T.C. EVRE ve ORMAN BAKANLII

ZEL EVRE KORUMA KURUMU BAKANLII

GKOVA ZEL EVRE KORUMA

BLGESNN KIYI VE DENZ ALANLARININ

BYOLOJK ETLLNN TESPT

UFNAL RAPORU

STANBUL NVERSTES DENZ BLMLER VE LETMECL ENSTTS

Aralk 2006

T.C. EVRE ve ORMAN BAKANLII

ZEL EVRE KORUMA KURUMU BAKANLII

GKOVA ZEL EVRE KORUMA BLGESNN

KIYI VE DENZ ALANLARININ BYOLOJK

ETLLNN TESPT

FNAL RAPORU

Proje Yrtcs

Prof. Dr. Erdoan OKU

Yard. Do Dr. Ahsen YKSEK

Proje Ekibi

Prof. Dr. Erdoan OKU,

Yard.Do.Dr. Ahsen YKSEK, Yard.Do.Dr. Baki YOKE, Ara.Gr. . Noyan YILMAZ, Ara.Gr. Asl ASLAN YILMAZ, Ara.Gr. S. nsal KARHAN,

Ara.Gr. Nazl DEMREL, Ara.Gr. Volkan DEMR,

Ara.Gr. Sibel ZEK, Ara.Gr. Dr. Seyfettin TA

Prof.Dr. Halil brahim SUR,

Yard.Do.Dr. Hsne ALTIOK, Ara.Gr. A. Edip MFTOLU

Yard.Do.Dr. Nuray BALKIS, Ara. Gr. Abdullah AKSU

Prof.Dr. Erturul DOAN, Do.Dr. Cem GAZOLU

STANBUL NVERSTES DENZ BLMLER VE LETMECL ENSTTS

Aralk 2006

Bu kitap Aralk 2006 tarihinde SEDA ZALT DJTAL KOPYALAMA MERKEZnde baslmtr.

Kitabn basm ve yayn haklar T.C. evre ve Orman Bakanl zel evre Koruma Kurumu Bakanlna aittir ve btn haklar sakldr. Hibir ksm ve ierisinde yer alan ekiller Kurumun yazl izni olmakszn mekanik, optik ya da elektronik yollarla oaltlamaz.

T.C. evre ve Orman Bakanl zel evre Koruma Kurumu Bakanl Alparslan Trke Caddesi 31. Sok., No:10 06510, Yenimahalle, ANKARA ISBN : 975-8273-91-4

Hocamza 2001 senesinin sonlarna yaklayoruz Erdoan hoca ekibi odasna ayor. Bazlarmz yllardr hocayla alyoruz, baz arkadalar daha yeni aramza katlmlar Odada Ankaradan gelen ve gelecek yllarda ekibimizin nemli bir halkasn oluturacak iki kii var Erdoan hoca her zamanki akl ve scakl ile sze balyor Arkadalar Data-Bozburun K Blgesinde yapmamz istenen bir biyolojik eitlilik almas var. Proje tamamen dal arlkl olacak ve tahminime gre 3 -4 senelik bir srete tamamlayabiliriz. Ne diyorsunuz?.. Hepimizin az aknlktan bir kar ak, birbirimize bakyoruz Aramzda iyi dalg olan sadece iki kii var. Birka arkadan da snrl dal tecrbesi var. Geri kalanlarn ou hi su altna inmemiler!... Erdoan hoca devam ediyor Bu proje ok zveri gerektiriyor arkadalar, projenin gidiatna gre ylda 2-3 kere her biri 20-25 gn srecek almalar yapmamz gerekecek. Ancak unu zellikle belirtmem gerekiyor ki bu almalar gerek fiziksel gerek ruhsal adan ok zorlayc olacak, ancak sizler bir btn olarak tamam derseniz bu ie giriirim Ekip hala birbirinin yzne bakyor Aslnda gzlerdeki prlt herkesin kararn belli ediyor Sonuta bu proje Cousteaunun belgeselleri ile bym ve akademik hayatn deniz biyolojisini zerine kurmaya karar vermi ekip iin bir ryann gerek olmas demek Heyecan iinde hocann yannda olduumuzu hep bir azdan haykrmamz iin ok zaman gemesi gerekmiyor

Takip eden gnler olduka hareketli geecekti... Literatr taramalar, alma planlar, blgede yaplacak n tespitler ve ayrntl dal eitimleri derken Nisan aynn sonlarnda kiralk malzemelerle kendimizi Hisarn Krfezinde buluyoruz Bu projeyi gnlden sahiplenen Erdoan hocann neeli halinden eser yok, her daim endieli Daltan her ktnda Herkes tamam m? sorusu nasl bir ruh hali ierisinde olduunun en iyi gstergesi Sonuta orta kaliteli malzeme ve neredeyse tamamen tecrbesiz bir ekiple risk faktr olduka yksek olan bir almaya girimiti Enstitye dnp ilk raporun teslim edilmesinden sonra

salanan para ak ve Erdoan hocann kiisel katk ile en iyi dal ekipmanlaryla donatlan ve artk belirli bir tecrbeye sahip olan ekip her almada tecrbesini daha da arttrarak 2004 ylnda projeyi tamamladnda, balangta Erdoan hoca hari kimsenin inanmad bir hedef de gereklemi oldu 765 km uzunluunda bir ky eridinin oinografik almalarla desteklenerek hi boluk braklmadan 3 ylda sualtndan allmas!..

Projenin tamamlanmasyla beraber artk olduka tecrbeli olan ve birbirine skca kenetlenen dal ekibi bir kimlik arayna girdi ve 2004 sonunda Oceanos kuruldu. raan Saraynda dzenlenen basn toplantsyla hem almalarn sonular kamuoyuyla paylald hem de Oceanos tantld. Sonularn paylam Erdoan hocann ok nem verdii bir konuydu ve baz trlerin dalm haritalar hari (avclk tehdidine kar) tm rapor internet ortamnda kamuoyuna sunuldu. Data-Bozburun K Blgesinde yrtlen almalarn baars zerine dier K blgelerinde de benzer almalar yrtmeye karar veren zel evre Koruma Kurumu Gkova K Blgesi ile ilgili projeyi duyurduunda Erdoan hocann vizyonu ve Oceanos ekibinin baars bir defa daha ortaya kt. 2001 ylnda zel evre Koruma Kurumu yetkilileri Trkiye genelinde birok kuruma Data-Bozburun projesini teklif etmi ve hepsinden ret cevab aldktan sonra stanbul niversitesi Deniz Bilimleri ve letmecilii Enstitsne gelmilerdi. Erdoan hoca kendine, ekibine ve kurumuna olan gveniyle herkesin imknsz olarak grd projeyi kabul etmi ve beklentilerin ok zerinde bir baaryla tamamlamt. Projenin uygulanabilir net sonular ve basnda bulduu geni yer Gkova projesine birok grubun talip olmasna neden olmutu. Ne var ki Erdoan hocann liderliinde becerilerini devaml arttran ve destekleyici oinografik almalar konusunda enstitnn geni imknlarndan yararlanan Oceanos ekibi balad ii srdrme ansn yakalad.

lerideki sayfalarda okuyacanz bulgularn ortaya kmas byk lde 9 Nisan 2006da Karadeniz Kirlilik zleme projesi kapsamnda geirdii kazayla aramzdan ayrlan Prof. Dr. Erdoan Okuun

2001 senesinde gsterdii ileri grn bir sonucudur. Oceanos ekibi byk kaybnn ardndan hocalarnn balatt ii tamamlamak iin btn gayreti ile alm ve projenin sonulandrlmas iin hibir fedakrlktan kanmamtr.

Oceanos ekibinin kurucusu Prof. Dr. Erdoan Okuun dala ilgisi zmirde lisans eitimini srdrd yllara dayanmaktadr. Bu ilgisini profesyonel seviyeye tamak iin Trkiye ve ngilterede birok eitime katlm ve ardndan T.C. Donanmas ubuklu Dalg Okulunun sivillere at zorlu Kurbaa Adam eitiminin ilk kursiyerlerinden biri olmutur. Prof. Oku her ne kadar tecrbeli ve yetenekli bir dalg olsa da, dal konusunda bilginin ne kadar nemli olduunun bilincindeydi ve lmnden ksa bir sre nce hem 2* Eitmen Balkadam belgesini alm hem de ayrntl bir ilkyardm kursunu tamamlamt. Baarlarla dolu akademik yaam boyunca srekli deniz almalar ile dal entegre etme abasnda olmu ve bu arzusunu gemi kazalarndan kaynaklanan kirliliin tespitinde ve Hali Yayor belgeselinin bilimsel danmanln yapt srete bir yere kadar uygulayabilmiti. Ne var ki, yakn evresine devaml bilim adamlarndan oluan bir dal ekibinin gerekliliinden bahsediyor ve bu konudaki eksiklikten yaknyordu. Bu yzden Oceanos ekibinin oluumu Erdoan hocann en ok gurur duyduu baarlarndan biri olmutur. 2002-2006 yllar arasnda gerek ekipman, gerek eitim, gerek dal tecrbesi bakmndan ekibini srekli gelitiren Prof. Oku, Oceanosun Avrupadaki sayl bilimsel dal ekiplerinden biri olmasn salamtr.

Prof. Dr. Erdoan Oku kendisiyle birlikte alma ansna sahip olmu herkes iin sadece bir hoca olmakla kalmam, gerek bir eitimci ve dost olarak kiiliklerde derin izler brakmtr. Gerekletirmeyi baard en byk hayallerinden biri olan Oceanos grubu her geen gn byyen geni bir aile olmaya bundan sonra da devam edecektir. Oceanos grubu olarak bizler, hocamzn at yolda arkasnda brakt ileri daha da gelitirerek devam ettirecek ve onun hayallerine layk olmaya alacaz.

I

NSZ

Trkiye denizlerinin biyolojik eitliliinin tanmlanmasnda ok nemli bir adm olan Gkova

zel evre Koruma Blgesinin Ky ve Deniz Alanlarnn Biyolojik eitliliinin Tespiti

projesinin gereklemesini mmkn klan T.C. evre ve Orman Bakanl zel evre Koruma

Kurumu Bakanl na teekkr bir bor biliriz.

Kurum Bakan . nder KIRAa, Bakan Yardmcs Ahmet ZYANIK a, evre Koruma

Aratrma nceleme Dairesi Bakan Mehmet MENENG e, Koruma ube Mdr V. ve Proje

Koordinatr Gner ERGNe, Mula zel evre Koruma Md. Yrd. Bekir ERDOANa Uzman

Ahmet ERYT ve Biyolog mit TURANa bu projenin balatlmasndan bitirilmesine kadar

saladklar katk, destek ve zveri iin minnettarz.

Akyaka Belediye Bakanlna, Karacast Muhtarlna Marmaris ve ren Sahil Gvenlik

Komutanlna yardmlarndan dolay teekkr ederiz.

almalarda byk bir zveri ile ekibimize yardmc olan Glin-2 mrettabatna iten

teekkrlerimizi sunarz.

alma srasnda rneklenen baz trlerin tanmlanmas ya da dorulanmasnda Dr. Giovanni

BUZZURRO (Milano, talya), Prof. Dr. smet ZEL, Dr. Vedat AKER (Ege niversitesi) ve Dr.

Ergn TAKINa (Celal Bayar niversitesi) katklarndan dolay teekkr ederiz.

Rapor oluumunda katklarndan dolay Doal Hayat Koruma Derneinden Aye ORUa

teekkrlerimizi sunarz.

alma srasnda bizlere gvenlik ve teknik destek konularnda yardmc olan Derin Dalglktan

Cem AKTAN, Amil TURGAYa minnettarz.

Tm alma boyunca olumu ve olumas muhtemel her trl salk sorunumuzda bizlere destek

veren .. apa Tp Fakltesi Sualt Hekimlii ve Hiperbarik Tp Anabilim Dalndan bata Prof.

Dr. Maide CMT ve Prof. Dr. amil AKTA olmak zere tm alanlarna teekkr ederiz.

Bu almann ilk aamasndan tamamlanmasna kadar her trl destei veren enstitmz personeli,

rencilerimiz ve konuya ilgi duyarak katk salayan herkese teekkrlerimizi sunarz.

II

NDEKLER

NSZ ............................................................................................................................................................................... I

ZET ............................................................................................................................................................................... IV

EKL LSTES .............................................................................................................................................................VIII

TABLO LSTES ............................................................................................................................................................. XI

EKLER LSTES ............................................................................................................................................................ XII

1. GR ..............................................................................................................................................................................1

1.1 AMA........................................................................................................................................................................1 1.2 KAPSAM ....................................................................................................................................................................1

1.2.1. Neden Biyolojik eitlilik Aratrmalar Yaplmal ? .....................................................................................1 1.2.2. zel evre Koruma Blgelerinde Biyolojik eitlilik Aratrmas ................................................................2

1.3 ALIMA PLANI ........................................................................................................................................................3 1.4. ZEL EVRE KORUMA BLGES LE LGL GENEL BLGLER...................................................................................4

1.4.1. Blgenin Konumu............................................................................................................................................4 1.4.2. Fiziki zellikler...............................................................................................................................................4 1.4.3. Nfus ve Ekonomik Etkinlikler .......................................................................................................................5

1.4.3.1. Tarm ..........................................................................................................................................................................5 1.4.3.2. Turizm ........................................................................................................................................................................6 1.4.3.2. Balklk ....................................................................................................................................................................6

1.4.4. Arkeolojik durum ............................................................................................................................................8

2. MATERYAL VE METOD.............................................................................................................................................9

2.1. ONOGRAFK ALIMALAR .....................................................................................................................................9 2.1.1. Fiziksel lmler ..........................................................................................................................................11

2.1.1.1. Deniz suyu scaklk, tuzluluk ve younluk ...............................................................................................................11 2.1.1.2. Aknt lmleri........................................................................................................................................................12 2.1.1.3. Grnrlk ...............................................................................................................................................................12 2.1.1.4. Askda Kat Madde (AKM) ......................................................................................................................................12

2.1.2. Kimyasal lmler........................................................................................................................................13 2.1.2.1. znm Oksijen....................................................................................................................................................13 2.1.2.2. Nitrit .........................................................................................................................................................................13 2.1.2.3. Nitrat+Nitrit..............................................................................................................................................................13 2.1.2.4. Amonyum.................................................................................................................................................................14 2.1.2.5. Toplam azot ..............................................................................................................................................................14 2.1.2.6. Orto-Fosfat ...............................................................................................................................................................14 2.1.2.7. Toplam fosfat............................................................................................................................................................14 2.1.2.8. Reaktif silikat............................................................................................................................................................15 2.1.2.9. Toplam organik karbon.............................................................................................................................................15 2.1.2.10. Klorofil a ................................................................................................................................................................15 2.1.2.11. Metal Analizleri......................................................................................................................................................16

2.1.3. Biyolojik lmler ........................................................................................................................................17 2.1.3.1. Bakteriyolojik Kirlilik ndikatrleri..........................................................................................................................17 2.1.3.2. Plankton rneklemeleri ............................................................................................................................................18

2.2. BYOETLLK ALIMALARI ..............................................................................................................................19 2.2.1 Corafi Bilgi sistemleri ..................................................................................................................................26

3. BULGULAR.................................................................................................................................................................27

3.1. FZKSEL LMLER ..............................................................................................................................................27 3.1.1. Tuzluluk, scaklk ve younluk......................................................................................................................27 3.1.2 Aknt Hatlar (Blgesel) ................................................................................................................................27 3.1.3. Grnrlk ....................................................................................................................................................33 3.1.4. Gkova Krfezinin Hidrodinamik Yapsna Genel Bak ..............................................................................43 3.1.5. Askda Kat Madde Birikimi ..........................................................................................................................44

3.2. KMYASAL LMLER...........................................................................................................................................47 3.2.1. znm oksijen..........................................................................................................................................47 3.2.2. Besin elementleri ...........................................................................................................................................47 3.2.3. Toplam Organik Karbon ve Klorofil a .........................................................................................................58

III

3.2.4. Ar Metal Kirlilii........................................................................................................................................71 3.2.4.1 Suda znm Metal Kirlilii .................................................................................................................................71 3.2.4.2. Askda Kat Maddede Adsorbe olmu Metaller (Pb, Cu, Cd, Al, Fe, Mn,)...............................................................86 3.2.4.3. Yzey Sedimentlerinde Metal Dalmlar (Al, Fe, Mn, Pb, Cu, Zn, Cr, Ni, Cd ve Hg) ..........................................88 3.2.4.4. Yzey Sedimentlerinde Toplam Fosfor Dalm ......................................................................................................95

3.3. BYOLOJK LMLER ...........................................................................................................................................97 3.3.1. Bakteriyoloji ..................................................................................................................................................97 3.3.2. Plankton almalar....................................................................................................................................105

3.3.2.1. Fitoplankton eitlilii ve Dalm .......................................................................................................................105 3.3.2.2 Zooplankton eitlilii ve Dalm ........................................................................................................................115 3.3.2.3. htiyoplankton eitlilii ve Dalm ....................................................................................................................121

3.4. BYOLOJK ETLLK .........................................................................................................................................127 3.4.1. Fauna ve Flora Deerlendirmesi..................................................................................................................127

3.4.1.1. Cyanobacteria, Chlorophyta, Ochrophyta ve Rhodophyta......................................................................................131 3.4.1.2. Tracheophyta ..........................................................................................................................................................131 3.4.1.3. Porifera ...................................................................................................................................................................132 3.4.1.4. Cnidaria ..................................................................................................................................................................132 3.4.1.5. Mollusca .................................................................................................................................................................132 3.4.1.6. Arthropoda..............................................................................................................................................................133 3.4.1.7. Polychaeta ..............................................................................................................................................................133 3.4.1.8. Bryozoa ..................................................................................................................................................................133 3.4.1.9. Echinodermata ........................................................................................................................................................134 3.4.1.10. Tunicata ................................................................................................................................................................134 3.4.1.11. Pisces ....................................................................................................................................................................134 3.4.1.12. Dier gruplar ........................................................................................................................................................135

3.4.2. Bern ve Barselona Szlemelerine Gre Koruma Altndaki Trlerin Dalm Alanlar ve Mevcut Durumlarnn Deerlendirilmesi............................................................................................................................136 3.4.3. Egzotik Trler; Yaylmlar ve Biyoeitlilie Etkileri................................................................................159 3.4.4. Koruma Altndaki ve Yabanc Trlerin Dalm Hakknda Genel Deerlendirme ....................................180 3.4.5. Boncuk Koyu...............................................................................................................................................182

3.5. K BLGESNDE DENZ AYIRLARI FASYESLER ZERNDE YRTLEN AYRINTILI ALIMALAR ..............186 3.5.1. Yzey rtcl ve CBS uygulamalar .....................................................................................................186

3.5.1.1 Posidonia oceanica ..................................................................................................................................................186 3.5.1.2 Cymodocea nodosa..................................................................................................................................................190 3.5.1.3. Caulerpa racemosa..................................................................................................................................................190 3.5.1.4 Halophila stipulacea ................................................................................................................................................192 3.5.1.5. Flabellia petiolata ...................................................................................................................................................194 3.5.1.6. Osmundaria volubilis..............................................................................................................................................195 3.5.1.7. Caulerpa prolifera ...................................................................................................................................................196

3.5.2. Kuadrat almalarnn deerlendirilmesi ....................................................................................................196 3.6. HABTAT DEERLENDRMES KAPSAMINDA BYOLOJK ETLL ETKLEYEN FAKTRLER ............................202

3.6.1. Kat atk kirlilii ..........................................................................................................................................202 3.6.2. Deniz turizmi ...............................................................................................................................................202 3.6.3. Turistik tesisler, iskele ve marinalar ............................................................................................................204 3.6.4. Ky dolgular...............................................................................................................................................206 3.6.5. Avclk faaliyetleri .......................................................................................................................................207

3.7. ALE BALIKILII ...........................................................................................................................................209 3.7.1. Anket sonularna gre balklarn profili ..................................................................................................209 3.7.2. Kk balkln kar karya olduu balca sorunlar ............................................................................210 3.7.3. Sorunlarn zmne ynelik yaplanlar ve neriler ...................................................................................211

3.8. BALIK FTLKLERNN DOAL ORTAMA ETKS..................................................................................................215 3.9. K BLGESNDE ARKEOLOJK BULGULAR..........................................................................................216

4. SONU.......................................................................................................................................................................218

5.NERLER..................................................................................................................................................................228

5.1.KORUMA ALTINDAK TRLER................................................................................................................................228 5.2. DENZ AYIRLARI.................................................................................................................................................229 5.3. BALIKILIK ..........................................................................................................................................................230 5.4. KRLLK...............................................................................................................................................................232 5.5. TURZM BASKISI ...................................................................................................................................................234 5.6. YERLEM PLANLANMASI VE HABTAT KAYBI ......................................................................................................235

6. KAYNAKLAR ...........................................................................................................................................................238

IV

ZET

Gkova zel evre Koruma Blgesinde (KB) denizel biyoeitliliin tespiti amac ile 306 km2

denizel alann, ~220 kmlik ky eridinde, supralittoral zondan balayarak 55 m derinlie kadar

olan sahada, toplam 75 gn boyunca 309 SCUBA ve 128 serbest dal gerekletirilmitir. Ayrca

ekosistemi bir btn olarak deerlendirebilmek iin su kalitesi ile ilgili bilgi toplamak amac ile her

dnemde 16 istasyonda fiziksel, kimyasal ve biyolojik lmler yaplmtr (Gerekli grlmesi

zerine 3. seferde Akbk Koyuna ek bir istasyon daha konulmutur).

Yaplan fiziksel lmler sonucunda, blgenin deiken rzgrlarn etkisi altnda olduu,

tabakalamann scaklk kontrolnde olup tuzlulukta yzey girdileri hari, hafif deiimler olduu

saptanmtr. Girintilerin fazla olduu ve az su sirklasyonuna imkan vermeyen koylarda su

tazelenme zamannn dk olduu saptanmtr (Andzl Koyu).

Askda kat maddenin su kolonunda en youn olduu blge genellikle yzey olup bu durum

azmaklarn krfezde olduka etkili olduunu gstermektedir. znm oksijen deerleri genel

olarak yzey suyunda yksektir

Besin elementleri bakmndan, Gkova K Blgesi, Gney Egedeki oligotrofik yapya benzer

dalmlar gstermekle birlikte drenaj sahas olmas nedeniyle zellikle yerleim ve tarm

faaliyetlerinden kaynaklanan atk sularn azmaklara kart Akyaka ve Karacastte deerler

ykselmektedir. Tm blgede silikat deerleri youn tatlsu tanmlar nedeniyle yksektir.

Blgede klorofil a ve toplam organik karbon verileri incelendiinde Akdenizin genel yapsna

uygun olarak oligotrofik zelliklerin hkim olduu saptanmtr. Ancak dere azlar ve tekne

turizminin youn olduu blgelerde artan insan faaliyetlerine bal olarak ilave besin elementi

giriimleri sonucunda retimde artlar gzlenmektedir.

Suda znm metal (Fe, Mn, Pb, Cu, Cd ve Hg) ierikleri ak deniz iin verilen deerlerin

olduka zerindedir (Krauskopf, 1979). Yksek deerler esas olarak blgenin gerisindeki mineral

zonlarndan olan tanmlarla ilikilidir. Askda kat maddede metal ierikleri znm formlarna

benzer ekilde ak deniz iin verilen deerlerin olduka zerindedir. Sediment yzeyinde Cr, Ni ve

Fe ierikleri eyl ortalamasnn zerindedir. Yksek deerler mineral zonlarndan olan tanmlara

ve karasal kaynakl antropojenik (evsel + endstriyel) girdilere iaret etmektedir. Yzey

sedimentlerinde toplam fosfor ierikleri genel olarak eyl ortalamasnn altnda olup, eyl ortalamas

zerindeki deerler tarm alanlarndan nehirlerle olan tanmlardan kaynaklanmaktadr.

V

Gkova zel evre Koruma Blgesinde dnemde gerekletirilen su kalitesi almalar, baz

problemli noktalar hari blgenin bakteriyolojik adan temiz olduunu gstermektedir. Ancak

alma alannda zellikle yerleimin younlat Akyakada ve yaz aylarnda tekne trafiinin

youn olduu am Liman, ngiliz Liman gibi koylarda bakteriyolojik kirlilik indikatrleri tespit

edilmitir.

K Blgesinde gerekletirilen fitoplankton almalarnda toplam 101 tr/grup tespit edilmitir.

Blgede toplam biyoktle dk olmakla birlikte tr eitlilii yksek olup, bu durum genel

Akdeniz zelliklerini gstermektedir.

Gkova K Blgesinde zooplankton tr eitlilii yksek olup, dnemi kapsayan almada

toplam 110 tr/grup tespit edilmitir. Sonular, dk bollua sahip olmakla birlikte baz kirlilik

indikatr trlerinin de bulunduunu gstermektedir.

Balk yumurta larvalar stne yaplan aratrmada blgede youn yumurta ve larva dalm tespit

edilmitir. zellikle Haziran aynda yaplan rneklemelerde younluk daha yksektir. Dallarda

yaplan gzlemlerde de larva dalmnn zellikle ayr ve kayalk ortamlarn fazla olduu

blgelerde greceli olarak yksek younlukta olduu gzlenmitir. zellikle labrid ve sparid

larvalarnn youn olduu gzlenmitir. Yine bu blgelerde sklkla yavru lahozlara da rastlanmtr.

Genel olarak saha balklarn yumurtlama ve geliimi iin uygun bir ortam olduundan gelecek

stoklarn devamll iin rezerv alan olarak nerilmitir.

Gkova K Blgesinde yaplan biyoeitlilik almalarnda 19 sistematik gruba ait 723

makroskobik tr tanmlanmtr. Blgede floraya ait 73 makroalg, 6 deniz ayr tr tespit

edilmitir. Faunaya ait 17 sistematik gruptan 41 Porifera, 30 Cnidaria, 3 Ctenophora, 11

Plathelminthes, 3 Nemertini, 1 Echiura, 3 Sipuncula, 236 Mollusca, 47 Arthropoda, 28 Polychaeta,

46 Bryozoa, 37 Echinodermata, 19 Tunicata, 136 Pisces, 2 Reptilia, 1 Mammalia olmak zere

toplam 644 makroskobik tr tanmlanmtr. Sistematik gruplar iinde en ok tr says Mollusca ve

Piscese aittir. Bu trlerden 33 Trkiye iin, 8i Ege Denizi kylarmz iin ilk kayttr.

Gruplar baznda ortalama grlme ve ortalama birey says deerleri incelendiinde deniz

ayrlarn da kapsayan Tracheophyta grubunun ortalama grlme frekans tm gruplar iinde 28.65

ile en yksektir. Faunaya ait gruplarn kendi iinde deerlendirilmesiyle ortalama grlme frekans

en yksek gruplar srasyla Porifera, Echinodermata ve Piscesdr. Ortalama birey saylar asndan

ise en yksek gruplar srasyla Echinodermata, Porifera ve Piscesdr.

Gkova K Blgesinde elde edilen makro flora ve fauna rneklerin deerlendirilmesinde ulusal

mevzuat ve uluslararas szlemelerin ek protokolleri dikkate alnmtr. Tespit edilen trler

VI

Akdeniz havzasnda koruma altnda bulunan doal alanlarn envanterini kartabilmek iin

oluturulmu UNEP (OCA)/MED WG. 167/4 Annex IIIte verilen Standart Bilgi Giri Formuna

(SDF) ilenmitir. lk olarak blge tanmlanm ve mevkisi forma ilenmitir.

Proje kapsamnda Akdenizde soyu tehlike altna girmi ve Trkiyenin de taraf olduu Bern ve

Barselona Szlemelerince ve 1380 sayl Su rnleri Kanunu/Su rnleri Sirkleri ile Ky

Kanunu gibi ulusal mevzuatla koruma altna alnm trlerin K blgesindeki dalm alanlar ve

tehdit unsurlar aratrlmtr. ki yllk alma sonucunda, Gkova K blgesinin koruma

statsnde olan toplam 34 tr barndrd tespit edilmitir. Bata bu trler olmak zere KBde

tespit edilen tm trlerin dalmlar, nem durumlarna ve basknlklarna gre gelitirilmi IUCN

kriterleri ile haritalanmtr.

Blgede fasiyes oluturan nemli trlerin dalm haritalar oluturulmu ve kapladklar alanlar

hesaplanmtr. Buna gre; Posidonia oceanica 6.9 km2, Cymodocea nodosa 3.9 km2, Halophila

stipulacea 2.9 km2, Caulerpa racemosa 0.68 km2, Osmundaria volubilis 0.34 km2 Flabellia

petiolata 0.16 km2, alan kaplamaktadr. Bulgular, bu trlerden Akdeniz havzasnda koruma altnda

bulunan Posidonia oceanicann birinci srada olduunu ve salkl fasiyesler oluturduunu

gstermektedir. Sadece P.oceanica yataklar bile blgenin K blgesi statsnn devamll iin

yeterli kriteri oluturmaktadr. Data-Bozburun K blgesi ile karlatrldnda, Gkova K

Blgesinde C. racemosann nc sraya gerilemi olmas dikkat ekicidir.

Blgede 26 yabanc denizel tr tespit edilmitir. Bu trlerin hepsi Dou Akdeniz kylarmzda

geni bir dalma sahiptir. Fakat bazlar (Charybdis hellerii, Thalamita poissonii, Portunus

pelagicus, Micippa thalia, Melicertus hathor, Ergalatax obscura, Chelidonura fulvipunctata ve

Dendrostrea frons) Ege Denizi kylarmzda ilk defa bu alma kapsamnda kaydedilmitir.

ki yllk alma kapsamnda elde edilen veriler nda, blgede tr eitliliini etkileyen sorunlar

ve ekosistemin korunmas iin alnmas gereken nlemler rapor kapsamnda sunulmutur.

K blgesi kapsamnda bulunan ve Akdenizde bilinen tek yavrulama alan olan Boncuk

Koyunda kumsal kpekbalnn (Carcharhinus plumbeus) dalm aratrlm ve bu konuda

alnmas gereken nlemler bu rapor kapsamnda oluturulmutur.

zellikte tekne turizminin youn olduu K Blgesinde hassas ekosistem yapsnn insan

faaliyetleri sonucunda ilave ykler ile geri dn zor hatta imknsz hasar grecei ve baz

blgelerde (Akyaka, Akbk, am Liman, Sedir Adas) bu durumun ortam tehdit eder boyutlara

yaklat saptanmtr.

VII

alma alannda mevcut kat atk, demirleme, yerleim, turistik yaplar ve ky dolgular

haritalanm ve bunlarn biyolojik eitlilie etkileri incelenmitir. Akyaka, am Liman, Sedir

Adas, Karacast, ngiliz Liman, Tuzla Koyu, Hrsz Koyu ve Yediadalarda bata turizm olmak

zere insan faaliyetleri sonucu youn tahribat olutuu saptanmtr. Ayrca ortamda balklar

tarafndan terk edilen kafes ve alarn hayalet avcl devam ederek ayr bir habitat tahribat

oluturduu tespit edilmitir. Bu nedenle yerleri tespit edilen a ve kafeslerin bir proje ile ortamdan

uzaklatrlmas nerilmitir.

Blgede balk iftliklerinin biyoeitlilie etkileri aratrlm ve Andzl Koyunda habitat

tahribatnn yksek olduu tespit edilerek, iftliin en ksa zamanda baka bir noktaya tanmas

nerilmitir. Bunun yannda Karaca Ada civarna yerletirilmi iftlikte ise henz bir sorunla

karlalmamtr.

K blgesinde bata grgr tekneleri olmak zere avcln biyoeitlilie etkisinin aratrlmas

amac ile yerel balklar ile anket almalar yrtlmtr. Anket almalar ile dal almalar

srasnda gerekletirilen tespitler nda blgede koruma altndaki baz balk ve deniz canllarna

ynelik seici avclk basksnn olduka yksek olduu tespit edilmitir. Bu nedenle orfoz, lahos,

akya, ekina, bcek, karavida, kum kpekbal vb. trlere ynelik avclk basksnn kontrol altna

alnmas ile ilgili neriler gelitirilmitir.

Gkova KBde hzla gelien yeni yerleim alanlarnda (zellikle Akyakada) arazi ve ky

kullanm ile dearj ve altyap sistemlerinin alc ortam olan denize zarar vermeyecek biimde acilen

dzenlenmesi nerilmitir. Ayn ekilde potansiyel gelime noktalar olarak belirlenen Karacast,

Akbk, ngiliz Liman, Ayn Koyu gibi alanlarda ileri dnk yerleim ve koruma planlarnn en ksa

zamanda blgede uygulanabilir hale dntrlmesi gerekmektedir.

ki yl sren biyoeitlilik almalar, blgede tespit edilen baz aksaklklara ve noktasal sorunlara

ramen Gkova K Blgesinin gelecek nesillere aktarlmas gereken nemli bir miras olduunu

ve bu zenginliklerin tm lkenin ve hatta tm dnyann ortak mal olarak deerlendirilerek

korunmas gerektiini gstermektedir.

VIII

EKL LSTES ekil 2.1.1. Oinografi istasyonlar ......................................................................................................9 ekil 2.1.2. Gkova KB nin mevkileri ........................................................................................10 ekil 2.2.1. Dal Noktalar ................................................................................................................24 ekil 2.2.2. Dal Stratejisi .................................................................................................................24 ekil 2.2.3. Kuadrat almas Yaplan Noktalar. ..............................................................................25 ekil 2.2.4. Kuadrat almas Plan..................................................................................................25 ekil 3.1.1.1. Tuzluluk, Scaklk ve Younluk ..................................................................................28 ekil 3.1.2.1. Aknt hatlar haritas ...................................................................................................31 ekil 3.1.2.2. ADCP hatlarnn aknt vektrleri ................................................................................34 ekil 3.1.3.1. Seki Diski Derinlii .....................................................................................................42 ekil 3.1.5.1. stasyonlara Gre Askda Kat Maddenin Vertikal Dalm.......................................45 ekil 3.1.5.2. Askda Kat Madde Dalm .......................................................................................46 ekil 3.2.1.1. znm Oksijen Dalm........................................................................................48 ekil 3.2.1.2. Yzey znm Oksijen Dalm ............................................................................49 ekil 3.2.2.1. alma alannda yzey suyu nitrit dalm................................................................51 ekil 3.2.2.2. alma alannda yzey suyu nitrat+nitrit dalm. ....................................................52 ekil 3.2.2.4. al ma alannda yzey suyu toplam azot dalm....................................................54 ekil 3.2.2.5. alma alannda yzey suyu fosfat dalm ..............................................................55 ekil 3.2.2.6. alma alannda yzey suyu toplam fosfat dalm ..................................................56 ekil 3.2.2.7. alma alannda yzey suyu silikat dalm..............................................................57 ekil 3.2.2.8. alma alannda besin elementleri, toplam organik karbon ve klorofil ann dalm.............................................................................................................................................................60 ekil 3.2.3.2. alma alannda yzey suyu klorofil a dalm.........................................................70 ekil 3.2.4.2.2. Dip suda askda kat maddede metal ierikleri. ........................................................80 ekil 3.2.4.3.1. Yzey sedimentlerinde alminyum (Al) ve demir (Fe) ierikleri.............................90 ekil 3.2.4.3.2. Yzey sedimentlerinde mangan (Mn) ve kurun (Pb) ierikleri...............................91 ekil 3.2.4.3.3. Yzey sedimentlerinde bakr (Cu) ve inko (Zn) ierikleri. .....................................92 ekil 3.2.4.3.4. Yzey sedimentlerinde nikel (Ni) ve krom (Cr) ierikleri........................................93 ekil 3.2.4.3.5. Yzey sedimentlerinde kadmiyum (Cd) ve civa (Hg) ierikleri...............................94 ekil 3.2.4.4.1. Sedimentde toplam fosforun dalm.......................................................................96 ekil....................................................................................................................................................98 ekil 3.3.1.2. Yzey suyunda fekal koliform dalm.......................................................................99 ekil 3.3.1.3. Yzey suyunda fekal streptekok dalm. .................................................................100 ekil 3.3.2.1.1. Gkova Krfezinde istasyonlara gre yzey suyundaki fitoplankton younluu. .112 ekil 3.3.2.1.2. Gkova Krfezinde yzey suyunda fitoplankton yzeysel dalm ......................113 ekil 3.3.2.1.3. Gkova Krfezinde yzey suyunda Microcystis dalm.....................................114 ekil 3.3.2.2.1. alma blgesinde zooplankton tr saysnn, bolluunun ve Shannon eitliliinin dalm.............................................................................................................................................116 ekil 3.3.2.3.1. Gkova KB de yumurta ve larva dalm.........................................................123 ekil 3.3.2.3.2. Tr eitlilii. ..........................................................................................................124 ekil 3.3.2.3.3. Dallarda gzlenen larvave juvenil younluu......................................................125 ekil 3.3.2.3.4. Dallarda gzlenen lahoz juvenil bireylerinin dalm. ........................................125 ekil 3.4.1.1. almalarda tespit edilen trlerin grup baznda dalm .........................................128 ekil 3.4.1.2. Tr eitliliinin blgesel dalm ............................................................................129 ekil 3.4.2.1. Cystoseira amentacea var. strictann Gkova KBdeki dalm ........................137

IX

ekil 3.4.2.2. Lithophyllum byssoidesnn Gkova KBdeki dalm ......................................138 ekil 3.4.2.3. Aplysina aerophobann Gkova KBdeki dalm.............................................139 ekil 3.4.2.4. Axinella cannabinann Gkova KBdeki dalm..............................................140 ekil 3.4.2.5. Axinella polypoidesnn Gkova KBdeki dalm.............................................141 ekil 3.4.2.6. Spongia agaricina ve Spongia officinalisnn Gkova KBdeki dalm ............143 ekil 3.4.2.7. Tethya aurantium ve Palinurus elephas nn Gkova KBdeki dalm..............145 ekil 3.4.2.8. Scyllarus arctus ve Scyllarides latusnn Gkova KBdeki dalm ...................146 ekil 3.4.2.9. Haliotis tuberculata lamellosa ve Charonia variegatann Gkova KBdeki dalm.............................................................................................................................................147 ekil 3.4.2.10. Luria lurida ve Lamellaria latensnn Gkova KBdeki dalm ......................150 ekil 3.4.2.11. Tonna galea ve Lithophaga lithophagann Gkova KBdeki dalm .............151 ekil 3.4.2.12. Pinna nobilis ve Hornera cf. lichenoidesnn Gkova KBdeki dalm...........152 ekil 3.4.2.13. Centrostephanus longispinus ve Paracentrotus lividusnn Gkova KBdeki dalm.............................................................................................................................................155 ekil 3.4.2.14. Echinaster sepositus sepositus ve Epinephelus marginatusnn Gkova KBdeki dalm.............................................................................................................................................156 ekil 3.4.2.15. Sciaena umbra ve Pagrus pagrusnn Gkova KBdeki dalm.......................157 ekil 3.4.2.16. Caretta caretta ve Chelonia mydasnn Gkova KBdeki dalm ....................158 ekil 3.4.3.1. Stypopodium schimperinn grld alanlar ve Halophila stipulacea yzey rtcl.........................................................................................................................................161 ekil 3.4.3.2. Charybdis (Charybdis) helleri ve Portunus pelagicusnn Gkova KBdeki dalm.............................................................................................................................................163 ekil 3.4.3.3 Micippa thalia ve Melicertus hathornn Gkova KBdeki dalm.....................164 ekil 3.4.3.4. Ergalatax obscura ve Strombus persicusnn Gkova KBdeki dalm.............165 ekil 3.4.3.5. Haminoea cyanomarginata ve Chelidonura fulvipunctatann Gkova KBdeki dalm.............................................................................................................................................168 ekil 3.4.3.6. Brachidontes pharaonis ve Dendrostrea fronsnn Gkova KBdeki dalm.....169 ekil 3.4.3.7. Pinctada radiata ve Synaptula reciprocansnn Gkova KBdeki dalm ..........170 ekil 3.4.3.8. Atherinomorus lacunosus ve Fistularia commersoniinn Gkova KBdeki dalm.............................................................................................................................................174 ekil 3.4.3.9. Pempheris vanicolensis ve Petroscirtes ancylodonnn Gkova KBdeki dalm..........................................................................................................................................................175 ekil 3.4.3.10. Pteragogus pelycus ve Sargocentron rubrumnn Gkova KBdeki dalm ....176 ekil 3.4.3.11. Siganus luridus ve Siganus rivulatusnn Gkova KBdeki dalm.................177 ekil 3.4.3.12. Stephanolepis diaspros ve Sphyraena chrysotaeniann Gkova KBdeki dalm..........................................................................................................................................................178 ekil 3.4.3.13. Upeneus moluccensisnin Gkova KBdeki dalm ........................................179 ekil 3.4.4.1. Tr says baznda koruma altndaki trlerinve yabanc trlerin Gkova KBde dalm.............................................................................................................................................181 ekil 3.4.5.1. Carcharhinus plumbeusun dalm sahas ................................................................184 ekil 3.4.5.2. Carcharhinus plumbeusun Gkova Krfezinde dalm sahas ..............................184 ekil 3.5.1.1. Posidonia oceanicann Gkova KB de % sklk ve yzey rtcl ................189 ekil 3.5.1.2. Cymodocea nodosann Gkova KB de % yzey rtcl .............................191 ekil 3.5.1.3. Gkova KB de Caulerpa racemosann % yzey rtcl...............................192 ekil 3.5.1.4. Gkova KB de Halophila stipulaceann % yzey rtcl.............................193 ekil 3.5.1.5. Gkova KB de Flabellia petiolatann % yzey rtcl.................................194 ekil 3.5.1.6. Gkova KB de Osmundaria volubilis nn % yzey rtl..........................195 ekil 3.5.1.7. Gkova KBde Caulera proliferann tespit edildii noktalar ..............................196 ekil 3.6.1.1. Gkova KBde kat atk kirlilii...........................................................................203 ekil 3.6.2.1. Gkova KBde demirleme tahribatnn gzlendii alanlar ..................................203 ekil 3.6.2.2. Gkova KBde tekne younluu ..........................................................................204 ekil 3.6.3.1. Gkova KBde skele ve Marinalarn Konumu....................................................205 ekil 3.6.3.2. Gkova KBde turistik yaplar .............................................................................206

X

ekil 3.6.4.1. Gkova K de ky dolgular.................................................................................207 ekil 3.6.5.1 Balklktan dolay tahribat gzlenen glgeler ..........................................................208 ekil 3.9.1. Gkova zel evre Koruma Blgesinde arkeolojik tespitler.......................................217 ekil 5.1.1. Koruma altnda bulunan trlerin dalm sahas ve koruma altna alnmas gereken habitat alanlar ..................................................................................................................................229 ekil 5.3.1. Gkova KBde balkla yasak alanlar ve yavru grlme alanlar.......................231 ekil 5.3.2. Gkova KBde grlen atk a ve sepet kalntlar ve zpknla avclk tespit edilen noktalar.............................................................................................................................................232 ekil 5.4.1. Gkova KBde kirlilik problemi .............................................................................233 ekil 5.5.1. Tekne turizmi tehdidi altnda olan koylar .....................................................................235 ekil 5.6.1. Gelecee ynelik tehdit altnda ki habitat ve yerleim sahas ......................................237

XI

TABLO LSTES Tablo 1.4.3.2.1. Gkova Krfezindeki Balk Tekneleri ve retim Miktarlar (Erdem ve di., 2002)..............................................................................................................................................................8 Tablo 2.1.1. Oinografi istasyonlarnn koordinatlar ........................................................................11 Tablo 2.1.2: Hidrografik lm yaplan parametreler ve birimleri....................................................12 Tablo 2.1.2.11.3.1. 5li rneklerde tekrarllk ve referans malzemeye ait sertifika ve okunan deerler...............................................................................................................................................17 Tablo 3.2.4.1.1. Deniz suyunda metallerin ortalama ierikleri (g/l) (Krauskopf, 1979). ................86 Tablo.3.3.1.1.alma alannda Haziran 2005te bakteriyolojik kirlilik indikatr deerleri (CFU/100 ml). ...................................................................................................................................................102 Tablo3.3.1.2. alma alannda Mays 2006da bakteriyolojik kirlilik indikatr deerleri (CFU/100 ml). ...................................................................................................................................................103 Tablo3.3.1.3.alma alannda Temmuz 2006da bakteriyolojik kirlilik indikatr deerleri (CFU/100 ml). ..................................................................................................................................104 Tablo 3.3.2.1.1. Gkova krfezinde tm rnekleme periyodu boyunca su ve kepe rneklerinde saptanan fitoplankton trlerinin genel listesi. ..................................................................................107 Tablo 3.3.2.1.2. Gkova krfezinde tm rnekleme periyodu boyunca kepe rneklerinde saptanan fitoplankton trlerinin kalitatif dalmlar. .....................................................................................110 Tablo 3.3.2.2.1. Tespit edilen zooplankton trleri ve istasyonlara gre dalmlar........................117 Tablo 3.3.2.3.1. Gkova KB de yumurta ve/veya larvas bulunan trler ...................................122 Tablo 3.3.2.3.2. Birim alandaki yumurta ve larva miktar ...............................................................124 Tablo 3.4.1.2. Gruplar baznda ortalama grlme frekans ve ortamla birey deerleri ...................130 Tablo 3.7.1. Gkova Krfezinde 20 Tekne ile Yaplan Anket Verileri, 2006. ................................213

XII

EKLER LSTES EK 1. Dal gzlem formu....246 EK 2. Ky gzlem formu.248 EK 3. Balklk anket formu....250 EK 4. Tespit edilen trlerin taksonomik hiyerarisi.251

EK 5. K Blgesinde grlen trlerin noktasal dalm..277 EK 6. Ayrntl fasiyes almasnda elde edilen veriler..436 EK 7. IUCN formatnda data formlar..443 EK 8. Corafi bilgi sistemleri uygulamalar.475 EK 9. Fotoraflar..491

1

1. GR

1.1 AMA

zel evre Koruma Kurumu Bakanl ile stanbul niversitesi Deniz Bilimleri ve

letmecilii Enstits arasnda yaplan proje szlemesi gerei, 2005-2006 yllar arasnda

Gkova zel evre Koruma Blgesinin Deniz ve Ky Alanlarnn Biyolojik eitlilik

Tespiti projesi yrtlmtr.

Projenin amac; Gkova zel evre Koruma Blgesinin, mevcut biyolojik eitliliinin

tespiti, fasiyeslerin belirlenmesi, nesli tehdit altnda olan trlerin saptanmas, biyolojik adan

ky ve deniz ortamnn deerlendirilerek nceliklerin belirlenmesi, ky ve deniz alanlarn

biyolojik eitliliinin korunarak srdrlebilir kullanmnn salanmas ve bu amala

stratejilerin, plan ve programlarn belirlenebilmesi ve elde edilen verilerin Barselona

Szlemesi (Biyolojik eitlilik ve Akdenizde zel Koruma Alanlarnn Kurulmas)

protokol kapsamnda gelitirilen Standart Veri Giri formatna uygun doldurulmas olarak

belirlenmitir.

1.2 KAPSAM

1.2.1. Neden Biyolojik eitlilik Aratrmalar Yaplmal?

Biyolojik eitliliin korunmas 1992deki Rio Zirvesi sonrasnda, evre politikalarnda

merkezi bir nem kazanarak uluslar st bir sorumluluk haline gelmitir. Biyolojik eitliin

anlalmas ve korunmas kapsamnn genilii ve ok hedefli olmas nedeniyle

gerekletirilmesi kolay olmayan bir amatr. Ancak biyolojik eitlilii korumak

insanolunun hem vicdani hem de kanuni sorumluluudur. Sonu olarak gelecek nesillerin

devamll biyoeitliliin bir btn olarak korunmasna baldr (Tekeli vd., 2006).

Biyolojik eitlilik en basit tanmyla dnya zerinde yaayan tm canllardr. Daha geni

tanmyla biyolojik eitlilik canl organizmalar ile onlarn bulunduu ekolojik ortamlar

arasndaki eitlilii ve deikenlii ifade etmektedir. eitlilik farkl bileenler ve onlarn

greceli skl olarak tanmlanabilir.

Biyoeitlilik ile ilgili elimizdeki en gvenilir bilgi her yl yzlerce trn yok olduu

gereidir. Ne yazk ki, bilim adamlar bu canllarn ortamdan yok olmalarnn sonularn

2

tahmin bile edememektedirler. Bu kapsamda biyolojik eitlilik aratrmalarnn temel olarak

u sorulara yant aramaktadr;

Dnya zerinde ka tr vardr? (3-30 milyon?)

Bu trler hangileridir?

Nerelerde dalm gsterirler?

Ekosistemin ileyii asndan ne derece nem tarlar (ki bu sorunun cevab tespit

edilen ~1.4 milyon trn %1den az ksm iin tanmlanabilmitir)

Hangi trlerin nesli tehdit altndadr ve nasl korunabilirler?

OCEANOS ekibinin 2002den beri dal gdml yrtt biyolojik eitlilik

aratrmalarnn amac zellikle Trkiye kylarndaki biyolojik yaamn eitliliinin

tanmlanmas ve dalm alanlarnn belirlenmesidir. Data-Bozburun K Blgesinde ve

sonrasnda Gkovada yrtlen almalar kapsamnda Trkiye, Ege Denizi ya da Akdeniz

iin yeni trlerin tespit edilmesinin yan sra, birok yerel trn de dalm kayt altna

alnmtr. Biyolojik eitlilik konusunda bilgimizin artmas ok nemlidir. Sonuta

bilmediimiz trleri ya da anlayamadmz ekosistemleri korumak iin uygun strateji

belirlemek mmkn deildir.

1.2.2. zel evre Koruma Blgelerinde Biyolojik eitlilik Aratrmas

Barselona'da 16 ubat 1976'da kabul edilen Akdeniz'in Kirlenmeye Kar Korunmas

Szlemesi erevesinde, Akdeniz'deki doal alanlarn ve blgedeki kltrel mirasn yok

olmamas iin deniz alanlarnn ve evrelerinin zel koruma alanlar olarak korunmas

ngrlmektedir.

9-10 Haziran 1995te Barselonada yenilenen Akdenizde zel Koruma Alanlar ve Biyolojik

eitlilik ile ilgili maddeleri ieren protokol gereince zel Koruma Alanlar aada

tanmlanan alanlardan birini ya da birkan koruma zelliinde olan alanlar olmaldr:

rnek tipteki ky ve deniz ekosistemlerinden uzun vadede var olularn salayacak

ve ierdikleri biyolojik eitlilii srdrecek yeterli boyuttaki alanlar,

3

Akdenizde doal yaylm alanlarnda kaybolma tehlikesinde olan veya gerilemeleri

ya da znde kstlanmalar sonucu doal alanlar azalm yaam alanlar,

Hayatta kalmalar ve remeleri kritik olan ve iyilemeleri tehlike ve tehdit altnda olan

trleri veya fauna ve flora bakmndan endemik trleri barndran yaam alanlar,

Bilimsel, estetik, kltrel ya da eitim bakmndan zel ilgi blgeleri olarak nemi

bulunan alanlar.

Trkiyede bu protokoln uygulamas, 88/13151 sayl Bakanlar Kurulu Karar'yla 7 Ekim

1988 tarihinde Akdeniz'de zel Koruma Alanlarna likin Protokol'n onaylamas ile hayata

geirilmitir. Bu protokol erevesinde belirlenen alanlar zel Koruma Alan olarak

tanmlanmaktadr ve Trkiye'de bu stat, (bu gne kadar lkemiz Akdeniz kylarnda ilan

edilen 9 adet zel evre Koruma Blgesi kapsamnda) zel evre Koruma Kurumu

Bakanlnn (KKB) Kurulmasna Dair 383 Sayl Kanun Hkmnde Kararname ile

yasallamtr.

Trkiye genelindeki toplam on drt zel evre Koruma Blgesinden (KB) biri olan

Gkova zel evre Koruma Blgesi, 12.06.1988 tarih ve 88/13019 sayl Bakanlar Kurulu

Karar ile zel evre Koruma Blgesi olarak tespit ve ilan edilmitir. Gkova zel evre

Koruma Blgesi toplam 521 km2lik bir alan kapsamaktadr.

2005-2006 yllar arasnda yrtlen proje ile, Gkova zel evre Koruma Blgesi snrlar

dahilinde ky ve deniz ortamnda yaplan biyoeitlilik almalar ile blgenin ky ve deniz

alanlarna ait biyolojik eitliliin tespitinin yan sra, blgenin ky ve deniz ortamnn kar

karya kald sorunlarn saptanmas ve bu konuda blge iin en uygun zmlerin

oluturulabilmesi iin gerekli bilimsel veri toplanmtr.

1.3 ALIMA PLANI

Aratrma almalar 3 aamada gerekletirilmitir. 1. (Haziran-Temmuz 2005), 2. (Nisan-

Mays 2006), ve 3. (Haziran-Temmuz 2006). Biyoeitlilik aratrmalarnn tamamlanmasn

takiben, 3. seferin sonlarna doru nem arz eden ve dal almalar sonucunda belirlinen

sahalarda dalm yapan deniz ayrlar ve Caulerpa racemosa fasiyesi zerinde detay

aratrmalar gerekletirilmitir. Biyoeitlilik almalarnn yan sra blgenin oinografik

zelliklerinin belirlenmesine ynelik tolarak 16 istasyonda her alma dneminde lmler

yaplmtr. Bu lmlerde zellikle karasal girdilerin ky ve deniz ortamna etkilerinin

4

aratrlmasna nem verilmitir. Belirlenen istasyonlarda her saha almas dneminde

scaklk, tuzluluk, aknt, seki derinlii, znm oksijen, besin elementleri (NO2+NO3, NO2,

NH4, TN, P, TP, Si), toplam organik karbon, klorofil a, askda kat madde ve deniz suyunda

ve askda kat madde de ar metal (Fe, Mn, Pb, Cu, Cd, Co, Ni ve Hg ) konsantrasyonlarnn

tespit edilmesinin yannda, o artlarda ortamda var olan plankton kompozisyonu da tespit

edilmitir. Bunun yannda karasal girdilerden ve/veya tekne turizminden kaynaklanan

bakteriyolojik kirliliin tespiti iin toplam koliform, fekal koliform ve fekal streptokok

analizleri gerekletirilmitir.

Oinografik aratrmay takiben dal program gerekletirilerek 0-5 m aras biyoeitlilii

takip etmek zere serbest dal ile ky eridi taranrken, 5-50 m ve sonras iin drt grup

oluturulmutur. Her bir grup 2 veya 3 kiiden olumakta, bir kii tr eitlilii, dalm,

zemin yaps ve tahribatlar hakknda kayt tutarken, bir gvenlik dalgc grubun emniyetini

salamtr. Her 4 alma grubundan birinde fotoraf makinesi, bir dier grupta ise video

kamera yer alm ve bu ekilde tespit edilen trler fotoraflanarak allan alan video ile

kayt altna alnmtr. Aratrma program hava koullar dikkate alnarak genelde bir gnde 8

ekibin dal yapaca ekilde olumu ve her grubun giri ve k noktalar GPS ile kayt

altna alnmtr. allan alanlar arasnda herhangi bir boluk kalmamasna zen gsterilerek

tm alan taranmtr.

1.4. ZEL EVRE KORUMA BLGES LE LGL GENEL BLGLER

1.4.1. Blgenin Konumu

Gkova zel evre Koruma Blgesi; Mula ili, Ula ve Marmaris ileleri ve bunlara bal 3

belde ve 4 kyden olumaktadr. Akyaka, Gkova, Akapnar, Gke, aml, Karacaky ve

etibeli yerleim alanlarn iine almaktadr.

1.4.2. Fiziki zellikler

Gkova Krfezine kadar uzanan Bat Mentee Dalar ve Ula knt alanlarn oluturan

Dou Mentee Dalar ile Gkova Krfezine egemen durumda ykselen, Yaran Dalar,

blgenin nemli ykseltileridir. Dorudan denize alan kk vadiler ve i knt

alanlarnda alvyonlarn birikmesiyle oluan tarm alanlar, Gkova ve Kzlkaya Ovalar

olarak isimlendirilmektedir. Gkova Krfezi iklim bakmndan tipik bir Akdeniz iklimine

5

sahiptir. Yazlar scak ve kurak klar lk ve yaldr. Yazlar oluan scak hava denizden

gelen meltem sayesinde daha az hissedilir.

Gkova zel evre Koruma Blgesi, zengin flora ve faunas ile ekolojik ynden neme sahip

bir blge olup, Ege Blgesi ve Akdeniz Blgesi bitki rts zelliklerini birlikte

gstermektedir. Maki formasyonuna ilaveten, zeytinlik alanlar da nemli yer tutmaktadr.

Ayrca blgede, Kzlam (Pinus brutia) ve Gnlk ormanlar (Liquidambar orientalis) byk

bir deer tamaktadr.

Blge fauna asndan da olduka zengindir ve gerek koruma altnda olan gerek olmayan bir

ok karasal tre ev sahiplii yapmaktadr.

Karasal alandaki bu zengin eitlilik blgenin zel koruma alan olarak kabul grmesinde

etkin rol oynamtr.

1.4.3. Nfus ve Ekonomik Etkinlikler

Mula ili genelinde nfus art hz, yakn yllara kadar Trkiyenin nfus art hznn altnda

kalmtr. 1985 ylndan itibaren turizm sektrnn gelimesi ile birlikte artan gler sonucu,

nfus art hz Trkiye ortalamasnn zerinde olmutur.

Gkova KB iinde yer alan ana yerleim alan Akyaka Beldesinin nfusu da yaz

aylarnda yaklak olarak iki katna kmakta, bu say hafta sonlarnda gnbirlik tatilcilerin

katlmyla daha da artmaktadr.

1.4.3.1. Tarm

Akdeniz ve Ege iklimlerinin gei kuanda bulunan blge mikroklimatik iklim zellikleri

sergiler. Alanda geleneksel yntemlerle yaplan tarm yaygndr. Susam, buday, akdar ve

msr bata olmak zere pamuk, narenciye, sera bitkileri yetitiricilii ve meyvecilik temel

tarmsal faaliyetler arasndadr. Ayrca kesmek amacyla dikilen Okalipts aac korular

mevcuttur.

6

1.4.3.2. Turizm

Gkova, KB olmas yannda, Kltr ve Turizm Bakanlna bal zmir II nolu Kltr ve

Tabiat Varlklarn Koruma Kurulu tarafndan Doal Sit ve Arkeolojik Sit Alan ilan

edilmitir.

Korunmu doal alanlar ve evresel faktrler asndan ele alndnda, ylda ortalama 270

gneli gn ve lman iklimi ile blgede turizm nemli bir kysal faaliyet konumundadr.

Blgede bulunan ok sayda koy ve krfezde yatlk, mavi tur, yama parat vb. turistik

aktiviteler poplerdir. Blge, pansiyon ve kk otel iletmecilii tarznda turizm aktiviteleri

ve yazlk konut asndan ilgi odadr.

Gemi yllarda Mula ilinde turizmin hzl geliimine ramen, Gkova blgesinde ancak

Akyaka beldesi bu geliime katlabilmi, buna bal olarak baz evre sorunlaryla kar

karya kalmtr. Gnbirlik turizm beldeye az gelir brakmasna karn byk bir kat atk

problemi yaratmaktadr. Varolan Kat Atk Geri Dnm Projesinin Akyaka Belediyesi ve

KKB tarafndan uygulanmasnda sorunlar yaanmaktadr. Sorun zellikle Uzun Plaj olarak

adlandrlan kyda younlamaktadr. Beldede yaz aylarndaki nfus artndan dolay

grlen atk su sorununun, inaat devam eden Merkezi Artma Tesisi Projesi ile zme

ulatrlmas beklenmektedir (SGP, Biyo-Gkova Proje Revizyonu Dkman, 2004).

1.4.3.2. Balklk

Ula ilesine bal Akyakada ve ayn blgede avlanan Akapnarda 1970 ylnda kaydedilmi

tekne says 10-15 iken, 1997 ylnda boylar 7-12 m arasnda deien ve brakma a teknesi

olarak kullanlan tekne says 67, 2002 ylnda ise 68 olarak kaydedilmitir. 2002 ylnda

kullanlan tekne zellikleri birbirine ok benzer yapda olup, genelde 7-9 m uzunluunda ve

9-28 HP gcnde ahap teknelerdir. 2025 ylnda bu saynn maksimum 97 olaca tahmin

edilmektedir.

DE-DBTE tarafndan 1997 ylnda yrenin yllk 250 ton deniz rnleri potansiyeline sahip

olduu saptanmtr (Tekoul ve Gkku, 1997).

Ky balkl blgede daha ok ky uzatma alar, olta ve paragatlarla yaplmaktadr. Av

sezonu aldnda, blgeye dier yerlerden trol ve grgr tekneleri gelerek avclk

yapmaktadr.

7

A teknelerinde 10-15 posta (1 posta a ~100 mdir) a bulunmaktadr. Havann ve av

sahasnn durumuna gre teknedeki alarn tamam veya bir ksm voli ya da dnek

yntemiyle denize braklmaktadr. Teknelerde bulunan alarn gz aklklar 16-32 mm

arasnda deimektedir. A teknelerinde nadiren bir, genellikle iki kii almaktadr.

Olta-paragat teknelerinde ince ve kaln paragat olmak zere saylar 5-6y bulan iki tip

paragat selesi kullanlmaktadr. nce paragat selelerinde 450-500 adet 12-18 numara olta

inesi bulunmaktadr. Kaln paragat selelerinde 400-450 adet 7-12 numara olta inesi

kullanlmaktadr. Paragat teknelerinde en az iki kii almaktadr.

KB snrlar iinde Akyaka ve Akapnar Su rnleri Balklk Kooperatifleri mevcuttur.

Avlanan trlerin kompozisyonu asndan bakldnda balca kefal trleri yakalanmakta,

bunlar kupes, sardalya, istavrit, mrmr, mercan, karagz, ipura, barbun, levrek, lahoz ve

akya izlemektedir. En ok yakalanan omurgasz tr karidestir.

Turizm ile balklk arasnda bir sorun olmad, aksine, turizm sayesinde baln daha iyi

fiyattan satld balklar tarafndan ifade edilmitir.

Blgenin nemli turizm aktiviteleri arasnda yer alan ve Nisan-Kasm aylar arasnda

srdrlen mavi yolculuk adl tekne turlar ile ayn koy ve krfezleri kullanan balklar

arasnda belirlenmi bir sorun yoktur.

Kysal alanda ekonomik faaliyetlerden biri olan balk yetitirme nitelerinin says, alann

zel evre Koruma Blgesi olmasndan dolay snrl kalmtr (Erdem ve di., 2002).

Akyakada balklk ve yan sektrnden dorudan ve dolayl olarak geinen nfus oran

dk deildir. Akyakada 1971de 10 balk teknesine barnma salamak amacyla ina

edilmi ve 110 m uzunluundaki mendirek, balk teknelerinin hizmet alabilecei ve kt

hava artlarndan korunabilecei tek tesis konumundadr.

8

Tablo 1.4.3.2.1. Gkova Krfezindeki Balk Tekneleri ve retim Miktarlar (Erdem ve di.,

2002)

Blge Avclk

Tr Tekne Says allan

Gn Says alan Kii

Says retim

(kg/gn) Akyaka 25 180-200 2 6

Akapnar A

21 200-220 2 6 Akyaka 12 160-180 2 3

Akapnar Olta-Paragat

10 180-200 2 5

1.4.4. Arkeolojik durum

Mula linin Fethiye ve Knk dnda kalan ksm, antik alarda Karia adyla bilinen bir

blgedir. Kariann bilinen tarihi yonlarn blgeye yerlemeleriyle M.. 2600 yllarna

kadar dayanr. Gkova Krfezinin iki ucuna yerleen Dorlar, Knidos ve Halikamososu

(Bodrum), Akyaka ve Gkova blgesinde ise Karia Uygarl dimay kurmulardr.

Blge M.. 484 ile 405 yllar arasnda Atina nclnde kurulan Delos Deniz Birliinin

ynetimine gemitir. M.. 405 ylnda Delos Deniz Birliinin son bulmasyla birlikte

Bugnk adi Sedir Adas olan "Cedrea" Sparta'l Komutan Dysandros tarafndan tamamen

tahrip edilmitir. Blgede nemli alanlardan biri olan Ketra, Setra, Sedir veya ehirliolu

Adas olarak bilinen Sedir Adas, Gkova Krfezinin gney kesiminde yer almakta olup,

Helenistik ve Roma devrine ait yaztlar ihtiva etmektedir. Kozlukuyu ve Inisdibi Mahallesi

civarlarnda da bu dnemden kalma kaya mezarlar bulunmaktadr. Kaya mezarlarnn 250-

300m yukarsnda ise kentin Akropolisi yer almaktadr.

Blge 12. yy.da Seluklu Devletinin ynetimine girer ve Karia Mentee Blgesi adn alr.

Trklerin yreye gelmesiyle birlikte Mslmanlk ve Trke dili yerleir. Gkova ilk nceleri

bakenti Milas olan Mentee Beylii'ne daha sonrada 1420 ylnda Osmanl Hkmdarl'na

girer.

9

2. MATERYAL ve METOD

2.1. ONOGRAFK ALIMALAR

Dal almalarnn yrtld tm sahay temsil edecek ekilde seilen toplam 16

istasyonda her aratrma dneminde ortam koullarnn belirlenmesi amac ile oinografik

lmler gerekletirilmitir (Tablo 2.1.1 ve ekil 2.1.1).

Her aratrma dneminde belirlenen istasyonlarda Tablo 2.1.2 de belirtilen parametreler

incelenmitir.

G 1

G 2

G 3G 4

G 5

G 6

G 7

G 8

G 9

G 10

G 11

G 12G 13

G 14

G 15

G 16

G15K

ekil 2.1.1. Oinografi istasyonlar

10

ngiliz Liman

Karaca Sut

Balk iftlii

Brdbet Liman

Amazon Kamping

Yediadalar

Kfre

at

Boncuk Koyu

Sedir Adasaml Harbor

Akyaka

Gkova LimanAkbk

Kandilli

ren

Lngz

atala Koyu

Mersincik Burnu

Hrsz Koyu

Tuzla KoyuKoyun Burnu

Andzl Koyu

Akapnar

Ayn Koyu

ekil 2.1.2. Gkova KB nin mevkileri

11

Tablo 2.1.1. Oinografi istasyonlarnn koordinatlar

stasyon Ad Mevki Koordinat

G1 Brdbet Liman N 36 48 903, E 28 01 435

G2 Amazon Kamping Dere girii

G3 Yedi Adalar N 36 52 546, E 28 01 784

G4 Kfre Dere girii

G5 Koyun Br. A N 36 55 507, E 28 00 903

G6 ngiliz Liman N 36 56 274, E 28 08 851

G7 ngiliz Liman Dere girii

G8 Karaca Ada A N 36 57 774, E 28 11 145

G9 Karacst Dere girii

G10 Gelibolu Adas N 37 00 364, E 28 14 158

G11 aml Koyu Dere girii

G12 Gkova Liman N 37 01986, E 28 18 379

G13 Akapnar Dere girii

G14 Akyaka Azmak Dere girii

G15 Akbk Koyu N 37 01 795, E 28 06 351

G16 Gkova Krfezi N 36 58 141, E 28 01 498

2.1.1. Fiziksel lmler

2.1.1.1. Deniz suyu scaklk, tuzluluk ve younluk

Scaklk, tuzluluk ve younluk profilleri ekil 2.1.1. de gsterilen istasyonlarda SBE25

Sealogger CTD sistemi ile llmtr. SBE25 zerinde basn, scaklk ve iletkenlik len

adet alglayc vardr. letkenlik alglaycsnn lme doruluu 0.001 S/m, duyarll

0.00004 S/m, scaklk alglaycsnn lme doruluu 0.01C ve duyarll 0.0003Cdir.

Saniyede sekiz lm yapan bu cihaz, gvdesi iinde bulunan NiCd pil ve hafza kart

sayesinde anlk veriyi kaydetmektedir. Daha sonra bir dizi program kullanlarak birer metrelik

ortalamalar alnarak profil oluturulmutur.

12

Tablo 2.1.2: Hidrografik lm yaplan parametreler ve birimleri

GRUBU PARAMETRE NUMUNE DERNL ANALZ AIKLAMA BRM Fiziksel letkenlik Belirlenen her derinlikte Gemi zeri CTD ile lm

Su scakl Belirlenen her derinlikte Gemi zeri CTD ile lm oC Tuzluluk Belirlenen her derinlikte Gemi zeri CTD ile lm - ADCP data Belirlenen her derinlikte Gemi zeri Veri ilem yn (),

hz (cm/s) Sechi diski llebilir derinlik Gemi zeri m AKM Belirlenen her derinlikte Laboratuarda GF/C filtre

(105 de kurutulmu) mg/L Kimyasal O Belirlenen her derinlikte Gemi zeri Winkler mg/L

NO2+NO3 Belirlenen her derinlikte Laboratuarda Otoanalizr M NO2 Belirlenen her derinlikte Laboratuarda Otoanalizr M NH4 Belirlenen her derinlikte Laboratuarda Otoanalizr M TN Belirlenen her derinlikte Laboratuarda Otoanalizr M PO4 Belirlenen her derinlikte Laboratuarda Otoanalizr M TP Belirlenen her derinlikte Laboratuarda Otoanalizr M Si Belirlenen her derinlikte Laboratuarda Otoanalizr M TOC Belirlenen her derinlikte Laboratuarda TOC-V CPH/CPN M

Fe/Mn/Pb/Cu/ Cd/ Hg/Co/Ni

Belirlenen her derinlikte, AKM de ve Sedimentte

Laboratuarda AAS g/L

Biyolojik Chl-a Belirlenen her derinlikte Laboratuarda Spektrofotometrik g/L Fitoplankton llebilir derinlikte Laboratuarda Tr tayini ve saym adet/L Zooplankton llebilir derinlikte Laboratuarda Tr tayini ve saym adet/L2 htiyoplankton llebilir derinlikte Laboratuarda Tr tayini ve saym adet/10m2 Toplam koliform Yzey Gemi zeri Membran Filtrasyon CFU/100 ml Fekal koliform Yzey Gemi zeri Membran Filtrasyon CFU/100 ml Fekal streptokok Yzey Gemi zeri Membran Filtrasyon CFU/100 ml

2.1.1.2. Aknt lmleri

Bu almada aknt lmleri iin RD Instruments tarafndan imal edilen Workhorse

modeli Acoustic Doppler Current Profiler (ADCP) cihaz kullanlmtr. alma frekans

300kHzdir. Kendi hafza kartna bilgi depolama zellii mevcuttur. Toplanan veriler bir dizi

program yardmyla ilenmitir. Aknt kesiti hatlar koy ve krfezlerin zellikleri dikkate

alnarak seilmitir.

2.1.1.3. Grnrlk

Deniz suyu grnrln belirlemek iin istasyonlarda seki diski lmleri yaplmtr.

2.1.1.4. Askda Kat Madde (AKM)

AKM rneklemesi iin plastik bidonlara alnan deniz suyu, nceden 105C de 3 saat

kurutulup n tartmlar alnan GF/C filtrelerinden szlmtr. Szlen hacim ortamdaki

AKM younluuna bal olarak belirlenmitir. Filtreler -20C de saklanmtr. Daha sonra

13

laboratuara getirilen filtreler etvde 105C de kurutulmu ve tartmlar alnmtr (APHA,

AWWA, WPCF, 1980).

2.1.2. Kimyasal lmler

Her istasyonda su rneklemeleri standart oinografik derinliklerden (0.5, 5, 10, 20 m ve dip) 5

L hacimdeki Niskin ieleri ile alnmtr. znm oksijen ve nitrit analizleri aratrma

teknesinde gerekletirilmi, dier besin elementleri (nitrat+nitrit, amonyak, toplam azot,

fosfat, toplam fosfat ve silikat) laboratuara ulatrlana dek -20 Cde saklanmtr. Toplam

organik karbon iin alnan rnekler asitlendirilip laboratuara ulatrlana dek +4 Cde

saklanmtr.

2.1.2.1. znm Oksijen

O analizleri Winkler yntemi ile yaplmtr (Greenberg et al., 1985). Bu ynteme gre

deniz suyu Niskin iesinden havalandrlmadan tygon boru yardm ile 50 mllik Winkler

iesine aktarlm ve MnCl2, KOH/KI eklenerek oksijenin fiksasyonu salanmtr. rnekler

daha sonra en az 20dk olmak zere titrasyon ilemine kadar karanlkta bekletilmi ve sodyum

tiyo slfat (Na2S2O3.5H2O) zeltisi ile titre edilmitir. Sarfiyat aada verilen formle

yerletirilerek birim miktardaki O miktar hesaplanr.

O= A*f*F*1.43

A=Na2S2O3 sarfiyat

f=ie faktr

F= Na2S2O3 faktr (Forml 1)

2.1.2.2. Nitrit

Yntem gerei, nitrit analizi gemide hemen rneklemeyi takiben yaplmtr (Parsons, 1984).

Analiz, deniz suyunun asidik artlarda slfanilamid ve N-naftiletilendiamin ile tepkimeye

girerek diazo bileii oluturmas esasna dayanr. Oluan pembe rengin absorbans, 543 nm

dalga boyunda llr (Parsons vd., 1984).

2.1.2.3. Nitrat+Nitrit

Bu analiz nitratn kadmiyum granl kolonundan geirilmesi ile %90-95 orannda nitrite

indirgenmesi esasna dayanr. Asidik artlar altnda nitrit iyonlar slfanilamid ve N-

naftiletilen diaminhidroklorid varlnda pembe renkli diazo bileii meydana getirir. Ik

14

absorbsiyonu fotometrenin 550 nm dalga boyunda llr. Analizler Bran+Luebbe AA3

otoanalizrde bu cihaz iin Grasshoff ve di. (1983)den gelitirilen otomatik lm metodu

ile gerekletirilmitir.

2.1.2.4. Amonyum

Bu method Berthelot reaksiyonu sonucu mavi-yeil kompleks rengin olumas ve absorbansn

660 nmde llmesine dayanmaktadr. Kompleks zelti kalsiyum ve magnezyumun

kmesini engellemek iin kullanlmtr. Sodium nitroprusside analizin hassasiyetini

arttrmak iin kullanlmtr. Bran+Luebbe AA3 otoanalizrde analiz edilmitir (Grasshoff ve

di. (1983)

2.1.2.5. Toplam azot

Toplam azot tayininde bazik persulfat oksidasyon yntemi uygulanmtr (Grasshoff vd.,

1983). Bu yntem ile borik asit-NaOH karm ile tamponlanm potasyum persulfat ieren 5

ml oksidasyon reaktifi eklenen 50 ml deniz suyu numunesinin ierdii toplam azot, otoklavda

2 saat sabit scaklk (115 C) uygulanarak inorganik forma dntrlr. Oksidasyon

sonucunda pH 4-5e den numunelerin pH deerleri, 7.5-8e ykseltilir. Bu ilemi takiben

numunelerin ierdii toplam azot deerleri, Bran+Luebbe AA3 otoanalizrde nitrat+nitrit

tayin yntemi uygulanarak saptanr.

2.1.2.6. Orto-Fosfat

Deniz suyunda orto fosfat analizi, amonyum molibdat ile reaksiyonu sonucu kompleks

heterepoli asit oluturulmas esasna dayanr. Bu asit askorbik asit tarafndan indirgenerek

mavi renkli bir kompleks oluturulur. Bu kompleksin k absorbsiyonu fotometrenin 880 nm

dalga boyunda llerek konsantrasyon hesaplanr. Analizler Bran+Luebbe AA3

otoanalizrde bu cihaz iin Grasshoff vd. (1983)den gelitirilen otomatik lm metodu ile

gerekletirilmitir.

2.1.2.7. Toplam fosfat

Toplam fosfat tayininde bazik persulfat oksidasyon yntemi uygulanmtr (Grasshoff vd.,

1983). Bu yntem ile, borik asit-NaOH karm ile tamponlanm potasyum per sulfat ieren

5 ml oksidasyon reaktifi eklenen 50 ml deniz suyu numunesinin ierdii toplam fosfat,

otoklavda 2 saat sabit scaklk (115 C) uygulanarak inorganik forma dntrlr.

15

Oksidasyon sonucunda pH 4-5e den numunelerin pH deerleri, 7.5-8e ykseltilir. Bu

ilemi takiben numunelerin ierdii toplam fosfat deerleri, Bran+Luebbe AA3 otoanalizrde

orto-fosfat tayin yntemi uygulanarak saptanr.

2.1.2.8. Reaktif silikat

Deniz suyu rneindeki silikat, asidik ortamda molibdatla reaksiyona girerek silikomolibdik

asit oluturur. kinci basamakta askorbik asit ile indirgenerek mavi renkte molibden

kompleksine dnr. Bu kompleksin k absorbsiyonu fotometrenin 820 nm dalga boyunda

llerek konsantrasyon hesaplanr. Analizler Bran+Luebbe AA3 otoanalizrde bu cihaz iin

Grasshoff vd. (1983)den gelitirilen otomatik lm metodu ile gerekletirilmitir.

2.1.2.9. Toplam organik karbon

Su rneinin pHs 3n altna indirilerek rnekler analiz edilinceye kadar muhafaza edilir.

Schimadzu TOC-V CPH/CPN Total Organic Carbon Analyzer cihazna enjekte edilen deniz

suyu rnei 680 Cde yaklarak TOC konsantrasyonlar okunur Grasshoff vd. (1983). Her

almada kalibrasyon iin standart numune ile gerekli ilemler yrtlr ve hesaplamalar

otomatik olarak alet ile yaplarak sonular alnr.

2.1.2.10. Klorofil a

Niskin ieleri ile rneklenen 2 L deniz suyu 0.45 m gz akl ve 47 mm apa sahip

membran filtreden vakumla szlm ve filtreler -20 oC de laboratuarda analiz edilene kadar

saklanmtr. Laboratuarda %90lk aseton ile ekstraksiyon ilemi gerekletirilmi ve

numuneler +4 Cde ve karanlkta bir gece bekletildikten sonra 3000 rpmde 10 dk santrifj

edilmitir. st svnn absorbans deerleri, 750, 664, 647 ve 630 nm'de Shimadzu UV-1601

model spektrofotometre ile okunmutur. Klorofil konsantrasyonlar, aadaki formllerden

hesaplanmtr (Parsons ve di., 1984).

(Ca) Klorofil a= 11.85 E664 - 1.54 E647 - 0.08E630 (Forml 2)

(Cb) Klorofil b= 21.03 E647 - 5.43 E664 - 2.66E630 (Forml 3)

(Cc) Klorofil c= 24.52 E630 - 1.67 E664 - 7.60E647 (Forml 4)

E farkl dalga boylarndaki absorbans deerlerini temsil eder.

mg klorofil/m3= (C x v) /(V) (Forml 5)

16

v= kullanlan asetonun ml cinsinden miktar (10 ml)

V= Litre olarak szlen su miktar

2.1.2.11. Metal Analizleri

Suda znm ve askda kat maddede adsorbe olmu metal analizleri iin su rnekleri

Niskin ieleri ile alndktan sonra n tartmlar alnan 0.45 m gzenek aklna sahip

membran filtrelerden szlm ve nitrik asitle ykanm 1 litrelik plastik ielere alnmtr.

Su rneklerine pH 2nin altna decek ekilde konsantre nitrik asit ilave edilmi ve analiz

edilinceye kadar karanlk ve serin bir yerde saklanmtr.

2.1.2.11.1. Suda Metal

Suda metal analizleri (Fe, Mn, Pb, Cu, Hg ve Cd) iin ammonium 1-

pyrrolidinedithiocarbamate (APDC) ile kompleks oluturma ve kloroform fazna ekme

ilemlerine dayanan konsantre hale getirme yntemi uygulanm, daha sonra elde edilen

organik bileiin nitrik asitle dk scaklkta znrletirilmesi yaplmtr (Bruland vd.,

1979; Bruland vd., 1985). 1 M HCL ile 10 ml ye tamamlanarak AASde okunmak zere

saklanmtr.

2.1.2.11.2. AKM de Metal

Askda kat maddede adsorbe olmu metal analizleri (Al, Fe, Mn, Pb, Cu ve Cd) iin toplanan

membran filtreler analizlere kadar - 20C de saklanmtr. Laboratuara getirilen filtreler

etvde 105C de kurutulmu ve tartmlar alnmtr. Daha sonra teflon kaplar ierisinde

kuvvetli asit karmnda (sras ile HNO3, HF ve HCLO4) znrletirilmitir. 1 M HCL ile

10 ml ye tamamlanarak AASde okunmak zere saklanmtr (Landing ve Lewis 1991;

Boughriet vd., 1994).

2.1.2.11.3. Sedimentte Metal

Yzey sediment rnekleri Van veen tipi grab ile alnmtr. rnekler analizlere kadar

soutucuda + 4C de saklanmtr. Daha sonra ikiye ayrlarak bir ksm civa analizleri iin

45C de, dier ksm ise 105C de kurutulmu ve tlmtr. Civa analizleri iin dk

scaklkta HNO3, dier metaller iin ise ierisinde kuvvetli asit (HNO3, HF ve HCLO4)

znrletirmesi uygulanmtr. Elde edilen rnekler 1 M HCL ile 10 ml ye tamamlanarak

AASde okunmak zere saklanmtr.

17

zeltilere alnan metallerin (Fe, Mn , Pb, Cu, Cd, Hg ve Co) analizi Shimadzu AA-6701-F,

Atomik Absorbsiyon Spektrofotometresinde hava-asetilen alevinde yaplmtr. Al N2O-

asetilen alevinde, Hg souk buhar yntemiyle Hidrr nitesinde llmtr.

Tablo 2.1.2.11.3.1. 5li rneklerde tekrarllk ve referans malzemeye ait sertifika ve okunan

deerler.

Element Referans

Malzeme Okunan Deer

Sertifika Deeri

Tekrarllk (%)

Fe CRM142 26000 20000 8 Mn IAEA 405* 471 484-506 4 Pb IAEA 405 76.9 72.6-77 2 Cu IAEA 405 47.3 46.5-48.9 8 Hg CRM142** 100X10-3 104X10-3 2 Al IAEA 405 63500 72500-83100 8

* Sediment (IAEA Referans materyal) ** Sediment (BCR Referans materyal)

2.1.3. Biyolojik lmler

2.1.3.1. Bakteriyolojik Kirlilik ndikatrleri

Niskin ieleri ile yzey ve dip suyundan alnan su rnekleri steril, kahverengi cam ielere

aktarlarak zaman geirilmeden alma alannda analiz edilmitir. Analiz metodu olarak

membran filtrasyon yntemi kullanlmtr. (APHA, 1999). Su numuneleri, aseptik artlarda

steril szme seti ile 0.45 M steril membran filtrelerden szlm ve bu filtreler, her indikatr

iin zgn olan besi yerlerine aseptik artlarda yerletirilmitir.

Toplam koliform iin besiyeri olarak Endo (Sartorius) hazr dehidre nutrient ped sistemi

kullanlmtr. Ekim yaplan besiyerleri 370.1 Cde 24 saat inkbasyona braklm ve

inkbasyon sonunda koyu pembe koloniler toplam koliform olarak kaydedilmitir.

Fekal koliform besiyeri olarak MFC (Sartorius) hazr dehidre nutrient ped sistemi

kullanlmtr. Ekim yaplan besiyerleri 44.50.1 Cde 24 saat inkbasyona braklm ve

inkbasyon sonunda mavi koloniler fekal koliform olarak kaydedilmitir.

Fekal streptokok iin Azid (Sartorius) hazr dehidre nutrient ped sistemi kullanlmtr. Ekim

yaplan besiyerleri 370.1 Cde 24-48 saat inkbasyona braklm ve inkbasyon sonunda

koyu krmz-kahverengi koloniler fekal streptokok olarak kaydedilmitir.

18

Sonular, CFU/100 ml olarak hesaplanm ve tablo halinde verilmitir.

2.1.3.2. Plankton rneklemeleri

2.1.3.2.1. Fitoplankton

Fitoplanktonun kantitatif analizleri iin her dnemde toplam 16 istasyonda standart

derinliklerden (0.5, 5, 10 ve 20 m) Niskin ieleriyle 1 litrelik su rnekleri alnmtr. Bu

rneklere sonu konsantrasyonu % 0.4 olacak ekilde boraksla tamponlanm formaldehit

konulmutur. Su rnekleri laboratuvarda Utermohl tekniine uygun bir ekilde en az 1 hafta

sreyle kmeye braklmtr (Utermhl, 1958). Daha sonra st ksmdaki fazla su atlarak

rnek 100 mlye konsantre edilmitir (Sukhanova, 1978). Konsantre rnekler analiz

edilinceye kadar kahverengi cam ielerde saklanmtr. Hcre saymlar k mikroskobu

altnda Sedgewick-Rafter saym kamaras kullanlarak yaplmtr (Semina, 1978; Guillard,

1978). Kalitatif analizler iin 5 istasyonda vertikal olarak Nansen tipi standart plankton

kepeleri ile alnan rnekler, % 4 orannda (sonu konsantrasyon) boraks ile tamponlanm

formaldehitle korunmutur (Throndsen, 1978). Tr tayinleri lam lamel kullanlarak k

mikroskobu altnda 20x ve 40x objektifle yaplmtr.

Tr tayinlerinde Cupp (1943), Delgado ve Fortuna, (1991), Dodge, (1985), Drebes (1974),

Hasle vd., (1997), Hendey (1964), Priddle ve Fryxell (1985) referans olarak kullanlmtr.

Tr eitliliinin hesaplanmasnda Shannon-Wiener (H) indisi kullanlmtr (Zar, 1984).

Fitoplankton tr eitliliinin saptanmasnda, Shannon-Wiener indisi (H) (Shannon ve

Wiener, 1949) eitliliin dzenlilii ve homojenlik dalmnda ise Pielou dzenlilik indisi

(J) (Pielou, 1975) kullanlarak oransal dalmlar aada verilen formle gre

hesaplanmtr.

Shannon-Wiener indesi, =

=

k

iii ppH

12log' (Forml 2)

k = tr says, pi = i nci gruptaki frekansn toplam frekansa oran (pi = fi/n), fi = i nci trn birey says, n = toplam birey says. Pielou dzenlilik indisi, J = H / Hmax (Forml 3) H = hesaplanan Shannon-Wiener indeksi H max = maksimum eitlilik (log2S) S = tr says

2.1.3.2.2. Zooplankton

19

Zooplankton numuneleri 0.57 m apa ve 200 m gz aklna sahip Nansen tipi kapanr

plankton kepesi ile ekim ncesi scaklk-tuzluluk profillerinin incelenmesi ile karar verilen

st karm tabakasndan rneklenmitir. Geminin deniz suyu hidroforundan salanan su ile

dikkatlice ykanan kepelerden rnekler 0.33 litrelik PVC kaplara aktarlm ve sonu

konsantrasyonu %4 olacak ekilde boraks ile tamponlanm formaldehit ile fikse edilmitir.

Laboratuarda rnekler stereo mikroskop altnda duplike olarak alnan ara rneklerle kantitatif

adan incelenmitir. Ara rneklemeler Alden vd (1982)ye gre yrtlmtr. Tr

eitliliinin belirlenmesine ynelik kalitatif almalar rnek genelinde yrtlmtr.

rneklerin deerlendirilmesinde zooplankton komunitesinin tek deikenli tanmlayclar

olarak tr says ve Shannon-Wiener eitlilik indisi (log 2 tabannda) kullanlmtr.

2.1.3.2.3. htiyoplankton

htiyoplankton rnekleri; 200 ve 500 m gz aklna sahip Nansen tipi plankton kepesi

kullanlarak toplanmtr. Kantitatif analizler iin vertikal (200 m lik kepe ile) ve tr

eitlilii hakknda daha detay bilgi edinebilmek iin istasyon aralarndan yzeyden 500 m

lik kepe ile 10 dakikalk horizontal ekimler yaplmtr. Toplanan rnekler sonu

konsantrasyonu % 4 olacak ekilde boraks ile tamponlanm formaldehit ile fikse edilmitir.

Numuneler, laboratuarda Nikon SMZ-U Stereo mikroskop altnda kalitatif ve kantitatif olarak

incelenmitir. Tr eitliliinin saptanmasnda Shannon-Wiener indisi (H) (Shannon ve

Wiener, 1949) (Forml 2), eitliliin dzenlilii ve homojenlik dalmnda ise Pielou

dzenlilik indisi (J) (Pielou, 1975) (Forml 3) kullanlarak oransal dalmlar hesaplanmtr.

Tr tayinlerinde Dancona, (1956), Arm (1957), Russell (1976), Demir (1961, 1969, 1974),

Lee (1966), Marinaro, (1971), Mater (1980), Leis ve Rennis (1983), Yksek ve Gc (1994),

Leis ve Carson-Ewart (2000), Mater ve oker (2002) in eserlerinden faydalanlmtr.

2.2. BYOETLLK ALIMALARI

Gkova K Blgesinde denizel biyolojik eitliliinin tespiti iin gerekletirilen

aratrmada toplam 75 gn arazi almas yaplm ve 306 km2 lik ky eridi tamamen

taranmtr.

Blge genelinde toplam 309 SCUBA ve 128 serbest dal yaplmtr. Gnlk dal program

her biri iki ya da kiiden oluan toplam 4 ekibin sabah ve leden sonra olmak zere iki

defa dal yapmas eklinde dzenlenmi ve genellikle bir gnde 8 dal gerekletirilmitir.

Her gruba ait dal noktasnn balang ve biti koordinatlar GPS ile tespit edilmitir.

20

alma dzeni ekil 2.2.1 de verilmitir. Gruplardan birinde sahay en iyi ekilde temsil

edecek noktalarda ekim yapmak zere profesyonel bir sualt video sistemi, dierinde ise

profesyonel dijital sualt fotoraf sistemi bulunmutur. Video ve fotoraf ekimleriyle farkl

trlerin tespiti, dip yapsnn duru