24

− Môc tiªu cña bμi tËp nμy kh«ng ph¶i ®Ó viÕt ®− îc nh÷ng giai ®iÖu hay, mμ ng− êi häc cÇn thÓ hiÖn ®óng nh÷ng yªu cÇu cña bμi tËp.

−

§o¹n nh¹c viÕt ë giäng §« tr−

ëng kh«ng viÕt ho¸ biÓu, nªn sö dông nhiÒu©m §«, Mi, Sol.− §o¹n nh¹c viÕt ë giäng §« thø cã ho¸ biÓu 3 dÊu gi¸ng (Si gi¸ng, Mi gi¸ng,

La gi¸ng).− KÕt thóc b¶n nh¹c ë ©m §«.Thùc hiÖn mét sè bμi tËp tiÕp theo t − ¬ng tù.

103









Tªn cña hîp ©m ba gi¶m ®− îc viÕt t¾t b»ng ch÷ çi La-tinh kÌm thªm ch÷dim. VÝ dô :

A dim lμ hîp ©m La gi¶m.

B dim lμ hîp ©m Si gi¶m.

C dim lμ

hîp ©m §« gi¶m.Çc hîp ©m ba tr− ëng vμ ba thø lμ çc hîp ©m thuËn bëi chóng ®− îc cÊu t¹ob»ng çc qu·ng thuËn (3 tr− ëng, 3 thø vμ 5 ®óng). Çc hîp ©m ba t¨ng vμ ba gi¶mlμ çc hîp ©m nghÞch bëi trong hîp ©m cã chøa qu·ng nghÞch (5 t¨ng vμ 5 gi¶m).

So víi hîp ©m ba t¨ng vμ ba gi¶m th× çc hîp ©m ba tr− ëng, ba thø ®− îcdïng phæ biÕn h¬n.

− Tªn gäi cña çc ©m trong hîp ©m ba : mçi ©m thanh cña hîp ©m ®Òu cã tªngäi riªng. Çc tªn nμy ®− îc gäi theo qu·ng gi÷a ©m ®ã víi ©m thÊp nhÊt cña hîp©m khi ë thÓ c¬ b¶n :

+ ¢m thÊp nhÊt gäi lμ ©m gèc hoÆc ©m 1.

+ ¢m thø hai gäi lμ ©m 3.

+ ¢m cao nhÊt gäi lμ ©m 5.

Tªn cña çc ©m kh«ng thay ®æi khi vÞ trÝ cña chóng thay ®æi trong hîp ©m. VÝdô :

1.3. Çc thÓ ®¶o cña hîp ©m ba

Khi ba ©m thanh cña hîp ©m ®− îc s¾p xÕp theo qu·ng 3 th× çch s¾p xÕp Êygäi lμ thÓ c¬ b¶n hay thÓ gèc (còng cã thÓ gäi lμ thÓ nguyªn vÞ) cña hîp ©m. NgoμithÓ gèc, hîp ©m ba cã hai thÓ ®¶o lμ thÓ ®¶o mét vμ thÓ ®¶o hai.

− ThÓ ®¶o mét : §− a ©m gèc (©m mét) cña hîp ©m chuyÓn lªn mét qu·ng t¸m,©m ba trë thμnh ©m thÊp nhÊt.

ThÓ ®¶o mét ®− îc gäi lμ hîp ©m s¸u. Tªn nμy ®− îc gäi theo qu·ng tõ ©m thÊp

nhÊt cña hîp ©m víi ©m mét. KÝ hiÖu cña thÓ ®¶o mét lμ sè 6 ®Æt c¹nh kÝ hiÖu chØbËc hoÆc c«ng n¨ng cña hîp ©m trong ®iÖu thøc. VÝ dô hîp ©m La thø vμ thÓ ®¶omét cña nã :

NÕu hîp ©m I gäi lμ T (theo c«ng n¨ng) th× thÓ ®¶o mét cña nã ®− îc gäi lμ T6.− ThÓ ®¶o hai : §− a c¶ ©m mét vμ ©m ba cña hîp ©m chuyÓn lªn mét qu·ng

t¸m, ©m n¨m trë thμ

nh ©m thÊp nhÊt.

107



ThÓ ®¶o hai ®− îc gäi lμ hîp ©m bèn s¸u. Tªn gäi nh− vËy lμ theo qu·ng gi÷a©m thÊp nhÊt víi ©m mét vμ qu·ng gi÷a hai ©m ngoμi cïng. KÝ hiÖu cña thÓ ®¶o

hai lμ sè 64 ®Æt c¹nh kÝ hiÖu chØ bËc hoÆc c«ng n¨ng cña hîp ©m trong ®iÖu thøc.

VÝ dô hîp ©m La thø vμ thÓ ®¶o hai cña nã :

NÕu hîp ©m I gäi lμ T (theo c«ng n¨ng) th× thÓ ®¶o hai cña nã ®− îc gäi lμ T .64

§2. Çc hîp ©m ba chÝnh

cña giäng tr

ëng v

giäng thø

Çc bËc cña mét giäng tr− ëng hay mét giäng thø ®Òu cã thÓ x©y dùng çc hîp©m ba b»ng çch chång thªm hai ©m theo qu·ng ba lªn mçi bËc. VÝ dô ë giäng §«tr− ëng :

Çc hîp ©m ®Òu cã tªn gäi riªng, phô thuéc vμo vÞ trÝ cña bËc trong ®iÖu thøc.VÝ dô :

− Hîp ©m ba x©y dùng trªn bËc I lμ T.− Hîp ©m ba x©y dùng trªn bËc II lμ SII.

− Hîp ©m ba x©y dùng trªn bËc III lμ DTIII.− Hîp ©m ba x©y dùng trªn bËc IV lμ S.− Hîp ©m ba x©y dùng trªn bËc V lμ D.− Hîp ©m ba x©y dùng trªn bËc VI lμ TSVI.− Hîp ©m ba x©y dùng trªn bËc VII lμ DVII.

2.1. Çc hîp ©m ba chÝnh cña giäng tr − ëng

Trong giäng tr− ëng tù nhiªn ba hîp ©m x©y dùng trªn ba bËc chÝnh (bËc I, bËcIV vμ bËc V) ®Òu lμ çc hîp ©m ba tr− ëng. Çc hîp ©m nμy thÓ hiÖn râ tÝnh chÊtcña giäng tr− ëng, lμ trung t©m cña çc chøc n¨ng ®iÖu thøc, ®− îc sö dông réngr·i trong©m nh¹c.

§©y lμ çc hîp ©m ba chÝnh v× tÊt c¶ çc ©m cña mét giäng ®Òu n»m trongthμnh phÇn cña ba hîp ©m nμy. VÝ dô giäng §« tr− ëng cã çc ©m §«, Rª, Mi, Fa,

Sol, La, Si.

108



Hîp ©m ë bËc I (§« tr− ëng) cã çc ©m : §«, Mi, Sol.Hîp ©m ë bËc IV (Fa tr− ëng) cã çc ©m : Fa, La, §«.Hîp ©m ë bËc V (Sol tr− ëng) cã çc ©m : Sol, Si, Rª.Tªn gäi vμ kÝ hiÖu cña çc hîp ©m tr− ëng ®− îc dïng b»ng çc ch÷ viÕt hoa. VÝ

dô vÒ çc hîp ©m chÝnh cña giäng §« tr− ëng :

2.2. Çc hîp ©m ba chÝnh cña giäng thø

Çc hîp ©m ba x©y dùng trªn çc bËc chÝnh (bËc I, bËc IV vμ bËc V) cña métgiäng thø tù nhiªn lμ çc hîp ©m ba thø. Còng nh− trong giäng tr− ëng çc hîp©m nμy tiªu biÓu cho tÝnh chÊt thø vμ lμ trung t©m cña chøc n¨ng ®iÖu thøc. Tªn

gäi vμ

kÝ hiÖu cña çc hîp ©m thø ®−

îc dïng b»ng çc ch÷ viÕt hoa. VÝ dô vÒ çchîp ©m chÝnh cña giäng La thø :

CÇn ph©n biÖt tªn hîp ©m víi çch gäi theo theo bËc cña nã trong ®iÖu thøc.VÝ dô ë giäng La thø, hîp ©m ë bËc I :

− Gäi theo chøc n¨ng lμ t.− Gäi theo bËc lμ I.− Gäi theo tªn lμ La thø (Am).

2.3. Sù liªn kÕt çc hîp ©m ba chÝnh

Sù kÕt nèi liªn tiÕp çc hîp ©m víi nhau trong sù chuyÓn ®éng çc bÌ métçch hîp lÝ ®− îc gäi lμ nèi tiÕp hîp ©m.

Sù nèi tiÕp liªn tôc hai hay nhiÒu hîp ©m víi nhau gäi lμ vßng hoμ ©m.Çc hîp ©m ba chÝnh lμ c¬ së hoμ ©m trong mét ®iÖu thøc do vËy chóng ®− îc

dïng rÊt réng r·i trong çc t¸c phÈm ©m nh¹c vμ cã rÊt nhiÒu çch liªn kÕt víi

nhau. Tuy nhiªn, ©m nh¹c cæ ®iÓn ch©u ¢u kh«ng cho phÐp sù nèi tiÕp tõ hîp ©mD sang hîp ©m S v× nã m©u thuÉn víi quan hÖ chøc n¨ng tù nhiªn. Sù nèi tiÕp nμychØ ®− îc sö dông trong nh÷ng tr− êng hîp ®Æc biÖt.

Mét vμi vÝ dô vÒ sù liªn kÕt çc hîp ©m ba chÝnh ë giäng §« tr− ëng :

HoÆc :

109

















− Hîp ©m cÇn ®Æt vμo nèt nh¹c ng©n dμi.

− Çc hîp ©m cÇn chuyÓn ®éng linh ho¹t, t¹o nªn sù ®a d¹ng mμu s¾c.

− Nèt nh¹c n»m ë ph¸ch m¹nh ®«i khi lμ nèt ngoμi hîp ©m.

− Hîp ©m cÇn t«n vÎ ®Ñp cña giai ®iÖu, phï hîp víi tÝnh chÊt ©m nh¹c v μ c¶m

nhËn tai nghe.Tham kh¶o çch ®Æt hîp ©m qua vÝ dô sau.

T×nh yªu m u xanh

Andre Popp


1. Tr×nh bμy kh¸i niÖm vÒ hîp ©m ?

2. ThÕ nμo lμ hîp ©m ba ? Tªn çc lo¹i hîp ©m ba ?

3. Tr×nh bμy cÊu tróc tõng lo¹i hîp ©m ba. Trong çc hîp ©m nμy hîp ©m nμolμ hîp ©m thuËn vμ hîp ©m nμo lμ hîp ©m nghÞch ? V× sao ?

4. Çc ©m cña hîp ©m ba ®− îc gäi nh− thÕ nμo ?5. ThÕ nμo lμ thÓ c¬ b¶n (thÓ gèc) cña hîp ©m ? Ngoμi thÓ gèc hîp ©m cßn cã

nh÷ng thÓ nμo ?6. Hîp ©m ba cã mÊy thÓ ®¶o ? Çc thÓ ®¶o ®− îc h×nh thμnh nh− thÕ nμo ?

Tªn gäi vμ kÝ hiÖu cña chóng ?7. Hîp ©m ba x©y dùng trªn çc bËc nμo cña ®iÖu thøc th× gäi lμ hîp ©m chÝnh

? Tr×nh bμy kÝ hiÖu cña çc hîp ©m chÝnh ?8. Çc hîp ©m chÝnh cã ý nghÜa nh− thÕ nμo trong ®iÖu thøc ?9. Giíi thiÖu çc hîp ©m chÝnh cña giäng tr− ëng tù nhiªn ?10. Giíi thiÖu çc hîp ©m chÝnh cña giäng thø tù nhiªn ?

11. Giíi thiÖu çc hîp ©m chÝnh cña giäng tr− ëng hoμ thanh ?

117





§æi b¹n nh¶y

Patti Page

10. §Æt hîp ©m cho bμi h¸t sau :

C« gi¸o

NhÞp võa − T×nh c¶m

Nh¹c : §ç M¹nh th− êngLêi : Th¬ NguyÔn H÷u T− ëng

119




Mïa hÌ íc mong

T − ¬i vui − N¸o nøc Nh¹c v μ lêi : Hoµng Long−Hoµng L©n

120




Tr êng l ng t«i

NhÞp nhμng Nh¹c v μ lêi : ph¹m träng cÇu

121











− NhÞp : Pop (Beat ), Disco, March, Cha Cha Cha, Rhumba, Tango, Twist,

Swing, Samba, Reggae...

44

44

− NhÞp : Slow Rock, Modern ...6

8

6

8

1.2. S¾c th¸iS¾c th¸i lμ sù diÔn t¶ tÝnh chÊt, ®Æc ®iÓm, c¶m xóc cña t¸c phÈm ©m nh¹c. Mçi

t¸c phÈm ©m nh¹c ®Òu chøa ®ùng nh÷ng giai ®iÖu, néi dung vμ s¾c th¸i riªng biÖt.S¾c th¸i lμ ®iÒu kh«ng thÓ thiÕu trong nghÖ thuËt ©m nh¹c.

T− ¬ng tù çch ghi nhÞp ®é, tiÕng Italia lμ ng«n ng÷ phæ biÕn ®Ó ghi s¾c th¸i©m nh¹c.

TiÕng Italia ý nghÜa tiÕng ViÖt

affettussoAgitato

Amabile

Amoroso

Brioso

Cantabile

Con anima

Con dolore

Con dolocatzza

Con expressimo

Con fuoco

Con moto

Con spirito

Delicato

Disparato

Dolce

Dolcissimo

Doloroso

Dramatico

Energico

Expressivo

Furioso

Grazioso

Malinconico

Maestoso

Mesto

Mosso

Th©n mËtXao xuyÕn

DÔ th− ¬ng

T×nh tø

Hïng hån

Du d− ¬ng

Cã hån

§au ®ín

Thanh nh·

T×nh c¶m

NhiÖt t×nh

Thªm linh ho¹t

Cã tinh thÇn

TÕ nhÞ

TuyÖt väng

£m ¸i

RÊt ªm ¸i

§au khæ

Bi ai

C− ¬ng quyÕt

DiÔn c¶m

GiËn d÷

Duyªn d¸ng

SÇu n·o

Uy nghiªm

Buån

Nhén nhÞp

126



TiÕng Italia ý nghÜa tiÕng ViÖt

Religioso

Risoluto

Scherzando

Scherrzo

Tempo giusto

Thµnh kÝnh

Qu¶ quyÕt

H¬i vui nhén

Vui nhén

§øng ®¾n

§2. kÝ hiÖu diÔn t¶ c

êng ®é

C− êng ®é hay ®é m¹nh nhÑ cña ©m nh¹c cã ý nghÜa rÊt lín trong viÖc thÓ hiÖnnéi dung t¸c phÈm. Ng− îc l¹i, néi dung t¸c phÈm ©m nh¹c sÏ quyÕt ®Þnh møc ®ém¹nh nhÑ trong t¸c phÈm ®ã.

VÝ dô, nh÷ng bμi h¸t ru th− êng ®− îc biÓu diÔn b»ng c− êng ®é nhá, nhÑ vμ ªm¸i. Ng− îc l¹i, nh÷ng b¶n hμnh khóc mang tÝnh chÊt chiÕn ®Êu th− êng ë c− êng ®ém¹nh mÏ, huy hoμng...

Trong t¸c phÈm ©m nh¹c, sù thay ®æi c− êng ®é diÔn ra rÊt tinh tÕ. Cã hai çchdiÔn t¶ c− êng ®é lμ c− êng ®é cè ®Þnh vμ c− êng ®é thay ®æi.

2.1. C− êng ®é cè ®Þnh

C− êng ®é cè ®Þnh ®− îc viÕt b»ng çc kÝ hiÖu :

ViÕt ý nghÜa

ppp

pp (Pianissimo)

p (Piano)

mp (Mezzo piano)

mf (Mezzo forte)

f (Forte)

ff (Fortissimo)fff

Cùc nhá

RÊt nhá

Nhá

H¬i nhá

H¬i to

M¹nh

RÊt m¹nhCùc m¹nh

2.2. C− êng ®é thay ®æi

C− êng ®é thay ®æi ®− îc viÕt b»ng çc kÝ hiÖu :

ViÕt ý nghÜa

sf (Sforzando)

cresc (Crescendo) hoÆc dÊu

M¹nh ®ét ngét

M¹nh lªn

127





3.2. ¢m dùa (cßn gäi lµ ©m luyÕn l¸y)

¢m dùa (cßn gäi lμ nèt hoa mÜ hoÆc ©m luyÕn l¸y) cã hai d¹ng lμ ©m dùa ng¾nvμ ©m dùa dμi.

− ¢m dùa ng¾n : gåm mét hoÆc vμi ©m ®− îc biÓu diÔn rÊt nhanh, gän. Çc ©mdùa nμy cã thÓ ®øng tr− íc hoÆc sau ©m chÝnh.

¢m dùa ng¾n cã mét ©m ®− îc kÝ hiÖu b»ng mét nèt mãc ®¬n nhá cã v¹chchÐo . ¢m dùa gåm hai, ba ©m ®− îc kÝ hiÖu b»ng nh÷ng nèt mãc kÐp nhá

.− ¢m dùa dμi : lμ ©m t« ®iÓm cã tr− êng ®é b»ng nöa tr− êng ®é cña ©m chÝnh.

Tr− êng ®é cña ©m nμy ®− îc tÝnh vμo tr− êng ®é cña ©m chÝnh ®øng sau nã.

KÝ hiÖu ©m dùa dμi lμ mét nèt mãc ®¬n nhá kh«ng cã g¹ch chÐo . VÝ dô :

Mét mïa xu©n nho nhá

(TrÝch)Võa ph¶i

Nh¹c : TrÇn Hoµn Lêi : Th¬ Thanh H¶i

3.3. ¢m vç

¢m vç ®− îc cÊu t¹o tõ ©m thªu víi ©m chÝnh cña giai ®iÖu. ¢m thªu lμ ©mliÒn kÒ çch ©m chÝnh qu·ng 2 (tr− ëng hoÆc thø) ë trªn hay ë d− íi.

¢m vç bao gåm ba ©m : ¢m chÝnh − ¢m thªu − ¢m chÝnh.

Khi viÕt dÊu : ©m thªu cao h¬n ©m chÝnh qu·ng 2. VÝ dô :

129





§4. kÝ hiÖu mét sè thñ ph¸p biÓu diÔn

4.1. DÊu nhÊn

DÊu nhÊn ®− îc ghi b»ng kÝ hiÖu (>), dïng nhÊn m¹nh vμo ©m thanh cña giai

®iÖu hoÆc hîp ©m. VÝ dô :

Lªn ®

ng

(TrÝch)

NhÞp ®i Nh¹c : L− u H÷u Ph− ícLêi : Huúnh V¨n TiÓng − L− u H÷u Ph− íc

4.2. DÊu Legato

DÊu Legato ®− îc ghi b»ng kÝ hiÖu : hoÆc .

DÊu Legato lμ çch biÓu diÔn sao cho ©m thanh ®− îc hoμ quyÖn, liÒn tiÕng,mÒm m¹i, kh«ng bÞ ng¾t rêi.

VÝ dô trong nh¹c kh«ng lêi :

Giai ®iÖu

(TrÝch) Su

man

131



Trong ca khóc, dÊu Legato cßn ®− îc gäi lμ dÊu luyÕn. VÝ dô :

BiÕt ¬n Vâ ThÞ S¸u

(TrÝch)

Võa ph¶i

Nh¹c v μ lêi : NguyÔn §øc Toµn

4.3. DÊu StaccatoDÊu Staccato ®− îc ghi b»ng dÊu chÊm ®Æt trªn hoÆc d− íi nèt nh¹c, lμ çch

biÓu diÔn ng¾t gän ©m thanh cña giai ®iÖu hoÆc hîp ©m (xem trong bμi Lªn ® μ ng ).

4.4. DÊu Portamento

DÊu Portamento hoÆc Glissendo ®− îc ghi b»ng kÝ hiÖu( hoÆc ), lμ çch l− ít theo gam Cromatic (®μn piano lμ gam Diatonic) ®i lªn hoÆc®i xuèng, t¹o thμnh chuçi ©m liÒn bËc gi÷a hai ©m çch nhau mét qu·ng réng. VÝdô giai ®iÖu viÕt cho ®μn violon cell :

4.5. DÊu Arpegiato

DÊu Arpegiato ®− îc viÕt theo h×nh lμn sãng, ®Æt däc phÝa tr− íc hîp ©m, lμ çch biÓu diÔn çc nèt trong hîp ©m rêi ra, tõ d− íi lªn trªn nèi tiÕp nhau víi tèc®é nhanh. VÝ dô :

132



Tr hoa n÷

(TrÝch)


1. Giai ®iÖu lμ g× ?

2. S¾c th¸i lμ g× ?

3. KÓ tªn çc çch diÔn t¶ c− êng ®é ?

4. ThÕ nμo lμ ©m t« ®iÓm ?

b) Bμi tËp viÕt

1. Sö dông nh÷ng kiÕn thøc ®· häc ®Ó viÕt mét ®o¹n nh¹c ë giäng §« tr− ëng

(8 nhÞp), sè chØ nhÞp . Dïng çc kÝ hiÖu diÔn t¶ c−

êng ®é, ©m t« ®iÓm viÕt vμ

onh÷ng chç thÝch hîp.

2

4

2. Sö dông nh÷ng kiÕn thøc ®· häc ®Ó viÕt mét ®o¹n nh¹c ë giäng La thø (8

nhÞp), sè chØ nhÞp 3 . Dïng çc kÝ hiÖu diÔn t¶ s¾c th¸i, c− êng ®é, ©m t« ®iÓm viÕt

vμo nh÷ng chç thÝch hîp.4


Thùc hiÖn trªn ®μn piano hoÆc ®μn phÝm ®iÖn tö giai ®iÖu sau :

133



Valse Favorite

Allegro

G


C©u 1. Giai ®iÖu lμ g× ?Lμ sù nèi tiÕp çc ©m dùa trªn c¬ së cña giäng ®iÖu, tiÕt nhÞp, tiÕt tÊu.C©u 2. S¾c th¸i lμ g× ?

S¾c th¸i lμ sù diÔn t¶ tÝnh chÊt, ®Æc ®iÓm, c¶m xóc cña t¸c phÈm ©m nh¹c.C©u 3. KÓ tªn çc çch diÔn t¶ c− êng ®é ?Cã hai çch diÔn t¶ c− êng ®é lμ c− êng ®é cè ®Þnh vμ c− êng ®é thay ®æi.C©u 4. ThÕ nμo lμ ©m t« ®iÓm ?− §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn ®äc gi¸o tr×nh ë môc 3.1.


Bμi tËp 1. Sö dông nh÷ng kiÕn thøc ®· häc ®Ó viÕt mét ®o¹n nh¹c ë giäng §«

tr−

ëng (8 nhÞp), sè chØ nhÞp2

4 . Dïng çc kÝ hiÖu diÔn t¶ c−

êng ®é, ©m t« ®iÓm viÕtvμo nh÷ng chç thÝch hîp.

− Môc tiªu cña bμi tËp nμy kh«ng ph¶i ®Ó viÕt ®− îc giai ®iÖu hay, mμ ng− êihäc cÇn thùc hiÖn ®óng nh÷ng yªu cÇu cña bμi tËp.

− §o¹n nh¹c viÕt ë giäng §« tr− ëng kh«ng viÕt ho¸ biÓu.

− ChØ cÇn dïng 1−2 kÝ hiÖu diÔn t¶ c− êng ®é, dïng 1−2 ©m t« ®iÓm.

− ¢m kÕt thóc b¶n nh¹c lμ ©m §«.

Thùc hiÖn bμi tËp 2 t − ¬ng tù.


Thùc hiÖn trªn ®μn piano hoÆc ®μn phÝm ®iÖn tö ®o¹n trÝch cña b¶n ValseFavorite :

− §μn chËm tõng ©m kÕt hîp ®äc tªn nèt nh¹c.

− S¾p xÕp ngãn tay hîp lÝ.

− ThÓ hiÖn râ ph¸ch m¹nh vμ ph¸ch nhÑ cña nhÞp 34 .

− LuyÖn giai ®iÖu cho thuÇn thôc ®Ó thÓ hiÖn ®óng tÝnh chÊt Legato.

134



thuËt ng÷ ©m nh¹c

ViÕt ý nghÜa tiÕng ViÖt

A cappella

Accolade (Ph¸p)

Accord

AltoBarrcaroll

Basse

Cadenza

Canon

Coda

Divisi

Dominante

Dynamic

Fuga

LegatoMarcato

March

Melody

Music

Nocturne

Non legato

Nuance

Opus

Ouverture

Polonaise

RequiemRomance

Soprano

Sousdominante

Tempo

Tenor

Tone

Tonique

Transpose

Tutti

Vibrato

Voice

Hîp x− íng kh«ng nh¹c ®Öm

DÊu liªn kÕt çc khu«ng nh¹c

Hîp ©m

Giäng n÷ trÇmBµi h¸t cña ng− êi chÌo thuyÒn

Giäng nam trÇm

Khóc øng t¸c

H¸t ®uæi

KÕt

Chia bÌ

¢m ¸t

C− êng ®é

Phøc ®iÖu

LuyÕnNhÊn

Hµnh khóc

Giai ®iÖu

¢m nh¹c

D¹ khóc

Kh«ng luyÕn

S¾c th¸i

C«ng tr×nh, s¸ng t¸c

Khóc d¹o ®Çu

§iÖu nh¶y Ba Lan

Khóc cÇu hånL·ng m¹n

Giäng n÷ cao

¢m h¹ ¸t

Tèc ®é

Giäng nam cao

¢m s¾c, ©m thanh

¢m chñ

DÞch giäng

TÊt c¶ nh¹c cô

Rung

TiÕng, ©m s¾c

135



t i liÖu tham kh¶o

1. V.A. Vakhrameev, LÝ thuyÕt ©m nh¹c c¬ b¶n , NXB ¢m nh¹c, 1993.2. Spasobine, Lý thuyÕt ©m nh¹c , NXB ¢m nh¹c.

3. Spasobine − Doubovski − EBceev, Sokolov, S¸ch gi¸o khoa ho μ thanh , NXB¢m nh¹c, 1966.

4. Chiulin, Privano,S¸ch gi¸o khoa ho μ thanh , Nh¹c viÖn Thμnh phè HCM,1987.

5. Eric Taylor, The AB Guide to Music Theory, The Associatet Board of theRoyal School of Misic.

6. Walter Piston, Harmony − London Victor Gollancz LTD 1989.

7. Harvard Dictionary of Misic , The Belknap Press of Harvard Univesity Press.

8. Ph¹m Tó H− ¬ng− Vò NhËt Th¨ng, S¸ch gi¸o khoa ho μ thanh , NXB ¢m nh¹c,1993.

9. Ph¹m Tó H− ¬ng, LÝ thuyÕt ©m nh¹c c¬ b¶n , NXB §¹i häc S− ph¹m, 2004.

10. Ph¹m Minh Khang, S¸ch gi¸o khoa ho μ thanh, Nh¹c viÖn Hμ Néi, 2001.

11. Vò Tù L©n− Lª ThÕ Hμo, Ph − ¬ng ph¸p h¸t v μ chØ huy d μ n dùng h¸t tËp thÓ ,

NXB Gi¸o dôc, 1998.12. §ç H¶i LÔ, Lý thuyÕt ©m nh¹c c¬ b¶n , Tr− êng Cao ®¼ng S− ph¹m Nh¹c Ho¹Trung − ¬ng, 2003.

13. Hoμng Long− Hoμng L©n, TuyÓn tËp ©m nh¹c tuæi th¬ , NXB Gi¸o dôc, 2003.

14. Hoμng Long (chñ biªn phÇn ¢m nh¹c), NghÖ thuËt 1, 2, 3 , NXB Gi¸o dôc,2002, 2003, 2004.

15. Hoμng Long (chñ biªn), ¢m nh¹c 4, 5, 6, 7, 8, 9 , NXB Gi¸o dôc, 2002, 2003,2004, 2005, 2006.

16. TrÞnh C«ng S¬n, TuyÓn tËp nh÷ng b μ i ca kh«ng n¨m th¸ng , NXB ¢m nh¹c,1995.

17. TrÞnh TuÊn, Lý thuyÕt ©m nh¹c c¬ b¶n , Tr− êng Cao ®¼ng S− ph¹m Nh¹c Ho¹Trung − ¬ng, 1986.

18. Hoμng V¨n YÕn, TrÎ mÇm non ca h¸t , NXB Gi¸o dôc, 2002.

19. NhiÒu t¸c gi¶, 50 b μ i h¸t thiÕu nhi hay nhÊt thÕ kû 20 , §Æc san b¸o ThiÕu niªnTiÒn phong, 2000.

20. NhiÒu t¸c gi¶, Ca khóc thiÕu nhi 1945 − 2000 , NXB ¢m nh¹c, 2002.

136



ChÞu tr¸ch nhiÖm néi dung :Gi¸m ®èc Trung t©m §μo t¹o tõ xa − §¹i häc HuÕ

TS. NguyÔn V¨n hßa

Biªn tËp:tæ c«ng nghÖ th«ng tin

Phßng kh¶o thÝ ®¶m b¶o chÊt l− îng gi¸o dôc

§¬n vÞ ph¸t h μ nh :Trung t©m ®μo t¹o tõ xa − §¹i häc huÕ

Documents

Giáo Trình Âm Nhạc - Lý Thuyết Âm Nhạc - Lê Anh Tuấn