1

T h ¸ n g 3 , 2 0 0 2

T Ë p 7 , S è 1

T ¹ p c h Ý ® i Ö n t ö c ñ a b é n g o ¹ i g i a o h o a k ú

Gi¸o dôc

nh©n quyÒn

2

Víi viÖc ®­a ra Tuyªn bè Toµn cÇu vÒ Nh©n

quyÒn cña Liªn HiÖp Quèc n¨m 1948 vµ c¸c hiÖp

­íc liªn quan trong c¸c thËp kû tiÕp theo, c¸c

quèc gia thµnh viªn ®· cam kÕt vÒ nh÷ng quyÒn

c¬ b¶n cña tÊt c¶ mäi ng­êi, cña phô n÷ vµ trÎ em

trªn toµn thÕ giíi.

Tuy nhiªn, viÖc biÕn ý t­ëng ®ã thµnh hiÖn thùc

cho thÕ giíi lµ mét nhiÖm vô khã kh¨n h¬n nhiÒu,

®ßi hái hµnh ®éng trªn nhiÒu mÆt trËn, liªn quan

®Õn c¸c chÝnh phñ, c¸c tæ chøc quèc tÕ vµ khu vùc

vµ c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ ®· cam kÕt. Mét

trong nh÷ng thµnh phÇn quan träng nhÊt cña nç

lùc nµy chÝnh lµ gi¸o dôc nh©n quyÒn.

T¹p chÝ nµy xem xÐt mét sè vÊn ®Ò trong viÖc lµm

gia t¨ng c¸c ch­¬ng tr×nh gi¸o dôc nh©n quyÒn

hiÖu qu¶, víi nhËn thøc r»ng chóng ta ®ang sèng

trong mét thÕ giíi ®a d¹ng trong ®ã cã nh÷ng

kh¸c biÖt to lín gi÷a c¸c x· héi vÒ lÞch sö, v¨n hãa

vµ t­ t­ëng. Còng cÇn ph¶i l­u ý r»ng gi¸o dôc

nh©n quyÒn ph¶i ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu cña c¸c

nhãm kh¸c nhau trong c¸c x· héi ®ã.

VÝ dô nh­ mét ch­¬ng tr×nh gi¸o dôc nh©n quyÒn

®­îc x©y dùng cho häc sinh ph¶i hoµn toµn kh¸c

víi mét ch­¬ng tr×nh giµnh cho c¸c nh©n viªn

c¶nh s¸t hoÆc c¸c quan chøc chÝnh phñ. T­¬ng

tù, gi¸o dôc nh©n quyÒn ë c¸c n­íc ph¸t triÓn

®ßi hái mét ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn kh¸c víi ë c¸c

n­íc ®ang ph¸t triÓn n¬i mµ c«ng d©n vµ chÝnh

phñ cã thÓ hµng ngµy ph¶i ®èi mÆt víi søc Ðp vÒ

c¸c nguån lùc.

NhËn thøc ®­îc nh÷ng h¹n chÕ nµy, bµ Felisa

Tibbitts, Gi¸m ®èc HiÖp héi Gi¸o dôc Nh©n

quyÒn, mét chuyªn gia hµng ®Çu vÒ c¸c m« h×nh

gi¸o dôc nh©n quyÒn ®ang næi lªn, bµn vÒ viÖc

gi¸o dôc nh©n quyÒn sÏ hiÖu qu¶ h¬n nh­ thÕ

nµo th«ng qua nghiªn cøu chi tiÕt ba m« h×nh

gi¸o dôc nh©n quyÒn ®ang ho¹t ®éng. Quan

träng lµ, bµ ®· tËp trung x©y dùng nh÷ng lËp

luËn cña m×nh ë khÝa c¹nh lµ gi¸o dôc nh©n

quyÒn cã thÓ ®ãng gãp nh­ thÕ nµo vµo sù

chuyÓn biÕn x· héi mang tÝnh tÝch cùc vµ thóc

®Èy quyÒn c¸ nh©n.

HÇu hÕt c¸c chuyªn gia trong lÜnh vùc nµy ®Òu

nhÊn m¹nh r»ng kh«ng thÓ gi¶ng d¹y vÒ gi¸o

dôc nh©n quyÒn mét c¸ch chung chung mµ ph¶i

c¨n cø vµo thùc tiÔn x· héi, vµo nÒn kinh tÕ vµ

chÝnh trÞ cña x· héi ®ã. §iÒu nµy ®Æc biÖt ®óng ë

nh÷ng n­íc nh­ Nam Phi n¬i mµ rÊt nhiÒu ng­êi

hµng ngµy ®ang ph¶i tranh ®Êu ®Ó tån t¹i. ¤ng

Giíi thiÖu

Gi¸o dôc nh©n quyÒn

Lêi tßa so¹n

3

Michelle Parlevliet lµm viÖc t¹i Trung t©m Gi°i

quyÕt Xung ®ét ë Cape Town vµ Bheki

Gumede, ng­êi ®øng ®Çu tæ chøc D©n chñ cho

TÊt c° t¹i Durban, tr¶ lêi pháng vÊn Céng t¸c

viªn Biªn tËp David Pitts. Hä bµn vÒ nh÷ng khã

kh¨n vµ sù phøc t¹p cña gi¸o dôc nh©n quyÒn t¹i

c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn nãi chung vµ ë Nam

Phi nãi riªng.

Hoa Kú râ rµng kh«ng ph¶i lµ mét n­íc ®ang

ph¸t triÓn, song nã lµ mét quèc gia khæng lå vÒ

mÆt ®Þa lý - lµ n¬i giao thoa cña c¸c nÒn v¨n hãa,

c¸c chñng téc vµ t«n gi¸o. Mét phÇn v× lý do nµy

nªn gi¸o dôc nh©n quyÒn ë Hoa Kú bÞ phi tËp

trung hãa. Cã rÊt nhiÒu tæ chøc phi chÝnh phñ,

còng nh­ c¸c nhµ chøc tr¸ch ®Þa ph­¬ng, tham

gia x©y dùng vµ phæ biÕn c¸c ch­¬ng tr×nh gi¶ng

d¹y vÒ gi¸o dôc nh©n quyÒn. Nh­ bµ Nancy

Flowers - mét nhµ ho¹t ®éng vµ gi¸o dôc vÒ

nh©n quyÒn - ®· ph©n tÝch chi tiÕt trong bµi b¸o

nµy, th× Ên t­îng vÒ c¸c ch­¬ng tr×nh vµ tµi liÖu

gi¶ng d¹y thùc ®¸ng söng sèt, nh­ng chóng ®Òu

h­íng tíi môc tiªu ®ã lµ t¨ng c­êng nÒn v¨n hãa

nh©n quyÒn cña ®Êt n­íc.

Céng t¸c viªn Biªn tËp David Pitts ®ãng gãp

thªm vµo bµi viÕt cña bµ Flowers b»ng mét bµi

b¸o cô thÓ tËp trung vµo hai tæ chøc, trong ®ã

bªn c¹nh nhiÒu nhiÖm vô kh¸c, c¸c tæ chøc nµy

cßn x©y dùng ch­¬ng tr×nh gi¶ng d¹y vÒ gi¸o dôc

nh©n quyÒn cho c¸c tr­êng häc cña Hoa Kú, ®ã

lµ Trung t©m LuËt ph¸p NghÌo ®ãi Ph­¬ng Nam

®ãng t¹i Atlanta, Georgia. Tæ chøc nµy cã quan

®iÓm h¹n hÑp h¬n vÒ gi¸o dôc nh©n quyÒn g¾n

víi viÖc thóc ®Èy sù khoan dung vµ Trung t©m

Gi¸o dôc C«ng d©n cã trô së t¹i Los Angeles,

California lµ tæ chøc cã quan ®iÓm tho¸ng h¬n vÒ

gi¸o dôc nh©n quyÒn víi t­ c¸ch lµ mét nh¸nh

cña gi¸o dôc c«ng d©n.

Trong bµi b¸o kÕt luËn cña chóng t«i, «ng Mi-

chael Hartmann - mét c«ng tè viªn quèc tÕ cña

Liªn Hîp Quèc ë Kosovo - xem xÐt nh÷ng th¸ch

thøc thùc tÕ liªn quan ®Õn ®µo t¹o nh©n quyÒn -

gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò nh­ "lµm vµ kh«ng lµm"

trong ®µo t¹o phï hîp víi c¸c nhãm ®èi t­îng,

c¸ch thøc chuÈn bÞ c¸c ch­¬ng tr×nh ®µo t¹o nh©n

quyÒn vµ nh÷ng gi¶ ®Þnh c¬ b¶n vÒ viÖc thÝnh gi¶

nªn hoÆc kh«ng nªn lµm. Bµi b¸o cña «ng nhÊn

m¹nh gi¸o dôc nh©n quyÒn trong mèi t­¬ng quan

víi hÖ thèng ph¸p lý h×nh sù - giam gi÷, b¾t gi÷,

®iÒu tra vµ xÐt xö.

PhÇn cuèi cña t¹p chÝ lµ mét sè nguån tµi liÖu

tham kh¶o - s¸ch, c¸c bµi b¸o vµ c¸c ®Þa chØ trªn

Internet, cung cÊp thªm c¸i nh×n s©u h¬n vÒ gi¸o

dôc nh©n quyÒn.

Toàn văn bằng tiếng Anh: http://usinfo.state.gov/journals/itdhr/0302/ijde/intro.htm

Courtesy Southern Poverty Law Center

4

Môc lôc

c¸c vÊn ®Ò D©n chñ

6

C¸c m« h×nh gi¸o dôc nh©n quyÒn ®ang næi lªn

Felisa Tibbitts, Gi²m ®èc HiÖp héi Gi²o dôc Nh©n quyÒn b¯n

vÒ viÖc l¯m nh­ thÕ n¯o ®Ó câ thÓ t¨ng tÝnh hiÖu qu° cña gi²o dôc nh©n quyÒn.

14

Gi¸o dôc nh©n quyÒn ë c¸c n­íc ®a d¹ng, ®ang ph¸t triÓn

Mét vÝ dô minh ho¹ - Nam Phi

Céng t²c viªn biªn tËp David Pitts phàng vÊn hai chuyªn gia h¯ng ®Çu vÒ gi²o dôc

nh©n quyÒn t³i Cape Town v¯ Durban, nh÷ng ng­êi b¯n vÒ gi²o dôc nh©n quyÒn

trong bèi c°nh cña c²c n­íc ®ang ph²t triÓn.

18

Gi¸o dôc nh©n quyÒn ë HOA Kú

B¯ Nancy Flowers, nh¯ ho³t ®éng v¯ gi²o dôc nh©n quyÒn, ph©n tÝch chi tiÕt

mét lo³t c²c tå chøc ë Hoa Kú tham gia x©y dùng ch­¬ng tr×nh gi°ng d³y

vÒ gi²o dôc nh©n quyÒn.

23

Gi¸o dôc nh©n quyÒn trong c¸c tr­êng häc cña Hoa Kú

Céng t²c viªn biªn tËp David Pitts xem xÐt hai tå chøc h¯ng ®Çu vÒ x©y dùng t¯i liÖu

gi²o dôc nh©n quyÒn cho c²c tr­êng hãc ë Hoa Kú, trong ®â mét tå chøc câ c²ch

tiÕp cËn réng r±i ®èi víi chñ ®Ò m«n hãc, cßn tå chøc kia câ quan ®iÓm hÑp h¬n.

Th²ng 3 n¨m 2002

5

B²o ®iÖn tö cña v¨n phßng Th«ng tin Quèc tÕ thuéc Bé Ngo³i giao Hoa Kú nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò cèt lái m¯ hiÖn nay n­íc

Mü v¯ céng ®äng Quèc tÕ ®ang ph°i ®èi mÆt.

Tê b²o n¯y gäm n¨m chñ ®Ò (ViÔn c°nh kinh tÕ, Nh÷ng vÊn ®Ò to¯n cÇu, Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ d©n chñ, LÞch tr×nh chÝnh s²ch ®èi

ngo³i Mü, X± héi v¯ Gi² trÞ Mü), cung cÊp c²c th«ng tin ph©n tÝch b×nh luËn v¯ c¬ b°n vÒ c²c lÜnh vùc chñ ®Ò. TÊt c° c²c b²o

n¯y ®Òu ®­îc xuÊt b°n b´ng tiÕng Anh Ph²p v¯ tiÕng Bä §¯o Nha nh÷ng sè chãn lãc cßn ®­îc xuÊt b°n b´ng tiÕng A-rËp Nga

v¯ T©y Ban Nha. C²c sè b´ng tiÕng Anh ®­îc xuÊt b°n tõ 3 ®Õn 6 tuÇn mét lÇn. C²c sè dÞch sang tiÕng kh²c th­êng ra sau tõ 2

®Õn 4 tuÇn. Thø tù thêi gian xuÊt b°n c²c b²o kh«ng thèng nhÊt, câ b²o xuÊt b°n nhiÒu kú câ b²o xuÊt b°n Ýt kú.

TÊt c° c²c sè ®Òu ®­îc xuÊt b°n b´ng tiÕng Anh, tiÕng Ph²p, tiÕng Bä §¯o Nha v¯ tiÕng T©y Ban Nha v¯ nh÷ng sè chãn lãc cßn

®­îc xuÊt b°n b´ng tiÕng A-rËp v¯ tiÕng Nga. Nh÷ng sè b´ng tiÕng Anh xuÊt b°n c²ch nhau kho°ng mét th²ng. C²c sè dÞch

sang tiÕng kh²c xuÊt b°n sau sè tiÕng Anh tõ 2 ®Õn 4 tuÇn.

C²c ý kiÕn nªu trªn c²c tê b²o kh«ng nhÊt thiÕt ph°n °nh quan ®iÓm hoÆc chÝnh s²ch cña chÝnh phñ Mü. Bé Ngo³i giao Mü

kh«ng chÞu tr²ch nhiÖm vÒ néi dung v¯ kh° n¨ng truy cËp th­êng xuyªn ®Õn c²c Websites kÕt nèi víi c²c b²o, tr²ch nhiÖm ®â

ho¯n to¯n thuéc vÒ c²c nh¯ qu°n trÞ c²c Websites n¯y. C²c b¯i b²o câ thÓ ®­îc dÞch v¯ ®¨ng l³i ë n­íc ngo¯i trõ c²c b¯i câ

yªu cÇu xin phÐp b°n quyÒn.

C²c sè b²o hiÖn h¯nh hoÆc sè cò câ thÓ t×m thÊy trªn trang chñ cña Phßng c²c Ch­¬ng tr×nh th«ng tin quèc tÕ trªn m³ng World

Wide Web theo ®Þa chØ: http://usinfo.state.gov/journals.htm. C²c b¯i b²o ®­îc l­u d­íi nhiÒu d³ng kh²c nhau ®Ó tiÖn xem trùc

tuyÕn truyÒn t°i xuèng v¯ in ra. C²c ý kiÕn ®âng gâp xin göi ®Õn §³i sø qu²n Mü (Phßng Ngo³i giao nh©n d©n) hoÆc göi ®Õn to¯

so³n ®Þa chØ: Editor, Issues of Democracy, Democracy and Human Rights - IIP/T/DHR, U.S. Department of State, 301 4th Street, S.W.,

Washington, D.C. 20547, United States of America.

email: ejdemos@pd.state.gov

27

§¯o t¹o nh©n quyÒn quèc tÕ

Michael Hartman, mét c«ng tè viªn quèc tÕ cña Liªn HiÖp Quèc t³i Kosovo, chÞu tr²ch

nhiÖm vÒ téi ph³m chiÕn tranh còng nh­ c²c vô ²n kh²c ë khu vùc, xem xÐt vÊn ®Ò

®¯o t³o nh©n quyÒn, cô thÓ l¯ trong mèi liªn hÖ víi hÖ thèng ph²p lý h×nh sù.

36

S¸ch v¯ t­ liÖu tham kh°o vÒ gi¸o dôc nh©n quyÒn

40

Nguån t­ liÖu trªn Internet

ý kiÕn tr×nh b¯y trªn c²c ®Þa chØ kh²c ®­îc nªu ra ë ®©y, kh«ng nhÊt thiÕt ph°n ²nh

quan ®iÓm cña chÝnh phñ Hoa Kú.

T ¹ p c h Ý ® i Ö n t ö c ñ a B é n g o ¹ i g i a o h o a k ú

C ¸ c v Ê n ® Ò d © n c h ñ

Gi¸o dôc nh©n quyÒn

T h ¸ n g 3 , 2 0 0 2

PUBLISHER MANAGING EDITOR

CONSULTING EDITOR INTERNET/TEXT EDITOR

Judith Siegel Anthony W. Sariti Wayne Hall Deborah M.S. Brown

CONTRIBUTING EDITORS

REFERENCE SPECIALISTS

ART DIRECTOR GRAPHICS ASSISTANT

Estelle Baird Mona Esquetini Stuart Gorin Laura Gould Charla Hatton John Jasik David Pitts Anita Green Andrea McGlinchey Diane Woolverton Sylvia Scott

EDITORIAL BOARD Howard Cincotta Judith Siegel Leonardo Williams

6

Trong m­êi hai n¨m qua, thuËt ng÷ "gi¸o dôc

nh©n quyÒn" ®· nhanh chãng ®i vµo ng«n ng÷

cña c¸c bé gi¸o dôc, c¸c tæ chøc gi¸o dôc phi lîi

nhuËn, c¸c tæ chøc nh©n quyÒn vµ c¸c gi¸o viªn -

ch­a kÓ ®Õn c¸c tæ chøc liªn chÝnh phñ nh­ Liªn

HiÖp Quèc vµ c¸c tæ chøc khu vùc nh­ Héi ®ång

ch©u ¢u, Tæ chøc An ninh vµ Hîp t¸c ch©u ¢u

(OSCE), Tæ chøc c¸c n­íc ch©u Mü (OAS) vµ

HiÖp héi c¸c Quèc gia §«ng Nam ¸ (ASEAN).

Trong Cuèn s²ch H­íng dÉn Gi²o dôc Nh©n

quyÒn, bµ Nancy Flowers ®Þnh nghÜa gi¸o dôc

nh©n quyÒn "lµ tÊt c¶ nh÷ng hiÓu biÕt nh»m ph¸t

triÓn kiÕn thøc, kü n¨ng vµ c¸c gi¸ trÞ cña nh©n

quyÒn". Gi¸o dôc nh©n quyÒn liªn quan ®Õn sù

t×m hiÓu vµ ®¸nh gi¸ cña ng­êi häc vÒ nh÷ng

nguyªn t¾c c¬ b¶n nµy, nh÷ng nguyªn t¾c ®·

®­îc "vÊn ®Ò hãa" mét c¸ch ®Æc thï cho mét x·

héi cô thÓ. ë cÊp ®é quèc gia, chóng ta cã thÓ

thÊy nhiÒu c¸ch tiÕp cËn kh¸ kh¸c nhau ®èi víi

viÖc sö dông gi¸o dôc nh©n quyÒn trong viÖc phæ

biÕn nh©n quyÒn vµ triÓn khai c¸c th¸ch thøc. VÝ

dô nh­ ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn, gi¸o dôc

nh©n quyÒn th­êng g¾n víi ph¸t triÓn kinh tÕ vµ

céng ®ång vµ quyÒn cña phô n÷. ë c¸c n­íc hËu

chuyªn chÕ vµ ®éc tµi, gi¸o dôc nh©n quyÒn

th­êng g¾n víi ph¸t triÓn x· héi d©n sù vµ c¬ së

h¹ tÇng liªn quan ®Õn ph¸p quyÒn vµ b¶o vÖ

Trong b¯i viÕt phàng theo mét b¯i b²o ®­îc

viÕt cho t³p chÝ International Review of Educa-

tion, (Ên phÈm vÒ Gi¸o dôc Nh©n quyÒn §Æc biÖt,

2002), b¯ Felisa Tibbitts, Gi²m ®èc HiÖp héi

Gi²o dôc Nh©n quyÒn (HREA) xem xÐt viÖc

l¯m nh­ thÕ n¯o chóng ta cã thÓ t¨ng c­êng

tÝnh hiÖu qu° cña gi²o dôc nh©n quyÒn. B¯

tr×nh b¯y ba m« h×nh gi²o dôc nh©n quyÒn

®ang ho³t ®éng: M« h×nh Gi² trÞ v¯ NhËn thøc,

M« h×nh Tr²ch nhiÖm v¯ M« h×nh ChuyÓn ®æi.

Mçi m« h×nh ®­îc ph©n tÝch dùa trªn c²c

nhãm ®èi t­îng cña chóng, môc tiªu ®èi víi

ng­êi häc v¯ ®ãng gãp ®èi víi sù chuyÓn biÕn

x± héi. B¯ Tibbitts kÕt luËn b´ng viÖc ph²c

th°o nh÷ng c²ch thøc ®Ó lÜnh vùc n¯y ®­îc

ph²t triÓn, chuyªn m«n hãa v¯ c«ng nhËn h¬n

n÷a.

Felisa Tibbitts

Gi¸o dôc nh©n quyÒn

C¸c m« h×nh gi¸o dôc nh©n quyÒn ®ang næi lªn

7

quyÒn cña c¸ nh©n vµ ng­êi thiÓu sè. ë c¸c nÒn

d©n chñ l©u ®êi h¬n, gi¸o dôc nh©n quyÒn

th­êng hîp nhÊt hµi hßa víi c¬ cÊu quyÒn lùc

quèc gia nh­ng h­íng tíi c¶i c¸ch trong c¸c lÜnh

vùc cô thÓ nh­ c¶i c¸ch h×nh sù, quyÒn kinh tÕ vµ

c¸c vÊn ®Ò ng­êi tÞ n¹n. Gi¸o dôc nh©n quyÒn

d­êng nh­ còng ®ãng mét vai trß chuyªn biÖt

trong c¸c x· héi thêi kú sau xung ®ét.

Nh÷ng vÝ dô nµy tËp trung vµo c¸c vÊn ®Ò nh©n

quyÒn ë cÊp ®é céng ®ång. Gi¸o dôc nh©n quyÒn

liªn quan ®Õn sù kÕt hîp gi÷a xem xÐt bªn trong

vµ bªn ngoµi. Sù hiÓu biÕt vÒ nh©n quyÒn tÊt yÕu

tËp trung vµo c¸c c¸ nh©n - kiÕn thøc, c¸c gi¸ trÞ

vµ kü n¨ng - nh÷ng tiªu chÝ nµy g¾n víi viÖc ¸p

dông hÖ thèng gi¸ trÞ nh©n quyÒn trong mèi quan

hÖ gi÷a con ng­êi víi con ng­êi trong gia ®×nh

vµ víi c¸c thµnh viªn trong céng ®ång. Bµ Nan-

cy Flowers vµ nh÷ng ng­êi kh¸c bµn vÒ mét sè

kü n¨ng "ph¸t triÓn con ng­êi", nh÷ng kü n¨ng

c«ng nhËn thiªn h­íng cña b¶n th©n mçi ng­êi,

chÊp nhËn nh÷ng kh¸c biÖt vµ chÞu tr¸ch nhiÖm

b¶o vÖ quyÒn cña nh÷ng ng­êi kh¸c, còng nh­

vÊn ®Ò trung gian vµ hßa gi¶i xung ®ét trong

cuèn s¸ch H­íng dÉn vÒ Gi²o dôc Nh©n

quyÒn. Tuy nhiªn, trong c«ng viÖc cña m×nh,

nh÷ng ng­êi lËp ch­¬ng tr×nh gi¸o dôc nh©n

quyÒn ph¶i tÝnh ®Õn bèi c¶nh x· héi, v¨n hãa,

chÝnh trÞ vµ kinh tÕ vµ kh¶ n¨ng t¸c ®éng cña

viÖc gi¸o dôc ®ã ®èi víi sù chuyÓn biÕn cña x·

héi.

Trªn thùc tÕ, gi¸o dôc cã mét vai trß phøc t¹p vµ

®ßi hái cao trong viÖc g×n gi÷/ñng hé nh©n

quyÒn, hç trî ph¸t triÓn con ng­êi vµ thóc ®Èy

x· héi d©n sù. §Ó gi¸o dôc nh©n quyÒn vµ t­ duy

nh©n quyÒn ®ãng gãp l©u dµi cho c¸c nÒn v¨n

hãa nh©n quyÒn cña c¸c quèc gia, chóng ta ph¶i

thùc sù hiÓu ®­îc nh÷ng m« h×nh riªng biÖt vÒ

gi¸o dôc nh©n quyÒn cã trong thùc tiÔn vµ lµm râ

mèi liªn kÕt cña chóng víi c¸c chiÕn l­îc chuyÓn

biÕn x· héi. Néi dung cña bµi b¸o nµy xuÊt ph¸t

tõ sù phæ biÕn ch­¬ng tr×nh gi¸o dôc nh©n quyÒn

vµ c¶m nhËn r»ng c¸c nhµ gi¸o dôc vµ nh÷ng

ng­êi ñng hé nh©n quyÒn - nh÷ng ng­êi h­íng

dÉn c¸c khãa ®µo t¹o, x©y dùng tµi liÖu vµ thiÕt kÕ

ch­¬ng tr×nh - cã thÓ thÊy cã lîi b»ng viÖc xem l¹i

vÊn ®Ò vÒ møc ®é ®ãng gãp cña c¸c chiÕn l­îc

gi¸o dôc ®µo t¹o ®èi víi sù chuyÓn biÕn x· héi.

VÒ c¬ b¶n, gi¸o dôc nh©n quyÒn lµ ho¹t ®éng x©y

dùng c¸c nÒn v¨n hãa nh©n quyÒn trong c¸c céng

®ång cña chóng ta vµ viÖc lËp ch­¬ng tr×nh ph¶i

®­îc ®¸nh gi¸ dùa trªn kh¶ n¨ng ®ãng gãp cña

nã ®èi víi môc tiªu chung nµy.

Gi²o dôc nh©n quyÒn v¯ ñng hé nh©n

quyÒn

Do hÇu hÕt c¸c x· héi ®Òu ®Êu tranh nh»m thÓ

hiÖn râ h¬n n÷a c¸c nguyªn t¾c vÒ nh©n quyÒn,

nªn gi¸o dôc nh©n quyÒn hµm ý h­íng tíi sù ñng

hé. Tuy nhiªn, ý t­ëng nµy l¹i kh¸ chung chung.

VÒ vÊn ®Ò dÉn ®Õn sù chuyÓn biÕn x· héi, gi¸o

dôc nh©n quyÒn cÇn ph¶i x©y dùng mét c¸ch

chiÕn l­îc ®Ó ®¹t ®­îc vµ hç trî c¸c c¸ nh©n vµ

c¸c nhãm cã thÓ hµnh ®éng h­íng tíi môc tiªu

nµy. VÝ dô nh­, víi c¸c nhãm ®èi t­îng ®Æc biÖt

tiÒm n¨ng, gi¸o dôc nh©n quyÒn sÏ liªn quan tíi

khung chuyÓn biÕn x· héi sau:

Båi d­ìng v¯ t¨ng c­êng giíi l·nh ®¹o. §Ó

t¹o ra nh÷ng chuyÓn biÕn cña x· héi, cÇn ph¶i cã

mét nhãm cam kÕt kh«ng chØ cã tÇm nh×n mµ

cßn cã ý thøc vÒ mÆt chÝnh trÞ. Nh÷ng nhµ l·nh

®¹o nµy cÇn cã nh÷ng kü n¨ng h×nh thµnh c¸c

môc tiªu cô thÓ vµ c¸c chiÕn l­îc hiÖu qu¶ cho

m«i tr­êng chÝnh trÞ vµ v¨n hãa mµ hä ®ang sèng.

8

Liªn minh v¯ ph¸t triÓn liªn minh. Gi¸o dôc

lµ c«ng cô gióp c¸c c¸ nh©n chuÈn bÞ g¸nh v¸c

tr¸ch nhiÖm l·nh ®¹o. Liªn minh vµ ph¸t triÓn

liªn minh gióp c¸c nhµ ho¹t ®éng vÒ nh©n quyÒn

nhËn thøc ®­îc møc ®é hiÖu qu¶ cña nh÷ng nç

lùc chung cña hä nh»m ®¹t ®­îc nh÷ng môc tiªu

chuyÓn biÕn x· héi.

Thóc ®Èy quyÒn c¸ nh©n. Thóc ®Èy quyÒn c¸

nh©n tr­íc tiªn nh»m vµo viÖc hµn g¾n, sau ®ã lµ

ph¸t triÓn céng ®ång vµ sau n÷a lµ tiÕn tíi

chuyÓn biÕn x· héi. Nh÷ng môc tiªu kÐp vµ cã

liªn quan víi nhau nµy cña viÖc thóc ®Èy quyÒn

c¸ nh©n vµ chuyÓn biÕn x· héi x¸c ®Þnh vÞ trÝ ®Æc

biÖt cña gi¸o dôc nh©n quyÒn khi so s¸nh víi c¸c

ch­¬ng tr×nh gi¸o dôc truyÒn thèng kh¸c, ch¼ng

h¹n nh­ nh÷ng ch­¬ng tr×nh ®­îc ph¸c th¶o

trong "ChiÕn l­îc hãa v× mét phong trµo nh©n

quyÒn ë Hoa Kú" viÕt cïng víi Lyn B.Neylon

trong cuèn §²nh gi² Nh©n quyÒn n­íc Mü.

HÖ thèng chuyÓn biÕn x· héi ®a d¹ng nµy cã kh¶

n¨ng sÏ rÊt phøc t¹p, tuy nhiªn néi dung gi¸o dôc

nh©n quyÒn l¹i rÊt chung. Chóng ta biÕt r»ng néi

dung ch­¬ng tr×nh gi¸o dôc nh©n quyÒn tèi thiÓu

®Òu ®Ò cËp ®Õn Tuyªn ng«n To¯n cÇu vÒ Nh©n

quyÒn (UDHR), c¸c v¨n kiÖn nh©n quyÒn chñ

chèt kh¸c cã liªn quan, c¸c hÖ thèng kiÓm so¸t

vµ tr¸ch nhiÖm. Mét ®iÓm quan träng ®ã lµ mÆc

dï gi¸o dôc nh©n quyÒn v­ît ra ngoµi ph¹m vi

®¬n thuÇn lµ phæ biÕn th«ng tin vÒ luËt nh©n

quyÒn, nh­ng nh÷ng c«ng cô nµy (vµ nh÷ng c¬

chÕ b¶o vÖ liªn quan) vÉn lµ träng t©m cña bÊt cø

ch­¬ng tr×nh nµo. NÕu kh«ng tham kh¶o nh÷ng

c¬ chÕ hoÆc nh÷ng chØ dÉn vÒ viÖc sö dông cña

chóng, gi¸o dôc nh©n quyÒn sÏ khã ph©n biÖt víi

c¸c lÜnh vùc kh¸c nh­ gi¸o dôc hßa b×nh vµ gi¸o

dôc toµn cÇu.

LËp ch­¬ng tr×nh gi¸o dôc nh©n quyÒn còng liªn

quan ®Õn mét ph­¬ng ph¸p gi¸o dôc cã tÝnh

t­¬ng hç. Ng«n ng÷ cña gi¸o dôc nh©n quyÒn

ph¶i phï hîp víi cuéc sèng hµng ngµy vµ phï

hîp víi viÖc sö dông nh÷ng ph­¬ng ph¸p luËn ®Ó

thu hót ng­êi nghe tham gia ph¸t triÓn kh¶ n¨ng

bµy tá quan ®iÓm còng nh­ ph¸t triÓn kiÕn thøc.

Ph­¬ng ph¸p cïng tham gia ®­îc xem lµ cã t¸c

®éng thóc ®Èy, nh©n tÝnh hãa vµ c¬ b¶n lµ thùc

tÕ, do ph­¬ng ph¸p nµy nµy g¾n chÆt víi sù thay

®æi vÒ quan ®iÓm vµ øng xö h¬n ph­¬ng ph¸p bµi

gi¶ng ®¬n thuÇn.

C²c m« h×nh gi²o dôc nh©n quyÒn ®ang

næi lªn

C¸c m« h×nh lµ mét khung lý t­ëng hãa vÒ t×m

hiÓu thùc tiÔn gi¸o dôc nh©n quyÒn hiÖn ®¹i. YÕu

tè c¬ b¶n ®Ó h×nh thµnh mçi m« h×nh ®­îc g¾n

víi c¸c nhãm ®èi t­îng cô thÓ vµ mét chiÕn l­îc

chuyÓn biÕn x· héi vµ ph¸t triÓn nh©n quyÒn. Do

b¶n chÊt cña c¸c m« h×nh lµ m¬ hå nªn chóng

thiÕu chi tiÕt vµ ®é s©u. Ch¼ng h¹n nh­ kh«ng cã

sù ph©n biÖt/t¸ch biÖt gi÷a c¸c ph­¬ng ph¸p gi¸o

dôc chÝnh thøc, phi chÝnh thøc vµ kh«ng chÝnh

thøc. Tuy nhiªn, môc ®Ých tr×nh bµy nh÷ng m«

h×nh nµy lµ ®Ó ph©n lo¹i c¸c h×nh thøc thùc tiÔn

cña gi¸o dôc nh©n quyÒn mµ chóng ta thÊy trong

lÜnh vùc nµy, xem xÐt l¹i logic bªn trong ch­¬ng

tr×nh vµ lµm râ mèi liªn hÖ bªn ngoµi cña chóng

®èi víi sù chuyÓn biÕn cña x· héi.

C¸c m« h×nh gi¸o dôc nh©n quyÒn riªng rÏ ®­îc

tr×nh bµy ë ®©y cã thÓ hîp thµnh "th¸p hiÓu biÕt".

ë d­íi cïng chóng ta cã thÓ thÊy "m« h×nh gi¸ trÞ

vµ nhËn thøc", ë gi÷a lµ "m« h×nh tr¸ch nhiÖm"

vµ ®Ønh lµ "m« h×nh chuyÓn ®æi".

ViÖc ®Æt nh÷ng m« h×nh gi¸o dôc nh©n quyÒn ë

c¸c vÞ trÝ nµy kh«ng chØ ph¶n ¸nh ph¹m vi cña

9

®èi t­îng mµ mçi m« h×nh ®ã h­íng tíi (tõ gi¸o

dôc c«ng chóng c¸ch trë thµnh nh÷ng ñng hé

viªn míi) mµ cßn ph¶n ¸nh møc ®é khã kh¨n

cña mçi ch­¬ng tr×nh gi¸o dôc. C¸c ch­¬ng tr×nh

gi¸o dôc ®¹i chóng lµ vÒ phæ biÕn viÖc lËp

ch­¬ng tr×nh, ng­îc l¹i viÖc h×nh thµnh vµ kh¶

n¨ng x©y dùng n¨ng lùc cña c¸c nhµ ho¹t ®éng

®ßi hái tÊt c¶ nh÷ng ng­êi tham gia ph¶i cã

nh÷ng cam kÕt dµi h¹n, cã tÝnh t­¬ng hç vµ phøc

t¹p h¬n nhiÒu. TÊt c¶ c¸c m« h×nh ®Òu bæ trî lÉn

nhau, nh­ng cã mét sè m« h×nh râ rµng quan

träng h¬n ®èi víi viÖc thóc ®Èy sù chuyÓn biÕn

cña x· héi - ®iÒu ®ã phô thuéc vµo vÞ trÝ cña

phong trµo nh©n quyÒn trong mét céng ®ång cô

thÓ. Mét ch­¬ng tr×nh c¶i c¸ch x· héi cÇn cã giíi

l·nh ®¹o m¹nh tËp trung vµo c¶i c¸ch thÓ chÕ vµ

ph¸p lý. Tuy nhiªn, mét phong trµo còng cÇn sù

trî gióp ë c¬ së, mµ träng t©m lµ sù hç trî cña

céng ®ång vµ c¸ nh©n.

Bëi vËy, trong viÖc thiÕt kÕ ch­¬ng tr×nh, c¸c nhµ

gi¸o dôc nh©n quyÒn cÇn tÝnh ®Õn c¶ nhu cÇu lÉn

c¬ héi. Hä cã thÓ quyÕt ®Þnh thùc hiÖn mét

ch­¬ng tr×nh chØ dùa trªn c¸c gi¸ trÞ, kinh

nghiÖm, nguån lùc vµ vÞ trÝ cña c¸ nh©n hä trong

x· héi. Tuy nhiªn, nhµ gi¸o dôc còng cã thÓ xem

xÐt ch­¬ng tr×nh gi¸o dôc mµ hä lªn kÕ ho¹ch

thùc hiÖn liªn quan nh­ thÕ nµo ®Õn c¸c m« h×nh

gi¸o dôc nh©n quyÒn ®­îc giíi thiÖu trong bµi

b¸o nµy vµ ch­¬ng tr×nh ®ã sÏ hç trî nh­ thÕ

nµo cho phong trµo h­íng tíi mét nÒn v¨n hãa

nh©n quyÒn ®­îc nhËn thøc ®Çy ®ñ h¬n trong

céng ®ång hoÆc mét x· héi cô thÓ.

M« h×nh 1: Gi² trÞ v¯ nhËn thøc

Trong m« h×nh "Gi¸ trÞ vµ nhËn thøc", tiªu ®iÓm

chÝnh cña gi¸o dôc nh©n quyÒn lµ truyÒn t¶i kiÕn

thøc c¬ b¶n vÒ c¸c vÊn ®Ò nh©n quyÒn vµ thóc

®Èy sù héi nhËp cña nã vµo c¸c gi¸ trÞ chung.

C¸c chiÕn dÞch nhËn thøc gi¸o dôc c«ng céng vµ

c¸c ch­¬ng tr×nh gi¶ng d¹y cña nhµ tr­êng, vÒ

®Æc thï, ®Òu n»m trong lÜnh vùc nµy. Kh«ng cã g×

bÊt b×nh th­êng khi ch­¬ng tr×nh gi¶ng d¹y ë nhµ

tr­êng bao gåm nh©n quyÒn g¾n víi c¸c gi¸ trÞ vµ

thùc tiÔn d©n chñ c¬ b¶n.

Môc tiªu lµ më ®­êng cho mét thÕ giíi trong ®ã

nh©n quyÒn ®­îc t«n träng th«ng qua sù nhËn

thøc vµ cam kÕt ®èi víi c¸c môc tiªu chuÈn mùc

®­îc ®­a ra trong Tuyªn bè Toµn cÇu vµ c¸c v¨n

kiÖn chñ chèt kh¸c. C¸c chñ ®Ò nh©n quyÒn ¸p

dông ®èi víi m« h×nh nµy bao gåm lÞch sö nh©n

quyÒn, th«ng tin vÒ c¸c c«ng cô nh©n quyÒn chñ

chèt vµ c¸c c¬ chÕ b¶o vÖ nh©n quyÒn, nh÷ng

mèi quan t©m vÒ nh©n quyÒn quèc tÕ (vÝ dô lao

®éng trÎ em, bu«n lËu vµ diÖt chñng). ChiÕn l­îc

s­ ph¹m chñ yÕu lµ can dù: ®Ó thu hót sù quan

t©m cña ng­êi tham dù. Nh÷ng ph­¬ng ph¸p nµy

cã thÓ kh¸ s¸ng t¹o (ch¼ng h¹n nh­ khi sö dông

c¸c chiÕn dÞch truyÒn th«ng hoÆc gi¸o dôc hÌ phè

phæ biÕn), nh­ng còng cã thÓ bÞ r¬i vµo ph­¬ng

ph¸p theo h­íng bµi gi¶ng. Tuy nhiªn, m« h×nh

nµy hÇu nh­ kh«ng nhÊn m¹nh ®Õn viÖc ph¸t

triÓn kü n¨ng ch¼ng h¹n nh­ nh÷ng kü n¨ng liªn

quan ®Õn liªn l¹c, gi¶i quyÕt xung ®ét vµ hµnh

®éng.

ChiÕn l­îc ngÇm ë ®©y lµ sù ñng hé réng r·i ®èi

víi nh©n quyÒn sÏ tiÕp tôc g©y ¸p lùc ®ßi c¸c nhµ

chøc tr¸ch ph¶i b¶o vÖ nh©n quyÒn. VÒ ®Æc thï,

ph­¬ng ph¸p nµy còng t¨ng c­êng t­ duy phª

ph¸n vµ kh¶ n¨ng ¸p dông khung nh©n quyÒn khi

ph©n tÝch nh÷ng vÊn ®Ò chÝnh s¸ch. Do vËy, c¸c

sinh viªn ®­îc trë thµnh "nh÷ng kh¸ch hµng phª

ph¸n" cña nh©n quyÒn.

Kh«ng râ lµ liÖu ph­¬ng ph¸p kiÕn thøc vµ ý thøc

cã trë thµnh "nhËn thøc vÒ nh©n quyÒn cã tÝnh

phª ph¸n" hay kh«ng mÆc dï nã ®­îc nhËn ®Þnh

10

lµ môc tiªu cña mét ch­¬ng tr×nh nh­ vËy. NhËn

thøc vÒ nh©n quyÒn cã tÝnh phª ph¸n cã nh÷ng

tiªu chuÈn d­íi ®©y, nh­ ®­îc ®­a ra trong bµi

b¸o cña Garth Meinties "Gi¸o dôc nh©n quyÒn víi

t­ c¸ch lµ thóc ®Èy quyÒn c¸ nh©n: Nh÷ng ý kiÕn

vÒ khÝa c¹nh s­ ph¹m" ®¨ng trong cuèn Gi²o dôc

Nh©n quyÒn trong ThÕ kû 21.

Kh¶ n¨ng cña sinh viªn nhËn biÕt c¸c khÝa

c¹nh cña nh©n quyÒn vµ mèi quan hÖ cña

chóng ®èi víi mét cuéc xung ®ét hoÆc mét

vÊn ®Ò;

Sù thÓ hiÖn ý thøc vµ mèi quan t©m vÒ vai trß

cña hä trong viÖc b¶o vÖ vµ thóc ®Èy nh÷ng

quyÒn nµy;

§¸nh gi¸ cã tÝnh phª ph¸n vÒ nh÷ng ph¶n

øng tiÒm tµng cã thÓ ®­îc ®­a ra;

Cè g¾ng x¸c ®Þnh hoÆc cã nh÷ng ph¶n øng

míi;

§¸nh gi¸ hoÆc quyÕt ®Þnh xem lùa chän nµo

lµ phï hîp nhÊt vµ

Tr¹ng th¸i lßng tin, thõa nhËn tr¸ch nhiÖm vµ

¶nh h­ëng trong quyÕt ®Þnh vµ t¸c ®éng cña

quyÕt ®Þnh ®ã.

Mét sè vÝ dô vÒ m« h×nh gi¸ trÞ vµ nhËn thøc bao

gåm nh÷ng bµi häc liªn quan tíi nh©n quyÒn

trong ph¹m vi c¸c buæi häc gi¸o dôc c«ng d©n,

lÞch sö, luËt vµ khoa häc x· héi trong c¸c tr­êng

häc, ®­a c¸c chñ ®Ò liªn quan tíi nh©n quyÒn vµo

ch­¬ng tr×nh chÝnh thøc vµ kh«ng chÝnh thøc cho

thanh niªn (ch¼ng h¹n nh­ bé m«n nghÖ thuËt,

Ngµy Nh©n QuyÒn, c¸c c©u l¹c bé tranh luËn).

C¸c chiÕn dÞch tuyªn truyÒn c«ng céng liªn quan

®Õn nghÖ thuËt quÇn chóng vµ qu¶ng c¸o, c¸c sù

kiÖn céng ®ång vµ ®­a tin trªn c¸c ph­¬ng tiÖn

truyÒn th«ng còng cã thÓ ®­îc coi lµ thuéc m«

h×nh nµy.

M« h×nh 2 - Tr²ch nhiÖm

Theo "m« h×nh tr¸ch nhiÖm" th× nh÷ng ng­êi

tham gia, th«ng qua vai trß nghÒ nghiÖp cña

m×nh, ®­îc coi lµ trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp liªn

quan ®Õn viÖc b¶o ®¶m nh©n quyÒn. Trong

nhãm nµy, gi¸o dôc nh©n quyÒn tËp trung vµo

nh÷ng c¸ch thøc theo ®ã tr¸ch nhiÖm nghÒ

nghiÖp liªn quan ®Õn viÖc trùc tiÕp gi¸m s¸t c¸c

vô vi ph¹m nh©n quyÒn vµ sö dông nh÷ng thÈm

quyÒn cÇn thiÕt ®Ó bªnh vùc hoÆc quan t©m ®Æc

biÖt ®Õn viÖc b¶o vÖ quyÒn lîi cña ng­êi d©n mµ

hä cã tr¸ch nhiÖm (®Æc biÖt lµ nh÷ng nhãm dÔ bÞ

tæn th­¬ng).

Trong ph¹m vi m« h×nh nµy, gi¶ thiÕt vÒ viÖc lËp

ch­¬ng tr×nh gi¸o dôc ®ã lµ nh÷ng ng­êi tham

gia sÏ trùc tiÕp tham gia b¶o vÖ quyÒn cña c¸

nh©n vµ c¶ nhãm. Do vËy, nguy c¬ vi ph¹m

nh÷ng quyÒn nµy ®­îc coi nh­ g¾n kÕt víi c«ng

viÖc cña hä. Th¸ch thøc ®èi víi nh÷ng ng­êi

bªnh vùc lµ ph¶i hiÓu ®­îc luËt nh©n quyÒn, c¬

chÕ b¶o vÖ, c¸c kü n¨ng vËn ®éng vµ biÖn hé.

§èi víi c¸c nhãm nghÒ nghiÖp kh¸c, c¸c ch­¬ng

tr×nh gi¸o dôc lµm cho hä nhËn thøc ®­îc b¶n

chÊt cña nh÷ng hµnh ®éng vi ph¹m nh©n quyÒn

vµ kh¶ n¨ng ng¨n chÆn viÖc l¹m dông vµ lµm cho

nh©n phÈm ®­îc t«n träng trong ph¹m vi vai trß

nghÒ nghiÖp cña m×nh. §µo t¹o vµ c¸c chñ ®Ò vÒ

nh©n quyÒn thÝch øng víi nh÷ng lÜnh vùc cô thÓ

nµy vµ c¸c kÕt qu¶ thÝch øng víi néi dung còng

nh­ ph¸t triÓn kü n¨ng.

VÝ dô vÒ c¸c ch­¬ng tr×nh theo m« h×nh tr¸ch

nhiÖm lµ ®µo t¹o c¸c nhµ ho¹t ®éng vÒ nh©n

quyÒn vµ céng ®ång vÒ kü thuËt gi¸m s¸t vµ l­u

hå s¬ vÒ nh÷ng tr­êng hîp l¹m dông nh©n

quyÒn vµ c¸c thñ tôc khiÕu n¹i víi c¸c c¬ quan

trong n­íc vµ quèc tÕ thÝch hîp. Ngoµi ra, trong

m« h×nh nµy cßn cã c¸c ch­¬ng tr×nh ®µo t¹o

11

tr­íc vµ bæ tóc cho c¸c luËt s­, c¸c c«ng tè viªn,

c¸c thÈm ph¸n, sÜ quan c¶nh s¸t vµ qu©n ®éi,

trong c¸c ch­¬ng tr×nh ®ã cã thÓ bao gåm c¶

th«ng tin liªn quan vÒ hiÕn ph¸p vµ luËt quèc tÕ,

c¸c quy t¾c øng xö nghÒ nghiÖp, c¬ chÕ gi¸m s¸t

vµ khiÕu n¹i vµ hËu qu¶ cña viÖc vi ph¹m. C¸c

nhãm nghÒ nghiÖp nh­ c¸c nh©n viªn y tÕ vµ

dÞch vô x· héi, c¸c nhµ b¸o vµ nh÷ng thµnh viªn

kh¸c trong lÜnh vùc truyÒn thèng lµ nh÷ng ng­êi

®¶m nhËn ch­¬ng tr×nh gi¸o dôc nh©n quyÒn

nh»m vµo lÜnh vùc tr¸ch nhiÖm.

Trong m« h×nh tr¸ch nhiÖm, chuyÓn biÕn cña c¸

nh©n kh«ng ph¶i lµ môc ®Ých trùc tiÕp, v× m«

h×nh nµy cho r»ng tr¸ch nhiÖm nghÒ nghiÖp ®ñ

®Ó c¸ nh©n cã mèi quan t©m ®Õn viÖc ¸p dông

khung nh©n quyÒn. Tuy nhiªn, m« h×nh nµy

nh»m vµo nh÷ng tiªu chuÈn vµ thùc tiÔn vÒ nh©n

quyÒn trªn c¬ së c¬ cÊu vµ ®­îc luËt ph¸p b¶o

vÖ. XÐt trong ph¹m vi m« h×nh nµy, sù chuyÓn

biÕn vÒ mÆt x· héi lµ cÇn thiÕt vµ nh÷ng môc tiªu

c¶i c¸ch cña quèc gia vµ ®Þa ph­¬ng trªn trªn c¬

së céng ®ång cã thÓ lµ ®ång nhÊt.

M« h×nh 3 - ChuyÓn ®åi

Trong "m« h×nh chuyÓn ®æi", ch­¬ng tr×nh gi¸o

dôc nh©n quyÒn ®­îc x©y dùng nh»m trao thªm

quyÒn cho c¸ nh©n ®Ó nhËn thøc ®­îc nh÷ng

hµnh ®éng l¹m dông nh©n quyÒn vµ ng¨n chÆn

nh÷ng hµnh ®éng ®ã. Trong mét sè tr­êng hîp,

toµn bé céng ®ång - kh«ng chØ c¸c c¸ nh©n -

®­îc coi lµ thÝnh gi¶ chÝnh. M« h×nh nµy cã c¶

nh÷ng kü thuËt (mét phÇn dùa vµo t©m lý ph¸t

triÓn) liªn quan ®Õn viÖc tù ph¶n ¸nh vµ hç trî

trong céng ®ång. Tuy nhiªn, nh©n quyÒn míi chØ

lµ mét bé phËn cña m« h×nh nµy. Toµn bé

ch­¬ng tr×nh cã thÓ bao gåm c¶ viÖc ph¸t triÓn

l·nh ®¹o, ®µo t¹o gi¶i quyÕt xung ®ét, d¹y nghÒ

th«ng th­êng, quan hÖ c«ng viÖc vµ quan hÖ

kh«ng chÝnh thøc.

M« h×nh chuyÓn ®æi cho r»ng b¶n th©n sinh viªn

®· tr¶i qua nh÷ng vÊn ®Ò thuéc c¸ nh©n cã thÓ

xem lµ vi ph¹m nh©n quyÒn (ch­¬ng tr×nh cã thÓ

hç trî nhËn thøc nµy) vµ do ®ã hä dÔ trë thµnh

nh÷ng ng­êi thóc ®Èy nh©n quyÒn. M« h×nh nµy

coi träng c¸c c¸ nh©n h¬n nh­ng v× thÕ viÖc x©y

dùng vµ ¸p dông m« h×nh nµy còng gÆp khã kh¨n

h¬n.

Cã thÓ t×m thÊy m« h×nh nµy trong c¸c ch­¬ng

tr×nh ®ang ®­îc thùc hiÖn trong c¸c tr¹i tÞ n¹n, ë

nh÷ng x· héi sau xung ®ét, víi c¸c n¹n nh©n bÞ

gia ®×nh ng­îc ®·i vµ c¸c nhãm hç trî ng­êi

nghÌo. Cã nh÷ng vÝ dô vÒ "c¸c céng ®ång nh©n

quyÒn", ë ®ã c¸c c¬ quan qu¶n lý, c¸c nhãm ho¹t

®éng ë ®Þa ph­¬ng vµ c¸c c«ng d©n "nghiªn cøu

nh÷ng tÝn ng­ìng truyÒn thèng, sù t­ëng niÖm

tËp thÓ vµ nh÷ng kh¸t väng liªn quan ®Õn Tuyªn

ng«n Nh©n quyÒn Toµn cÇu", ch¼ng h¹n nh­

nh÷ng céng ®ång ®­îc ñng hé bëi ch­¬ng tr×nh

ThËp niªn Gi¸o dôc Nh©n quyÒn cho nh©n d©n,

víi t­ c¸ch lµ mét phÇn cña ch­¬ng tr×nh ThËp kû

Gi¸o dôc Nh©n QuyÒn cña Liªn HiÖp Quèc, ®­îc

c«ng bè chÝnh thøc thùc hiÖn trong giai ®o¹n tõ

n¨m 1995 ®Õn 2004.

Trong mét sè tr­êng hîp, chóng ta cßn thÊy m«

h×nh nµy trong c¸c ch­¬ng tr×nh ho¹t ®éng ë c¸c

tr­êng häc, n¬i mµ ë ®ã mét vÝ dô minh häa

chuyªn s©u vÒ vi ph¹m nh©n quyÒn (nh­ giÕt chãc

vµ n¹n diÖt chñng) cã thÓ lµ chÊt xóc t¸c hiÖu qu¶

®èi víi viÖc nghiªn cøu c¸c vô vi ph¹m nh©n

quyÒn. Trong mét sè ch­¬ng tr×nh ®­îc so¹n

th¶o c«ng phu, sinh viªn ®­îc yªu cÇu xem xÐt

nh÷ng c¸ch thøc trong ®ã hä vµ nh÷ng ng­êi

kh¸c võa lµ n¹n nh©n, võa lµ thñ ph¹m cña nh÷ng

vô l¹m dông nh©n quyÒn, sau ®ã sö dông c¸c kü

thuËt vÒ t©m lý ®Ó kh¾c phôc tr¹ng th¸i t©m lý

"chóng ta" chèng l¹i "hä" vµ ®Ó t¨ng nhËn thøc vÒ

tr¸ch nhiÖm c¸ nh©n. Nh÷ng ng­êi tèt nghiÖp c¸c

12

ch­¬ng tr×nh nh­ vËy sÏ nhËn thøc vµ b¶o vÖ

®­îc quyÒn cña chÝnh m×nh vµ quyÒn cña nh÷ng

ng­êi kh¸c mµ hä cã quan hÖ.

C¸c tr­êng häc cã nªn lµm nh­ vËy kh«ng, c¸c

ch­¬ng tr×nh gi¸o dôc nh©n quyÒn cã thÓ ®Ò cËp

®Õn viÖc tham gia vµo viÖc ra quyÕt ®Þnh trong gia

®×nh, kÝnh träng cha mÑ nh­ng ph¶n ®èi b¹o lùc

trong gia ®×nh vµ sù b×nh ®¼ng gi÷a cha mÑ trong

gia ®×nh.

T¨ng c­êng lÜnh vùc gi²o dôc nh©n quyÒn

Bµi b¸o nµy tËp trung ph©n tÝch c¸c m« h×nh gi¸o

dôc nh©n quyÒn víi t­ c¸ch lµ c«ng cô ph©n lo¹i

c¸c ch­¬ng tr×nh gi¸o dôc, lµm râ c¸c nhãm ®èi

t­îng cña c¸c ch­¬ng tr×nh nµy vµ ®ßi hái chóng

ta ph¶i xem xÐt mèi quan hÖ cña chóng víi môc

tiªu tæng thÓ lµ ph¸t triÓn con ng­êi vµ chuyÓn

biÕn x· héi. Hy väng r»ng, nh÷ng m« h×nh nµy sÏ

®ãng gãp vµo viÖc x©y dùng c¸c ch­¬ng tr×nh cã

tÝnh ph¶n ¸nh còng nh­ thóc ®Èy h¬n n÷a ho¹t

®éng nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn lý thuyÕt.

Tuy nhiªn, cã nh÷ng c¸ch kh¸c mµ c¸c nhµ gi¸o

dôc nh©n quyÒn cã thÓ tiÕn hµnh ®Ó x©y dùng

thªm c¸c ch­¬ng tr×nh. NÕu viÖc gi¸o dôc nh©n

quyÒn trë thµnh mét lÜnh vùc thùc sù th× chóng ta

sÏ trë nªn khã g¾n kÕt h¬n (ngay c¶ trong sù ®a

d¹ng cña c¸c m« h×nh), khã trë thµnh duy nhÊt

(®­a ra c¸c gi¸ trÞ vµ nh÷ng kÕt qu¶ mµ c¸c

ch­¬ng tr×nh gi¸o dôc kh¸c kh«ng cã) vµ khã cã

kh¶ n¨ng lÆp l¹i chÝnh m×nh.

§Ó viÖc gi¸o dôc nh©n quyÒn trë thµnh mét lÜnh

vùc cã chÊt l­îng tèt h¬n, cã mét sè vÊn ®Ò mµ

chóng ta cÇn ph¶i xem xÐt, ph©n tÝch vµ minh

chøng b»ng tµi liÖu.

1. Chóng ta cÇn cã c¸c vÝ dô chi tiÕt vÒ

lÜnh vùc gi¸o dôc nh©n quyÒn ®Ó minh häa viÖc

sö dông thËn träng lý thuyÕt phï hîp víi bèi

c¶nh ch­¬ng tr×nh. Ch¼ng h¹n nh­ c¸c ch­¬ng

tr×nh gi¸o dôc dµnh cho ng­êi lín ph¶i cã nh÷ng

thiÕt kÕ (kh«ng chØ lµ nh÷ng ch­¬ng tr×nh ®µo

t¹o) cã tÝnh ®Õn qu¸ tr×nh häc tËp cña nh÷ng

ng­êi ®· tr­ëng thµnh. C¸c ch­¬ng tr×nh d¹y ë

tr­êng häc, ph¶i hîp víi løa tuæi vµ sù ph¸t

triÓn. C¸c ch­¬ng tr×nh dµnh cho nh÷ng nhãm

®Æc biÖt nh­ ng­êi tÞ n¹n hay c¸c n¹n nh©n cña

viÖc l¹m dông còng ph¶i ph¶n ¸nh ®­îc sù nh¹y

c¶m cÇn thiÕt.

2. MÆc dï tæng sè c¸c ®ît vµ khãa ®µo t¹o

gi¸o dôc nh©n quyÒn ®· t¨ng lªn nh­ng vÉn ch­a

cã tiªu chuÈn kh¸ch quan râ rµng ®èi víi mét

nhµ gi¸o dôc nh©n quyÒn cã tr×nh ®é. HiÖn t¹i,

c¸c khãa häc vÒ nh©n quyÒn ®Òu do nh÷ng ng­êi

®· ®­îc ®µo t¹o tr­íc ®ã h­íng dÉn. Tuy nhiªn,

kh«ng cã chøng chØ quèc gia hay quèc tÕ ®Ó

c«ng nhËn vµ chøng minh n¨ng lùc cña nh÷ng

nhµ gi¸o dôc nµy, còng kh«ng cã tiªu chuÈn râ

rµng ®èi víi viÖc nghiªn cøu hay thùc hµnh. C¸c

tiªu chuÈn vÒ ®µo t¹o vµ ch­¬ng tr×nh gi¶ng d¹y

cã thÓ thóc ®Èy vÞ trÝ cña gi¸o dôc nh©n quyÒn

víi t­ c¸ch lµ mét lÜnh vùc hîp ph¸p vµ còng t¹o

ra sù ®èi tho¹i lµnh m¹nh vÒ môc ®Ých cña ng­êi

häc còng nh­ nh÷ng nç lùc chuyÓn ®æi chiÕn

l­îc.

3. LÜnh vùc gi¸o dôc nh©n quyÒn cÇn

chøng minh lµ ®· ®¹t môc tiªu mét c¸ch hiÖu qu¶

®èi víi tÊt c¶ c¸c m« h×nh. Chóng ta cÇn ph¶i

biÕt nh÷ng ch­¬ng tr×nh nµo ®· thµnh c«ng vµ

t¹i sao. NÕu c¸c m« h×nh ®­a ra trong bµi b¸o

nµy cã sù tin cËy nµo ®ã th× cã thÓ kiÓm nghiÖm

vµ lµm râ th«ng qua ®¸nh gi¸ ch­¬ng tr×nh.

Nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu nµy sÏ ®¸nh gi¸

c¸c ch­¬ng tr×nh trªn c¬ së ®¹t ®­îc môc tiªu

13

trong c¸c lÜnh vùc nhËn thøc, c¸c gi¸ trÞ vµ kü

n¨ng (thÝch hîp) vµ ®ãng gãp trùc tiÕp cho viÖc

ñng hé vµ chuyÓn biÕn x· héi. C«ng tr×nh nghiªn

cøu nh­ vËy kh«ng chØ lµm t¨ng chÊt l­îng

ch­¬ng tr×nh gi¸o dôc mµ cßn gióp x¸c ®Þnh

®­îc hiÖn nay ®iÒu g× lµ c¶m nhËn chñ yÕu vÒ

tÇm quan träng cña gi¸o dôc trong lÜnh vùc nh©n

quyÒn.

Gi¸o dôc nh©n quyÒn cã triÓn väng trë thµnh

mét lÜnh vùc hoµn chØnh - c¶ vÒ nh©n quyÒn vµ

gi¸o dôc. Trong t×nh h×nh hiÖn nay, gi¸o dôc

nh©n quyÒn lµ tËp hîp c¸c ch­¬ng tr×nh hÊp dÉn

vµ riªng rÏ. C¸c m« h×nh lý t­ëng hãa ®­îc tr×nh

bµy ë ®©y rÊt quan träng bëi v× chóng cã kÌm

theo nh÷ng chiÕn l­îc cô thÓ gióp nhËn thøc c¸c

nÒn v¨n hãa nh©n quyÒn trong céng ®ång vµ ®Êt

n­íc chóng ta. Chóng ta cã thÓ ®Òu nhÊt trÝ r»ng

Toàn văn bằng tiếng Anh: http://usinfo.state.gov/journals/itdhr/0302/ijde/tibbitts.htm

chóng ta muèn x· héi nµo còng cã tÊt c¶ ba m«

h×nh v× chóng bæ sung lÉn nhau trong viÖc thóc

®Èy c¬ së h¹ tÇng nh©n quyÒn n¨ng ®éng. Tuy

nhiªn, víi t­ c¸ch lµ c¸c nhµ gi¸o dôc, chóng ta

cÇn cã nh÷ng lùa chän s¸ng suèt trong viÖc ®Çu

t­ n¨ng lùc cña m×nh vµ tÝch cùc t¹o ra c¸c c¬ héi

cho x· héi. §­a ra nh÷ng ý kiÕn vÒ c¸c m« h×nh

®ã cã thÓ hç trî cho qu¸ tr×nh nµy.

Chóng ta ®ang ë thêi ®iÓm rÊt thuËn lîi khi sù

quan t©m vµ ý thøc chung vÒ nh©n quyÒn ®­îc

n©ng cao. Chóng ta kh«ng ®­îc ®Ó mÊt c¬ héi

lµm cho gi¸o dôc nh©n quyÒn trë thµnh mét

ph­¬ng ph¸p tiÕp cËn thÝch hîp ®èi víi viÖc

nghiªn cøu vµ x©y dùng x· héi chóng ta.

14

§Ó cã hiÖu qu° ë nh÷ng n­íc ®a d³ng, ®ang

ph²t triÓn, gi²o dôc nh©n quyÒn nªn g¾n víi

thóc ®Èy sù khoan dung, gi°i quyÕt xung ®ét v¯

c²c khã kh¨n v¯ c¨n cø v¯o thùc tiÔn ®Þa

ph­¬ng. Quan ®iÓm n¯y phæ biÕn trong giíi

chuyªn gia gi²o dôc nh©n quyÒn, cô thÓ l¯ ²p

dông víi c²c nÒn d©n chñ míi nh­ Nam Phi.

Céng t²c viªn Biªn tËp David Pitts míi ®©y ®±

cã cuéc th°o luËn víi hai nh¯ ñng hé gi²o dôc

nh©n quyÒn ë Nam Phi v¯ ph©n tÝch chi tiÕt

quan ®iÓm cña hä trong b¯i b²o d­íi ®©y. ¤ng

Michelle Parlevliet c«ng t²c t³i Trung t©m Gi¶i

quyÕt Xung ®ét ë Cape Town, cßn «ng Bheki

Gumede l¯ ng­êi ®óng ®Çu tæ chøc D©n chñ

cho TÊt c¶ t³i Durban.

Theo Michelle Parlevliet, mét chuyªn gia vÒ nh©n

quyÒn vµ gi¶i quyÕt xung ®ét t¹i Trung t©m Gi°i

quyÕt Xung ®ét, mét trong nh÷ng tæ chøc phi

chÝnh phñ hµng ®Çu ë Nam Phi, cã trô së t¹i

Cape Town ë tØnh Western Cape, th× gi¸o dôc

nh©n quyÒn muèn cã hiÖu qu¶ ph¶i lµ mét bé

phËn trong mét ch­¬ng tr×nh tæng thÓ bao gåm

gi¶i quyÕt xung ®ét vµ thóc ®Èy sù khoan dung,

®Æc biÖt lµ ë c¸c n­íc ®a d¹ng nh­ Nam Phi.

Bµ Parlevliet nãi, trong thùc tÕ, "B¹n kh«ng thÓ

chØ gi¶i thÝch c¸c nguyªn t¾c vÒ nh©n quyÒn vµ

hy väng mäi ng­êi chÊp nhËn c¸c nguyªn t¾c

®ã. B¹n ph¶i g¾n chóng víi c¸c nÒn v¨n hãa ®Þa

ph­¬ng vµ c¸ch thøc ®Ó c¸c nguyªn t¾c ®ã mang

l¹i sù thèng nhÊt, b×nh ®¼ng vµ khoan dung h¬n

gi÷a nh÷ng ng­êi cã xuÊt th©n vµ lîi Ých kh¸c

nhau. "Nh©n quyÒn vµ gi¶i quyÕt xung ®ét liªn

quan víi nhau", bµ nãi thªm. "Tr­íc m¾t, xung

®ét b¹o lùc vµ cã tÝnh huû diÖt dÉn ®Õn c¸c vô vi

ph¹m nh©n quyÒn. VÒ l©u dµi, viÖc kiªn quyÕt

b¸c bá nh©n quyÒn cã thÓ dÉn ®Õn xung ®ét. §ã

lµ mèi quan hÖ trùc tiÕp".

Trong bèi c¶nh Nam Phi vÊn ®Ò nµy diÔn ra thÕ

nµo? Bµ Parlevliet lÊy vÝ dô vÒ viÖc nh÷ng ng­êi

n­íc ngoµi sèng trong khu vùc dµnh cho ng­êi

da mµu ë ngo¹i « Cape Town gÇn ®©y ®· bÞ

nh÷ng c­ d©n sèng l©u n¨m ë ®ã ®uæi ra khái

David Pitts

Gi¸o dôc nh©n quyÒn

Gi¸o dôc nh©n quyÒn ë nh÷ng n­íc ®a d¹ng, ®ang ph¸t

triÓn.vÝ dô minh häa - Nam Phi

15

nhµ. Bµ nãi, "§©y lµ mét vÝ dô ®iÓn h×nh vÒ mèi

quan hÖ gi÷a gi¸o dôc nh©n quyÒn víi gi¶i quyÕt

xung ®ét”. §ã kh«ng chØ lµ vÊn ®Ò gi¸o dôc mäi

ng­êi vÒ quyÒn lîi cña hä mµ cßn tiÕn hµnh

nh÷ng b­íc ®i tÝch cùc ®Ó gi¶i quyÕt xung ®ét

trùc tiÕp dÉn ®Õn l¹m dông quyÒn lîi. Gi¸o dôc

nh©n quyÒn kh«ng ®­îc t¸ch biÖt mµ ph¶i ¸p

dông trùc tiÕp vµo m«i tr­êng ®Þa ph­¬ng. Bµ

l­u ý, ®Æc biÖt lµ ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn, cã

nh÷ng khã kh¨n vµ nh÷ng lîi Ých xung ®ét thùc

sù dÉn ®Õn l¹m dông c¸c quyÒn con ng­êi.

Bµ Parlevliet nãi tiÕp, gi¸o dôc nh©n quyÒn

kh«ng cã hiÖu qu¶ trong nh÷ng céng ®ång cã

xung ®ét trõ khi nã lµ mét phÇn trong mét biÖn

ph¸p toµn diÖn. "Thùc ra, viÖc gi¸o dôc nh­ vËy

cã thÓ cã t¸c ®éng ng­îc l¹i, dÉn ®Õn xung ®ét

lín h¬n nÕu ng­êi d©n biÕt ®Õn nh÷ng quyÒn cña

hä ®· kh«ng ®­îc thùc hiÖn. VÒ khÝa c¹nh nµy,

viÖc gi¸o dôc nh©n quyÒn cã thÓ lµm t¨ng kh¶

n¨ng xung ®ét”. Bµ nãi thªm, nÕu hiÓu theo

c¸ch nµy, th× "gi¸o dôc nh©n quyÒn vµ gi¶i quyÕt

xung ®ét cã liªn quan víi nhau", ®Æc biÖt quan

träng trong c¸c khu dµnh cho ng­êi da mµu n¬i

diÔn ra nhiÒu xung ®ét" liªn quan ®Õn c¸c vÊn ®Ò

ph¸t triÓn".

Bµ Parlevliet cho r»ng "Th«ng qua viÖc liªn kÕt

gi¸o dôc nh©n quyÒn víi gi¶i quyÕt xung ®ét,

chóng ta còng cã thÓ tiÕn tíi gi¶i quyÕt nh÷ng

nguyªn nh©n cã tÝnh c¬ cÊu g©y ra xung ®ét vµ

x©y dùng mèi quan hÖ gi÷a c¸c ®¶ng ph¸i”. Bµ

nãi r»ng "xung ®ét gi÷a c¸c bang ë ch©u Phi cho

thÊy cÇn ph¶i xem xÐt c¶ hai vÊn ®Ò trªn nÕu

chóng ta muèn gi¶i quyÕt xung ®ét mét c¸ch cã

hiÖu qu¶”. Bµ nãi thªm, ®iÒu quan träng lµ ph¶i

t¨ng thªm quyÒn lùc cho c¸c ®Þa ph­¬ng, "®Ó

gióp c¸c céng ®ång ®Þa ph­¬ng biÕt ®­îc hä nªn

lµm g× ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng khã kh¨n cña chÝnh

m×nh vµ thùc hiÖn c¸c quyÒn lîi cña hä”.

Bµ Parlevliet ®· tiÕn hµnh c¸c khãa héi th¶o ®µo

t¹o vÒ nh©n quyÒn vµ gi¶i quyÕt xung ®ét ë Nam

Phi vµ c¸c n­íc ch©u Phi kh¸c ngay sau khi tham

gia Trung t©m Gi°i quyÕt Xung ®ét h¬n hai

n¨m tr­íc. Tr­íc ®ã, bµ ®· céng t¸c víi Uû ban

Hßa gi°i v¯ Sù thËt cña n­íc nµy. Mét sè c¸c

ch­¬ng tr×nh kh¸c cña Trung t©m lµ:

Dù ¸n Trung gian vµ DÞch vô §µo t¹o, ho¹t

®éng víi t­ c¸ch mét tæ chøc trung gian ®éc

lËp, bªn thø ba hoÆc tæ chøc cã vai trß thóc

®Èy theo yªu cÇu cña c¸c bªn xung ®ét. Tæ

chøc nµy ho¹t ®éng chñ yÕu ë c¸c tØnh West-

ern Cape vµ Free State.

Dù ¸n Qu¶n lý Cao cÊp ®µo t¹o cho c¸c

quan chøc chÝnh phñ cÊp cao tõ tÊt c¶ mäi

n¬i ë Nam vµ Trung Phi nh»m gi¶i quyÕt

xung ®ét trong vµ gi÷a c¸c bang.

Ch­¬ng tr×nh §µo t¹o C¶nh s¸t nh»m ®µo

t¹o c¶nh s¸t ë Nam Phi, Zimbabwe vµ Na-

mibia vÒ gi¶i quyÕt xung ®ét, sù ®a d¹ng vÒ

v¨n hãa vµ ng«n ng÷ trong bèi c¶nh t«n

träng nh©n quyÒn vµ

Dù ¸n ChuyÓn hãa Nhµ tï ®µo t¹o c¸c nh©n

viªn qu¶n gi¸o vµ tï nh©n vÒ c¸c ph­¬ng

ph¸p gi¶i quyÕt xung ®ét kh«ng dïng vò lùc.

Michelle Parlevliet

16

Trung t©m Gi°i quyÕt Xung ®ét do Tr­êng §¹i

häc Cape Town thµnh lËp n¨m 1968 lµ mét tæ

chøc ®éc lËp, phi lîi nhuËn. MÆc dï ®ãng ë

Westerrn Cape, nh­ng ®Ó thùc thi nhiÖm vô cña

m×nh, tæ chøc nµy ho¹t ®éng trªn c¶ n­íc vµ ë

nhiÒu n¬i kh¸c trªn lôc ®Þa nµy, ®Æc biÖt lµ ë Nam

vµ Trung Phi. C¸c nhµ tµi trî cña tæ chøc bao

gåm Quü Ford, Quü MacArthur, nhiÒu nguån tµi

trî lín ë T©y ¢u vµ C¬ quan Ph¸t triÓn Quèc tÕ

Hoa Kú (USAID).

D©n chñ cho TÊt c¶ lµ mét ch­¬ng tr×nh do Trung

t©m Nghiªn cøu Ph²p lý X± héi, tr­êng §¹i häc

Natal, tØnh KwaZulu Nata cña Nam Phi x©y dùng

n¨m 1994. ¤ng Bheki Gumede, ®iÒu phèi viªn

ch­¬ng tr×nh nhÊt trÝ víi ý kiÕn cña «ng Michelle

Parlevliet cho r»ng viÖc gi¸o dôc nh©n quyÒn ph¶i

c¨n cø vµo thùc tiÔn, ®Æc biÖt lµ ë thÕ giíi ®ang

ph¸t triÓn. D©n chñ cho TÊt c° lµ mét trong

nh÷ng tæ chøc hµng ®Çu tÝch cùc lËp ra ch­¬ng

tr×nh gi¶ng d¹y vÒ gi¸o dôc nh©n quyÒn cho c¸c

tr­êng c«ng lËp ë Nam Phi.

¤ng Gumede nãi "HiÖn ch­¬ng tr×nh nµy lµ mét

phÇn cña ch­¬ng tr×nh gi¸o dôc quèc gia vÒ Ph¸p

luËt, Nh©n quyÒn vµ D©n chñ nh»m nu«i d­ìng

mét nÒn v¨n hãa d©n chñ vµ nh©n quyÒn trong

n­íc, lµ mét nç lùc ®Æc biÖt quan träng trong mét

nÒn d©n chñ míi nh­ Nam Phi”. Tæ chøc D©n chñ

cho TÊt c¶ cã ba vai trß:

X©y dùng tµi liÖu vÒ d©n chñ vµ nh©n quyÒn

cho gi¸o viªn vµ häc sinh phï hîp víi hÖ

thèng gi¸o dôc míi dùa trªn kÕt qu¶. Nç lùc

nµy hiÖn ®ang ®­îc thùc hiÖn - tµi liÖu cho

líp 7 ®· ®­îc hoµn tÊt.

Phèi hîp c¸c ch­¬ng tr×nh ®µo t¹o gi¸o viªn

vÒ gi¸o dôc d©n chñ vµ nh©n quyÒn. C«ng

t¸c nµy ®ang tiÕn hµnh trªn c¶ n­íc cïng

víi c¸c gi¸o viªn ®ang gi¶ng d¹y vµ gi¸o

sinh.

Cïng víi c¸c c¬ quan x©y dùng tiªu chuÈn

tham gia ph¸t triÓn vµ ®¨ng ký n¨ng lùc gi¸o

dôc d©n chñ vµ nh©n quyÒn víi C¬ quan

Tiªu chuÈn Nam Phi.

¤ng Gumede nãi "Nç lùc cã tÝnh thùc tiÔn nµy lµ

cÇn thiÕt, cã nghÜa lµ b¹n ph¶i xem xÐt ®Õn hoµn

c¶nh cña nhiÒu trÎ em khi ®Õn tr­êng”. Ch¼ng

h¹n nh­, "nhiÒu trÎ em ph¶i nhÞn ®ãi ®i häc vµ

gÆp ph¶i tÊt c¶ c¸c lo¹i vÊn ®Ò trong gia ®×nh vµ

céng ®ång. NhiÒu tr­êng hîp, gi¸o viªn th­êng

ph¶i ®ãng nhiÒu vai trß - lµ phô huynh thay thÕ.

Tµi liÖu [gi¸o dôc nh©n quyÒn] ph¶i tÝnh ®Õn

nh÷ng thùc tÕ hµng ngµy nµy”.

¤ng Gumede còng nãi r»ng, theo «ng, tµi liÖu vÒ

gi¸o dôc d©n chñ vµ nh©n quyÒn muèn cã hiÖu

qu¶ ph¶i ®­îc ®­a vµo toµn bé ch­¬ng tr×nh

gi¶ng d¹y ë tr­êng chø kh«ng nªn giíi h¹n riªng

cho mét bé m«n cô thÓ nµo". Bªn c¹nh c¸c c«ng

viÖc giµnh cho c¸c tr­êng häc, Tæ chøc D©n chñ

cho TÊt c° cßn tæ chøc c¸c cuéc héi th¶o cho

céng ®ång sö dông h×nh thøc "®ãng kÞch, c¸c

phiªn tßa xÐt xö thö vµ bµn b¹c gi¶i quyÕt" ®Ó

minh häa c¸c t×nh huèng cô thÓ mµ c«ng d©n

gÆp ph¶i ë n­íc Nam Phi d©n chñ míi”.

¤ng Gumede nãi tiÕp, sù nhÊn m¹nh vµo viÖc

ph¸t triÓn c¸c kü n¨ng t­ duy phª ph¸n, tranh

c·i vµ lý gi¶i nh»m "khuyÕn khÝch sù tham gia

Bheki Gumede

17

cña nh©n d©n, thùc hiÖn d©n chñ, cam kÕt vµ

nh©n quyÒn”. §Æc tr­ng trong nh÷ng tµi liÖu cã

tÝnh t­¬ng hç ®­îc x©y dùng lµ "Trß ch¬i Th¸ch

thøc D©n chñ", tr¾c nghiÖm sù hiÓu biÕt vÒ LuËt

Nh©n quyÒn vµ HiÕn ph¸p cña Nam Phi. ViÖc ¸p

dông trß ch¬i nµy khuyÕn khÝch ng­êi tham gia

"®èi mÆt víi th¸ch thøc vµ t×m xem hä d©n chñ

nh­ thÕ nµo".

D©n chñ cho TÊt c¶ lµ sù ph¸t triÓn cña mét

ch­¬ng tr×nh phæ biÕn ®­îc biÕt ®Õn víi tªn gäi

"LuËt ®­êng phè" - mét ch­¬ng tr×nh gi¸o dôc vÒ

luËt ph¸p, chÝnh trÞ vµ nh©n quyÒn. Bªn c¹nh

viÖc x©y dùng c¸c ch­¬ng tr×nh gi¸o dôc vÒ d©n

chñ vµ nh©n quyÒn vµ tæ chøc c¸c cuéc héi th¶o

cho céng ®ång, D©n chñ cho TÊt c¶ cßn xuÊt

b¶n t¹p chÝ Theo dâi D©n chñ ra hµng th¸ng, c¸c

bµi b¸o ®¨ng trong t¹p chÝ nµy chñ yÕu lµ vÒ viÖc

gi¸o dôc d©n chñ vµ nh©n quyÒn vµ sù tham gia

cña ng­êi d©n. N¨m 1995, «ng Gumede tham

gia tæ chøc D©n chñ cho TÊt c¶ víi t­ c¸ch lµ

mét t×nh nguyÖn viªn. ¤ng nhÊn m¹nh r»ng gi¸o

dôc nh©n quyÒn, thùc ra lµ tÊt c¶ ho¹t ®éng gi¸o

dôc ë thÕ giíi ®ang ph¸t triÓn, ph¶i c¨n cø vµo

m«i tr­êng thùc tÕ mµ sinh viªn vµ cha mÑ hä

sinh sèng.

Trung t©m Nghiªn cøu Ph¸p luËt - X· héi cña

tr­êng §¹i häc Natal (Durban) thuéc tØnh KwaZulu

Natal lµ v¨n phßng quèc gia vÒ ch­¬ng tr×nh D©n

chñ cho TÊt c°. V¨n phßng nµy cã c¸c ®iÒu phèi

viªn ë c¸c tr­êng ®¹i häc trªn toµn Nam Phi.

HiÖn cã 7 v¨n phßng D©n chñ cho TÊt c¶ ë cÊp

tØnh nh­ Eastern Cape, Western Cape, Free

State, Gauteng, North West, Mpumalanga vµ tØnh

Northern. Ch­¬ng tr×nh D©n chñ cho TÊt c¶ chñ

yÕu do USAID tµi trî.

Toàn văn bằng tiếng Anh: http://usinfo.state.gov/journals/itdhr/0302/ijde/pitts1.htm

18

ë Hoa Kú, gi²o dôc nh©n quyÒn ®­îc phi tËp

trung hãa. NhiÒu tæ chøc tham gia v¯o cè g¾ng

chung nh´m gi²o dôc c«ng d©n, t³o ra sù ®a

d³ng ®²ng kinh ng³c vÒ t¯i liÖu v¯ c²c ch­¬ng

tr×nh gi°ng d³y. Trong b¯i b²o sau ®©y, b¯ Nan-

cy Flowers, mét nh¯ gi²o dôc v¯ ho³t ®éng

nh©n quyÒn, ng­êi ®ång s²ng lËp Tæ chøc Nh©n

quyÒn Hoa Kú, sÏ tr×nh b¯y ph­¬ng ph²p tiÕp

cËn cña Hoa Kú.

NÕu b¹n chÆn ai ®ã trªn ®­êng phè cña bÊt kú

thµnh phè lín nµo trªn thÕ giíi vµ hái "Nh©n

quyÒn cña b¹n lµ g×?", th× dï ë ®é tuæi nµo, ë ®©u

vµ cã hoµn c¶nh x· héi nh­ thÕ nµo còng Ýt

ng­êi cã ®­îc mét c©u tr¶ lêi hay. Thùc tÕ ®¸ng

buån lµ hÇu hÕt mäi ng­êi vÉn kh«ng cã kh¸i

niÖm g× nh©n quyÒn.

HÖ thèng gi¸o dôc c«ng céng ë c¸c bang cña

Hoa Kú yªu cÇu c¸c häc sinh tèt nghiÖp trung

häc ph¶i hiÓu biÕt quyÒn hiÕn ph¸p vµ d©n sù

cña m×nh. Tuy nhiªn hÇu hÕt chØ cã mét kh¸i

niÖm mï mê vÒ nh©n quyÒn ®­îc nªu ra trong

Tuyªn ng«n To¯n cÇu vÒ Nh©n quyÒn (UDHR)

®­îc Liªn HiÖp Quèc th«ng qua n¨m 1948, ®Æc

biÖt viÖc ®¶m b¶o c¸c quyÒn kinh tÕ, x· héi. Xãa

®i kho¶ng c¸ch hiÓu biÕt nµy lµ träng t©m cña

gi¸o dôc nh©n quyÒn ë Hoa Kú.

Theo kh¶o s¸t cña Gi¸o s­ Dennis N. Banks ë

tr­êng ®¹i häc NewYork, Oneonta, ®· cã 40%

c¸c bang ®­a nh©n quyÒn vµo chuÈn gi¸o dôc

cña bang. Theo nh÷ng tiªu chuÈn nµy, nh©n

quyÒn th­êng ®­îc g¾n víi nh÷ng chñ ®Ò nh­

tr¹i tËp trung ph¸t xÝt, n« lÖ, sù diÖt chñng,

quyÒn c«ng d©n, c¸c gi¸ trÞ d©n chñ, hßa b×nh,

gi¶i quyÕt xung ®ét vµ c¸c vÊn ®Ò hiÖn nay. Theo

Gi¸o s­ Banks "Nh©n quyÒn ®ang ®­îc c¸c gi¸o

viªn ®­a vµo ch­¬ng tr×nh gi¶ng d¹y chuÈn.

Nancy Flowers

Gi¸o dôc nh©n quyÒn ë Hoa Kú

Gi¸o dôc nh©n quyÒn

19

Nh©n quyÒn ch­a ph¶i lµ mét phÇn cña hÖ thèng

®¸nh gi¸ quèc gia nh­ng ngµy cµng nhiÒu ng­êi

nhËn thøc ®­îc nhu cÇu gi¸o dôc vÒ nh©n

quyÒn".

Gi²o dôc Nh©n quyÒn v¯ X± héi d©n sù

MÆc dï gi¸o dôc nh©n quyÒn (HRE) ch­a ®­îc

c¸c c¬ quan gi¸o dôc bang thóc ®Èy tÝch cùc

nh­ng ®ang ph¸t triÓn m¹nh trong x· héi d©n sù

ë Hoa Kú. C¸c tæ chøc chuyªn nghiÖp nh­ Héi

®ång Quèc gia Nghiªn cøu X· héi vµ c¸c hiÖp

héi gi¸o viªn lín ®· chÝnh thøc nhËn thøc ®­îc

tÇm quan träng cña HRE vµ ®· tr×nh bµy nh÷ng

vÊn ®Ò nh©n quyÒn t¹i c¸c héi nghÞ vµ trong c¸c

bµi b¸o cña m×nh.

C¸c tæ chøc quèc gia chÝnh ®· ®­a nh©n quyÒn

vµo c¸c ch­¬ng tr×nh gi¸o dôc cña m×nh. VÝ dô,

Ên phÈm cña HiÖp héi LuËt s­ Hoa Kú "CËp

nhËt vÒ gi¸o dôc liªn quan ®Õn luËt" ®· dµnh

nhiÒu sè ®Æc biÖt nãi vÒ nh©n quyÒn. Street Law

hç trî gi¸o dôc luËt ph¸p cho c«ng d©n gÇn ®©y

®· ®­a nh©n quyÒn vµo tÊt c¶ c¸c Ên phÈm cña

m×nh vµ xuÊt b¶n mét cuèn s¸ch gi¸o khoa trung

häc quan träng, cuèn "Nh©n quyÒn cho mäi

ng­êi".

C¸c tæ chøc gi¸o dôc vèn tõng tËp trung vµo vÊn

®Ò khoan dung vµ gi¶i quyÕt xung ®ét còng ®ang

ngµy cµng ®­a nh©n quyÒn vµo c¸c Ên phÈm cña

m×nh. VÝ dô, mét tæ chøc gi¶ng d¹y vµ gi¸o dôc

quèc gia, §èi mÆt víi LÞch sö v¯ chÝnh Chóng

ta, ®ang cè g¾ng chèng l¹i sù kú thÞ th«ng qua

hiÓu biÕt nh÷ng yÕu tè chÝnh trÞ vµ con ng­êi ®·

t¹o nªn nh÷ng sù kiÖn nh­ tµn s¸t ng­êi Do Th¸i

nay còng t×m c¸ch ®­a thªm vÊn ®Ò nh©n quyÒn

vµo ch­¬ng tr×nh gi¶ng d¹y cña m×nh. §iÒu nµy

còng ®ang x¶y ra ®èi víi nh÷ng tæ chøc nghiªn

cøu c¸c vÊn ®Ò toµn cÇu, gi¸o dôc hßa b×nh vµ

gi¸o dôc gi¸ trÞ còng nh­ c¸c nhãm thanh niªn

nh­ H­íng ®¹o sinh n÷ nay còng rÊt cã uy tÝn

trong vÊn ®Ò nh©n quyÒn.

C¸c tæ chøc gi¸o dôc c¸c chñ ®Ò chuyªn kh¶o

còng ®· b¾t ®Çu ®­a ra ch­¬ng tr×nh gi¶ng d¹y

nh©n quyÒn. VÝ dô Uû ban Phô n÷ v× TrÎ em vµ

Phô n÷ TÞ n¹n vµ Uû ban Hoa Kú vÒ Ng­êi TÞ

n¹n ®Òu cã nh÷ng tµi liÖu gi¶ng d¹y rÊt tèt cho

c¸c tr­êng häc. Trung t©m D÷ liÖu Phô n÷ Da

mµu Berkeley ë California ®· x©y dùng ch­¬ng

tr×nh gi¸o dôc cho phô n÷ trong nÒn kinh tÕ toµn

cÇu, mét cÈm nang cho c¸c ho¹t ®éng häc tËp,

nh»m gi¶i quyÕt vÊn ®Ò toµn cÇu hãa vÒ ph­¬ng

diÖn nh©n quyÒn. M¹ng l­íi cña nh÷ng ng­êi

sèng sãt do m×n s¸t th­¬ng ®ang x©y dùng mét

ch­¬ng tr×nh gi¸o dôc vÒ nh©n quyÒn cho ng­êi

tµn tËt.

Kh«ng chØ cã nh÷ng tæ chøc quèc gia cã ®Çy ®ñ

nh©n lùc vµ ng©n s¸ch ®Ó lµm ®­îc ®iÒu nµy.

Ngµy cµng cã nhiÒu tæ chøc gi¸o dôc nh©n quyÒn

cã c¬ së ho¹t ®éng trong mét bang hay céng

®ång cô thÓ víi c¸c nh©n viªn t×nh nguyÖn. §iÓn

h×nh trong sè nµy lµ ViÖn Nh©n quyÒn Hawaii lµ

n¬i tæ chøc c¸c khãa häc mïa hÌ hµng n¨m cho

gi¸o viªn vµ Trung t©m Nh©n quyÒn Idaho. Do

luËt s­ vµ nhµ ho¹t ®éng Les Bock thµnh lËp n¨m

Nancy Flowers

20

1996, trung t©m nµy phèi hîp víi Së Gi¸o dôc

Idaho vµ c¸c c¬ quan cÊp bang kh¸c nh»m n©ng

cao nhËn thøc ng­êi d©n vÒ nh©n quyÒn. Cè

g¾ng næi bËt gÇn ®©y lµ buæi thuyÕt tr×nh vÒ lÞch

sö nh©n quyÒn t¹i B¶o tµng LÞch sö Idaho vµ sÏ

nh©n réng ra ë c¸c líp häc.

Sù s¸ng t¹o vµ n¨ng ®éng cña c¸c tæ chøc phi

chÝnh phñ nµy cã thÓ ®­îc minh chøng qua sù

phong phó vµ chÊt l­îng cña c¸c ph¶n øng tr­íc

cuéc tÊn c«ng khñng bè Hoa Kú ngµy

11/9/2001. ChØ trong vµi tuÇn, ch­¬ng tr×nh

gi¸o dôc cña Tæ chøc ¢n x¸ Quèc tÕ Hoa Kú ®·

xuÊt b¶n s¸ch H­íng dÉn Gi¶i quyÕt Khñng

ho¶ng ngµy 11/9, ®©y lµ mét ch­¬ng tr×nh häc

dµnh cho tiÓu häc vµ trung häc ®Ò cËp ®Õn nh÷ng

vÊn ®Ò nµy theo gãc ®é nh©n quyÒn vµ luËt nh©n

®¹o, ®ång thêi ®Ò xuÊt s¸ng kiÕn hµnh ®éng cã

tr¸ch nhiÖm. Tæ chøc QuyÒn HiÕn ph¸p ®· ®­a

ra mét lo¹t c¸c th¸ch thøc khã nªu lªn nh÷ng c©u

hái trong t×nh huèng cã liªn quan ®Õn nh©n

quyÒn nh­ "LiÖu chóng ta cã cÇn mét tßa ¸n h×nh

sù quèc tÕ kh«ng?" vµ "Khñng bè lµ g×?".

NhiÒu tæ chøc nh­ DiÔn ®µn Gi¸o dôc Toµn cÇu

cña Hoa Kú, Nhµ Gi¸o dôc v× Tr¸ch nhiÖm X·

héi, D¹y häc ®em l¹i sù ®æi thay vµ Trung t©m

Ph¸t triÓn Gi¸o dôc ®· ®ãng gãp nguån lùc cho

c¸c nhµ gi¸o dôc chèng l¹i sù ph©n biÖt vµ bÊt

c«ng ®èi víi ng­êi Hoa Kú gèc ArËp, ng­êi Håi

gi¸o vµ c¸c s¾c téc thiÓu sè kh¸c. Nh÷ng nhãm

kh¸c nh­ Gi¸o dôc Toµn cÇu ë Seattle, Washing-

ton vµ Dù ¸n S¸ng t¸c khu vùc vïng vÞnh ë

Berkeley, California, ®· nhanh chãng tæ chøc c¸c

héi th¶o vµ th¶o luËn víi träng t©m lµ vÊn ®Ò

nh©n quyÒn.

Gi²o dôc nh©n quyÒn ë cÊp ®³i häc

HÇu hÕt c¸c nhµ ho¹t ®éng nh©n quyÒn cã häc

vÊn ®Òu häc c¸c tr­êng luËt víi chuyªn ngµnh

luËt quèc tÕ. Tuy nhiªn, nhiÒu c¬ quan cña Hoa

Kú còng cÊp b»ng cao häc vÒ c¸c lÜnh vùc cã liªn

quan ®Õn nh©n quyÒn. VÝ dô: Trung t©m Nghiªn

cøu Nh©n quyÒn cña tr­êng §¹i häc Columbia cã

mét ch­¬ng tr×nh cao häc kÕt hîp nghiªn cøu

nh©n quyÒn víi c¸c bé m«n kh¸c nh­ gi¸o dôc, y

tÕ c«ng céng, c«ng t¸c x· héi hay c¸c vÊn ®Ò

quèc tÕ vµ c«ng céng kh¸c. C¸c ch­¬ng tr×nh

toµn diÖn t­¬ng tù còng cã ë nhiÒu tr­êng ®¹i

häc kÓ c¶ tr­êng §¹i häc Notre Dame, tr­êng

§¹i häc Maryland vµ tr­êng §¹i häc Hoa Kú.

C¸c tr­êng kh¸c còng cã nh÷ng ch­¬ng tr×nh

cao häc chuyªn ngµnh nh­ ch­¬ng tr×nh nh©n

quyÒn cña Khoa Y tÕ C«ng céng ë tr­êng §¹i

häc Havard. Nh÷ng n¬i kh¸c nh­ Orville

H.Schell, Jr., Trung t©m Nh©n quyÒn Quèc tÕ

§¹i häc Yale vµ ViÖn Nh©n quyÒn tr­êng §¹i

häc Havard vÉn cã c¸c viÖn nghiªn cøu vÒ nh©n

quyÒn.

Khi c¸c tæ chøc gi¸o dôc truyÒn thèng ®· më

réng ph¹m vi bao gåm c¶ nh©n quyÒn, c¸c

ch­¬ng tr×nh nh©n quyÒn ë ®¹i häc còng ®­îc

më réng bao gåm c¶ gi¸o dôc cho bËc tiÓu häc.

Trung t©m Nh©n quyÒn tr­êng §¹i häc Minneso-

ta ®· thµnh lËp mét Trung t©m D÷ liÖu Nh©n

quyÒn lµm trung t©m quèc gia cung cÊp c¸c tµi

liÖu gi¸o dôc vÒ nh©n quyÒn. Trung t©m nµy phèi

hîp trùc tiÕp t¹i tr­êng häc víi c¸c ch­¬ng tr×nh

®èi t¸c trong gi¸o dôc nh©n quyÒn vµ th«ng qua

lo¹t s¸ch vÒ gi¸o dôc nh©n quyÒn, trung t©m nµy

®· trë thµnh mét nhµ xuÊt b¶n chÝnh vÒ tµi liÖu

21

ch­¬ng tr×nh häc trong lÜnh vùc nµy. Bé s¸ch

nghiªn cøu nh©n quyÒn cña tr­êng §¹i häc

Pennsylvania còng ®· in nh÷ng t¸c phÈm quan

träng vÒ gi¸o dôc nh©n quyÒn nh­ Gi²o dôc

nh©n quyÒn cho thÕ kû 21 (do Andreopoulos vµ

Claude biªn tËp) vµ Gi²o dôc v× nh©n phÈm con

ng­êi cña Betty Reardon.

Gi²o dôc nh©n quyÒn cho c²c ®èi t­îng

phæ th«ng kh²c

Nç lùc gi¸o dôc nh©n quyÒn trong x· héi d©n sù

kh«ng chØ giíi h¹n ë gi¸o dôc chÝnh quy. Trªn

thùc tÕ, mét vµi lo¹i h×nh gi¸o dôc nh©n quyÒn

hiÖu qu¶ nhÊt ë Hoa Kú dµnh cho c¸c ®èi t­îng

kh¸c, bao gåm thanh niªn vµ ng­êi lín, ®Æc biÖt

lµ nh÷ng nhãm ng­êi bÞ thiÖt thßi. Nh÷ng nhãm

nµy cã chung môc ®Ých gi¸o dôc mäi ng­êi vÒ

nh©n quyÒn ®Ó hä cã thÓ ®ßi, thóc ®Èy vµ b¶o vÖ

nh©n quyÒn. §èi víi tÊt c¶ nh÷ng nhµ gi¸o dôc

nh©n quyÒn trong lÜnh vùc gi¸o dôc phi chÝnh

phñ, mèi liªn hÖ gi÷a häc vµ hµnh lµ rÊt quan

träng.

Mét trong nh÷ng nhãm n¨ng ®éng nhÊt lµ Trung

t©m Quèc gia vÒ Gi¸o dôc Nh©n quyÒn (NCHRE)

ë Atlanta, Georgia, cã môc tiªu x©y dùng mét

phong trµo nh©n quyÒn ë Hoa Kú b»ng c¸ch ®µo

t¹o nh÷ng l·nh ®¹o céng ®ång vµ c¸c sinh viªn

ho¹t ®éng ®Ó ¸p dông nh÷ng tiªu chuÈn nh©n

quyÒn vµo c¸c vÊn ®Ò bÊt c«ng. NCHRE tËp

trung vµo quyÒn kinh tÕ, x· héi, ®Æc biÖt gi¸o dôc

c¸c tæ chøc céng ®ång cã liªn quan ®Õn phong

trµo chèng nghÌo ®ãi vµ quyÒn an sinh x· héi.

Mét sè nhãm kh¸c nh­ Liªn minh C«ng d©n

Georgia vÒ nghÌo ®ãi, Dù ¸n Chèng Ph©n biÖt

vÒ Nhµ ë cña Holyoke, Massachusetts, Liªn minh

QuyÒn Biªn giíi cña El Paso, Texas vµ Nh©n

quyÒn cho Thæ d©n Hoa Kú cña Fargo, B¾c Da-

kota, ®· tham gia nh÷ng khãa häc c¬ b¶n vÒ

nh©n quyÒn còng nh­ c¸c héi th¶o chiÕn l­îc cao

cÊp gióp hä b¶o vÖ quyÒn lîi cña m×nh. Nhê sù

huÊn luyÖn cña NCHRE nªn c¸c nhµ ho¹t ®éng

vÒ nhiÒu vÊn ®Ò nh­ chèng ph©n biÖt chñng téc,

ghÐt bá ®ång lo¹i, ®ãi nghÌo vµ kú thÞ nh÷ng ng­

êi tµn tËt, thóc ®Èy quyÒn phô n÷, b¶o vÖ m«i tr­

êng, b¶o vÖ quyÒn sinh ®Î, còng lµ mét bé phËn

cña phong trµo nh©n quyÒn toµn cÇu. Nh­ nhµ

s¸ng lËp vµ Gi¸m ®èc §iÒu hµnh, Loretta Ross ®·

nhËn xÐt "Còng nh­ viÖc d¹y cho n« lÖ biÕt ®äc ë

Hoa Kú thÕ kû 19, d¹y nh©n quyÒn ë Hoa Kú thÕ

kû 21 lµ mét hµnh ®éng s©u réng cho thÊy kú

väng lín lao vµo kh¶ n¨ng cña con ng­êi. Gi¸o

dôc nh©n quyÒn ®µo t¹o chóng ta theo mét c¸ch

míi liªn kÕt víi nhau, kh«ng ph¶i m©u thuÉn mµ

®oµn kÕt tÊt c¶ chóng ta l¹i v× vËn mÖnh chung".

ViÖn Ph¸t triÓn L·nh ®¹o Phô n÷ (WILD) ë San

Francisco, California, còng gi¸o dôc vÒ nh©n

quyÒn ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò x· héi ë Hoa

Kú, ®Æc biÖt lµ giíi tÝnh, chñng téc vµ sù kú thÞ

dùa trªn s¾c téc. VÝ dô n¨m 1977 WILD ®· më

mét chiÕn dÞch gi¸o dôc vµ hç trî ®Þa ph­¬ng ®Ó

®ßi chÝnh quyÒn thµnh phè San Francisco thùc

hiÖn C«ng ­íc Liªn HiÖp Quèc vÒ lo¹i bá tÊt c¶

c¸c h×nh thøc ph©n biÖt ®èi víi phô n÷ (CEDAW).

Víi sù trî gióp cña c¸c nhµ ho¹t ®éng gi¸o dôc

®Þa ph­¬ng, WILD ®· tæ chøc c¸c khãa huÊn

luyÖn nh©n quyÒn cho nhiÒu tæ chøc ho¹t ®éng v×

phô n÷ vµ bÐ g¸i vµ tæ chøc ®iÒu trÇn tr­íc Héi

®ång gi¸m s¸t San Francisco vÒ kú thÞ chèng phô

n÷ vµ bÐ g¸i vÒ vÊn ®Ò søc khoÎ, b¹o lùc vµ c«ng

b»ng kinh tÕ. Sau buæi ®iÒu trÇn nµy, San Francis-

co ®· th«ng qua mét s¾c lÖnh chÊp thuËn

CEDAW nh­ mét bé luËt cña thµnh phè. WILD

còng cã ch­¬ng tr×nh thanh niªn më réng ®µo

t¹o thiÕu n÷ vÒ nh©n quyÒn, vÒ kü n¨ng hç trî vµ

l·nh ®¹o. M¹ng l­íi QuyÒn Phô n÷ (WRN) ë Bos-

ton, Massachusetts, còng sö dông khu«n khæ

nh©n quyÒn ®Ó thóc ®Èy quyÒn phô n÷. WRN

huÊn luyÖn c¸c nhµ ho¹t ®éng ®Þa ph­¬ng vÒ c¸c

22

vÊn ®Ò b¹o lùc trong gia ®×nh vµ l¹m dông t×nh

dôc ®Ó t¨ng c­êng kh¶ n¨ng, kü n¨ng thùc hiÖn

kh¶o s¸t, ph©n tÝch vµ b¶o vÖ nh©n quyÒn.

Trong nhiÒu céng ®ång trªn kh¾p c¶ n­íc, c¸c tæ

chøc t«n gi¸o còng gi¸o dôc vÒ nh©n quyÒn. Sau

®©y lµ mét sè vÝ dô:

Ch­¬ng tr×nh ThÕ giíi Kh¸c biÖt cña Liªn

®oµn Chèng B«i nhä B'nai B'rith lµ mét

trong nh÷ng ch­¬ng tr×nh h÷u hiÖu nhÊt ®Êu

tranh cho khoan dung vµ t«n träng tÝnh ®a

d¹ng.

Uû ban C«ng t¸c Thèng nhÊt sù §a d¹ng ®·

xuÊt b¶n mét cÈm nang vµ ch­¬ng tr×nh huÊn

luyÖn vÒ quyÒn phô n÷ ®­îc sö dông réng r·i.

§ã lµ sù c«ng b»ng vÒ giíi tÝnh: QuyÒn phô

n÷ lµ nh©n quyÒn, cña Elizabeth Fisher vµ

Linda Gray Mackay.

Héi nghÞ C¬ ®èc Ohio ®· xuÊt b¶n mét lo¹t

h­íng dÉn nghiªn cøu cho ng­êi lín vµ häc

sinh trung häc vÒ ¸n tö h×nh, mét lo¹i ¸n bÞ

hÇu hÕt c¸c gi¸o ®oµn lín lªn ¸n.

Tr­êng §¹i häc Soka, mét tr­êng do PhËt

gi¸o hç trî ë California, tæ chøc héi nghÞ

th­êng xuyªn cho c«ng chóng vÒ c¸c chñ ®Ò

nh©n quyÒn.

X©y dùng mét nÒn v¨n hãa nh©n quyÒn

Gi¸o dôc nh©n quyÒn ë Hoa Kú ®ang ph¸t triÓn

th«ng qua nh÷ng nç lùc ®a d¹ng vµ s¸ng t¹o cña

x· héi d©n sù, kÓ c¶ nh÷ng viÖc gi¸o dôc sau ®¹i

häc, c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ, c¸c tæ chøc t«n

gi¸o vµ c¸c nhµ ho¹t ®éng c¬ së. Dï th«ng qua

nghiªn cøu cña mét viÖn nghiªn cøu ®¹i häc hay

gi¸o dôc céng ®ång ë c¸c vïng n«ng th«n nghÌo

th× nh÷ng nç lùc nµy ®Òu cïng cè g¾ng x©y dùng

mét nÒn v¨n hãa nh©n quyÒn ë ®Êt n­íc nµy.

NhiÖm vô phÝa tr­íc lµ tËp hîp tÊt c¶ nh÷ng nç

lùc nµy vµ ®¶m b¶o cã mét ch­¬ng tr×nh gi¸o

dôc nh©n quyÒn hiÖu qu¶ ë c¸c tr­êng c«ng ®Ó

Toàn văn bằng tiếng Anh: http://usinfo.state.gov/journals/itdhr/0302/ijde/flowers.htm

23

TruyÒn thèng tr²ch nhiÖm c¬ së vÒ gi²o dôc

c«ng céng ë Hoa Kú xuÊt ph²t tõ ®iÒu söa ®æi

thø m­êi cña HiÕn ph²p: "Nh÷ng quyÒn lùc

m¯ HiÕn ph²p kh«ng d¯nh cho liªn bang, còng

kh«ng bÞ c²c bang ng¨n cÊm, sÏ l¯ quyÒn lùc

cña c²c bang”. Do ®ã, luËt liªn bang kh«ng cã

ch­¬ng tr×nh gi°ng d³y chuÈn n¯o. Trong b¯i

b²o sau, céng t²c viªn biªn tËp David Pitts

xem xÐt hai tæ chøc phi chÝnh phñ thóc ®Èy

gi²o dôc nh©n quyÒn ë Hoa Kú.

ë Hoa Kú, gi¸o dôc c«ng chñ yÕu lµ tr¸ch nhiÖm

cña c¸c héi ®ång tr­êng häc ®Þa ph­¬ng vµ vÒ

mÆt ph¸p lý do c¸c cö tri bÇu lªn. V× tÝnh phi tËp

trung hãa nµy nªn c¸c ch­¬ng tr×nh gi¸o dôc rÊt

kh¸c nhau gi÷a c¸c bang vµ c¸c quËn. Do ®ã,

kh«ng cã ch­¬ng tr×nh gi¶ng d¹y quèc gia vÒ

nh©n quyÒn ®Ó dïng cho tÊt c¶ c¸c tr­êng häc

trong c¶ n­íc. NhiÒu tr­êng d¹y nh©n quyÒn

trong c¸c m«n x· héi hay c«ng d©n cña ch­¬ng

tr×nh do ®Þa ph­¬ng so¹n ra. Nh­ng trong nh÷ng

thËp kû gÇn ®©y, nhiÒu tæ chøc phi chÝnh phñ ®·

x©y dùng c¸c ch­¬ng tr×nh gi¶ng d¹y cho tÊt c¶

c¸c tr­êng trong c¶ n­íc sö dông. C¸c kÕ ho¹ch

bµi gi¶ng ®Òu dµnh cho hÖ thèng tr­êng häc

chän lùa sö dông chóng.

Mét sè tæ chøc phi chÝnh phñ nh­ Trung t©m

Gi¸o dôc C«ng d©n ë Los Angeles, California, ®·

tiÕp cËn toµn diÖn víi vÊn ®Ò nµy, ®Æc biÖt coi

gi¸o dôc nh©n quyÒn lµ mét phÇn cña ch­¬ng

tr×nh gi¸o dôc c«ng d©n réng h¬n trong khi

nh÷ng tæ chøc kh¸c nh­ Trung t©m LuËt nghÌo

®ãi Ph­¬ng Nam ë Montgomery, Alabama tiÕp

cËn hÑp h¬n, coi gi¸o dôc nh©n quyÒn chñ yÕu

liªn quan ®Õn x©y dùng lßng khoan dung.

T¹i Trung t©m Gi¸o dôc C«ng d©n, Phã gi¸m ®èc

John Hale cho biÕt "Chóng t«i tiÕp cËn s©u réng.

VÊn ®Ò lµ gi¸o dôc nh©n quyÒn cã thÓ cã ý nghÜa

David Pitts

Gi¸o dôc Nh©n quyÒn ë c¸c Tr­êng häc Hoa Kú

Gi¸o dôc nh©n quyÒn

24

kh¸c nhau ®èi víi nh÷ng ®èi t­îng kh¸c nhau. Do

kh«ng cã sù nhÊt trÝ hoµn toµn vÒ gi¸o dôc nh©n

quyÒn nªn sÏ hîp lý nÕu gi¸o dôc c«ng d©n s©u

réng cho phÐp sinh viªn tù suy nghÜ vÒ c¸c vÊn ®Ò

nh©n quyÒn".

Khi ®­îc hái t¹i sao ch­¬ng tr×nh gi¸o dôc c«ng

d©n s©u réng l¹i cã mét vÞ trÝ trong c¸c tr­êng häc

Hoa Kú, «ng Hale cho biÕt "c¸c tr­êng häc cã

tr¸ch nhiÖm lÞch sö ®Æc biÖt vÒ ph¸t triÓn n¨ng lùc

vµ tr¸ch nhiÖm c«ng d©n”. §©y còng lµ quan ®iÓm

cña c«ng chóng Hoa Kú ®­îc ph¶n ¶nh qua c¸c

kÕt qu¶ bá phiÕu. ¤ng Hale l­u ý r»ng tÇm quan

träng cña gi¸o dôc c«ng d©n còng ®­îc c¸c nhµ

lËp quèc nhÊn m¹nh. Thomas Jefferson, James

Madison, John Adams vµ nh÷ng ng­êi kh¸c ®Òu

nhÊn m¹nh "thËm chÝ nh÷ng c¬ quan hoµn thiÖn

nhÊt còng kh«ng ®ñ ®Ó b¶o vÖ mét x· héi tù do.

Do ®ã gi¸o dôc c«ng d©n lµ thiÕt yÕu ®èi víi viÖc

g×n gi÷ vµ ph¸t triÓn d©n chñ hiÕn ph¸p Hoa Kú".

Cèt lâi cña ch­¬ng tr×nh nµy cho c¸c tr­êng häc

lµ C¸c NÒn t¶ng D©n chñ K-12 ®­îc ®Ò ra nh÷ng

n¨m 1970 vµ ®­îc ®iÒu chØnh, ®Æt tªn l¹i vµo

nh÷ng n¨m 90. Nh÷ng néi dung chÝnh gåm:

Chóng t«i lµ Con ng­êi, lµ C«ng d©n, lµ HiÕn

ph¸p - ch­¬ng tr×nh h­íng dÉn vÒ lÞch sö vµ

c¸c nguyªn t¾c d©n chñ hiÕn ph¸p Hoa Kú.

Chóng t«i lµ Con ng­êi, C«ng d©n cña Dù ¸n

- ch­¬ng tr×nh nh»m kh¬i dËy sù quan t©m

®èi víi ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch còng nh­ kh¶

n¨ng tham gia vµo chÝnh quyÒn bang vµ ®Þa

ph­¬ng.

Thanh niªn v× C«ng lý, ch­¬ng tr×nh cña

thanh niªn ®Ò ra c¸c gi¶i ph¸p x©y dùng

tr­êng häc vµ céng ®ång an toµn, kû luËt,

kh«ng cã ma tuý.

¤ng Hale cho biÕt nh÷ng ®¸nh gi¸ ch­¬ng tr×nh

cho thÊy ë c¸c tr­êng häc triÓn khai, häc sinh trë

nªn khoan dung h¬n vµ ®ã lµ môc ®Ých chÝnh cña

gi¸o dôc nh©n quyÒn. ¤ng còng nhÊn m¹nh r»ng

c¸c ch­¬ng tr×nh cña trung t©m kh«ng chØ dµnh

cho c¸c tr­êng häc Hoa Kú. Trung t©m còng

ho¹t ®éng ë nhiÒu n­íc trªn thÕ giíi. Trung t©m

®· sö dông kinh nghiÖm ë Hoa Kú ®Ó gióp c¸c

nhµ gi¸o dôc c¸c n­íc kh¸c v¹ch ra c¸c ch­¬ng

tr×nh gi¸o dôc c«ng d©n tuú tõng hoµn c¶nh cña

®Þa ph­¬ng.

¤ng Hale cho hay thùc ra, gi¸o dôc c«ng d©n cã

thÓ cÇn thiÕt ®èi víi c¸c nÒn d©n chñ non trÎ h¬n

lµ nh÷ng nÒn d©n chñ cã truyÒn thèng nh­ Hoa

Kú. "MÆc dï c¸c thiÕt chÕ d©n chñ ®· ®­îc x©y

dùng ë nhiÒu n­íc ®ang ph¸t triÓn trªn thÕ giíi

nh­ng nh÷ng c«ng d©n nãi chung thiÕu kiÕn thøc

d©n sù c¬ b¶n, kü n¨ng vµ th¸i ®é tham gia cã ý

thøc vµo chÝnh quyÒn. C¸c nhµ gi¸o dôc ë c¸c

quèc gia kh«ng cã v¨n hãa d©n chñ th­êng ®¸nh

gi¸ cao kinh nghiÖm vµ t­ vÊn cña c¸c nhµ gi¸o

dôc tõ nhiÒu n­íc cã truyÒn thèng d©n chñ l©u

®êi". Tuy nhiªn, «ng nhÊn m¹nh c¸c ch­¬ng

tr×nh gi¸o dôc c«ng d©n ph¶i do ®Þa ph­¬ng x©y

dùng.

Ng­îc víi Trung t©m Gi¸o dôc C«ng d©n, Trung

t©m LuËt §ãi nghÌo Ph­¬ng Nam l¹i thóc ®Èy

mét kh¸i niÖm hÑp h¬n vÒ gi¸o dôc nh©n quyÒn

tËp trung vµo khoan dung vµ ®Êu tranh chèng sù

ghÐt bá. Theo Gi¸m ®èc Jim Carnes, c¸c tµi liÖu

do trung t©m so¹n th¶o theo ch­¬ng tr×nh "D¹y

khoan dung" miÔn phÝ cho "bÊt kú tr­êng nµo cã

yªu cÇu". ¤ng nãi thªm "Chóng t«i cè g¾ng ®­a

ra c¸c tµi liÖu cµng linh ho¹t cµng tèt ®Ó c¸c

tr­êng cã thÓ sö dông theo nhiÒu c¸ch. Chóng

t«i ®· nhËn ra nhu cÇu nµy c¸ch ®©y 10 n¨m".

Còng theo «ng Carnes, n¨m 1990, nghiªn cøu

cña Dù ¸n T×nh b¸o cña Trung t©m vµ c¸c nguån

kh¸c b¾t ®Çu ghi nhËn møc ®é tµn nhÉn ngµy

25

cµng t¨ng trong thanh niªn vµ tû lÖ thanh niªn

ph¹m téi ghÐt bá. Trung t©m ®· nhËn ra r»ng

ph¶i më réng ho¹t ®éng ®Õn c¸c tr­êng häc vµ

céng ®ång quan t©m ®Õn vun ®¾p sù hiÓu biÕt vµ

t«n träng sù kh¸c biÖt.

Mét sè tµi liÖu cña trung t©m:

T¹p chÝ d¹y Khoan dung, mét Ên phÈm n¨m

hai sè ghi nhËn nh÷ng nç lùc thóc ®Èy kho-

an dung trªn c¶ n­íc vµ miÔn phÝ cho

nh÷ng gi¸o viªn cã yªu cÇu.

C¸c ch­¬ng tr×nh gi¶ng d¹y ph¸t miÔn phÝ

cho c¸c hiÖu tr­ëng ë Hoa Kú vµ n­íc

ngoµi nh­: M­êi c¸ch chèng l¹i thï hËn,

101 c«ng cô ®Ó khoan dung vµ hiÓu biÕt

h¬n vÒ d©n quyÒn.

Trang web d¹y khoan dung, khai tr­¬ng n¨m

2001 cã môc ®Ých cËp nhËt cho c¸c gi¸o viªn vµ

tr­êng häc vÒ nh÷ng ý t­ëng chèng ®Þnh kiÕn

míi nhÊt. http://slcenter.org/teachingtolerance/tt_index.html

¤ng Carnes cho hay "C¸ch ®©y 3 n¨m, chóng

t«i ®· cã ®¸nh gi¸ chi tiÕt vÒ ch­¬ng tr×nh nµy.

Chóng t«i tËp trung vµo hai thµnh phè Houston

vµ Minneapolis vµ so s¸nh kÕt qu¶ gi÷a c¸c gi¸o

viªn sö dông tµi liÖu cña chóng t«i vµ nh÷ng

ng­êi kh«ng dïng. Tuy ®ã kh«ng ph¶i lµ mét sù

nghiªn cøu chÆt chÏ vµ sù ®¸nh gi¸ rÊt khã kh¨n

do c¸c tµi liÖu ®­îc sö dông linh ho¹t nh­ng râ

rµng lµ cã kÕt qu¶ tÝch cùc. VÝ dô, cã nhiÒu biÓu

hiÖn râ rµng vÒ gi¶m xung ®ét”. Ngoµi ch­¬ng

tr×nh d¹y khoan dung ra, trung t©m cßn cã bé

phËn ph¸p lý ®Êu tranh chèng ph©n biÖt chñng

téc th«ng qua tßa ¸n vµ c¸c ph­¬ng tiÖn kh¸c.

Trung t©m Gi¸o dôc C«ng d©n vµ Trung t©m LuËt

§ãi nghÌo Ph­¬ng Nam chØ lµ hai tæ chøc phi

chÝnh phñ tÝch cùc trong gi¸o dôc nh©n quyÒn.

Cã nhiÒu tæ chøc kh¸c nh­ HiÖp héi Gi¸o dôc

Nh©n quyÒn (HREA) ë Cambridge, Massachu-

setts, mét tæ chøc phi lîi nhuËn cã nhiÖm vô giíi

thiÖu kh¸i niÖm nh©n quyÒn vµo c¸c ch­¬ng tr×nh

gi¸o dôc chung vµ ho¹t ®éng gi¶ng d¹y. HREA

phèi hîp víi nhiÒu c¬ quan chÝnh phñ vµ phi

chÝnh phñ vµ hç trî trong ph¸t triÓn ch­¬ng tr×nh

d¹y, huÊn luyÖn c¸c nhãm chuyªn nghiÖp, nghiªn

cøu vµ ®¸nh gi¸.

HREA còng tæ chøc vµ thùc hiÖn nhiÒu héi nghÞ

®Ó më réng m¹ng l­íi vµ chia sÎ nguån lùc cho

c¸c ho¹t ®éng viªn nh©n quyÒn, c¸c nhµ gi¸o dôc

vµ c¸c nhµ chuyªn m«n kh¸c trªn thÕ giíi. Héi

th¶o gi¸o dôc nh©n quyÒn toµn cÇu lµ mét diÔn

®µn «n hßa víi h¬n 2300 thµnh viªn cña 140

n­íc ®Õn ®Ó chia sÎ nguån lùc, c¸c ph­¬ng ph¸p

vµ chiÕn l­îc míi.

Toàn văn bằng tiếng Anh: http://usinfo.state.gov/journals/itdhr/0302/ijde/pitts2.htm

26

Tµi liÖu nµy phæ biÕn ë c¸c tr­êng häc Hoa Kú

do Trung t©m luËt ®ãi nghÌo phÝa Nam xuÊt b¶n.

B»ng ng«n ng÷ ®¬n gi¶n dÔ hiÓu, Ên phÈm nµy

kªu gäi ®éc gi¶ kh«ng chØ x©y dùng mµ cßn ®Ò

cao sù ®a d¹ng. Nã gåm c¶ nh÷ng ý t­ëng cho c¸

nh©n, gia ®×nh, tr­êng häc, c«ng së vµ céng

®ång. Mét sè ®Ò xuÊt nh­ sau:

Cã kú nghØ vÒ lÞch sö d©n quyÒn vµ ®i th¨m

c¸c ®Þa danh vµ b¶o tµng chÝnh.

X©y dùng mét ch­¬ng tr×nh b¹n qua th­ ®Ó

kÕt nèi víi mäi ng­êi trong céng ®ång, trong

n­íc vµ trªn thÕ giíi.

KhuyÕn khÝch c¸c tr­êng häc cung cÊp

nguån lùc ®ång ®Òu cho vËn ®éng viªn nam

vµ n÷.

VËn ®éng kh«ng sö dông nh÷ng biÓu tr­ng

tr­êng häc g©y chia rÏ.

Cuèn s¸ch nµy còng kªu gäi ®éc gi¶ cã lêi cam

kÕt khoan dung. Nh÷ng ai cam kÕt høa sÏ xem

xÐt c¸c ®Þnh kiÕn cña m×nh ®Ó v­ît qua, nªu

g­¬ng ®iÓn h×nh cho nh÷ng ng­êi mµ hä tiÕp xóc

vµ lu«n tuyªn truyÒn chèng l¹i hËn thï vµ bÊt

c«ng. Ên phÈm nµy kÕt luËn "Chóng ta cïng sèng

trong mét thÕ giíi. Dï cã sù kh¸c biÖt vÒ chÝnh

trÞ, s¾c téc, kinh tÕ, kh¶ n¨ng, v¨n hãa vµ ng«n

ng÷ nh­ng chóng ta cïng sèng trong mét thÕ

giíi. Khoan dung lµ ®ãn nhËn sù kh¸c biÖt ®ã vµ

cïng vui vÎ chia sÎ ®iÒu ®ã”.

101 c«ng cô ®Ó khoan dung:

Courtesy Southern Poverty Center

Toàn văn bằng tiếng Anh: http://usinfo.state.gov/journals/itdhr/0302/ijde/pitts2.htm

27

NhËn thøc cña thÕ giíi vÒ vÊn ®Ò nh©n quyÒn

xuÊt ph²t tõ c²c ch­¬ng tr×nh ®¯o t³o ®­îc

b°o trî cã quy m« lín. Trong c²c ch­¬ng tr×nh

n¯y, c²c gi°ng viªn cã tr×nh ®é tõ c²c n­íc

ph²t triÓn ®Õn c²c n­íc kÐm ph²t triÓn h¬n,

c²c quèc gia ®ang trong qu² tr×nh chuyÓn ®æi

hoÆc võa tr°i qua xung ®ét. Trong b¯i b²o n¯y,

«ng Michael E. Hartmann, mét C«ng tè viªn

Quèc tÕ cña Tßa ²n tèi cao Kosovo, l¯m viÖc

cho ph²i ®o¯n Liªn Hîp Quèc t³i Kosovo, ®±

®­a ra nh÷ng ®Ò xuÊt chñ yÕu cho nh÷ng

ng­êi tæ chøc c²c ch­¬ng tr×nh ®¯o t³o nh©n

quyÒn quèc tÕ.

C¸c ch­¬ng tr×nh ®µo t¹o nµy cã rÊt nhiÒu môc

tiªu. Bµi b¸o tËp trung ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò ®µo t¹o

c¸c thÈm ph¸n, c«ng tè viªn, luËt s­ vµ c¶nh s¸t.

§ång thêi, bµi viÕt còng ®Ò cËp ®Õn viÖc ®µo t¹o

quyÒn con ng­êi cã liªn quan ®Õn vÊn ®Ò giam

gi÷, b¾t bí, ®iÒu tra vµ xö ¸n, còng nh­ hÖ thèng

tßa h×nh sù tõ qu¸ tr×nh b¾t gi÷ cña c¶nh s¸t ®Õn

c¸c b¶n ¸n cña tßa. Do cã nhiÒu quyÒn con ng­êi

®­îc b¶o vÖ th«ng qua viÖc c¶i c¸ch c¸c bé luËt tè

tông h×nh sù, nªn vÊn ®Ò ®µo t¹o luËt ph¸p còng

®­îc ®Ò cËp ®Õn.

Mét gi¶ng viªn vÒ quyÒn con ng­êi ph¶i t«n träng

nÒn v¨n hãa ph¸p luËt vµ luËt lÖ cña mét quèc gia

b»ng viÖc giµnh thêi gian vµ c«ng søc chuÈn bÞ

m« h×nh vµ ph­¬ng thøc tæ chøc cho tõng ch­¬ng

tr×nh ®µo t¹o. §iÒu nµy ®ßi hái ph¶i cã hiÓu biÕt

s©u s¾c vÒ ®Êt n­íc ®ã, hoÆc th«ng qua nh÷ng

ng­êi ®ang sèng ë n­íc nµy, hoÆc b»ng c¸ch ®Õn

®Êt n­íc ®ã tõ tr­íc vµ dÇn ®iÒu chØnh c¸c

ph­¬ng ph¸p còng nh­ tµi liÖu gi¶ng d¹y.

Ai tæ chøc c²c ch­¬ng tr×nh ®¯o t³o nh©n

quyÒn?

Ng­êi thùc hiÖn c¸c ch­¬ng tr×nh ®µo t¹o nh©n

quyÒn bao gåm nh÷ng ng­êi ®Õn tõ nhiÒu n­íc

ph¸t triÓn vµ ®­îc c¸c n­íc nµy tµi trî. Nh÷ng

n­íc nµy cã Hoa Kú, th«ng qua Bé Ngo¹i giao vµ

Michael E. Hartmann

§¯o t¹o nh©n quyÒn trªn ph¹m vi quèc tÕ

Gi¸o dôc nh©n quyÒn

28

Bé T­ ph¸p. Ngoµi ra cßn cã c¸c thµnh viªn cña

Liªn minh ch©u ¢u (EU), c¸c tæ chøc khu vùc vÝ

dô nh­ Héi ®ång ch©u ¢u (CoE), Tæ chøc An ninh

vµ Hîp t¸c ch©u ¢u (OSCE). C¸c tæ chøc quèc tÕ

vÝ dô nh­ Liªn Hîp Quèc qu¶n lý c¸c ch­¬ng

tr×nh ®µo t¹o nh©n quyÒn th«ng qua mét sè c¬

quan chuyªn m«n nh­ V¨n phßng Cao uû Liªn

Hîp Quèc vÒ Nh©n quyÒn (OHCHR), Ch­¬ng

tr×nh Ph¸t triÓn Liªn Hîp Quèc (UNDP) vµ c¸c

ch­¬ng tr×nh do UNIFEM tµi trî, còng nh­ th«ng

qua mét sè nh©n viªn nh©n quyÒn cña c¸c ph¸i bé

g×n gi÷ hßa b×nh.

Danh s¸ch cßn bao gåm rÊt nhiÒu tæ chøc phi

chÝnh phñ (NGOs) tæ chøc c¸c khãa ®µo t¹o nh©n

quyÒn, vÝ dô nh­ nhãm LuËt Nh©n quyÒn Quèc tÕ,

Tæ chøc ¢n x¸ Quèc tÕ, Tæ chøc Theo dâi Nh©n

quyÒn, ABA - CEELI vµ c¸c tæ chøc kh¸c.

C²c khãa ®¯o t³o nh©n quyÒn ®­îc tæ chøc

ë ®©u v¯ nh÷ng ai tham dù?

C¸c khãa ®µo t¹o nh©n quyÒn ban ®Çu chØ diÔn ra

ë nh÷ng n­íc ®ang trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi tõ

chÕ ®é chuyªn chÕ, bao gåm nh÷ng n­íc võa tr¶i

qua xung ®ét, nh÷ng n­íc míi thµnh lËp tõ Liªn

bang Nam T­ cò, nh÷ng n­íc míi ®éc lËp (NIS)

t¸ch ra tõ Liªn bang X« ViÕt tr­íc ®©y vµ nhiÒu

n­íc kh¸c.

Trong c¸c quèc gia nµy, bé m¸y t­ ph¸p - c¸c

thÈm ph¸n, c«ng tè viªn - vµ luËt s­ - c¶nh s¸t sÏ

lµ nh÷ng ng­êi ®­îc tham dù c¸c khãa ®µo t¹o.

Tuy nhiªn, trong c¸c khãa häc còng sÏ cã c¸c

chuyªn gia kh¸c, vÝ dô nh­ c¸c c¸n bé ®µo t¹o,

c¸c thÈm ph¸n phô tr¸ch nh÷ng vô ¸n nhá (vÒ

mÆt chuyªn m«n kh«ng ph¶i lµ c¸c thÈm ph¸n

theo tiªu chuÈn quèc tÕ ®éc lËp vµ nh÷ng ng­êi

kh«ng gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n h×nh sù) vµ nh©n viªn

cña c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ.

C¸c häc viªn quèc tÕ kh¸c cã kh¶ n¨ng gi¸m s¸t

hoÆc thùc hiÖn nhiÖm vô liªn quan ®Õn lÜnh vùc

t­ ph¸p ®Òu cã thÓ tham dù c¸c khãa ®µo t¹o. VÝ

dô, taÞ Kosovo, c¸c häc viªn quèc tÕ ®­îc Ph¸i

®oµn Liªn Hîp Quèc chØ ®Þnh víi t­ c¸ch lµ c¸c

thÈm ph¸n vµ c«ng tè viªn ®Ó thùc hiÖn c¸c chøc

n¨ng nµy trong hÖ thèng tßa ¸n t¹i ®Þa ph­¬ng.

ë §«ng Timo vµ Sierra Leone, hä còng tiÕn

hµnh nh÷ng c«ng viÖc t­¬ng tù trong c¸c phiªn

tßa ®Æc biÖt t¹i ë c¸c quèc gia nµy chØ nh»m xÐt

xö c¸c téi ph¹m chiÕn tranh vµ c¸c téi danh ®Æc

biÖt kh¸c. C¸c häc viªn nµy ph¶i biÕt c¸c viªn

chøc ®Þa ph­¬ng ®ang ®­îc ®µi thä nh­ thÕ nµo

vµ vÒ phÇn m×nh, hä còng cã thÓ ph¶n ¸nh l¹i

víi c¸c gi¶ng viªn vÒ c¸c vÊn ®Ò nh©n quyÒn

®­îc ¸p dông ®èi víi nÒn v¨n hãa ph¸p lý vµ luËt

ph¸p cña ®Þa ph­¬ng.

Néi dung v¯ b°n chÊt cña viÖc ®¯o t³o l¯

g×?

NhiÒu tr­êng hîp, c¸c gi¶ng viªn chuÈn bÞ bµi

gi¶ng ë n­íc hä mµ kh«ng cã sù ®iÒu chØnh hîp

lý cho phï hîp víi t×nh h×nh quèc gia mµ hä sÏ

®Õn vµ phï hîp víi cö täa mµ hä sÏ tr×nh bµy.

T«i nhí l¹i cã lÇn ngåi trªn xe buýt víi mét c«ng

tè viªn ng­êi Bosnia n¨m 1997 sau khi dù khãa

häc ®Çu tiªn cña hä kÓ tõ khi chiÕn tranh næ ra.

Anh ta phµn nµn vÒ mét gi¶ng viªn cña mét tæ

chøc chÝnh phñ ch©u ¢u gi¶ng bµi rÊt tr«i ch¶y

nh­ng l¹i kh«ng hÒ cã liªn hÖ nµo víi thùc tÕ

c«ng tè ë Bosnia. Mét c«ng tè viªn nãi: “Anh cã

nhËn thÊy ng­êi nµy kh«ng hÒ ®Ò cËp ®Õn tõ

Bosnia lÊy mét lÇn trong 30 phót? ThËm chÝ

kh«ng ai trong sè hä hái mét c©u hái nµo vÒ hÖ

thèng ph¸p lý ë ®©y, hay hái vÒ nh÷ng vÊn ®Ò

cña chóng t«i”..

Tr­íc khi mét gi¶ng viªn nh©n quyÒn tiÕn hµnh

ch­¬ng tr×nh ®µo t¹o, ng­êi nµy ph¶i t×m hiÓu

29

®Êt n­íc ®ã ho¹t ®éng nh­ thÕ nµo. Sau ®ã, hä

ph¶i ph¸c th¶o mét ch­¬ng tr×nh ®µo t¹o phï

hîp víi nhu cÇu cña n­íc nµy. D­íi ®©y lµ mét

sè chØ dÉn mµ c¸c gi¶ng viªn nh©n quyÒn cÇn

kiÓm tra tr­íc khi ®­a ra mét ch­¬ng tr×nh nh­

vËy.

Th²i ®é øng xö

Tr­íc khi b¾t ®Çu ch­¬ng tr×nh ®µo t¹o, ng­êi

gi¶ng viªn ph¶i suy nghÜ vÒ nguyªn nh©n t¹i sao

l¹i cã nh÷ng hiÖn t­îng vi ph¹m nh©n quyÒn.

§«i khi giai ®o¹n chuÈn bÞ kü l­ìng nµy bÞ bá

qua vµ ng­êi gi¶ng viªn gi¶ sö r»ng, vÝ dô, c¶nh

s¸t cã th¸i ®é th« b¹o, hoÆc c«ng tè viªn hay

thÈm ph¸n nhËn hèi lé. Trong khi ë mét vµi

n­íc còng cã hiÖn t­îng c¶nh s¸t th« b¹o vµ

c¶nh s¸t, quan chøc tßa ¸n nhËn hèi lé, th× cÇn

ph¶i xem xÐt nh÷ng lý do dÉn ®Õn nh÷ng hµnh

®éng nµy.

Mét c¶nh s¸t cã lÇn nãi víi t«i, “... tÊt nhiªn lµ

chóng t«i cã ®¸nh hä. NÕu kh«ng, th­a gi¸o s­

Michael, lµm sao chóng t«i cã thÓ b¾t hä khai

b¸o? Vµ nÕu kh«ng cã lêi khai, lµm sao chóng

t«i cã thÓ kÕt téi hä? Chóng t«i kh«ng gièng

ng­êi ph­¬ng T©y, ë Hoa Kú, hä cã c¸c biÖn

ph¸p ph¸p lý kh¸c l¹ vµ viÖc thö DNA, trong khi

ë ®©y chóng t«i chØ cã thÓ cö ®éi ngò c¸n bé téi

ph¹m häc ®Ó cè lÊy dÊu v©n tay cho kho¶ng gÇn

5 phÇn tr¨m c¸c vô ¸n giÕt ng­êi vµ hiÕp d©m.

T×nh tr¹ng t­¬ng tù còng x¶y ra trong viÖc b¾t bí

tr¸i phÐp c¸c thµnh viªn cña gia ®×nh, th­êng lµ

phô n÷ vµ bá tï hä nh»m b¾t ng­êi ®µn «ng bÞ

nghi vÊn cña gia ®×nh ®Ó hä tù ®Õn tù thó ë ®ån

c¶nh s¸t; v× ë ®©y kh«ng cã hÖ thèng cho phÐp

b¾t ng­êi tù ®éng.

ë nhiÒu n­íc ®ang ph¸t triÓn, Ýt nhÊt th× còng

hiÓu ®­îc ®iÒu kiÖn lµm viÖc vµ l­¬ng tr¶ cho

c¶nh s¸t, thËm chÝ c¸c thÈm ph¸n vµ c«ng tè

viªn, chÝnh lµ nguyªn nh©n thóc ®Èy hä nhËn hèi

lé hoÆc quµ tÆng. VÝ dô, c¸c c¶nh s¸t vµ c¸c sÜ

quan tuÇn tra chÝnh thøc ph¶i lµm viÖc 24 tiÕng

mét ngµy. ë Lahore, Pakistan, chÝn c«ng tè viªn

lµm viÖc cho mét båi thÈm ®oµn cÊp quËn trong

c¸c vô ¸n nghiªm träng ph¶i chung nhau mét c¨n

phßng nhá vµ mét chiÕc bµn lµm viÖc, hä ph¶i

®äc hå s¬ ë bªn ngoµi trªn nh÷ng chiÕc ghÕ gÊp.

L­¬ng tr¶ cho c¶nh s¸t ë Yemen, Pakistan, Tan-

zania vµ Ên §é thÊp ®Õn nçi mµ c¶ nh÷ng nh©n

viªn trung thùc nhÊt ph¶i h¹ m×nh hay nhËn hèi

lé. ë Kosovo, mét c«ng tè viªn cÊp quËn ph¶i bá

viÖc v× anh ta kh«ng thÓ nu«i næi gia ®×nh b»ng

®ång l­¬ng thÊp h¬n møc mµ Liªn Hîp Quèc tr¶

cho nh÷ng ng­êi phiªn dÞch ®Þa ph­¬ng.

§éng c¬. Bªn c¹nh viÖc gi¶i quyÕt nh÷ng tranh

luËn vÒ vÊn ®Ò ®¹o ®øc vµ ph¸p lý cã liªn quan

®Õn vÊn ®Ò vi ph¹m nh©n quyÒn, c¸c gi¶ng viªn

ph¶i gi¶i quyÕt ®­îc nhu cÇu vÒ c¸c biÖn ph¸p lÊy

cung, trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vô ¸n. §Æc biÖt,

®iÒu nµy ®ßi hái cÇn tiÕn hµnh ®µo t¹o nghiÖp vô

ph¸p lý vµ c¸c biÖn ph¸p t©m lý trong qu¸ tr×nh

tra hái, còng nh­ cÇn cã sù hç trî nhiÒu h¬n n÷a

®èi víi viÖc ®µo t¹o c¶nh s¸t vµ chia sÎ th«ng tin.

Bªn c¹nh ®ã, còng cÇn cã nhu cÇu trang thiÕt bÞ

cho c¸c tßa ¸n vµ c¸c trung t©m l­u tr÷ chøng cø

vµ dÊu v©n tay ®­îc tù ®éng kiÓm tra khi cã c¸c

cuéc chÆn hái hay b¾t gi÷ trªn toµn quèc.

NhiÒu hÖ thèng luËt h×nh sù d©n sù theo kiÓu

ch©u ¢u kh«ng thõa nhËn “qui t¾c lo¹i trõ” (lo¹i

trõ chøng cø thu thËp bÊt hîp ph¸p) trõ khi ng­êi

ta quyÕt ®Þnh c¸c chøng cø thu thËp ®­îc kh«ng

cã gi¸ trÞ tin cËy hoÆc nh÷ng chøng cø nµy cã

®­îc trong c¸c cuéc Ðp cung. Sau khi qui t¾c lo¹i

trõ ®­îc ¸p dông ë Hoa Kú, thèng kª cho thÊy

chØ cã mét phÇn nhá c¸c vô ¸n thùc sù bÞ ¶nh

h­ëng, dÉn ®Õn hËu qu¶ kh«ng ph¸ ®­îc c¸c vô

30

¸n do chøng cí ®· bÞ lo¹i ra. KÓ tõ khi LuËt Mi-

randa ®­îc th«ng qua ë Hoa Kú (cho bÞ c¸o

quyÒn ®­îc im lÆng hoÆc cã luËt s­ bµo ch÷a) sè

l­îng c¸c cuéc khai b¸o ®· gi¶m mét c¸ch t­¬ng

®èi vµ sau khi ®µo t¹o c¶nh s¸t vÒ c¸c kü thuËt

hái cung theo ph­¬ng ph¸p t©m lý cã thÓ chÊp

nhËn ®­îc, sè l­îng c¸c vô ¸n lÊy ®­îc lêi khai

vÉn gi÷ nguyªn, hoÆc ë mét vµi tr­êng hîp ®·

t¨ng lªn râ rÖt.

Ng­êi ta khuyÕn khÝch viÖc sö dông ghi h×nh vµ

ghi ©m c¸c cuéc hái cung nh»m ng¨n chÆn viÖc

buéc téi sai lÖch do th¸i ®é th« b¹o cña c¶nh s¸t.

C¸ch thøc nµy ®· ®­îc sö dông thµnh c«ng t¹i

Hoa Kú vµ mét sè n¬i kh¸c. Nh÷ng lêi khai ®­îc

ghi ©m cã t¸c ®éng tÝch cùc do c¸c thÈm ph¸n vµ

c«ng tè viªn thÊy ®­îc lîi Ých khi cã trong tay

nh÷ng lêi khai ®­îc ghi ©m.

ViÖc sö dông c¸c biÖn ph¸p trõng ph¹t ®èi víi

viÖc c¶nh s¸t, c«ng tè viªn vµ thÈm ph¸n vi ph¹m

nh©n quyÒn còng nªn ®­îc gi¶i quyÕt theo h­íng

cÇn ph¶i t×m hiÓu râ ®éng c¬ dÉn ®Õn nh÷ng

hµnh ®éng nh­ vËy. Qu¸ tr×nh nµy th­êng kÕt

thóc th«ng qua sù hç trî cña c¸c tæ chøc chuyªn

m«n víi môc ®Ých t¹o ra hoÆc kh¬i gîi l¹i lßng tù

hµo nghÒ nghiÖp, víi nh÷ng quy t¾c vÒ ®¹o ®øc

vµ kû luËt tù ®µo t¹o, tù v­¬n lªn. Qu¸ tr×nh nµy

nªn kÕt hîp víi mét tæ chøc ®éc lËp nh»m ®iÒu

tra c¸c vô b¾n ng­êi vµ nh÷ng c¸i chÕt cã liªn

quan ®Õn c¶nh s¸t vµ bÊt cø c¸i chÕt nµo trong

qu¸ tr×nh giam gi÷, mét vai trß do c¸c c«ng tè

viªn vµ c¸c uû ban ®éc lËp cña Hoa Kú ®¶m

nhiÖm.

§«i khi, ng­êi ta cã thÓ sö dông nh÷ng gi¸ trÞ

hiÖn cã ®Ó cñng cè viÖc tu©n thñ nh÷ng tiªu

chuÈn vÒ nh©n quyÒn vµ nhu cÇu ¸p dông c¸c

biÖn ph¸p trõng ph¹t kû luËt nh­ vËy. VÝ dô, t¹i

Yemen, c¸c sinh viªn tr­êng c¶nh s¸t ph¶i biÓu

diÔn nh÷ng ®éng t¸c tõ chèi trong mét bµi gi¶ng

vÒ c¸c c«ng cô vµ tiªu chuÈn nh©n quyÒn. Tuy

nhiªn, sinh viªn ®· thay ®æi h¼n th¸i ®é khi bµi

gi¶ng ®Ò cËp ®Õn gi¸ trÞ cña danh dù vµ danh dù

cña mét c¶nh s¸t sÏ mÊt ®i khi nhiÒu kÎ m¹nh

®¸nh kÎ yÕu, chø kh«ng ph¶i lµ b¶o vÖ hä vµ

viÖc bao che cho mét ®ång nghiÖp c¶nh s¸t

tr¸nh nh÷ng hËu qu¶ cña viÖc ®¸nh mÊt danh dù

sÏ lµm mÊt danh dù cña c¶ lùc l­îng c¶nh s¸t.

C¸ch gi¶ng nµy tá ra cã hiÖu qu¶ h¬n trong viÖc

thóc ®Èy c¸c c¶nh s¸t, nh÷ng ng­êi muèn coi hä

lµ nh÷ng chiÕn binh danh dù chèng l¹i téi ph¹m,

so víi viÖc chØ ®¬n thuÇn nªu ra b¶n chÊt cña c¸c

tiªu chuÈn nh©n quyÒn.

Lßng tin. ViÖc ®¸nh gi¸ qu¸ cao vô ¸n nµo còng

cã t¸c ®éng tai h¹i trong viÖc ph¸ ho¹i lßng tin

vµ sù c©n b»ng c¸c gi¸ trÞ chung. §iÒu nµy x¶y ra

khi trao qu¸ nhiÒu quyÒn h¹n nãi chung mµ

kh«ng tËp trung vµo nh÷ng ®iÒu quan träng nhÊt

®èi víi x· héi. Nh÷ng sai lÇm nµy mét mÆt cã

thÓ chia thµnh nh÷ng sai lÇm do kh«ng hiÓu

®óng c¸c tr­êng hîp thùc tÕ vµ nh÷ng sai lÇm do

nh÷ng th«ng tin kh«ng ®Çy ®ñ vµ thiÕu kinh

nghiÖm vÒ thùc tÕ tßa ¸n vµ c¶nh s¸t th«ng

th­êng, mÆt kh¸c ®­îc chia thµnh nh÷ng sai lÇm

do kh«ng hiÓu ®óng c¸c tiªu chuÈn vÒ nh©n

quyÒn ®­îc ¸p dông trong c¸c tr­êng hîp kh«ng

quen thuéc.

T¹i Bosnia, Ai CËp, Ên §é vµ Yemen, so víi

nh÷ng n¬i kh¸c, t«i cã nghe nh÷ng ng­êi ho¹t

®éng nh©n quyÒn cho r»ng viÖc tr× ho·n qu¸

tr×nh xÐt xö c¸c vô ¸n h×nh sù chÝnh lµ sù vi

ph¹m quyÒn ®­îc “xÐt xö nhanh chãng” hoÆc

“xÐt xö trong mét thêi gian thÝch hîp”. MÆc dï

nh÷ng ng­êi nµy kh«ng tranh luËn víi c¸c uû

viªn c«ng tè vµ c¸c thÈm ph¸n cã liªn quan vÒ lý

do cña viÖc tr× ho·n vµ ®¬n gi¶n lµ kh«ng chÊp

nhËn nh÷ng gi¶i thÝch theo kiÓu nh÷ng lêi “bµo

31

ch÷a”. Trong khi ®­a ra lËp luËn cho r»ng viÖc

thiÕu c¸c nguån lùc, c¨n bÖnh chËm ch¹p cè h÷u

vµ nh÷ng thñ tôc ph¸p lý phøc t¹p lµ sù vi ph¹m

nh©n quyÒn trªn thùc tÕ, lËp luËn ®ã kh«ng thu-

yÕt phôc vµ thùc tÕ, tá ra ph¶n t¸c dông khi cã

qu¸ nhiÒu khu vùc kh¸c râ rµng ®· vi ph¹m nh©n

quyÒn.

Sù t«n träng. C¸c gi¶ng viªn vÒ nh©n quyÒn

ph¶i biÕt ®­îc sù gièng vµ kh¸c nhau trong lÜnh

vùc ph¸p lý gi÷a n­íc hä vµ n­íc chñ nhµ. MÆt

kh¸c, sù kh¸c biÖt cã tÝnh hÖ thèng tæng qu¸t cã

thÓ ¶nh h­ëng ®Õn nh÷ng gi¶ thiÕt lÊy quèc gia

lµm träng t©m g©y ra c¸c nhÇm lÉn kh«ng ngê

tíi cã thÓ lµm mÊt ®i sù quan t©m cña ng­êi

nghe. Nhu cÇu nhËn biÕt ®­îc nh÷ng ®Æc ®iÓm

cô thÓ vµ kh¶ n¨ng s½n sµng häc hái nh÷ng thñ

tôc cô thÓ cña n­íc ®ã còng rÊt quan träng. Hä

còng kh«ng nªn suy ®o¸n r»ng hÖ thèng luËt d©n

sù cña n­íc tæ chøc khãa ®µo t¹o hoµn toµn

gièng hoÆc gÇn gièng víi hÖ thèng luËt cña ®Êt

n­íc hä. Trong lÜnh vùc nµy, c¸c gi¶ng viªn cÇn

x¸c ®Þnh ®­îc b¶n chÊt cña v¨n hãa ph¸p luËt

cña n­íc chñ nhµ. §Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy cÇn

ph¶i chuÈn bÞ tr­íc th«ng qua viÖc nghiªn cøu,

®Æt c©u hái còng nh­ l¾ng nghe nh÷ng ng­êi

®ang ë n­íc nµy vµ cã thÓ gi¶i ®¸p nh÷ng c©u

hái ®Æt ra.

VÝ dô, trong mét vµi hÖ thèng luËt d©n sù, uû

viªn c«ng tè vµ luËt s­ ph¶i xin phÐp tßa ¸n

tr­íc khi ®Æt ra c¸c c©u hái trùc tiÕp ®èi víi c¸c

nh©n chøng vµ cã thÓ ®¬n gi¶n ®­a ra c¸c c©u

hái ®èi víi thÈm ph¸n, ng­êi cã quyÒn tù do

nh¾c l¹i c¸c c©u hái nµy ®èi víi nh©n chøng. Gia

®×nh hoÆc th©n nh©n cña ng­êi chÕt còng cã thÓ

tham dù hoÆc uû quyÒn cho luËt s­ tham dù

trong suèt qu¸ tr×nh xÐt xö h×nh sù. NÕu uû viªn

c«ng tè kh«ng xÐt xö ®­îc vô ¸n, hä cã thÓ ph¶i

chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ qu¸ tr×nh tè tông. BÞ c¸o cã

thÓ ®­îc phÐp kiÓm tra trùc tiÕp nh©n chøng.

Trong hÇu hÕt c¸c hÖ thèng luËt d©n sù, bÞ c¸o

kh«ng ph¶i tiÕn hµnh thñ tôc thÒ tr­íc tßa. ThËm

chÝ côm tõ th«ng dông nh­ “bÞ ®¬n” còng th­êng

®­îc dÞch lµ “bÞ c¸o” vµ ë mét sè n­íc, côm tõ

“ng­êi bÞ t×nh nghi” l¹i kh«ng ph¶i lµ mét tõ kh¸c

biÖt so víi tõ “bÞ ®¬n” khi ra toµ.

C¸c gi¶ng viªn ®«i khi nhÇm lÉn c¸c nguyªn t¾c

cña hÖ thèng ph¸p luËt n­íc hä víi c¸c tiªu

chuÈn vÒ nh©n quyÒn vµ hä cø mÆc nhiªn ¸p

dông vµo n­íc chñ nhµ. §©y lµ mét sai lÇm kÐp:

c¸c nguyªn t¾c cña n­íc hä kh«ng hoµn toµn lµ

c¸c nguyªn t¾c cña nh©n quyÒn (mÆc dï chóng

®Òu cã chung mét môc ®Ých lµ b¶o vÖ quyÒn cña

bÞ c¸o), ®ång thêi hÖ thèng ph¸p luËt cña n­íc

chñ nhµ ph¶i ®­îc kiÓm chøng mét c¸ch nghiªm

tóc, hoÆc hiÖn t­îng vi ph¹m cã thÓ x¶y ra khi

kh«ng tån t¹i hÖ thèng nµy.

VÝ dô, t¹i Liªn bang Nam T­ cò, c¸c gi¶ng viªn

vÒ nh©n quyÒn ®· bÞ sèc khi ph¸t hiÖn thÊy r»ng

hÇu nh­ kh«ng cã sù h¹n chÕ hay viÖc gi¸m s¸t

th¸i ®é vµ c¸ch thøc hái cung cña c¶nh s¸t ®èi víi

nh÷ng ng­êi bÞ t×nh nghi, vÝ dô nh­ c¸c quyÒn

däa dÉm vµ t­ vÊn. Tuy nhiªn, c¸c gi¶ng viªn

còng kh«ng hiÓu r»ng ®ã lµ v× luËt ph¸p còng

kh«ng cho phÐp bÊt kú lêi khai nµo víi c¶nh s¸t

®­îc sö dông lµm chøng cø ®Ó kÕt téi tr­íc tßa,

do ®ã hÖ thèng nµy ®· cã ý nghÜa, ngay c¶ khi

gi¶ ®Þnh nh÷ng lêi khai víi c¶nh s¸t hoµn toµn

kh«ng ®¸ng tin cËy ®Ó sö dông lµm b»ng chøng

kÕt téi. Nh÷ng yªu cÇu duy nhÊt vÒ mÆt luËt ph¸p

trong bé luËt tè tông h×nh sù lµ h¹n chÕ vÒ thêi

gian, theo ®ã ng­êi bÞ b¾t giam ph¶i ®­îc thÈm

vÊn, xÐt hái vµ cÊm kh«ng ®­îc “bãp mÐo lêi

khai cña bÞ c¸o”. Bé luËt h×nh sù còng nghiªm

cÊm viÖc lÊy cung b»ng b¹o lùc, däa dÉm, hoÆc

bÊt cø mét h×nh thøc bÊt hîp ph¸p nµo kh¸c.

32

ChØ dÉn. C¸c gi¶ng viªn nh©n quyÒn th­êng rÊt

quen víi c¸c tôc lÖ, tiªu chuÈn vµ h­íng dÉn vÒ

quyÒn con ng­êi vµ ®èi víi hÖ thèng luËt ph¸p, lµ

nh÷ng ®iÒu cã liªn quan ®Õn quyÒn cña bÞ c¸o.

Tuy nhiªn, vÊn ®Ò quan träng lµ c¸c gi¶ng viªn

nh©n quyÒn ph¶i hiÓu ®­îc nh÷ng c«ng cô quèc

tÕ kh¸c cã kh¶ n¨ng gi¶i quyÕt ®­îc quyÒn cña

c¸c n¹n nh©n, còng nh­ hiÓu ®­îc c¸c nguyªn

t¾c quan träng vµ vai trß cña c¸c bªn cã liªn quan

- c¸c quan tßa, c¶nh s¸t, ñy viªn c«ng tè vµ båi

thÈm ®oµn.

Uy tÝn cña mét gi¶ng viªn cã hiÓu biÕt vÒ c¸c

nguyªn t¾c vµ chuyªn m«n cña nh÷ng ng­êi tham

dù khãa häc sÏ gióp hä nhËn ®­îc sù t«n träng

®¸ng kÓ. Mét trong nh÷ng chØ trÝch c¸c gi¶ng

viªn, ®«i khi kh¸ c«ng b»ng, lµ viÖc tËp trung qu¸

nhiÒu vµo quyÒn cña c¸c bÞ c¸o mµ l¹i kh«ng tËp

trung vµo c¸c nhu cÇu t­ ph¸p cho c¸c n¹n nh©n,

hay tÝnh thùc thi vµ cã hiÖu qu¶ cña viÖc thi hµnh

luËt.

Yªu cÇu. HÇu hÕt c¸c n­íc cã c¸c khãa ®µo t¹o

vÒ nh©n quyÒn ®Òu gÆp ph¶i nh÷ng vÊn ®Ò t­¬ng

tù nh­ ë c¸c n­íc ph¸t triÓn h¬n - nh­ng víi møc

®é nghiªm träng h¬n vµ b×nh diÖn lín h¬n. VÝ dô,

c¶nh s¸t vµ c¸c quan tßa th­êng thiÕu kh«ng

gian, thiÕt bÞ, nh©n sù, gi¸o dôc vµ ®µo t¹o t¹i

chøc thiÕt yÕu, nªn cÇn ph¶i cã nhu cÇu hiÖn ®¹i

hãa vµ thay thÕ. C¸c gi¶ng viªn vÒ nh©n quyÒn

th­êng ®Õn tõ nh÷ng n­íc cã nguån nh©n lùc vµ

ng©n s¸ch lín. Khi hä ®Õn mét n­íc kh¸c, hä

th­êng cè ¸p ®Æt nh÷ng tiªu chÝ nh©n quyÒn cao

nhÊt. Kh«ng may lµ n­íc chñ nhµ th­êng kh«ng

thÓ ®¸p øng ®­îc nh÷ng yªu cÇu vÒ nguån nh©n

lùc vµ tµi chÝnh lín h¬n.

Do ®ã, ng­êi gi¶ng viªn nh©n quyÒn nªn nhËn

thøc ®­îc vµ hiÓu râ bµi gi¶ng cña m×nh vÒ nh÷ng

vÊn ®Ò ®­îc tiÕp thu th«ng qua viÖc sö dông c¸c

tiªu chuÈn tèi thiÓu vÒ nh©n quyÒn. Nhu cÇu ®µo

t¹o vÒ c¸c tiªu chuÈn nh©n quyÒn tèi thiÓu kh«ng

chØ xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu vÒ sù c©n b»ng, mµ cßn

bëi v× viÖc kú väng vµo c¸c tiªu chuÈn cao h¬n

cã thÓ bÞ chÝnh phñ cña n­íc chñ nhµ cho lµ

kh«ng thùc tÕ vµo thêi ®iÓm ®ã, do vËy hä sÏ

ph¶n ®èi. T­¬ng tù, c¸c gi¶ng viªn vÒ nh©n

quyÒn còng cÇn ph¶i lùa chän ph­¬ng ph¸p vµ

thø tù ­u tiªn. Hä còng ph¶i quyÕt ®Þnh ba vÊn

®Ò quan träng nhÊt, hÇu nh­ ch¾c ch¾n sÏ ®­îc

nÒn v¨n hãa ph¸p luËt cña n­íc ®ã chÊp nhËn

vµ sÏ dÉn ®Õn mét sè thay ®æi. §iÒu nµy cÇn

ph¶i ®­îc nhÊn m¹nh cïng víi ba vÊn ®Ò bæ

sung vÒ mét kh¶ n¨ng l©u dµi h¬n. Ph­¬ng ph¸p

thuyÕt phôc nµy th­êng n©ng cao uy tÝn cña

gi¶ng viªn.

Mét yªu cÇu kh¸c ®èi víi gi¶ng viªn vÒ nh©n

quyÒn lµ cÇn ph¶i nhËn thøc râ, nh÷ng c«ng cô

nh©n quyÒn nµo cho phÐp c¸c ph­¬ng ph¸p vµ

®ßi hái cô thÓ cña c¸c c¸ nh©n bÞ ¶nh h­ëng bëi

hµnh ®éng cña quèc gia, còng nh­ c¸c c«ng cô

nµo ®ßi hái nghÜa vô cña c¸c n­íc ®· ký kÕt hiÖp

­íc cã thÓ bÞ gi¸m s¸t (vÝ dô b»ng viÖc kiÓm tra

c¸c b¸o c¸o cña c¸c quèc gia), nh­ng l¹i kh«ng

thùc hiÖn ®­îc.

Thñ tôc ¸p dông cña Uû ban Nh©n quyÒn ch©u

¢u lµ mét trong nh÷ng biÖn ph¸p cã hiÖu qu¶ vµ

tiªn tiÕn nhÊt trong sè c¸c c¬ chÕ tßa ¸n quèc tÕ

®èi víi c¸c c¸ nh©n tin r»ng hä ®· ph¹m ph¸p

c¨n cø vµo quyÕt ®Þnh cña c¸c tßa ¸n trong n­íc

(kh«ng chØ lµ c¸c bÞ c¸o mµ cßn lµ c¸c n¹n nh©n).

Bªn c¹nh ®ã, trong qu¸ tr×nh ®µo t¹o cho c¸c båi

thÈm ®oµn biÕt c¸ch kiÕn nghÞ gi¶m nhÑ h×nh

ph¹t trong khu«n khæ Uû ban Nh©n quyÒn ch©u

¢u (chØ ¸p dông ®èi víi c¸c n­íc thµnh viªn cña

Uû ban vµ c¸c n­íc ®· ký c¸c NghÞ ®Þnh th­), th×

gi¶ng viªn ®ã cã thÓ sö dông c¸c ¸n tiÒn lÖ cña

Uû ban nµy.

33

TÝnh c«ng bºng. NhiÒu tiªu chuÈn nh©n quyÒn

®­îc ®­a ra nh»m môc ®Ých h­íng dÉn vµ kÕt

hîp c¸c nguyªn t¾c. C¸c thuËt ng÷ nh©n quyÒn

quèc tÕ vµ khu vùc cÇn cã ý nghÜa chung, bëi v×

nh÷ng nguyªn t¾c nµy kh«ng nh»m môc ®Ých lùa

chän c¬ chÕ nhµ n­íc nµo thÝch hîp h¬n; cã

nhiÒu c¬ chÕ quèc gia kh¸c nhau ph¶i phï hîp

víi khu«n khæ nµy. Theo ®ã, c¸c tiªu chuÈn vÒ

nh©n quyÒn hiÕm khi mang tÝnh cô thÓ, cho dï

®· ®Õn lóc ph¶i cã nh÷ng h¹n chÕ trong viÖc b¾t

gi÷ vµ cÇn cã nh÷ng thñ tôc cô thÓ.

Mét gi¶ng viªn nh©n quyÒn ph¶i n¾m râ ai vµ

thÈm quyÒn nµo cho phÐp ®­a ra c¸c quy ®Þnh

cô thÓ. VÝ dô, ng­êi ta cã thÓ hái mét gi¶ng viªn

“Sau khi b¾t ng­êi, c¶nh s¸t cã thÓ gi÷ ng­êi ®ã

trong bao l©u tr­íc khi tßa tiÕn hµnh xö ¸n?”.

C¸c häc viªn ng­êi ®Þa ph­¬ng tham dù c¸c

khãa ®µo t¹o nh©n quyÒn xøng ®¸ng ®­îc nhËn

sù t«n träng vµ ®­îc h­ëng sù c«ng b»ng, hä

còng nªn ®­îc th«ng b¸o vÒ nguån gèc thÈm

quyÒn cña gi¶ng viªn cho phÐp hä lùa chän møc

®é tin cËy ®èi víi thÈm quyÒn ®ã. VÝ dô, n¬i cã

thÈm quyÒn chÝnh lµ c¸c quyÕt ®Þnh cña Tßa ¸n

Uû ban Nh©n quyÒn ch©u ¢u ë Strasbourg; c¸c

chuyªn viªn ®éc lËp cña Uû ban nh©n quyÒn do

c¸c quèc gia bæ nhiÖm lµm viÖc ë ICCPR; V¨n

phßng Cao uû Liªn Hîp Quèc vÒ Nh©n quyÒn;

CoE, OSCE HR, Tæ chøc ¢n x¸ Quèc tÕ, Tæ

chøc Theo dâi Nh©n quyÒn, hoÆc c¸ nh©n c¸c

gi¸o s­ luËt vµ c¸c chuyªn viªn nh©n quyÒn kh¸c,

mçi nhãm ®Òu cã lËp tr­êng vµ quan ®iÓm riªng?

Ng­êi ta kh«ng nªn thõa nhËn c¸c quy ®Þnh cô

thÓ kh«ng cã sù uû nhiÖm bëi v× ng­êi ta tin r»ng

®ã lµ nh÷ng quy ®Þnh tèt nhÊt hoÆc bëi v× n­íc

®­îc tham kh¶o sö dông nh÷ng quy ®Þnh cô thÓ

nµy trong c¸c c¬ chÕ luËt ph¸p. T¹i Kosovo, t«i

®· chøng kiÕn mét sè luËt s­ vÒ nh©n quyÒn cho

r»ng thêi gian tr­íc khi mét ng­êi bÞ b¾t ®­îc

®­a ra tßa xÐt xö lµ 48 tiÕng ®ång hå. §iÒu nµy

dùa trªn c¬ së viÖc lùa chän nh÷ng g× hä cho lµ

tiªu chuÈn vµ dùa trªn nh÷ng g× c¸c n­íc ch©u

¢u thùc hiÖn theo luËt ph¸p cña nh÷ng n­íc nµy,

mÆc dï kh«ng nªu ®­îc cô thÓ lµ n­íc nµo.

MÆc dï ®©y lµ mét c©u tr¶ lêi Ýt cô thÓ vµ dµi h¬n,

nh­ng tèt h¬n vµ chÝnh x¸c h¬n vÒ mÆt luËt ph¸p

khi nãi r»ng “Uû ban Nh©n quyÒn ch©u ¢u t¹i

®iÒu 5 (3) vµ ICCPR t¹i ®iÒu 9 (3) quy ®Þnh mét

ng­êi bÞ b¾t ph¶i ®­îc xÐt xö ngay. Tßa ¸n Uû

ban ch©u ¢u quy ®Þnh r»ng thêi gian 4 ngµy vµ 6

giê lµ qu¸ nhiÒu ®èi víi c¸c vô ¸n khñng bè,

nh­ng trong c¸c tr­êng hîp kh¸c, Tßa ¸n Stras-

bourg l¹i quy ®Þnh r»ng 4 ngµy lµ qu¸ dµi ®èi víi

qu¸ tr×nh xÐt xö vô ¸n h×nh sù th«ng th­êng, mÆc

dï ng­êi ta ®· ®­a ra quyÕt ®Þnh ng­îc l¹i trong

mét vô ¸n tr­íc ®ã”. Broganv. UK, (1989), 11

EHRR 117; Brincatv. Italy, (1993) 16 EHRR

591; Xv. Netherland, Appl.1894/66 (1966) 9

Yearbook 564; Eguev. France, 57 DR 47 at 70

(1988) (4 ngµy vÒ “nguyªn t¾c” cã thÓ chÊp nhËn

®­îc). So s¸nh víi quyÕt ®Þnh “48 giê” cña nh÷ng

ng­êi ñng hé nh©n quyÒn, c©u tr¶ lêi chÝnh x¸c

h¬n nµy tá ra t«n träng c¸c quan tßa ®Þa ph­¬ng

vµ luËt s­ h¬n bëi v× c©u tr¶ lêi nµy cung cÊp cho

hä tÊt c¶ th«ng tin cã thÓ dïng vµ cho phÐp hä

®­a ra quyÕt ®Þnh cña riªng m×nh.

Ng­êi ta kh«ng thÓ thõa nhËn r»ng viÖc vi ph¹m

mét tiªu chuÈn nh©n quyÒn ®ßi hái ph¶i cã sù

trõng ph¹t hoÆc mét biÖn ph¸p söa ch÷a nghiªm

tóc nhÊt, mÆc dï ng­êi ta thÝch biÖn ph¸p nµy

h¬n vµ tin r»ng ®ã lµ c¸ch thøc hiÖu qu¶ nhÊt

ng¨n chÆn hµnh ®éng. NÕu luËt ph¸p quèc gia

cho phÐp viÖc sö dông c¸c chøng cø bÊt hîp

ph¸p, th× c¸c chøng cø ®ã, nÕu tin cËy ®­îc, vÉn

®­îc phÐp sö dông khi xÐt xö theo tiªu chuÈn

nh©n quyÒn mµ kh«ng cÇn cã biÖn ph¸p xö lý

hoÆc kh«ng cho phÐp xÐt xö, c¨n cø vµo mét sè

®iÒu kho¶n b¶o vÖ.

34

Sù c©n bºng. C¸c gi¶ng viªn nh©n quyÒn cã thÓ

nhËn ®­îc nh÷ng ph¶n håi tÝch cùc h¬n tõ nh÷ng

ngùêi thùc hiÖn ph¸p luËt, c¸c c«ng tè viªn vµ

thÈm ph¸n nÕu hä nhËn thøc ®­îc nhu cÇu c©n

b»ng hîp lý gi÷a viÖc b¶o vÖ bÞ c¸o vµ b¶o vÖ n¹n

nh©n còng nh­ x· héi. PhÇn lín ph¸p luËt vµ trªn

thùc tÕ, c¸c quy ®Þnh cô thÓ cña c¸c tiªu chuÈn

nh©n quyÒn quèc tÕ, ®­îc thèng nhÊt sau nhiÒu

cuéc th­¬ng l­îng vµ cã liªn quan ®Õn viÖc c©n

b»ng nh÷ng lîi Ých nµy. Trong khi viÖc ®iÒu hßa

phèi hîp lu«n cã thÓ thùc hiÖn ®­îc, râ rµng

trong mét sè vÊn ®Ò vÒ thñ tôc, hiÖu qu¶ thi hµnh

luËt ph¸p bÞ ¶nh h­ëng tiªu cùc bëi viÖc t¨ng

c­êng b¶o vÖ bÞ c¸o.

Nhu cÇu tËp trung vµo quyÒn lîi cña c¸c n¹n

nh©n ngµy cµng t¨ng lªn, vÝ dô nh­ vÊn ®Ò b¹o

lùc giíi tÝnh nh»m vµo phô n÷ vµ trÎ em. §Æc biÖt

trong bèi c¶nh cña c¸c ph¸i ®oµn g×n gi÷ hßa

b×nh còng nh­ hoµn c¶nh c¸c n­íc võa tr¶i qua

xung ®ét, vÊn ®Ò c©n b»ng gi÷a quyÒn con ng­êi

cña bÞ c¸o víi an ninh cña c¸c n¹n nh©n cã thÓ

dÉn ®Õn viÖc ¸p ®Æt c¸c tiªu chuÈn tèi thiÓu vÒ

nh©n quyÒn. Tuyªn ng«n cña Liªn Hîp Quèc vÒ

c¸c nguyªn t¾c ph¸p lý c¬ b¶n ®èi víi n¹n nh©n

cña téi ph¹m vµ viÖc l¹m dông quyÒn h¹n ®·

kh¼ng ®Þnh c¸c quyÒn nµy, mÆc dï kh«ng cã c¸c

quy ®Þnh cô thÓ.

T­¬ng tù nh­ vËy, ®Ó gi÷ uy tÝn, ng­êi gi¶ng viªn

ph¶i ghi nhËn nh÷ng nç lùc x©y dùng c¸c c«ng cô

thñ tôc ®Æc biÖt ®Ó ®¶m b¶o c«ng t¸c ®iÒu tra vµ

tè tông ®èi víi téi ph¹m cã tæ chøc, chñ nghÜa

khñng bè, bu«n ng­êi vµ ma tuý, téi ph¹m chiÕn

tranh vµ nç lùc nh»m lµm hµi hßa nh÷ng c«ng cô

nµy víi c¸c tiªu chuÈn nh©n quyÒn.

VÊn ®Ò ph¸p chÕ. Trong mét sè tr­êng hîp,

ng­êi ta còng ®Æt c¸c c©u hái ®èi víi c¸c gi¶ng

viªn nh©n quyÒn vÒ viÖc thi hµnh c¸c chÕ tµi kh¾c

phôc. Tuy nhiªn, kh«ng cã mèi nguy hiÓm nµo

lín h¬n viÖc cè t×nh ®­a ra c¸c luËt lÖ Èu. ViÖc

can thiÖp kÓ c¶ d­íi danh nghÜa b¶o vÖ nh÷ng

quyÒn con ng­êi c¬ b¶n nhÊt còng ph¶i ®­îc

thùc hiÖn mét c¸ch chuyªn nghiÖp, nÕu kh«ng

nh÷ng t¸c h¹i tøc th× sÏ trë thµnh nh÷ng thiÖt h¹i

l©u dµi ®èi víi uy tÝn cña vÊn ®Ò ®µo t¹o trong

t­¬ng lai.

Trong T³p chÝ LuËt häc, John Austin viÕt r»ng

“Nh÷ng g× th«ng th­êng ®­îc coi lµ khÝa c¹nh kü

thuËt cña vÊn ®Ò ph¸p chÕ th­êng khã h¬n

nh÷ng g× quy ®Þnh c¸c tiªu chuÈn ®¹o ®øc. Nãi

c¸ch kh¸c, viÖc nhËn thøc luËt lÖ nµo tèt h¬n sÏ

dÔ h¬n nhiÒu so víi viÖc x©y dùng mét bé luËt cã

thÓ hoµn thµnh thiÕt kÕ cña ng­êi lµm luËt”.

§iÒu nµy cã nghÜa lµ viÖc dù th¶o luËt kh«ng

ph¶i giµnh cho nh÷ng ng­êi thËt sù kh«ng

chuyªn. Trong sè nh÷ng tiÒn ®Ò ®èi víi viÖc c¶i

c¸ch ph¸p lý cã hiÖu qu¶ mµ t«i chøng kiÕn khi

tÝnh ®Õn c¶ ng­êi cã mÆt vµ ng­êi v¾ng mÆt:

C¶ c¸c nh©n viªn t­ ph¸p ®Þa ph­¬ng vµ quèc tÕ

còng nh­ c¶nh s¸t ®Òu cã nh÷ng nÒn t¶ng kinh

nghiÖm kh¸c nhau: c¸c nh©n viªn ®Þa ph­¬ng

hiÓu râ c¸c ®iÒu kiÖn x· héi vµ luËt ph¸p cña

n­íc hä vµ c¸c nh©n viªn quèc tÕ cã quan ®iÓm

kh¸ch quan vµ cã kh¶ n¨ng “suy nghÜ xa h¬n”,

chÝnh x¸c lµ do hä kh«ng ph¶i lµ mét bé phËn

cña hÖ thèng ph¸p luËt n­íc ®ã vµ do vËy, hä sÏ

kh«ng chÊp nhËn nh÷ng h¹n chÕ hay c¸c thñ tôc

bëi ®ã lµ c¸ch mµ hä vÉn thÓ hiÖn.

Bªn c¹nh nhu cÇu vÒ mét nÒn ph¸p lý c©n b»ng

trong ®ã tÊt c¶ quyÒn lîi ph¸p lý cã liªn quan

®Òu cã “chñ së h÷u”, th× nhu cÇu vµ viÖc ®Êu

tranh cho mét bé luËt “hoµn thiÖn” cã thÓ ng¨n

chÆn viÖc th«ng qua bé luËt “tèt ®Ñp”. Trong khi

ph¸p luËt hiÖn hµnh vµ viÖc b¶o vÖ nh©n quyÒn

kh«ng ®­îc “tèt ®Ñp” vµ cuéc ®Êu tranh cho bé

35

luËt “hoµn h¶o” sÏ c¶n trë kh¶ n¨ng tiÕn hµnh

c¶i c¸ch ph¸p luËt nhanh chãng vµ khi ®ã luËt

“tèt ®Ñp” còng lµ ®ñ. VÝ dô, ë Bosnia, trong néi

bé nhãm chuyªn viªn quèc tÕ cña CoE cã sù

m©u thuÉn trong vÊn ®Ò ®Ò nghÞ céng ®ång quèc

tÕ ñng hé viÖc tr× ho·n thi hµnh LuËt H×nh sù vµ

c¸c c¶i c¸ch vÒ thñ tôc, bëi v× mét thµnh viªn

trong nhãm kh«ng tin r»ng c¸c dù th¶o luËt cã

®ñ hiÖu lùc trong viÖc b¶o vÖ nh©n quyÒn, cho dï

tÊt c¶ c¸c thµnh viªn ®Òu ®ång ý r»ng c¸c dù

th¶o nµy cßn tèt h¬n c¸c bé luËt hiÖn hµnh.

Quan ®iÓm tr¸i ng­îc ®ã râ rµng ®· tr× ho·n

cuéc c¶i c¸ch thùc sù, nh­ng lËp luËn vÒ bé luËt

“tèt ®Ñp” ®· th¾ng lËp luËn nh÷ng muèn cã luËt

“hoµn h¶o”.

X· héi d©n sù. C¸c gi¶ng viªn nh©n quyÒn cÇn

ph¶i nhÊn m¹nh víi c¸c nhãm kh¸c nhau mµ hä

®ang cïng lµm viÖc r»ng cÇn ph¶i cã nh÷ng nç

lùc tËp thÓ trong viÖc ñng hé viÖc ®µo t¹o; ph¸p

lý còng nh­ b¶o ®¶m nh©n quyÒn trong thùc thi

ph¸p luËt vµ c¸c lÜnh vùc ph¸p lý kh¸c, bao gåm

kh¶ n¨ng vµ viÖc s½n sµng ®iÒu tra còng nh­ truy

tè vÊn ®Ò l¹m dông nh©n quyÒn, ®Æc biÖt khi viªn

chøc chÝnh phñ vµ c¶nh s¸t lµ nh÷ng ng­êi vi

ph¹m.

ë Tanzania, c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ vÒ vÊn ®Ò

phô n÷ vµ nh©n quyÒn, c¶nh s¸t, c«ng tè viªn vµ

thÈm ph¸n th­êng thèng nhÊt nh÷ng kÕ ho¹ch

chung nh»m xö lý, bµn b¹c, ®iÒu tra, truy tè téi

ph¹m t×nh dôc vµ vÊn ®Ò b¹o lùc trong gia ®×nh.

§iÒu nµy dÉn ®Õn sù thèng nhÊt trong vÊn ®Ò

tham kh¶o ý kiÕn gi÷a c¶nh s¸t, c«ng tè viªn vµ

c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ nh»m t­ vÊn vµ hç trî

cho c¸c n¹n nh©n. C¸c tæ chøc phi chÝnh phñ

còng ®· ®ång ý t­ vÊn cho c¸c n¹n nh©n r»ng

viÖc liªn hÖ víi c¶nh s¸t vµ tßa ¸n sÏ ®¶m b¶o

quyÒn lîi tèt nhÊt cho hä. C¸c tæ chøc phi chÝnh

phñ còng ®ång ý hç trî cho c¸c n¹n nh©n trong

suèt qu¸ tr×nh tiÕn hµnh c¸c thñ tôc nµy. Giíi b¸o

chÝ còng sÏ cã nhiÖm vô gi¸o dôc vÒ biÖn ph¸p

b¶o vÖ cña c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ vµ vÊn ®Ò

vÒ b¹o lùc trong gia ®×nh vµ c­ìng ®o¹t t×nh dôc.

B»ng c¸ch nµy, nh÷ng bé phËn riªng lÎ ®· t¹o

nªn lîi Ých chung ®¸p øng ®­îc tÊt c¶ c¸c môc

tiªu cña hä.

Khi tæ chøc mét khãa ®µo t¹o vÒ nh©n quyÒn cÇn

ph¶i nhËn thøc vµ nh¾c nhë nh÷ng tæ chøc nh­

c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ, héi luËt s­, b¸o chÝ,

thËm chÝ c¶ c¶nh s¸t vµ c¸c quan tßa vÒ vÊn ®Ò

lîi Ých cña nh©n quyÒn trong cuéc ®Êu tranh

nh»m tiÕn tíi mét x· héi d©n sù cã chøc n¨ng.

Lîi Ých cña viÖc sèng trong x· héi nh­ vËy sÏ ®Æt

ra nh÷ng tr¸ch nhiÖm t­¬ng øng vµ víi nç lùc,

nghÞ lùc, tÝnh kiªn quyÕt vµ s½n sµng hîp t¸c còng

nh­ viÖc t×m ra nh÷ng lîi Ých chung th× trªn thùc

tÕ cã thÓ thu ®­îc nh÷ng thay ®æi tÝch cùc.

Toàn văn bằng tiếng Anh: http://usinfo.state.gov/journals/itdhr/0302/ijde/hartmann.htm

36

Nguån t¯i liÖu bæ sung

S¸ch v¯ t­ liÖu tham kh°o vÒ chñ ®Ò gi¸o dôc nh©n quyÒn

Amnesty International First Steps: A Manual for Starting Human Rights Edu-cation. London: Amnesty International, 1996. The full text of this comprehensive primer for hu-man rights education is also available online in Albanian, English, Hungarian, Russian, Slovak, Slovenian and Ukrainian at: http://erc.hrea.org/Library/First_Steps/index.html Amnesty International Educators’ Network Amnesty International Educators’ Network Human Rights Education Resource Notebooks. New York: Amnesty International Educators’ Network, 1997. A collection of human rights education curricula in specific topic areas, including women’s human rights, children’s rights, religion, race and ethnicity, indigenous peoples and the death penalty. Andrepoulos, George J., and Richard Pierre Claude, eds. Human Rights Education for the Twenty-first Cen-tury. Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 1997. A comprehensive overview of human rights edu-cation, including sections on theories and contexts, approaches to teacher training, college and adult education, specialized training for professionals, community-based and nonformal human rights education, and resources and funding. Bernstein Tarrow, Norma, ed. Human Rights and Education. New York: Per-gamon Press, vol.3, Pergamon Comparative and Interna-tional Education Series, 1987.

Brown, Margot Our World, Our Rights: Teaching About Rights & Responsibilities in the Elementary School. New York: Amnesty International USA, 2000. Offers innova-tive strategies and activities for teach-ing about the United Nations Declaration of Human Rights (UDHR) in elementary school. Activities address human rights in the family, the classroom, the school and the wider community. Center for Social Development and Humanitari-an Affairs Compendium of United Nations Standards and Norms in Crime Prevention and Criminal Justice. New York: United Nations, 1992. The principal international instruments in addition to the mainstream human rights instruments which are of interest when training a judicial audience. Center for the Study of Human Rights Twenty-five Plus Human Rights Documents. New York: Center for the Study of Human Rights, Co-lumbia University, 2001. Claude, Richard Pierre The Bells of Freedom. Addis Ababa: Action Profes-sionals Association, 1995. A resource curriculum with resource material for facilitators of nonformal education and 24 human rights “echo sessions.” Available in English, French, Japanese, Amharic and Creole. Text is available online at: http://www1.umn.edu/humanrts/education/belfry.pdf The French language version is accessible at www.civnet.org—under the title Manuel de for-

37

mation, destine aux animateurs de sessions de reflexion sur les droits de l’homme. Claude, Richard Pierre Methodologies for Human Rights Education. New York: Peoples Decade for Human Rights Educa-tion, 1997. A practical introduction to human rights education pedagogy, including an essay on the right to know one’s rights, a guide to curriculum planning, sugges-tions for educating for empowerment and targeting user-groups, and methodologies for evaluation. Text is available online at: http://www.pdhre.org/materials/methodologies.html Dupont, Lori, Joanne Foley and Annette Gagliardi Raising Children with Roots, Rights & Responsibili-ties: Celebrating the Convention on the Rights of the Child. Minneapolis, MN: Human Rights Resource Center, 1999. An interactive curriculum to introduce both par-ents and their pre-school children to the rights of the child. Emphasizes problem solving, critical thinking and citizenship skills, and builds ethical awareness and self-confidence in both children and families. Fisher, Elizabeth and Linda Gray MacKay Gender Justice: Women’s Rights Are Human Rights. Cambridge, MA: Unitarian Universalist Ser-vice Committee, 1996. A study/action guide based on the Beijing Platform for Action from the United Nations Fourth World Conference on Women. Flowers, Nancy, ed. Human Rights Here and Now: Celebrating the Uni-versal Declaration of Human Rights. Minneapolis, MN: Human Rights Resource Center, University of Minnesota, 1997. Text available online at: http://www.hrusa.org/hrh-and-n/default.htm Flowers, Nancy with Marcia Bernbaum, Kristi Rudelius-Palmer and Joel Tolman The Human Rights Education Handbook. Minneap-olis, MN: Human Rights Resource Center, Univer-sity of Minnesota, 2000. A primer for human rights education that includes background information, strategies for teaching human rights, and activities for a variety of ages and situations. Text is available online at: http://www.hrusa.org/hrmaterials/hreduseries/

hrhandbook1/toc.html Harris, D. J., M. O’Boyle and C. Warbrick Law of the European Convention on Human Rights. London: Butterworths, 1995. The best source of law on the European Conven-tion on Human Rights(ECHR) and for guidance in interpreting the same language of the ICCPR. Con-tains the most balanced discussion between rights of the accused and the rights of victims and needs of effective law enforcement. Martin,J.Paul The Design and Evaluation of Human Rights Edu-ca-tion Programs. New York: Columbia University, Center for the Study of Human Rights, 2000. Martin,J.Paul Self-help Human Rights Education Handbook. New York: Center for the Study of Human Rights, Co-lumbia University, 1996. A practical guide to program planning and curricu-lum development for human rights. Mertus, Julie, with Nancy Flowers and Mallika Dutt Local Action, Global Change: Learning About the Human Rights of Women and Girls. New York: United Nations Development Fund for Women (UNIFEM) and The Center for Women’s Global Leadership, 1999. Includes substantive information about the human rights of women in such areas as violence, health, reproduction and sexuality, education, the global economy, the workplace and family life. Each chap-ter connects the discussion to the provisions of the Convention on the Elimination of All Forms of Dis-crimination Against Women (CEDAW) and to the Beijing Declaration and Platform for Action and other international agreements. Nuclear Age Peace Foundation Your Place in the World: Human Rights and Re-sponsibilities. Santa Barbara, CA: Nuclear Age Peace Foundation, 1998. A curriculum that addresses issues of tolerance affecting high school students in their communities by guiding students to define human rights and formulate their own ideas of rights and responsi-bilities.

38

O’Brien, Edward, Elena Green and David McQuoid-Mason Human Rights for All. St. Paul, MN:West Educa-tional Publishing, USA, 1996. An innovative and comprehensive curriculum for high school students that lays a foundation in hu-man rights law and concepts, and challenges stu-dents with difficult questions. Office of the High Commissioner for Human Rights ABC, Teaching Human Rights: Practical Activities for Primary and Secondary Schools. New York: United Nations, 2000. The new edition of this introduction to human rights education emphasizes the UDHR and the Conven-tion on the Rights of the Child.Text is available on line at: http://www.unhchr.ch/html.menu6/2/abc.htm People’s Decade for Human Rights Education Learning, Reflecting and Acting: 149 Activities Used in Learning Human Rights. New York: Peo-ple’s Decade for Human Rights Education, 1996. Text available online at: http://www.pdhre.org/materials/learning.html Reardon, Betty A. Educating for Human Dignity: Learning About Rights and Responsibilities. Philadelphia: Universi-ty of Pennsylvania Press, 1995. Taking a developmental approach to human rights education, each chapter discusses the learner’s skills and conceptual level at a particular age and offers examples of age-appropriate lessons.The introduction provides a theoretical basis for educa-tion for human rights and civic responsibility. Also available in Arabic. Reichel, Philip L. Comparative Criminal Justice Systems, A Topical Approach. New Jersey: Prentice Hall, 1999. Superior outline and discussion on major criminal justice systems in the world, illustrating the major similarities and differences; excellent for human rights practitioners to become aware of how other criminal justice systems differ from their own, to prevent country-centric assumptions.

Reid, Karen A Practitioner’s Guide to the European Convention on Human Rights. London: Sweet & Maxwell, 1998. Excellent for non-lawyers, as laid out by general topics, rather than by sections and subsections of the convention. Seidman,Ann, Robert Seidman and Nalin Abeyesekere Legislative Drafting for Democratic Social Change: A Manual for Drafters. Cambridge, MA: Kluwer Law International, 2001. The best book for use in assisting transitional or post-conflict countries in legislative change. Shelton, Dinah Remedies in International Human Rights Law. New York: Oxford University Press, 1999. Excellent, albeit detailed and technical legal discus-sion of remedies and sanctions in favor of individ-uals who have had their human rights violated by international or domestic law. Shiman, David Teaching Human Rights. Denver, CO: Center for Teaching International Relations, 1999. This thought-provoking activity book makes stu-dents aware of issues of justice and rights, encour-ages cross-cultural comparisons and chal-lenges students to define their own values and consider how they could contribute to a better world. Starmer, Keir European Human Rights Law. London: Legal Ac-tion Group, 1999. Demonstrates the view of an activist for human rights, by a lawyer involved in litigation before the European Convention on Human Rights (ECHR). Tibbitts, Felisa Evaluation in the Human Rights Education Field: Getting Started. The Hague: Netherlands Helsinki Committee/HREA, 1997. Text is available online at: http://www.hrea.org/pubs/EvaluationGuide/ index.html

39

Tibbitts, Felisa “Human Rights Education in Schools in the Post-Communist Context,” in European Journal of Edu-cation (Vol. 29, No. 4), 1994, pp. 363-76. United Nations Basic Principles on the Independence of the Judi-ciary, Seventh U.N. Congress on the Prevention of Crime and the Treatment of Offenders, Milan, 26 August to 6 September 1985, U.N. Doc. A/CONF. 121/22/Rev. 1 at 59 (1985). United Nations Basic Principles on the Role of Lawyers, Eighth U.N. Congress on the Prevention of Crime and the Treatment of Offenders, Havana, 27 August to 7 September 1990, U.N. Doc. A/CONF. 144/28/Rev. 1 at 118 (1990). United Nations Basic Principles on the Use of Force and Firearms by Law Enforcement Officials, Eighth U.N. Con-gress on the Prevention of Crime and the Treat-ment of Offenders, Havana, 27 August to 7 September 1990, U.N. Doc. A/CONF. 144/28/Rev. 1 at 112 (1990). United Nations Body Principles for the Protection of All Persons under Any Form of Detention or Imprisonment. General Assembly resolution 43/173 of 9 Decem-ber 1988. United Nations Code of Conduct for Law Enforcement Officials, G.A. res. 34/169, annex, 34 U.N. GAOR Supp. (No. 46) at 186, U.N. Doc. A/34/46 (1979). United Nations Declaration of the Basic Principles of Justice for Victims of Crime and Abuse of Power.

General Assembly resolution 40/34 of 20 November 1985. United Nations Guidelines for the Effective Implementation of the Code of Conduct for Law Enforcement Officials, Economic & Social Council Resolution 1989/61, 15th plenary meeting, 24 May 1989. United Nations Guidelines on the Role of Prosecutors, Eighth U.N. Congress on the Prevention of Crime and the Treatment of Offenders, Havana, 27 August to 7 September 1990, U.N. Doc. A/CONF. 144/28/Rev. 1 at 189 (1990). United Nations International Convention on Civil and Political Rights. Gen. Assembly Res. 2200 A XXI of 16 Dec. 1966; entry into force 23 March 1976. U.N.T.S. No. 14668, vol. 999 (1976), p.171. United Nations United Nations Standard Minimum Rules for Non-custodial Measures (The Tokyo Rules). Adopted by General Assembly resolution 45/119 of 14 December 1990.

40

Nguån t¯i liÖu bæ sung

Nguån t­ liÖu trªn Internet

Amnesty International: Human Rights Education http://www.amnesty-usa.org/education/ A variety of materials and links from Amnesty Inter-national, including their latest booklet, September 11th Crisis Response Guide and The Fourth “R”, Amnesty’s human rights education newsletter. Annotated Human Rights Education Bibliog-raphy http://soros.org/fmp2/html/bib_intro.html Provided by the Soros Foundation, this compre-hensive bibliography has articles, books, reference materials, professional training institutions and me-dia information on human rights education. Also includes a Spanish-language list of resources. Annotated Primer for Selecting Democratic and Human Rights Education Teaching Materials http://www.hrea.org/pubs/Primer/index.html Annotated primer by Felisa Tibbitts, the director of Human Rights Education Associates (HREA). Russian version also available at: http://www.hrea.org/pubs/Primer/ru/index.html Center for the Study of Human Rights (CSHR) http://www.columbia.edu/cu/humanrights/ Pioneered at Columbia University, CSHR pro-motes human rights research, education and training, and has distinguished itself through its interdisciplinary approach to human rights. Human Rights Education Associates (HREA) http://erc.hrea.org/ An international nongovernmental organization that supports human rights learning; the training of activ-ists and professionals; the development of educa-tional materials and programming; and community-building through on-line technologies. The HREA

Library (http://hrea.org/erc/Library/) lists source-books, standards, glossaries, U.N. documents, treaties and general reference works, with a special section on human rights education bibliographies (http://erc.hrea.org/Library/bibliographies/index.html). Human Rights Internet (HRI) http://www.hri.ca/welcome.cfm Provides access to resources including an online library of human rights documents and directories to human rights education programs, syllabi and textbook profiles. Human Rights Organizations and Resources http://erc.hrea.org/Links/ Extensive list of worldwide links to organizations involved in the study and teaching of human rights. Human Rights Resource Center http://www.hrusa.org/default.htm Working in partnership with the University of Min-nesota, the Human Rights Resource Center has HRE resources produced by nonprofit organi-zations and independent publishers, including more than 50 curricula, guides, videos, documents and other educational aids. National Center for Human Rights Education (NCHRE) http://www.nchre.org Provides educational programs for community groups, nonprofit organizations, schools and uni-ver-sities, helping individuals to appraise their ef-forts in the context of the global human rights standards, through introductory and intensive train-ing work-shops and educational resource materi-

41

als. The People’s Decade of Human Rights Educa-tion (PDHRE-International) http://www.pdhre.org A nonprofit, international service organization that works directly and indirectly with its network of affiliates—primarily women’s and social justice organizations—to develop and advance pedago-gies for human rights education relevant to peo-ple’s daily lives in the context of their struggles for social and economic justice and democracy. Teaching Human Rights Online http://www.oz.uc.edu/thro/index.html Contains critical thinking exercises for individual learning, collaborative problem-solving assign-ments for student teams and conferencing tools for inter-national education online. UNESCO Education Web Site http://www.unesco.org/education/index.shtml UNESCO’s action in education is shaped around three strategic objectives: Promoting education as a fundamental human right; Improving the quality of education; Promoting experimentation, innova-tion and the diffusion and sharing of information and best practices as well as policy dialogue in

education. UNESCO Final Report of the Fifth Session of the Advisory Committee on Education for Peace, Human Rights, Democracy, International Understanding and Tolerance http://www.unesco.org/education/hci/final_report.htm UNHCR Teachers’ Resources http://www.unhcr.ch/teach/tchhr/tchhr.htm Tools for teachers on human rights and other sub-jects relevant to refugees and asylum from the United Nations High Commissioner for Refugees (UNHCR). University of Minnesota: Human Rights Library http://www1.umn.edu/humanrts/ Thousands of links to human rights documents, search engines, mirror sites and much more. Site is also available in French, Spanish and Russian. U.S. Department of State Country Reports on Human Rights for 2001 http://www.state.gov/g/drl/hr/c1470.htm The annual report presents human rights condi-tions throughout the world.

42

C¸c t­ liÖu dÞch kh¸c:

HiÕn ph¸p Hoa Kú

Kh¸i qu¸t vÒ ChÝnh quyÒn Mü

Kh¸i qu¸t vÒ Kinh tÕ Mü

Kh¸i qu¸t vÒ LÞch sö n­íc Mü

Kh¸i qu¸t vÒ §Þa lý Mü

Tuyªn ng«n ®éc lËp 1776

ThuËt ng÷ Th­¬ng m¹i

Cuéc sèng vµ c¸c thÓ chÕ ë Mü

BÇu cö Mü n¨m 2000

Sù minh b¹ch trong chÝnh phñ

Tham nhòng: Mét c¶n trë cho sù ph¸t triÓn

ChÝnh s¸ch ®èi ngo¹i vµ bÇu cö n¨m 2000

Tr¸ch nhiÖm cña chÝnh quyÒn

An ninh quèc gia cña Mü: ChÝnh quyÒn Bush

C¸c bµi ph¸t biÓu cña Tæng thèng Clinton trong chuyÕn th¨m ViÖt Nam th¸ng

11/2000

Giao th«ng vËn t¶i quèc tÕ: §­a nÒn kinh tÕ toµn cÇu tiÕn lªn

43

NÕu cÇn to¯n v¨n cña c¸c t¯i liÖu trªn, b¹n cã thÓ liªn hÖ víi chóng t«i hoÆc lÊy trªn trang web:

http://usembassy.state.gov/vietnam/wwwhircta.html

T¹i sao ph¶i cã chÝnh s¸ch c¹nh tranh: §Æc biÖt ®èi víi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn

Th¸ch thøc vÒ b¶n quyÒn trong nÒn kinh tÕ toµn cÇu

ViÖc ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i Mü

ChÝnh s¸ch an ninh cña Mü trong mét thÕ giíi ®ang thay ®æi

B¸o chÝ vµ §¹o ®øc

Cuéc chiÕn chèng n¹n röa tiÒn

Gi¶i quyÕt ®ãi nghÌo trªn thÕ giíi

M¹ng l­íi khñng bè

Chñ nghÜa khñng bè: §¸nh gi¸ mèi ®e däa, BiÖn ph¸p vµ ChÝnh s¸ch ®èi phã

Cuéc chiÕn toµn cÇu chèng khñng bè: 100 ngµy ®Çu tiªn

S¸u th¸ng sau: Tæng thèng Bush kªu gäi sù ®oµn kÕt

Tù do t«n gi¸o nh­ lµ mét quyÒn cña con ng­êi

HiÖp ®Þnh Th­¬ng m¹i Song ph­¬ng Hoa Kú - ViÖt Nam ®· cã hiÖu lùc

Th­¬ng m¹i trong nÒn kinh tÕ toµn cÇu sau Héi nghÞ Doha

Giíi thiÖu vÒ quyÒn së h÷u trÝ tuÖ

Vai trß cña c¸c nhãm lîi Ých

- 32 -

Trung tâm Hoa Kỳ Phòng Thông tin-Văn hóa, Đại sứ quán Hoa Kỳ

Tầng 1, Rose Garden Tower, 170 Ngọc Khánh, Hà Nội

Tel: (04) 3850-5000; Fax: (04) 3850-5048; Email: HanoiAC@state.gov http://vietnam.usembassy.gov