GODOFREDI GVILIELMIL.B. DE LEIBNITZ,

NOVA METHODVSD I S C E N D J E

DOCEND^QVEIVRISPRVDENTIiE,

EX ARTIS DIDACTICiE PRINCIPIISIN PARTE GENERALl PR£PR£M1SSIS,

EXPERlENTIitQVE LVCE,

CVM

PR^EFATIONE

CHRISTIANi LB.DE WOLF,DYNAST/E IN KLEIN - DOELTZIG,

VNIVERSITATIS HALENSIS

CANCELLARII,

LIPSUE ET HALM

EX OFFICINA KRVGIANA,MDCGXXXXVUI.

REVERENDISSIMO PRINCIPI

AC DOMINO

D O M I N O

IOHANNIPHILIPPO,SACRAE SEDIS MOGVNTINAE

ARCHI-EPISCOPO,

SACRI ROMANl IMPERII PER

GERMANIAM ARCHI-CANCELLARIO

ET PRINCIPI ELECTORI,

EPISCOPO HERBIPOLENSIET WORMATIENSJ,

FRANCIAE ORIENTALIS DVCI,

DOMINO SVO CLEMENTISSIMO.

A V T O R.

editantem me, RE-VERENDISSIMEDOMINE, quemopellae, non invi-

dendse quideni, invidiofetamen (fic enim nova omniaexcipiuntur) Patronumqu^ererem; Tui non locusmagiŝ quam res ipla admo-nuit. Ad TE ire decet quic-quid per Germaniam bonopublicodeftinatur:Hic TIBI

2 COIl-

D E D I C A T I 0.

confiliorum finis, huc o-mnes machjnas per tot an-norum (patia direxifti. Aquo TE tramite neque novi*tatis illecebrse deducunt,neque vetuftatis iacer hor-ror abfterret. Debet TIBIGermania Pacem inter pri-mos; debebit Ecclefia pro-pe inter nullos, fi conliliiscoelum acceflerit. Majusprofe£fco opus eft pennas,^uam arma pacare: pennas^inquam, illas, qux pro atra-mento nobis fanguinem fii-derunt, fed nihil lmpoflibileeft confpirantibus Princi-pum animis; indigent ta-men Duce quodam & velut

Inftî

D E D I C A T I 0.

Inftigatore. Cumque TEprimo in Joco Virtus, inpri-mis yero fortuna, id eft.Providentia, collocaverit;perge uti fapientia tua viri-busque in hoc negotiumdi-vinitus deftinatis. Favetcoelum, optimi quique u-trinque applaudunt, reli-quorurn pertinacia bonispro incitamento eft. Viamvero ftravere yiri incompa-rabiles, moderatisque con-filiis tumores diflentientiumcomplavarunt.

0 mihi tam longe manmt pan nltimavita:

donec videre liceat coeun-tia Germanise ulcera, Prin-

3 cipum-

D E D I C A T I 0.

cipumque concordiam in-ter mutuos amplexus exul-tantem. Tum vero redibithonor templis, charitas ani-mis, virtus genti, exteristerror, falus omnibus: Ve-nerabitur Canos tuos omnispofteritas, & pulcherrimosbonorum fontes exFamiliatua, futurorum feculorumPoetae canent. Et his qui-dem rebus, (ut Symbolomeo utar.)

Fata viafii invenient aderitque iiocatusJova.

Interea vero a minoribusTE non ayertunt tantae cu-rae; nec piget ad literarum

humi-

D E D I C A T I 0.

humilia defcendere huncImperiiSolem. Neque enimignoras quantum arbori inradice, -quantum flumini infonte, quantum ReipublicasinEducationefitumfit. Ni-hil deSeminariis dicam,qua2Tuacura coniervata^propa-gata, partim 6c exltruclafunt; nihil de Templis perTE fplendentibus; nihil dedifciplina Ecclefiaftica perTE reftaurata. Illud tacerenon pofTum5quod haec pro-)ius attinet, quantum in re->aratione Univerfalis Studiiirphordienfis per TE labo-

ritur. Juliae per Germa-niam du# funt Academiae:

4 una

D E D I C A T I 0.

una Herbipolenfis, alteraHelmftadienfis, utraque aFundatore: quis dubitet il-lam Philippinam dici debe-re, quse jam altera yice perTE vivit ? Nomen illi fami-lise tuascoasvum: rw m*?u-7TY>ym pro Hippocrene erit:nec jam atnplius a rivulofuo fe Geranam dicet, inquam aliud ffumen ex piUchro hoc fonte derivaturaeft. Has igitur curas ver-ianti TIBI^ raeditationeshaice nieas non intempefti-vas fore credidi, fed argu-mento magis quam elabora-tione, quse inter itineris in-certa, &diverforiorum ftre-

pitum,

D E D I C A T I 0.

pitum^ & abfentiam libro-rum prope nulla eflepotuit.Ego cum non raro de anfra-£bbus difcendi docendiquevulgaribus diiferuiflem5con-tenderunt a me fepe pras-clari quidam juvenes & fu-pravulgi genium eredi^uthaec publice proponerem.Sedeorum odia timui^ quiquqd vetuftiffimum, idemoptimum eile putant, cre-do, quia in vino exfjeriun-tur. Nunc vero tanti Prin-cipis Nomen & illos placa-bit5 & me teget: quse folafpes animnm Fecit prodeun-di. De caeteris autem difci-plinis alii diflerant, ego ]u-

5 ris-

D E D I C A T I 0.

risprudentiae fepe jndolui.Non quod defint viri fum-mi, qui meliora & fciant &faciant; fed quia illi fuffra-giis vulgi obruuntur, necqlias privatos inter parietesin f)aucis difcipulis nioliun-tur, introducere in publi-cum poflunt. Nec fpes fu-pereff, nifi velut ex machi-na appareant egregii Prin-cipes & vel malitiam, veiignaviam yel invidiam deni-que obnitentium diftur-bent. Tu vero, bono pu-blico nate Princeps, pri-mam fecurim impegilti ex*fcindendo publico malo.Det taatum Deus egregiis

con-

D E D I C A T I 0.

confiliis Ipatium, & anno-rum tuorum au&aria preci-bus Germaniae donet. Vi-debitorbis TE ImperiiAr-chi-Cancellarium, JurePro-ponendi Tuo optima quas-que confecifle. Tum veroin tanta in laudum tuanimmateria.

Non nu carminibus vincet vel ThraciusOrpbeus,

VelLbius; huic mater quamvit, atqnehuic Pater adfit:

Orpbei Calliopeia, Lino formofw Apoilo.

Interea Re verendiflime Do«mine has a me primitias le-renovultucape; voluimusprodeflepublico, an poffi-mus in ravore Tuo fitum

eft,

D E D I C A T I 0.

eft, qui {{afpiraverit Hcebi-vel ingenii noftri promonttoria luperare. T E veroDOMINE iervet Deus pa-triae, Familise, fubditis, &,fi hoc cjuoque addere faseft, mihi. Dabam Mogun-tiae Anno MDCLXVII.

P R £ F A T I OAD LECTOREM.

ftjefcio an prafationem TibidebeantyBetievole Leftor, cum tantiUctScheda Frafatimis tnftar propetota habere videatur. Sed ta~

men mos mori publico gerendus eft. Eho-du?n inquies, cur ego tu nova libro moliris>cUm nolisforma libri? Quia, inquam, hacad decus; argumentum fcripti ad fieceffi-tatem pertinet. Sed funt hodic nonnuUuqui caiigant in tanta luce mnndi, ?nalunt-que inventa fruge glandibus vefci; horumodia omnihis imminent qui meliora moli-untur. Acjamolifn Laurentium Vallam,quod- Dialetticam ac morakm Fhilofophiamreformaffet^ contra furorem Sophiftantmvix potuitfavor regius tutari, qiiemadmo-duf/i in Apologia ad Fonttfkem Maximumipfe narrat. Petrum Ramum, profefjbremReghmi, qni Ariftotele?n examinare^ quam

fequi maherat, onmitim tota Gallia Germa-niaqueFtfdagogorum odia exercuenmt^donecin Farijimjibus illis nuptiis Ariftotelis Ma-

mbur

PRiEFATIO.

nibus hnmolaretur. Quis Galilaei, quisTh. Campanellse/tfto ignoratr quorum aUteri exilio minatijunt} alterum lento carce-re invidi prej/erunt. Nicodemus Frifch-linus a Collegisfuis ad mortem usque paf-

fus eft perfecutimem, & tamen de Gram-maticis tantum qurfftionibus certabatur*Nec minus Gafpar Scioppius novis fuaGrammaticaePhilofophicse regulis, adcwn-pendium tame?idifcendi?nire acco?nmodatir,odhim omnium per Italiam pueritia duRo-rwninfe concitavit. NiM&RenatoCarte-fio, Philofophnc; ?//WtfeGuilieImoHarveoMedicina reformatore dicam, quorum nul-lus invidiam aqualiwn, nuUns odia vulgieffitgit, donec emicuit veritas, & in ipfis

fape caliimniatorum animis triumphavit.Nof nihil ad tanta nomina, fiproprias tan-twn meditationes, non magnornm Virorumreperta proferremus^ quorum nulluseft,quino7i meliorem docendi rationevi dejiderettquam

P R M F A T I 0.

men & in pueritia interrogando excitari;hoc e?iim voluit fhtonis mninifcentia, ex~hibitumque fpmmen in Menone, ubipue-nmi Socrates a primis fenfuque manifeftis^nihil docens, interrogando tantmn ad ea de-ducit qtiiC vel fitbtilijjimo cuique negotiumfnceffhnt: inco?n?nenfurabilitate?n fcilicetdiagonii & lateris in quadrato. Hac nondefunt qui fateantur^ fed Jingukres quas*dam in contrarinm rathnes habent ̂ fcilicetdotlos effe jam tu?n nimis multosy &pr

P R /E F A T I O.

Chriftophorus Colerus in alia ejusdein ar-gumenti; & GisbertusVoetiusMeyerus-que Bnmenjis in Bibliothecis Theologicis,ac Michael Havemannus in A?nufio; tumctiam Henricus Moreelfe in differtationi*bus deStudio Juris: a tota Jludiorum ra*tiove re?n repetiere, perque omnesfe difci-plinas diffudere: quarum in Corpon Jurisveftigia reperiri demonftratum a nobis eftin Specimine Quaeftionum Philofophica-rum ex Jure colle&arunii Sicubi labi*mur, Benevok Lettor, cogita quamfapeutilia fuadeamus, £f compefifatione fa&aerrorwn oblivifcere, Deniquefic habe^ nosqua facienda difcendaque dicemus, minimtgentium omnia ipfosfecijje vel didicijje; ab-Jit hac a nobis jaftantia, quia olim h

PR^EFATIOCHRISTIANI L. B. DE WOLF.

Anta funt LEIBNITII in rem llfe-terariarn univerfam meriea,u t non modo totius Germa-nias, vcrum etiam orbis eruditinnivcrfi lumcn & ornamen-tum magno luo mcrito cele-

bretur. Vaftam eruditionem & fcicntiamcumvirtute, (inequagloria vera, gravi^ fb-lida ncmo exccllere poteft, arftiffimo vrinculocopulansazterrsam gloriamcon(ecutus, iitquinefando aufu cam jmminuendo vcntofam glo-riam quxrit nullam nancifcacur. Adolefcens(ludio Iuris potiflimum fe confecraverat, fedmorc niinimc vulgari fe eidem dedit, cum noi»modo fcriptaClanflimoruni ICronim, verumetiam Autorum ciuorumcunquc Graecorum&Romanonim,Philofophoruni & Matliema-ticorum tam veterum, quam recentiorum,ipfbrum etiam Theologorum,oinni afliduica-te & diligcntia perlegercc at(]iie omnia per-icrutaretur, ica utvix juvcnis fauuserudicio-ne altidima 8c fcicntia intcr viros do&iffimoscmincrct. Non opus efl verbis, ubi rerum tc-ftimonia adfiint. Etenini vixannum xtatis vi-gefimum primurncompleverac,cum in (uccinpublieam profeircc libcllura mole exiguum,

X 2 kd

P R J E F A T I O .

fcd do&rina fubtiliore ac uberrima gravem denova mechodo difcendx docendaeque Iuris-prudentiae, quam in itinere omni librorumapparatu deftitutus ica confcripfcrat, ut in bi-bliotheca inftruQiflima confeckus videatur&acre ac (iibtile autoris acumen fpiret. Diu li-bellushicdefideratus & amultis fruftra qua&-fitus fuit. Merebatur itaque, ut dcnuo recudc-retur. Sunt tamen nonnalla, quae moncri con-fukumduco. Scripfit, quemadmodum dixi,hocopufculumLEiBNiTivs,vixjuvenisfaQ:us.Quoniam vero peromnem setatem, quamdiuvixit în omni ftudiorum^enereindefefTus hae-(it, & veritatis amore nihil unquam antiquiushabuit atqQe carius; miruiTi fane vidcri mini-mcdebct, quod in nontiullis,quae juvenis olimftatucrat, potlquarn ea feveriori examfni fub-jcccrat, fententiam fuarn mutaveric. Ita c. g.in Theoria motiu concreti, quam (ibi ju-veni cxcidifTe ip(e confeffiis cft in AftisErudi-torum, quac Lip(ixeduntur,admittit vacuum& materiae non tribuit nifi fimplicem extenfio-ncm ad motum atque quictem prorfus indiffc-rcntem, necaliaagnofcit corporum elementa,quam particulas mole ac figura differefitcs:quae tunc tcmporis corrimunis erat Philofo-phorum fcntentia, antefignanis eorum CAR-TEsioatqucGASsENDo approbata. Enimveroubi judicio maeis limato 8z polito perpendcratkiextricabiles difficiiltatcs,quae hypothcfis iftaaffert, &quam eaabhorrcac ab omni ratione

cvi-

P R i E F A T I O .

evidenter perfpexerat, miflameandemfecit,cumqueomni animi contentione in naturamcorporiiminqurreret, cafinevi a&ivaconcipinon pofTe, nec fine vi, qua omni mutationi reh-ftunt,qux aliundcvenit, didicit, tandemqueagnovic, phaenomena ifta incelligibili modoexplicari minimepofTc, nifiadmittanturfub-ftantiaefimplices, quas monades appellavit. Inco autem (ibi adeo fatisfecit, ut mihi dixerit, fefuum de monadibus fyftema codcm rigorc de-monftraturum, quoEvcLiDEs ac vctcres Gco-metrse theorcmata iua dcmonrtrarunt, (i ani-mum huc appellcrc pcr alia vacaret, nec fcproptcrca a multis jam annis amplius legerequicquam, quod deprincipiis rcrummateria-lium in lucerrt ab aliis editur. Videanc erĝ o,quo )ure LEIBNITIVM praecipitantix cuiusdamin judicando & nefcio cuius defcQns acuminisaccufenc.qui in iis, qux nondum fatis cxpla-rataolim juveni placucrant, fibi rcpcriflovi-dencur non quoa pueri infaba&iisauda&ertanquam ipfi ignorata obiiciunc,qu«fblidioredifcuffione fa£ta animum fciendi cupidum ex-(atiavemnt. Quodfi cui gloriofum vidcaturpcrfpicaciaasquiparariLEiBNiTio juveni, an-non is famae fuse melius confuleret, fi acuminifuo diffidens hebctudineqi ingenii fui agno-fcercmallet, quod ca perfpicerc nondum po£fet, qiMB LEIBNITIO viro innotuerunt, poft-quam omnes ingenii fui ncrvos in ea explo-randa incendcrac, pubJice camen magis indica-

X 3 vit>

PR^IFATIO.

vit, quam fufficienter explicavit, ut, quemad-modnm dicerc folebat, ftin^eretur vice cotis ?Sane C\ LEIBNITIO juveni hxc excidiflenc, dumnimia ac multivaria le&ione obrutus omniaconcoqucre non poterac; excu(atior erat fa-ftus, quoquis eodcm ucutior vidcri afFe&at.Verumenimvcro nonopusefl, utexemplaelonginquo petamus, quibus probetur LTZIBN;-TIVM maturiori xtate in nonn-ullis mutaffefentcntiam faam, 6c a vulgaribus opinionibas,quas juvenis amplexus fuerat, difceffiffe. Oc-cuiTiinc taliaquoquc in pr&fcnti libello. Certequxdeinfurione diabolica part.I. §.9. tradic,cacumfyftcmatcharmonixprxftabilit^qnodpofl-ea dernum invenit, minime confentiunt,confcquenter dubicandum non efl:, eum inaetatc provcfta infufionem diabolicam in man-cipiafua ranquam opinionem nullo fnnda-mento nixam rcjccifTc. Huc ctiam pertinet,qtiod §. 35. animum noftrum caufam raomscorporispronuncict, utideo juvcnisfalfb fibiperfiraferic, fe in Pnevmatica & Philofbhiapraclicapropriismeditntionibus ad cerdtudi-nem matlieniaticatri pcrvenifTe: ncqne cnimillo temporc eos adhuc fecerat in Mathefi pro-orefliis, qtios polteademum fecit, ubi Pavifiisaegebac & confilio HVGENII , Marbematiciconfummaciffuni, ufus in ima adyta fcientiaspenetrabat. Quamobrem (juoque nulhis du-bito, Lr.iBNrnvM êtate maturiori minimcprobafle rationem, quam reddic parc. 2. §. 19.,

cur

P R i E F A T I O .

cur & quatcnus teftamcnta fint juris natnralis,quippe qure magis ingeniofa, quamfolidaeft.Hasc idco moneri non abs re efle duxi, ne quisLEIBNITIVM fibi adverfarium conftituat iniis,GIKE ipfe tanquam a veritate aliena, mutatafententiareiecic,&nequiscontradi£fcionesfin«gat, aucinfcitiamaccufetinillis, quxaccura-tiori cxamine fa£to ad errorcs vulgarcs retu-Jit. Alterum, quod bcne notandum, hoc e(t.In praefcnti opufculo LEIBNITIVS mukapromittit ab aliis neglc£ta, quasdare voluit.Exempli loco efl-oTheatrumlegale &Hifl:o-riaJurisRomanifpecialior,feuliberdcAuto-ribus Jnris Komani, dequibus vide §. ^g.part. 2. Inprimis huc facit Catalogus dcfidc-ratorum in Jure libello huic in fme adieQ:us,&ex eodem excerptus, quem proximeminuerepollicitabatur. In nullo tamen ftetit promiffis,ctfi vitam fatis longam in folo otio literarioconfecifle vidcacur. Cum,enim haec fcribcrct,ad Profeffionem quandam Juris in aliqua A-cademia adfpirabat. Quodfi votis, qux tuncipfiuserant, rcfpondifleteventus, nullus am-plius foret Catalogus dcfideracorum & aliaopera cgregia proftarent, quibus Jurispru-dentia fuiffet ad id perfe&ionis fafligium evc-Q:a,- a quo adhuc tam procul abeft, quam illotempore,quoCatalogus defidcracorum con-debatur. Quoniam vero longc alia fueruntLEIBNITII fata, quam prxviacre potuerat;cum unus homo omnibus non fufficiat, dcfici-entetempore, fivcl maxime nondeticiaht vi-

rcs%

P R i E F A T I O .

res, a Jurisprudentia ad aliaprorfus ftudiaavocatus, de iis, quae ad Jurisprudentiam pcr-ficiendam tcndunt, cogitare haud quaquampocuic. Non eft quodobjicias, LEIBNITIVMquoquc maturiori setatc multa prorniflifle,quorum nihil perfccic, veluti Scientiamdyna-micam, Scicntiam infiniti, Geometriam fitus,commerciumepiftolicum, commercio epifto-lico Anglorum opponendum,aliaque non mi-noris pondcris acutilicatis. Cumenimnihilmagis curaehaberetquamfcientiarum incrc-menta, &capromovendi cupidinc inexfatia-biliflagarct; (i qua occafione ferente ipfi in-cidebat cogitatio de iis, quibus perficiendis vi-res fuas paresnoverat, ea quoque perficercfibi propofuit. Aftquoniam tcmpus non efl:ies venalis, quod volunt vota, tollunt fata» nechomo fefe obligare potcfl: ad id, auod haccreddunt impoflibilc. Ceterum ctn prsefenslibcilus a LEIBNITIO juvene fueric confcri-ptus, &quamvisipfeirtnonnilllis,qu3E remipfamnon contingunt, nuitavcrit poftea fen-tentiam fuam; hoc tamen non obftante in il!orcpcrient ctiam feniorcs JCti, quibus eorumconatus inperficienda Jurisprudentia juvaripotcrunt, & ipfum hoc opufculum monu-mentum excelfi ingenii eft, quo intcr primi or-dinis eruditoe cminet LEIBNITIVS. Faxit Dc-us, ut publica ntilitas, quam fe quaeiivifTc infine profitetur Autor, promoveatur! Halz,d. 24. Aprilis, Ao. 1748*

METHODI NOVyE DI-SCENDJE DOCENDiEQVE

JVRISPRVDENTLEPARS I.

Generalis, caeterisque Facultatibuscommunis.

De ratione Studiorum in univerfum.

§. i.Tudiorum ratio eft fpccic»qusedam RationisStatus, idcft, modns pcrveniendi adftatum a&ionum pcrfcQa-rum.

§. 2. Status autem iftedicitur H

2 STVDII IVRIDTCI

Chymici multis circulatibnibus fpiritumvin» volatiliflknum rcddunt,& multisdiftil-latioaibus ac cohobationibus cum men-ftruo, ipfa metaUa fupra alembicum ituracornmuni confenfu docent. Laminas eti-am inukis flexionibus habicum certo mo-do refiliendi acquircre, docuit in Elcmen-tisdccorporc Th, Hobbes.

§. 4. Bruta docilia eflê dubitaj-e nonpotcft,qui vcl Ht€t. Rornrii libellum, quodoruta racione utanturmeliushomine, velPlinUna elephantis funambuli miracula,v d elcphantis canifque Panegyricos inZ/^/7/Epiftolislegit. Quxomniacrcdibiliafecic Vicnnenfc nuperum choreas duccnti-umcquorum fpecimcn.

5. K. Cumque infantes extrinfccorati-onis ulu primisannisa brutis parum dilfe-rant, informatores eorum a brutorum do-ttoribus nonnuilanon incommodemucua-buntur. Habcntenimpeculiaria fuaarcifi-cia mapiftri equorum, canura, avium; inloquendo, canenda, venando.

§. 6. Generale autem inftTumcntumeft,efc2,cumparent,copia; cum abnuunt,denegaeio.

Quis cxpedivit Pjittaco fuumCorvos quis olim concavum falutare,Picasqut ifocuit noHra vcrbacQnmri*

M

PARS GENERALIS. 3

Magjfter artis, ingcnique UrghotVentcr, negatas artifex Jcqui 7>oces,

Ita Balcarica gens narratur non prius ci.bum pucris prsebuifle, quam propofitumfcopum tetigilfent. Et

pueris dant cruftuia blandiDo&orcs^ eicmcnta velint ut difiere pritn*»

Ab hoc raore reftat in nonnullis (cholisconvi£him habentibus, pcena }ejunii, Da*tavicen.

§. 7. Licebit boc artificio ad infantcsuti, non vero in liberalia ingcnia jam racio-ne utentia, quibus pro pabulo corporis ob-jiciendum pabulum animi, id cft, honor.Unde ortus cft claffium locationumqucin fcholis trivialibus, & promotionum inAcademiis mos. Etolim qui egregie ftete-rant, a caEtcrorum puerorum corona cumJaude domum deducebantur, quod excm-plo Ciccronis conftat.

§. 8« Tantum de fubjefto habitus cau-/a vcl modusacquirendicftvelfupernatu-ralis infufio; vel naturalis^/^^.quacin fentiencibus, qua calia funĉ dicitur do-Brina.

§. 9. Infufio eftvel divina, vel diabo-lica. Divince excmpla habemus in donoljnguarum Apofl:olico,ctfi(]iiidam ultra il-hm £c(h(in durafle non putentj quo fenfu

A 2 non

4 STUDII JURIDICI

non eflet habitus, quia non permanens. InHiftoria Ecclefiartica fimile habemus ex-emplumde S. Ephrtm Syro, qui precibusBmtiiiMagni fubitam 1 inguae Grxcx cogni-tioncm obcinuit. Noftris tcmporibns infii-(ionis diabolke in mancipia fita, exemplanon defune. Ncc hodic omnis infufio divi-na abefle putanda eft, hoc enim fine Divi»nam ftudiis noftris benediSioncm implo-ramus.

§.IO. Ab infufionc properamus ad af-fuefaBionem, qux fit pcr aQionis imprf-mentis quantitatem. Quantitas autem eftvcl extcnfiva, vel intenfiva: Extenfiva con-(iftit in a&ionum multitudinc ; Intenfiva inmagnitudinC) (eu ad habitum imprimen-dum fortitudinc. Prius rcquifitum etiamvulgonotum efl, cumdicunc: Habitunicomparari crebris aftionibus; de pofte-riori (ilent.

f.II. Multhudinh feu crebritatis in agen-do, efficacia confTrmatur vulgari illo:

Acideptrvumptrvo, magnum cumu/abisacervum,

Et Ovidius canit:Gutta cavat /aptdemt confitmitur annu-

lus ufu,Et teritur preffa vomcr aduncus humo.

Quopercinct^Efopi tcftudo,aquila celerior,

PARS GENERALIS. 5

& germanorum provcrbium: ^Bcc fangfam$el)f, fomt aud> naut fcrrum ignicum. HincPy-thagorxi negabanc quenquam fomnumcapere deberc, antequam

Omnia totius repctivcrit a&s dici.Kepctitionem cnim nocct efle nimis dila-tam in annum ufque, ut vulgo in fcholis fit:Sed decct fubnoctemdiurna ftudia, cxitufeptimanaefummam dicram, exitamcnfisfummam fepcimanarum, & iineanni fum-mam menfium repccendo, fummari,&cxiingulis gradibus notacu digniffima rumi-nari. Qu_od nefcio an ha£lenus obfervatumfit a quoquam. A 3 $.13.

3TVDII IVRIDICI

$ 3 . Exeodem fonte infignis dida&icusIVilhelmusScbickardus miraoile hebraicamlinguam docendi derivavitarrificium,quodinhoroldgio fuo ipfe exponit, fcilicet 12.pueros fimul inftituit,in hos Grammacicamficpartitus e(l, ut alii regulas nominis,aliipronominis,&c. alii partem hanc, alii aliamSyntaxeos tribueret. Lexiconetiamfuumbreve in eos diftribuit, alii N, TX\\ 3, alii i}&c. affignando. Ita fe^luni cil,utuno re-citantc aue refpondence, c^teri attendente?portioncm cjus tandem ludendodifcerene.Et hac rationc hodicque m foholis dccerctnon pluribus iclem affignari, icd lcftionemin fingulos diftribui,quifiinuljunQ:iegre-gramtandemharrnoiiiamcondituenc.

§. 14. Et tancum dc multitudine aQ:io-num, lcquitur caruru intcnfio feu msgnitu-

PARS CENERALIS. 7

egregie, fi a minimis incipiendo, continueper gradus adfummacrefcata&io. Quod& Chymici circa regimenignisinaflbefa-ftionc inanimatorum jubcnt. Milo Croto-niata memorator tali artificio fibi roburcomparafle : Vitulnm quolibcc dic femelad certum ufque locum portabat, ita cre-fcente vituli pondere,cre(cebat infenfibili-ter quoque robur Milonis: Donec ad extre-mum grandemtaurumin Olyfnpicisludis,fpcftante tota Grascia, geftavit. Eadem ra-tione podit & arsbibendidifci, (imenfuraquot lcptimanis pcr vitra augcacur. Itaconjecit Gallus ille, qui cum in AcidulisSualbacenfibus cerneret Germanos aguxbibendae magis magisqiiecontiiiuaaaorio-ne afliicfccre; crcdidit nanccfleludurripo-tatorium, eine

8 STVDII JVRIDICI

nullismuliercularum Iadicrisqfitatum eft.Qua racione mirum,quam facile totum me-morizimprimatur. tgnofcatmihi feverusLe&or, quod harum nugarum exeniploutar, quando conftat nos in nugis quam fe-riisdoccndis ingeniofiorcscffe.

$.16. £t hzcde affuefa&ione (eu caufahabicus ctiam fenfu carentibuscommuni.Veniendum cfl: ad DoBrinam. Dtcere cnimcft habitum cfficcrc in fenticnte, qua talecft, fcu per fenfum. Unde tota haec ars di-cicurD/^^/V^nam & qui fponcedifcunt7(edocent, hinc iis XVTCUKKTVV nomen.

§• l7* Qy.cmadmodum autem Medicinafchabctadanimaliscorpus, icado6trinaadanimam: Cumque Medici fit curare, i) tu-to, 2) cito, 3) jucunde; confequcns eft̂ idemflcincura animx requiri, nempe utdocea-tur 1) folide, 2) cito, 3) jucunde. Ex qui-bus primum facic ad effe, reliqua ad beneefle; primum ad ipfum habitum, reliqua admodum commodc introducendi. Priinumautem duo continet, tum ut ver.a docean-tur, tum etiam ut firmiter implantentur,ne cico clabantur, nam & Mcdicis recidivacavendaefl.

§. 18. Ee illud quidem, utbonadocean-tur, pertinetadobjeftumhdbitLis, de quoinfra dicemus. Ut vcro ftmitcr implan-

tcn-

PARS GENERALIS. 9

Xcntur, efficit a&ionum multitudo, uc citoefficit magnitudoj quaefuntcau&habitusinanimatis communes, de quibus $. io*feqq. facis di£him eft.

§. 19. Ultimus vcro fcopus, ut jucundedoceatur, proprie hujus loci eft, qui in ani*rwalia tantum cadit. In animalibus enioifingularis quxdam ratio cft ipfa ita afluefa-ciendi, uc fpontefefe ad doarinamrccjpi-endam capaciora rcddant, qaod fit volup-tacem iis pnefbando, cum diicunt, doloremcum aures obturant. Idque inbrutisfic eCca & blanditiis; in homine utilitate (tan-quam efca) &honore (tanquain blandl-mento.) De quo jam praeoccupavimusdicere §. 6. 7.

j . 20. Jucundc autcm difcunt, tum fiJinis jucundus ipfis proponatur, tum (i me*Ma difcendi fint jucunda. De finc §. 19. di-£him cft. Mcdiadifcendi jucundafunt, (iludcndo doccntur. Quo mirifice faciuocComcediaB & Fabulsc. Hoc finc confeftacfunc Chartulx Lufbriae GeographicetAftronomicac, Hiftoricae, Chiromanticsc,&c. & tefferac Aphabetum continentes,quarum meminit Hicronymus ad Pauli-nam. Item Sales, Epigrammata, Pi&urse,Carniina,Mcmorialia. Quo pcrtinet£f

10 STVDII JVRIDICI

bufgico, quem fataterris tantiim oftendc*runt, deftinata: Emblemata AlcUti, Aaave-draque Politica ; & Huttem Thcologicain fchola cordis, & Iudus ille artificiofifli-mus,cujns meminit Fr. Chrift. RofencreuzyinNuptiis; ubi admodum LudiLatrun-culorum virtutes inalbo, vitiaqueinnigroliabitu,mira in fe invicem arte pugnabant.

§. 21. Diximns primnm dc caufahabi-tnsinanimis, brutis&homrnibus commu-ni nempe Afptefa&ione, a 5. io. ad $. 15.titrinque inclu(Tve,cleinde dc caufa habitusbrutis & hominibus cantum communi; Da-tfrina* §. 16. huc uftuie. Reflat, uc dica-mus de caufahabitus nominibus propria:Injlitutiovc.

§. 22. Habitus hominibus proprii funtvcl Memoria, vel Invcntionis, vel Judicii,*unde ScDidattica iftorum habicuum tri-plex: Mnemonica, Topica, Analytic*. Poflumus enim propofitiones (quippe quse fo-li hominipropriae funt,) mcmorarc, faccre,judicare. Topica autem 8c analytica unaJogicavoct comprehenduntur,ex quo patetJjfgicsm & Mnemonicam DidaBica partescfle. Quibus denique methodologia nonimmerito addetur. Mnemonicapraeftatmateriam, methodologia formam logicaapplicationem macerise ad formam,

§•23.

*AR5 GENEKALIS. H

§. 23. Mnemonica fitndamentum eft resaliqua fenfibilis, quae dicitur Nota cumrememorandacertarelationcjun&a, quae cftVei comparatio: Similitudonempe &diffi-milicudo; velconnexio, qualis e(ttotius&partis, partis & compartis, caufe & effe-&us, figni & fignatt. Unde verba inventafunt, alioqui tuiflet hominibus difficilli-mum, rerucn meminifTe. Verba enim iiontantnm figna funtcogitationismeaeprcefen-tisad alios, fed & notas cogitationis me«prxtcritaead me ipfum, ut demonftravitJh. Hobbes principio Elementorum de cor-pore. Ex notis autem illx maximae rone-monicac funt, quas (cnfibiliflimaE, ut fic di-cam, adde §. 14. Uti verba, quac non audi-nntur tantam, fed & cum voluptatc, v.g.carmina, termini, ut vulgo vocant, clap-pantes, qualesconiungunturnon fine ma-gna difcentium puerorum commoditate innonnullis vocabulariis: Item Allufiones,quo artificio Schkkardus in Horologionebraico ad imprimendas difcentibirt radi-ces, nfus eft. Et mirum cftjquanturatotaharmonia linguarum, 8c vocum congrui-tas hanc rem juvet. Non tantum autemnotse auditus,fed & multo magis notai vifu.9ad memoriam pertinent. Huc pertinenrHieroglyphica Veterurn /Egyptiorum, &

h

12 STVDII JVRIDICl

hodiernorum Sineniium, dequibus mnltaKirchcri Oedipus: Item difpofitiones re-rum percellnjas, inobviaconclavisparte,8c reliqurc in certa loca diflributiones, dec|ulbus Autores Mnemonici confulantur,inprimis foh. Henr. Alftedius in ThefauroMnemonico, & Janus Cxcilius Frcy, in viaadfcientias&artes; addanturque IVhickcl-mmnnian* hiflorinrurn adumbrationesperpitturas, nonutique fpernendae.

§. 24. Tapictkw artisinvcntivxfunda-mcntum funt loci, id cft, rclationes tran^cendcntes, uttocum, caufa, materia, fi-mile, ^c. Et ex rebustalialiquarelationenexisftunc propoiitiones pcrartem combi-natoriam, utftisediximusinnoftra de artecombtnatorU differtatione. Nec conrem-ncnda flint, qux in hanc rcm contulereRaym, Lnllius in operibus variis, & Job.Jfrnr. Bijhrfeldtus in cpitome artis me-ditandi.

§. 25. Analytica feti ars judicandi, mihiquidem videtur duabus ferc regulis tota«ibfoivi: 1) Utnalla vox admittatnr, ni(icxplicatn, 2) ut nulSa propofitio, nifi proba-ta. Quas arbitror longe abfolutiore?; e(7e,nuam quatuor illas Carte/ianas in primaPhilofbphia/]«animprimariacn:,(|uicqiiidclarediftinaeqiiepercipio^lludeftvernm:Qux infinitis modis iillit. J. 26.

PARS GENERALIS. IJ

5.26. Mcthodalogi* fcu ars difponendiverfatur circa mcthodum. Mcthodus au-tem eft velw^«r^/«,cujushjEcefl:regula,quicquid fine altero cognofci poteft, nonvero altcrnm fine ipfo, illud alteri praponidebet; vcl occa[ionalis> cujus nulla genera*lis rcgula tradi pote(t, fed variat infinitisniodis: Qua de replura diflcrunt JacobusAcontius in libello de methodo, & cpidolaftratagcmatis Satanac addita; & Joh. Nel-dtlius^ & /ibrahamus Calovius*

§. 27. Et ha&enus dc caufis habitustamgeneraiidimis: Aftionum mnltitadine&magnittidine,& generali: Jucunditate;quam fpecialibus: Artc mnemonica, topi-ca, analytica, methodologia. Sequiturna-bitus objtBum (eu ip(a a&io, cujus cfthabitus.

§.2 8- Cujus ratione habitus eft vel corpo-ris vel animt. Habitus corporis vel funtcir-ca aftionem relinqucntem, d-nortNMyot vdfiinc fa£li tranfeuntis. Arusopus relmqucn-tes vel naturam fromovent , applicandoagens & patiens^ 8c deinde ce(?ando, utiagriculmra, horticultura, ars paftoritia,annquiflimjeartiurn; ars item medica, chy-mica, veterinaria: vel fuum fblae peragunt,tocumque opus exequuntur, ut omncs illas,quae res tamdiu jungunt,feparant,vel trans-

for-

14 S T V D I I

formant, donec prodeac certa ipfis optatifigura. In conjun&ione confiftic v. g. ars pi-(korteyinfeparatiofte (hcuaria, intrans/or*tnatione omnes, cuise rebus primiunliqui*dis, deinde confiftentibus certamformamimprimunt, uc Metalli-vcl Vitri-fuforia, Pi-ftoria, Typochyfia. Ut nunc non perfe-quar infinitas pro objeGrorumvarietatcexhisaQibusmixtas,quasfufiusexplicuitC/.JLrhardus Wcigtlius in Analyfi Euclidea.Intcrca certum eft, omncs in applicationeagentis naturalis; vcl conjunftione, vclfeparatione, vel transformatione rerunijvel his inter fe mixcis confiflere.

§.20. Artes faBi transeuntis, feu OpUSnon relinquentes, dicuntur vulgo Excrci*fw,&confiftunt vel in promocionealteriusr,vel fimpliciter in motione mei. In yromotU0»

PARS GENBRALIS. IJ

riatione variaeft,utinoculisarsflendi cumvelis, inlingua ars diftin&e elegamerqueloquendi velcanendi, arsitem difcernendifapores vinorum aliarumque rerum ; ingutture ars bibendi, & in ftomacho (etfi ali-oqui vifcerum internorum nondatur ars)nonnullorum promptitudo haufta cum ve-lintre-effundendi. Itainlabiis, ucalterexeorum formationc velut fermone me intel-ligat, dc quo Hclmontius Junior in edita nu-per diffcrtatione de alphabeto naturae. Ta-cco denonnullorum artibusdigitos articu-losque aut alia membra fingulari aliis in-confueta ratione fleQendi; item de artepraeftigiatoria, t>on Dcr ©aucfeU âfd ĉ, quopertinet & crumenifecarum celcricas. Exeodem fonte eftars muficaor^anica, quaevel immediate digitis aut pedibus vel ple-ftro aliquo mediance fit. Denique omniuminter fe & cum re praefenti membrorumharmonia comparatnr arte gefluum , dequa prseclare icripfit Scipto CUromontius.Quo pcrtinec arshiftrionica, quas etfi olimfcontempta, hodie tamcn etiam apud ma-gnos viros non immerico in pretio nabetur.

5.30. Ethi funthabituscorporis, etfi in-ter eos magnum difcrimen obfervari debe-at. Quanquam enim mediante corpore,omnes exercenturj aonnulli tamea habituft

m

16 STVDII JVRIDICI

in ipfo corpore,in ita dicam, ita fiti funt, utetfi animusomnes regulas pernoverit, ar-tcm tamen cxerccre non poffit, nifi acce-dcntc corporis afluefa&ione, v.g. in ludopihe, in falcando, in arce tnufica tam vocaliquam organica, &c. Et hi propriefunt ha-bittu corforis. Habittu vero alii nroprie funtinanimo, &corpustantum diaanti animoparet, nec ipfum qnicquam artis contri-D«it; ntin arcibus plerisque «Vor^^are-linqucntibus^ &in ludolatrunculorumvelaggcrario,aliisquein ingenio fitis, & in po-tefiate artificis exiftentibus.

§.51. Habitus animi nunc fequuntur» O-mnis autem aftio animi eft cogitatio, namcftvcllc nihil aliud eft, quam cogitarcreibonitatem. Omnis porrocogitatio eft ali*cujus propofitionis. Meri cnim tcrminifimpliccs tantum apud bruta reperiunrurhominis imaginacio nunquam eft (Ine ali-qua reflexione.

§. 32. Propofitio omnis cft vel fingularis,hinc Hijloria v. g. Magnes in Mecha Ara-biac riinum trahit loculum ferreum Mahu-medis, fingamus cnim cxempli gratia, hocita efle, vel uni verfalis contingcns cx indu-ftioncfingulariumpendens, hinc obfervs-tio v.g. Magnes ttahitferrum ; vel univer-f«lis ncceflaria cx ipfis terminis demonftra-

bilis,

PARS GENTERAtfS. I?

b\\\s,hinc Scienti*, v.g. Qufcquid rnovetur,ab alio rnovctur; vel, fi magncs trahit fer-rum, necefTe cft corporca cffluvia cx ma-gnete in ferrum ire.

§.32. Hiftoriaigitureftrnaterobferva*tionum. De cujus natura, conftitutione,partitionc egrcgie / h Baconiut dc Verult-mio in tra&atu incomparabili deaugmcn*-tis fcientiarum, nccminus praeclare in no-vo fuo fcientiarum organo. Qnia veroincadem materia dantur hiftoriaeTobfervatio-nes, &theoremata (cxquibusfcientiacon-flatur,) v. g. IliSiofia: Fabii Maximi, quifubCsefare Augufto vixit, uxorfuitgami-la; Obftrvatiofcuchria:mulieresfuncgar«

l / 7 i l h i h i l; g gcani comniittendumzldeo jam propofitio-ncsinunivcrfum,nonrationecopul3c&(igniuc§.3i.fcdrationcterminoruiTi,particmur.

§. 3^. Tennini porro aut fiintfimpliccsautcompofiti. Simplkes funt, qui funt indc*clarabiles pcr tcrminos notiores, quiaim-mcdiacc fenfui objiciuntur, ipfae ncmpequalicatcs fenHbilGF. Quicquid autem ha-bet qualitaces fenfibiles, feu quicquid eftfen(ibiIe,illuddicicnr£oj.EthaEcefl:pcrfe-Giflima entis definitio: quoties enim pro-barevalumus,aliqiiidefle,probamnsexeoquia nos vel alii fenferint, aut ipfumct, fen-

B fione

18 STVDll IVRIDICI

fione immediata; aut faltem aliud, quod(ine ipfoeflenon poteft,quaeeftfen(iomc-diaca. £c qualitates fiimilfumcae (feu ima-ginabilitas) conftituunc Effentiam, fcnfibi-Mas Extjlentiam , ex cogitacionc autemplurium entium fimul, QX\X\VXX\X Rdatibncsyleu afTeftioncs entis Nam ex coimagina-bilitatc feu coeffentia oritur comparatw,huc idcm,diverfum; fimilc, diflimile,con-trarium: gcnus, fpecies; univerfalc, fin-gularc. Ex confenfibilitatc feu coexiften-tia oritur connexio, huc totum, pars; ordo,unum, plura; neceffariam, contingens,conoexum, caufe, &c. Hinc fluit Mctafhy-fita nnivcrfa.

$. 24. 6)ttalit*Us porro finfibiles in fpe-cie,aliae muite tantum percipiuntur;aliaE &pbantafia, feu mcdiantibus organis corpo-reis. Mtnte percipiuntur duac tantumqualitates fcnfibiles: i)cogitatio, 2) caufalt-tas. Cogitatio cft qualitas fcnfibilis intelle-£his humani fcu nefcio cujus rei in nobis,nuam animadvcrtimuscogitare. Etfi, quidnthoc ipfum: cogitarc> explicarenonma-gis poffimus, quam quid fit albedo^ autquid fitextcnfio. HancqualitatemetiamDeo&angclis inefle^demonflratione colli-gitur. Circa hanc igiturqualitatcm fenfi-bilem, qux dicicur cogitatio, vcrfacur Logu

PARS GBNERALIS. 19

ca > poft Metaphyficam nobiliffima fcien-tiarum, ab Ariftotelead Mathenwticorumformam demonftrative tradica.

§.35. Alceraqualieasfolamente fenfibi-lis eft caufaiitas, quandoexeffe&uperde*monftracioncmcolligituneftealiquamcjuscaufam êtfi latentem. Echacc qualitas,pra-cifisaliisqQalitatibus^v.g.motUjfigura^&c.ineft cauCc mundi, feu Deo ; tum caufismirabilium quorundam faftorum inmun-do,feu angelts;& deniquc animo noftro,tan-quam caufac mocus corporis: Etfi modumcaufandiexpiicare non poflumus. Et hzccftdoftrina Pncumatica, quaeagit dc enti-um incorporeorum a&ionibus ad extra;quemadmodum Logica agic de eoruma£Hone ad intra fcu cogitatione: (quo perti-nct & Philofiphia pratitca, feu doftrina dejucundo & utili, «juftofcueoquodcom-munitcr utile cft.) Hujus loci eft demon-

Jiratio extftcntia Dei & attribucorum cjus,angelorum item ] & mentis incorporeae inT\ob\s,feuimmortalitatis anima. Inquibusrebus propriis meditationibusmiraoilira-tione ad mathematicam cercicudinem per-venimus, quod nos longe majoris seftima-mus ad tranquillitatem mencis, 8c fiduciamsecernitatis, quam fi vel perennem mocumvelquadraturamcirculi invcnifTemus.

B 2 $.36

STVDIl IVRtDfCl

§.36. Qutlitttes organss corforeisfenjt"hiltstunt vel- communcs pluribus organis»nempe: numerus, (qui omnibus fenfibuscxtcrnis percipitur) nuc Arithmetica: &txttnjio ejusque varii modi, (qujcvifu ib-lum & ta£u pcrcipitur) hinc Gcometria.Porro quicquid pmer extcnfioncm & nu-mcrumaliamadhuc qualitacem fenfibilemhabet,iddiciturG>r/>ttj. Quicquidnon ha-bct, dicitur Vacttum. Hic jam oritur Phyftca.Senfusautcm fimpliciffimuscftta&us, quopcrcipitur: tnotus. Quse explicare, cft ge-neralis phyficac: quia, ut deindedemon-ftrandum eft, in caiteris qualitatibus nihilaliudeft quam fubtilismotus, per quem,afllimta extcnfionê cacterae omnes cxplicaripofllint. Sunt 8z qualitates ta&us fpccialcs:foliditas, fluiditas,tenacitas, glabricies, &c.Quariim, u.t & lucis colorumque, cumfb-norum, odorum, faporumhiftorifidiligen-tiffime colligendaeft, uctanto facilius caii-fa permateriam 8c motum reddi pofliN

$.57. Philojophiam abftra&am de quâlitatibus fequitur concreta dercbus,inquashx qualicaces coicrunt. in qua nihil aliudfit, quam quod hifVoricerernm qualiwtesreccnfentur, & nihil denuodemonftratnr,(ed fiibfumtio tantum tk ex pry-demonflra-tis in Philofophia abftraQia. Hicagiturdc

Deo,

*ARS GENERALIS. 21

Deo, angelis, mcntenoftra; igne,vapori-bus, meteoris, aqua & fpccicbus liquorumvariis; terraipeciebusvariistcrrafeumi-neralibus; plantis ; denique animalibus.Hic igieurnon qualitatum connexio interfe & cum fubje&is, fed fubje&orum connc-xio cum qualitatibus rccenfetur. Potefthaec Philofophiae pars dici, ii$cyt*q>Uiquemadmodum praccedens, 7raoy^cc

22 STVDII IVRIDICI

triam imbibat, ctfiopusnonfit, in nomirri-bus fimplicium, v. g. ftirpium, animalium,&c. latinis, nimis diftineri, raro enimoc-currunt. Hoc fict, (i certa diei parte, v. g.mane, (ic incer paedagogum&condifcipu-los latine; a meridie inter ancillas & con-jugem, vernacule loquentes. Hac artcAlbcricus Gcntilis filium fuum infantemtres linguasfimuldocuit. Ipfecumeolo-auebatur Latinc,conjux Gallice, domefticiAngliccquae ipfi vernaculaerac lingua. Al-terum hoc temporc ftudium (\tgc&uumyveniar igitur quoridie inter homines mora-tos cultosque, ita facile fpe6bando proficiet.Tertiumlit hiJlorU% tum univerialis, tumin fpecie facrse 8c ftatus mundi prafentis.

j . 40 Cum vero fextum annum attige-rit,mittatur in ludum publicumf\w& res con-verfationem 8c tandem amicitiasper vi-tam duraturas praebec; vivat parum apudparentes, ut difcat ad propriam prudenti-am refugere; afuefcat exercitiis, arti mu-iicae, faltatrici, gladiatoriae, jaculatoriae, pi-£lorix,aliisquc in vitancceflariisveldeco-ris ', inprimis vero clcgantiae verborum.Accedat vero & hifioriarum veterum{pe-cialior cognitio, &diligcnti(IimaA/-ofA^-

PARS GENERALIS. 23

dantur cx Phy/ica nomina tantum herba-rum, mineralium,arboriim, animaliumjn-ftrumentorum mechanicorum; quo perti-net Comcniierbis fe nfualtum piftus, fea d ili-gentius pingendus,& coloribus convcnicn-tibus illuftrandus. Addatur excrcitiumfiy*//, non literis tantum, kd & fcrmone & qui-dem excemporaneo: oflendantur ei loci dis«currendi, mcmorandi, invcniendi pcr ar-tcm combinatoriam.

§. 41. A duodecimo ad decimum oBa~vum: Libcralius tra^lecur, praeceptori-bus non fubfit, fed amicis. Monftrentur cinaeuraartisque arcanamajora, fundamen-ta artium mechanicarum , ut ex iis faltem,matcriam.inftrumcnta, regulas principalci& precia fciac; icem racionem commcrch*rum per orbcm, utdignofcatintermerce»,fciatpretia, locaundeveniunc. Jamdifcacmcdicin* rudimenta, anatomiam,vircs

24 STVDII IVRlDICf

Galltcam & Italicam : utque Scripturamipfam audire poffit, Hebraicae Graecaequetantum, ut intelligere ipfi vecus novumqueTeftamentumliceat. Declamct publicc &incomcedias prodeat. Nam, ut re£te H.GrotmsyRbetorica aliarum artium coronis>nonnifi hauftis plerisque difciplinis acce-dit. Sic autemexcrcitium hoc non in latinafolum> fed & vcrnacula. Sed primario ex-crccatur in ea profeflione, in qua fuas ali-quando dotes explicaturus cft. Habeatquoque & libtomm cognittoncm, quae mi-rum quarrtrum & ornamonei & utilitattspraeftet. Vivat hoc tcmpore non in fchola,led acadepiia vcl aula & alioqui loco ccle-bri, in quo in magnorum virorum notitiamfamiliaritatcmquc venire liceat, quod cftfundamentum nodie promotionis. Nequeenim amplius facile quisquam ex acadc-miis ad orncia vocatur ? Olim mos crat fcri-bere adUnivcrfitatcm, &'cgregii alicujusjuvenis dcnominationcm abeapctcre; h odiealiis artibus emergendum: unde nondecet, acadcmias e(fc in locis minutis &obfcuris.

§. 42. Tempus omne vcro a decimoo&avo anno , vel fi tardius ingenium fit,vigefimo, ufque ad promotionem fercgri-*nationi tribuatur. Inqua curct valetudi-

nem,

PARS GENERALIS. 2$

nem, qiso pertinet medici Auguftani, cujusnomen non fuccurrit, elegans traQatus dtmtdicinaperegrinantium : Obfcrvet notet-quecommoditates in cibo, pocu, xdificiis,veftibus, agricultura, raechanicis, quasapnd aliquem populura invcnk. Obfervet& leges & confuetudines fingulares. Ambi-atnoticiam magnorum virorum, quacperc-grinis magis quam domcfticis patet, inpri-mis fecrerariorum & miniftrorum ftatus.Si quas etiam memorabiles hiftorias, fi quafingntaria naturae^artisaudit, diligenternotet. lta obtinebitur finis pcregrinatio»num, uta regionead regionernnon folummercimonia, (ed & artes deportentur. Inprimis vero, fi rcgio aiiqua in cercis manu-fafturis excellit,dct operam ut arces coruniexpifcetur. Plura non efl: hujus loci diccre,fummi viri prseoccuparunc. Hjec funt,qu«deratione ftudiorumm univerfum, ex vc-teribusnoltasdudumque conceptis mcdi-tationibus inter diverloria, fine libris inchartam conjiceredeproperavimus. Undcnec licuit multarum allegationum pompamargines ftipare. Si non pervulgaca, nec

inutilia, attulimus,& cxfcriptorum &novacorum crimen effugie-

mus.

B $ ME

a6 STVOII IVRIDICI

METHODI N O V ^ DI-SCENDJE D O C E N D J E Q V E

IVRISPRVDENTIVEPARS II.

Specialis, ad folam Jurispruden-tiatn reftritta.

$.1.

J Urkprudentia eft fcientiajuris,propo-fitoaliquo cafu feufa&o. Cujus tra*dendae mcthodum cum moliamur,necefTe eft ut duo agamus: i) 5n ideadelineemus lCtum perfe&um^ & quicquidad ejus confummationem pertinct, qucm-admodumC/c^rofecit in libris de oratore;2)vtas defi^nemus ad perfc&ioncmgrMJpui?di, auc ficubi placeret, in fecnndis terciis-que confiftcndi. Qiiemadmodum PUto mlibrisde republica, ldeam; in dialogis verode legibus, quod aflequi cuique liceret, ex-pcfuit.

J. 2. Quicquid ad ICti pcrfcBi cruditio-ncm pertmet, dividi potcft ad rnftarTheo.logixin partcm did*&icam feu pofitivam,ea continencem qux in libris authencicis ex-prcflc extant, & ceni juris ftint\hifloricam,

ori-

PARS SPECIALIS.

originem, autores, mutationes, abrogatio-nesque legum enarrantem; cxegettcam,ipfos libros auchencicos interpretantem&aenique apicem caeterarum; folcmictm,feu controver(iariam,cafus in legibus inde-cifos exratione & fimilitudine definientem.

$.3. Ex his didaBka &poUmica propriefuntpartcs Jurisprudentise, hiftorica vero& exegetica funt requifita tantum. Hsectheorka^ Wfapra&ica. IQus cnim qua ta-lis fatis habet, (1 fciat, quid in propofito cafu(lt juris, quodpotcftetiam mere pragmati-cus aflequi, imo qui ne latina quidem novit,ied difficulter, imo inutiliter; nam (1 quisnegare audeat, non poterit ex hiftoria legi»busque demonftrare: idco cmpyTici magisnomcn merebitur, quamejusqui vcram injure Philofophiam fit aflecutus.

§. 4. Merito autcm partitionis noftracxemplum a Theohgia adjurisprudentiamtranfl-ulimus, quia mira eft utriusquc Fa»cuhatis (imilitudo. Utraque cnim duplexfrincipiwn habet, partim rationem> nincTheologia Jurisprudentiaquc naturalis,(quarum illam Raymundus de Sabunde &Thcof>hilu6 Raynaudus, hanc vero Grotius,Hobbes caeteriqueexcoluere, quorum infra

.̂ 70. mentio het,) partim Scripturam fculibrumqucndam authenticum leges pofirt-

vas,

STVDII IVRIDICI

vas, illicdivinas, .hichumanas continen-tcm. Male vero nonnulli huic comparati-oniMcdicinamquoque, Philofbphiam, acMathefin mifcuere. Nam Hippocrates,Galenus & Ariftotcles erroris fepe convi&ifunc; Euclidi non crediturquia dicic, fedquiaprobat, quod fccuseftinlegibusdivi-nis humanisq;,ubi (heprorationc voluntas.

§.5. Necmimm cft, quod in Jurispm-dcntia, idem & in Thcologia uui vetiirc,quia Thcologia fpcciesquiedamcft Juris-prudentise nnivcrfim fumtx > agic enimde jure & legibus obtinentibus in repu-blica aut potius regno Dci fuper homi-ncs; moralis de jiire privnto, reliqua de ju-republico: Nam, ut noftrammet de artecombmataria commentationcm p. 29. ali-quantifpcrexfcribamus, infidelcs quafir^-belles funt. Ecclcfia velut fubditi bensjper»(bnacecclefiafticae imo & magiftratus politi-CUSy velllt miniftri fif magiftratus fubordi*nati; excommunicatio vz\\\tBannu6;&o-Grina dt Scriptura facra & verbo Dei,vdutdelegihtu & earum huerprctatione; de ca-

! i b f l d /theotiajde crroribus fundamcntalibus,qua-ft dc deli&U capitalibw; dc judicio extremo,& novi(fima die, 8z valitura illic fatisfaQ:io-nc Clirifti, velut tefrQceJfujudiciario & tcr-

PARS SPECIALIS. 29

tnino, & folutione fro alio ; de remiflionepeccatorum, velutde/tffvaggratiandi; dcdamnatione aeterna, velut de pcena capita/i,aut qusc raorti xquiparatur, pcrpctui carce*r't6. Brevitep: totafereTheologiamagnampartcm ex Jurisprudentiapendet. Quotiestejiamenti, quoties h

3O STVDII IVRIDICI

Dorfchei pofthumum opus Jurisprudenti»thcologicx tituio reflet.

§, 6. JurisprudcnUa dida&ica, Elemcn-torum nomine non inepte appellabitur adimitationem elementorum Eucltdis, qucinin titulis fuorum librorum Tb.ffobbesdc-mentis dc cive & corpore,ac Job.a Felde,& S*m. Pnfcndorf elementis Jurispru-dcntiac fecuti funt. Elementa duobusab-fblvuntur: Explicatione terminorum feudefinitionibus, quibus refpondet titulus^wrbjign.; & propofitionibus feu praceptis9quo pertinet titulus de reg.jur.

§. 7. Dtfinitionts (eu explicationes ter-minorum juridicortirn peculiari libellotra-dcndap funt, nullis admixtis praeceptisfcuregulis; hic poffit appcllari: Partitionesju-r/j. Methodusejus non fitalphabctica, fedaccuraca Sc fblida. Mirum enim, quaminmethodo folida & naturali res rem expli-cet, & mcmoria juvecur. Quam in rcmcommodidimae (iinttabelUyquarumopc 1-i-cetuno obtutu primumin generali tabulatotam fcientiae velnt gcographicam map-pam, deinde verofpeciatimfingulasquaftprovincias luftrare. Hx vcteribus inco-gnitx,a Petro Ramo cjusque difcipulis pri-mum celehrarafunt: Magnam quoque inillis diligenciampofuic Theodorus Zwinge-

rus

PARS SPECIALIS. gl

rus in cthicis politicisque, & in )xxrtjob,7*h.Freigiw. Hos innumcrabilium aliorumcaterva fecuta eft, fcd vix atfecuta quodoptamus, mcthodum,inquara, naturalem.Nam.ut re&e Pctro Ratno Ramiftisque ob-jecit incomparabilis^ipr«/afwi«i,efteccre illianxietate dichotomiarum, ut rem coangu-ftarcnt magis quam comprehenderent,quae interea velutanguillaelabebatur, autpro grano proprietatum inutiles divifio-numpaleas relinquebat.

§. 8. Cutn vero doccndjc Jurispruden-t\x methodus, comprehendat & methodumdiftoncndx, videamus quas varii vias inive-rint. Juris enim in artemredigendivetusadmodum cura eft, quam & Cicero olimGellio tefteagitavit. Deinde in eandem cu-ram incubuere Jurisconfulti veteres, nc-quc enim tantum confufbs quseftionum&refponfionumlibros, fed&D/gf/?/»,vcl ip(bnominis indicio ordinata, & Inflitutionesconfecere. Sed quia eorum fcripta &mu-tilata 8c difcerpta funt, licet cantum ex in-(criptionibus legum Juftinianearumnon-nulla divinarc. Trihonianut aliam in Infti-tutis, aliam in Digeftis & Codicc metho-dum tenuit. Illicenimtria;«r«0£;>5acon-ftituit, pcrfonas, res 8za8iones,\\tPcrfona'rum capitc explicuit foteftatem patriam,

do-

32 STVDII IVRIDICl

dominictm > nuptias > tutelam , curatn ,omnem nempc potcftatem in ipfasirnme-diate perfonas fine rerum intervcntu. Al-terum caputeft,quotiesrrt interveniunt,&vdprincipatiter, ut non certa pcrfona pro-pri

PARS SPECIALIS- 33

allinebant. Quin imo videntur pro certohabuifte, methodo Iegum fempcr efle uten-dum, quafi eas & in Logicam exerccrcntimperium. Idque & culti(fimo hoc xvononnullis infignibus viris placuit. JEgidiusMommerius in differtatione dcftudiojurk>negat alios habcri debcrc locoscommuncs,quam leges; aliam mcthodum, quam le-gum; folas illas in nnmcrato habendas, cse-tera negligenda. Meierusquoque, CollcgiiArgentoratenfis direftor, in prafationeob-lique illis irafcitur, qui fuam methodumaudcnt Imperatorixpraferre. YLtAntoniusMatthiri in collegio fundamcntorum juristex profefTb difputat, novam juris metho-diimimitilicer,imodamnofehocrerumfta-tu concipi. Faterifcfe, Juftinianeam opti-mam noncfle; fed quid fi, inquit^nectuaCxt^ hteri, optandum, utaliud publicaau-torirate juris corpus excet : Nunc vcroquamdiuadhocrecurrendumfit,novasme-tnodi commento laborem in duplum cre-fcere,quiaprxterjufl:inianeam nova quo-quc methodus memoriee imprimi de6eat.

§. TO. Sed nos conrra methodtlujlinianeavitia, novaeutilitntemexplicabimus. Pri-mum in ipfamethodoluftinianealaborcre-fcit in duplum, dum alia eft Inftitutionum,alia Digeitorum Codicisque mechodus. /«-

C ftitu.

34 STVDII IVRlDlCI

fiitutlonum methcdus per per/ottas, rcs 8ca&iones primum fuperflua eft; actiones.cnim tam ex jarc pcribnarum,quam rerumdcfcendunr, &ipfacpcrfon^ v.g» fervi&filii familias, habentur pro rebus > daturcnim non minus fervi quamequi vindica*tio. Et in filios familias etiam eft domini-um , fed certis a republica modis rcftri»£tum. Et utbreviterdicam, eft haec metho*dus non cxjuris fedfa&i vifccribus (umpta.Perfbna cnim & res funt fafti, poteflas Sc ob-/igatio&c. juris termini. Et fi (cmel metho*d\imja&i eligcrc voluic, curnoitcontinu*avit, cur non fubdivifit perfbnas &res exphyficis 8c ethicis,v» g. Perfonas in furdos,mutos, ccECOs;hcrmaphroditos, pcrfcftos;viros, fceminas, impuoeres, minorcs, adul-tos; divites, paupcrcs; nobilcs, magiftra*tas, rufticos, pcregrinos *, haereticos, (chitmaticos, &c. Res; individuas, individuas,pretiofas, viles, mobilcs, immobiles^femo-vent^s, thefauros, nummos, rcs fungifailes;quadrupcdcs, equos, feras>. &c. Cur, in-quam, non ita titulos jurisdiftribuit, &innngulis quid juris eflct, explicuk? Agno-vit fcilicec, hac ratione fecuturas infinitasrcpcciciones, nec polle x̂ cm ad urtiverfaliaredigi. Perinde ac fi Gcodaeta non formaefed materix racione doQrinam fuam parti-

re-

PARS SPECIALIS. 35

rctuf, & ageret de dimenfione agrorum,pafcuorum, camporum arenofbrum, ar-gilloforum, faxoforum. Quis non huncnovum Euclidem rideret? Ita igitur Juris*prudentias divifio a concreto iumpta. o-mnisconfufionisprincipium eft, & acieosJpotius pcrtinet, qui vel traftatus vclindi*ces fcribunt, hi pofluntex variistitulis col*jigere jura fcEminarum^ mutorum, furdo-rum, orc. Illud quoquenegarinonpotefl',metnodiim legum hodierno £vo planc nonefle accommodatam: Nullibi jura cccUJi*ajiicay v\i\\\'\b'\feudalia^ nullibimateriacon-turftis creditorum commode inferitur. InDigeftii certe & Codict perpetua ordiniacau& cft veterisjurisratio,qax tantumadhodiernam, quantum fus ad Mincrvam*

§. II. Methodus vero nova incredibiliacommoda afferet, C\ accurata crit; ita enimprimum mirabile orietur compendium d*Jccndorum, dum genepalibus regulis infinNtae fpeciales (imul difcentur, & prasmiffisgencribus gradatim defccndecur ad (pc*cics, dicenturque ea tantum, qusc nudage*ticraiiumfubfumptionenonconftant.Naniut refifce animadvertit Feldenus in prafatiohe elcmentorum^ quid opus efl: fpccialiterinculc^rc, minbrem fndigere curatorc,alioloco furiofum, alio abfentem: Cumgenc-

C z talis

STVDII IVRlDlCf

nem referat td jus perfonarum, tanquamcontradiftin&um juri rerum;cutn tamen,utinfraoftendemus, in ipfojurererum inter«ccdit perfonae poffidentis obligatio, cx fa-€to «jus tanquam quafi contra&u, poflef-fionc nempc, orca, qua tenctur ad refti.tucndum. Cactera particularius non per-fcqueniur.

$.14. Sed quia de aliis judicium nobisfumfimus > candcm in nos poteftatcmpublicatione noftrarum meditationum fa-ciemus. Demus igitur operam, ut fblidammcthodum cx ipfisrerum definitionibuscruamus. Jurispriuienua eft fcientia a&io-num, quatenus judac vel iniuftccdicuntur.Juflum autern atque iniuftum efl:, quicquidpublicc utile vel damhofum efl. Publice^ idcft, primum mundo, feu reftori cjus Deo,deindc generi lnimano, deniqiicreipubli-.cx : Hac fubordinatione, ut in cafu pu*gnantiae^voluntasfcu ntilitasDeijfi italoquiJicct, prxferatur utilitati gcneris humani,& haccutilitati reipublicae, & haecpropriae,

De propria autcm utilitate dicere, non Jtt*ritprudenti*, fed Politica cO,

§. 15. Momlitas autem, (eu juftitia, veliniufticia atlionis oritnr , cx qualitateperibnx agentis in ordine ad a&ionem, ex

PARS SPECIALIS. 39

a&ionibuspraecedentibiisorrta, quae dici-tur: G)ualita& mora/is. Ut autcm quali-tas realis in ordine ada&ionem duplex eft:potentiaagendi, & neceffitas agendi; itzpotcntia moralis dicitur lus, ncceflitas mo-ralis dicitur Obligatio.

§* l6. Subje&um quatitatis moraHs eftPerfona & Res. Perjbna efl: fubftantia ra-tionalis, caque vcl naturalis vel civith*Naturalis Deus angelus, homo. Scd Deuseft fubjeftum juris fummi in omnia, nulli-us vero obligationis. Perfona « t i is e(tColUgium, quod quia habet unam volunta-ternccrtofigno dignofcibilem v. £. cx plu«ralitatc votorum, Iorte,&c. ideo obligarc &obligari poteft. ^jquoque fubieftum ju-ris eft&obligationis, v.g.fiofficio aliquidlegetur, jus crit apud omnes fiicccflbres; Siquis in officio exiftens, qua talis eft alicuidamnum det, ipfum omcium tcnebitur,tranfibitque in fucceflbrcsobligatio. Itafiequo aliquid legetur v. g. phalerx, dubi-tandumnon c(t,ad dominum equi/alienatocquo, rem tranfirc: idem de fcrvo jaris eft,qui ipfenon pro pcrfonahabendus,fedrc.In orani vcro iure reali res e(l fubjeBnmobligationis. Porro ad fubieftum pertinettota Succejftonum materia. Quia (ucceffioeft motus juris vel obligationis de fubicQo

C 4 in

4 0 STVDII IVRIDICS

in fubie&um. Trathmdum & hic de iis,quxp\\\Y\bus commwiia funt.

§, 17» ObjcBum juris & obligatioriu efl:CorpusCubitQi^reSfperfona tertii. JusiV/ cor-pus meum, tanquam fubiefti, dicitur Li-tertas. Jus in rem dicitur Facuhas, & ha-bct fpecics: Dominium dire&um in rcimaterianr, utile, feu jus urtndi fruendi informam; jus fervitutis in partcs formae fcucmalitates; jus detinendi, ufucapiendi con-aitioncm; &aliajura rcalia. Jus m fer-fonam dicitur Pote/iasy & multis modis va-riat, intcrdum vitae 5r necis, interdumcaftigationis, interdum incrcpationis, &c,Obligatio eft, nc altcrius libertas,facultas,poteftasquc impediatur: Quae impeditiodicitur Inittria. Et obligacio, ne poteflas al-tcrius in meimpediatur, eft pofitiva, qaateneor aliquid facere vel pati\ & dicitury.ocr ij»ex,iiv ubligatio. Cxtcrx obligationes,nc altcrius libertatcm impediam,vel arripi-am rem, funt magis privativae. Obie&umporrojuris mci efl:, quicquidmeaintereft,ldque vcl ipfummet, vel aequipollens feuxftimatio: Quo pertincnt prctia rerum.

§. 18. Cauja ghtalitatit Moralis effeNatura & A&io. Natura cfl: canfa liberta-tis & facultatis & correfpondcntis in alioobligatiouis de non impcdiendo. ABio eft

cau-

PARS SPECIALIS. 41

caufa poteftatis in perfbna agente, ad ali-quid faeiendum, velinfeipfa, aut rebusluis patiendum; eftque vel fojfefjio, vel inju-ria, vel conventio. PoffeJ/jo tribuit jus rc*Uprimum in corpus meum, quia hoc anteomnia poflideo; hinc libertas: dcindc inresalias, quae font nullius; hmcfacultas.Unde mihi jusoritur, remmcam, ubi inve-nio, vindicandi: Et alteri obligatio, hocnon impediendi. Injuria in ftatu mere na-turali dat laefojaslibcrtatis, facukatis pote-fhtisque omnimodse, feu jus bclli in Isedcn-tem focietatis rupcorem. Sed in rebuspu-blicis, imo & aequitate duce, ita reftriQra efl:haec licentia, ut acftimatione debeat eflecontentus, refervata reipublicae pcena, (idamnum confulto datum eft. Injuria igiturfons cfl: deliftorum & quafi deliftorum.Conventio vero promiflionesacceptationes-que omnes in fe continet, quo pertinet do-Cxrina de verborum interpretione, conditi-onibu6t &c. Quafi contraftus vero ad jusreale pertinent. Multa vcro, quae ex hisnaturae foncibus non videnturdefcendcre,fed ex lege,illa omnia eo ipfoex eorum uno,nempe ex conventione defcendunt,quia po-pulus in legislatorem compromilit.

§• l9' Qll^re & omnes obligationes pu-blicorum /udiciorum, five ad pcenam cor-

C 5 po-

4 2 S T V D I I

poralem five pecuniariam tendanc, pcrti-nent ad pa&orum fontcm: promifit cnimquilibetfubditus reipublicas,fe decreta eiusvel univerfalia, ut Icges: vel fingularia,utfcntentias; rata habiturum. Decrcvit au-tem lex,ut,qui hoc faciat, illud perfolvat.Ex ipfo igicur pa&o promiflsc fidclitatistcnecur. Ita patet, ad hnnc locum reducitJiê olicep» Drt)nunacn, ordinationes nempepoliticas, quibus vita, convcrfatio, fumtusvcftium,convi viorum^ omncs denique fub-ditorum aftioncs formantur: Ncc minuscrtminalia, quxcircamaiora, pacemnem-pe publicam, fecuritatem civium, hono-remqueDei\ & magiftratus occupantur. Exeodem paftorumfonte eft juspubticum, 8cipfe dcniquc procefTus tam civilis quamcriminalis. Cuiusfinis eft execinio^quaeeffcrealifatio qualitatum moralium, feu ut, quihabet poteftatem vel neceflkatem mora-lem, habeat 8c naturalem.

5.20. Ita igicur univerfi juris fumma ca-pita dcduximus. Nam modi acquirendiliiris funt: 1) Natura, libertatis nernpe&iacultatis in res nullius agendi, 5-17- 2) Suc~cej]io§ 15. qiisc non producitnovumius, (edvetns transfert. Succedunt autem ab inte-flato mcro jurc £oli defcendentcs, in ftirpes,fed ita k\ ea tancum bona, qux parentis

eranc,

I»ARS SPECIALIS. 43

crant, cum nafcerentur, quia anima eo-rum per traducem ex anima parentis ortacfl:: caeterorum fucceflio ab inteftato per*tinet ad fontcm pa&orum , quia cx legedefccndit. Teftamenta vero mcro jurcnulliuseflentmomenti, nifianima efletim-mortalis Sed quiamortuireveraadhucvi-vunt, ideo mancnt domini rerum, quos ve-ro hseredes reliquerunt, concipiendi funcut procuratores in rem fuam. }) Tertiusacquirendi iurismodascftjP^^rci nul-lius,animo impofterum quoque poffidendi.Ex quo ius impofterum quoquc poflidenditraQandique oritur, quod eft reale. 4) Coti-'ventio^ velut traditio incorporalis, pcr fignarei acquipollentia. feu verba; quo pcrtinct,quicquid ex jure civili feu lege defcendit,utcriminalia & procc(Fus. Poteft tamen con-vcntio rednci hon fblum ad poffeflionem,fcd & ad iniuriam; quia fallerc,eft darnnumanimodarc. vrelut ruptiofocie-tatis humanae in ftatu mcre naturali omneius mutuo tollens,imo altcri in akerum res-que eius jus abfoluturn tribuens, quod ta-mcn in rcpublica lcgibus eft refbriftum.

§. 21. Caiifacautem juris in uno,funt mo-di amitcendi juris in alio, (eu acquircnda?obligationis. Modi aucem amittendae ob)i.gationis, funtgaufc recuperandijuris; feu

libe-

4 4 STVDII IVRIDICI

liberationis. Qualis eft i) mors fine haere-dibus; 2)folutio> quo reducimrcompen-fatio; & 3)conventio, quo iterum reduci-tur lex. Ita igicur arbitror, (umma juris ca-pitaexmeri juvis evidcntiffimis principiisa me fatis digefta efle. Neque enim alia ju-ris obli^ationisquc caufa aut contrarium feudeftrti&ivum reperiri potcft, quod in hisnon contineatur. Specialius rem deducerc,peculiariopcradcbetur. Hxcaucem^ quaede methodo difponendi juris diximus, mc-rito hoc loco praemittenda erant, quia nonfolumjurisprudentia didaftica,fed & pole-mica, accurata hac methodo difponi debet.

§. 27. Nec omittenda hocloco, quae deJurisprudcntitE polcmicie inclufione in po-moeria didaQ:icas magni viri confuiucre: Siextantiores concroverfce publica aucori-tate decidantur, formeturqlie novum juriscorpus accurate difpofitum. Quam in remilluftrifllmi Bacont) tum in fermombus fidc-libwy tum in augmentis fcientiarum pne-claraemeditationes extitere. Mihi brevitervidctur, triam novo corporc requirenda:Ut fcilicet confcriptum fitplcne, breviter,ordinate. Ita abcrit rcpetitio, obfeuritas,contradiQio.

§. 23. Tempus eft, utadnoftra/wr^f/r-wcuta redcamuSjhsec fupra §. 7. divifa func

in

PARS SPECIALIS. 45

in definitioncs & praccpta. Definitiones in-cludi poflunt libro, quiob formam appel-lari poteft : Partittoncs j«r«(quonomine& Cl. vir, Dn. Joh. Otto Thabor (immzli-quem laborem infignivit) in eo declaren-tur termini ufitatiores, eorumque definiti-ones & divifiones explicentur mcthodo,quam dixi. Omittanturverocuriofitatcsphilologicae, fynonymiaj. ^Equivocatio-ncs vero, fed infignes, & quae confufionisprincipium efle poflint, non quselibet obeviie colligantur, fignificatioque famofiorcligatur. Intcrea Cl. Rehhaniihodcgetaju-ris poteric non inutiliter legi,qui in vocabu-lorum explicatione inprimisoperam pofu-it. Caufae vcro, contraria, cffeftus, obie&a,fubiefta, non pertinent ad definitionesfeuterminorum cxplicationes, fed ad regulasfcu praecepta.

J. 24. Prtctptorum Jur\sprudcnt\x vi-deamus Matcrtam & Farmam. Materiaeratione : Infferantur ca tintum, quae in lc-gibus cxprefle extant, & certi minimequeeontrovcrfi juris funt: item ea tantum,quae adhuc in ufu vcrfantur, minimequenbrogata fiinr, ab hodierno enim jure tironiincipiendumeffe, infra oftendcmus. Omic-tantur item ea omnia,quse ex ipfo;ure natu-rse & fonx racionis principiis ica con(tant,ut

vel

46 STVDII IVRIDICl

vel rufticus pcrccptis tcrminis (auos pro.pterea pramifimus in definitionibus) agni*turus (it. Nam totaferc conventionum do*Qrina cx /urc natura fluit; fed hxredka*tcs,proccffus&criminalia pofitivis fcatcnc*Omitcaneur denique, quse non tam funcquaeftioncs juridicae, quam vel hiftoricae, v*g. cur Juftinianas dicatur Alcmannicus,Francicus; vel philologicse, v. g. antcfta-mentum reQe dcrivatum fit a teftationcmentis; vel philofophicx , v. g. reftenoJuftinianus definierit itcr, aftum, viam; anmutuumfitalicnatio» Ponanturea tantum,quae decidunt, quid propofito aliquofattofic juris. Omiflisigiturnis omnibus, nem-pe i) incertis, 2) abrogatiSj 3) manifeftis,4) alienis, jmira erit huius eUmentorum//•btUi brevitasfacilitasque»

$. 25. Forma praccptortiftt condftic tuntin difpofitione tittthrum^ xxxmjubtitulotum*Titulorum difpofitio primum ea fit, qu#definitionufn; unde non erit incommodum,fi praecepta definitionibus aliis faltem typisinterferanuir, Deinde obfervetur inpri*mis,ut,quantum fieri potett, abftrahanturunivcrfalia. Sunt enimpraeccpta primnmgeneraliffima, qurp dicuntur Btocardica»« hsec a variis materiis ctiam toto gcncredivcrfis abftrahunc, v. g. Otnnk modui

am/h

I»ARS SPECIALIS» 47

amttttHdijurk eflvoluntarius&M ncttiinijusfuum ini)ko auferripoteft* Ha?C rcgula tamcft univerfalis, ucnullampenituspatiatuccxceptionem. Cur igitur, inquics, vulgoexcipiune: Nifi pceme loco a fupcriorclSedidco illi hocexcipiunty quia mbraliumprincipia non penetrarunt. Nam quod afuperiorc aufcrtur,volenti aufertur ; quiain fuperioris aftiones ratas habendas jamt)lim confcnfum cft. Scd datur tamen fu-perior^ inquics, in quem confenfum norl«ft, v. g. Dcus ;urc creationis. Is igitur^lgyptiis penitus invkis,yus fuumabftulit»Sed fcicndam, in comparatione ad Deumnuilum dari /us, ideo nec;uris ablationcm.Mors proprie non eft amiflio ;uris, quiaipfa pcrfbna amitiicur. Nec (blucio (invitocnim folvi potcft) non magis, quam ufus*fruftus perit confolidatione» Nudkas^u-ris pcrit, ndn /us; ius potius pcrficimrkPoffcm aliis infinitis cxemplis oftendcre,quotics Brocardica eiusmodi multis ex»ccptionum {pinis,(ine neceffitate munian*cur. Intcrdum vero formanturBrocardicaqu&dam, plurimascxceptioncSneccfTariohabentia, fcd talia ego inc^ptajudico. QuO-tlcs cnim regula in uno vitiatur, perdicofficium fuum.Officium cnim reguiaE,tran-quillare anunum, ut certus fit in omnibus

48 STVDII IVRIDICI

S" ccicbus fubie&i praedicatum obtinere.uod Ci reguke habcnt cxceptiones, fru-ftranez funt, quia fidi illis non poteft. Quodigicur vulgo jaftatum elt: Nuilam regulamejjejtnc exceptione, mi hi perinde effe vide-tur ac illnd: Nunc ego mentior; vel illudfccpticorum: Nihiljhhur, ne hoc quidemyquod nihilfcitur. Qualia nos collegimus inSpecim. (Qu*ft- PhitoJ. ex lure, quaeft. 12.Nam hacc regula feipfam (imul probat &improbat. Quia enim nulla rcgula fine cx-ceptione, &hoe iprumaxiorfiacftregula;ideo ipfum quoque non eric fine excepti-one. Ergo aliqua regula fine exceptione.Quia igitur nulla regula fine exccptioneeft; ideohlfum^ nulhmregulam finecx-ccptione eflc. Sed hocobiter. Intereaprocerto habendum7 ignaviae, ignorantixquein di&erio iflo latibulum effc. Nam & ingrammaticis (unde ortum habet) olim San-aiut, polleaScioppiusrtguhstaiesexhibu-ere, quarumnondaturexceptio: Sedquic-quid vulgo pro exceptionibus habitum e(V,aut cilipfiscft, autpleonafrnus aiicuiusvo-cabnli. Idem virium & in philofbphicisvulgo rcgulis regnat, unde& injuridicasmanavit. Nam, ut Cl. vir Joh. AdamusScherzcrus in manvalis philofophici praefati-one monuit, di£la quaedam intcr regulas rc-

pofita

PARS S P E C I A L I S . 49pofita funt, quae plures habent limitationesquamexempla,v. g.6htali&caufa,taliseffe-aw. Quod ubi multis diftin&ionum faepi*bus defendere conati func, tandem tamcnhuc recurrunt, fcilicet: in caufis univocti.

Suid autem cft caufa univoca ? Ea nempe,)iqualiscaufa, taliseffeftusefl:. Regulaigitur (ic concipienda erit: Ubi qualiscaufa, talis effeftus; ibi qualis canfa,talis effeQus. Spc&atumadmifll, rifunnc-neatis, amici! Quare reguhrum philofb-phicarum accuratam explicationem noni i l i l i C l ^ ^ & i f^ ^ p ,propediempublicodonabit. Nos quoque,fiDcus viresdcderit, reformationem Bro-cardicorum quam primum concipiemus,redigentcs ad perrc£tam univerfalitatemomnia, 5: quae noc non patientur tanauamineptareiicientes. Interea illas limitationesrion eft opus regulae allinere, qu2E ex aiiisrcgulis in eodem libro traditis aut traden-dis, percomhinationem fumuntur, v. g. Quipromific, pra:fl:et; nifi praeftircrit, nifilibc-ratio ci lcgata lit,nificompcnfarepo(fit,&c.Quid haec addcrc opus eft ? Pcr fccx rcgu-Hs poftcatradcndisconftant, &coaccrvan-tur hac rationc tantum inutilc? repeticioncs& grandcs libri. His malis haftenus occur-fiimnon cft, ideoncfcio, qucm inprimisregularum juridicarum autorcm commcn-

D dcm,

STVDXI IVRIDICI

dcm, laudanturtamenZW^/i StDiaz, ueeos praeteream, qui rcgulas;aris grandibusin folio lcxicis complc&i voluerunt.

§. 26. Et haec de praceptis jjeneraliflimisfeu Brocardicis. Szquuntur snttrmedia adccrtas materias reftri&a, nondum tamenfpecialiflima, v.v.Cuicunquc debeturuve-rcntia, ilte non ejt in jus vocandusy v. g. pa-rens, patronus, magiftratus coercendi jushabens,&c. Idquc dcmonftratur ex naturavocationisinjus. Quae fit pcrvim; obtortocnim collo nolentcs crahebantur. Cuicun-que autemdebcturrcverentia, ille non eftviolandus. Quod eft principium ex merojure naturxvel rufticis conftans. Dandaigitar opera efl:,ut ubicunque fieri poteft,regulx generales concipiantur,ad compen-dium difcendi. Imo tentecur, an concipipoditregulaaliquahabens gradum nece£fitatis, qui dicitur: KOS^B 7r$o»rov ab Ari*ftotele, ieu reciproca, ucfubieQiiimaEqualefit praedicato, nec poflit fabiettum gencra-lius ad hoc prcedicatum repcriri. Qao per-tinentca, qnae in arte nojira combmatoriameditati fumus, v. g. Omnis & fohis, quircs alienas in poteftate habct, tenetur ad in-vencarium aut juratam fpecificationem. Etcontra, qui tenecur ad talem certam fpccifi-cationenij ille res alienas in poceftate nabet.

Nam

PARS SPECIALIS.

Nam & haeres, haereditatem, quae folvendonon eft, refignaturusad eiusmodi fpecifica-tionem tenetur, quia ex poftfa&o apparetaliena poftedifte. Similiter in materia tor-tura: hancmihi generalem regulam conci-pio: Omnu & folus quicondemnaretur rebusficftantibtis ftcaufa effet civilis, ille incaujacrimhiaii e/i torquendus, Quiaincaufacri-minalinemocondemnatur, nifi confefllis.Ad confeflionern igitur cogendus eft, qiiicriminisconviftuscft. Undeilleetiamtor-queridebet, qui exceptionemfiiamproba-renon poteft, fonDccnetntu6r«aufDer?:orfucerhalfon» Quiaqui incivilibus exceptionemprobare non potefl:, condemnatur. Hsecunaregulaeflinftarmultarum, quaedein-diciis ad torturam fufficientibusvulgo ex-tant. Ita inplerisquematcriis resad.talentpropofitionem rcciprocam reduci poflct,Qua dere muhiMdmonuitCl. Fc/denut tumin notis ad Hugonem Grotium, tum in elc-mentis Jurisprudentiae. Et hxc de prx-ceptis intermediis. Specialijjima vero utplurimnm juris pofitivi fnnt, & in folcnni-tatibus confiftant, funtque generalibusdemtis admodum pauca. Saepe enim unareqrula, autakera, totusaliquis titulus ab-fbivetur. Specimen huiusrci Deo juvantedaturus fum aliquando in Mcnochh & Ma-

D 2 fcar*

J2 STVDII 1VRIDICI

JcsrdiUbris dc pracfumtionibus &probati-onibus, qui quapticunque funt, poterunttamen in paucas vix plures quam 100. na-turaliflimas regulas ita contrahi, ut liceatindecaeteraomnia, maniferta confequentiaderivare. Laborem illum noftrum: Com-pendium MenochiiBi Mafcardi de probati-onibus & prat(famtionibus, infcribemus.

§. 27. A titulis corumqiiQ difpofitioneveniamus ad Subtituhs. Subtituli autcm hifunt: Forma feu definitio, fubieftum^caufa,cffeQruSjContrarium feu dcftrufttvum.Nonignoro, varic a variis haec aifignari, (ed (1accuratius difpexeris, omniaad haec redu-cuncur. In his digerendis inprimisdiligensefl Wcjenhemts, & illi quoque qui claflesa£lionum fcripfere: Oldcndorpiw&Hatr-

Jolte, Sedde fubtitulis fufius dicereaddo-dlrinam topicam pcrtinet. Hiigiturfubd-tuli in quolibct ticulo feumateria funt ob-fervanoli.

§. 1% Et hxc de Jurisprudentia dida&ica,feu elementis juris, nux nonJCrisfolum,fcd 8c Theologis Menicisque tcnenda funt.Nam Theologiam, JLU isprudenciam, Me-dicinamque aidaQ-icam decetTheologos,JCtos, Medicos, finguloscunftasfcire; etfiinterea necefTc non fir unum in controver-lias & (ubtiliora akerius fe intromitcere,

qux

PARS SPECIALIS. 53

quse ad partem cuiusque polemicam perti-nent. Et fcio magnos viros in fene&ute pce-nitentiam egifle fpretae in juventa Juris-prudentiae, quae quantum Thcologo prod-efle jjolfit, demonflravimusfupra §.5.

$.29. TantumdeJurisprudentiadid&•#/cvMiunc ad hifhrkam pes promovendus.Jurisprudcntia hiftoricaen: vel interna velexterna : Ula ipfam JurivSprudentix fub-ftantiam ingrcditur, hxc adminiculumtancum efl:, & recjiiidcum. lliftoria jurisintcma efl:, qurc variarum rerumpublica-rum jura reccnfct: qualia extabant olimopera Ariffotelislk tfheophrafti, fedquibusad noftram usque ajtacem vita non fuper-fuit. Habemus/cgri Mofdicasm facra fcri-pttira, quarum cum Romanis comparatio-nempaulo poft JiiftiniannmGrecuIusali-quisinrtituit, hodieverodiligentioremeain re operam Zepperus navavit. LcgumJE.gypUarum , Ptrficarum , Scythkartttnextant reliqnise apudHerodotum, mfrag-mentis Ctelut & Diodoro Siculo. Gr*ecoruminftitucadiiigentiffimc pcrreciitusen: Pau-fanias, ^srnoftri arvi veluc alterPaufanias,Mturfim. Jura Romanorutn fatis cognofciexvariis eorurn monumentis poHlrnt, dequo mox. Gentium primo barbarnrutnpoftea excukarumjura, fcilicct Loneobar-

D 3 do-

54 S T V D I I I V R I D I C I

dorum, Gothorum, Francorum, leges Sa-licae, aliaauc id gcnus vetuftatis monu-menta collegit unoque volumine ediditLindmbrogius. Nihil dicam de bullariisPontificum, nihil dc Gallico codice,£a>nN§Kec$C & 3H?eic&bito Saxonum, ftatutisPolonorum, corpore juris Prutenico, con-fuctudinibus Italornm magnam partemcolleQis a Cardinali Tujco, nihilde juribusSaxonum Hungaricorum, confaetudini-biis Marchicis, aliisque id genus gentiummoribus propc infmitis. Ex his aliisqueomnibus undecunquecolle&is, Deo dante,conficiemus aliquando theatrum lcgak^ &inomnibusmatcriisomniam gentium, lo-corum, temporum placita nuyxKb&ms difcponemus. Hirtorlajurisromani infpecieetfi a Forjlero in hiftoviajuruyfkjac. Gotho-

fredo in manuali adumbrata

*ARS SPECIALIS.

tiam neceffaria eft. Hiftoria Romana ad in-telligendum juscivilc; cccUfiojlic*, ad in-telligendum jus canonicum; medii xviadintelligendum jus feadale; noflrorum tem-forum, ad intelligendunijus publicum.

§. 31. Ilijhri* Romtna eft: quadruplex:Reipublicx tiberx, hiftoria Augufla, hiftoriaImperatorum Gracorum ante ]uftinianumy& deniqiie/w/? Jultinianum. Htftoria rei-fublic* libera per compendium tradita efl:tum a Lucio Annao Floro in compcndio rc-rum Romanarum, per Freinshemium cxor-nato; tuminalioi7^r^ Livii epitomatorc,dequoMartialis:

Ptllibus exiguis arBatur Livius ingens^ Carolw Sigoniw, JV.KobortelluSy Manutius, Turnebus, Lipfius»Iofp. 6coliger,Th, Demflerusa MurcskflSa-vias Ferrarius, Forttmius Licetus, JanusGruurus, inprimis eius faxcritica (vekit

D 4 tra

56 8TVDII IVRIDICI

tra&atus traQatuum philologicorum,') &infcriptiones, quarum fupplementis Cl. vir7». Reinefius immorcuuseft. Nihil de sal*mafii failio & rnditia romana, Budxi afje,Gronovii fejtertio, Bartholini penu/a, Bar-thii adverjarfa, variis denique variorumin rem Romanam curis dicam. Addi potc-runt ii, qui in nocis ad autores fua colle&a-nca pcr occafionem eflTuderunt. Ex hac hi-ftoria haurientnr leges xn.tabuUrum,jura,pratoria, origo lCtorum, & quaccunque Ci-ceronts «vo vcl antca apud Romanos obti-nucrunt. Illo tempore JurisprudentiaRo-mana nihil a naturali receflcrat, quia non-dum ad libidinem dominantium legcs in-fle€lebantur.

§.35. HiftoriaAugufta efl: ab Augufto us-que ad Conftantinum magnam. Unde &itainfcribunturvarioruin Hiftoricorum li-bri a Frid. Sylburgio editi> & in Belgio ali-qtiotics alicer formati. Hanc nobis reli-qucrc Dio CaJJtus, Suetonius^ Tacitus, Pette-jusy Herodiatius Gracasfcriptor, ALliusLam-j>fidius> aliique minutiores. Nec parum adllluftrandam illam conferunt pAnegyricivariorum s qui nunc ut plurimum Pliniijuniorx cpiftolis adiunguntur. Addendi,aui fubImperatoribusfloruere: Pbilo, Jo-

phuSs Marttalis, StAtiusi 81 fcripcorc*ccclc-

PARS SPECIALIS. 57

ecdefiaflici: Tcrtullianus, Cyprianus, Eu~Jebiui. Sub Imperatoribus autcm juraRo-mana multumaprifca fimplicitate recefie-runt. Primus Auguftus jidcicommijp* in*troduxit & codicillos; fubHadriano edi&umperpetuum concinnatum cft; quid Marcus,Verus } Commodus , Severus & Anco-ninus, Dioclctianus denique & Maximivanus contulcrint, partim codcx^ partimJurisconfultorumreliquix doccnt.

§. 33. Hijloria Graca mte lujYinlanuma Conftantino magno usque, hauriri poteftex fcriptoribus hiftoriae ecclefiafticae, &profanis : Ammiano Marcellino, Zonara»Oro/io, Jornandt; Procopio, tum in bi-Jioria dadum vulgata , tum inprimis inhiftoria arcattay ubi Juftiniani vitia detexit*qusE a Nic. Alemanno primnm edita, a Cl.kichclio Helmeftadii rcvifaeft. Th.RiviuiAnglus fcripfit apologiam Iuftiniani con-tra Procopium, & Paganinus Gaudentiustra£tatum elegantem de moribus feculi Iu-ftinianei. Legantar hue Sidonius Apoltina-rtSy Aufonius, CUudtanus, tpiftol* Sym-tnachL Addatur notitia impcrii oricntaiis& occidentalls per Guidoncm Pancirolumcum notis edita, ad intclligendum librum1. /0. u. 12. Codicis. Nec inutilker legeturFr.Hottomanni Anti- Triborutnus.

D s $.34.

60 STVDII IVRIDICI

fuPflicih •uetcrum Chriftianorum Nic, Gallo-ntt; itcm vit* (anctarum per LaurentiumSuriumgrandibus tomis comprehenfae. InPAtrtbus, qai fcripta nobis reli

PARS SPECIALIS. 6l

Jius in nobili opcre inflruBionis htftorico-theologica. Dogmata autem utplurimuminconciliisftabilitafunt: huius igitur locicfl hiftoria concliiorum, quam contraxereFr.Longus Cono/anus \nfumma conciliorumy& Bartb. Caranza in fumma conciliorum fiffontificum. Ipii vero tomi cottciliorum Co-Joniic primum editi funt; poftea aliquotiesinGallia, & poftremum fumtuofiffimo illoopere, regia pccunia accurato. Aliam, utaudio,editionem minas fplendidam fumtu-ofamque minus fplendidam fumtuofam-que Galli comprelfioribas literis moliim-tur, ne planc deftituatnr utiliflimo opere,cui arftiores paulo res funt. Dogmatum inhisconciliisreie&orumfeu h

62 STVDII IVRIDICf

ptor pro Bellarmino, quem exccpit edicapro regc tortura Torti Addantur variiIcriptores de hierarchia ccclejiaftica Roma-no- Catholici; iteni aui fcripfere de/tbcrt*-te&priviUgm cccleji* Galitcana, quorumpoflectcxicatalogusingens. Item, qui proJLudovico Bavaro imperatorc contra potc-ftatcm Pontificum fcripfcre: Mar/ilius Pa*tvint*GuiiieImusOccamd\miueq\or\rdiquias in unum volumen collegit Mrf-chior Go/dajtus. Hiftoria Pomificum extatPlatin*) Onufhrii Panvinih StelU, Dktc-richiiy&c. Huc pcrtiqet hiftoria Cardina-lium, & prodiit fane nuper dc Cardinali-huscommcntariut: extat & tra£htus Freins-bemii, in quoventilaturqtixftio/^riff^».tiaintcr&ac.Rom. ImpcriiEU&oresy & Car-dinaks. Epifcopatuum, monafteriorum,tcmplorum,aliorumque quae pofl-erioribusccclcfitetemporibus invaluerunt, hiftoriacollefta cfl: a Rud. Hojpiniano Reformato ialibris dr origine tcmptorum fif monajterio*rum: Cui jungi potefl: Himmeltus dccano-nicAtibus. Et hiftoria academiaruw Joh.Middendorpii* Lanfii, Limnai. Qao pcr-t\ntLhiftortathcolog'ufcholafiic

PARS SPECIALIS. 63

Ordinum in fpecie annalcs fcripfere, v. g.Minoritarum, Dominicanorum, Cifterci-enfium, Carmelitanim, Auguftinianorum,Carthufianorum, Minimorum, SocietatisJefu, &c. (i neceflaria eflet Jurisconfuitolpecialis horum cognitio. Societatis ta-mcn Jefuhifioria inprimis digna legi, camaximejquae Romae in folio prodiit & cotiescontinuatur, quotiesaliquis Generalis de-ceilit. Itcm btbliothccAfocKtatis Jefu, quamedidit Phil.Abgambius. Ita igitur hiftori-am eccle(ia(ticam abfolvimus JarisconfultoPoliticove hodierno accurate cognofccn-dam, ne plebis morciniperito zelorapia*tur,fed ut, cognitis omniiun opinionumprincipiis, poffit fine affcftu defsccata men-te judicare; multum enim negotiis civili-bus religionis traQatio immifcetur. Ple-rumqueautem in finguiishiftorix ccciefia-fticac capitibus ex omnibus Religionibus iaImperio approbatis, autores adduximus,nc quis ab adverfae partis homitie iibi im-poni vereacur.

§.39. Hiftoriamecclefiafticamad inte!-ligendumjus canonicum (tqy\\tuvhiftoristcrum Gcrmanicarum, feu medjixvi adin-tclligendmn jus feudale. Huc perrinencplurimiilli minuti fcriptores, qualesOttoFri(ingen(is,AbbasUrrpergenus,Adamus

Bre.

64 STVDII IVRIDICI

Bremenfis, Albertus Stadenfis, GobelinusPcrfona, Luitprandus, Guntherus in Ligu-rino, Sigebcrtus Gcmblacenfis,SaxoGram-maticus, aliique paffim a Simone Scbardiofaliisquc in tomis rcnim Germanicarumcditi. Nil dicam de iis, quos in Anglia eruicSeidenus, quos m Polonia recenfuit Staro-volfctus in hccatontadefcriptorum Polonko-f um, Nec inutiliter accedent chronica:Lr/>

Scrarii Moguntinum. Item annales DaniciJoh. If. Pontani; &omninores feptcntrio-m\zsOIaiMagni, res Islandicae defcriptacper Jonam Arngrin ; res Anglicae perCambdenum , Scoticae pcr Buchananum yHybernicae in edita non ita pridem iyraHybernka Gallicac per Paulutn Mmili-um, Joh. Ttlium^ Serranum in inventario;Hifpanicas per Marianam, Lufitanicae perOJorium; Bohemicse per Dubravium, Po-lonica? per Cromerum ; Mifnicae per Fabri»ciumchtmnkenfem, Frificaeper UhbonemEmmittm, Weftphalicae nupcrpcr foh. fu-ftum IVinckdmannum, Belgicsc per Ant.Thy/ium, Sileficae per Cvr*umy Carinthi-acac per Mvgifirum, Auftriacae per Cufti-ffianumSc Gtrhardum a Rhoo; Helveticxpcr Stumpfium^ Slavicse per Helmoldnm ;Venctx per Bcmbum, Siculae per Fazclium j

Sue-

PARS SPECIALIS, 65

Suevicac pzvCru/ium, Bavaricaeper Avtn.tinum ; Ungaricae per Ortclium^ & NadaftiiFloram Ungaricum. Omnes congerer*nihil opus. Addantur, quod rcs Germa-nicas attinet, fcripta Frcheri, Go/daftifMcybotnii, Lindenbrogii^ Conringii, SzBe-Jofdi, Addantur, qui de originibus feudo-rumfcripfere, inprimis cujacius & Hotto*manntts* Hottomanni itemFranco-Gallia,multique alii glorix nunquam intermori-turaeviri: lcem lexica Germanica, dc qui-bus in Jurisprudentiaexegeticainfra.

§.40. Hiftoriammediiaeviad intelligen-dum jus publicum. Hodiernam autem ap-pello, quaeproximum& pnefens feculuni 5XVItum &XVIImum,comple£titiir. Su-perioris feculi res plerumque religioni in-volutsefunt. Eas defcripferc Slcidanus, &semuli Sleidani: Gennepus & LaurcntiusSurius. Huc pertinct CochUi apud Roma-no-Catholicos,& Mathefii apud Auguftanaeconfeffionis focios hiftoriaLutheri. Epifto-\x Eraftni, item Philipp. Mcl&nchthonu, nonfine fruOru legendse, ruit enim vir ille pacisamantiflimus. chytrtt^hiftoria augufl-anacconfeffionis, Hofpiniani concordia difcors,&contra Huturi concordia concors; Hi-ftoriaconcilii tridentini^r/ SuavisPoUm$in cft PauliSarpnVeneti, dcqua judicium

£ fuum

66 STVDlt IVRIOICI

ftium cxpofuit atttor dijfertat. detribushhftortck conciliiTridenuniXnfax omnium eftIsc. Attttfhutnus^vc vctcrum laudibus ni-hil ccflurusLivius noftri aevi, in ftupendohirtoriarum volumine. InrebusBelgiciscxcellit Em. a Meteren; & nulli vetcrumvirtute fccundus^Tacitus noftri feculi;/^a-go Grotius in annalibus Belgicis. BellumCyprium a fcederatis cum Turca gcftumdefcripfit Pctr. Bizarrus. Noftro feculolcgcnduscft Gramtnondus, & de bello Ger-manico Caraffs in-Germania facra reftau-rata *, & brcvis, fed clcgantifliraus autorcotnpcndii rttum Germanicarnm anonymus^qui aprimis Bohcmicis initiis ad Lipfiamufque a Torftenfbhnio captam pervcnit;necpraetereundus5o^«//««j^ chcmnitz, (ivcrum hoceius nomcn efl:,qai fiife resGer-manicas explicuit. CrammondiquxdzmdQproximis temporibus adhuc premuncur utaudio, edenda cum periculum abfuerk.Commendaftur & hiftoria horum tcmpo-rum Vi&, Syri, Nihil dicam de Vhcatro, ni-hil de Diario Europao, vaftis operibus fefn-perquecrefcentibus. Vigilandum vero in-primis eft in colligendis, fcriptis publicisvaria occafioneprodeuntibus: Manifeftis,pafquillis, aliisquc, CK quibus fin^ularis re-rum cognicio hauriri poteft. Talia colicgi-

JHorn

PARS SPECIALIS.

HortUderiis inQmtfd)iaf\brLtmdorpsus inA&is publicis nu-per recufis, eiusque continuator Mcyerus.lnprimis qaocies controverfix Jurispublicifcriptis editis vemilacae func, danda ICtoopera eft ut potiatur, quales: Caufa tutehePalatinx, Donawerdenfis, Brunfuiccnfis,Erfordienfis, Wildfangiatns, juris coro-nandi inter Moguntinum &Colonieenfem,a^ixque publicc cckbratsc: confulantur,quae ntiper Cl. vir Job. Th. Spre?igerus depraetenfionibds illuftribus & aliasjuripu-blico illullrrando, cornpofuic. Etfiautem &Domtnicus Arum/tmjk Joh.Limn^us de iurcpublicograndibuslibris diflcruerint, tammultanmcnaliena imTnifcucreJlleex jureprivato hiccx hifloria & philologia,utegonondubitem, quinomniaqus revcra jurispublici fant, ex iis in brcvcm libellum con-trahi poffint: unde molior compendiumjurisfubliciexArumteo&&mn£o%nihil fuperfluiadmifTuruni, nihil neceffarii omifliirum. In-terea Lampadias legatur, in qucm notas e-gregii viri Htrm Conringlidudum expcQa*mus. Pr^ Hippolytia Lnpide dc rationc fta-tus famofb prope in dorrKim Auftriacam li-bello lefrnmrcommentarius de rationefta-tusCl. viri foh. fVotffg.Textoris, & Stephanidc Monzambano nuperrimus, anibo leftildigni. E 2 §.41.

68 STVDII IVRIDICI

§. 41. Hoc loco opersc prctium e(Tetconfcribi htSiorkam irenicam a primisfchifmatis initiis adnoftra usque cempora.Tcntarunt cnim conciliationem ErafmusRotcrodnmits, PhiL MtUnchthon, MaruBucerns ; JulimPflug Epifcopus Numbur-genfis, cacterique, auoriimconfilio, bonofanefifucceffum habuiffct, Intcrim confc-ftumeft. Inde concordiam moliti fant, ra-tionesque eius incundae partim edideruntGtorg. Caijandety Qcorg, Wkeliw, AndreasFriciw Modrcvius, Cardinalti Lotharingiusin Colloquio Pofliaceno cum *theod, Bczareccnfente Thuano *, demdejac. Acontiusyinlibro de ftratagematis fatanae, MarcmAntonitu dt Dominis, Parcus in Ircnico, ipfeThuanm inprxfationeHiftoriarum, Gro-tius; Culixtus, in Helmeftadienli, Dreie-rtism Regiomontanaacademia; autor f̂edminimc ferendus, Itenici irenicorum cumComenio velitatus ; Joh. Duraus Scotus,Joh% Mattbai Epifcopus Suecus in ramoolivce feptentrionalis ; denique proximecollocutorcs Rintdcnfes 8c pacificatoresMarchici. Hi, ut itcrum dicam, proptereaIQo cognofccndi funt neceflario, utdifcacdiftinguere controverfias, dcfinatquc inalios ob qittiemcunque opinionis velcaere-moniamm dilfenfum fulminare.

§. 42. A Jurisprudentia hiftorica pergoad

PARS SPECIALIS. 69

ad excgcticam. Nam etfi exegetica quodam-modo hiftorica fit, enarrat cnim, quis defafto fenftis fuerit legislatoris; tanjen, quialatiffirtie fufa>efl:, mcrito feparatim tra&a-tur. Duplex autem eft, alia ex tcxtu, aliaaduxtum* Illa ex variis textibus fimuf, nonordine textuum, fed alio aliquocolligitur;haec vccTxK&at ad ipfostextus accommoda-tur, librisqucimmediatealligata eft. Illapertinet ad Philologiam juris, adimitatio-nem Philologiae facrac Sal. QUjJiii haec adcommtntariosjuris^

J. 43. Philologiajurk confiftic in applica-tione Difciplinarum ad Jurisprudentiam;& dividicur in Grammaticam, Didacticam,Khetoricam, (quo pertinec &Poctica) Hi-ftoriam, Ethicopofiticam, Logico - Meta-phyficam, Phyficamdeniqnelcgalem: dequibus pluribus in no&to$t

70 STVDIt IVRIDICIrequirit Concordantias juridicas. Ea enimin partc haftenusTheologi ICtos vicerunt.Nolim tamcnrem ad eam nimictatem, quaTheologi ipfi nunc laborant, cxcrefcefe,Poflent & theologicae & juridicac concor-dantiacefle^rMfi/w, fi obfervarentur tan-tum locainfigniora, & in iisufusvocis fin-gularior, quid enim opus, omnia penitusfimiliacolligerc? Obferveturautem vocisi)JigntficaUo ; 2) derivatio; %) appofita,quando fubftantiva coniunguntiu\v. g. vo-ccs: vis &fotefla3, faepeconiungi obftrva-tum cft,ut in definitione TuteU vulgo anno-tant; 4) epitheta^ quando adieQiva coniun-guntur; 5; oppo/ita ; 6) conflrnBio vel dccli-natiofi.g*vis in e;cnitivo apud ICcos ufurpa-tur: huius vis. &unt igitur hae juris Concor-dantix nihil aliud, quam index verborum.

§. 45. Has fequitur Uxicon juridicum,(juod rcfert ea quoque ad voccm j quac itilibris legum repcrta ad eam pertinenc,ctfi non nominctur, v. g. quotiesvocabulifynonymia vel periphrafis, non ipfum vo-cabulum ponitur, hoc non poteftinCon-cordantias, (ed in Lexicon fub illud voca-bulum rcferri. Huc pertinent&homony-miaecx variis legum locis colligendae. Le-xiconctiamnon ad folos juris librosrefti>ftnm eft, fed per omne interpretnm genusvoliut, ufumqnc vocabulorum ex iis ob-

fer-

S SPECIALIS. Jlfervat; Quia hodic communis do&orummodernorum opinio magis fepe in deci-dcndis controverfiis, quam vctus Romano-rum lex, valet. Lexicon autem juridicumnon tam opus eft novum confici, qaam au-geri vetera, qualia funt: Oldcndorpii, Schar-di/yCalvini,Speideiiilijatm2\ exquibus fe-quens ut plurimum pracedentem exfcri-pfit, auftoque paf um eius labore, minimclaudanda ambitione fuum nomenindidit:Deinde JfVjtfm in obfervationibus^r/^/^inthefauro pra&ico, SpeidelH in notabili-bus \ Gcrmanica. Speidclius vcro caete-rorum fupplementisauftus, thufo fpeculi,in folio prodiit; Bejoldum qu