FİZiKSEL DAGITIM FAALİY;eTLERİ: İ!JAÇ ENDÜSTRİSİ DENEYİMİ

Yard. Doç. Dr. Asuman TÜRKEL

Bu makale, «İlaç endüstrisinde» fiziksel dağıtımla ilgili faa .. · liyetlerin mevcut durumunu ortaya çıkarmayı amaçlayan bir . araştırmaya dayanmakta olup, elde edilen sonuçların özet ve yo­rumlarını kapsamaktadır< 1>.

Günümüze değin bu tür bir incelemeye rastlanmamış olması, bizi bu çalışmanın yapılmasının uygun olacağı sonucuna götür­müştür. Araştırmada amaç ve metöd.oloji saptandıktan sonra ilaç endüstrisinde en büyük payı alan firmaJara bir anket uygulama­sına gidilmiştir. Alınan ..cevapların değerlendirilmesini elde edi­len sonuçların özeti ve yorumlanması takip etmiştir. Bu bölüm­lerin ayrıntılı olarak açıklamasına geçmeden önce, ülkemizde ilaç endüstrisi hakkında genel anlamda ba·zı bilgiler verilmesinin uy­gun olacağı kanısındayız.

Sektörün tanımı :1 «İlaç endüstrisi beşeri ve veteriner -he­kimlikte tedavi edici, koruyucu ve besleyici olarak kullanılan · kim­yevi, nebati ve biyolojik maddeleri belirli standartlara göre be­lirli dozlarda · basit veya birleşik olarak farmasötik şekillere geti­ren ve seri halinde üreten imalat sanayiinin bir dalıdır»<~>.

Tarihçe açısından yapılan kısa bir araştırma i'se bize, hazır ilaç endüstrisinin dünyadaki aşamasının pek eski tarihlere da-

(1): Türikel, A., Fiziksel Dağıtım Sistemi, Maliyetleri ve Türk İlaç Endü~risl Deneyim1, 1982, s. 66-1•06.

(2) T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı, Y•ayın No. DPT: 1562-ÖIK: 250 . . Dördüncü Beş Yıllıık Kalkınma Planı. Tıbbi İlaç Sanayii özel İhti­sas Alt Homi1~onu Raporu, 1976, s. ı.

357

yanmadığını göstermektedir. Almanya hariç bütün gelişmeler,

Amerika daıhil birçdk batı ülıkesinde 19'14-1918 tarihleri arasında

başlamıştır. Bu tarihılerde tam bir endüstri anlamını taşımamakla

beraber ülkemizde 1890'dan başlayarak 1910-1915 yılları arasın­

da birçok yerli kuruluş görülmektedir. Cumhuriyet döneminden

günümüze i's.e pek ço'k aşamalar yapılmış ve Haç endüıstri1si yer­

li ve yaıbancı ilaç üniteleriyle başlı başı.na bir güç haline gelmiş­

tir. Türkiye'de ilaç endüstrisinin halen tamamına yakın bir kıs­

mı özel sektörde toplanmıştır. Devlet sektörüne ait olan kuruluş..:

!ardan biri Milli Saıvunma BaJkanhğma ai1t ilftç fabrikası, diğeri ise

1979 yılında üretime geçen SSK ilaç fabrikasıdır. Ayrıca Sağlık

ve Sosyal Yardım Bakanliğı Refik Saydam Hıfzısıhha Enstitüsü

aşı ve semm üretimi yapmaktadır.

Özel sektöre ait, kayıtlı 100 fabrika ve laboratuvardan yak­

laşık 70 kadarı faal durumdadır. Türkiye ilaç üretiminin hemen

tamamı bu firmalar tarafından yapılmakta olup, toplam üreti­

min · % 85'den fazlası 30 firma tarafından gerçekleştirilmektedir.

Bölgesel dağılım açısından incelendiğinde özel sektöre ait olan

ilaç fabrika ve laboratuvariarınm 90 kadarının İstarrbul'da bu­

lunduğu görülür. Hammaddenin önemli bir kısmının ithal edil­

mesi, taşıma giderlerini azaltmak düşüncesi, hava ulaşımı yö­

nünden İstanbul'un avantajlı olması, ayrıca şişe, plastik, ampul,

kutu ve muka:vva imalatçılarının İstanbul ve civarında bulun­

ması endüstrinin bu ilimizde toplanmasında büyük rol · oynamış­

tır. Geri kalan fabrika ve laboratuvarlar ise çok sınırlı sayıda ol­

mak üzere lzmir, Ankara, Adana, Samsun ve Diyarbakır il'lerine

dağılmış durumdadır. Türkiye'de ilaç endüstri'sinde pazarlama

konusu · incelendiğinde bu dalda pazar lamanın kendine özgü pren­

siplerle yürütüldüğü görülmektedir. Pazarlamanın en öne~li un­

surlarından biri olan fiziksel dağıtım faaliyetlerine büyük ilaç

firına'lanmızda verilen önem derecesini ve fiziksel dağıtım kav-

ramının yeterince yerleşip yerleşmediğini saptamak araştırma­

mızın temel amaçlarından birini oluşturmaktadır. ikinci amacı­

mız, frziksel dağıtım faaliyetinin ana unsurlarının bu firmalar­

daki durumlarını belirlemektir. Üçüncü ve en çok ilgi duyulan

husus fse, anketin uygulandığı firmalarda katlanılmakta olan

fiziksel dağıtım maliyetleri ve bunları oluşturan unsurların top-

. lam içindeki paylarını belirlemektir.

358

Nakliye giderlerinin karşılanması konusuna gelince ilaç en­düstrisinde depo ve eC'zanelere yapılan nakliye giderleri alıcılar tarafından, Sosyal Sigortalar ve Resmi Daireler için yapılan gi­

. derler ise bizzat firmalar tarafından karşılanmaktadır.

Araştırmamızda daha sonra yöneticilerin verdikleri değer açısından ilaç endüstrisinde fiziksel. dağıtımın diğer pazarlama bileşenleri arasındaki yerinin ne olduğu saptanmak istenmiştir. Temel pazarlama bileşenleri olarak mamul, fiyat, fiziksel dağı­tım kanalları ve tutundurma seçilmiştir.

Aldığımız cevaplardan yapılan değerlendirmeye göre, mamul faktörünün yöneticiler için en önemli pazarlama · bileşeni olduğu, 1kinci sırayı tutundurma, üçüncü sırayı fiyat, dördüncü sırayı fiziksel dağıtım, beşinci sırayı ise dağıtım kanallarının aldığı or­taya çıkmıştır.

Buradan şu sonucu çıkarabiliriz ki, araştırmaya katılan fir­malarda fiziksel dağıtım fazla önemi olmayan bir pazarlama bi­ieşeni görünümündedir.

Halbuki. kanımızca özellikle Haç endüstrisin1de, depolama, taşıma, stok, haberleşme ve sipariş işleme ile koruyucu ambalaj­lama ve üniteleştirme gibi unsurlardan oluşan fiziksel dağıtım bileşeni oldukça önemli bir yer tutmalıydı.

Bilindiği üzere, bir firma fiziksel dağıtım sistemini iyi plan­layarak hazI>rladığı ve aynı biçimde yönetebildiği takdirde, bu . sistem işletme için gider kaybı olmaktan çıkacağı gibi satışları arttırıcı bir unsur olarak da kullanılabilir.

Yöneticilerin de pek çoğu bu görüşü kabul eder bir tutum göste1mişle1rdir. Kamiarınca, siparişlerin şelkli ve sürati, düzen­li bir depolama belirli ve fazla birikimli olma~an bir stok yöne­timi fiziksel dağıtımı mükemmel bir şekilde düzenleyeceği gibi, satışları da olumlu yönde etkileyecektir.

Öte yandan fizikse_! dağıtım sisteminin, firmayı zarara sok­madan ve aksamalara yol açmadan planlanıp yürütülmesi için önce etıkin bir OJ:'.gaıniztasyıonun kurulması gerekmelktedir. Faıkat anket neticesi alınan cevaplar yöneticilerin çoğunlukla bu konu­ya eğilmediklerini gösterir niteliktedir. ·

359

Anket formumuzda birinci soru araştırma yapılan işletme­

nin tanımıyla ilgilidir. İşletmenin adından sonra gelen iki soru

firma ·büyüklüğünü hedef almaktadır.

Diğer bir deyimle, işletmelerin büyüklüklerini belirlemede

kullanılacak kriterlerden ikisi, personel sayıları ve yıllık üretim

miktarları araştırılmıştır.

Araştırma kapsamına aldığımı·z ilaç fabrika ve laboratuvar­

ları toplam satışlar üzerinden piyasa payının % 76'sma sahip bu­

lunup, çalıştırdıkları personel sayısına ve yıllık üretimlerinin sa­

tı-ş değerine (TL) göre 3 ana grupta toplanmaktadırlar. Mamul­

lerin pazarlara dağıtımında firmalardan sadece 3 tanesi tali da­

ğıtım merkezine sahip bulunmaktadır. Bu merkezler in saptanma­

sında bölge potansiyelleri, nüfus durumları, dağıtım kolaylık ve

zorlukları gibi kriterler dikkate alınarak analiz yapılmaktadır.

Diğer firmalar, tali depolarının · olmadığını ve ilaç endüstrisinin

ürettiği tüm ilaçları depolarında bulundurarak eczane ve diğer

sağlık kurumlarının i'laç ihtiyaçlarını karşılayan ecza depolarının

birer tali depo fonksiyonu gördüğünü ifade etmişlerdir. Ecza de­

poları ilaç piyasasında orta halkayı oluşturmakta, üretici firma­

larla eczaneler arasındaki bağlantıyı sağlamaktadırlar.

İl8.ç endüstrisinde kullanılmakta olan dP.ğıtım kanalı tipini

incelediğimi'zde ise, bunun <( toptancı - perakendeci - tüketici» . bi­

çiminde oılduğu ortaya ÇJkmaktadır. Ecza depoları tipik toptancı­

ları oluşturmakta, alıcıları olan büyük çapta eczaneler vasıta­

sıyla da tüketicilere ulaşılpıaktadır.

Ayrıca, mamulleri direkt olarak satın alıp, hastalara ücret

kar;ılığında. veya ücretsiz dağıtıp, kullandıran resmi ve öze'l sağ­

lık müesseseleri de dağıtım kanalında görev alan kurumlardan

bir başkasını oluşturmaktadır.

Yaptığımız çalışma ilaç firmalarında nakliyenin en çok am­

bar yolu ile yapıldığını , direkt (elden) gönderme ve PTT ile ya- .

pılan gönderme seçeneklerinin daha az tercih edildiğini ortaya

çıkarmıştır. 1

Nakliye anında ortaya çıkan firelerin çok düşük düzeylerde

olduğu, firmaların bir kısmının nakliyede mallarının sigortalı ol­

duğu, diğerlerinin ise riski nakliye yaptırdıkları ambara yükle­

. mekte oldukları, öğrendiğimiz hususların bir diğeridir.

' 360

Fiziksel dağıtım maliyet unsurlarını oluşturan bileşenlerden bir tanesi koruyucu ambalajlama ve üniteleştirmedir. Özellikle, ilaç endüstrisinin özellikleri gereği bu gider kalemi çok önemli biİ' yer tutmaktadır.

Teoride durum . böyle olunca, uygulamada nasıl olduğunu açıklığa kavuşturmak üzere yaptığımız inceleme sonucunda, tüm firma yöneticilerinin bu noktaya önem verdikleri halde fazla araş­tırma yapılmadığı çünkü koruyucu ambalaj lamanın t·cıknJik .olaraik belirlendiği anlaşılmıştır. ·

Orta:lama stok seviyesinin ne olduğu ve gerekli stok miktarı belirlenirken nasıl bir yöntem kullanıldığı konusuna gelince;

· firmalar son yıllarda ülkemizin karşılaştığı döviz sıkışıklığı ne­deniyle minimum .stok bulundurma yoluna gittiklerini dolayısıy­la da stok planlama . ve kontrolü tekniklerini kullanamaz hale gel etiklerini belirtmişlerdir.

Alıcılara sunulan hizmet seviyesinin teoride oldukça önemli bir yeri vardır. lVİüşterilere bem seviyede hizmet sunmanın belli maliyetinin olacağı açıktır. Düşüncemize göre alıcıfar kendile­rine sunulan hizmete karşı son . derece duyarlı davranacaklar­dır.

Fakat yaptığümz çalışma yöneticilerin bu konuda somut ça­iışmalar yapmadıklarım göstermiştir. ·

Firmaların pazarlama giderlerini nasıl muhasebeleşti~dikle­rine gelince, alınan cevaplar pazarlama fı ıaliyetlerine göre tasnif ettiklerini gösterir niteliktedir.

Yine verilen cevaplardan elde edilen bilgilere göre; pazarla­ma gider le<ri pcriıyodik raporlarla üst kad,2nie yöneticilerinin bil­gisine sunulmakta, fiziksel dağıtım giderleTi talep yaratma gi­derlerinden ayrı olarak gösterilmekte ayrıca mal, müşteri ve bfü.· ge temellerine göre ayrılmaktadır.

Fiziksel dağıtım giderlerinin · bütçelenmesinde firmalar tara­fından bazı alternatifler kullanılmakt~dır.

Aldığımız cevaplardan çıkan sonuçlara göre firmaların yarı­sı fiziksel dağıtım giderleri bütçelenirken satışların belirli bir % sini esas olarak aldıklarım, diğer yarısı ise bu giderleri ayrıntılı olarak programlamakta olduklarmı açıklamışlardır.

361

Çalışmamızın maliyetler bölümüne ilişkin olarak yönelttiği- .

miz, firmaların fiziksel dağıtım giderlerinin, toplam satışlara olan

oranını bulmayı amaçlayan sorumuza verilen cevaplardan çıkan

sonuca göre; fiziksel dağıtım giderlerinin genellikle satışlara

oranı % 3-4 dolayları:r;n geçmemektedir. Bu da firmaların fizik·

sel dağıtım fonksiyonunu, öteki pazarlama bileşenleri içinde nis­

peten önemsiz bir yerde saymaları, şeklinde bir yargıya varma­

mıza neden olmaktadır.

Diğer taraftan firmalarımızda fiziksel dağıtım maliyetlerinin

kapsamı ve büyüklükleri açısından ne durumda bulunduklarını

belirlemeyi hedef alan sorumuzda · fiziksel dağıtım maliyet un­

surları alt al ta sıralanmışlar ve yöneticilerden bu maliyet unsur­

larının toplam içindeki paylarının ne olduğu öğrenilmeye çalı­

şılmıştır. Fiziksel dağıtım maliyet unsurları olarak depo ve de­

polama maliyetleri, taşıma maliyetleri, stok bulundurma mali­

yetleri, haberleşme ve sipariş işleme maliyetleri ve koruyucu am­

balajlama ile üni'teleştirme maliyetleri alınmıştır.

Genel olarak çıkan sonuca göre, stok bulundurma m~liyeti­

nin toplam fiziksel dağıtım maliyetine oranı belirli bir merkezi

eğfüm göstıermemeıktedir. Öte yandan depo ve depolama mali­

yetleri, taşıma maliyetleri, haberleşme ve sipariş maliyetleri ile·

koruyucu ambalajlama maliyetlerinin oranlarının genellikle % 20

den küçük olduğu görülmekte, böylece fiziksel dağıtım maliyet

· · unsurlarının toplam içinde hemen hemen eşit veya benzer dağı­

lım gösterdiği anlaşilmaktadır.

Mamullerin, üretim hattının sonundan müşterilere kadar et­

kili bir biçimde ulaştırılması ile ilgili eylemleri' kapsayan ve ba­

zı durumlarda hammaddenin üretim kaynaklarından fabrikadaki

üretim aşamasına gelinceye kadar geçen tüm işlemleri de (bu

işlemler; mamulün nakli, depolama, sınıflandırma, koruyucu am­

balajlama, stok yönetimi, fabrika ve depo yeri seçimi, sipariş ha­

zırlama ve müşteri hizmetleridir) içine alan fiziksel dağıtım pa­

zarlama faaliyetlerinin en önemlilerin1den bir tanesidir.

Fiziksel dağıtım, bir pazarlama · bileşeni olarak çok eski za­

manlara uzanmakla · beraber, kavram olarak ancak çok yakın

zamanlarda dikkati çekmeye başlamıştır. Fiziksel dağıtım faali­

yetleri iyi düzenlendiği takdirde makro ve mikro düzeyde önem- ·

~i tasarruflar getirecektir. Ülke içind~, refah düzeyinin yükselme-

362

sine katkıda bulunacağı gibi, iç pazarın canlanmasına da yardım­cı olacaktır.

Firmalar açısından ise, rekabet üstünlüğü sağlayan bir araç olarak kullanılacağı gibi, yeni fırsatlar sağlayıcı bir unsur olarak da görülebilir.

Yaptığımız araştırma, ülkemizdeki ilaç firmalarında fiziksel dağıtımm önemli bir ptaızarlama bUeşeni olarak görülmediği S'O­nucunu çıkarmakla beraber günümüzde pek çok ülkede pazar­lama bileşenlerini oluşturan unsurların her biri başlı başına önem kazanmakta ve kullanılmaya ba.şlanmaıktadır. Bu durumda, ül­kemizde de fiziksel dağıtıma kısa bir süre sonra gereken önem verilmeye başlanacaktır.

SUMMARY

Tlhis research displays a sıtudy on the presernt condition of the physical distribution activities in the pharmaceut:ical indu­stry.

The research aimed to determine the place of the physical diıstrifbution ~srtem in the autstandm;g pharmaceutical firms jn Turkey. Secondly, the condition of the elementB of this system in pharmaceutical industry and finally the total cost of physical di'Stribution system and its distribution among various expense groups. Most of the autstanding pharmaceutical firms in Turkey are located in Istanbul. Therefore a research held only in this city would be sufficient to make some gen.eralizations.

We expect that this research can help us understand and evaluate the . relative importance of the physical distributi'on in the marketing-mix of Turkish phannaceutical industry.

The methodology of the research is as follow: Main phar­maceutical firms located in Istaiıbul are taken as sample. Then, the inquiry form has been prepaTed using the data previously puıblished anıd/or g.at!heıred. The queısıtions have been so designed tha;t we could c:aver .aH impor:tant a'Spects of the· problem. Durdng the interviews with the responsible marketing managers we could gather further which helped us to develop the inquiry form and

363

to ma'ke irt re:ady for uıs:e. The answers to the questioıns have

hen directly received from the responsible managers of the com­

panies interviewed. This method was preferred because the num_­

ber of firms. concerned were limited. The filled-in inquiry forms

were evalua ted, summarized and commented. Those are the re­sults:

We can classify firms in 3 main groups. To do that we used

their personnel and annual production amounts as bases.

Some of firms use subordinate distribution centers when

distributing products to the markets. To determine those cen­

ters firms use; area potentials, demografic conditions and distri­

bu tion difficulıties as bases.

When we look for distribution channel type in. pharma.ceuti­

cal sector, it is like «wholeseler-re-tailer-consumer». 1

On the oıther hand, in our research, we aimed to determine

the place of the physical distribution acti:vities among other mar­

keting activities. We took producıtion, price, physical distriıbuti­

on, distribution channel and promotion as main marketing acti­

virtie~.. Afiter evaluation of a:nswns we found bhat tlhe most im­

portanrt faotor is production, secondly promation, thirdly price,

fourthly phyıstcal distrilbutton and fif:t~hly distrilbution chann;els.

We can say thart wi1th · respect to the firms which are cove­

red by the research, physical distribution factor isn't important.

But in our opinicn, it shOLrld be an jmporıta:nıt fö:cıtor espe­

cially in pharmaceu:tical firms.

As it is known theoritacly, with five acıtivity centers; storing,

transportation, stbck management, correspondence-taking orders

and dividing in:to groups and pac:king, a well planned, prepared

and managed physical distribution system will b~ far f rom being

a source of loss for an esıtablishment, furthermare it wm · become

a factor . of increasing the sales.

At the end of the evaluation of answers, we understand t!hat

an ınanagers pay much atention to packing however they don't

make any rese:arch and don't study about that subject.

On the other hand about stock problems, they don't use

any method because of the economic conditions.

364

The services off ered to the customers are one of · the most imporıtant subject ·of marketing. The main aim of the customers services i& to do this at a satisfactory lervel while keeping the distribution expenses at the Iowest possible level. But with res­pect to the firms which are included the research that subject isn't important.

' On budgeting of physical dıstribution experises, half of the firms take certain percantıage of sales as base and the· other half of the firms budgeıt them wi th detailed programs.

At t:he end of the research we sea·rched for physical di·sıtri­bution casts. We airoed to find their amounts in total costs. We took; sforage cost, transportation cost, stocking cosıt, corres­pondence cost and packinıg cost · a3 the main el:ements of physi­cal distribution costs. According to the general result, main ele­ments for physıical drskibution costs display almost equal or similar distTibution in total costs.

365