KOMPAS ~ 2013

Olexandr Grin stvoryv u tvorach svij osoblyvyj svit. U ci-omu sviti vije viter dalekych mandriv, joho naseliaju dobri,smilyvi, veseli liudy. A v zalytych soncem havaniach z roman-tynymy nazvamy Liss, Zurbagan, Ge-Gju prekrasnidivata oikuju svojich enychiv. U cej svit trochy pidnese-nyj nad naym, odnoasno fantastynyj i reanyj, my i zapro-ujemo ytaiv.

Fejerija, opovidannia

://kompas.co.ua ukrajinomovna pryhodnyka literatura

Fejerija

Nini Mykolajivni Grin pidnosy i prysviauje avtor22 lystopada 1922 r. Leningrad

Longren, matros Orina, micnoho trystatonnoho bryga, na jakomu vin prosluyv de-sia rokiv i do jakoho prychylyvsia due, ni, buvaje, syn do ridnoji materi, musyv, ureti,polyyty slubu.

Stalosia ce tak. Pid as odnoho z joho neastych poverne dodomu vin ne pobayv, jakzavdy, e zdalia, na porozi domivky, svojeji druyny Meri, o vdarialasia rukamy vpoly, a potim bihla nazustri do vtraty podychu. Zamis neji bilia dytiaoho lieka, novohopredmetu v malekomu budynoku Longrena, stojala schvyliovana susidka.

Try misiaci hliadila ja jiji, staryj, movyla vona, pohlia na svoju doku.

Mlijuy, Longren schylyvsia j uzdriv vomymisiane stvorinnia, o zoseredeno spohli-adalo joho dovhu borodu, potim siv, ponuryvsia i poav krutyty vus. Vus buv mokryj od dou.

Koly pomerla Meri? pospytavsia vin.inka rozpovila sumnu istoriju, perebyvajuy opovi rozulenym huliukanniam

divynci ta zapevnenniamy, o Meri v raju. Koly Longren diznavsia pro podrobyci, raj vy-davsia jomu trochy svitliym od povitky dlia drov, i jomu podumalosia, o voho prostohokahancia, buly b vony vsi razom, utrioch, dlia inky, o podalasia v nedovidomyj kraj, buv bynezaminnoju rozradoju.

Misiaciv zo try tomu hospodarki spravy molodoji matusi buly he kepki. Z hroej, ojich zalyyv Longren, dobra polovyna pila na likuvannia pislia tiakych polohiv, na klopotyza zdorovja novonarodenoji; vreti, zhuba nevelykoji, prote neobchidnoji dlia yttia sumyzmusyla Meri poprosyty v borh u Mennersa. Menners mav kramnyciu-traktyr i vvaavsia za-monym olovikom.

Meri pila do nioho o ostij hodyni ranku. De o siomij opovidaka zustrila jiji na liachudo Lissa. Zaplakana i zasmuena, Meri skazala jij, o jde do mista zastavyty obruku. Vonadodala, o Menners pohodyvsia daty hroi, ta vymahav za ce kochannia. Meri nioho ne do-mohlasia.

V nas u domivci nemaje navi krychty jii, skazala vona susidci. Pidu ja do mista,j my z divynkoju perebudemo ve jako, poky povernesia olovik.

Toho veora bula cholodna, vitriana pohoda; opovidaka namarne umovliala molodyciune chodyty do Lissa ponoi. Ty namokne, Meri, nakrapaje do, a viter ot-ot prynese zlyvu.

Nazad i vpered vid prymorkoho sela stanovylo ne mene trioch hodyn vydkoji chody,ta Meri ne posluchala porad opovidaky. Dosta meni ve oi vam muliaty, skazala vona, j tak ue nemaje maje odnoji rodyny, de ne pozyyla b ja chliba, aju y borona. Zastavliukabluku, ta j hodi. Vona pila, povernulasia, a nastupnoho dnia obliahla v hariaci j ma-renni; nehoda j veirnia mriaka zvalyly jiji dvobinym zapalenniam leheniv, jak skazav mikyjlikar, jakoho pohukala dobroserda opovidaka. Za tyde na dvospanomu liku Longrenalyylosia poronie misce, a susidka pereselylasia v joho domivku hliadity j hoduvaty divynku.Jij, samotnij udovi, ce bulo nevako. Do toho , dokynula vona, bez takoho pyskliatynudno.

Longren pojichav do mista, vziav rozrachunok, poproavsia z pryjateliamy i poav vy-rouvaty maleku Asso. Poky divynka ne navylasia tverdo chodyty, vdova mekala vmatrosa, zaminiajuy syritci matir, ta ojno Asso perestala padaty, zanosiay niku erezporih, Longren riue oholosyv, o teper vin bude sam use robyty dlia divynky, j, podi-akuvavy vdovi za dijanu ujnis, poav yty samotnim yttiam udivcia, zoseredyvy vsi svojipomysly, nadiji, liubov i spohady na malekij istoti.

Desia rokiv mandrivnoho yttia zalyyly v joho rukach due nebahato hroej. Vin poavpraciuvaty. Nezabarom u mikych kramnyciach zjavylysia joho ihraky majsterno zroblenimaleki modeli ovniv, kateriv, odnopalubnych i dvopalubnych vitrynykiv, krejseriv, paro-plaviv odne slovo, toho, o vin blyko znav, o zavdiaky charakterovi roboty poasty za-miniuvalo jomu hurkit portovoho yttia i maliovnyyj trud plava. V takyj sposib Longrendobuv stiky, ob yty v meach pomirnoji ekonomiji. Netovarykyj za naturoju, vin pisliasmerty druyny stav ie bi zamknenyj i vidliukuvatyj. U sviata joho bayly v traktyri, tavin nikoly ne sidav, a chaplyvo vypyvav za ynkvasom klianku horilky i jov sobi, korotkokydajuy navsebi: tak, ni, zdrastujte, proavaj, potrochu, na vsi zvernenniata kyvky susid. Hostej vin terpity ne mih, tycho vidprovaduvav jich ne sylomi, ale takymynatiakamy j vyhadanymy obstavynamy, o vidviduvaevi nioho j ne lyalosia, jak tiky vyha-daty pryynu, o ne dozvoliaje sydity dove. Sam vin te ne naviduvav nikoho; to pomi nymi krajanamy liahla cholodna viduenis, i jakby robota Longrena ihraky, bula mennezalena vid sprav sela, to jomu dovelosia b zaznaty na sobi naslidkiv takych stosunkiv. To-vary j charovi zapasy vin kupuvav u misti Meners ne mih by pochvalytysia navi pakoju

sirnykiv, kuplenoju v nioho Longrenom. Vin robyv tako sam usiu chatniu robotu i terpliaeprochodyv ne vlastyve olovikovi mystectvo vyrouvannia divynky.

Asso bulo ve pja rokiv, i bako poynav dedali mjake i mjake usmichatysia, zyrka-juy na jiji nervove, dobre lyko, koly, sydiay v nioho na kolinach, vona trudylasia nad tajem-nyceju zastebnutoho yleta abo kumedno naspivuvala matroki pisni dyki revoviri. Vperedai dytiaym holosom i ne zavdy z literoju r ci spivanky spravlialy vraennia vedme-dia-tanciurysta, jakoho prykrasyly blakytnoju striekoju. Za toho asu stalasia podija, ti ja-koji, vpavy na baka, vkryla j doku.

Bula vesna, rannia j suvora, mov zyma, ta v inomu rodi. Tyniv na try prypav do cho-lodnoji zemli rizkyj berehovyj nord.

Rybaki ovny, povytiahuvani na bereh, utvoryly na bilomu pisku dovhyj riad temnychkiliv, o skydalysia na chrebty velyeznych rybyn. Nichto ne zvauvavsia zajniatysia promys-lom za takoji pohody. Na jedynij vulyci sicia ridko mona bulo pobayty liudynu, jaka vyjlaz domivky; cholodnyj burevij, o hnav z berehovych pahorbiv u poroneu obriju, robyv zvidkrytoho povitria suvoryj spytok. Vsi bovdury Kaperny kurilysia vid ranku do veora, ar-pajuy dym po krutych dachach.

Ta ci dni nordu vymaniuvaly Longrena z joho malekoho teploho budynoka astie,ni sonce, o jasnoji dnyny zakydalo more i Kapernu zaponamy povitrianoho zolota. Longrenvychodyv na mistok, nastelenyj na dovhych riadach pa, de, na samisikomu kinci doatohomolu, dovho smalyv liuku, jaku rozdmuchuvav viter, dyvliay, jak oholene bilia berehiv dnokurilosia syvoju pinoju, o nasylu vstyhala za burunamy, yj hurkitlyvyj bih do ornoho, tor-movoho obriju napovnyv prostir stadamy fantastynych hryvatych istot, jaki hnaly v roz-hnuzdanomu, liutomu vidaji do dalekoji vtichy. Stohony j umy, revue bachkannia velyez-nych zletiv vody i, zdavalosia, vydyma strumyna vitru, jakyj mahav miscevis, takyj duyjbuv joho rivnyj probih, davaly zmordovanij dui Longrena tu prytuplenis, ohluenis, jaka,zvodiay hore do nevyraznoho smutku, dorivniuje diji hlybokoho snu.

Odnoji takoji dnyny dvanadciatyrinyj syn Mennersa Chin, uhledivy, o bakiv ovenbjesia pid mistkamy ob pali, lamajuy borty, piov i skazav pro ce bakovi. torm rozpoavsianedavno; Menners zabuv vyvesty ovna na pisok. Vin nehajno popriamuvav do vody, de po-bayv na kinci molu Longrena, jakyj stojav spynoju do nioho j kuryv. Na berezi, okrim jichdvoch, nikoho bie ne bulo. Menners projov mistkamy do seredyny, spustyvsia v aleno nur-tujuu vodu i vidvjazav kot; stojay u ovni, vin poav probyratysia do bereha, chapajuyrukamy za pali. Vesel vin ne vziav, j tijeji myti, koly, pochytnuvy, propustyv uchopytysia zaerhovu paliu, duyj udar vitru burnuv nis ovna vid mistkiv u bik okeanu. Teper, navi usi-jeju dovynoju tila, Menners ne mih by siahnuty najblyoji pali. Viter i chvyli, rozhojdujuy,nesly ovna u zhubnyj prostir. Usvidomyvy stanovye, Menners chotiv kynutysia u vodu,aby plyvty do bereha, ta riennia joho zapiznylosia, pozajak oven krutyvsia ve nepodalik vidkincia molu, de znana hlybyna vody i liu valiv obicialy pevnu smer. Pomi Longrenom iMennersom, jakoho tiahlo u tormovu dalynu, bulo ne bie desiaty saniv ie riativnoji vid-dali, tomu o na mistku pid rukoju v Longrena vysiv zhortok lynvy iz vpletenym u odyn iz jijikinciv tiaharem. Lynva cia vysila na vypadok pryalu za burchlyvoji pohody i kydalasia zmistkiv.

Longrene! zavolav pereliakanyj do smerty Menners. omu ty stoji, jak tojstovp? Bay, nese mene. Ky pryal!

Longren movav, spokijno dyvliay na Mennersa, jakyj metuyvsia u ovni, chiba oliuka joho zakurilasia due, j vin, povahavy, vyjniav jiji z rota, ob krae bayty, o vi-dbuvajesia.

Longrene! skimlyv Menners. Ty uje mene, ja propadaju, poriatuj!Ta Longren ne skazav jomu odnoho slova; zdavalosia, vin ne uje vidajdunoho vo-

lannia. Poky ne vidneslo ovna tak daleko, o nasylu dolynaly slova-zojky Mennersa, vin na-

vi z nohy ne perestupyv. Menners rydav od achu, zaklynav matrosa bihty do rybalok, pohu-katy pomi; obiciav hroi, pohrouvav i sypav proklionamy, ta Longren chiba pidijov blyedo samisikoho kraju molu, ob ne vidrazu zhubyty z oej metannia i strybky ovna.

Longrene, dolynulo do nioho hlucho, nae z dachu tomu, chto sydy useredyni bu-dynku, poriatuj!

Todi, nabravy povitria i hlyboko vdychnuvy, ob ne zhubylosia u vitri odne slovo,Longren huknuv:

Vona tak samo prosyla tebe! Dumaj pro ce, poky e yvyj, Mennerse, j ne zabu!Todi kryky uuchly, i Longren podavsia dodomu. Asso, prokynuvy, uhledila, o

bako sydy pered zhasajuym kahancem u hlybokij zadumi. Pouvy holos divynky, jakahukala joho, vin pidijov do neji, micno pociluvav i vkryv zsunutoju kovdroju.

Spy, liuboko, skazav vin, do ranku e daleko. o ty roby? ornu ihraku ja zrobyv, Asso, spy!Druhoho dnia tiky j balaok bulo v mekanciv Kaperny, jak pro Mennersa, kotryj pro-

pav, a ostoho dnia pryvezly joho samoho, vmyruoho j liutoho. Joho rozpovi chutko oble-tila dovkolyni sela. Do veora nosylo Mennersa; potovenyj strusamy ob borty i dno ovnauprodov stranoji boroby iz alom chvy, jaki znaj zahrouvaly vykynuty v more oalilohokramaria, vin buv pidibranyj paroplavom Lukrecija, jakyj iov do Kasseta. Zastuda i po-triasinnia achu dokonaly dni Mennersa. Vin proyv trochy mene soroka vomy hodyn, na-klykajuy na Longrena vsi lycha, jaki molyvi na zemli ta v ujavi. Rozpovi Mennersa, jakmatros nahliadav za joho zahybelliu, vidmovyvy pryjty na pomi, tym pae krasnomovna,o vmyruyj nasylu dychav i stohnav, pryholomyla mekanciv Kaperny. Ne kauy ve prote, o malo chto z nych zdaten buv pamjataty tiau obrazu, ni tu, o jiji zaznav Longren, ituyty tak syno, jak tuyv vin do kincia yttia za Meri, jim bulo vidrazlyvo, nezrozumilo,vraalo jich te, o Longren movav. Movky, do svojich ostannich sliv, jaki vin poslav na-vzdohin Mennersovi, Longren stojav: stojav neporuno, suvoro i tycho, nemov suddia, vyja-vyvy hlyboku znevahu do Mennersa, bie, ni nenavys, bulo v joho movanni, j usi ceviduvaly. Jakby vin kryav, vyslovliuvav estamy abo metulyvistiu zlovtichu, y e ym-nebu svij trimf, baay vidaj Mennersa, to rybalky zrozumily b joho, ta vin uynyv inake,ni ynyly vony, vynyv znano nezrozumilo i cym postavyv sebe vye vid inych odneslovo, zrobyv te, oho ne proaju. Nichto bie ne vkloniavsia jomu, ne prostiahav ruky, nekydav pohliadu, jakym upiznaju i vitajusia. He nazavdy lyyvsia vin ostoro vid sikychsprav; chlopaky, uhledivy joho, kryaly navzdohin: Longren utopyv Mennersa! Vin nezvertav na ce uvahy. Tako, zdavalosia, ne pomiav vin i toho, o v traktyri abo na berezi,sered ovniv, rybalky zamovkaly v joho prysutnosti, vidchodiay nabik, jak vid zaumlenoho.Vypadok z Mennersom zakripyv raniu nepovnu viduenis. Stavy povnoju, vona vyklykalamicnu vzajemnu nenavys, i jiji ti vpala j na Asso.

Divynka rosla bez podruh. Dva-try desiatky ditej jiji viku, jaki mekaly v Kaperni, pro-siaknutoji, mov hubka vodoju, hrubym rodynnym naalom, osnovoju jakoho sluyv nepochyt-nyj avtorytet materi ta baka, perejniatlyvi, jaki i vsi ditlachy na sviti, vykreslyly raz i nazavdymaleku Asso zi sfery svoho zastupnyctva j uvahy. Zdijsnylosia ce, zvyajno , postupovo,liachom namovy i hrymannia doroslych, prybralo charakteru suvoroji zaborony, a potim, po-sylene perehudamy i podejkuvanniamy, rozroslosia v dytiaych umach strachom do matroso-voho domu.

Do toho zamknenyj sposib yttia Longrena vyvinyv teper isterynyj jazyk obmovy; promatrosa kazaly, niby de koho zabyv, tomu, movliav, joho j ne beru sluyty na sudna, a samvin pochmuryj i vidliukuvatyj, bo joho morduju dokory zloynnoji sovisty. Hrajuy, dityhnaly Asso, jako vona do nych nablyalasia, burlialy hriaziukoju i dranylysia, niby jijibako jiv liudke mjaso, a teper roby fayvi hroi. Odna po odnij najivni jiji sproby do zbly-

ennia zakinuvalysia hirkym plaem, synciamy, podriapynamy ta inymy vyjavamy hro-madkoji dumky; vona prypynyla, ureti, obraatysia, ta znaj asom e dopytuvalasia v baka:

Skay, omu nas ne liublia? Oj, Asso, kazav Longren, chiba vony vmiju liubyty? Treba vmity liuby, a ot

cioho vony j ne mou. Jak ce vmity? A o tak!Vin brav divynku na ruky j micno ciluvav sumni oi, jaki mruylysia vid ninoji vtichy.Uliublenoju rozvahoju Asso bulo veoramy abo u sviato, koly bako, polyyvy slojik

iz klejem, znariaddia i nezakinenu robotu, sidav, zniavy fartuch, spoyty z liukoju v zubach, zalizty do nioho na kolina i, krutiay u berelyvomu kici bakivkoji ruky, macaty rizniastyny ihraok, rozpytujuy pro jichnie pryznaennia. Tak rozpoynalasia svojeridna fan-tastyna lekcija pro yttia j liudej lekcija, v jakij zavdiaky kolyniomu tybovi yttia Lon-grena, vypadkovostiam, vypadku vzahali, dyvovynym, raziuym i nezvyajnym epizodam vi-dvodylosia holovne misce. Longren, nazyvajuy divynci jmena snastej, vitryl, predmetivmorkoho vytku, potrochu zachopliuvavsia, perechodiay vid pojasne do vsiliakych epizo-div, u jakych vidihravaly roliu to brapy, to sternove koleso, to ohla abo jakyj-nebu typovna i podibni rei, a vid okremych iliustracij tych perechodyv do yrokych kartyn morkychmandriv, uplitajuy zabobony v dijsnis, a dijsnis uv obrazy svojeji fantaziji. Tut zjavliala-sia i tyhrova kyka, provisnycia korabenoji katastrofy, i letiua ryba, o vmije hovoryty, ne posluchatysia jiji nakaziv oznaalo schybyty z kursu, j Letiuyj Hollande z nesamovytymsvojim ekipaem, prykmety, pryvydy, rusalky, piraty, odne slovo, vsi ti bajky, jakymy hajavmoriak svoje dozvillia u ty abo v uliublenomu ynku. Rozpovidav Longren tako pro tych,chto zaznav korabenoji katastrofy, pro liudej, kotri zdyavily j rozuylysia hovoryty, pro ta-jemnyi skarby, bunty katornykiv i e bahato vsioho, o vysluchovuvalosia divynkojuuvanie, ni, molyvo, sluchalasia vpere rozpovi Kolumba pro novyj materyk. Nu, kayie, prosyla Asso, koly Longren, zamyslyvy, zamovkav, i zasynala na joho hrudiach zholovoju, povnoju udesnych sniv.

Tako sluyla dlia neji bioju, zavdy materijano suttievioju vtichoju zjava prykaykamikoji ihrakovoji kramnyci, jaka ochoe kupuvala robotu Longrena. ob zadobryty bakaj vytorhuvaty zajvynu, prykayk prychopliuvav iz soboju dlia divynky dekika jabluk, solod-kyj pyriok, meniu horichiv. Lohren zazvyaj prosyv spravniu vartis erez neliubov dotorhu, a prykayk skydav cinu. Och vy, kazav Longren, ta ja cilyj tyde sydiv nad cymbotom. (Bot buv pjatyverkovyj). Pohlia, jaka micnis, a osadka, a dobriayj jakyj? Cej epjatnadcia du vytrymaje za bu-jakoji pohody. Zakinuvalosia tym, o tyche porpanniadivynky, jaka murkotala nad svojim jablukom, pozbavlialo joho stijkosty, vin postupavsia, iprykayk, napchavy koyka udovymy micnymy ihrakamy, jov sobi, posmichajuy u vusa.

Vsiu chatniu robotu Longren robyv sam: rubav drova, chodyv po vodu, topyv u pei,hotuvav, prav, prasuvav bilyznu i, poza tym usim, ustyhav praciuvaty zadlia hroej. Koly Assomynulo visim rokiv, bako navyv jiji ytaty j pysaty. Vin poav dekoly braty jiji z soboju domista, a dali posylaty navi samu, jako bula potreba perechopyty hroeniat u kramnyci abozanesty tovar. Traplialosia ce ne asto, choa Liss leav usioho za otyry versty vid Kaperny,ta liach do nioho jov lisom, a v lisi ymalo takoho, o moe naliakaty ditej, opri zynojinebezpeky, jaku, opravda, vako zustrity na takij blykij vidstani vid mista, ale vse taky nezavady maty na uvazi. Tomu lye v hoi dni, vranci, koly chai, jaki otouju liach, napov-neni sonianoju zlyvoju, kvitamy j tyeju, to urazlyvosti Asso ne zahrouvaly fantomy ujavy,Longren vidpuskav jiji do mista.

Jako, posered otakoji mandrivky do mista, divynka sila bilia liachu zjisty mat py-roha, jakyj poklaly do koyka na snidanok. Pidobidujuy, vona perebyrala ihraky; z-pominych dvi-try vyjavylysia novynkoju dlia neji: Longren zrobyv jich unoi. Odna taka novynkabula minijatiurnoju perehonovoju jachtoju; bile sudence te neslo ervoni vitryla, zrobleni z

obrizkiv karmazynu, o joho zastosovuvav Longren dlia obklejuvannia paroplavnych kajut, ihraok zamonoho pokupcia. Tut, lybo, zrobyvy jachtu, vin ne znajov prydatnoho ma-terijalu dlia vitryl, uyvy te, o bulo, klaptyky jasno-ervonoho ovku. Asso perejnialasiazachoplenniam. Polumjana vesela barva tak jaskravo palala v jiji ruci, nemovby vona trymalavoho. liach peretynala rieka z perekynutym erez neji mistkom iz voryn; rieka o pravuj o livu ru priamuvala v lis. Jako ja puu jiji na vodu poplavaty trochy, mirkuvala Asso, to vona ne namokne, ja jiji potim vytru. Vidijovy v lis za mistok za teijeju rieky,divynka obereno pustyla na vodu bilia samisikoho bereha sudno, jake jiji polonylo; vitrylavidrazu siajnuly ervonym vidkydom u prozorij vodi; svitlo, pronyzujuy tkanynu, liahlodryaym roevym vyprominiuvanniam na bilomu kaminni dna. Ty vidkilia pryjichav, kapi-tane? pospytala Asso ujavnu osobu j, vidpovidajuy sama sobi, movyla: Ja pryjichavpryjichav pryjichav ja z Kytaju. A o ty pryviz? o pryviz, pro te ne skau. Aha, on jak ty, kapitane! Nu, todi ja tebe posadu nazad u koyk. ojno kapitan pry-hotuvavsia uklinno vidpovisty, o vin poartuvav i o laden pokazaty slona, jak znenakatychyj vidbih berehovoji strumyny obernuv jachtu nosom do seredyny rieky, j, nae sprav-nia, povnym chodom polyyvy berehy, vona rivno polynula vnyz. Myttiu zminyvsia mastabvydymoho: rieka zdavalasia teper divynci velyeznoju rikoju, a jachta dalekym velykymsudnom, do jakoho, zamalym ne padajuy u vodu, pereliakana i pryholomena, prostiahalavona ruky. Kapitan zliakavsia, podumala vona j pobihla za ihrakoju, jaka plyvla vid neji,spodivajuy, o jiji de prybje do bereha. Chutko dvyhajuy koyka, jakyj buv ne i vakyj, aletaky zavaav, Asso povtoriuvala: O hospody! Oto chalepa Vona sylkuvalasia ne hubyty zoej preharnoho trykutnyka vitryl, jakyj plavno vtikav, zaportuvalasia, padala i znovu bihla.

Asso nikoly ne bula tak hlyboko u lisi, jak teper. Jij nikoly bulo rozzyratysia navsebi,nastiky jiji pohlynulo neterpliae baannia zlovyty ihraku; kolo bereha, de vona metuylasia,bula dosta perepon, jaki perejmaly uvahu. Mochovyti stovbury polehlych derev, jamy, hinkapaporo, ypyna, asmyn i liyna zavaaly jij na konomu kroci; dolajuy jich, vona potrochuhubyla syly, zupyniajuy dedali astie j astie, ob perepoyty abo zmetnuty z oblyialypke pavutynnia. Koly poalysia v yrych misciach zarosti osoky j oeretu, Asso he bulozhubyla z oej ervone siajannia vitryl, ta, obbihy zakrutynu teiji, znovu vhledila jich, vony stateno j neuchyno bihly he. Raz vona ozyrnulasia, j lisove hromaddia z joho stroka-tistiu, o perechodyla vid kurnych svitlianych stovpiv u lysti do temnych rozpadyn drimuojisutini, hlyboko vrazylo divynku. Na my znijakovivy, vona zhadala znovu pro ihraku j,dekika raziv vydychnuvy hlyboke ch-chu-u-u, pohnala, skiky snahy bulo.

V takij nevdatnij i tryvonij pohoni vteklo de iz iz hodynu, koly z podyvom, ta i z po-leheju Asso uhledila, o dereva poperedu vino rozsunulysia, propustyvy synij zaton moria,chmary i kraj ovtoho pianoho urvya, o na nioho vybihla vona, maje padajuy z utomy.Tut bulo hyrlo rieky; rozlyvy neyroko i plytko, a vydnila plynna holubi kaminnia, huby-lasia vona v zustrinij morkij chvyli. Z nevysokoho, pooranoho korinniam urvya Asso po-bayla, o bilia rieky, na pleskatij zdorovekij kameniuci, spynoju do neji sydy olovik,trymajuy v rukach jachtu-vtikaku, i zusebi rozhliadaje jiji z dopytlyvistiu slona, jakyj zlovyvmetelyka. Poasty zapokojena tym, o ihraka cila, Asso spovzla urvyem i, blyzeko pidij-ovy do neznajomcia, vtupylasia v nioho, oikujuy, koly vin pidnime holovu. Ta neznajometak zanuryvsia u spohliadannia lisovoho siurpryzu, o divynka vstyhla rozhledity joho z ho-lovy do nih, vstanovyvy, o takych liudej, jak cej neznajome, jij bayty e odnoho razu nevypadalo.

Pered neju buv ne chto inyj, jak mandrivnyk-pianycia Eg, vidomyj zbyra pise,legend, perekaziv i kazok. Syvi kueri bhankamy vypadaly z-pid joho solomjanoho brylia; sirabluza, zapravlena v syni tany, j oboty z vysokymy chaliavamy nadavaly jomu vyhliadumyslyvcia; bilyj komire, kravatka, pojas, ponyzanyj sriblom bliach, cipok i sumka z novi-sikym nikeliovanym zamokom zraduvaly v niomu horodianyna. Oblyia joho, jako

mona nazvaty oblyiam nis, huby j oi, o vyhliadaly z bujnoji promeniastoji borody, z py-nych vusiv, o, mov ti rohy, liuto styraly dohory, zdavalosia, bulo mliavo prozore, jakby neoi, siri, mov pisok, i lyskui, mov yra sta, z pohliadom smilyvym i duym.

Teper viddaj meni, nesmilo skazala divynka. Ty ve pohravsia. Ty jak zlovyvjiji?

Eg pidniav holovu, vpustyvy jachtu, tak nespodivano prolunav schvyliovanyj holo-sook Asso. Staryj chvylynu rozhliadav jiji, usmichajuy i pomalu propuskajuy borodu uvelykij, yliastij doloni. Prana-pereprana sytceva sukenka nasylu prykryvala do kolin sma-hliavi nohy divynky. Jiji temni husti kosy, povjazani mereanoju chustokoju, zbylysia, tor-kajuy pli. Kona rysa Asso bula vyrazno lehka i ysta, mov polit lastivky. Temni, z vidtin-kom sumovytoho zapytannia oi zdavalysia starymy vid oblyia; joho nepravynyj mjakyjoval buv obvijanyj toho rodu udovnoju zasmahoju, o prytamanna dlia zdorovoji bilynykiry. Roztulenyj malekyj rot siajav lahidnoju usmikoju.

Klianusia Hrimmamy, Ezopom i Andersenom, skazav Eg, zyrkajuy to na diva,to na jachtu, ce o osoblyve! Posluchaj-no, ty, roslyno! Ce tvoja tuka.

Ave, ja bihla za neju po vsij rieci; ja hadala, o pomru. Vona bula tut? Bilia samisikych mojich nih. Korabena katastrofa pryyna toho, o ja za bere-

hovoho pirata mou vruyty tobi cej pryz. Jachta, jaku polyyv ekipa, bula vykynuta na pisoktryverkovym valom mi mojeju livoju pjatoju i kincem kyja. Vin hupnuv cipkom. Jaktebe zovu, krychitko?

Asso, skazala divynka, chovajuy do koyka ihraku, jaku podav Eg. Dobre, provadyv nezrozumilu ri staryj, ne zvodiay oej, u hlybyni jakych merech-

tila usmika pryjaznoho nastroju. Meni, vlasne, j ne slid bulo zapytuvaty tvoje najmennia.Dobre, o vono take dyvne, take odnotonne, muzyne, mov posvyst strily abo homin morkojimuli; o b ja robyv, jakby ty zvalasia odnym iz tych mylozvunych, ale nesterpno zvynychimen, jaki ui Preharnij Nevidomosti? Tym pae ne baaju ja znaty, chto ty, chto tvoji bakyi jak ty yve. Navio poruuvaty arivlyvis? Ja porynuv, sydiay na ciomu kameni, u poriv-niane vyvennia nkych i japonkych siuetiv a raptom rieka vychliupnula ciu jachtu,a potim zjavylasia ty Taka, jak je. Ja, liuboko, poet u dui, choa nikoly ne tvoryv sam.o u tebe v koyku?

ovnyky, skazala Asso, struujuy koykom, potim paroplav, a e troje takychbudynokiv iz praporamy. Tam vojaky mekaju.

udovo. Tebe poslaly prodaty. Po dorozi ty poala hratysia. Ty pustyla jachtu popla-vaty, a vona vtekla. Chiba ne tak?

Neve ty bayv? z sumnivom zapytala Asso, namahajuy pryhadaty, y ne roz-povila vona pro ce sama. Tobi chto skazav? y ty vhadav?

Ja ce znav. A jak e? Tomu o ja najholovniyj arivnyk.Asso zbenteylasia; jiji napruha z cymy slovamy Eglia perestupyla meu pereliaku. Pus-

tenyj morkyj bereh, tya, vysnalyva pryhoda z jachtoju, nezrozumila mova staroho z siaj-nystymy oyma, vely joho borody i upryny poaly zdavatysia divynci mianynoju nadpry-rodnoho z dijsnistiu. Jakby zaraz Eg skoryv hrymasu abo zakryav o-nebu, to vona po-mala b he, zaplakavy j umlivajuy vid strachu. Ta Eg, pomityvy, jak yroko rozpliuylysiajiji oi, zrobyv krutyj vot.

Tobi nemaje oho bojatysia mene, povano movyv vin. Navpaky, meni choesiaz toboju hovoryty po yrosti.

Tut lye zjasuvav vin sobi, o v oblyi divynky tak pyno liahlo na karb joho vraen-nia. Nesvidome oikuvannia prekrasnoho, rajkoji doli, vyriyv vin. Och, omu nevrodyv ja pymennykom? Jakyj harnyj siuet.

Nu bo, provadyv Eg, namahajuy zaokruhlyty oryginane stanovye (schynis

do mitotvorennia vyslid povsiakasnoji praci, bula dua, ni pobojuvannia kynuty vnedovidomyj grunt nasinnia velykoji mriji), nu bo, Asso, sluchaj mene uvano. Ja buv utomu seli, zvidky ty, napevne, jde; odne slovo, v Kaperni. Ja poliubliaju kazky j pisni, j pro-sydiv ja v seli tu cilisiku dnynu, namahajuy pouty o-nebu take, oho ne uv nichto. Tau vas ne rozpovidaju kazok. U vas ne spivaju pise. A jak rozpovidaju i spivaju, to, znaje,ci opovidky pro chytrych diakiv i vojakiv, z vinym zvelyenniam achrajstva, ci brudni, movnemyti nohy, hrubi, mov burannia v erevi, koroteki spivanky na otyry riadky z achlyvymmotyvom Stij-no, ja schybyv. Ja zabalakaju znovu.

Podumavy, vin provadyv tak: Ne znaju, skiky myne rokiv, tiky v Kaperni rozcvite odna kazka, jaku dovho

pamjatatymu. Ty bude velykoju, Asso. Jako uranci v morkij dalyni na sonci siajne jasno-ervone vitrylo. Siajlyve hromaddia ervonych vitryl ruy, roztynajuy chvyli, priamisiko dotebe. Tycho bude plyvty cej udovnyj korabe, bez krykiv i postriliv; na berezi ymalo zberesialiudu, dyvujuy i ochajuy; j ty bude stojaty tam. Korabe pidijde velyno do samoho berehapid zvuky preharnoji muzyky; oatnyj, v kylymach, u zoloti ta kvitach, polyne vid nioho prud-kyj oven. Navio vy pryjichaly? Koho vy ukajete? zapytaju liudy na berezi. Todi typobay chorobroho vrodlyvoho kniaya; vin bude stojaty i prostiahatyme do tebe ruky.Zdrastuj, Asso! skae vin. Daleko-daleko zvidsy pobayv ja tebe uvi sni j pryjichav,ob povezty tebe nazavdy u svoje carstvo. Ty bude tam yty zi mnoju v roevij hlybokijdolyni. V tebe bude vse, o tiky ty zabaaje; yty z toboju my budemo tak druno j veselo,o nikoly tvoja dua ne zaznaje sliz i urby. Vin posady tebe u oven, pryveze na korabe, ity pojide nazavdy v osiajnu krajinu, de schody sonce j de zori spustiasia z neba, ob pryvi-taty tebe z pryjizdom.

Ce vse meni? tycho zapytala divynka.Jiji povani oi, zveselyvy, zajasnily doviroju. Nebezpenyj arivnyk, zvyajno , ne ka-

zav by tak; vona pidijla blye. Moe, vin ue pryjov toj korabe? Ne tak chutko, zapereyv Eg, spoatku, jak ja kazav, ty vyroste. Potim o

kazaty? Ce bude, ta j hodi. o ty todi robyla b? Ja? Vona pohlianula v koyka, ta, napevne, ne znajla tam nioho hidnoho sluyty

vahomoju vynahorodoju. Ja joho liubyla b, pospino skazala vona j ne zovsim tverdodokynula: Jako vin ne bjesia.

Ni, ne bude bytysia, skazav arivnyk, tajemnye pidmorhnuvy, ne bude, ja rua-jusia za ce. Jdy, divynko, j ne zabu toho, o skazav ja tobi mi dvoma kovtkamy zapachu-oji horilky j mirkuvanniam pro pisni katornykiv. Jdy. Nechaj bude myr puchnastij tvojijholovi!

Longren praciuvav na svojemu malekomu horodi, obkopujuy kui kartopli. Pid-niavy holovu, vin pobayv Asso, jaka storholov bihla do nioho z radisnym i neterpliaymoblyiam.

Nu, ot skazala vona, sylkujuy opanuvaty podych i vchopyvy oboma rukamyza bakiv fartuch. Sluchaj-no, o ja tobi rozkau Na berezi, tam, daleko, sydy arivnyk

Vona poala z arivnyka i joho cikavoho proviennia. Hariaka dumok zavaala jijplavno peredaty podiju. Dali jov opys zovninosty arivnyka i zvorotnim ladom honytvaza vtraenoju jachtoju.

Longren vysluchav divynku, ne perebyvajuy, bez posmiky, j, koly vona skinyla, ujavavydko namaliuvala jomu nevidomoho diduhana iz zapachuoju horilkoju v odnij ruci jihrakoju v druhij. Vin odvernuvsia, ta, zhadavy, o u velykych vypadkach dytiaoho yttiaslid buty liudyni povanoju i zdyvovanoju, vroysto zakyvav holovoju, prymovliajuy:

Ave, ave Za vsima prykmetamy, nikomu inake j ne buty, jak arivnykovi. Chtivby ja na nioho hlianuty Ale ty, jak pide znovu, ne zvertaj ubik: zablukaty v lisi nevako.

Pokynuvy zastup, vin siv pid nykym lozovym tynom i posadyv divynku na kolina.

Straenno zmorena, vona sylkuvalasia e dodaty dejaki podrobyci, ta speka, chvyliuvannia iznemoha chylyly jiji na son. Oi jiji zlypalysia, holova opustylasia na tverde bakove plee, my i vona polynula b u krajinu sniv, a znenaka, zanepokojena raptovym sumnivom, Assosila priamo, z zapliuenymy oyma, i, vpyrajuy kulakamy v Longreniv ylet, holosno mo-vyla:

Ty jak hadaje: pryjde arivnykovyj korabe po mene y ni? Pryjde, spokijno vidkazav matros, jako tobi ce skazaly znay, vse pravyno.Vyroste, zabude, podumav sobi vin, a poky o ne varto vidbyraty v neji taku

ihraku. Ade ymalo dovedesia v majbutniomu pobayty tobi ne ervonych, a brudnych ichyych vitryl: zdaleku oatnych i bilych, zblyka podertych i zahonystych. Podoroanynzaartuvav z mojeju divynkoju. o ? Harnyj art! Nioho art! Dyvy-no, jak zmorylotebe, pivdnia u lisi, v chaach. A odo ervonych vitryl dumaj, jak ja: budu tobi ervonivitryla.

Asso spala. Longren, distavy vinoju rukoju liuku, zakuryv, i viter pronis dym kri tynu ku, jakyj ris iz zovninioho boku horodu. Bilia kua, spynoju do ohoroi, namynajuypyrih, sydiv molodyj ebrak. Rozmova baka z dokoju nadala jomu veseloho humoru, a za-pach dobriaoho tiutiunu nalatuvav dobutlyvo.

Daj, hospodariu, zakuryty vbohomu olovikovi, skazav vin kri lozu. Mij tiutiunproty tvoho ne tiutiun, a, skazaty b, trutyzna.

Ja dav by, neholosno vidkazav Longren, ta tiutiun u mene v tij kyeni. Meni,ba, ne choesia budyty doku.

Oto lycho! Prokynesia, znovu zasne, a perechoyj olovik vziav ta j zakuryv. Nu, zapereyv Longren, ty ne bez tiutiunu vse-taky, a dytyna zmorylasia. Zajdy,

jak choe, zhodom.ebrak znevalyvo spliunuv, nadiv na cipka torbynu i vjidlyvo skazav: Kniazivna, pevna ri. Vtovkmayv ty jij u holovu ti zamorki korabli! Och ty, dyvak z

dyvakiv, a e hospodar! Posluchaj-no, proepotiv Lohren, ja, lybo, rozbudu jiji, ta tiky dlia toho, ob

daty tobi dobriaoji prouchanky! Zabyrajsia he!Za pivhodyny ebrak sydiv u traktyri za stolom z desiatkom rybalok. Pozadu nych, to

sipajuy olovikiv za rukav, to znimajuy erez plee klianku z horilkoju dlia sebe, zvy-ajno, sydily hinki molodyci z hustymy brovamy j rukamy, kruhlymy, mov kaminci. ebrak,skypajuy obrazoju, opovidav:

J ne dav meni tiutiunu. Tobi, kae, myne povnolitnij rik, a todi, kae, specijanyjervonyj korabe po tebe. Pozajak tvoja dolia vyjty za kniaya. J otomu, kae, arivnyku,vir. Ta ja kau: Budy, budy, movliav, tiutiunciu distaty. Ta vin za mnoju pivdorohy bih.

Chto? o? Pro o balaka? ulysia dopytlyvi holosy molody.Rybalky, nasylu obertajuy holovy, roztlumauvaly z posmikoju: Longren z dokoju zdyavily, a, moe, uma riylysia, o olovik rozpovidaje. aklun

buv u nych, tak vono vychody. Vony ekaju titky, vam ne progavyty b! zamorkohokniaya, ta e j pid ervonymy vitrylamy!

Za try dni, povertajuy iz mikoji kramyci, Asso poula vpere: Hej, vianyce! Asso! Pohlia-no siudy! ervoni vitryla plyvu!Divynka, zdryhnuvy, mymochi zyrknula z-pid ruky na zaton moria. Vidtak obernu-

lasia v bik vyhukiv; tam, za dvadcia krokiv od neji, stojala kupka ditej; vony kryvlialysia, vy-solopliujuy jazyky. Zitchnuvy, divynka pobihla dodomu.

Jako Cezar vvaav, o krae buty perym u seli, ni druhym u Rymi, to Artur Grejmih ne zazdryty Cezarevi stosovno joho mudroho baannia. Vin urodyvsia kapitanom, chotivbuty nym i stav nym.

Velyeznyj dim, u jakomu narodyvsia Grej, buv pochmuryj useredyni j velynyj znad-voru. Do perednioho fasadu pryliahaly kvitnyk i astyna parku. Najkrai sorty tiupaniv sribliasto-blakytnych, letovych i ornych z roevoju tinniu, zvyvalysia v gazoni linijamy

vyhadlyvo kynutych namyst. Stari dereva parku drimaly v rozporoenomu pivsvitli nad oso-koju zvyvystoji rieky. Ohoroa zamku, pozajak ce buv spravnisikyj zamok, skladalasia izkruenych avunnych stovpiv, jaki buly zjednani zaliznym vizerunkom. Koen stovp zakin-uvavsia zverchu pynoju lilijeju; ci ai v uroysti dni napovniuvalysia olijeju, palajuy v ni-nomu moroci predovhoju vohnennoju erengoju.

Grejevi bako j maty buly pychatymy nevinykamy svoho stanovya, bahatstva i zakonivtoho suspistva, stosovno jakoho mohly kazaty my. astyna jichnioji dui, zajniata galere-jeju predkiv, malo hidna zmaliuvannia, druha astyna ujavne prodovennia galereji, poynalasia malekym Grejem, o buv pryreenyj za vidomym, napered ukladenym planomproyty yttia j umerty tak, ob joho portret mona bulo povisyty na stini bez kody dlia fa-minoji esty. V ciomu plani bula dopuena nevelyka pomylka: Artur Grej narodyvsia z y-voju dueju, jaka j he ne bula schyna prodovuvaty liniju faminoho nakreslennia.

Cia vavis chlopyka poala davatysia vznaky na vomomu roci joho yttia; typ lycariaudernakych vrae, ukaa i udotvora, sebto liudyny, jaka z nezliennoho rozmajittia rolejyttia vziala najbi nebezpenu i zvorulyvu roliu peredbaennia, namiavsia v Grejevi, etodi, koly, prystavyvy do stiny stile, ob distaty kartynu, na jakij bulo zobraeno rozpjattia,vin vyjniav cviachy iz zakryvavlenych ruk Chrysta, sebto prosto zamastyv jich holuboju far-boju, jaku pocupyv u materi. V takomu vyhliadi kartyna vydavalasia jomu bi sterpnoju. Za-choplenyj svojeridnym dilom, vin poav bulo zamauvaty j nohy rozipnutoho, ta joho zastu-kav bako. Staryj zniav chlopyka zi sticia za vucha j pospytav:

Navio ty zipsuvav kartynu? Ja ne zipsuvav. Ce robota slavetnoho maliara. Meni bajdue, skazav Grej. Ja ne mou dopustyty, aby pry meni strymily z ruk

cviachy j bihla krov. Ja cioho ne chou.U vidpovidi syna Line Grej, schovavy pid vusamy usmiku, vpiznav sebe j ne naklav

karu.Grej nevtomno vyvav zamok, robliay raziui vidkryttia. Tak, na horyi vin znajov

stalevyj lycarkyj motloch, knyhy, opravleni v zalizo i kiry, zotlili odinnia i zhraji horly. Vliochu, de zberihalosia vyno, vin zdobuv cikavi vidomosti stosovno latu, madery, cheresu.Tut, u kalamutnomu svitli pyastych vikon, pryhnienych skisnymy trykutnykamy ka-minnych sklepi, stojaly maleki j velyki diky; najbia, u formi pleskatoho kola, zajmalavsiu poperenu stinu liochu, storinyj temnyj dub diky lysniv, nae vidlifovanyj. Sered barylstojaly u pletenych koykach erevati pliaky z zelenoho i synioho kla. Na kaminciach i nazemlianij dolivci rosly siri hryby z tonkymy nikamy; skri plisniava, moch, syris, kvasnyj,zadunyj sopuch. Velyezne pavutynnia zolotilo v dalekomu kutku, koly, nadveir, sonce vy-dyvlialo joho ostannim promenem. V odnomu misci bulo zakopano dvi diky najkraohoalikante, jake isnuvalo za asiv Kromvelia, j pohribnyk, pokazujuy Grejevi na poronij kutok,ne vtraav nahody povtoryty istoriju slavetnoji mohyly, v jakij leav merle vaviyj, ni zhrajafoxterjeriv. Poynajuy rozpovi, opovida ne zabuvav sprobuvaty, y dije kran velykoji diky,j vidchodyv od nioho, lybo, z poleheju na serci, pozajak mymovini sliozy nadto ve velykojiradosty blyaly v joho zveselilych oach.

Nu, ot o, kazav Podiok Grejevi, sidajuy na poronij skryci j natoptujuy hos-troho nosa tiutiunom, bay ty ce misce? Tam ley take vyno, za jake ne odyn pyjak dav byzhodu vtiaty sobi jazyka, jakby jomu dozvolyly vychylyty nevelyku klianoku. V konij dicisto litriv reovyny, vid jakoji vybuchaje dua j tilo obertajesia v neporune tisto. Joho barvatemnia od vyni, j vono ne pobiy iz pliaky. Vono huste, mov dobri verky. Vono mistysiav dikach iz ornoho dereva, kripkoho, mov zalizo. Na nych podvijni obrui z ervonoji midi.Na obruach latynkyj napys: Mene vypje Grej, koly bude v raju. Cej napys tlumayvsia takyroko j superelyvo, o tvij pradidu, vysokorodnyj Simeon Grej, pobuduvav dau, nazvavyjiji Raj, i hadav u takyj sposib uzhodyty zahadkovyj vysliv z dijsnistiu liachom nevynnoji

dotepnosty. Ta o ty hadaje? Vin pomer, dopiru poaly zbyvaty obrui, vid rozryvu sercia, tak chvyliuvavsia lasyj didok. Vid tijeji pory diku ne ipaju. Vynyklo perekonannia, okotovne vyno prynese lycho. Spravdi, takoji zahadky ne zahaduvav ehypetkyj snx. o-pravda, vin zapytav odnoho mudrecia: y zjim ja tebe, jak zjidaju vsich, skay pravdu zalyysia yvyj, ta j to harneko podumavy

Zdajesia, znovu kapaje z krana, perebyvav sam sebe Podiok, skisnymy krokamypriamujuy v kutok, de, zakripyvy kran, povertavsia z vidkrytym, svitlym lycem. Tak.Harno podumavy, a holovne, ne pospiajuy, mudre mih by skazaty snxovi: Chodimo,bratyku, chynemo, i ty zabude pro ciu durniu. Mene vypje Grej, koly bude v raju!. Jakutiamyty? Vypje, koly pomre, y o? Dyvno. Znay, vin sviatyj, znay, ne pje ni vyna, niprostoji horilky. Prypustymo, o raj oznaaje astia. Ta jako tak stoji pytannia, to bu-jake astia zhuby polovynu svoho siajlyvoho pirjaka, koly aslyve yro pospytaje sebe: y raj vono? V tim-to j zakovyka. ob z lehkym sercem napytysia z takoji diky i smijatysia,chlopyno mij, harno smijatysia, treba odnoju nohoju stojaty na zemli, druhoju na nebi. Jeie tretie prypuennia: o koly-nebu Grej dopjesia do blaenno-rajkoho stanu j zuchvalospustoy baryce. Ta ce, chlopyno, bulo b ne vykonannia proroctva, a traktyrna halaburda.

Perekonavy e raz u spravnomu stani krana velykoji diky, Podiok zoseredeno iponuro zakinuvav:

Ci diky pryviz v tysiaa simsot devjanosto tretiomu roci tvij predok, Don Grej, zLissabonu, na korabli Bih; za vyno bulo zaplaeno dvi tysiai zolotych pistriv. Napys nadikach zroblenyj zbrojarem Venijaminom Ejanom iz Pondieri. Cioho vyna nichto ne pyv,ne kutuvav i ne bude kutuvaty.

Ja vypju joho, skazav jako Grej, tupnuvy nohoju. Oto chorobryj molodyk! zauvayv Podiok. Ty vypje joho v raju? Zvyajno. O raj!.. Vin u mene, bay? Grej tycho zasmijavsia, roztulyvy svoju

maleku ruku. Nina, ta z tverdymy rysamy dolonia osiajalasia soncem, i chlopyk stysnuvpaci v kulak. O vin, tut!.. To tut, to znovu ni

Kauy ce, vin to roztuliav, to styskav ruku j, ureti, vtienyj svojim artom, vybih, obih-navy Podioka, pochmurymy schidciamy v korydor nynioho poverchu.

Vidvidyny kuchni buly suvoro zaboroneni Grejevi, ta, vidkryvy odnoho razu cej dyvo-vynyj svit, jakyj palachkotiv ohniamy baha, svit pary, kiptiavy, syannia, klekotu kypjaychridyn, stukotu noiv i smakovytych pachoiv, chlopyk revno naviduvavsia u velyezne pry-miennia. V suvorij movanci, nemov erci, ruchalysia kuchari; jichni bili kovpaky na tli po-ornilych stin nadavaly roboti charakteru vroystoho sluinnia; veseli, hladki posudomyjnycibilia diok z vodoju myly posud, dzelekajuy porcelianoju i sriblom; chlopaky, zhynajuypid tiaharem, zanosyly koyky, napovneni ryboju, ustryciamy, rakamy j sadovynoju. Tam, nadovhomu stoli, lealy rajduni fazany, siri kaky, strokati kury; tam svyniaa tua z koro-tekym chvostom i po-dytiaomu zapliuenymy oyma; tam ripa, kapusta, horichy, synirodzynky, smahliavi persyky.

Na kuchni Grej trochy nijakoviv; jomu zdavalosia, niby vsim tut ruchaju temni syly, ojichnia vlada je holovnoju pruynoju yttia zamku; pokryky zvualy, mov komanda j zakly-nannia; poruchy robotariv zavdiaky dovhij navyci nabuvaly tijeji vyraznosty, skupoji to-nosty, jaka zdajesia natchnenniam. Grej ne buv e takym vysokym, ob zazyrnuty do naj-bioji kastruli, o vyruvala, nae Vezuvij, ta pouvav do neji osoblyvu povahu; vin iz trepe-tom dyvyv, jak jiji peresuvaju dvi slunyci; na plytu vychliupuvalasia todi dymna pina, j para,pidnimajuy iz umkoji plyty, chvyliamy napovniuvala kuchniu. Jako ridyny vychliupnulo-sia tak bahato, o vona obparyla ruku odnoji divyny. kira vmy poervonila, navi nihtizrobylysia ervoni vid pryplyvu krovi, j Betsi (tak zvaly slunyciu), plauy, natyrala olijejupoterpili miscia. Sliozy nestrymno kotylysia jiji kruhlym pereliakanym oblyiam.

Grej zavmer. V toj as, jak ini inky klopotalysia bilia Betsi, vin pereyv viduttia hos-troho uoho stradannia, jakoho ne mih diznaty sam.

y due tobi boliae? pospytavsia vin. Sprobuj, to diznajesia, vidkazala Betsi, nakryvajuy ruku fartuchom.Nasupyvy brovy, chlopyk vyliz na oslin, zaeberchnuv dovhoju lokoju hariaoji hui

(doreno bude skazaty, ce buv sup iz baranynoju) i chliupnuv na zhyn pjasti. Vraennia vyja-vylosia ne slabkym, ta slabis vid hostroho boliu zmusyla joho pochytnutysia. Blidyj, mov bo-rono, Grej pidijov do Betsi, zastromyvy palajuu ruku do kyeni tanciv.

Meni zdajesia, tobi due boliae, skazav vin, i slovom ne obmovyvy pro svij do-svid. Chodimo, Betsi, do likaria. Nu bo chodimo!

Vin zapopadlyvo cupyv jiji za spidnyciu, todi jak prybinyky chatnich zasobiv navpere-byvky davaly slunyci pomini recepty. Ta divyna, diznajuy hostroji muky, pila iz Grejem.Likar pomjakyv bi, naklavy perevjazku. Lye pislia toho jak Betsi pila, chlopyk pokazavsvoju ruku.

Cej neznanyj epizod zrobyv dvadciatyrinu Betsi j desiatyrinoho Greja istynnymy dru-ziamy. Vona napychala joho kyeni jablukamy j pyrikamy, a vin rozpovidav jij kazky ta iniistoriji, jaki vyytav u svojich knykach. Jako vin diznavsia, o Betsi ne moe vyjty zami zakoniucha Dima, bo v nych nemaje hroej rozhospodariuvatysia. Grej roztroyv obcekamydlia komyna svoju porcelianovu skarbnyku j vytrusyv zvidtilia vse o stanovylo blyko stafuntiv. Vstavy rano, koly bezprydannycia pila na kuchniu, vin prokravsia do jiji kimnaty j,zapchavy podarunok do divooji skryni, prykryv joho korotkoju zapyskoju: Betsi, ce tvoje.Vataok zhraji rozbijnykiv Robin Hud. Perepoloch, jakyj vyklykala na kuchni cia istorija,nabuv takoho rozmiru, o Grej musyv ziznatysia u pidsuvi. Vin ne vziav hroi nazad j nechotiv bie balakaty pro ce.

Joho maty bula odnijeju z tych natur, jakych yttia vidlyvaje v hotovij formi. Vona ylau napivsni zabezpenosty, jaka peredbaala bu-jake baannia peresinoji dui; tomu jij nezalyalosia nioho nioho robyty, jak tiky radytysia z kravyniamy, likarem i maralkom. Taprystrasne, maje religijne pryvjazannia do svojeji chymernoji dytyny bulo, mabu, jedynymklapanom tych jiji nachyliv, zachloroformovanych vychovanniam i doleju, kotri ve ne yvu,a nevyrazno umuju, zalyajuy voliu bezynnoju. Mostyva pani skydalasia na pavu, jaka vy-sydila jajce lebedia. Vona bolisno viduvala prekrasnu vidrubnis syna; sum, liubov i nijako-vis perepovniuvaly jiji, koly vona prytyskala chlopyka do hrudej, serce jiji kazalo ine, nijazyk, jakyj zvyno vidobraav umovni formy stosunkiv i pomysliv. Tak chmarnyj efekt, chy-merno pobudovanyj sonianym prominniam, prosiahaje v symetrynu obstanovku kazen-noho budynku, pozbavliajuy jiji bananych perevah; oko bay i ne vpiznaje prymiennia;tajemnyi vidtinky svitla sered ubohosty vytvoriuju slipuu harmoniju.

Mostyva pani, o jiji lyce j gura, zdavalosia, mohly vidpovidaty lye kryanoju movan-koju vohnennym holosam yttia, o jiji tonka vroda rade vidtovchuvala, ni vabyla, pozajaku nij viduvalosia hordovyte zusyllia voli, pozbavlene inonoji prynadnosty, ta Lilijan Grej,zalyajuy naodynci z chlopykom, stavala prostoju matuseju, kotra kazala zaliublenym,lahidnym tonom ti sami yri dribnyky, jakych ne peredaty na paperi; jichnia syla v poutti,a ne v nych samych. Vona he ne mohla ni v omu vidmovyty synovi. Vona proala jomu vse:perebuvannia na kuchni, vidrazu do urokiv, neposluch i yslenni dyvactva.

Jako vin ne chotiv, ob pidstryhaly dereva, to dereva zalyalysia nerueni; jako vinprosyv prostyty y vynahorodyty koho, toj, komu jlosia pro ce, znav, o tak i bude; vinmih jizdyty na bu-jakomu koni, braty v zamku bu-jakoho psa, porpatysia v bibliteci, ha-saty bosoni i jisty, o jomu zabahnesia.

Joho bako vid dovoho asu borovsia z cym, ta postupyvsia, ne pryncypovi, a baan-niu druyny. Vin obmeyvsia tym, o vydalyv iz zamku vsich eliadnykych ditej, poboju-juy, o zavdiaky nycomu tovarystvu prymchy chlopyka obernusia nachylamy, jaki vakovykorinyty. Nazahal, vin buv z holovoju pohlynutyj nezliennymy faminymy procesamy, po-atok jakych hubyvsia v eposi vynyknennia paperovych fabryk, a kine u smerti vsich

kaverznykiv. Poza tym, deravni spravy, spravy majetkiv, dyktant memuariv, vyjizd parad-nych poliuva, ytannia gazet i skladne lystuvannia trymaly joho v pevnomu vnutriniomuviddalenni vid rodyny; syna vin bayv tak ridko, o dekoly zabuvavsia, skiky jomu rokiv.

Oto, Grej yv u svojemu sviti. Hravsia vin sam zazvyaj na zadnich dvoryach za-mku, jaki za davnyny maly bojove znaennia. V cych prostorych pustyach, iz zalykamy vy-sokych roviv, z kaminnymy liochamy, o pozarostaly mochom, bulo povno burjanu, kropyvy,lopuchiv, ternia i skromno-strokatoho dykoho kvittia. Grej hodynamy zalyavsia tut, dosli-dujuy krotiai nory, vojujuy z burjanamy, pantrujuy na metelykiv i budujuy z ulamkivcehly forteci, jaki bombuvav driukamy j kaminciamy.

Jomu jov ue dvanadciatyj rik, koly vsi natiaky joho dui, vsi rozokremleni rysy duchuj vidtinky tajemnych potiahiv zjednalysia v odnomu potunomu momenti j, otrymavy zavdi-aky tomu strunkyj vyraz, staly nestrymnym baanniam. Do toho vin nemov by znachodyvchiba o okremi astyny svoho sadu prosvit, ti, kvitku, drimuyj i pynyj stovbur, umnohoti sadiv inych i znenaka pobayv jich jasno, vsi u preharnij, raziuij vidpovidnosti.

Stalosia ce v bibliteci. Jiji vysoki dveri z kalamutnym klom zverchu buly zazvyaj za-mkneni, ta zaipka zamka nasylu trymalasia u hnizdi stulok; jako natysnuty rukoju, todveri rualy, napruuvalysia i vidynialysia. Koly doslidnykyj duch zmusyv Greja promknu-tysia do bibliteky, joho vrazylo kurne svitlo, vsia syla j osoblyvis jakoho bula v barvystomuvizerunkovi verchnioji astyny vikonnych yb. Tya pokynutosty stojala tut, nae voda ustavku. Temni riady knykovych af podekudy pryliahaly do vikon, zatulyvy jich do polovyny;pomi afamy buly prochody, zacharaeni kupamy knyh. Tam rozhornutyj abom, z ja-koho vyslyznuly vnutrini lystky; tam suvoji, perevjazani zolotoju vervekoju, stosy knyhpochmuroho vyhliadu, hrubi plasty rukopysiv, nasyp minijatiurnych tomykiv, jaki trialy,nemov kora, koly jich rozhortaly; tut kreslennia i tablyci, riady novych vyda, mapy; roz-majittia paliturok, hrubych, ninych, ornych, strokatych, synich, sirych, tovstych, tonkych,erechatych i hladekych. afy buly ino napchani knyhamy. Vony zdavalysia stinamy, jakivmistyly yttia v samisikij tovi svojij. U vidkydach jichnich yb vydnily ini afy, ukrytipliamamy, o miano blyaly. Velyeznyj globus, vmienyj u midnyj sferynyj chrest ekva-tora j merydijana, stojav na kruhlomu stoli.

Obernuvy do vychodu, Grej pobayv nad dvermy velyeznu kartynu, jaka zmistom svo-jim vidrazu napovniuvala dune zacipeninnia bibliteky. Kartyna zobraala korabe, o pidi-jmavsia na hrebi morkoho valu. Strumeni piny stikaly joho schylom. Vin buv zobraenyj vostatniomu menti zletu. Korabe iov prosto na hliadaa. Vysoko pidniatyj bupryt zatuliavosnovu ohl. Hrebi valu, rozitnutyj korabenym kilem, skydavsia na kryla veletenkoho pta-cha. Pina letila v povitria. Vitryla, jaki, mov kri imlu, vydno bulo z-za bakbortu j vyebuprytu, povni nesamovytoji syly tormu, valylysia vsim hromaddiam nazad, ob, perej-ovy val, vyprostatysia, a potim, schyliajuy nad bezodneju, hnaty sudno do novych lavyn.Rozderti chmary trepetaly nad okeanom. mave svitlo pryreeno borolosia z morokom noi,jakyj nasuvavsia. Ta najdue vpadala v oko u cij kartyni posta olovika, jaka stojav na bakovispynoju do hliadaa. Vona vidobraala vse stanovye, navi charakter momentu. Poza olo-vika (vin rozstavyv nohy, machnuvy rukamy) nioho, vlasne, j ne kazala pro te, o vin roby,ta zmuuvala prypuskaty skrajniu napruenis uvahy, zvernenoji do oho na palubi, jakoji nevydno bulo hliadaevi. Zakasani poly joho kaptana arpav viter; bila kosa j orna paha vytia-hnuto rvalysia u povitria; bahatstvo vbrannia zraduvalo v nim kapitana; tanciuvane polo-ennia tila zmach valu; bez kapeliucha; vin buv, napevne, pohlynutyj nebezpenoju myttiui kryav ale o? Moe, bayv, jak padaje za bort liudyna, moe, nakazuvav povernuty nainyj hals abo , zahluujuy viter, hukav bocmana? Ne dumky, a tini cych dumok vyrosly vdui, poky vin dyvyvsia kartynu. Naraz vydalosia jomu, niby livoru pidijov, stavy poru,neznanyj, nevydnyj; varto obernuty holovu, jak chymerne viduttia bezslidno ezlo b. Grejznav ce. Ta vin ne zhasyv ujavy, a prysluchavsia. Bezhunyj holos vyhuknuv dekika uryvy-

stych fraz, nezrozumilych, jak malajka mova; prolunav um nemov by dovhych obvaliv; vi-dlunnia i pochmuryj viter napovnyly bibliteku. Vse ce Grej uv useredyni sebe. Vin rozzyr-nuvsia; tya, jaka vmy zapanuvala, rozsijala zvune pavutynna fantaziji; zvjazok z burejuznyk.

Grej dekika raziv prychodyv dyvytysia ciu kartynu. Vona stala dlia nioho tym potribnymslovom u besidi dui z yttiam, bez jakoho vako zbahnuty sebe. V malekomu chlopykovipostupovo vkladalosia velyezne more. Vin zyvsia z nym, porpajuy u bibliteci, vyskipujuyj adibno ytajuy ti knyhy, za zolotymy dvermy jakych vidkryvalosia synie siajevo okeanu.Tam, sijuy za kormoju pinu, ruchalysia korabli. astyna jich hubyla vitryla, ohly j, zachly-najuy chvyleju, opuskalasia v morok bezode, de myhtia fosforyni oi rybyn. Ini, scho-pleni burunamy, bylysia ob ryfy; oraz tychi chvyli hrizno chylytaly korpus; zneliudnenyjkorabe iz podertymy snastiamy zaznavav dovhoji ahoniji, a novyj torm roznosyv joho nadruzky. Treti bez pryhod vantaylysia v odnomu portu j rozvantauvalysia v druhomu; ekipa,sydiay za traktyrnym stolom, ospivuvav plavannia j liubo pyv sobi horilku. Buly tam e ko-rabli-piraty z ornym stiahom i stranoju komandoju, o vymachuvala noamy; korabli-pry-mary, o siajaly mertvotnym svitlom synioho ozorinnia; vijkovi korabli z soldatamy, harma-tamy j muzykoju; korabli naukovych expedycij, o vydyvlialysia vulkany, roslyny i tvaryn;korabli z pochmuroju tajemnyceju i buntamy; korabli vidkryttiv i korabli pryhod.

V ciomu sviti, zvyajno, vysoila nad usim posta kapitana. Vin buv doleju, dueju i ro-zumom korablia. Joho charakter vyznaav dozvillia i praciu komandy. Sama komanda doby-ralasia nym osobysto i bahato v omu vidpovidala joho nachylam. Vin znav zvyky j rodynnispravy konoji liudyny. Vin volodiv uv oach pidlehlych maginym znanniam, zavdiaky ja-komu vpevneno jov, napryklad, iz Lissabonu v anchaj neozorymy prostoramy. Vin vidbyvavburiu prytydijeju systemy skladnych zusy, vbyvajuy paniku korotkymy nakazamy; plavav izupyniavsia, de chotiv; rozporiadavsia vidplyttiam i navantaenniam, napravoju j vidpoyn-kom; biu j rozumniu vladu v yvomu dili, napovnenomu bezupynnym ruchom, hodi bulo jujavyty. Cia vlada zamknenistiu j povnotoju dorivniuvalasia do vlady Orfeja.

Take ujavlennia pro kapitana, takyj obraz i taka istynna dijsnis joho stanovya zaj-nialy, za pravom duevnych podij, ine misce v osiajnij svidomosti Greja. oden fach, okrimcioho, ne mih by tak vdalo zliutuvaty vodno vsi skarby yttia, zberihy nedotorkannym naj-tonyj vizerunok konoho okremoho astia. Nebezpeka, ryzyk, vlada pryrody, svit dalekohokraju, udesna nevidomis, merechtinnia liubovy, o kvitne pobaenniam i rozlukoju; zacho-plyvyj nurt zustriej, osib, podij; nezmirne rozmajittia yttia, todi jak vysoko v nebi to Piv-dennyj Chrest, a to Viz, i vsi materyky v zirkych oach, choa tvoja kajuta napovnena ne-pozbutnioju bakivynoju z jiji knyhamy, kartynamy, lystamy j suchymy kvitamy, opovytymyovkovystym pasmom, u zamevij ladanci na tverdych hrudiach.

Voseny, na pjatnadciatomu roci yttia, Artur Grej potajky polyyv domivku j prom-knuvsia za zoloti vorota moria. Nezabarom z portu Dub vyjla v Marse chuna Ansem,jaka zabrala jungu z malekymy rukamy i zovninistiu perebranoji divynky. Toj junga buvGrej, vlasnyk elegantnoho sakvojau, tonkych, mov rukavyka, lakovanych obitkiv i batysto-voji bilyzny z vytkanymy koronamy.

Uprodov roku, poky Ansem vidviduvav Franciju, Ameryku j Espaniju, Grej pro-trykav astynu svoho majna na tisteku, viddajuy cym nalene mynulomu, a retu, dlia te-perinosty j buduyny, prohrav u karty. Vin chotiv buty haspydkym moriakom. Vin, za-dychajuy, pyv horilku, a na kupanni, mlijuy sercem, plyhav u vodu, stor holovoju, zdvosanevoji vysoty. Potrochu vin utratyv use, krim holovnoho, svojeji dyvnoji letiuojidui; vin utratyv nemi, stavy kremeznym u pleach i micnym u mjazach, blidis zaminyvtemnoju zasmahoju, vytonenu lehkovanis poruchiv viddav za vpevnenu vpravnis zajnia-toji praceju ruky, a v joho zadumanych oach vidbyvsia polysk, jak u liudyny, o dyvysia napolumja. I joho mova, vtratyvy nerivnomirnu, hordovyto soromjazlyvu plynnis, stala ko-rotka j tona, mov udar ajky v strumynu za trepetnym sriblom rybyn.

Kaptan Ansema buv dobroju liudynoju, ta suvorym moriakom, jakyj uziav chlopakaerez jaku zlovtichu. U vidajdunomu baanni Greja vin vbaav lye excentrynu prymchuj zarannia trimfuvav, ujavliajuy, jak misiaciv za dva Grej skae jomu, namahajuy ne dy-vytysia u vii: Kapitane Hope, ja zbyv likti, povzajuy snastiamy; v mene bolia boky i spyna,paci ne rozhynajusia, holova triy, a nohy trusiasia. Vsi ci mokri lynvy o dva pudy na vaziruk; vsi ci lejery, vanty, brapyli, trosy, stehy j salyngy stvoreni na spytok mojemu ninomutilu. Ja chou do mamy. Vysluchavy podumky taku zajavu, kapitan vyholouvav, te po-dumky, taku promovu: Vyruajte kudy choete, pyskliatko moje. Jako do vaych ditkly-vych kryciat prylypla smola, to vy moete vidmyty jiji vdoma odekolonom Roza-mi-moza. Cej vyhadanyj Hopom odekolon najdue tiyv kapitana, j, zakinyvy ujavnu vid-povi, vin vholos povtoriuvav: Ave. Idi sobi do Rozy-mimozy.

Tym asom cej vahomyj dijaloh spadav na dumku kapitanovi dedali ride, pozajak Grejiov do mety zi zciplenymy zubamy i spolotnilym oblyiam. Vin terpiv nespokijnyj trud zriuym napruenniam voli, pouvajuy, o jomu staje dedali lehe, v miru toho jak suvoryjkorabe vlamuvavsia v joho organizm, a nevminnia zaminiuvalosia zvykoju. Traplialosia, opetleju jakirnoho lanciuha joho valylo z nih, stusajuy ob palubu, o kanat, jakyj ne prytry-maly bilia knechta, vymykavsia z ruk, zdyrajuy z doloniv kiru, o viter byv joho v oblyiakutom vitryla iz uytym u nioho zaliznym kicem i, korote movliay, vsia robota bula tortu-roju, jaka potrebuvala pynoji uvahy, ta, cho jak tiako vin dychav, nasylu rozhynajuy spynu,posmika znevahy ne polyala joho lycia. Vin movky terpiv prysmiky, znuannia j ne-pozbutniu lajku, a poky ne stav u novij sferi svojim, ta vid cioho asu neodminno vid-povidav boxom na bu-jaku obrazu.

Jako kapitan Hop, uhledivy, jak vin majsterno vjae vitrylo na reju, skazav sobi: Pe-remoha za toboju, durysvite. Koly Grej spustyvsia na palubu, Hop vyklykav joho do kajuty j,rozhornuvy poarpanu knyhu, skazav:

Sluchaj uvano. Poky cyharku! Poynajesia obrobka eniaty pid kapitana.I vin poav ytaty, tonie, kazaty i kryaty z knyhy davni slova moria. Ce buv peryj urok

Greja. Uprodov roku vin poznajomyvsia z navigacijeju, praktykoju, karablebuduvanniam,morkym pravom, locijeju j buchhalterijeju. Kapitan Hop podavav jomu ruku j kazav: My.

U Vankuveri Greja zlovyv materyn lyst, povnyj sliz i strachu. Vin vidpoviv: Ja znaju. Tajakby ty bayla, jak ja: pohlia mojimy oyma. Jakby ty ula, jak ja: prytuly do vucha muliu v nij homin vinoji chvyli; jakby liubyla, jak ja, vse, to v tvojemu lyst ja znajov by, krimliubovi j liudyny, usmiku. I vin plavav dali, poky Ansem ne prybuv z vantaem do Du-beta, zvidky, korystujuy zupynkoju, dvadciatyrinyj Grej podavsia vidvidaty zamok.

Vse bulo te same dovkruhy; tak samo neporune v podrobyciach i v zahanomu vraenni,jak pja rokiv tomu; chiba o hustiym stalo lystia molodych vjaziv; jichnij vizerunok nafasadi choromyny rozsunuvsia j rozrissia.

Sluhy, jaki zbihlysia do nioho, zradily, strepenuly i zavmerly v tij e poani, z jakoju,movby ne rani jak uora, zustrialy cioho Greja. Jomu skazaly, de maty; vin projov u vysokeprymiennia i, tycho pryynyvy dveri, neutno zupynyvsia, dyvliay na posyvilu inku vornij sukni. Vona stojala pered rozpjattiam; jiji prystrasnyj epit buv hunyj, mov povne ka-latannia sercia. Za tych, chto plavaje, mandruje, chvorije, stradaje i potrapyv u polon uv, korotko dychajuy, Grej. Dali bulo skazano: I chlopyku mojemu Todi vin movyv:Ja Ta bie nioho ne mih vymovyty. Maty obernulasia. Vona zmarnila; v hordovystostijiji tonkoho oblyia svityvsia novyj vyraz, jakyj skydavsia na povernenu junis. Vona strimkopidijla do syna; korotkyj hrudnyj smich, strymanyj vyhuk i sliozy v oach ot i vse. Ta cijejichvyli vona yla due i krae, ni za vse svoje yttia.

Ja vidrazu vpiznala tebe, o mij liubyj, mij malekyj!I Grej spravdi perestav buty velykym. Vin vysluchav pro bakovu smer, potim rozpoviv

pro sebe. Vona sluchala joho bez dokoriv i zaperee, ta podumky u vsiomu, o vinutverduvav jak istynu svoho yttia, bayla chiba o ihraky, jakymy bavysia jiji

chlopyna. Takymy ihrakamy buly suchodoly, okeany j korabli.Grej probuv u zamku sim dniv; vomoho dnia, vziavy velyku sumu hroej, vin pover-

nuvsia do Dubeta i skazav kapitanovi Hopu: Diakuju. Vy buly dobrym tovaryem. Proavaj e, staryj tovaryu. Tut vin zakri-

pyv istynne znaennia cioho slova achitnym, jak obceky, potyskom ruky. Teper ja plava-tymu okremo, na vlasnomu korabli.

Hop, spalachnuv, spliunuv, vyrvav ruku j podavsia he, ta Grej, nazdohnavy, obniavjoho. J vony posidaly v hoteli, vsi razom, dvadcia otyry olovika z komandoju, j pyly, jily, jhalasuvaly, i spivaly, j vypyly, i zjily vse, o bulo na bufeti j u kuchni.

Mynulo e trochy asu, u portu Dubet veirnia zoria siajnula nad ornoju linijeju no-voji ohly. To buv Sekret, tryohlovyj halit na dvisti istdesiat tonn, jakoho kupyv Grej.Otak, kapitanom i vlasnykom korablia, Artur Grej plavav e try roky, a dolia pryvela johodo Lissa. Ta vin ue nazavdy zapamjatav toj hrudnyj smich, povnyj yroserdoji muzyky, ja-kym zustrily joho vdoma, j raziv zo dva na rik vidviduvav zamok, zalyajuy inci zi sribnymykimy netverdu pevnis u tomu, o takyj velykyj chlopyk, lybo, uporajesia zi svojimy ihra-kamy.

Strumi piny, jakyj vidkydala korma Grejevoho korablia Sekret, pronyzav okean bi-loju ryskoju i zhas u siajevi veirnich ohniv Lissa. Korabe stav na rejdi nepodalik majaka.Desia dniv Sekret vyvantauvav esuu, kavu i aj; odynadciatyj de komanda zhajala naberezi, u vidpoynku j horilanomu adi; dvanadciatoho dnia Grej hlucho zatuyv, bez bu-jakoji pryyny, ne rozumijuy tuhy. e vranci, nasylu prokynuvy, vin ue viduv, o ciadnyna poalasia v ornomu prominni. Vin ponuro vbravsia, znechotia posnidav, zabuvsiaproytaty gazetu j dovho kuryv, porynuvy u svit bezcinoho napruennia, jakyj hodi j vyslo-vyty; sered sliv, jaki nevyrazno spadaly na dumku, blukaly nevyznani baannia, obopinoznyujuy sebe rivnym zusylliam. Todi vin uziavsia do dila.

V suprovodi bocmana Grej ohlianuv korabe, zveliv pidtiahnuty vanty, poslabyty tur-tros, poystyty kliuzy, pominiaty kliver, prosmolyty palubu, vyystyty kompas, vidynyty, pro-vitryty j zamesty trium. Ta dilo ne rozvaylo Greja. Povnyj tryvonoji uvahy do tulyvostydnyny, vin proyv jiji rozdratovano j urno: joho nemov by huknuv chto, ta vin zabuvsia chtoj kudy.

Nadveir vin siv u kajuti, vziav knyku i dovho zapereuvav avtorovi, robliay na poliachprymitky paradoxanoho tybu. Uprodov jakoho asu joho bavyla cia hra, cia besida z ne-biykom, jakyj vladariuvav iz domovyny. Po tomu, vziavy liuku, vin potonuv u syniomudymi, yvuy sered prymarych arabesok, o postavaly u joho kolychkych pasmach.

Tiutiun strach jak mohutnij; nemov olija, kotru vyllialy u strybuyj rozryv chvy, prybor-kuje jichnij al, tak i tiutiun: pomjakujuy rozdratuvannia pouttiv, vin zvody jich na kikatoniv unyz; vony zvua plavnie j muzynie. Tomu Grejeva tuha, zhubyvy, vreti, pisliakikoch liuliok nastupane znaennia, perejla v zamyslenu rozsijanis. Takyj stan tryvav ez hodynu; koly ezla duevna imla, Grej otiamyvsia, zachotiv ruchu j vyjov na palubu. Bulapovna ni; za bortom uvi sni ornoji vody drimaly zori j vohni ohlovych lichtare. Teple,mov oka, povitria pachlo morem. Grej, zvivy holovu, prymruyvsia na zolotu arynu zori;vmy kri zapamorolyvis my promknulasia do joho ziny ohnenna holka dalekoji planety.Hluchyj homin veirnioho mista siahav sluchu z hlybyny zatoky; vriady-hody z vitrom ujnojuvodoju zalitala berehova fraza, jaku skazaly nemovby na palubi; jasno prozvuavy, vonazhasala u rypinni snastej; na baku spalachnuv sirnyk, osiajavy paci, kruhli oi j vusa. Grej

svysnuv; voho liuky ruyv i poplyv do nioho; nezabarom kapitan uzdriv u pimi ruky j ob-lyia vachtovoho.

Peredaj Letyci, skazav Grej, o vin pojide zi mnoju. Nechaj vime vudoky.Vin spustyvsia u liup, de ekav chvylyn z desia Letyku; metkyj, achruvatyj chlopjaha,

hupnuvy ob bort veslamy, podav jich Grejevi; potim spustyvsia sam, nalahodyv koety i zap-chav torbynu z charamy v kormu liupa. Grej siv do sterna.

Kudy nakaete plyvty, kapitane? pospytav Letyka, krueliajuy ovna pravym ves-lom.

Kapitan movav. Matros znav, o v ciu movanku ne slid vstavliaty sliv, a tomu, j sobizamovknuvy, poav ymdu hrebty.

Grej uziav napriam do vidkrytoho moria, potim poav trymatysia livoho bereha. Jomubulo bajdue kudy plyvty. Sterno hlucho ebonilo; dzekaly i chliupaly vesla; reta bula mo-rem i tyeju.

Uprodov dnia liudyna vuvaje taku mnohotu dumok, vrae, promov i sliv, o vse cesklalo b ne odnu hrubu knyku. Oblyia dnia nabuvaje pevnoho vyrazu, ta Grej siohodnimarno vdyvliavsia u ce oblyia. V joho nevyraznych rysach svitylosia odne z tych pouttiv,jakych bahato, ta jakym ne dano najmennia. Cho jak jich nazyvaty, vony zalyasia nazavdypoza slovamy j navi poniattiamy, podibni do navijannia pachoiv. Pid vladoju takoho po-uttia buv teper Grej; vin mih by, opravda, skazaty: Ja ekaju, ja bau, ja nebavom dizna-jusia ta navi ci slova dorivniuvaly ne bie, ni okremi kreslennia odo architekturnohozadumu. V cych povivach bula e potuha svitloho zbudennia.

Tam, de vony plyvly, livoru chvyliastym zhustkom pimy vymaliovuvavsia bereh. Nadervonym klom vikon litaly iskry z bovduriv; to bula Kaperna. Grej uv svarniu i havkit. Vo-hni sela skydalysia na dverciata hrubky, propaleni dirokamy, kri jaki vydno palajui aruky.O pravu ru buv okean, vyraznyj, nemov prysutnis sonnoji liudyny. Pomynuvy Kapernu,Grej zavernuv do bereha. Tut tycho prybyvalo vodoju; zasvityvy lichtaria, vin uhlediv jamyurvyka i joho horini, navysli vystupy; ce misce jomu spodobalosia.

Tut budemo lovyty rybu, skazav Grej, liaskajuy matrosa po plei.Matros nevyrazno hmuknuv. Vpere plavaju z takym kapitanom, proburmotiv vin. Kapitan putnij, ta ne-

schoyj. Kruenyj kapitan. Vtim, liubliu joho.Zatiavy veslo v namul, vin pryvjazav do nioho ovna, j oboje pidnialysia nahoru, spyna-

juy po kaminciach, o vyskakuvaly z-pid kolin i liktiv. Vin urvyka tiahlysia chai. Pro-lunalo hupannia sokyry, jaka stynala suchyj stovbur; povalyvy derevo, Letyka rozklav ba-hattia na urvyi. Ruyly tini j vidbyte vodoju polumja; morok vidstupyv, i v niomu vysvityla-sia trava j hillia; nad vohnyem, perenyzane dymom, vysiavajuy, tremtilo povitria.

Grej siv bilia vohnya. Nu bo, skazav vin, prostiahajuy pliaku, vypyj, drue Letyko, za zdorovja ne-

pytuych. Do rei, ty vziav ne chinovu, a imbyrnu. Vybate, kapitane, vidkazav matros, zvodiay podych. Dozvote zakusyty ocym

Vin vidhryz vidrazu polovynu kuraty j, vyjniavy z rota kryce, provadyv: Ja znaju, ovy poliubliajete chinovu. Tiky bulo temno, a ja kvapyvsia. Imbyr, bate, rozliuuje liudynu.Koly meni treba pobytysia, ja pju imbyrnu.

Poky kapitan jiv i pyv, matros zyzom pohliadav na nioho, potim, ne strymavy, movyv: y pravda, kapitane, o, kau, niby rodom vy z liachetnoji rodyny? Ce ne cikavo, Letyko. Bery vudoku j lovy, jak choe. A vy? Ja? Chtozna, molyvo. Ale potim.Letyka rozmotav vudoku, prymovliajuy viramy, do oho buv mastak, na prevelyke

zachoplennia komandy. Z volosini ta lozyny ja zladnav sobi dubcia i, haeok poepyvy, svysnuv, mov babak

z kipcia. Potim poloskotav pacem u korobci z erviakamy. Cej chrobak v zemli kopavsiai yttiu svomu radiv, a teper na hak popavsia uka chap, i pohotiv. Nareti vin piovsobi, spivajuy: Tycha ni, horilka z percem, to tremtite, osetry, mlijte, brattia-oseledci, vudy Letyka z hory!

Grej lih bilia bahattia, dyvliay na vodu, jaka vidbyvala voho. Vin dumav, ale bezuasty voli; v ciomu stani dumka, rozporoeno utrymujuy otoennia, nevyrazno bay joho;vona my, nemov ki u tisnomu natovpi, davliay, roztovchujuy j zupyniajuy; poronea,sumjattia i zatrymka erez raz idu u pari z neju. Vona blukaje v dui reej; vid jaskravohochvyliuvannia pospiaje do tajemnych natiakiv; krueliaje zemleju i nebom, yttievo besidujez ujavnymy osobamy, hasy i prykraaje spohady. U chmarnomu rusi ciomu vse yve j opukle,j use nedoladne, jak marennia. J asto usmichajesia svidomis u spoynku, baay, napry-klad, jak u rozmysly pro doliu raptom zajavliajesia hostem obraz he neprydatnyj: jaka ha-luzka, zlamana dva roky tomu. Tak dumav bilia bahattia Grej, ale buv de ne tut.

Liko, jakym vin spyravsia, provoloyvsia j zakliak. Blido svitylysia zori; morok posy-liuvavsia napruhoju, o pereduvala svitankovi. Kapitan poav zasynaty, ta ne pomiav cioho.Jomu zachotilosia vypyty, j vin siahnuv bulo do torby, razvjazujuy jiji ve uvi sni. Potim jomuperestalo snytysia; nastupni dvi hodyny buly dlia Greja ne dovi, ni ti dvi sekundy, uprodovjakych vin schylyvsia holovoju na ruky. Za cej as Letyka zjavliavsia bilia vohnya dvii, kuryvi zahliadav zadlia cikavosty do rota spijmanym rybynam o tam? Ale tam, samo soboju,niohisiko ne bulo.

Prokynuvy, Grej na my zabuv, jak potrapyv u ciu miscynu. Z prevelykym podyvombayv vin aslyvyj polysk ranku, berehove urvye sered jaskravoho vittia j palachkotiuu sy-niu dalei; nad obrijem, ale vodnoas i nad joho nohamy, vysilo liynove lystia. Pid urvy-em iz vraenniam, o pid samisikoju spynoju Greja, syav tychyj prybij. Majnuvy zlystka, kraplia rosy rozbihlasia po sonnomu oblyiu cholodnym liapancem. Vin pidvivsia.Skri torestvuvalo svitlo. Cholodni holoveky bahattia iplialysia za yttia tonkym strumin-cem dymu. Joho zapach nadavav zadovolenniu dychaty povitriam lisovoji zeleni dykoji pry-vaby.

Letyky ne bulo; vin zachopyvsia; vin, spitnivy, vudyv iz zachvatom azartnoho hravcia.Grej vyjov iz cha u ahari, rozkydani schylom pahorba. Kurilasia j ohnem riachtila trava;vohki kvity skydalysia na ditej, umytych zymnoju vodoju. Zelenyj svit dychav nezliennistiukrychitnych rotiv, zavaajuy prochodyty Grejevi sered svojeji buno-veseloji tisnoty. Kapitanvybravsia na vidkrytu miscynu, jaka zarosla strokatoju travoju, j uzdriv tut spliau molodudivynu.

Vin tycho vidchylyv rukoju haluzku j zupynyvsia z viduttiam nebezpenoji znachidky.Ne dali ni za pja krokiv, skrutyvy, pidhornuvy odnu niku j vyprostavy druhu, lealaholovoju na zatyno pidhornutych rukach stomlena Asso. Jiji kosy zsunulysia u bezladi; biliayji rozstebnuvsia gudzyk, vidkryvy bilu jamku; rozchrystana spidnycia oholiala kolina; vijispaly na oci, v tini opukloji ninoji skroni, napivzatulenoji temnym pasmom; mizyne pra-voji ruky, jakyj buv pid holovoju, zahynavsia do potylyci. Grej prysiv navpoipky, zahliadajuydivyni v oblyia znyzu j ne pidozriujuy, o skydajesia na Favna z kartyny Arnoda Ben-lina.

Molyvo, za inych obstavyn cia divyna pomiena bula b nym tiky oyma, ta tut vinpo-inomu pobayv jiji. Vse zruylosia, vse usmichnulosia v niomu. Zvyajno, vin ne znav nijiji, ni jiji imeny, ni tym pae omu vona zasnula na berezi; vin buv z toho due zadovolenyj.Vin poliubliav kartyny bez pojasne i pidpysiv. Vraennia vid takoji kartyny nezrivniannodue; jiji zmist, ne skutyj slovamy, staje bezmenym, ustaliujuy vsi zdohady j dumky.

Ti lystia pidkralasia blye do stovburiv, a Grej znaj sydiv u tij e ne vemy zrunij pozi.Vse spalo na divyni; spaly temni kosy, spala suknia i bhanky sukni; navi trava poblyzu jijitila, zdavalosia, zadrimala syloju spivuttia. Koly vraennia stalo povne, Grej uvijov u johoteplu omyvajuu chvyliu j poplyv z neju. Davno ve Letyka volav: Kapitane, de vy? ta

kapitan joho ne uv.Koly vin, ureti, pidvivsia, schynis do nezvyajnoho zastukala joho na hariaomu z ri-

uistiu j natchnenniam rozdratovanoji inky. Zamysleno postupajuy jij, vin zniav z paciastarosvitku kotovnu kabluku, ne bez pidstav hadajuy, o, moe, cym pidkazuje yttiu oistotne, podibne do orfograji. Vin dbajlyvo pustyv kabluku na malekyj mizyne, jakyj bilivz-pid potylyci. Mizyne neterpliae zruyvsia j zakliak. Hlianuvy e raz na ce oblyia uspoynku, Grej obernuvsia j pobayv u kuach vysoko zaderti brovy matrosa. Letyka, rozzia-vyvy rota, dyvyvsia na te, o roby Grej, z takym podyvom, z jakym, napevne, dyvyvsia Jonana pau svoho mebliovanoho kyta.

A, ce ty, Letyko! skazav Grej. Ot pohlia na neji. o, harna? Dyvovyne chudonie polotno! poepky zavolav matros, jakyj poliubliav knyni

vyslovy. V rozsudi obstavyn je o prychyne. Ja zlovyv otyry mureny i e jaku hladku,mov puchyr.

Tychie, Letyko. Vyvajmosia zvidsy.Vony vidijly u kui. Jim slid bulo b teper zvernuty do ovna, ta Grej zvolikav, rozhlia-

dajuy dalei nykoho bereha, de nad zelenniu j piskom lliavsia vraninij dym bovduriv Ka-perny. V ciomu dymi vin znovu pobayv divynu.

Todi vin ue riue zvernuv, spuskajuy uzdov schylu; matros, ne pytajuy, o stalo-sia, jov pozadu; vin viduvav, o znovu nastala obovjazkova movanka. Ve bilia perychzabuduva Grej raptom skazav:

y ne vyznay ty, Letyko, tvojim dosvidenym okom, de tut traktyr? Napevne, on toj ornyj dach, zmetykuvav Letyka, a vtim, moe, j ne vin. o u cim dachu prymitnoho? Sam ne znaju, kapitane. Holos sercia, ta j hodi.Vony pidijly do budynku; to i spravdi buv traktyr Mennersa. V rozachnomu vikni na

stoli vydnila pliaka; bilia neji yja brudna ruka dojila pakuvatyj vus.Choa hodyna bula rannia, v zahanij zali traktyryka sydilo try olovika. Bilia vikna

sydiv vuhliar, vlasnych pjanych vusiv, o jich my ve pomityly; pomi bufetom i vnutrinimydvermy zaly, za jajeneju j pyvom, mistylosia dvoje rybalok. Menners, dovhotelesyj molodyk,z vesniankuvatym pisnym vydom j tym osoblyvym vyrazom chytroji motornosty v pryslipuva-tych oach, jakyj prytamannyj hendliaram uzahali, peretyrav za ynkvasom posud. Na brudnijpidlozi leala soniana chrestovyna vikna.

Nasylu Grej stupnuv u stiahu kurnoho svitla, jak Menners, anoblyvo vkloniajuy, vyj-ov iz-za svoho zachystku. Vin vidrazu uhadav u Grejevi spravnioho kapitana rozriadhostej, jakych ridko dovodylosia jomu bayty. Grej poprosyv romu. Nakryvy stil poovklojuv amotni liudkij skatertynoju, Menners prynis pliaku, lyknuvy pered tym jazykom kinykvidklejenoji nalipky. Po tomu vernuvsia za liadu, hlypajuy uvano to na Greja, to na tarilku,z jakoji vidkolupuvav nihtem o prysochle.

Poky Letyka, vziavy klianku obiru, skromno uukavsia z neju, zyrkajuy u vikno,Grej pohukav Mennersa. Chin samovdovoleno vmostyvsia na krajeku sticia, potienyj cymzvernenniam, i potienyj same tomu, o vono vyrazylosia prostym pokyvom Grejevohopacia.

Vy, zvyajno , znajete tut usich mekanciv, spokijno zahovoryv Grej. Mene cika-vy najmennia molodoji divyny v chustoci, v sukni z roevymy kvitokamy, temno-rusiavojij nevysokoji, vikom vid simnadciaty do dvadciaty rokiv. Ja zustriv jiji nedaleko zvidsy. Jak jijina jmennia?

Vin skazav z tverdoju prostotoju syly, jaka ne dozvoliaje vidmykuvatysia vid danohotonu. Chin Menners vnutrinio zakrutyvsia j navi ledve usmichnuvsia, ta zovninio skoryvsiacharakterovi zvernennia. Vtim, per ni vidpovisty, vin pomovav lye vid bezplidnoho ba-annia zdohadatysia, v omu sprava.

Hm! skazav vin, pidnimajuy pohliad u steliu. Ce, lybo, Korabena Asso. Vona

nespovna rozumu. Spravdi? bajdue skazav Grej, vidsiorbujuy dovhyj kovtok. Jak e ce trapylosia? Jako tak, to posluchajte, koly vaa laska.J Chin rozpoviv Grejevi pro te, jak rokiv sim tomu divynka rozmovliala na berezi moria

zi zbyraem pise. Zvyajno, cia istorija, vidtodi jak ebrak stverdyv jiji buttia v tomu takytraktyri, nabula obrysiv hruboji j deevoji obmovy, ta su lyylasia nedotorkannoju.

Vidtodi tak jiji j zovu, skazav Menners, zovu jiji Asso Korabena.Grej mechanino zyrknuv na Letyku, jakyj i dali buv tychyj ta skromnyj, vidtak joho oi

zvernulysia do kurnoho liachu, jakyj proliahav bilia traktyru, j vin viduv nemovby udar odnoasnyj udar u serce j u holovu. liachom, oblyiam do nioho, jla ta samisika Kora-bena Asso, do jakoji Menners dopiru postavyvsia klinino. Dyvovyni rysy jiji oblyia, onahaduvaly tajinu nepozbutnio chvyliujuych, choa prostych sliv, postaly teper pered nym usvitli jiji pohliadu. Matros i Menners sydily do vikna spynoju, ta, ob vony asom ne obernu-lysia, Grej mav munis vidvernuty pohliad na rudi Chinovi oi. Pislia toho, jak vin pobayvoi Asso, rozvijalasia vsia zakarublis Mennersovoji opovidi. A Chin, nioho ne pidozriujuy,provadyv:

e mou povidomyty vam, o jiji bako spravnisikyj merzotnyk. Vin utopyv mohotatusia, mov kota jakoho, nechaj hospo prosty. Vin

Joho urvav nespodivanyj, dykyj rev pozadu. Strachitlyvo vyvaliujuy oi, vuhliar, strus-nuvy z sebe chmine zacipeninnia, raptom harknuv spivamy, ta tak liuto, o vsi zdryhnuly-sia:

Koykariu, koykariu,Lupy z nas za koi!..

Znov ty nadudlyvsia, vebote kliatyj! zavolav Menners. Idy he!

Ta tiky bijsia potrapliatyV nai rajkiji kui!..

zaklykav vuhliar j, movby nioho ne stalosia, vtopyv svoji vusa u chliupanni klianky.Chin Menners obureno stenuv pleyma. ortzna-o, a ne olovik, skazav vin iz achitlyvoju hidnistiu mykruta. orazu

taka istorija! Bie vy nioho ne moete rozpovisty? pospytavsia Grej. Ce ja? Ta kau vam, o bako jiji merzotnyk. erez nioho ja, mylostyvyj panoku,

osyrotiv i e ditvakom povynen buv samostijno pidtrymuvaty tlinne prohoduvannia Ty bree! nespodivano skazav vuhliar. Ty bree tak merzenno j nenaturano,

o ja protverezyvsia.Chin i rota ne vstyh roztulyty, jak vuhliar zvernuvsia do Greja: Vin bree. Joho bako te brechav; brechala j maty. Taka poroda. Moete buty spo-

kijni, o vona tak samo zdorova, jak my z vamy. Ja z neju rozmovliav. Vona sydila na mojemuvozi visimdesiat otyry razy y trochy mene. Koly divyna jde piky z mista, a ja prodav vu-hillia, to ja ve neodminno posadu divynu. Nechaj vona sydy. Ja kau, o v neji dobraholova. Ce zaraz vydno. Z toboju, Chine Mennerse, vona, zrozumilo, ne skae j dvoch sliv. Taja, mostypane, u vinij vuhinij spravi znevaaju sudy j obmovy. Vona hovory, jak velyka, taudernaka jiji balaka. Prysluchajesia nemovby vse te samisike, o my z vamy skazalyb, a v neji te same, ta ne zovsim tak. Ot, napryklad, jako zajlo dilo pro jiji remeslo. Ja tobio skau, kae vona i trymajesia za moje plee, jak mucha za dzvinyciu, moja robotane nudna, ot lye znaj choesia vyhadaty osoblyve. Ja, kae, chou dobraty takoho sposobu,ob u mene na doci sam plavav oven, hrebci hrebly b naspravky; potim vony prystaju do

bereha, viddaju pryal i liubeseko, mov yvi, siadu na berezi pidobiduvaty. Ja, znayccia,zarehotav, meni, vychody, smino zrobylosia. Ja kau: Nu, Asso, ade ce take tvoje dilo, jdumky tomu v tebe taki, a dovkruh pohlia: vsi v roboti, mov u bijci. Ni, kae vona, ja znaju, o znaju. Koly rybalka lovy rybu, vin hadaje, o zlovy velyku rybynu, jakojinichto ne lovyv. Nu, a ja? A ty? smijesia vona. Ty, pevne, koly navaliujevuhilliam koyka, to hadaje, o vin zacvite. O jake slovo vona skazala! Toji chvyli smyk-nulo mene, ziznajusia, hlianuty na poronioho koyka, j tak meni uvijlo u vii, niby z lozynpopovzly bruky; lusnuly ci bruky, bryznulo po koykovi lystiam i propalo. Ja trochy vytve-rezyvsia navi! A Chin Menners bree jak ovkom yje ja joho znaju!

Vvaajuy, o rozmova perejla v neprychovanu obrazu, Menners pronyzav vuhliarapohliadom i schovavsia za liadu, zvidky hirko pocikavyvsia:

Nakaete podaty o-nebu? Ni, skazav Grej, distajuy hroi, my vstajemo j idemo. Letyko, ty zalyysia tut,

povernesia uveeri j bude movaty. Diznavy use, o zmoe, peredaj meni. Ty vtiamyv? Predobryj kapitane, skazav Letyka z pevnoju famijarnistiu, jaku vyklykav rom,

ne vtiamyty cioho moe chiba o hluchyj. udovo. Zapamjataj tako, o v odnomu z tych vypadkiv, jaki mou tobi nahody-

tysia, ne mona ni kazaty pro mene, ni zhaduvaty navi moje imja. Buvaj!Grej vyjov. Vid toho asu joho ne polyalo ve uttia raziuych vidkryttiv, o mov iskra

v porochovij stupci Bertoda, odyn iz tych duevnych obvaliv, z-pid jakych vyryvajesia,jarijuy, voho. Duch nehajnoji diji opanuvav joho. Vin otiamyvsia i zibravsia z dumkamy, adopiru jak siv u ovna. Smijuy, vin pidstavyv ruku, doloneju dohory, spekotnomu sonciu,jak uynyv ce jako chlopakom u liochu dlia vyna; potim vidplyv i poav chutko hrebty vnapriamku havani.

Proty tijeji dnyny j za sim rokiv po tomu, jak Eg, zbyra pise, rozpoviv divynci naberezi moria kazku pro korabe z jasno-ervonymy vitrylamy, Asso v odnu zi svojich oty-nevych vidvidyn ihrakovoji kramnyci povernulasia dodomu zbenteena, z sumnym obly-iam. Svij tovar vona prynesla nazad. Vona bula tak zasmuena, o vidrazu ne zmohla hovo-ryty, i lye pislia toho, jak zi stryvoenoho lycia Longrena pobayla, o vin oikuje oho, oznano hire vid dijsnosty, poala rozpovidaty, vodiay pacem po vikonnomu klu, neuvanospohliadajuy more.

Hospodar ihrakovoji kramnyci poav cioho razu z toho, o rozhornuv rachunkovuknyhu j pokazav jij, skiky za nymy borhu. Vona zdryhnulasia, pobayvy ymaleke tryz-nane yslo.

Ot skiky vy zabraly z hrudnia, skazav torhive, a o hlianemo, na skiky prodano. I vin upersia pacem v druhu cyfru, ve z dvoch znakiv.

alisno j prykro dyvytysia.Ja bayla z joho oblyia, o vin hrubyj i serdytyj. Ja rado vtekla b, ta, slovo esti, syl ne

bulo vid soromu. I vin poav kazaty: Meni, liuba moja, ce ve nevyhidno. Teper u modi za-kordonnyj tovar, u vsich kramnyciach povno joho, j ci vyroby ne beru. Tak vin skazav. Vinkazav e bahato oho, ta ja vse pereplutala j zabula. Mabu, vin poaliv mene, pozajak pora-dyv pity v Dytiayj bazar j Alladinovu lampu.

Vymovyvy najholovnie, divyna obernula holovu, nijakovo hlianuvy na staroho. Lon-gren sydiv pochniupyvy, zcipyvy paci mi kolimy, na jaki spersia liktiamy. Viduvajuypohliad, vin pidniav holovu j zitchnuv. Zborovy tiakyj nastrij, divyna pidbihla do nioho,

vlatuvalasia sydity poru i, prosunuvy svoju lehku ruku pid kirianyj rukav joho kurtky, smi-juy i zahliadajuy bakovi znyzu v oblyia, provadyla z syluvanym povavlenniam:

Nioho, ce vse nioho, ty sluchaj, bu laska. Ot ja pila. Nu, prychodu do velykojistraennoji kramnyci; tam kupa liudu. Mene zatovchaly, prote ja vybralasia j pidijla do or-noho olovika v okuliarach. o ja jomu kazala ja niohisiko ne pamjataju; naprykinci vinposmichnuvsia, ponyporyv u mojemu koyku, hlianuv deo, potim znovu zamotav, jak bulo,v chustynu j viddav nazad.

Longren serdyto sluchav. Vin movby navi bayv svoju storopilu doku v zamonomunatovpi bilia prylavka, zavalenoho kotovnym tovarom. Akuratnyj olovik uv okuliarach po-blalyvo pojasnyv jij, o vin musy rozoryty, jako pone torhuvaty nechytrymy Longreno-vymy vyrobamy. Nedbalo i sprytno stavyv vin pered neju na prylavok skladni modeli choro-myn i zaliznynych mostiv; minijatiurni vyrazni avta, elektryni nabory, aeroplany j dvyhuny.Ce vse pachlo farboju i koloju. Za vsima joho slovamy vychodylo, o dity v ihrach tiky vzo-ruju teper na te, o roblia dorosli.

Asso bula v Alladinovij lampi j u dvoch inych kramnyciach, ale nioho ne domohla-sia.

Raz nam ne talany, to treba ukaty. Ja, moe, znovu podamsia praciuvaty naFicroj abo Palermo. Zvyajno, vony maju raciju, zamysleno provadyv vin, dumajuypro ihraky. Teper dity ne hrajusia, a navajusia. Vony navajusia, navajusia j nikolyne ponu yty. Ce vse tak, koda, jij-bohu, koda. Zumije ty proyty bez mene as odnohorejsu? Hodi j dumaty pro te, ob zalyyty tebe samu.

Ja te mohla b sluyty razom z toboju, napryklad, u bufeti. Ni! Longren prybyv ce slovo udarom doloni po stoli, jakyj a zdryhnuvsia. Poky

ja yvyj, ty sluyty ne bude. Vtim, je as podumaty.Vin ponuro zamovk. Asso prymostylasia poru z nym na oslinyku; vin pobayv zboku,

ne obertajuy holovy, o vona klopoesia vtiyty joho, j zamalym ne usmichnuvsia. Ta usmi-chnutysia oznaalo spolochaty i zbenteyty divynu. Vona, prymovliajuy o podumky,rozhladyla joho zakustranu syvu uprynu, pociluvala u vusa j, zatulyvy kudlati bakovi vuchamalekymy tonekymy paciamy, skazala:

Nu ot, teper ty ne uje, o ja tebe liubliu.Poky vona epuryla joho, Longren sydiv, micno zmoryvy, jak liudyna, o bojisia

dychnuty dymom, ta, pouvy jiji slova, husto zarehotavsia. Ty serdeniatko, prosto skazav vin i, popleskavy divynu po oci, piov na bereh

pohlianuty ovna.Asso jaku chvyliu zamysleno stojala posered kimnaty, vahajuy pomi baanniam vi-

ddatysia tychij osmuti j neobchidnistiu chatnich klopotiv; potim, pomyvy posud, perehli-anula u a zalyky proviziji. Vona ne vayla j ne miriala, ta bayla, o z boronom ne dotiahtydo kincia tynia, o u bliaanci z cukrom ve dno znaty; obhortky z kavoju ta ajem slyveporoni; nemaje oliji, i jedyne, na omu, z pevnoju dosadoju na vyniatok, spoyvalo oko, buvlantuch kartopli. Po tomu vona pomyla pidlohu j sila stroyty liarku do pereroblenoji zi sta-roho mattia spidnyci, ta vidrazu , pryhadavy, o obrizky tkanyny lea za liustrom, pidijlado nioho j uziala zhortok; potim hlianula na svoje vidobraennia.

Za horichovoju ramoju, u svitlij poronei vidobraenoji kimnaty stojala toneka nevy-soka divyna, vbrana v deevyj bilyj muslin z roevymy kvitokamy. Na jiji pleach leala siraovkova chustyna. Napivdytiae, u svitlij zasmazi oblyia bulo vave i vyrazne; preharni, tro-chy povani jak na jiji vik oi zyrkaly z nijakovoju zoseredenistiu hlybokych du. Jiji nepra-vyne lyko mohlo rozulyty tonkoju ystotoju obrysiv; koen zhyn, kona opuklis cioho ob-lyia znajly b misce u velykij kikosti inoych ly, ta jichnia sukupnis, sty buv cilkovytooryginanyj oryginano liubyj; na ciomu my zupynymosia. Reta ne pidvladna slovam, krimslova povaba.

Divyna v liustri usmichnulasia tak samo nesamochi, jak i Asso. Usmika vdalasia

sumnoju; pomityvy ce, vona stryvoylasia, nemovby dyvylasia na storonniu. Vona prypalaokoju do kla, zapliuyla oi j tycho pohladyla liustro tam, de bulo jiji vidobraennia. Rijnevyraznych, lahidnych dumok majnuv u nij; vona vyprostalasia, zasmijalasia j sila, za-chodyvy yty.

Poky vona yje, pohlianemo na neji blye vseredynu. V nij dvi divyny, dvi Asso, operemialysia v udovnij, preharnij nepravynosti. Odna bula doka matrosa, remisnyka,jaka majstruvala ihraky, druha yvyj vir, z usima dyvamy joho suholo i obraziv, z tajinojususidstva sliv, u vsij vzajemnosti jichnij tinej i svitla, jaki padaly z odnoho na ine. Vona znalayttia u meach, postavlenych jiji dosvidovi, ta ponad zahanymy javyamy bayla vidobra-enyj zmist inoho poriadku. Tak, vdyvliajuy u predmety, my pomiajemo v nych o nelinijne, ta vraenniam vyrazno liudke, i tak samo, jak liudke, rizne. o na zrazokcioho, o (jakby potalanylo) skazaly my cym prykladom, bayla vona e ponad vydymym.Bez cych tychych zavojuva use prosto zrozumile bulo ue jiji dui. Vona vmila j poliublialaytaty, ale j u knyzi ytala perevano pomi riadkamy, jak yla. Nesvidomo, liachom svojerid-noho natchnennia, vona robyla na konomu kroci velyeznu kikis eterno-tonkych vidkryttiv,neskazannych, ta valyvych, jak ystota j teplo. Vriady-hody j ce tryvalo nyzku dniv vonanavi pereroduvalasia; zyne protyborstvo yttia provaliuvalosia, mov tya v udari smyka;j use, o vona bayla, ym yla, o bulo dovkruhy, stavalo mereyvom tajemny v obrazipovsiakdennia. Ne raz, chvyliujuy, vona jla unoi na morkyj bereh, de, doekavy svi-tanku, cilkom povano vyhliadala korabe iz ervonymy Vitrylamy. Ci chvylyny buly dlia nejiastiam; nam vako tak pity v kazku, jij bulo b ne men tiako vyjty z-pid jiji vlady j aru.

Inym asom, mirkujuy pro vse ce, vona yro dyvuvalasia sobi, ne viriay, o viryla;usmikoju proajuy more j sumovyto perechodiay do dijsnosty, teper, zsuvajuy liarku,divyna pryhaduvala svoje yttia. Tam bulo bahato nuhy i prostoty. Samotnis udvoch,buvalo, nezmirnym tiaharem leala jij na serci, ta v nij vytvorylasia ve ta stradnyka bhanka,z jakoji ne vnesty j ne otrymaty povavlennia. Z neji kepkuvaly, kauy; Vona pryy-nuvata, ne vsi vdoma, vona zvykla j do cioho boliu. Divyni traplialosia navi terpityobrazy, pislia oho jiji hrudy emily, nae vid udaru. Jak inka vona bula nepopuliarna vKaperni, odnak bahato chto pidozriuvav, choa dyko j nevyrazno, o jij dano bie, ni inym, tiky inoju movoju. Kapernci oboniuvaly kremeznych, zdorovekych inok z masnojukiroju hrubych lytok i mohutnich ruk; tut zalycialysia, liapajuy po spyni doloneju i turcha-juy, mov na bazari. Typ cioho pouttia skydavsia na nemudru prostotu revu. Asso tak samolyyla ciomu riuomu seredovyu, jak lyylo b liudiam vyukanoho nervovoho yttia tova-rystvo prymary, jakby vona volodila usim arom Assunty abo Aspaziji: te, o vid liubovi, pro ce tut i dumaty hodi. Tak u rivnomu huanni vojakoji surmy arivna urba skrypky ne vzmozi vyvesty suvoryj polk iz diji joho priamych linij. Do toho, o skazano v cych riadkach,divyna stojala spynoju.

Poky vona murkotala piseku yttia, maleki ruky praciuvaly zapopadlyvo i sprytno;vidkusujuy nytku, vona dyvylasia daleko pered soboju, ta ce ne zavaalo jij rivno pidhortatyrube i klasty petenyj ov iz itkistiu vakoji mayny. Choa Longren ne povertavsia, ta vonane turbuvalasia za baka. Ostannim asom vin asto plavav unoi lovyty rybu abo prosto pro-vitrytysia. Jiji ne terebyv strach: vona znala, o nioho zlekoho z nym ne trapysia. V ciomustosunku Asso bula e tijeju malekoju divynkoju, jaka molylasia po-svojemu, pryjaznobekouy vranci: Dobryde, boe! a vveeri: Proavaj, boe!

Na jiji dumku, takoho korotkoho znajomstva z bohom bulo cilkom dostatnio dlia toho,ob vin odviv lycho. Vona zastanovlialasia j nad joho stanovyem: boh buv vino zajniatyjspravamy mijoniv liudej, tomu do budennych tinej yttia nalealo, na jiji dumku, stavytysiaz delikatnym terpinniam hostia, kotryj, zastavy dim perepovnenyj liudom, ekaje zabiha-noho hospodaria, znachodiay prytulok i char za obstavynamy.

Pokinyvy z ytvom, Asso sklala robotu na stolyku v kutku, rozdiahlasia j uklalasia vliko. Voho buv pohaenyj. Vona chutko zavvayla, o nemaje sonlyvosty; svidomis bula

jasna, mov u rozpali dnia, navi pima zdavalasia tunoju; tilo, jak i svidomis, pouvalosiadennym, lehkym. Serce vidstukuvalo zi vydkistiu kyekovoho hodynnyka; vono kalatalo ne-movby pomi podukoju j vuchom. Asso hnivalasia, borsajuy, to skydajuy kovdru, to za-kutujuy u neji z holovoju. Vreti jij poastylo vyklykaty zvyne ujavlennia, jake dopomahalozasnuty: vona podumky burliala kaminci u svitlu vodu, nahliadajuy, jak rozbihajusia le-heseki kola. Son movby ekav na ciu mylostynu; vin pryjov, pouukavsia z Meri, jaka sto-jala v holovach, i, skoriajuy jiji usmici, skazav dovkruh: Ts-s-s-s. Asso vidrazu zasnula.Jij snyvsia uliublenyj son: kvitui dereva, tuha, arivlyvis, pisni j tajemnyi zjavyka, z jakych,prokynuvy, vona pryhaduvala tiky polysk synioji vody, jaka nakouvala vid nih do sercia zcholodom i zachvatom. Pobayvy ce vse, vona probula e trochy v nemolyvomu kraju, po-tim prokynulasia j sila.

Snu ne bulo, movby vona j he ne zasynala. Pouttia novyzny, radosty j baannia ouynyty zihrivalo jiji. Vona rozzyrnulasia tym pohliadom, jakym ozyraju nove prymiennia.Promknuvsia dosvitok ne vsijeju jasnistiu osiajannia, a tym nevyraznym zusylliam, u ja-komu mona rozumity otoennia. Nyz vikna buv ornyj; verch posvitliv. Zovni budynku,maje pokraj ramy, merechtila vraninia zoria. Znajuy, o teper ne zasne, Asso odiahnula-sia, pidijla do vikna i, zniavy zaipku, odvela ramu. Za viknom stojala uvana, itka tya;vona nemov by nastala tiky zaraz. V synich sutinkach merechtily kui, trochy dali spaly de-reva; vijalo duchotoju j zemleju.

Trymajuy za verch ramy, divyna dyvylasia j usmichalasia. Raptom o na ktalt vid-dalenoho poklyku skolychnulo jiji zseredyny j izzovni, j vona nemovby prokynulasia e razvid javnoji dijsnosty do toho, o javnie j bezsumnivnie. Vid tijeji chvylyny spovnene radostybahatstvo svidomosty ne polyalo jiji. Tak, rozumijuy, sluchajemo my movu liudej, ta, jakopovtoryty skazane, zrozumijemo e raz, iz inym, novym znaenniam. Te same bulo i z neju.

Vziavy stareku, ta na jiji holovi zavdy junu ovkovu chustynku, vona prychopyla jijirukoju pid horlom, zamknula dveri j vypurchnula bosoni na liach. Choa bulo poronio ihlucho, ta jij zdavalosia, o vona zvuy nemov orkestr, o jiji mou pouty. Vse bulo liubejij, vse tiylo jiji. Tepla pyliuha loskotala bosi nohy; dychalosia jasno j veselo. Na sutinkovomuprosvitku neba temnily dachy i chmary; drimaly voriaia, dyka rua, horody, sady j ninovydymyj liach. U vsiomu pomiavsia inyj lad, ni ude, toj samyj, ale v rani znykomijvidpovidnosti. Vse spalo z rozpliuenymy oyma, potaj rozhliadajuy divynu, jaka pro-chodyla mymo.

Vona jla o dali, to chuti, kvapliay polyyty poselennia. Za Kapernoju prostiahaly-sia luky; za lukamy na schylach berehovych pahorbiv rosly liyna, topoli j katany. Tam, deliach skinyvsia, perechodiay u hluchu steynu, bilia nih Asso mjako zametuyvsia ornyjpes iz bilymy hrumy i promovystoju napruhoju oej. Pes, upiznavy Asso, skimliay j ma-niysto uvychajuy tulubom, piov poru, movky pohodujuy iz divynoju v omu zrozu-milomu, jak ty i ja. Asso, zyrkajuy v joho opovislyvi oi, bula tverdo vpevnena, o pesmih by zahovor