Upload
others
View
7
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Haymana-TuzgöW-Ulukusla Basenleri Uygulamali Çalisma(WORKSHOP) (09-11 Ekim 2000)
KONYA BÖLGESiNiN DEPREMSELLiGi
THE SEISMIC FEATURES OF THE KONYA REGION
Yasar EREN
S.Ü. Müh. Mim. Fak. Jeoloji Müh. Bölümü, KONYA
ÖZKonya bölgesi dogu-bati, kuzeybati-güney-
dogu ve kuzey-güney gidisli yükseltiler ile buyükseltiler arasindaki havzalardan olusmus birmorfolojiye sahiptir. Bölgenin morfolojisi ege-men olarak Türkiye'nin Neo-tektonik dönemineiliskin olaylar ile sekillenmistir. YükseltilerdeKambriyen-Eosen yasli temel kayaçlari,havzalarda ise Miyosen-Kuvaterner yaslikayaçlar yüzeylemektedir Konya bölgesininbüyük bir bölümü deprem riski açisindan 4. vetehlikesiz zon içinde yer almasina ragmen(Türkiye Deprem Bölgeleri Haritasi), yöredeaktif veya potansiyelolarak aktif faylar bulun-maktadir. Bu faylardan Aksehir fay zonu ileTuzgölü fay zonu en önemli faylardir. Bölgedesöz konusu faylarin disinda Beysehir, Ilgin,Eldes, insuyu, Sultanhani, Altinekin, Akçasar veGüvenç fayi vb. gibi önemli uzunluklarda digerfaylar da bulunmaktadir. Konya havzasi ise bati-da Konya fay zonu; kuzeyde Karaömerler fayi;doguda ise Divanlar fayi ve Göçü fayi ile sinir-lanmis bir çöküntü havzasidir. Konya havzasinisinirlayan faylar egemen olarak verevatimbilesenli normal faylardir. Arazi gözlemleri vehavza içindeki sismik etkinlik Konya havzasinisinirlayan kenar faylarinin aktif oldugunu bel-gelemektedir. Kandilli rasathanesi kayitlarinagöre Konya bölgesinde (3]030'-39°00' enlem ve31°30'-33°00'boylamlari arasinda) bes tanesi5-6 büyüklügünde olmak üzere çesitli deprem-ler olusmustur. 1946 tarihinde olusan 5.5büyüklügündeki Argithani depremi yörede cankaybina ve agir hasara yol açan tek depremdir.Yörede kaydedilen en büyük deprem ise, 1921yilinda Altinekin ilçesinin 10 km batisindaolusan ve episantri Konya il merkezine 50 kmuzaklikta bulunan 5.7 büyüklügündekidepremdir.
ABSTRACT
The Konya region is morphologicallyshaped by northwest-southeast, east-west and
Türkiye Petrol Jeologla" DernegiÖzel Sayi 5
north-south trending highlands and the inter-vening basins. This morphology is mainly con-sequence of the Neo-tectonic regimes in Turkeythat has been acting since Pliocene. Miocene-Quaternary continental rocks crop out inbasins, whereas Cambrian-Eocene basementrocks comprise margins. Eventhough theKonya region is largely located in the fourth andfith-order earthquake zones of Turkey,there areseveral active or potentially active faults in theregion. Of them, NW-SE trending Aksehir andTuzgölü fault zones are the well-known faults.Besides these faults, the Beysehir, Ilgin, insuyu,Sultanhani, Eldes, Altinekin, Akçasar andGüvenç Faults are other major margin-bound-ing faults in the region. The Konya basin inwhich the city of Konya is located, is a structur-al depression and is bounded by the KonyaFault Zone to the west, Karaömerler Fault to thenorth, Divanlar and Göçü Faults to the east.Theyare mainly dip slip normal faults. Basedon the records of Bogaziçi University KandilliObservatory Laboratuary in period 1900 to2000, several earthquakes, 5 of them with mag-nitude of 5-6, have occurred in the region.Among them, the 1946 Argithanl-lIgln earth-quake (M:5.5) is the only recorded seismicevent that caused the serious damage and afew death in this region. But the largest earth-quake in the region is the 1921 5.7 magnitudeearthquake recorded about 10 km west of theAltinekin town, 50 km away from the city ofKonya.
GiRisNeo-tektonik konum açisindan, Konya'nin
da içinde yer aldigi kesim "Orta Anadolu OvalarBölgesi" olarak tanimlanir (Sengör ve Yilmaz,1981). Bölgenin ve Güneybati Anadolu'nun Yenitektonik dönem içindeki gelisimi Koçyigit (1984)tarafindan ayrintili olarak verilmis ve blok fay-Ianmalarin bölgede depremselligi yüksek alan-
85
Konya Bölgesinin Depremselligi
'oKARAMAN
l1LTITILLLTILLI Eosen öncesi DMiyosen-Kuvatemec i:::::: iMiyosen-Kuvatemec 1------1liLLLiLLULILLI temel kayaçlan örtü kayaçlaci : : : : : : Volkanik kayaçlac . FaySekil 1: Konya ve çevresindeki temel ve örtü kayaçlari ile önemli faylari gösteren jeoloji haritasi (1/500 000
ölçekli Tükiye Jeoloji Haritasi ve Koçyigit 1984; Görür ve dig., 1984; Özcan ve dig., 1990; Eren,1993; Ulu ve dig., 1994; Eren 1996a, 1996 b, 2000 ve Eren ve Aksoy, 1999'un yayinlanmamis araziçalismalarindan hazirlanmistir).
Figure 1: Ge%gica/ map of the Konya region which shows the basement and cover rocks and main fau/ts(prepared from Ge%gica/ map of Turkey at 1/500000 sca/e; Koçyigit, 1984; Görür et a/., 1984;Özcan et a/., 1990; Eren, 1993; Ulu et a/., 1994; Eren 1996a, 1996b, 2000 and Eren and Aksoy,1999, unpublished field maps)
lar olusturdugu ifade edilmistir. Konya bölgesimorfolojik olarak kuzeyde egemen olarak KB-GD ve K-G gidisi i yükseltiler ile yine bu yük-seltiler arasindaki havza ve yaylalarla karakte-rize olmustur. Sultandaglari, Emirdaglari ve TuzGölü dogusundaki Ekecik daglari önemli yük-seltileri; Aksehir grabeni, Beysehir grabeni,Cihanbeyli yaylasi ve Aksaray havzasi iseönemli tektonik çöküntüleri olusturur. Konyayakin çevresinde ise K-G ve D-B gidisliBozdaglar, Batida volkanik Erenler dagi, Konyahavzasi ve Obruk yaylasi önemli morfolojik ele-manlardir. Konya güneyinde ise, güneye dogrudis bükey Toros daglari yer alir. Bu kesimde KD-GB yönelimli Bolkardaglari ve KB-GD gidisliÖzyurt Daglari ana yükseltilerdir: Güneydeki
86
Karaman ve Eregli havzalari içinde Karadag veKaracadag gibi volkanik daglar yükselir.Bölgenin ana morfolojisini yükseltiler ilehavzalari sinirlayan degisik gidisli, egemenolarak yanal atim da sunan normal faylar sekil-lendirmistir. Bu blok faylanmalar sonucu yükse-len kesimler daglik, çöken kesimler isehavzalari olusturmustur. Yükseltilerde yaslariPaleozoyik-Eosen arasinda degisen ve Paleo(eski)-tektonik rejime bagli olarak deformeolmus, kiriklanmis temel kayaçlari yüzeylerken,yükseltiler arasindaki çöküntü havzalarindaegemen olarak Miyosen-Güncel yasli gölsel,karasal ve volkanik kayaçlar yüzeylemektedir(Sekil 1). Bölgede yükseltileri sinirlayan enönemli faylar Aksehir fay zonu, Tuzgölü fay
Türkiye Petrol Jeologla" DernegiÖzel Sayi 5
zonu, Beysehir fayi ve Emirdag fayidir (Koçyigit1984, Koçyigit ve dig., 2000, Görür ve dig.,1984). Bunlarin yani sira insuyu fayi, Ilgin fayi,Eldes fayi, Güvenç fayi, Altinekin fayi ve Konyaovasini sinirlayan Konya fay zonu, Karaömerlerfayi, Divanlar fayi ve Göçü fayi yörenin digerönemli neo-tektonik yapilarini olusturur (Özcanve dig., 1990; Ulu ve dig., 1994; Eren, 1993,1996a ve 2000). Söz konusu kenar faylarinindisinda gerek yükseltiler, gerekse havzalariçinde farkli uzunluk ve gidisierde çok sayidafay bulunmaktadir. Bu faylarin büyük bir bölümüyaklasik Pliyosen'den itibaren etkin olan Yeni-tektonik rejime bagli olarak olusmus ve büyükbir çogunlugu günümüze kadar aktifligini koru-mus veya potansiyelolarak aktif olabilecek fay-lardir. Bölgenin en önemli fayi olan KB-GDgidisli Aksehir fay zonunun bulundugu kesim"Argithani sismik boslugu" olarak tanimlanmisve bu fay zonunun gelecekte önemli depremlerolusturabilecegi varsayilmistir (Demirtas veYilmaz, 1996). Bu çalismada ise Konya ilmerkezinin de yer aldigi kesimin genel tektoniközelligi ve depremselligi açiklanmaya çalisila-caktir.
KONYA BÖLGESiNiN DEPREMSELLiGi
Deprem riski açisindan Konya ilinin %8'i i.Derece, % 8'i ii. Derece, % 17'si iii. Derece, %40'1iV.Derece ve % 27'si ise V. Derece (tehlike-siz) zon içinde yer alir. Aksehir, Doganhisar,Ilgin ve Tuzlukçu ilçeleri i. Derece deprem böl-gesinde; Hüyük ve Yunak ilçeleri ii. Derecedeprem bölgesinde yer alirken, Konya ilmerkezi LV. Derece deprem bölgesi sinirlariiçinde bulunmaktadir (Özmen ve dig., 1997).Kandilli Rasathanesi kayitlarina göre, Konyabölgesinde (37030'-39000' enlem ve 31°30'-33°00' boylamlari arasinda), bölgedeki faylarinhareketlerine bagli olarak büyüklükleri 0.0-5.7arasinda degisen 150 adet deprem olusmustur(Tablo 1, Sekil 2 ve Sekil 3a). Bu depremlerden5 tanesi 5-6, 32 tanesi ise 4-5 büyüklügünesahip depremlerdir. Yöredeki depremlerin odakderinlikleri 1-107 km arasinda degisse debüyük bir çogunlugunun odak derinligi 1-50 kmarsinda -degisen sig odakli depremlerdir (Sekil3b). Bölgede 1900-1946 yillari arasinda büyük-lügü 4.9-5.7 arasinda degisen 5 deprem olus-musken, 1946-1999 yillari arasinda bu büyük-lüge erisen herhangi bir depremkaydedilmemistir. Ayrintili kayitlarin bulundugu1970-2000 tarihleri arasinda 118 deprem olus-
Türkiye Petrol Jeologlari DernegiÖzel Sayi 5
Eren
mustur. En fazla deprem 14 adet ile 1978 yilin-da olusmustur (Sekil 3c). Bu yillar arasindakiverilere göre Konya bölgesinde, en az biri 4-5büyüklügünde olmak üzere yilda toplam 5 adetdeprem olusmaktadir.
Geçtigimiz son yüzyil içinde hasar verici vecan kaybina yol açan tek deprem 21.02.1946tarihinde Argithani ve Ilgin çevresinde olmustur.Ms: 5.5 büyüklügündeki bu deprem yörede 509binada agir hasar olusturmus ve iki kisininölümüne yol açmistir (Özmen ve dig., 1997).Kayitlarda depremin odak derinligi 60 kmolarak verilmistir. Bölgede kaydedilen en büyükmagnitüde sahip deprem 26.09.1921 yilindaAltinekin ilçesinin 10 km batisinda olusandepremdir. Ms: 5.7 büyüklügündeki budepreme iliskin herhangi bir hasar veya cankaybi kaydi bulunmamaktadir. Bu depremlerinyani sira 1918 yilinda Cihanbeyli kuzeyinde 5.3,1921yilinda IIgln-Çavusçugöl kuzeydogusunda5.2 ve 5.4 büyüklügünde 2 deprem ve 1931yilinda yine Çavusçugöl kuzeydogusunda 4.9büyüklügünde depremler olusmustur (Sekil 2).Konya il merkezinin bulundugu kesimde,Konya havzasinda çesitli depremlerkaydedilmistir. Depremler daha çok Konyagüneydogusu ve güneybatisinda yogunlasmasunmaktadir. Konya'nin 10-25 km güney-dogusunda havza içinde olusan depremlerin enbüyügü 4.5 magnitüdüne sahiptir. Konyagüneybatisinda ise merkeze 30-35 kmmesafede Hatunsaray-Keten ve inlice kasa-balari arasinda depremler yogunlasmistir.Havzaya göre daha yüksek mortolojiye sahipbu bölgede kaydedilen en büyük deprem 4.7büyüklügüne sahiptir. Deprem episantirlarinindagiliminda izlendigi gibi (Sekil 2), Konya böl-gesinde deprem açisindan riskli bölgeleriAksehir'in yani sira, Ilgin, Yunak-Tuzlukçu,Cihanbeyli kuzeybatisi, Altinekin ve Konyagüneybatisi ile güneydogusu olusturmaktadir.
Konya il merkezinin de içinde yer aldigiKonya havzasi ortalama 1000 m kotuna sahip,batida Konya fay zonu, (Konya fayi, Özcan vedig., 1990) kuzeyde Karaömerler fayi (Eren,1996a),ve doguda Divanlar fayi (Özcan ve dig.,1990) ve Göçü fayi ile sinirli bir çöküntü havza-sidir (Sekil 1).
Harita görünümü elips sekilli olan Konyahavzasi yaklasik K-G gidislidir. Söz konusu fay-lar ile Konya havzasi göreceli olarak çökerken,çevresi ise yükselmistir (Sekil 4). Yöredeki anafay sistemlerini K-G ve D-B bati gidisli faylar
87
Konya Bölgesinin Depremselligi
Tablo 1: Kandiili Rasathanesi kayitlarina göre 1900-2000 yillari arasinda Konya ve çevresinde olusandepremler
Table 1: The earthquakes of the Konya region that occurred from 1900 to 2000. Data obtained from theKandilli Observatory.
Tarih EnlemBoylamDerinlikBüyüklükTarihEnlemBoylamDerinlikBüyüklük06.07.1903
37-48.0032-30.000.004.4026.04.198438-55.2031-30.0010.003.5016.01.1918
38-48.0032-54.000.005.3012.06.198438-54.0032- 0.000.003.5016.01.1921
38-19.8032-47.4010.005.7021.11.198438-41.4031-42.000.003.0013.04.1921
38-24.0031-48.000.005.2002.07.198538-52.8031-54.0010.003.4026.09.1921
38-25.2031-47.4010.005.4002.07.198538-48.0031-36.000.003.3012.01.1931
38-28.2032-25.2060.004.9023.11.198538-56.4032-44.400.002.7009.04.1931
38-18.0031-54.000.00? 7.00? 21.01.198638-30.0031-48.0010.003.4021.02.1946
38-14.4031-47.4060.005.5023.02.198638-34.8031-36.0010.003.7022.06.1954
38-28.8031-56.4040.004.6024.02.198639- 0.0032-18.0010.003.1014.06.1958
37-30.0032-44.4010.000.0024.02.198639- 0.0031-36.0010.003.5028.08.1964
38-30.0032-30.000.000.0026.02.198638-58.8031-31.2010.004.4025.09.1965
38- 0.0032-30.000.000.0013.01.198738-54.0031-36.000.003.1026.09.1968
38-45.6032-36.0040.004.5006.03.198738-27.0031-54.0010.000.0006.01.1968
38-46.8032-35.4037.004.8009.03.198738-22.8031-42.0010.003.7024.04.1969
38-24.0031-54.0026.000.0002.06.198738-46.8031-58.200.002.9028.03.1970
38-54.0031-30.000.004.4006.02.198738-54.0031-30.0010.003.1018.04.1970
38-42.0031-42.000.004.0014.12.198837-50.4033-27.0010.000.0027.04.1970
38-58.8032-1.2032.004.3014.12.198837-54.0033-2~.0012.000.0014.05.1971
38-42.0032-18.0033.000.0019.12.198838-31.2032-22.2010.000.0015.05.1971
37-36.6032-30.0051.003.7022.12.198837-35.4032- 6.608.004.6007.03.1972
38- 6.0032- 5.4050.000.0024.12.198837-34.8032- 9.0012.004.5002.08.1972
37-42.6032-33.600.004.3024.12.198837-36.6032- 5.4010.004.7003.08.1972
37-45.6032-43.2044.004.2001.01.198937-43.2032- 9.0010.004.5003.08.1972
37-57.0032-43.2020.000.0024.05.198938- 0.0031-54.0010.003.5003.08.1972
37-54.0032- 6.000.000.0025.06.198938-48.0031-36.0010.003.4003.08.1972
37-51.0032-48.6034.004.5026.06.198938-48.0031-48.0014.003.8004.08.1972
37-47.4032-44.4041.004.3009.07.198937-54.0031-48.0010.003.5009.08.1972
38-18.0032-36.0033.000.0026.06.198938-48.0031-36.0010.000.0024.10.1972
37-48.0032-36.000.000.0026.06.198938-49.8031-49.8010.003.6027.04.1973
38-39.0032-55.2029.004.6007.08.199038-36.0031-36.0010.000.0023.07.1973
38-12.0031-42.000.003.6015.08.199038-36.0031-36.0010.003.0013.06.1974
37-42.0032-48.000.000.0025.09.199038-54.0031-42.008.003.2023.11.1974
37-47.4031-52.2032.000.0009.02.199138-39.0031-47.4053.004.8012.08.1975
37- 2.4031- 9.60107.04.2010.02.199138-24.0031-42.002.003.2025.08.1975
38-35.4031-38.4042.003.3019.02.199138-12.0032- 0.0010.003.2015.06.1976
38-49.2032-18.600.004.1012.04.199137-34.2032- 0.0010.003.7023.06.1976
38-13.2032- 0.000.003.2015.04.199137-34.8032- 6.0010.003.6018.09.1976
38-25.2031-54.600.003.2018.04.199137-50.4032- 6.0010.003.8020.12.1976
37-53.4031-42.000.003.9002.07.199138-51.6032-42.0010.000.0021.04.1977
38-44.4031-34.800.003.8008.02.199237-43.2033- 4.2010.000.0027.06.1977
38-30.6031-30.600.000.0031.05.199238-44.4031-50.4010.003.4011.07.1977
37-59.4031-42.0010.003.8002.09.199239- 0.0031-53.407.003.2027.11.1977
37-43.2032- 6.0031.004.2001.09.199338-13.8032-16.203.003.5011.02.1978
38-23.4031-51.000.003.9025.08.199437-41.4031-46.8018.003.4014.02.1978
37-54.0032-48.0033.000.0029.05.199538-17.4031-30.6031.003.1019.02.1978
37-58.8032-45.6010.002.7013.06.199537-52.2031-31.800.003.2019.02.1978
38-13.2032-21.6010.000.0025.07.199538-44.4032-12.000.003.3024.02.1978
37-50.4032-39.6041.004.4025.07.199538-50.4031-45.005.004.3010.03.1978
38-12.0032-12.0033.004.3008.01.199638-41.4032-1.8031.003.0027.04.1978
38-44.4031-36.0010.004.0025.03.199638-55.8032-24.004.003.9028.04.1978
38-48.0031-30.0010.003.6030.04.199638-12.6031-57.000.003.2028.04.1978
37-42.0032-36.0033.003.4001.05.199637-33.6031-48.6018.003.0028.04.1978
38-7.2032-37.8010.000.0003.07.199638-11.4032-20.400.003.6029.07.1978
38-12.0031-30.0010.003.5027.08.199638-46.8032-32.400.004.0007.11.1978
38-46.8031-41.400.003.1001.09.199738-51.6032-52.204.003.4012.11.1978
38- 9.6031-42.000.002.6015.09.199738-49.8032-26.400.003.6024.11.1978
38-36.0032- 0.0010.003.7014.10.199738-46.2032-39.0013.003.6021.03.1979
38-42.0032- 0.000.002.8026.03.199837-59.4032- 0.605.003.4012.05.1979
38-49.8031-30.0010.003.4031.03.199838- 2.4032-41.4031·003.2021.11.1979
37-30.0032-18.000.000.0015.12.199838-51.0032-55.200.003.8013.01.1980
38-30.6031-42.6033.003.8016.05.199938- 3.6931-39.30.633.3613.01.1980
38-35.4031-46.200.003.5009.10.199938.6932.171.03.230.03.1980
37-36.0032-4.800.003.4003.10.199938.2633.101.03.909.05.1980
38-54.0032-36.0033.004.3018.01.200038.1731.941.04.026.05.1980
38-58.2031-46.2029.004.0006.03.200037.6532.3211.34.127.05.1980
38-51.6032- 0.0033.000.0010.03.200037.7432.6114.13.625.03.1981
37-43.8031-43.2042.004.6028.03.200038.6532.793.03.629.12.1981
38-24.0031-42.0010.003.0014.05.200038.2631.9920.84.020.03.1982
37-58.8032- 6.6010.003.5031.05.200038.5031.667.53.217.04.1982
38- 9.6032-7.800.004.5015.12.200038.6431.624.83.4
88 Türkiye Petrol Jeologla" DernegiÖzel Sayi 5
AÇIKLAMALAR
Deprem episiiiiiidan AEF :AILinekin1iIYi.~ KOFZ :Kmya tiiy2DDl.4-5 KÖF :KaniCmeiIer&yi03-4 DlF :Diwnlar &yi
12 ,•...
Eren
Sekil 2: 1900-.2000 tarihleri arasinda Konya bölgesindeki (37°30'-39°00' enlem ve 31°30'-33°00' boylamlariarasinda) deprem episantirlari.
Figure 2: Locations of the earthquake epicenters of Konya region (37"30'-39°00' latitude 31°30'-33°00'longitude)
olusturur. Bunlarin yani sira yörede KD-GB veKB-GO gidisii faylar da bulunur. Söz konusufaylarin büyük bir bölümü az da olsa dogrultuatim bileseni de gösteren, ancak egemenolarak verevatim bilesenine sahip normal fay-lardir.
Konya'ya en yakin olan fay Konya fayzonudur. Söz konusu fay genel hatlariylaKoçyigit (1984), Özcan ve dig. (1990) Koçyigitve dig. (2000) tarafindan tanitilmistir. Konya fayzonu (KOFZ), Konya'nin hemen batisinda 500evler ile Dikmeli arasindan geçmekte ve bukesimde yaklasik 50 km'lik bir uzunlukta izlen-mektedir. KOFZ tek bir faydan degil, birbirineparalelolarak yönlenmis degisik uzunluklardakibölümlerden olusmustur (Sekil 5 ve 6). Fayzonu yer yer 4 km genislige sahiptir ve ana fayaparalel (sintetik) veya ters egimli (antitetik) birçok fayi kapsamaktadir. KOFZ kuzeydekuzeykuzeydogu-güneygüneybati, güneyde isekuzey-güney ve en güneyde de güney-güney-
Türkiye Petrol Jeologlart DernegiÖzelSayiS
dogu gidislidir. KOFZ egemen olarak doguya vegüneydoguya dogru egimli normal bir fay olup,azda olsa sag yönlü dogrultu atimli bilesene desahiptir (Sekil 7a, b, c ve d). KOFZ'nun hareket-lerine bagli olarak Konya il merkezinin debulundugu kesim merdiven basamaklari sek-linde asagiya dogru çökmüs, bati kesimi iseyükselmistir (Sekil 4 ve 6).
Konya kuzeyinde Ardiçli köyü güneyindekiyükseltilerde (Sekil 5) Üst Miyosen-Pliyosenyasli gölsel kayaçlarin tabani 1500 m kotundayüzeylerken, ayni kayaçlarin tavan kesimleri iseova içinde 1000 m kotunda yüzeylemektedir(Sekil 6, I-I' kesiti). Bu kesimin dogusunda ovaiçinde Devlet Su isleri tarafindan açilan (DSi,1984) ve 400 m derinlige inen sondajlarda, sözkonusu birimlerin tabanina inilememesi,KOFZ'nun hareketlerine bagli olarak bu ke-simde en az 900 m'ye varan düseyalçalma veyükselmenin varligini göstermektedir. Konyagüneybatisinda ise, Geç Miyosen-Pliyosen
89
Konya Bölgesinin Depremselligi
a)7
3
2
.~•
•
•, .t.
•• • i·••-•••.:'i
..ç .ii ;n-.•., .-.
.. 6-( 00
O(),)04050( Oo80902
OfYil
b)15 -
--
--- -. -- "-- ..-i--- -- ---. -
c)
10 20 30 40 50 60 70 80 90 2000
-• -
,
-
r
--
r-
tL
--
•
r-
..............- ••....
~i-
i i....1. L1J • l120110100
',So l)()~ 80.~ 70cl 60
:§ 50O 40
Vi20loO1900 Lo 20 30 40 50
Yil60 70 80 90 200(
Sekil 3: a) Konya yöresinde deprem büyüklüklerini, b) Konya yöresinde deprem sayisini, c) Konya yöresin-deki depremlerin odak derinliklerini yillara göre gösteren grafik.
Figure 3: Graphics shoving a) magnitudes of the earlhquakes b) numbers of the earlhquakes and c)depthsof the earlhquake hypocenters of the Konya region.
90 Türkiye Petrol Jeologla" DernegiÖzel Say, 5
Eren
Sekil 4: Konya ve çevresinin genel tektonik yapisini gösteren sematik blok diyagram (Ölçeksiz) olarakçizilmistir) .
Figure 4: Schematic block diagram showing the general tectonic structure of the Konya region (unscaled).
kayaçlarin tabani yükseltilerde 1300 m kotundayüzeylenirken, ayni kayaçlar ova içinde 1000 mkotunda mostra vermektedir (Sekil 5 ve Sekil 6II-II' kesiti). Ovanin bu kesiminde, BüyüksehirBelediyesine bagli KOSKi tarafindan açilan ve200 m'yi asan sondajlarda, Geç Miyosen-Pliyosen yasli kayaçlarin tabanina inilememistir(Bayram Kahveci, 2001, sözlü görüsme). Bu da,söz konusu kesimde KOFZ'nun hareketlerinebagli olarak 500 m'den daha fazla düsey alçal-ma ve yükselmelerin oldugunu göstermektedir.Sonuç olarak yukarida deginilen veriler Konyaovasinda, Geç Miyosen'den günümüze kadaren az 900 m, Geç Pliyosenden günümüzekadar ise en az 500 m göreli alçalma veya yük-selmelerin olustugunu göstermistir (Sekil 6).
Konya-Seydisehir karayolu üstünde,KOFZ'nu kesen bir yarmada, batiya egimli birfay düzlemine bitisik kolüvyon kamalari, büyükbir olasilikla sivilasma ile gelismis kum dayki ve
Türkiye Petrol Jeologla" DernegiÖzel Sayi 5 '
silleri, yine fay düzlemine bitisik tabakalarinaltinda sedimanlarla doldurulmus yariklargözlenmektedir. Bu kesimde fay zonu ovaya aiten genç çökellerin en üst kesimlerini kesmekte(Sekil 7a, b) ve bu kesimde formasyon içi açiliuyumsuzluklar olusturmaktadir. Söz konusuyarmada, fay zonunun jeolojik olarak yakingeçmiste en az üç kez hareket ettigini gösterenjeolojik kanitlar bulunmaktadir. Yine fayzonunun kuzey kesimlerinde 500 evlerin(Selahaddin i Eyyubi Mah.) hemen güney-dogusundaki kum ocagi girisinde Fayin yineovaya ait en genç çökelleri kestigi gözlenmek-tedir (Sekil 7d). Ayrica, KOFZ'nun dogusundayer alan Yazir fayi da (Sekil 5) yapisal açidanilginç yapilar içermektedir. kuzeykuzeydogu-güney güneybati gidisli Yazir fayi, yöredeyüzeyleyen Miyosen-Pliyosen yasli gölsel kireç-taslari ile Kuvaterner yasli karasal kirintililardanolusmus havza çökellerini kesmektedir (Sekil
91
Konya Bölgesinin Depremselligi
Sekil 5: Konya batisinin jeoloji haritasi: 1-kesit yeri,2-deprem episantir-lari,3-egim atimli normal fay, 4-dogrultu atimli fay, 5-Bindirme fayi,6-Toprakliformasyonu (Üst Pliyosen-Kuvaterner),7-Yürüklerfor-masyonu (Alt Pliyosen), 8-Sulutas volkanltieri (Miyo-Pliyosen), 9-Küçükmuhsine formasyonu (Miyo-Pliyosen),1O-Ulumuhsinefor-masyonu (Miyo-Pliyosen), 11-Sille formasyonu (Miyo-Pliyosen),12-Hatip ofiyolitli karisigi (Üst Kretase), 13-Çayirbagl ofiyoliti(Mesozoyik), 14-Paleozoyik-Mesozoyik temel kayaçlari (Eren1993, Eren, 1996 ve Eren ve Aksoy 1999, yayinlanmamis araziçalismalarindan alinmistir).
Figure 5: Geologiea/ map of the west of Konya: 1-Cross-seetion line, 2-Earthquake epieenters, 3- Norma/ fau/t, 4- Strike-slip fau/t, 5-
Thrust fau/t, 6- Toprakit formation (Upper Plioeene-Quaternary), 7-
Yürük/er formation (Lower Plioeene), B-Su/utas vo/eanites (Mio-
Plioeene), 9-Küçükmuhsine formation (Mio-Plioeene), 10-
U/umuhsine formation (Mio-Plioeene), 11-Sille formation (Mio-
Plioeene), 12-Hatip ophiolitie me/ange (Upper Cretaeeous), 13-
Çaytrbagiophiolite (Mesozoie), 14-Pa/eozoie-Mesozoie basement
roeks (from Eren, 1993, 1996; Eren and Aksoy 1999, unpub/ishedfield maps)
92
o
III'~031....-1051....., i
-~-GPl~/~sEJ
lo~
iBI
2bn
KONYA
--tll'
*
8a ve b). Konya merkezebagli Barsana mahallesininkuzeyindeki tas ocagiyarmalarinda, Yazir fayininhareketlerine bagli olarakbiri faya paralel digeri isefaya dik olarak yönlenmis ikitakim genisleme kökenliyapilar (ekstensiyonel yarik-lar) gözlenmektedir (Sekil 8cve d). Yaklasik düsey kon-umlu yariklarin içi üsttekialüvyal çökeller tarafindandoldurulmustur. Düsey kesit-lerinde asagiya dogrukapanan bu yariklarin genis-likleri 15 cm -2 m arasinda
degismekte, boylari ise 10m'yi asmaktadir. Yüzeyuzunluklari ise 75 m'yiasmaktadir. Arazi gözlemleri,bu yariklarin, fayinKuvaterner esnasindaki
hareketlerine bagli olarakyüzey kiriklari seklindegelistigini belgelemektedir.Bu gözlemlerle beraber fayzonuna yakin kesimlerdebüyüklügü 4.4'e varandepremlerin de. bulunmasiKOFZ'nun aktif bir zon
oldugunu qelgelemektedir.Konya'nin batisindaKOFZ'nunun yani sira, buzona yaklasik dik olarak yön-lenmis çogunlukla dogu-batigidisli ikinci bir fay sistemidaha bulunmaktadir. Bu faysistemi de normal fay karak-teri sunmakta ve havza
çökelleri altinda belirsi-zlesmektedir. Bu faylardanen önemlisi dogu-bati gidisli,ve güneye egimli Tatköyfayidir (Eren, 1996b).
Konya havzasini kuzey-den sinirlayan Karaömerlerfayi ise yaklasik dogu-batigidisli ve kuzeye dogruegimlidir. Karaömerlerçevresinde belirgin bir mor-foloji olusturmakta ve kuzey-güney gidisi i transfer veya
Türkiye Petrol Jeologla" DernegiÖzel Sayi 5
Eren
dogrultu atimli taylarla sik sik kesilmektedir. Fayboyunca Karaömerler batisinda, askida kalmisalüvyal yelpaze çökelleri gözlenir (Sekil 8e ve9a). Ovayi dogudan sinirlayan Divanlar tayi isekuzey güney gidisli ve batiya dogru egimli olup,KOFZ ile beraber bir graben yapisi olusturur(Sekil 6). Divanlartayi boyunca alüvyon yelpazeçökellerinin askida izlendigi basamakli bir yapibelirgin bir sekilde gözlenir (Sekil 9b ve c).Divanlar tayi Aksaray yolu güneyindedogukuzeydogu-batigüneybati gidisii, güneydeise kuzeybati-güneydogu gidisli Göçü tayi ilekesilmistir (Sekil 1). Bu ana taylar disinda ovaiçinde de çok sayida havzaya ait alüvyal çökeI-leri kesen küçük taylar bulunmaktadir (Eren2001, Sekil 9d). Havza içindeki sismik etkinliksöz konusu tay sistemlerinin aktit oldugunugöstermektedir.
Konya il merkezine yakin önemli diger bir tayise Altinekin tayidir (Zivarik tayi, Ulu ve dig.,1994). Egemen olarak normal atimli bir tayolan,ancak yanal atim da sunan Altinekin tayi,Yazibelen ile Akincilar kasabasi kuzeyine kadar
morfolojik olarak izlenmektedir. Söz konusukesimde 30 km lik bir uzunluga sahip Altinekintayi kuzeyde kuzey-güney, güneyde ise kuzey-dogu-güneybati gidislidir ve batiya dogruegimlidir (Sekil 10). Konya havzasina dogrukademeli taylarla devam etmektedir. Eslenigiolan doguya egimli Akçasar tayi ile beraberAltinekin çevresinde üçgen geometrili ve yak-lasik kuzey-güney gidisli bir horst yapisi olus-turmustur. Bu taylanmayla temele ait Miyo-Pliyosen yasli kayaçlar (Karaman, 1986)Kuvaterner yasli kayaçlarla karsi karsiyagelmistir. Altinekin kuzeyinde, taya paralel kay-nak çikislari ve küçük göller gözlenmektedir.Altinekin'in 10 km batisindaki 5.7 büyüklügün-deki deprem büyük bir olasilikla Altinekin tayinabagli olarak gelismistir ve tayin aktit bir tayoldugunu göstermektedir. Deprem episantirininKonya'ya50 km mesatede olmasi nedeniyle, butay sadece Altinekin ilçesine degil ayni zaman-da Konya merkezine de bir tehdit olusturmak-tadir.
SOi)
\h:tre
inoo
DOD
Taskesti T
(! \
(I-I')Kilomelre
soo
1000
K87••nknk T
BKB !Meire ,15011
BKirwaya T
\letre i .1500,'
1000
500
Dnninday Mali. D
soo
2 Kilometre (II-ll')
L-":' -:-~ l'oprakli 1
ig;W
Tiit
~~~.
III1
1••••
•x·
i;5~;
;U~
;<~
~II
S ::i 1i ol o: i.Q CD CIL S' S' l:) CD i:i ., CD :3 CIL ~ t§~
-i c: * ~' CD i:i CD ~S
ekil
7:a)
Kon
ya-S
eydi
sehi
rka
rayo
luya
rmas
inda
Mes
ozoy
ikya
sli
Çay
irbag
iot
iyol
iti(M
zç)
ileP
liyok
uvat
erne
rya
sli
Top
rakl
ito
rmas
yonu
aras
inda
ki
~do
kana
giol
ustu
ran
Kon
yaF
ayzo
nuna
(KO
FZ
)ai
tbi
rta
yin
güne
yden
kuze
yedo
gru
görü
nüm
ü,b)
Kon
ya'n
in2
kmgü
neyb
atis
inda
,M
esoz
oyik
!2.
yasl
iÇ
ayirb
agi
otiy
oliti
(Mzç
)ve
Kuv
ater
ner
yasl
itu
tturu
lmam
isde
real
üvyo
nlar
ini
(Qal
)ke
sen
KO
FZ
'nun
vebi
rta
yayn
asin
inku
zeyd
engü
neye
<8
dogr
ugö
rünü
sü,
c)A
yni
taya
ynas
inin
yaki
ndan
görü
nüsü
.F
ayay
nasi
üzer
inde
kika
yma
çizi
kler
ita
yin
sag
yönl
üya
nal
bir
atim
asa
hip
oldu
gunu
~:g
göst
erm
ekte
dir,
d)K
OF
Z'n
unS
elah
addi
niE
yyub
iM
ahal
lesi
dogu
sund
aki
kum
ocag
iya
rmal
arin
dagö
zlen
enke
sim
i,~
l:)
Fig
ure
7:a)
Afie
ldvi
ewfr
omth
eK
onya
Fau
ltzo
ne(K
OF
Z)
atth
eK
onya
-Sey
dise
hir
road
eut:
Mzç
:M
esoz
oic
Çay
irbag
iop
hiol
ite,
TQ
t:P
lio-Q
uate
rnar
y~
~T
opra
kii
form
atia
nb)
Afa
ult
plan
ebe
long
ing
toth
eK
onya
faul
tzo
new
hieh
euts
the
Mes
ozoi
eÇ
ayib
agi
ophi
olite
and
uneo
nsol
idat
edQ
uate
rnar
y's
~a/
luvi
um,
2km
sout
hwes
tof
the
Kon
yaC
ity,
e)A
elos
evi
ewfr
omth
esa
me
faul
tpl
ane.
The
slie
kenl
ines
onth
efa
ult
plan
ede
mon
stra
tes
right
late
ral
01ie
~m
avem
ent
eom
pone
nt.
d)A
nath
ervi
ewfr
omth
eK
onya
faul
tzo
ne(K
OF
Z)
erop
ping
out
inth
esa
ndqu
arry
,ea
stof
the
Sel
ahad
dini
Ew
ubi
dist
riets
Q,-
IN
i:::,
CIL
•••
-'"
ci)
-<;'
III
CIL
'S'1
:J<.nCIl ~ C- CIL O O- LO iii ~ o CIL 3 CIL 'S~
,,2
m,
tO
S~-~-:"'~-------"""--"""""""""-7-------'1
:i~
~~
~•
D CO CD in 5' 5' O CD "ti ..•
CD :3 in ~ '9~
-f c: * ~' CD " CD a ;:S
ekil
9:a)
Kon
ya'n
in35
kmku
zeyd
ogus
unda
Kiz
ilcak
uyu
köyü
civa
rinda
Kar
aöm
erle
rfa
yini
nha
reke
tine
bagl
iol
arak
aski
daka
lmis
alüv
iyal
çöke
llerin
olus
-~
turd
ugu
bir
tera
s(Q
ae:
eski
alüv
yon,
Qay
::y
eni
aiüv
yon)
.F
otog
raf
çeki
myö
nüba
tidan
dogu
yado
grud
ur,
bve
c)D
ivan
lar
fayi
nin
Kon
ya-A
ksar
ay<
8ka
rayo
lunu
ngü
neyi
ndek
ike
sim
lerin
inve
aski
daka
lmis
alüv
iyal
yelp
azel
erin
ingö
rünü
mü
(PzM
zt:
Mer
mer
,Q
ae:
Kuv
ater
ner
yasl
ias
kiaa
kalm
ises
kiO
,~
alüv
yonl
ar,
Qay
:K
uvat
erne
rya
sli
yeni
alüv
yonl
ar),
d)K
onya
Çim
ento
fabr
ikas
inin
500
mku
zeyd
ogus
unda
Kuv
ater
ner
yasl
ial
üvyo
nlar
ike
sen
bir
[;;
egim
atim
lino
rmal
fay
(fot
ogra
fçe
kim
yönü
dogu
dan
batiy
ado
grud
ur)
ci)
~F
igu
re9:
a)A
nal
luvi
alte
rrac
efo
rmed
byth
em
ovem
ents
ofth
eK
araö
mer
ler
faul
t,ne
arth
eK
izilc
akuy
uvi
llage
-35
kmno
rthe
stof
the
Kon
yaci
ty.
Qae
:O
ld~
~al
luvi
um,
Qay
:R
ecen
tal
luvi
umb
and
c)D
ivan
lar
faul
tan
das
soci
ated
allu
vial
terr
aces
,no
rth
ofth
eK
onya
-Aks
aray
road
.P
zMzt
:P
aleo
zoic
-u1
ie~
Mes
ozoi
cm
arbl
e,Q
ae:
Qua
tern
ary
old
a/lu
vium
,Q
ay:
Rec
ent
a/lu
vium
,d)
Ano
rmal
faul
tw
hich
cuts
the
Qua
tern
ary
a/lu
vium
500
mno
rth
ofth
eK
onya
Cem
ent
Fac
tory
Eren
K
Koças
~
AÇIKLAMALAR
i A_J Yerlesim merkeziI,i Fayr----i Bataklik çökelleri~ -KuvatemerDToprakit fonnasyonu-KuvatemerD·.Yürülder fonn.
o • _.:.... -Pliyosen
Fi==n Ulumuhsine fonn.C::r::J -Miyo-Pliyosen
~ Miyosen Öncesi~ temel kayaçlari
o·~i
inedar
3 km•Ankara'ya
ii- Depremepisantin (Ms:5.7)
Konya'ya
Egrihayat
Sekil 10: Altinekin çevresinin basitlestirilmis jeoloji haritasi (Eren, 2000'den alinmistir).Figure 10: Simp/ified ge%gica/ map of the Altmekin and its vicinity (After Eren, 2000)
Türkiye Petrol Jeologla" DernegiÖzel Sayi 5
97
Konya Bölgesinin Depremselligi
SONUÇLARÖzet olarak Konya bölgesinde alctif veya
potansiyelolarak önemli uzunluklarda faylarbulunmaktadir. Bu faylar çevre il ve ilçeler içinpotansiyel açidan tehdit olusturur. Ancak, bili-nen tarihsel dönem içinde bu faylara bagliolarak gelismis yikici depremler hemen hemenbilinmemektedir.Ayrica, sismik açidan kayitlarintutuldugu dönemlerde de, özellikle Konya ilmerkezi ve çevresinde beklenenden daha azetkinlik bulunmaktadir. Bu durum ana olarak, yasöz konusu faylarin olusturdugu depremlerintekrarlanma araliklarinin oldukça uzun (yüz yil-lar veya bin yillar) olmasindan veya bu faylarda-ki hareketin tektonik açidan çok yavas ve sürek-li bir sekilde gelismesinden kaynaklanmaktadir.Sismik etkinligin ve ender de olsa orta büyük-lükteki depremlerin varligi, bölgede her ikiseçenegin de göz önünde bulundurulmasigerektigini ortaya koymaktadir. Bölgedeki fay-larin büyük bir bölümü egemen olarak normalfay karakterlidir. Bu nedenle bölgede oldukçabüyük magnitüdlü deprem olusmasi ihtimaliazdir. Konya il merkezinin bulundugu kesimdede tarihsel dönem içinde yikici bir depremkaydedilmemistir.Ancak yörenin yukarida belir-tilen tektonik özellikleri, sehrin bundan sonrakiyapilanmasinda, olusma ihtimali az da olsa 6-6.5 büyüklügündeki bir depremin göz önündebulundurulmasinin gerekliligini ortaya koymak-tadir. Ayrica Ilgin ve Argithani yöresinde 1921-1946 yillari arasindaki yaklasik 25 yillik birzaman dilimi içinde büyüklügü 5.2-5.5 arasindadegisen üç deprem olusmusken, 1946 danitibaren 54 yildir yörede önemli herhangi birdepremin olmamasi da dikkatle takip edilmesigereken bir durumdur.
DEGiNiLEN BELGELER
Demirtas, R.ve Yilmaz, R., 1996,Türkiye'nin sis-motektonigi: T.C. Bayindirlik ve iskanBakanligi, Ankara, 91 s.
DSi, 1984, Konya kenti içme, kullanma veendüstri suyu temini ve dagitimi sebekesikati projesi raporu, 250 s (yayimlanmamis)
Eren, v., 1993,Konya kuzeybatisinda Bozdaglarmasifinin otokton ve örtü birimlerinin strati-grafisi: Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, c.36, s. 7-23.
Eren, v., 1996a, Konya ovasi kuzeyindeBozdaglarin jeolojisi: S.Ü. Arastirma FonuProje No:92-019, Konya, (yayimlanmamis)
98
Eren, Y., 1996b, Sille-Tatköy (Bozdaglar masifi-Konya) kuzeyinde Alpin öncesi bindirmeler:49. Türkiye Jeoloji Kurultayi Bildirileri,Ankara, s. 163-169.
Eren, Y., 1996c. Structural features of theBozdaglar massif to the south of Ilgin andSarayönü (Konya): Geological Bulletin ofTurkey,c. 39, sayi 2, s. 49-64.
Eren, Y., 2000, Altinekin çevresinin stratigrafisive yapisal özellikleri, S.Ü., Proje No: 96/151,85 s. (yayimlanmamis)
Eren, Y., 2001, Konya ve çevresinin neo-tek-tonik özellikleri ve depremselligi: SelçukÜniversitesi Yerbilimleri Açisindan KonyaSempozyumu Bildirileri, Konya, s. 17-19.
Görür N., Oktay F. v., Seymen i. ve SengörA.M.C., 1984 Paleotectonic evolution of theTuzgölü basin complex, Central Turkey: sed-imentary record of a Neo-Tethyan closure:Geol. Soc. London Spec. Pub., c. 17, s. 467-82.
Karaman, M.E., 1986, Altinekin (Konya)çevresinin jeolojisi ve tektonik evrimi:Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, c. 29, sayi1, s. 157-171.
Koçyigit, A., 1984, Güneybati Türkiye ve yakindolayinda levha içi yeni tektonik gelisim:Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, c. 27, sayi 1,s.1-16.
Koçyigit, A., Ünay, A. ve Saraç, G., 2000,Episodic graben formation and extensionalregime in west Central Anatolia and theIsparta Angle: a case study in the Aksehir-Afyon Graben, Turkey: Tectonics andMagmatism in Turkeyand the SurroundingArea, Geological Society, London, SpecialPublications, c. 173, s. 405-421.
Özcan, A., Göncüoglu, M.C., Turhan, N.,Sentürk, K., Uysal, S. ve ISik, A., 1990,Konya-Kadinhani-Ilgin dolayinin temel jeolo-jisi: M.T.A.Rapor No:9535 (yayimlanmamis).
Özmen, B., Nurlu, M. Ve Güler, H., 1997,Cografi bilgi sistemi ile deprem bölgelerininincelenmesi: T.C. Bayindirlik ve iskanBakanligi, Ankara, 89 s.
Sengör, A.M.C. ve Yilmaz, v., 1981, Tethyanevolution of Turkey:a plate tectonicapproach: Tectonophysics, c. 75, s. 81-241.
Ulu, Ü., Bulduk, A.K., Ekmekçi, E., Karakas, M.,Öcal, H., Arbas, A., Saçli, L., Taskiran, MA,Adir, M., Sözeri, S., ve Karabiyikoglu, M.,1994, inlice Akkise ve Cihanbeyli-Karapinaralaninin jeolojisi: M.T.A. Rapor no: 9720(yayimlanmamis).
Türkiye Petrol Jeologlari DernegiÖzel Sayi 5