Q. F. F. Q, S.COGiTATIONUM

DE

HABITU LINGVOS V EC ANtE

IN PC)ESIPARTICULA

QUAM ,

INDULGENTE AMPUSS. FACULT. PHILOS.IN REGIA ACADEMIA UPSALIENSI,

PVBLICO BONORUM EXAMINI SUBMITTUNTALUMNUS PIPERIANUS

OLAVUS BE,PHILOSOPH. MAGIST.

ET

ANDREAS LUNDSTRÖM.AROSIA- FESTMANNI.

IN AUDIT. CAROL. MAJ. DIE XV.DECEMBRAnni MDCCLXIV.

Horts ante mcri

UPSALIjE.

€ /f.

SECTIO SECUNDA,De habitu lingvarum in Poefi, generatirrr»

§. vnr.Argumentum Se&ioms..

offqvam in particula hujus operis prima pro inftt--tuto egimus de diverfa ifla ratione, quam in lin-gvis propemodum omnibus, ubi profodiae a'iquavis eft, inter fe (ervant diftiones profa &" poetica,

nunc ad argumentum differtationis nofcree propius con-fiderandum libentes devolveremur. Sed tenet nos in i-pfo qvafi limine non adhuc, qvodfciamus, fatis expli«cata habitus noflri idea., qua manca aut inftabili, nonpoteft non omnis htec dé lingvis difqvifitio extra oleas.vagari. Cöndocuere nos prsecipue diverfiflima ifta va-riorum Svecanis de pocmatibus judiciä r frivola, non«nunqvam & temeraria, qvam agafur nihil, ubi, maleperfpeåo lingvarum vero in poefi habitu, qvid poetseqvidve lingyar merito aut vitio vertendum fit continue-ambigitur. Qvapröpter nobis. cum propofitum fit, qua;:in certiorem vernacula; seftimationem conducenria for¬te etiamnum latent, qva pollumus accurationg, aliqvan*-da ad liqvidum perducere , nihil. nobis potius fuit „

quairu

« ) j"( '$quam ut vera totius operis^fundamenta fedulo prafixue»remiis. Unde fubnata nolris videtur neceffitas com-roentandi non nulla de habitu lingvarum in poéfi gene-ratim, ex qvibus erui poterit Svecana quid de lingvafit tenendum : non qvod täntum nobis tribuamus vi-rium aut animi, hane ut irjateriam univerfam exhauri-amus; fed ut commemoratis, qv« potiffima vifa fue-rint, prxmittamus fimul brevem aliqvam operis infor-mationem, cui, in fecuturis, fi fors tuierit, particnlispreftlus infiftemus. Proinde hand iniqve ferasL. B. fiexfpeåatione tua aliqvantum diutius principiis irnmo*remur. *)

Ut ergo in poéfi qvavis verä vel faltim cultioriconveniunt ac qvafi inne&u-ntur confiderationes ift«Lö.gices , Rhetorices poétic«, Grammatiees ac Profodias:qvarum prima ipfam de rebus cogitandi rationem, ea-rumque figna, altera verum dicendi modum ac ve-lut e Ilentiam, qva ab orn'oria ex omni officii parte dis-cernitur, tertia vocum integritatem & conftruclionem,ultima vero foni indolem & fvavitatem exponit: qvseomnes, pro fuo qvsevis mudulo, erunt natur« rerurnatqve genio lingv« conformes; hinc lingva: cujusvis inPoéfi habitus confiflit in ejusdem copia & habilitate,qva rebus qvibusvis recie excogitatis, modo poético atrqve ad rigorem Grammatiees & Profodia: rite exprimen-dis, fufficiat. Lingva igitur fi qua & in qvantum hifce

A 2 le*) Incldit nobis auperrime in manus opus co ivfumm at i flimum fum*mi in Rep. Litterari« princip» D. JOH. DAV. MICHAELIS: de lurfiuence des opinions fur le laqgage, & du langnge fur les opinions»Dijfertation qui a remporté le prix de l £ccdemie Roynie des Scien¬

ces , fcf helles lettres de Prujfe, en ijjp a Breme, MDCCLXII. Ubifingulari cum voluptate percepirnus, non magis quae de re poetica io-qvitur honorificentiflime, qvam qvod noftras has qvalescumqve de lin¬gvarum rationt cogitatiunculas fuo comprebet calculo o 57uvv t cujusitt iingvtrum prxfertim xftimationc arbitrium maximi facimus.

$ H.l $j^b omnibus idoneam pnebuerit, eo quoqve ad poefitipronunciatur apta fimplicirer & contra. At cum non o•mnes lingvac asque deprehendantur exculta?, neque peromnia fingulis eadem conftet ratio, patet lingvarum ad£e invicem comparatarum diverftim eile in poéfi habi-tum. Atque Tic habes L. B. hujus feåionis argumentum,cujus caput prius fiftet lingvarum in poéfi habitum dm»pliciter, pofterius comparate.

CAPUT. I.De habitu lingvarum in poéfi fimpliciter.

§. IXSimplex lingvarum in pocfi conßderatio.

Rerum nomine nobis hic veniant ea omnia, qvaementi unquam obveiTari qveant, iive exiftant ilia, autialtim polTint, five non, perinde, modo poflint cogka-ri. Q vis enim nefcit humano animo vel per intellectum,qvem dicunt purum, vel per imaginationem plures o-mnino fifti cogitationum fpecies, qvam qua: reapfe dan-tur, qvo pertinent iflaf, qvas enda rationis Metaphy-fici nominant. Hxc autem omnia, fi qvidem fermo-aie aut fcripto non nunqvam fignifkanda, verbis opushabent ad fenfus ingenerandos idoneis. Et licet non i-gnoremus , plurima horum ad Metaphyficen aliasqvedifciplinas philofophicas pertinere potius qvam ad poé-fin • quid, qvod non qua:vis materia, nec artes ac feien-'tia: integrae fatis fe commode a poétis traftari patiuntur;inrerea tarnen, cum non tantum latiffime (e didundathxc noftra, atque ex omni f ientiarum Sc rerum gene-re fuos decerpat flores, fed etiam vividiffima , qvte inpoéta eile debet imaginandi alacritas, nova lemper^ele-gantiarum commenta Sc qvaü oftenta prodneat, nonpotefl: non ingentem vocum numerum effiagitare. Ac»qve qvoniam ut pidura poéfis erit, accedit ut huico-3KiniuiB minime fufficiat nudas rerum duxille lineas,

yd

& ) 5 ( &vel ufcumqne adumbrafle aut infecifle; fed colorabit «Scexpinget ncceffe eft. Igitur ut fummum apud picdoresartificium eft eolorum temperatura, qva nunc teneri p

nunc umbratici aut faturi,pro varia earundem commis-fura ac tranfitu, proveniant; ita idera aget poeta, utverboruin rerumqve, qvin & ipfius foni vivis coloribusobduifta omnia emicatim interniteant. Adjice, qvodnon effinget tantum hsec fua varie, ut adparatus opulen-tia placeat, verum etiam in profodiae infuper femita an-gufta & falebrofa felici pede decurret. Siqvidemigitur chorda nusqvam oberrabk eadem, nec in obje-dtas ubique difficuitatum remoras impinget, rerum nonmodo numerofiflitpa vi, fed & virtute fumma maximo-pere indigét qvo Tic habeat qvsevis vel ad rem vei adverfum appofitiffima.

An & qvousque Iingva aliqva omnibus hifce nu-meris abfoluta fuerit, noftrum neqvaqvam eft definire*Svecana qvid valeat erit commodior difpkiendi locus*ejus ubi ad conternpiationeffl fpecialius defcendimus.Sufficiat nunc in anteceftum juftam habitus noftri idearnex ipiius rei indole adftruxifle Unde patet oppido eoefle iingvam ad poéfin habiliorcmperbedlioremqve, qvonon pluribus tantum rebus optime fignifkandis infer-viat, fed & variandis lisdem, atque ad profodise modosaptandis faciliorem fe prameat

CAPUT IIDe habita lingvarum in poefi comparate*

. § X.Diverßtas lingvarum / enerätim &* idiotifmi.

Qvi igitur varias ad iingvas rite attenderit, fa tiseomperiet eflé lilas ut in io!e ita & habitu longe di er-fifTknas* Q emain.odum enim pro rerum ac cogitatio-num indigentiä éxebgitatas efte voces diclionesqve ne¬mo non inteiiigit; unde eadem copia ac eicgantia lin-

A 3 gyse

» )«< SEgvae gaudere neqvit natio de praecipuis vitse nece (Tanistantummodo foilicita, ac cultior altera, ubi vigent artes& feien tia;: ita ad poefin qvod attinet, qvo magis etil-ta, qvove latius extenfus fuerit ejus ambitus, eo qvo-qve perfevftiorem eile lingvam cum vulgarem tum ma-xime poeticam fatis patet. Conf. J. III. partic. I. didert.noftrar.

Conftat autem lingva; cid vis in fe fpeåata; fuumefTe genium ac qvafi fyftema proprium, cui omnia ma¬xima minima accommodantur; ut de lingva, accurateloqvendo, aon nifi fuis ipfius ex penetralibus fit judican-dum. At fimul claret, lingvam ad lingvam relatam, utIn multis conveniat , in piuribus tarnen ut plurimumdifFerre. Infignis ac pervulgatus omnino eft ejusmodicomparationis ulus, cum in lingva exotica primum ad*dilcenda atqve in rufpandis radieibus, tum vero maxi-me in pcrpolienda nonnunqvam & ditanda vernacula,ubi ad ümilitudinem alterius qvidqvam erit graphiceeffingendum. Atque hanc qvidem ob cauflam verna-culam cum aliis contendendam haud abs re duximus, idqvod alio erimus loco perfecuturi: nunc in eo lumus,ut generaliores tantummodo comparandi rationes,qvan-tum qvidem ad poefin attincnt, perftringamus.

- Qvapropter miffa, qvas forte inferceflerit, lingvarumconvenientia, ad diverlitates confiftamus. Notum eftidiotismorum nomine infigniri ea omnia, qvx compa-rate ad aliam lingvam aliter fe habent in una ac in al¬tera. Hase ut explicentur preffius, cum pace aliorumliceat idiotifmos difpefeere in Grammaticos, Emphati-cos & Rbetoricos.

>XLJdwtifmi Grammatici.

Grammaticam uniuscujusqve lingva; rationem mul-difcjepare* longe eft notiflimum. Alias enim per

fuf-

» )7C &ftiffixa & affixa, alla? per diftincta-s nominum & verbo¬rum flexiones, alia? articulorum & auxiliarium acceflio-nibus onuftar, alla? deniqve aliter incedunt: diveria qvo*qve etymologiae derivandi componendiqve facil i tas: nectaceamus univerfam fyntaxeos compagem & profodiaenon minores varietates. De his univerfe nil ampliusdicere steinet, qvam quod eo perfe&ior Mngva cenfen-dafuerit,qvo perGrammatices conftitutionem clarius dis-tingvi omnia ac brevius exprimi poflint. Qvod fi ve«ro prakter coramodä his contraria, reliqva qvoqve plu-rima profodiae fe legibus non invita fubmittunt, multohabenda lingva erit aptiflima» Etenim cum plura exeontextu & fenfu conjéSanda fiieriht, autlongiöri ver¬borum anfra$u efFebenda, non poflunt non legentesfcribentesqve gravius inde teneri, poéta? vero gravifli-me, ubi complura vocum agmina verfificatorias ar tiseommodo oblu&antur..i* - ■- - . } , • ^ •

. -v j .

§■xir.Idiotifmi Empbatici.

Empbaticos idiotifmos alterum genus diximus, qvodfub reliqvis nec contineatur commode, nec melior nobisappeliado fuccurråt Res autem buc redit: ad nativaravocum cQverfis in lingvis vim curatius qvi attendit, vi¬debit confidimus, elfe multas indigenas, maxime ilm-plices 5c primigenias , easqve adéo nonnunqvam em-pbaöcas, ut vix ac ne vix qviderti, nifi forte per lon-giorem verborum tra£bum poflint alterius in lingvaeicRo--mate explicari. *) Cum vero leriptori copiofo, in pri-

mis.

*) Nii'if Galli ejusmndl vocein nom inan t, etqve plerumque ita eftCGmpavata, ut cum ailatoe fiterint voccs ornnes , qvibus hoc utcumqve.voeabulu-m reddere foleat natio extern, aliud qvoddam fibi refponbens,wocabulum inveniant lingul«, uflde compenfatis omnibus, fupereft efmghatica. iila,.cui nulla. vox aba 1'atis commcde exaeqvatuiv exempli 1oc«j

& ) 8 ( 8snis poette, apprime conducat refertiffimus diftionumoptimarum thefaurus, qvo nunc brevius, nunc porreclius,pro ut res tulerit, mentem exponaq hinc non minus lar-gior ejusmodi vocum fignificantiflimarurn proventus,qvam prolixiorura diJlionum confertiffima copia éjus«rit ufibus accommodatiflimus, ne ulla ex parte ab idoneisverbis deftituatur Huc qvoqve refeiantur compofiea& derivata qvsecumqve & qvae pra?gnantia dici affo-lent, modoprop i< .dénotent & fignariter: neqve omis-fis iis, qvce, unico vocabu!o,aut integrum aaum, au tpiures conjun^tim res, hon nifi vei compluribus fimulverbis vel pro divérfitate circumflantkrum idemtidemdiverfis, aiienam in lingvarh convertendas Tigmficant.Atqve hoc qvidem emphafeos prjeeipue nomine lin-gva audit ponderofa.

§. XIII.ldiotifmi Rhetorici in genete, eorumqve natura Ef ortus.Tertium idiotifmorum genusRhetoricüm vocavimus,

cujus hane oranino ratiohem accipe* Dantur fcilicet di-dliones innumerse, qvin& voces fingulares bene multa?,nonnunqvam fimplices & primitivas, piures tarnen de¬rivats aut cempqfits . at non proprie fed utcuinquetransiatc aut figurate (ignificantes, qvs in unaqvaqve

Eropemodum lingva readuntur aliter, qvoqve, ad ver¬um fi exprimuntur, utut vel maxirne ad rigoremGram-maticum conveniant, peregrinum tamen acnrfcio qvidinfolentius fonabunt. In ha;c fi curatius inqvirimus, vi-dere licet, diverfis hominum ingeniis, atqve vario ima-

_ ______ B1'Conferntur vox Svecana lagom cum aliis in lingra Germanica & Galli-caj poeta Larinus hane vocem integra periphrafi expreftit;

Eft modus in rebus, funt certi deniqre fines,Qvos ultia citraqve neqvit confiftere rectum.

■Ccterum non negamus etiam in vocibus translatis fuam adeffe empha*lin, qvs tamen re&jus forte dicenda eft acumen,

3K C 9 ) <%

gfmandi modo originem debere, prout hlc ab tiftäial-ter ab alia rem parte, varia iub fimilitudine ac fpeeie tuitcfonterrtplatuss qvid, qvod nominibus propriis imponea-

atqve in iis, qvte oyo/JnpcT07rcériUKcc diverfo lingul ha-bent, idem non raro obfervatur. Patebunt ifta, dum adfuos ortus afqve nativas fignåfieandi poteftates q va pareffc lagaci fa te revocantuf expendenturqve. Longum pro-fecto föret, nes nofhis fatis viribus conveniens, diver-fas-dllas indogare vocum fcafurigines, atque vicifhtu-dines varias , unde prsefens lingvte cujusdam habituspermanavit Proftuxerunt autem ifta prxcipue ex reli-gione, inftitutis, moribus, ftudiis & genio populi, qvin& (xpenumero unius ex hominis arguto cerebro , autcafu qvodamiingulari, nnde res tanqvam in communeabiit proverbiam. Pulchra plerumqve hsec omnia, eavero longe pulcherrima , qva: foecunda ac femper fibiconftans rerum natura progenuk: qvippe qvte & di-gnofcuntur clarius & fentiuntur fortius , nec cum rebustranfeuntibus aiiis adeo facile evanefcunt.

In corifeOo eft Rhetoricen, qva magnam fui par*tern non minus vocum penuria:, qvam luxuriaqti ho-minum ingenio acceptas ooes referre : q vod vel deno»minationes unius ejusdemqve reidiverfis in iingvis te-ftatum faciant. Una enim proprio compellat nomine;qvod alia hinc atqve iilinc transiato. Ed: cum res autintegra fsepe fententia vix aut ne vix qvidem nifi figu-rate redditur: eft qvoqve dum fuppctant licet propria,malunttamen dicentes translata. Pertentes modo vocescum voeibus, proverbia cum proverbiis committere &cerit res in propatulo. Novit & plebs indodla farcfåeiv%atqve fuas habet veneres, fua qvoqre difteria, rudio-ra fubinde qvidem autinficeta, attamen arguta.

§. xiv.idiotifmi po'titci fpeciatim, eorumqve in lingva tatione.

B Cef«

& ) 10 ( &. Certant in fingendo di&iones cum vulgfr oratorés

& vincunt elegantia, fed fuperantur utriquc copia & a*cumine a poétis, neqve id mirum, cum plura & gravio-*a habeant ad fagacitatem incicamenta. Huc pertinet,faltim ex parte, illud, qvod Horatius, notum callidaver-Vum redders junciura novitm, dixit, de arte poet. verf. 47.feq. ubi, qvx ejus fuit experientia, plura in hane remfcite & nervofe diflerit. Sed ut oeeepimus dicere, ma¬gna fic Rhetorices pars poétis eft vindicanda, ut etiamnon minima lingvae inde arceflenda fint incrementa. Hsccqvo inteiligantur melius, qvaxiam de natura dictionumpoéticarum adférre liceat Intelligunt artis vel aliqvan¬tum peritiores, nihil egifle aliud Rhetoricorum vulgus,qvam qvod dicliones utcumqvefpeciofiores in fcriptorhdus obvias in clafles & ordines difpofuerint, propemo-dum in formam regularum. Iftis vero tantum abfit fe¬rnere ut inhaereamus, ut potius omni judicio & circum»fpectione cavendum (it, ne decipiamur fpecie re£ti. Pen-fitandum fcilicet unaqvaque in re, an digna, an ad ge-nium llngva: efficla atqvc compofita. Valent hxc dediitione qvavis univerfe. Sed miffis tantifper reliqvis,poéticas dum proprius contuemur, tenendum eft, lon-ge majorem poétis concedi vocum condendarum pote-ftatem, tempeftivam tarnen & pudenter fumtam; qvin& variare non minus locutionum ferlern, qvam ipfuminveniendi ac difponendi modum. Complura igiturlunt in dicendo vel neceffaria vel ornamenta poétis, qvamquac in plana diåione ferunt aures & animi legentium,qvippe quibus injun^tura efl alacrius infurgere, atquealtius recondita feclari. Interea licet non poética omniain profa valeant, uti neqve profaica in poéticis; ad ü-nam tarnen conftituendam, quamvis diverfis in parti¬bus, lingvam non tantum conducit diélio utraqve,fed etiam altera in alterius fe famiiiaritatem traåim in-

fi-

£ ) 1» ( &finuat. Qnocirca neqve id prsetereundum exiftimavi-mus, quod ficut primitiva & propria a translatis ceu ho-fpitibus novis & gratioribus non raro extruduntur, ita■& hasc deinceps fui fatietatem inducere, atqve tanqvamcultum inveteratum ad plebcm deferri, niaxime dumimpuri qvidqvam trahere vila fuerint,donec fucceden«tibus alns vel exolefcunt penitus deficiuntqve, ved poi1>liminio redeunt priftinum in honorem aflerta.

§. XV.AvavotjTM m lingvis.

Neqve vero diffitendum efi,occurrere inlingvis nonpauca grammatica xqvc ac rhetorica, qvte ad confvetam-earundem analogiam, aut naturam reruro,fatis fibi nonconftant. Et qvidem fi ex iis, qvte vivis inlingvis con-tingere cernimus, de emortuis quidqvam conjicere li-ceat, hujus non obfcura erit difcrepanti# ratio. Obfer-vamus nimirum fieri idemtidem, ut fcriptoribus vel o-ptimis per incuriam excidant qvtedam incorafiderate di-£ta aut cogitata, eaqve proinde temere non imitanda,qvte contagio qvotidiani fermonis plerumqve fubjicit.Neminem enim latet, vulgus qvam incuriofe qnamqveparum rigide lingvas traget, unde genuini fignificatusvocum, nec non verus conftruendi atqve infledendimo¬dus paffim in defvetudinem abeant. Scriptoris utiqvecordati & prudentis eft, glifeenti huic malo omni Au¬dio ac sifu obfiftere, donec qvid potuerit humana in^duftria. Sed dum ufus, culpa aliorum nihilominus intransverfum a£tus, increbrefcit & exfuperat, contra qvemnihil valet folidiflima ratio, qvid relinqvitur aliud, ni-fi ut tempori ferviat, & fecunao amne feratur. Igitur,prseterqvam qvod bonus quandoqve dormitet Home-rus, eft quoqve dum ftertenti tribuuntur ea, qva? funtvitia gentis & temporis. Erunt & forte, in 1 ingva pra:-cipue emortua inconftantiac ejusmodi cauila: nonmino-

B 2 res

^ ) 12 ( $res aliie, ut antiqvitatum & circumftantiarum ignor&få-tia , dialeclus &C. fed qvibus imtnorari non vacat. Qvid~qvid efl, fatis piacuifle cenfeatur fuseqvi genti non dis*plicuk, qvamvis propte.reaki exemplum aliis facile nots.proponendiis.

§XVT.läiotifmi Rbetorici qvo paSto ex una in alteram

Ungva tvansferendi,HafCj qvae noviffime attulknus, qvousqve idiotifinis

annumerandafuerint, qvivis videat. Sed revertamur adteos, qvos in Puperioribus rhetoricos nuncupavimus. Plu-draos horum ipla natura sta eflc comparatos patet, utin aliam non fatis commode lingvam convertantur ?

qvippe qvi non nifi ex moribus & inflkutis gentis cu-jusdam domeflicis unke inteiliguntnr. Sunt & aJii, exeommuni qvidem rerum indole foaufti, at juxta fubti-Kores, qvam ut a peregrino-, cujus eflent in vernaculamtransferendi, eorum virtus & fignificandi ratio fatis per <fpiceretur. At de reliqvis ex eadem rerum natura ducTis.s,qvi nec obfeuri ncc peregrin i iropattentes dok fuerint ,,qvid pronunciandum fit,, dkftcilius qva*ritur Si dice-mus qvod res ed, nullam• videmus rationem fatis ido-nearn, qvid ni didiones, qvce vera aliqva fe gratia aufc:gravitate commendent, fieubi ad lingvam dkandamper-fickndamqve contulerint, apte converfasadoptentur. In-terea nuila in re melius agnofcitur höminum fumma le-vitas, qvam in dijudicandis lingvis, ubi alia amant, alia*faftidiynt, prout animi nefcio qvis ca?cus atqve incon-fians impetus imperiofe fvalerit. Videbis eos, in nul-lo nör fdrpo nodum qva?rentes, verborum nunc tene-b ras, nunc frigus, nunc duritiem, infolentiam deniqve& c ra (Ti tudinem ca u flår i , credert s de cau flit fat validanin ii um qvod ifa vifum fuerit. Hujus qvam late diva-geiur arbitrii arrogantia perfeqvemur alibi,: in id nunc.

• $ )ii ( v$intenti unice, ut ob octilum ponamus, qvantum iffapoetis, ad faftigium artis & lingvae tendentibus, mole-ftiarum pervicacia cxhibeat, dum alienis ex divitiis lu-crari imitando fatagunt, Etenim, fi diftiones re verafi-gpificantiilimas folam ob novitatem exfibilari continge-ret, quid de exqvifitiflimis ingenii deliciis futurum cenfes? Atque ut rem brevitcr conficiamus, hasc de geniodi&ionis poétictc, maxime qvod ad perfpicuitatem atti~net, fummatim monebimus. Confirmat experieneia inlingvis tantum non omnibus efle poéfin fummum acdifficillimum cognjtionis gradum, ut qvi crebriorielli-pfi aiiisqve figuris & dicendi compendiis, nec non vo-eibus phrafibusqve fibi propriis, pro rei & carminis in-digentia maximopere utifur. Hinc qvi profaica non 1e-viter intelligk, idem in merricis non proinde obvia qua:-vis intelliget, nid poétarum ufu & familiaritate antea fa-tis confirmatus. Hoc vero fcribentis obfcuritåti cavene temere imputes, qvod artis plerumqve indolem con-feqvitur. Qvem admodum enim duplex cft intelltgen-di difficultas au t obfcuritas; altera veva, ubi voces vo-cumve cohterentia utcumqve excuua fenfum fundant velplane nullum vel fiimme ambiguum; altera comparata 7pro captu lectorum longé divernffimo, eorumqve aeqvedifpari intel'igent.a in ils, qvi bus ad rite dijudicandamrem qvamlibet opus fuerit; ita neqvepoéta:, fublimia&: arguta arrificiofe tra£lantes, obfcuri dicendi funt,quodfubtilius qvid atqve inauditum commiuilcuntur t Utf e-nim non canunt furdis, ita nec fcribunt nifi'infelligen*tibus. Et ne longe divageris, poetas latinos tantummo-do confule: qvamne ibi a protaicis plurima non tan¬tum aliena, fcd & infblita ac qvafi perp exa hofpitibusprimum obveniunt: q va: dum ufus ciome^icus interces-ferir, qvam re ingeniofa, nativa , pianiffima ? Htec delingvis qucqve atiis eadem dicta funto Qvapropter

B i fa?

$ ) '4 ( &facile nos au&ores erimus, ut cum obtruduntur jegrldsalienae elegantia? ,* furtim illae fenfimqve dum opus eftin vernacularn illabantur, ne oportunitatis <k opolentiajgloria alteri ccdat. Ifta vero qva ratione adoptarida fintdiftum eft pervicaci inlcitia? fruftra, lapientibus (atis,

§ XVII.Idiotifmorum Rhetor. in lingvis virtus Ef pretium.Åt vide qvorfuna nos abduxit accuratior harum re-

rum cbnfidératio. Egimus de natura Idiotifmorum Rhe-toricorum, dicamus & paucis de pretio. Viielicet utcomplexus eorum omnium, qva: vel grammaftces ordi-nåtiflima concinnitas, vel proprietas & pondus verbo¬rum, vel figurarum virtus, verbo optimarum diftionumabundantia conferre poftunt, lingvam reddit excultam& politam, ita ex figurarum praccipue fe'eftiiftima vi ma*xima ejus cenfetur elegantia. Namque ea eft lingvarumqvarundam felicitas facilitasqve, utdifturis vel non co-gitantibus divftiones qucsvis aptiflima: ingeniofifiima: Ipon-te fubveniant, qvas majorum excogitavit induftria, acpofteris velut in os dedit.- quaeqve proinde in fermo-nem vulgarem ita commigrarunt, ut res quaevis non ni-fi. apte eleganterqve verbis exprimi poffint. Atqve hinc,ni fallimur, repetendum qvoque illud eft, qvod fcriptautcumqve alias non optima, tarnen ob folam ftili ele-gantiam magnopere placeant; elegantiam^ autem often-dunt non aliam , nifi qvam lingva: cultiftimae acceptamreferunt. Hare eft qva tumet Arabs &.univerfus prope-modum oriens, qua fuperbit Gallus, fplendet Grcecus& Romanus, qvamqve fibi vel tribuunt vel certe vin-dicant gentes quoqve a\ix eultiores, fortade tamen nonacquali iure & dignitäte:

§. XVII.Alia non nulla, qua lingva, maxime poetica, venuflatem

comliatjt, quin Ef fubtnde officium, cummodi funt: fornts,-

. ' ha-

& 5 u C »hübilitas fijigulavbs ad res qvaslibec, ßgnificatus vocut#

fecundarii atque coviponendi procudendiqve vo-ces facilitas.

Hand fåne ignoramus etjam aliunde arceffi lingva-rum deeus & venuftatcm: cujus rci fumnaa tantummo-da capita commemorabimus. Eminet in primis ipfiusfoni lepos, quem variis in lingvis longe diverfiflimummulti vel fentire fibi videntur vel certe fentiunt. Obfer-vamus utiqverummam elfe fonorum difcrepantiam,eam-qve non modo diverfis in lingvis, fed etiam unius e-jusdemque in lingvac dialeåis variis. Comperimus iti-dem, provenire iltam ut plurimum ex certo qvodam o*ris, lingvte,dentium ceterorumqve loqvendi inftrumen-rorum habitu, cui ita fe a cunabulis afTvefecit natio, utveros åkerins lingvas fonos non fine fummo labore &ftepenumero vix ac ne vix quidem exprirhere valeat.Novimus infuper non qvoscumqve fonos auribus teqveprobari, cum fint qui ftridorem, ululatnm, fremitum a-liosqvc infvaviores ferarum ftrepitus haud oblique refe-rant. Salrim muficis accuratior habetur literarum vo-

cumvc delectus modis aptandarum. Qvid, qvod lin-gvte vel duriores vel moliiores communiter putantur, &vel nobis, nefcientibus qva de caufia, tales obveniunt.Sedutcumqve hxc funt, veremur tamen ne in fraudem &injuriam gentium de foni hac praftantia cerri quid fi:a-tuatur. Nemini enim fua non concinunt, obflrepuntplerumqve aliena, maxime dum infvetas ad aures pri-mura perveniunt: qute tamen'audita facpius fenfim eva-dunt gratiora.De cetero quasinj formandis fönis haberifölet difficultas, illa non premit nifi peregrinos & mini-me exercitatos, cum e contrario indigenae omnia opti-me percipiunt, difiingunt & exfeqvuntur. Et quod Ca¬put rei eft, quaecumque demum erit fonorum in lingvisdiverfitas aut prajcellentia, poéfin tamen fvecanam pa-

rum

v

äK > i« ( 5Knirn refert, utpote qua* fuas rioft aliena? Iitigv# Jeporereipicit,-nifi quatenus ad exempkim aliarum poterit e-mendari. Etenim lv(poov!xc non minimam habitam fuis-fe rationern commonftrant lingva; cultiores quam plu-rimsCj arqve ejusdem quoqve in vernacula habendam a-lio erimus in ioco o/lenfuri.

De fonis hasc fufficiant. Hifce geminum efHllud,quod non qusevis lingva ad res quaslibet exprimendascenfeatur acque apra ac alia. Tritiflimurn eft in hocargumento quod perhibetur Imperatoris Caroli V. delingvis quibusdam lui temporis efFatum, qvo alia Deum,alia dominam, eqvum tandem & malum genrum aliacompellandum pronunciavit. Et ut taceamus alios , no-tum qvoqueeflde lingvarnm qvarundam ad poéfin no-minatim comicam habilitate judicium iliuflris Hollber-gii, cujus adfententiam fumma erit illarum disparitas.a). Sed haslites noftras non facimus. Gerte, fi qva eftlingvarum ejusmodi diverfitas, q va? utiqve efle potefllonge maxima, ex earundem cultura & diflimillimis po-pulorum ftudiis pracipue eld derivanda: neqve tamenoaufTisiis, qua? (onus & idioma cujusvis lingvae gram-maticum conferre poflint.

Aiiam eamqve multo exftantiorem lingvarum di-verfitatcm efficiunt fignificatus vocum fecund arii & ad-ventitii, qvos cum neceflkas vel cafus progenuit, tumfeftiva aut non riunqvam male fedula hominum ingeniaexcogitarunt, magis ne ad perfickndas quam ad corrum-pendas lingvas non latis dixerimus. Ed fcilicet ubi co~piofe & cum grafia disentibus percommodos fe pra?beamtfignificatus ejusmodi; fed necrarius, ubimetus, obtrecla-tio aiiavc animi ievitas, qvibus fummum efl in ambi-guitate pcrfugium, dictiones optimas ita contaminant,

ut

»■ ..... i. ■ ^ — ' ■ —

a). Baron Hollbergs Liv og Levnet. p- pt 504. 311 321, 322. 331,

£ ) ( &öt «©n flne dedecoris nota aliqua in pofterum adhibe-ri qveant. Qvo longius huic abului graflari conceditur»co magis encrvari lingvam & decrefcere necefle eft: ac-que quo ambiguitati eft opportunior, eo qvoque ob-fcurior»

Accedimus ad id denique quod primo fuiflet locoftominandum, nempe dilfimillimam lingvarum vocescomponend procudendiqye felicitatem, utpote quae inre praefertim poética utramque fere paginam conftitoit.Digna funt in h oc argumento quae transfcribamtur ver-ba Prseclariftimi D.Le£t& Mag.Herveghr.Tam prarterea5,in componendis vocibus felix eft lingva noftra (Svcca-a,na) ut id fatis non poftimus admirari. Latinis com-„pofitio vocumnon adeo bene fuccedit, nam rudentifibi-,,lusj repandiroftrum» pecus incurvicervicum, aries rs-5,ciprocornis, quse exempii loco adferri folent, latinis au-„ribus vix placere poftunt. Grseca huic negotio multo5)eft aptiorr fed an noftra; praeftet adhuc quidem dubitoi). Sed de hac lingvarum prarogativa neqve nos dis-quirimus: iftam vero voces componendi fvecana; lin¬gva; facilitatem felicitatémqve in cenfu metrico. mul-tum imminui infra erimus vifuri, cum ad fe&ionem

profödaicam perventum fuerit. Nuncmanum de tabula.

b) Differt. de Genefi lingv« Svecanae P. I, p. 25*.

♦J* *£♦ *f*

r« C a*• *> »

'

v— • • • • :

"

.. 'f ;r 13 au7£& • ir > r rjx*

v-vji'^yO» . J:• • •'• V < ÄV '. -; ;■ ;• , •

'

-~^r-^ ■ :•'[„. p • '

an

Kl

.-' -■.

.

'■ ■ Ji V : i' «• . • Kr.. 5

•■ • ■ • -

- • -

. . , "■ - - - ..

: rrrj £ ia

E 3?