Hans Friedrich August Von Arnim, Hans Von Arnim, Zeno, Chrysippus, Cleanthes Stoicorum Veterum Fragmenta Volume 1 Zeno or Zenonis Discipuli 2005

8/12/2019 Hans Friedrich August Von Arnim, Hans Von Arnim, Zeno, Chrysippus, Cleanthes Stoicorum Veterum Fragmenta Vol

1/192

lOANNES AB ARNIM

STOICORVM VETERVMFRAGMENTA

VO L. 1

STVTGAHDIAE TN AEDIBVS B. G.TEVBNERI


2/192


3/192


4/192


5/192

STOICORVM VETERVMFRAGMENTA

COLLEGITlOANNES AB ARNIM

VOLVMEN IZENO ET ZENONIS DISCIPVLI

EDITIO STEREOTYPAEDITIONIS PRIMAE (MCMV)

STVTGARDIAE IN AEDIBVS B. G. TEVBNERI MCMLXIV


6/192

1121541

Alle Rechte, nch die der Obenetrang, des aasingsweiieii Nachdruckeiand der fotomechanischen Wiedergabe, vorbehalten

B. G. Teubner Verlagsgesellschaft mbH, Stuttgart 1964Printed in Germany

Druck: Jolins Beltz, Weinheim a. d. B.


7/192

Praefatio.

Ghrysippi Stoici fragmenta coUigendi auctor milii exstitit Usener,yir summe yenerandus, anno 1886; idemque qua via ac ratione ar-duum opus aggredi oporteret, docuit. Deinde casu accidit, ut ab Or-dine Philosophoruni Gottingensi praemium proraitteretur, siquis Zeuo-nis, Cleanthis, Chrysippi Stoicorum principum et diseipulorum reliquiasad res ethicas, politicas, divinas spectantes coUegisset. Ego vero, cumZenonis et Cleanthis reliquias a Wellmanno et Wachsmuthio ita vi-derem coUectas, ut non multa iis adici possent, in Chrysippum, quemneglectum iacere videbam, omncm laborem conferre perrexi, ut nonsolum ethica, politica, theologica, sed omnia eius fragmenta complec-terer. Postea demuni, cum haec Chrysippeorum collectio ad finemaliquo modo perducta et ab Ordine Philosophorum Gottingensi praemioornata esset, ita opus amplificavi, ut noh solum Zenonem et Cleanthem,sed etiam minores Stoicos, qui ante Panaetium fuerunt, comprehen-derem. Atque in hac re summam quidem operam dedi, ne quid mefugeret, sed non potui omnes auctores, quos Chrysippi causa perle-geram, iterum pertractare. Itaque quae altero et tertio volumine pro-ponuntur Chrysippi et discipulorum fragmenta, a me accurata aucto-rum lectione coUecta sunt; Zenonis auteni et Cleanthis fragmentorumcollectio, quae primo volumine continetur, ex Wellmanni, Wachs-muthii, Pearsoni (the fragments of Zeno and Cleanthes London 1891)libris ita repetita est, ut eam ad mei operis rationem universam ac-commodarem et quatenus possem, supplerem et corrigerem. Quodhic profiteri aequum duxi, ut \iris illis doctis debitam gratiam re-ferrem.

Itaque Chrysippeae quidem philosophiae accuratam atque plenamimaginem, quatenus potui, hoc opere adumbravi, Zenoni autem et Cle-anthi ea tantum adscripsi, quae in fontibus ipsis nomiuatim ad eosreferuntur. Ita enim res se habet: eam Stoicae doctrinae formam,quae imperatorum Romanorum aetate fuit, uberrimis testimoniisillustrare possumus eademque ex Chrysippi auctoritate tota pendet.

1*


8/192

IV PRAEFATTOZeno et Cleanthes quid docuerint, ita tautum enucleari potest, utquae nominatim ad eos referuntur, et cum hac Chrjsippea philosophiaet cum Posidonianis et cum Socraticis et Academicis Zenonis ante-cessonbus diligenter comparentur. Hunc igitur laborem exantlareneque volui neque potui, sed fundamenta tantum struere, unde illaequaestiones proficiscerentur. Nam fi-agmentorum coUectiones ita in-stitui oportet, ut ad ipsam quasi substantiam traditionis facilis aditusparetur. Ea vero quae non nisi subtili disquisitione ex illa materiaextrahi possunt atque ea maxime quae sola coniectura quamvis pro-babili nituntur, ab eiusmodi collectione procul habenda esse censeo.Quae cum ita sint, fieri non potest, ut Zenonis aut Cleanthis philo-sophiam ex sola fragmentorum lectione aliquis intellegat; potest fieri,ut intellegat Chrysippum. Altero igitur et tertio volumine hoc pri-mum volumen illustrabitur.

Atque de ratione in illis a me inita plura mihi erunt praefanda,cum de totius operis ratione pauca etiam monuero. Ordinem frag-mentorum ubique, etiam in minoribus philosophis ex doctrinae rationeconstitui, quae nisi ex altero et tertio volumine intellegi non potest.Zenoni, Cleanthi, Chrysippo indices subieci, quibus ad singulos librosfragraeuta librorum titulis insignita referuntur. Eam rationem secu-tus sum, quia doctrinam philosophorum restituentibus maxime inser-vire vohii. Testimonia quae ad vitam, mores, stihim philosopho-rura pertinerent, ubique placitis et fragmentis praemisi. Dicta{ajtotp^-iy^axtt^ XQias\ sicubi maior numeras exstabat, post fragmeutacollocavi. Adnotationem criticam ita conformavi, ut lectiones exvirorum doctorum coniecturis profectas sive a me ipso novatas signi-ficarem. Praeterea ex fontium editionibus criticis eas lectionis varie-tates adscripsi, quae ad res in fragmentis tractatas aliquid facere vi-derentur. In Diogenis Laertii textu recensendo copiis usus sum abHennanno Diels et Edgaro Martini benigne mihi commodatis. Ubinon suppetebat apparatus criticus ipse, quantum potui, elaboravi, utcorruptelis textum purgarem.

Quae prirao volumine continentur Herilli, Dionysii Metathe-nieni, Persaei, Sphaeri fragmenta, perpauca sunt neque sperari potestplura investigatum iri. Nam brevis fuit eorum auctoritas; atque ta-lium scriptorum siqui libris utuntur, nomina eorum, ut doctrinaespeciem captent, prae se ferre solent. Plura tenemus Aristonis Chiifragmenta, quamquam libros ab ipso conscriptos praeter epistulasfuisse nuUos Panaetius et Sosicrates dixerunt. Sed de Aristone CeoPeripatetico in eorum quae composui fragmentorum nullo cogitaripotest. Ea pai-tim ad doctrinam Chii pertinent, quae etiamsi nuUus


9/192

PRAKFAIIO VeiuB liber exstitisset, ex ChryRippi libris illum impugnantibus cumStoicis tum adversariis Stoicorum nota esse poterant, partim facet^;dicta sunt, item Chio, non Ceo tribuenda. Nam bfioiaiLdxayv collec-tionom, qua Stobaeus vel vetustioris florilegii auctor usus est, adChiuin pcrtinere, et ipse Stobaeus testatur et Laertii vita docet, iuquH diulccticorum sophismata cum aranearum telis comparantur. Vi-dentur autem multae AriBtonis Kcholae ab auditoribus litteris man-datae esse, unde Scneca auiplam illam cnarrationem epiKt. i>-l (n. JoOjhaurire potuit. Atque ex scholis et commentariis etiam similitu-dines illae (6|iiot(6,uaTa) ab aliis colligi potuerunt.

Iii altero et tertio volumine Chrysippi fragmeuta et doctrinaetestimonia cum iis testiiuoniis quae ad geueralem Stoicorum doctri-uam pertinent, ita composui, ut eam doctrinae formani, quae impe-ratorum aetatc fuit, quam plenissime repraesentarem. Atque typorumgenere tria locoruni geuera ita distinxi, ut rectis typis maioribus ipsaChrysippi fragmenta imprimenda curareni, i. e. locos, quibus ipsa Chry-sippi verba scrvaiitur, obliquis typis eiusdem mensnrae, quae de pla-citis Chrysippi, addito nomiue philosophi, proderentur aut certa ra-tione ad ea refeiTi possent, minutis deuique typis, quae aliquo modoad coguoscendam Chrysippi doctrinam utilia viderentur. Atque moneolectores, ne ea omnia, quae hoc tertio locorum geuere complexus sum,pro veris et propriis Chrysippi fragmentis a me vendi arbitrentur;sed omuia oiusmodi esse puto, ut aliquam necessitudiuem cum Chry-sippi doctriua habeaut. Nam quis neget, ubi de ipso Chrysippo fontesiiihil produut, etiam ea ad uos pertinere, quae alii philosophi ex Chry-sippi doctrina profecti eoque fundamento usi docuerunt. Itaque iismateriam utilem volui commodare, qui ex ipsis fragmentis Chrysippiet doctriuae testimouiis profecti, adhibitis etiam obscurioribus vesti-giis, de eius philosophia quaerere vellent. Eorum autem placitorum,quorum satis amplam testimoniorum copiam iam collectam haberem,quotiens plura etiam inveniebam testimonia, ea quae nihil novi con-tinerent ueque ulla re memorabilia viderentur consulto omisi. Quaevero ad philosophiam Chrysippi accui'atius cognoscendam utilia smit,ea volui quidem omnia complecti; siqua omisi, invitus feci. Sed fierinon potuit, ut omnia unius placiti testimonia uno capite coniunctatraderentur, quia foutium loci saepe ad res diversissimas pertinent;quos discerpi et per siugula capita distribui vetabat seutentiarum inipso foute conexus, quem servari oportebat. Itaque quae de quoqueplacito testimonia hoc opere contineautur, non nisi ex indicibus sub-iectis iutellegi poterit.

Praeter fragmenta apud alios scriptores servata libri ipsius Chry-


10/192

VI PRAEFATIOsippi, quamquaiu mutili, ad nos pervenerunt per papyros. 1. In Herc.Vol. Coll. Alt. V 22-25 misera frustula exstant alterius de provi-dentia libri. Septem colunmae sunt eius libri extremae, cum sub-scriptione XQvaCxnov tisqX nQOvoCag B, editae post Neapolitanos aGerckio in Fleck. annal. suppl. XIV p. 710. Quas cum in illo capiteVol. II quod est de providentia (p. 322 sq.) omiserim, hic ea propo-nere libet, quae aliquem fructum praebere possint. In col. I haecfere agnoscuntur: iv T(t x)d(j(/Aajfc t xaxti) Ixav' Xccxok(ov9^rj0iv ot)]-(lai yCvsd&ai {di ' aya&a \ yin)t,ova ovT(a, quae sententia etiam a Gelliofr. 1170 (Vol. II p. 336) Chrysippo tribuitur. In col. II disputassevidetur, omnia in mundo necessario fieri nXiiv tav XQa)\x^dv(x(o)vv(p

'

rj}i(bv I xal xGiv (a)Xl(ov i;((6t) i (ov. In col. III nihil intelligi po-test. In col. IV de cognominibus lovis disputatur, ut apud auctoremxeQl K66(iov cp. 7 et apud Dionem in Olympica: x)bv {^Ca 6)(oxriQaaivai (xai) \ (piikiov) xal ^bvlov (xal) \ noXi{i(t) xal &lXG}g (jtoXXa\x&S6vofia)0d^fi(yai. In col. V primum dicit, se iam finem huic librD im-positurum esse: avxov xaxanavcov xov X6yov. Deinde capita quae-dam disputationis enumerare incipit, quorum primum est: unam essenaturam unumque mundum: dsl yaQ dLeiXrj(pevat nQaxov (lev oxl (eCpap.) ovx ivdex(e)xaL (pv6LV aX(Xrjv) elvat xal aXXov(g x)66(iovg (xal)oxi ovtog 6 x6(6(Log) xax(e6)xrj (T^)t ((p)v6ei ave(X)kixag anex(ov7cccvx(a) xa (ov)xa. Cf. Vol. II n. 530 sq. In his verbis aveXXLX&gsignificat ita ut nihil deesset , scil. ex materia, quia mundus ix ndc6rjgi^S ov6Cag factus est. Quod moneo propter Gerckium, qui aduotat:avelhnag = avexXeCnxcog. Ad deos sive daemones pertinere viden-tur, quae in col. VI leguntur: (xav) (lev xad^' oXov dexxLxav ovxavaQtxrlg^ ov xaxCag, xav d' evavaXr]jtx(og n(Qb)g avxri(v i)x(6)v\x(ov,eav (11] xvx((o6l)v i]8r] exovteg. n(eQl) daL\(i6v(ov [Aat . . . . eL pap.]^(v)6eG}g (xa&o X)ov xavza 8LeLXr](pivaL \ (n)Q06r]xev. Sequentia noncerta ratione suppleri possunt. In col. VII haec leguntur: iav xao(i(o)ia (en)i\yivr]xaL (n)QovoCaL, (x)b \ ^(Lb)g nQovoCa^^L^ xa(vx)a \(dL)axri6d-a(L) [(oxeL6&a pap.], Se(iy i(neX)d-eLv aQXO(iivovg a(n)b \ x&v(xl))vx&v xal xav \ (pv6a(ov, xa^cc^neQ) i(va)Qx6(ievog (e)lna, Qrfd^t]6e\Ta(t) di XL nsQL xovxcov \ xal iv xolg ^;uo/taV(otj. | Tonov d ' avxovxaxa . Scil. rationem, qua Juppiter per providentiam mundum gu-bernat, demonstrari oportet ex ea ratione, qua plantae a naturis, ani-malia ab animis suis reguntur (a;ro xav ilwx&v xal xav (pv6eG)v).

Deinde habemus 2. XQV6Cnnov AoyLxcov Zrjxrj^iccxcov ^, editum aCroenerto Herm. XXXVI 552 sq., a me Vol. H p. 96sq., qui quamquamnondum ita restitutus est, ut totus conexus sententiarum perspicipossit, multa tamen insunt, quae optime intellegantur et de logica


11/192

PRAEFATIO VnGhrysippi ratione nova nos edoceant. Hic liber dubitari non potestyquin idem sit, de quo Valerius Maximus VIII 7, 10 (Vol. U n. 19 p. 10)haec prodidit: ^Citerioris aetatis metas, sed non parvi tamen spatiiChrjsippi vivacitas flexit: nam octogesimo anno coeptum undequadra-gesimum Aoyixav exactissimae subtilitatis volumen reliquit.^' Patetenim haec non referri posse ad omnia Chrysippi scripta logica, quaetrecenta et undecim fuisse catologus Laertianus testatur (Vol. II p. 8, 2Hhuius operis), sed certum aliquod significatur opus logicum, quodundequadraginta fuit voluminum. Huius titulum non fuisse ôyi-xSiv A& simpliciter, sed Aoyix&v ZrjtrjfLciTojv A@ nos docet auctorcatalogi Laertiani, qui, postquam cetera scripta logica per quattuorlocos disposita euumeravit, quintum locum addit: Aoyixov tdxovta t&v 7CQ0iQr]fiivG>v tettaQov diutpoQav ixtbg '6vta xal xsql-i%ovta Kyas} ^xoQad-qv xai oi 6(0(iatLxas ^rjtrleeLg ôyixag jccqI tcbvxataXsyofiivav. Zi^trjfidtcov A@. Conspirat numerus librorum. NequeZrfT^^fiata hoc opus, quod ad solam logicam pertineret, inscriptumfuit, cum etiam rjîxd et (pv6t,xd Chrysippi ^rjtijfiaTa exstarent, sedZriTijfiata koyixd. Illud koyixd in catalogo omitti poterat, cum exantecedentibus subintelligeretur. Itaque etiam titulus cum ValerioMaximo conspirat. Nam ex plena tituli forma: Xoyvxd ^tjT^fiata^ Va-lerius ^rjtrjfiata, catalogus koyixd omisit. Accedit quod ea, quaeValerius de illo Chrysippi opere prodit, ex iis demum intelligi pos-sunt, quae catalogus Laertii docet. CoUectae erant in hoc opere mi-nores quaestiunculae logicae, quae propter parvum ambitum separatisvoluminibus edi non poterant; eaeque ad omnes logicae partes perti-nebant, unde factum est, ut tota collectio ad nullam e quattuor illispartibus referri posset. Per se intelligitur non uno tempore, sed persingula volumina hoc opus editum esse, quotiens quaestionum con-scriptarum summa modici voluminis ambitum aequaret. Inde factumest, ut undequadragesimum idemque ultimum volumen a sene philo-sopho paulo ante obitum conficeretur. Atque ea re uti potuit auctorValerii, ut Chrysippi constantiam usque ad mortis limen in laboreperseverantis illustraret. Huius igitur operis primum volumen nuncnobis restituit Croenerti industria.

Item ipsius Chrysippi liber vulgo creditur 3. Papyrus LetronniixsqI djcotpatLxav, denuo post Th. Bergkium a me editus Vol. U p. 52 sq.Atque certum est hanc scriptionem ad Stoicam eamque ChrysippinEQi dxotpatLxav doctrinam aliquo modo pertinere. Sed ipsum Chry-sippi librum tcsqI dnotpatixGiv nos tenere credi nou potest. Nihilenim docetur, sed enuntiata negativa ex poetarum libris collecta adexaminandum proponuntur utrum sint dnotpatixd necne. Itaque vi-


12/192

Vm PRAEFATIOdentur haec vel in usum discipuli alicuius scripta esse, ut ille exer-citationis gratia sententias poetarum examinaret, vel quod probabiliusvidetur ab ipso discipulo scripta. Fortasse magister nihil nisi ipsospoetarum locos discipulo tradidit iussitque eum ratione syllogisticaexaminare, num essent d7to(pccTLX& a^Kb^cctcc. Atque partim sunt,partim non sunt. Rem propositam ut recte perficeret, oportebat disci-pulum et ea quae de axiomatis et ea quae de syllogismis Chrysippusdocuerat, cognita et perspecta habere. Sed ille valde indoctus fuissevidetur. Nam omnia in suspenso reliquit, cum vai ov et propositio-nibus minoribus (talg nQ06l'i]ilfS6i) et conclusionibus (tatg imtpoQcclg)omnibus adpingeret, postmodo alterum ex illis vocabulis, sive vaC siveo^, prout melius visum esset deleturus. Talis scriptio videretur amagistro proficisci potuisse, qui discipulum proprio iudicio usum autvaC aut ov delere iuberet, nisi omnes fere illi syllogismi ita confor-mati essent, ut nihil concludi posset, si propositio minor affirmaretur.Hanc enim plerique formam habent: sl tb :cQG>tov tb dsvtsQov vccC'ov' t6 dsvtsQov. vaC' ov. tb nQ&tov. Patet hac syllogismi formanihil concludi potuisse, nisi negata secunda propositione. Tum enimxceta tbv dsvtSQOv XQVffiTtJCov avccjtodsixtov hic syllogismus evadit:si t6 XQatov^ tb dsvtsQov akXa [lijv ov tb dsvtSQov ovx aQa xoTCQ&tov eaque ratione discipulus eas poetarum sententias agnoscerepoterat, quae non essent dzo(patixa di,iG)(iata. Affirmata autem alterapropositione patet nihil omnino concludi potuisse. Pauci sunt syl-logismi xatd tbv nQcotov XQv6Cnnov dvan68sixtov hac forma usi:sl t6 nQcbtov t6 dsvtsQOV vaC' ov' t6 nQ&tov vaC' ov' tb dsvtsQov:(1), 2, 12, 14, 15, 22. In his igitur scriptor id enuntiatum, quodei ad exarainandum erat propositum, krjyov posuit iv t& ffvvrjfi^svG)i. e. in propositione maiore. Haec forma erat ex usu, ubi propositiorainor (fj nQOdlrjcpig) affirmari poterat. Negata enim nulla omninoevadit conclusio. Miram vero accidit, quod iis tantum locis hac formausus est, quibus propositionem minorem negari oportebat. Itaquecum tanta appareat in tota scriptione scriptoris inscitia, a Chrysippocei*te non profecta est, acutissimo logicae auctore. Atque cum totaratio vitiosa sit, dubitari potest, num singula, quae in papyro exstant,errata corrigere liceat. Quae cum ita sint, erunt fortasse qui om-nino hunc libellum in Chrysippeorum syllogen a me recipiendumfuisse negent. His vero non assentior. Insunt enim in hoc libello,quamvis pauca pro amplitudine, vestigia Chrysippeae doctrinae. Adsyllogisticam quidem doctrinam nihil lucramur, nisi quod Stoicorumest, lemmatis condicionalibus plerumque uti; quae vero de axiomatisChrysippus docuit, aliquomodo illustrantur, Sed de ipsa doctrina


13/192

PRAEFATIO IXdisputare, non huius est loci. Hoc tantum mibi addendum est, cumlibellum ederem, locis quibusdam me erravisse. 1. Erravi quod p. 52iu adn. Bergkii rationem, ovx p. 52,37 delentis, dubiam osse dixi.Est enim verissima. 2. P. 53, 23 inserenda est haec (MJtfZiy^tg, quaeper errorem omissa est: val oi &vt(xeitai d^iana xatcapauxbv r^'Ohi ijv Ttjiaa. 3. P. 50,3 secuiidum ov (ante E{fQt>xidi)s)nnnc mihi videtur delendum esse,

Restat illa papyrus Ilerculanensis 1020, quam in Herma XXVp. 473 sq., ad Chrysippum rettuli. Atque quae in illa commentationedixi, etiam nunc probo. Probabile enim puto ipsius hunc esse librumChrysippi, e quo etiam Arius Didymus apud Stobaenm ecl. H 111, 18 W.(Vol. III u. 548) hausisse videtur.

Fragmenta Chrysippi primus collegit fiaguetus anno 1822 iuAnnalibus Academiae Lovauiensis. Hic liber nullam fere utilitatemmihi praebuit. Voluit euira Baguetus ea tantum fragmenta ChrysippicoUigere, quae adscripto philosophi nomine leguntur; ego vero abUsenero monitus longe aliam rationem secutus sum, quam supra ex-posui, ut etiam latentia Chrysippeae doctrinae vestigia eruerem. Ac-cedit quod ille omuia fere fragmenta ad certos libros rettulit. Sedconstat ex rebus tractatis de sede fragmentorum Chrysippeorum ple-rumque nihil concludi posse, cum philosophus in multis libris easdemsententias repetere solitus sit. Cf. Vol. 11 n. 30. Etiam in textibusconstituendis neque diligens ueque acutus fiiit Baguetus. Coramen-tarium quidem addidit ille satis verbosum, quo ipsa fragmenta quasiobruuntur. Mihi magis ex usu visum est, ipsa fragmenta, secundumdoctrinae capita ordine quam maxirae perspicuo disposita, proponere.Duorum operum Chrysippi, TceQi JiQOvoCag et tceqI (IftaQfidvrjSireliquias collegit Alfredus Gercke iu Fleckeis. Amial. suppl. 14 (1885)p. 601 sq. Quem optinie de illis fragmentis meruisse constat. Eranttamen et in sententiis eligeudis (maxime quidem in Alexandri libro,quem de fato scripsit) et in textibus constituendis, quae rectius ad-ministari posse crederem.

De graTissimis philosophiae Chrysippeae fontihus.Ut collectione testimoniorum, quam in altero et tertio volumineproposui, ii qui in philosophiam Chrysippi inquirunt, recte uti pos-sint, maxime opus est, ut de singulorum fontium indole recte iudi-cent. Itaque, cum de omnibus auctoribus disputare longum sit, deiis quidem, quibus longe maxima testimoniorum pars debetur, panca


14/192

X PKAEFATIOmihi praefanda esse sentio, ut quo quaeque iure ad Chrysippum rettu-lerim quaeve fides iis habenda sit, intellegatur.

De Plutarcho.Plutarchus cum duobus libris contra Stoicos conscriptis permultaChrysippi fragmenta ita attulerit ut non solum propria philosophiverba sed etiam librorum titulos unde desumpta essent describeret,multa et nomine philosophi et titulo libri omisso, duplex quaestiooritur, altera num ipse Plutarchus tot Chrysippi libros versaverit,altera, quae ex illa priore pendet, num ea quoque quae sine nominepassim afieruntur ad eundem Chrysippum referenda sint. Ac primumquidem per se vix credibile est, tot Chrysippi libros ab ipso Plu-tarcho tanta diligentia et lectos esse et excerptos, ut discvepantiasquae inter locos diversorum librorum longe inter se remotos inter-cederent, posset animadvertere. Nam quae difficillima fuit vel ipsisStoicis Chrysippeorum lectio, eam alius disciplinae alumno tanto me-lius cessisse probabile uon est. Ut igitur nostratium philosophorumdoctrinas quidem norunt quicunque liberalibus artibus eruditi sunt,libros quorundam, qui spinosa disserendi ratione utuntur, ne doctiquidem, ita Chrysippus ex eis auctoribus videtur fuisse qui a plurimiseruditorum omnino non legerentur neque ab ipsis philosophis nisidoctioribus. Huius rei documento sunt Ciceronis scripta philosophica,quae nullam ipsorum Chrysippi librorum notitiam produnt, documentosunt Senecae dialogi et epistulae, quibus cum assiduam recentiorumphilosophorum lectionem redoleant, nuUum vestigium inest studii dili-gentioris in Chrysippo coUocati. Testis est Epictetus in Arriani Epi-cteteis (I 4,6), eos Stoicorum alumnos qui multos Chrysippi libroslegissent eosque qui siue praeceptore Chrysippum legere animo vale-rent, hac re exsultare solitos esse tamquam multum in sapienta pro-fecissent. Atque in scholis quidem Stoicorum eadem aetate discipulosexplicandis Chrysippi verbis exercitatos esse, idem Epictetus saepiustestatur, sed quid hoc ad Plutarchum? At ne hos quidem Chrysippilectione studia inaugurasse arbitror, sed primum introductiones quas-dam arcessivisse (Epictet. diss. II 16, 34: Eldaycoyccg ^nQai^d rivccg xuiXQVGlnnBia aviyvcav cf. ibid. 17,40: xav ^tccdag rdg eiGayayag xalrdg (SvvrdÊig rdg XQv6tn7Cov (itrd rav ÂvrmdrQov Tcal l4QXdr](iovduXdôfiev) quales et tunc permultas exstitisse credibile est et nosetiamnunc habemus Dioclis apud Diogenem et Arii Didymi apud Sto-baeum exempla. Sed de his quidem alio loco fusius erit disputandum.Plutarchum certe tam diu et tam diligenter Chrysippo operam de-disse, credi non potest. Neque Galeni exemplo id tueri possis, quem


15/192

PliAEKATIO 3Ucomplura Chrysippi scripta ipsum legisse constat. Nam inde a 6a-leni tempore tales libros, qualem de Hippocratis et Platonis placitis''ille condidit, quibus toti adyersariorum libri per singula enuntiataimpugnarentur, valde in more fuisse, etiam Alexandri de fato, Orige-nis contra Celsum vel, si ad inferiora etiam tempora descendimus,Cyrilli contra Julianum aliisque patrum ecclesiae libris monstratur.At multo diligentiore et assidua magis lectione opus erat, ut taliaconderentur, qualis Plutarchi de repugnantiis Stoicorum libellus exstat.Sed ipsam librorum Plutarcheorum formam examinemus, si forte indequaestio dirimi possit. Ac primum quidem de ordine et conexu sen-tentiarum, postea de rebus a Plutarcho tractatis quaeremus. Quodsiproprio Marte Plutarchus cum Stoicis confligeret, aut omnia, quae exChrysippi libris excerpserat, certo quodam ordine digessisset aut siii-gulas repugnantias nuUo ordine coacervare satis habuisset. Quae reroper librum de repugnantiis regnat ratio ut partim in ordinem resdigerantur, partim inordinatae et inconexae relinquantur, eam a saniscriptoris mente abhorrere iudicamus, qui quidem in tota libri con-formatione a se ipse pendeat. Quae libri forma ut accuratius intel-legeretur argumentum per capita esset enarrandum, sed exemplisrem ostendere sufficiet. Quae igitur inde a cp. 31 usque ad 40 cri-mina profemntur, exemplum praebent disputationis suo ordine aptedecurrentis: nam 6 tcsqI d-eav Xdyog his capitibus ita examinatur, uttres illae divinitatis qualitates, t6 evxoirjrixdv^ t6 cccp&aQtov, t6 fia-XttQLOv deinceps tractentur. Antecedunt autem theologiam ethicainde a cp. 1 1, quae tamen haud raro alienis interrumpuntur, ut cp. 23,24 et cp. 28, 29. Nec non cp. 14, 16 quamquam ad ethica pertinent,filum interrumpunt; his enim Plato et Aristoteles a Chrysippi repre-hensionibus defenduntur, quo vinculo res alioqui diversas scriptorcomprehendit. lam cum etiam cp. 24 et 29 eiusdem disputationisvestigia appareant, quam alio libro longius se persecutum esse ipsePlutarchus testatur 1040 D (a fihv ovv Qrjtiov vjcIq nxdtavog iv&XXotg yeyQantai XQog avtbv), his autem omissis cetera r6v xeQl&ya^Giv xai xax&v xal tccqI 0o(pCag xal xaxiag k6yov contineant, duosfontes a Plutarcho adhibitos esse suspicamur. Neque enim ordinem,quem ipse instituerat, aliena inserendo turbasse censendus est. Acce-dit quod, cum altero libro, qui de communibus notitiis inscribitur,eadem fere ethica et theologica Stoicorum placita ita impugnentur,ut pleraque repugnantiarum capita cum aliquo communium noti-tiarum capite simili comparari possint, eorum quae additamentaesse docui in altero libro nec vola nec vestigium exstat. lam adipsas res a Plutarcho tractatas pergamus. Quo loco hoc statim mo-


16/192

Xn PRAEFATIOiiendam est, tot refutatioDes placitorum Stoicorum, et acumine etnumero insignes, non videri ab ipso Plutarcho proprio Marte com-positas esse. Num probabile est Plutarchum, hominem doctum etassidua antiquorum lectione imbutum, quae a pristinis Stoicorum ad-versariis contra illos disputata erant neglexisse? Utrum probabiliusest acutissimas Chrysippi et Antipatri refutationes easque maximequae ad verba magis illorum quam ad rem spectant, post couiphirasaecula inventa esse an ab ipsis illorum aequalibus et adversariisacerrimis? In libro de comm. not. cp. 27 extr. post longiorem dispu-tationem, quae ad Stoicain nQl TsXovg doctrinam pertinet, haec additPlutarchus: ccXXa tovxo ^sv d6iv ot %Qoq ÂvxMaxQOv otovxat Xeya-0dâi, (lij TTQog rijv aiQ6iv. Quid igitur? nescitue ipse Plutarcbusquem philosophum impugnet? Famaue accepit, ad cuiusnam philosophidoctrinam spectent argumeuta ab ipso excogitata? Patet, ui fallor,hoc modo uon posse loqui nisi eum, qui argumenta ab aliis traditaet accepta prodit.

Hinc ad aliam rem eamque gravissimam facilis transitus. Sci-licet mirum est, quod praeter ipsum Chrysippum uuius fere Antipatridoctrina compluribus locis spectatur. Nam exceptis primis repugnan-tiarum capitibus ne Zeno quidem et Cleauthes respiciuntur, eorumqui post Autipatrum fuerunt uuUa omuino mentio occurrit. Quodquale sit ut accuratius iutellegatur, facit locus imprimis memorabilisde repugn. cp. 38, ubi Phitarchus verba Antipatri affert ex libro dediis, quibus omues philosophos diis &(p%âQ6Cav tribuisse testatur.Deiu Plutarchus haec verba iufert: ovdEig ovv i6ri rcov ndvrav 6XQv6L7C:n;og xar' 'JvrCjtarQOV ovdeva yaQ ohrai jtXijv tov jcvQoga(p%aQrov elvai rav &eG)v. Quibus verbis egregrium acumen inest,si ab aequale Autipatri coutra Autipatrum et Chrysippura, nuUumfere si contra sectam Stoicorum dicta snnt. Nam Chrysippus carpi-tur, quod ea, quae nemiui philosophorum placuisse ipsius discipulusprodat, docuerit, Antipater carpjtur quod principem scholae suae auc-torem ueglexerit. Tales igitur cavillationes cum personas, non remspecteut, ab aequalibus profectas esse consentaneum est.

lam quod antea diximus, argumenta a Plutarcho prolata non po-tuisse ex ipsius officina prodire, etiam siugulis exemplis probabimus.Conferendum igitur comm. notitiarum cp. 35, quo de igne mundisemine agitur (rb


17/192

PRAEKATfO XDIConferenda porro ea, quae Cicero ia iertio de natura deorum (l e.Clitomachus) ep. 2G40 contra providentiam Stoicorum deorum dis-putat cum iis quae utroque libro Plutarchus exhibet comm. notitia-rum cp. 3134 repugnautiarum cp. 3037. Nam cum univeraapugnandi ratiu conspirat, tum siuguhv quaedam notari possunt, quaeeundem utriusque commentationis auctorem quasi digito monstrant.Velut in utroque Plutarchi libro (de comm. not. cp. 33, de repngn.cp. 31) cum in stultitia summa secundum Stoicos miseria sit, omnesfeiê homines stultos, inimo insanos esse a providentia alienum de-monstratur. Ei yovv oi Q^sol aExaâXkîLtvot, ^Xdmeiv iîXoisv iî^tti

oux Sv dihaivro diadêtvai x^^Qov i] vvv i%oyiev. Cf. Ciccronisverba cp. 32,79: Nam si stultitia immortalibus dicitis etcp. 28,71 Quid enim potius hominibus dedissent, si iis nocere vo-luissent?*^ Porro eonferatur Ciceronis cp, 30 de virtute non adiis data et de lovis nominibus cum verbis Plutarehi de repugn. cp. 31EtitSQ ovv t) ^tdiS ete. et comm. not. cp. 32 inde a verbis tl 6h &vai-Q0V6L usque ad finem capitis.

Plures etiam inter utrumque scriptorem similitudines possimostendere; sed quae adhuc protulimus sufficiunt, ut ceteras quoqueargumentationes non ab ipso Plutarcho inventas esse probetur. Re-pugnantiarum cp. 10 Plutarchus iudicium fert de duobus Chrysippilibris, quibus ri^v Lvvri^tiav altero impugnaverat, altero defenderat;ixelvo 8\ aXri^hs oti ôvlrj^tlg avîg 6vvtintlv Tfj 6vvrj&tCa ivdt-iOTtQog yiyovtv iavxov xal xo 6vvxayfia xov 6vvrdy[iaxog fialaxto-xtQov. Quodsi ipsius Plutarchi hoc esse iudicium opinaris, cf. Cic.Acad. priora II 27, 87 ipsum sibi respondentem inferiorem fuisse etibidem 24, 75.

Multa quoque apud Alexandrum inveniuntur cum in quaestioni-bus ceterisque scriptis minoribus tum in commentariis quae cum Plu-tarcheis aliquatenus conspirent, ut quaest. I 14 oxi xad ' ovg fuivovt6 xaXbv ayad-6v i6xLv^ ovdhv ol dêol rotg dvd^QaTioig 7taQixov6ivdya&6v cum loco supra raemorato, quaest. I 4 de fato cura repugn.ep. 46 et multa quae enuraerare longum est. Cum vero Alexandrumex Plutarcho hausisse et per se et propter rationem similitudinis cogi-tari nequeat, quae ad materiam magis quam ad formara argumenta-tionum pertinet, immo probabile sit pleraque antiquiorum Peripateti-corum et Academicorum libris Alexandrum debere, haec quoquesuspicionem nostrara confirmant. Unum etiam Galeni locum adderelibet de Hippocr. et Plat. plac. IV p. 351 Mtt. En ipsa Galeni verba:IJtQl 6h xov î) (pQovxL^tiv xfig XQog iavxbv ivavxioXoyiag avxbv (scil.xbv XQv6i:t7tov) excov iri uvQia Xiytiv, fi xdxa av xal v6xtQov, ti


18/192

XIV PRAKFATIOlucxQotiQtt;; ixLXafioCfirjv ^xoXrig, els fiCav a&QoC6ai(iL nQayâreCavanavta^ naQakvnciv lakka fiovav tutv olxsCav tolg vvv jiQOKeiiievotg(ivfjfU)Vv6Gi. Ni fallor id quod Galenus se postea facturum proraittit,plane idera est quod feeit Plutarchus in libro de repugnantiis, quemexceptis primis octo capitibus ad unum Chrysippum pertinere supramonui. Neque facile adducor ut credam, hanc rem Galenum nuUopraeter ipsum Chrysippum fonte adhibito tractaturum fuisse. Noveratsine dubio cum verba illa chartae mandabat, fontem inexhaustum,unde agros suos irrigari posse sperabat. Sed fontem iUum non putofuisse quem nos legimus librum Plutarchi, quippe qui de Stoicorum,non de Chrysippi repugnantiis inscriptus sit et pauca tautum ex totodoctrinae orbe coraprehendat ad moralera philosophiae partem plera-que spectantia. At Galeno eiusmodi fons circuraspiciendus erat, quinaturalem quoque philosophiae Chrysippeae partem impugnaret.Ne id quidem neglegendum est quod tot loci Chrysippei iidemin utroque libro afferuntur. Nam si omnium librorura thesaurura admanus habebat, cur ad eosdera seraper locos revolvitur? Pendebatnimirura a delectu, quera auctor ille vetustus fecerat. Hae fere causaesunt, cur Plutarchus non ex ipso Chrysippo sua orania hausisse, sedcura verba Chrysippi tum refutationes apud aliura auctorem invenissevideatur.

lam ut qualis ille fons fuerit indagetur, primum de tempore eiusvidendum est. Atque ex eis quae de Antipatro supra disputaviraussequitur, ut de aequali illius cogitetur. Quod vero ad sectara aucto-ris attinet, quin Acaderaicus fuerit dubitari non potest. Nam Acade-raico Diaduraeno Plutarchus in cora. notit. personam tribuit refuta-toris, neque alius sectae patrono tribuere poterat, cum tota refutandiratio scepticam magis quam dogmaticara speciera praebeat. Seraperenira mera adversariorum refutatione scriptor contentus est, nunquamad propriorura placitorura deraonstrationem progreditur. Neque rae-liore exeraplo adumbrari potest, quid Sextus dicat slg akXotQCav vXrjviîâCveiv xal ixl 6vyxG)Qrj6Si tav iteQoCag doyfiatLô[ievG)v 7C0Ll6d-aLtovg Idyovg (adv. math. IX 1). Hanc autem impugnandi rationcmCameadis et Clitomachi propriam fuisse Sextus testatur. Carneaderaautera Acaderaicorum longe nobilissimum Antipatri Stoici aequalemfuisse constat, cuius disputationes litteris raandavit Clitoraachus (Diog.Laert. IV 10). Hunc igitur a Plutarcho compilatura esse suspicor.Cui suspicioni favent, quas cum Ciceronis de nat. deorura lib. IIIPlutarcho similitudines intercedere dixi. Hunc enim Ciceronis librume Clitomacho potissimum haustum esse, comraunis opinio est. Necrefragatur Peripateticus Philonis personati, immo raagnam arguraen-


19/192

PRAEFATIO XVtorum partem, mutatis yidelicet quae miuus apta viderentur, ex alteraschola in alteram transmigrasse arbitror.lam de altera quaestione videamus, quam cohaerere cum illadixeram: quomodo iudicandum sit de tempore et auctore sententiarumStoicarum quae a Plutarcho sine nomine afferuntur. Si igitur verasunt quae ante disputavimus, valde est verisimile, pleraque omniaStoicorum placita quae apud Plutarchum exstant, ad antiquioremscholae aetatem esse referenda. Nam quamquam per se fieri potuit,ut Plutarchus quae ex fonte illo hauserat, ex recentioribus fontibusatque sua ipsius aequalium Stoicorum notitia amplificaret, multo tamenprobabilius est in omnibus eum a fonte illo pendere. Neqne rerumipsarum indoles atque natura huic opinioni refragatur. Ne Diogenisquidem aut Antipatri multa videntur inesse, quamquam Antipater ali-quoties spectatur, Panaetii, Hecatonis, Posidonii nullum vestigiumdetegere potui. Itaque non multum a vero aberrabit, qui omniaPlutarchi de Stoicorum placitis testimonia ad Chrysippeamphilosophiam rettulerit.

Atque eadem fere est eorum natura quae in aliis libris PlutarchusStoieorum placita profert. Ita quae in libro ytsQl rov i^


20/192

XVm PRAEFATIOlibrorum antiquiorura lectione pendeant, plura tamen quae cassa sintveteris doctriuae memoria. Sed ne illa quidem quae ad priorum tem-porum exemplaria effingit, iis comparanda sunt, si fidem spectes sin-ceritatemque, quae acerrimi

illi Stoae adversarii, Plutarchus, Galenus,Alexander nobis suppeditant. Illi enim et Chrysippum maxime im-pugnaverunt et genuinam illius memoriam sive ipsis verbis aflferendissive placitis enarrandis propagaverunt, Seneca vero et iis auctoribusse addixit, qui inde a Panaetio Stoicam austeritatem mitiorem reddereet orationis ornamentis condire conabantur, et non tam illorum doc-trinam enarrare quam ipse illorum copiis adiutus philosophari voluit.Sunt tamen multa, quae sine excusatione proferre, cum suae aetatispalato non conveniant, Seneca vereatur atque ea potissimum nos au-cupati sumus. Facile enim plerumque intelligitur, cum aliena mutua-tur, neque ei, qui ut Chrysippi vestigia detegat Senecam percurrit,magnopere verendum est, ne Chrysippo adscribat, quae ipsius Senecaesunt. Multo magis cavendum est, ne Posidoniana vel Hecatonea re-cipiamus, quorum permulta fuerunt, qnae ad similitudinem veterisrationis efficta essent. Hi enim philosophi, cum in paucis ethicorumlocis maximeque in eo qui de officiis est nova excolerent, Posidoniusetiam in psychologia, in astronomia, in meteorologia, longe plurimatamen Stoae veteris placita defenderunt, partim veteres syllogismosrepetendo, partim similes eorum excudendo. Ea igitur, quae a mediaeStoae auctoribus ex suae aetatis ingenio proprio Marte excogitatasunt, facile plerumque a nobis vitari poterant, ea vero quae ad vete-rum exempla haud pauca effinxerunt, ab iis quae ab ipsis traditaacceperunt raro fit ut discerni possint. Itaque multa ex iis auctori-bus, qui a Posidonio pendent, ex Seneca, ex Cleomede, ex AchillisIsagoge in Chrysippeorum syllogen recepi, non quo iutegram illiusdoctrinam prodant, sed quod capita a Chrysippo accepta suis inventisPosidonium excoluisse persuasum habebam. Nam si eis reliquiisChrysippi vellemus contenti esse, quae vel nomine adscripto produn-tur vel ex ipsius libris diligenter exscripta vel epitomata esse pro-bari possunt, multa quae ad accuratiorem eius cognitionem usui essepossunt, neglecta iacerent. Immo ea quoque recipienda sunt, quaeChrysippea alienis permixta produnt, dummodo memoria teneamus,dubiam esse fidem eorum et auctoritatem. Ac fortasse exsistent, quimeis excerptis usi aliena quaeque a Chrysippeis secernere valeant,Neque enim fieri potest, ut is, qui tantae latitudinis provinciam solusadministret, in singulis ad exactissimam normam omnia absolvat.Haec igitur de iis monita sunto, quae e Senecae, Cleomedis, Achillislibris excerpsi.


21/192

PRAEFATIO XIXDe Philoue Alexandrino.

Diyersft ab his et tameu siniilia sunt Philonis Alexandrini Stoica,quorum permagnum numerum recepi. Philo enim in ea re Senecaesimilis est, quod ipse quoque a Posidonio et ceteris mediae Stoaeauctoribus nec non ab Antiocho pendet, ut, si hoc spectes, quae deillo diximus, ad Philonem quoque pertineant. Cum vero ad sapieutiset insipientis personas Philoneorum maxima pars spectet, quem locuma yetere magis quam a media Stoa excultum esse constat, raro fit utdubitemus. Alia tamen eaque Philoneorum propria exsistit dif^cultas,quod scriptor, nitorem et amplitudinem orationis singulari diligentiacaptans, reformidat obsoleta et inusitata Stoicorum vocabula. Undefit ut in Philoueis ad rem niagis quam ad verba attendeudum sit,quae plerumque a genuino squalore seusim deflectuutur. Hoc quo-que monendum est, saepissime hunc auctorem in uuo eodemque enun-tiato sua alieuis permiscere. Cum vcro tam manifesta sit Stoicorumplacitorum a propriis Philonis cogitatis discrepantia, ut quivis medio-criter rei peritus facile ea discernat, ne monere quidem lectorem*)in singulis necessarium duximus.

De Cicerone.Pergo ad Ciceronem cuius in philosophicis auctoritatem iu Epi-

cureis examiuavit Usener. lu hoc igitur maiore etiam cautioue opusest, cum ad ipsam Posidouii et Pauaetii aetatem prope accedat ideo-que a mediae quam vocant Stoae auctoribus totus fere in Stoicispendeat. Aliud etiam accedit quod difficultatem augeat. Nam cumAcademici aetatis Cicerouianae (Philouem dico et Autiochum) ipsiquoque a Stoicis tam multa mutuati sint, ut ex horum libris Stoico-rum placitorum coguitiouem Cicero haurire potuerit, fieri potest, utprimum Cicero Academico libro usus esse videatur, deiude Academi-cum illum mediae Stoae auctore usum esse ostendamus, huuc deni-que Chrysippo aliquatenus usum esse appareat. Quo fit ut lubricavia et saepe praerupta per tot medios gradus a Ciceroue ad ipsumChrysippum asceudatur. Neque enim facile discerni potest, quibus inrebus a pristino exemplari primum mediae Stoae auctor, deiude Aca-demicus, deiude ipse Cicero deflexerit. Exemplum praebet primus

1) Excerpseram olim haec Philonea ex editione Mangeyana; postquam novaeditio, a Leopoldo Cohn et Paulo Wendland curata prodiit, cum hac omnia ez-cerpta contuli. Sed in eo peccavi, quod editionem ubique Wendlandianam dixi,cuius primum et quartum volumen a Leop. Cohn, alterum et tertium a Wend-landio editum est. Cuios erroris veniam peto ab eo viro docto, cuius laudi in-vitu obtrectavi.


22/192

XX PRAEPATIOliber de legibus, qui cum ex Antiocho, Stoicorum in plurimis vin-dice, maximam partem exscriptus sit (vide manifesta Antiochi vestigia 37. 38 impressa maximeque haec verba 38 his onmibus haecquae dixi probantur ad totam quae praecessit disputationem relata)cum Stoicorum de lege et iure placitis accuratissime si rem ipsamapectes conspirat. Inesse tamen in singulis maximeque in verbis quaea Stoicis aliena sint, probabile est. lam quonam Stoico auctore An-tiochus usus sit, nemo tam audax erit, qui ipso Antiochi libro desti-tutus extricare conetur. Nam quod res cum Chrysippi de eisdem pla-citis fragmentis conspirant, nihil fere probat. Potuit sane Antiochus,ut saepe fecit, ipso Chrysippo uti, potuit eorum qui post illum fue-runt librum aliquem arcessere. Sed utut haec res se habet, recte mefecisse arbitror quod in Chrysippeorum coUectionem pleraque huiuslibri argumenta receperim. Nam quae paucis fortasse additamentisaucta, in paucis etiam deflexa, maximam partem Chrysippi esse cer-tissimum sit, ea non par erat apud me desiderari. De fontibusTusculanarum disputationum libri tertii et quarti in variasopiniones viri docti discesserunt. De Chrysippo cogitatum est, de Posi-donio, de Antiocho, de Philone. Neque huius loci est, meam de totaquaestione sententiam aperire. Sunt tamen in hac quaestione, quaecum nostro opere tam arte cohaereant, ut fieri non possit, quin rempaucis perstringamus. Ac primum quidem videamus de libro tertio.Ubi Hirzelius magnam dedit operam, ut Posidonium a Cicerone nonadhibitum esse demonstraret. Cuius rei mihi quidem certa vestigiaexstare videntur. Hirzelius vero totum librum, ut ceteros quoque,uni Philoni tribuit. Quod quomodo vir ille doctus persuadere sibipotuerit, non posset intelligi, nisi omnino in ea esset sententia, sin-gulos totos libros ex singulis fere auctoribus esse derivatos. Namsi ex uno auctore totus liber descriptus esset, quomodo explicaretur,quod tres quaestiones inter se diversae a Cicerone per hunc librumita permiscentur, ut quam quoque capite tractet, ipse interdum nescirevideatur? Primam dico, num in sapientem cadat aegritudo, alteramde natura et causis perturbationum, tertiam de optima consolandiratione. Ac primum quidem ita quaestio instituitur, ut de sapienteab aegritudine remoto actum iri iure tuo exspectes. Hoc enim 12ad disputandum proponitur, idemque 1421 Stoicis eisque, ut egoquidem puto, Chrysippeis conclusiunculis disceptatur. Dein 22initio dicit: Haec sic dicuntur a Stoicis conchidunturque contortius.Sed latius aliquanto dicenda sunt et diffusius. Promittit igitur sede eadem quaestione i. e. de sapiente ab aegritudine remoto latiusdisputaturum esse. Sed nequaquam sequentia ad hoc promissum ac-


23/192

PEAEFATIO XXIcommodaia suni; immo sapientis plane yidetur obliviBci. Cf. 23verba extrema, quibus disputatio de natura et causis affectuum indu-citur, non ut aegritudinem a sapiente alienam esse probetur, sed utmedendi facultas reperiatur. Itaque secundam quam nos diximusquaestionem incohare videtur, ut tertiae i. e. consolatoriae pro funda-mento sit. Tamen ubi 24, 25 de affectn generaliter deque singulisspeciebus definitiones edidit, Stoicas quidem, sed nec Chrysippeas necPosidonianas, in altera parte 25 et in 26. 27 primam rursusquaestionem tractat.^) Apparet autem quae hic declamantur magisquam disputantur cum definitionibus antecedentium paragraphorumnullo sententiae vinculo coniuncta esse, ut cuiyis manifestum sit, haeca Cicerone addita esse, quo fontem, qui de prima illa quaestionenihil coutinebat, ad illam accommodaret. Quod magis etiam eo confir-matur, quod inde a 28 prima quaestio plane neglegitur neque latiorailla, quae 22 promiserat, usquam inveniuntur. Tandem 80 dicit:Sed nescio quo pacto ab eo quod erat a te propositum aberravitoratio. Tu enim de sapiente quaesieras etc. Nos quoque nescimus,quod ipse Tullius vel nescit vel se nescire simulat, possunms tamensuspicari, inde hunc longum errorem ortum esse, quod fontem nactusest a re primitus proposita alienum. In iis vero quae intercedunt( 2879), altera et tertia quaestio ita inter se permiscentur, ut tumillam tum hanc tractare videatur. Atque per se quidem valde pro-babile est, utramque quaestionem in uno eodemque fonte tractatamesse; nam Chrysippus quoque, priusquam medicinam perturbationibusadmoveret, de causis eorum et natura agendum esse putavit. Sedoportebat altera absoluta alteram incohari, non, ut Cicero facit, utram-que simul tractari. Haec igitur, quae apud Ciceronem regnat, utrius-que quaestionis permixtio ex fontium diversorum usu videtur expli-canda esse. Accedunt alia. Unde enim tu hoc factum putas, quodadumbratis 28 Epicuri et Cyrenaicorum de aegritudinis causa sen-tentiis primum quidem de Cyrenaica sententia disputat ( 2931),dein his verbis: sed est iisdem de rebus quod dici possit subtilius,si prius Epicuri sententiam viderimus, ad Epicurum transit, cuiussententiam 3251 impugiiat, 52 denique ad Cyrenaicos reverti-tur. Quodsi re vera non nisi explicata ante Epicuri sententia deCyrenaicis iudicium ferre poterat, cur non statim postquam sententiamutramque breviter adumbravit, ad Epicurum properat? Itaque hic

1) III 25 Sed cetera alias, nunc aegritudinem, ei poasumus, depellamus.Id enim sit propositum, quandoquidem cam ta videri tibi in sapientem caderedixisti, quod ego nuUo modo existimo e. q. s.


24/192

XXn PRAEFATIOquoque duplicem fontem agnoscere mihi videor. Omnis deniquedubitatio toUetur, si disputationem quae de Cyrenaicis est dili-gentius examinaveris. Nam cum 52 verbis omnia videri subitamaiora concesserit, in necopinato multum inesse momenti ad augen-dam aegritudinem , 5G contrarium sentit, cum de necopinatis dicat:non id efficiunt, ut ea quae accidunt maiora videantur; quia re-centia sunt maiora videntur, non quia repentina. Haec igitur cumadversis frontibus inter se pugnent, non possunt ad unum fontemrevocari. Unde fit, ut complures fontes Ciceroni praesto fuisse in-tellegatur.

Sed missam faciamus nunc eam quae de fontibus est quaestionemcum multo sit intricatior, quam ut hic absolvi queat. Accedamusad locum 28, 29, qui utrum Posidonii sit an Chrysippi a multisest dubitatum. Relata enim Cyrenaicorum sententia qui non omnimalo aegritudinem effici censent, sed insperato et necopinato malo ,haec verba adduntur: Est id quidem non mediocre ad aegritu-dinem augendam; videntur enim omnia repentina graviora. Ex hocet illa iure laudantur: Ego cum genui tum moriturum scivi etc.Haec igitur praemeditatio futurorum malorum lenit eorum adventum,quae venientia longe ante videris. Dein Thesei apud Euripidem ineandem sententiam dicta Cicero in latinum convertit additque abAnaxagora magistro Euripidem hoc accepisse, quem dixisse ferant:Sciebam me genuisse mortalem. Cum hac igitur disputatione locusconfertur Galeni de Hippocr. et Plat. plac. p. 392 M. simillimus (Vol. HIn. 482). Atque in eo cardo rei vertitur, Posidonione an ChrysippoGalenus sua debeat. Hoc enim enucleato de Ciceronis quoque fonteconstaret. lam si verba Galeni in libris tradita totumque loci conexumperpenderis, non poteris ea non ad Posidonium revocare, cum et inantecedentibus Galenus dixerit Posidonii contra Chrysippum argumentase prolaturum esse, et ipsum illud vocabulum jtQoevdr](itv (quod apudCiceronem praemeditandi voce redditur) Posidonii esse testetur{^ovXerai dh t6 XQosvdrjfielv gfifia tc5 no6H8avCG) etc), et in sequen-tibus (p. 394) ita ad Chrysippum pergat (xat 6 XQv6Lnno(s (laQrvQst),ut antecedentia diversi auctoris i. e. Posidonii fuisse appareat. Seddubitationes niotae sunt de verbis traditis a Bakio, qui (Posid. rell.p. 204), ubi de 7tQoevdrj(islv vocabulo agitur, Chrysippi nomen proPosidonii rescribere iussit. Causas uon attulit vir doctus neque pos-sunt afferri, nam verba illa ad Posidonii doctrinam non minus aptasunt quam ad Chrysippi. Hoc quoque Bakianae coniecturae refragatur,quod aliam verborum traditorum mutationem necessariam reddit; nam,ubi in sequentibus ad Chrysippum oratio pergit, pro xccl 6 XQv6Lit:ios


25/192

PBAKFATIO XXnicum Muellero scribendum esset 6 Xq. %a\. Neque duHbus hin muta-tionibus res absoluta esset, sed p. 392, 13 ante verba xal tprfii grayis la-cuDa statuenda esset. Vide igitur quanto ea ratio Bakiana praestet, quaet p. 393,3 Posidonii nomen et p. 394, 9 verba: 7ud 6 XQvaiJtnog reti-nentur, in uno donique loco p. 302, 13 xai (prj6i di,6xi corruptelae Bedesagnoscitur. Nam utut de ceteris praeiudicatum erit, hic semper haerebi-mus. Sed iam de re quoque agendum est. Cum igitur Chrysippusnovam de anima et de affectibus doctrinam proposuisset, id tamen ege-rat, ut cum Zenone scholae principe se consentire probaret. Itaqueet generales affectus definitiones, quae a Zenone excusae erant, in suolibro defendit, et hanc aegritudinis definitionem: 66ia iiQ66


26/192

XXIV PRAEFATIOHic eorum exemplo usus est Posidonius, qui longa malorum praeme-ditatione vim affectuum deminuunt. Neque enim id meditatione effi-ciunt illi, ut mala non iam mala videantur, sed ut propter longaecogitationis consuetudinem minore vi animum percellant. Hoc etiamChrysippum alio loco concessisse Posidonius ostendit, de causa verohuius rei nihil certi protulisse (otl dh iv t^ XQOvaj (KddtTstai tce.nd&rj^ x&v al d6^ai iiiv(06u tov xaxdv ti aitolg yeyovivac xal 6 Xqv-(fiXTCos iittQtvQSl etc). lam igitur reputa, quaeso, utri philosophoverba illa apud Galenum p. 392, de quibus ambigimus, aptiora sint,Chrysippo an Posidonio. Apparet ni fallor ^tfxijtftv et id-i6^6v (hisenim verbis illo loco Galenus utitur) non potuisse a Chrysippo causasafferri, quibus affectus minuerentur. Consuetudo enim et exercitatiovalent ad perferendam melius miseriam, non valent ad mutandamopinionem. Itaque nunc puto locum illum Posidonianum esse nequequidquam mutandum, nisi quod p. 392,13 pro 6i6ti scribendum estdtd Tfc. Atque iniuria in fragmentorum coUectionem Vol. III n. 482illum locum me recepisse et in adnotatione Bakianae coniecturae meadsensum esse fateor. lam ad Ciceronem redeamus, apud quem quaeCyrenaicorum sententiae adduntur 28 sq. propter Galenei loci simili-tudinem ipsa quoque Posidonio tribuenda sunt. Nam quamquamHirzelio concedendum est, ex eorundem locorum poeticomm usu perse non posse eiusdem fontis usum demonstrari, hic tamen plures lociutrimque ita coniuncti inveniuntur, ut ad eandem rem spectent. Atque supra iam monui, mirum videri, quod de Cyrenaicorum sen-tentia duobus locis agitur. lam patet inde hoc factum esse quodCicero locum e Posidonio arreptum loco haud idoneo inseruit.

lam in alium locum inquirendum est, ubi iterum Posidonius etChrysippus de possessione litigant, 24, 25 affectuum definitiones.Atque hoc quidem longiore disputatione non eget, sed per se in-telligitur, errasse eos, qui definitiones illas ad Posidonium referrent;adversis enim frontibus cum doctrina Posidoniana pugnant. Magisvidentur ad Chrysippi placitum accommodatae esse. Nam quod pro-prium est earum, magni illud, (quod boni vel mali notionibusadditur) a Chrysippo usurpatum esse, nostra disputatio probabile red-didit. Tamen ex ipso Chrysippo haec non possunt esse descripta.Nam quod causara affectus in opinione esse eundemque boni aut maliopinione citari statuitur, alienum est ab eius sententia, qui affectumipsum opinionem esse docuit. Ac ne forte tibi fingas ipsum Cice-ronem indiligenter Graecum exemplum expressisse cf. Didymi defini-tionem apud Stobaeum 117 p. 90, 14 Xvxrjv 8' alvai avavoXiiv tvxfisdTCBtd^ij I6y^, altiov 8 ' ai)tris t6 do^d^Biv nQ66(paxov xaxbv naQuvai^


27/192

riiA*:KATIO XXViaro?'*, quod ad d^^nvapad veteres auctores pertinebat, cam yoce ,,xr(xdv*' conianctuin est.Sed .hoc leve. Gh^viuB est, quod opinio illa qualem ChryRippus aegri-tudinem descripserat; causa affectus inducitur. Deprehendimus hicStoicum quendam recentiorem, qui inter Zenonem et ChryBippumquaai medium ferire voluit, utriusque definitiones inter se coniungendo.Idem igitur ad CiceroniB fontem pertinet, qui ubub et ChrjBippo,Bed non accurate eum expreBBit. Metus quidem et aegritudo opinionesmagni mali esse dicuntur; sed hoc e neglegentia magis CiceroniB, quamex diverBorum fontium usu esse explicandum videtur. Ea quoque rea Chryflippo Tullianae definitiones diecrepant, quod ^'(jdcygjaroff illudplane neglegitur; nam quod ad aegritudinis definitionem (,,opinio magnimali praesentis'^ postea additur: ,,et quidem recens opinio talis maliut in eo rectum videatur esse angi'', a fonte Tullii hoc additamentumalienum esse certum est, siquidem in fonte afPectus non opinionesesse, sed opinionibus citari dicebantur; qua re illud additumentumexcluditur. Nara opinio, quae causa fuit ipsius afi^ectus, ^recens dicinon poterat. Cur autem Cicero ea addiderit, facile intelliges, si con-tuleris 62 sq., quibus haec definitionis pars pro fundamento est. Dlaenim, ut prima 62 verba comprobant, cum antecedentibus non co-haerent, cum opinioni illi (scil. ad officium pertinere, rem aegre ferre)non efficiendae sed augendae perturbationis vis tribuatur. Conferetiam 28 haec verba: Atque hoc quidem perspicuura est, tum aegri-tudinem exsistere, cum quid ita visum sit, ut raagnum quoddam ma-lura adesse et urgere videatur. Haec enim ad illas definitiones vo-luptatis et cupiditatis 24, 25 accomodata sunt, et ex eodem fontepetita esse videntur, additamenti illius nullum praebent vestigium.Habemus igitur auctorem, qui iii magnitudine mali opinati plurimuramomenti posuit eiusderaque vestigia aliis quoque huius libri locis de-prehendimus. Idera necopinata et subita raaiora videri putavit, quodin his tempus deficeret de magnitudine recte iudicandi (cf. 52 qaodquanta sint, quae accidunt, considerandi spatium non datur^'). Quodvero vel praemeditatione vel simplici temporis decursu perturbatiominuitur, hoc inde explicavit, quod cogitatione diutunia, sive aiitece-dat sive insequatur, ad verum de magnitudine mali iudiciura horainesperveniant. Cf. 58, 59 ubi haec verba raaxime sunt raemorabilia:inteIlecto eo quod rem continet, malura quod opinatum sit raaximura,nequaquam esse tantum, ut vitam beatam possit evertere.'' Patethanc doctrinara Posidonianae quara supra adumbraviraus esse contra-riam. Is enira consuetudinem et exercitationera cuusas attulerat per-turbationis praemeditatione mitigatae. Hic vero patronus exstitit


28/192

XXVI PRAEFATIOChrysippi, dam in ipsa opinionis mutatione causam inesse docet. Eavero quae 55 dicuntur: feriunt enim fortasse gravius; non id effi-ciunt, ut ea quae accidant maiora videantur'' cum Posidonii doctrinaaccurate concinunt, qui in magnitudine mali opinati, ut e Galenocognitum habemus, nihil momenti posuit, multum in consueto vel in-sueto. Magnitudinis enim opinione non mutata homines paulatimmalis assuescere iudicavit. Sed verbis illis quae e 58 supra ex-scripsimus etiam notam impressam esse puto certi cuiusdam auctoris.Nam cum idem sit sine dubio, cui Stoicas definitiones 24, 25 Tul-lius debet, tamen vitam beatam non omnibus malis carere, sed mino-rum quorundam malorum participem esse docet. Is igitur fuit, quivitam beatam a beatissima distingueret. lam cum initio cap. 25 Anti-ochus laudetur de re leviore quidem per se, sed cum antecedentibustam arte coniuncta, ut divelli nuUo modo queat, nec non in sequen-tibus paragraphis eiusdem scriptoris vestigia cernantur (cf. 61: causaaegritudinis ; est enim nulla alia nisi opinio et iudicium magni prae-sentis atque urgentis mali ), Antiochum fuisse Ciceronis fontem procerto habeo. lam optirae explicatur, cur in magnitudine mali opinatitantum momenti ponatur et ex compluribus Chrysippi definitionibuseae deligantur quae magni notionem contineant. Antiochus enimnequaquam is erat, qui, praeter vitium nuUa mala esse ratus, itaaegritudinem posset sanare, ut mali opinionem maerentis animo totamevelleret; immo parva esse, quae maxima visa sint, haec est ad illiusplacita aptissima consolandi ratio. Neque ex his inteUectis adnostram Chrysippeorum coUectionem multum utilitatis redundat; tamenfieri non poterat, quin in fontes Ubri tertii inquireremus, ut inteUege-retur ab Antiocho Ciceronem ea accepisse, quae in hoc Ubro ad Chry-sippi doctrinam proxime accedunt.

Pauciora sunt quae de libro quarto Tusculanarum disputa-turus sim. Aegre fero quod iterum cum HirzeUo, cui permulta medebere confiteor, Utigandum est. Neque enim persuasit mihi vir doc-tissimus, ex uno fonte, quae hoc Ubro continentur, posse derivari.Immo quod 10 Pythagorae et Platonis de anima rationem se pro-bare simulat, sequentibus vero capitibus definitiones profert Stoicorum,ex Chrysippea philosophia arcessitas, quae cum iUa ratione apertepugnent, certissimum duco fontium diversitatis indicium. Neque dis-putatio Ula, qua Peripateticorum mediocritates impugnantur ( 38 sq.),eum decent philosophum, qui omnes aflfectus falsis opinionibus nascidocuit. Immo hunc longe aUa decebat disputandi ratio, ut scUicetopinionis mediocritatem non posse cogitari ostenderet: opinionem enimaut veram esse aut falsam, absurde cogitari de opinione vel medio-


29/192

PBAEFATIO XXVIIcriter vel niagnopere falsa. Atqui huius rationis, quae illum defini-tionum auctorem unice decebat, nuUum exstat vestigium; immo aZenonis definitionibus solis proficiscitur, ut motus animi nimis conci-tati semper modum excedere comprobet. Itaque definitiones et parti-tiones 1133 suum habent et proprium fonteni, quod ipse Cicerovidetur significare, cum vela et cursum sequentis disputationis distin-guit a ^scrupulosis cotibus^' antecedentium capitum. Neque hoc mihipersuasit Hirzelius, quod librum quartum cum tertio tam arte con-ionctum putat, ut idem utriusque fons fuisse censendus sit. Nam intertio libro multus est de magnitudine boni vel mali opinati, sinequa perturbationem (aegritudinem) non posse cieri iudicat, a quartolibro haec opinio aliena est. Definitiones igitur perturbationum, quaein tertio et quarto libro proponuntur, non possunt esse eiusdem aucto-ris. lam cum in quarto libro altera quidem pars, qua de Peripateti-corum agitur mediocritatibus et de curatione perturbationum, paucis ex-ceptis a Chrjsippo aliena sit, de fonte illius partis hic quaerere nolo,de priore parte 1133 nonnuUa addenda sunt. Ac primum quidemcum Hirzelio ea in re me consentire gaudeo, quod a Posidonio haeccapita abiudicavit. Eadem videlicet argumenta, quae tertii libri deti-nitiones ad Posidonium revocari non sinunt, hic quoque valent. Nonneigitur ipsum Chrysippum putandus est Tullius arcessivisse, cuius pla-citis pleraeque sententiae congruae sunt? At sunt quae vehementerhanc coniecturam dissuadeant. Nam et omnino TuUium a Chrjsippilectione alienum fuisse puto propter orationis squalorem et intricatamsententiamm difficultatem, et inveniuntur in illis capitibus quae com-plurium Stoicorum placita respecta esse ostendant. Cf. 23 nimiumoperae consumitur a Stoicis, maxime a Chrysippo et 30 quamalii ipsam temperantiam dicunt esse, alii obtemperantem temperantiaepraeceptis. Accedit, quod ea, quae de morbis animi et aegrotationi-bus 2332 disputantur, vix possunt ex uno scriptore excerptaesse. Nam quae 23 incohatur, mox ut minime necessaria omittiturcorporis et animi comparatio, eadem cp. 12 in. ( 27) iterum, cp. 13 in( 28) tertium quasi de novo instituitur. Alia enim ratione cp. 12,alia cp. 13 aegrotationis notio explicatur. Itaque, quamquam insunt,quae sine dubio Chrysippea sint, omuia ex solo Chrysippo a Tullioexcerpta esse non puto.

Quid igitur de tota disputatione iudicandum? Scio multis eamplacuisse coniecturam, qua e compendio triviali haec sumpta essesuspicantur, cui magnopere favet Didymei et Laertiani compendii simi-litudo, repugnat in explicandis morbi et aegrotationis notionibusBcriptoris ubertas. Talia enim a compendio aliena sunt. Mihi autem


30/192

XXVm PRAEFATIOhoc maxime arridet, ut epitomam Stoicae perturbationum doctrinaein ipsius Tullii usum confectam esBe sumam, quae ad Chrysippi ma-iime placita se adplicuerit. Nam praeter cetera haec quoque verbaChrysippi nos admonent ( 33 in): Habe8 ea, quae de perturbationi-bus enucleate disputant Stoici: quae logica appellant, quia disserun-tur subtilius. Atqui Chrysippi tres primi de perturbationibus .librihoc ipso nomine ra Xoyixd comprehendebantur et a consolatorio(d'QansvTix& vel '^d^ixw) libro discernebantur. Valde igitur probabileest eum, qui Ciceroni commentariolum paravit, e Chrysippi titulohanc locutionem transtulisse. Ut igitur paucis comprehendam, quaede hac Ciceronis disputatione iudico: non sine fructu est ad cognos-cendam Chrysippi doctrinam, ita tamen ut a noviciis additamentiscavendum sit.Veniamus ad tertium librum de finibus bonorum et ma-lorum, quo Cicero Catonem inducit non solum eum locum qui definibus est, sed totam fere moralem Stoicorum doctrinam per capitaenarrantem. Nam quamquam concedendum est, deesse complures lo-cos e. gr. de perturbationibus non nisi in transcursu 35 agitur tamen si liber aliquis jcsqI rsXovg pro fonte habendus esset (quaeest Hirzelii opinio), quae de singulis officiis fusius disputantur vixpossent ad hunc librum referri. Ac mihi quidem TuUius ea Stoico-rum moralia placita videtur complecti voluisse, quae e finis i. e. summiboni constitutione penderent, in ipsa vero disputatione non satis quodvoluerat perfecisse, cum quaedam accuratius tractaret, quae cum illanullam fere haberent necessitudiuem, ut illa de coniunctione homi-num, de amore, de Cynicorum ratione, de amicitia, de iure placita.Hoc igitur optime explicatur, si fontem plura complexum esse poni-mus, quam quae ad Ciceronis propositum pertinerent, ipsum veroCiceronem in delectu rerum errasse. Apparet autem eam fuisse illiusfontis indolem, ut certum quendam ordinem servaret, quem Cicero se-cutuB est. Nam ex fonte ordinem sententiarum se transtulisse ipseCicero significat, quod Madvigius et Hirzelius animadverterunt. Idvero per se non satis apparet, num fons ille philosophi liber fueritqui ipse in verum inquireret an doxographi qui aliorum scntentias incompendium redigeret. Quod ex iis maxime locis diiudicandum est,ubi complurium Stoicorum discrepantes sententiae respiciuntur, necnon ex iis, quibus unum quendam et certum auctorem exprimere vide-tur. Ex prioris autem generis locis maxime memorabilis est 68:Cynicorum autem rationem atque vitam alii cadere in sapientem di-cunt, siquis eiusmodi forte casus inciderit, ut id faciendum sit: aliinullo modo. Vide scriptorem scholae dissensum doxographorum


31/192

PRAEFATIO yiXlXmore notantem, ipsum iudicio abstinentem. Alter locus ezstat 57,ubi Chrjsippum et Diogenem bonam famam propter utilitatem, eoiqui poBtea fuerint, cum Cameadem Bustinere non possent, propter seipsam praepositam et sumendam putavisse narratur Priori opinioniadditur apud Ciceronem: ^^quibus ego vehementer assentior, quaniassensionem num ex fonte transtulerit, ambigimus. Atqui attenden-dum est, nullam eius causam proferri, posteriorem vero sententianialiquanto diligentius adumbrari et argumentis illustrari. Mirum quo-que, quod statim priori Bententiae assensionis significatio adnectitur,posterior refutatione caret. Probabile igitur ipsum hic Ciceronemassensum suum significasse, fontem notare dissensioncm satis habuisse.Item in tertio loco 17 In principiis autem naturalibus pleriqueStoici non putant esse voluptatem ponendam/' quae adnectitur assen-sionis significatiO; eam a Cicerone profectam puto, cum causa assen-sionis: ,^e si voluptatem natura posuisse in iis rebus videatur, quaeprimae appetuntur, multa turpia sequantur, parum subtiliter adum-brata sit. Ubi vero cum certorum philosophorum placitis aliundenotis Ciceronis sententiae congruunt, tum Chrysippum, tum Diogenem,tum Antipatrum sequuntur, ut auctor ille delectum fecisse ex anti-quiorum placitis, non ipse sui ingenii viribus fretus in verum inquisi-visse videatur. Cum his indiciis etiam illud concinit, quod referendimagis quam disputandi forma multis locis conspicua est, quamquamCatonem utpote Stoicum disputatione potius uti decebat. Unde fontisauctorem item narravisse, non disputavisse probabile redditur. Quaeomnia, cum Madvigii et Hirzelii disputationibus hic liber satis illustra-tus sit, breviter monere satis habeo. Puto igitur, ut tandem ad fineniveniam, totam libri tertii conformationem non favere ei coniecturae,qua e clari cuiusdam philosophi libro excerptus esse creditur. Namsi e. gr. ex Hecatone derivatus esset, aliquid saltem ex propriis Heca-tonis placitis conspicuum esset, cuius generis nihil protulit Hii^zelius.Cura vero de Chrysippo, de Diogene, de Antipatro, de Panaetio, dePosidonio non posse cogitari ipse Hirzelius ita ut nihil contra dicipossit demonstraverit, epitoma ex complurium philosophorum scriptisconflata hic quoque TuUium usum esse persuasum habeo. Sed ututhaec res se habet nam brevius quaestionem tractavimus quam utonmes dubitationes profligarentur quod ad nostrum propositumgravissimi momenti est, etiamsi de persona auctoris dubitetur, satisintelligitur: doctrinam Chrysippi totius disputationis quasi fundamen-tum esse, singula vero placita e Diogene quaedam et Antipatro ar-cessita. His igitur omissis ea tantum, quae aliis testimoniis Chrysippeaesse constaret, in fragmentorum coUectionem erant recipienda.


32/192


33/192


34/192

XXXIV PRAEFATIOcorum videtur commmiis faisse, cum et apud Aetium occurrat (I 16, 1ubi lemma excidit) et apud Didymum (fr. 19 Diels) et apud Philonem(de mundi opificio p. 58. Miiller). Quin etiam ad Peripateticos trans-migravit (Didymi fr. 5 Diels). Non igitur nisi casu fieri potuit, utad unum ApoUodorum praeter ceteros gravioresque auctores relegare-mur. Atque frequentes sunt huius generis loci, quibus qui nominan-tur placitorum neque soli sunt neque potissimi auctores. Qualesetiam 138 exstant mundi definitiones, laudato uno Posidonio iv tfj(itso3QoXoytxfj 6tOLXELG)6L^ cum ad verbum conspirent Chrysippi de-finitiones a Didymo servatae (fr. 31 Diels). Atque hoc quidem lococum definitiones ad Posidonium relatae verbis rj ms q)rj6L Iloeeida}-vtog alii definitioni adnectantur, si ceteris fontibus destituti essemus,Posidonii eas proprias fuisse profecto arbitraremur. Non multum pro-ficimus verbis 135, ubi ad definitionem superficiei (tij? inLcpavsLag)additur: tavti^v ds 6 IIoesLdavLog iv tQCtcp xeqI ^steaQOv xal xat'ijtCvoLav xal xad'^ v7c60ta6Lv dnoXsLnsi, quamquam mirum est hancpropriam Posidonii atque a communi Stoicorum opinione discrepantemsententiam referri (cum praesertim merae definitiones et antecedantet sequantur) non referri generalem i. e. Chrysippeam doctrinam. Quodfacile explicari potest, si Posidonii locum ex alio fonte insertum esseputamus.Tandem ad locum pervenio maxime memorabilem quemque praeterceteros meae sententiae favere arbitror 138 extr. et 139. Doceturmundum providentia et ratione gubemari (xad^d g dtd tatv)


35/192

PRAE*'ATIO XXXVv' di& dh tilg yfjg a^lig xa' iîv. Cf. Vol. II n. G34. Addidiancis inclusa quae explendae sententiae causa necessaria duxi. Sedhaec nihil fere ad rem. Non solam addidi quaedam, sed etiam omisi,quo loco crucis signum adpinxi. Omisi amplum laudationum acer-vum, qui ubi in libris editionibusque legitur planum et simplicemsententiae decursum miro modo perturbat. Quod cum ex iis qnidiligenter Laertium legerint, neminem fugisse putem, pluribus pro-bare supersedeo. Non tam certum habeo, de explicanda re idemsensisse omnes, quod ipse sentio. Ipsam yidelicet compilatoris manumdeprehendisse mihi yideor; qui cum laudationes scriptorum marginiadscriptas scribae tradidisset, ille alieno loco eas inseruit, unde ac-cidit ut pro bv xal jtQ&tov dâbv Ityovffiv, quod ad ipsum aetheraprimitus referebatur, 8 illud in textum reciperetur, quod nunc adtb xad-aQatSQOv tov alQ-SQog referri videtur. Atqui upparet nonpotuisse Stoicorum universorura (X^yov6i) de primo deo opinionemcum singulari illa Chrysippi locutione (t6 xad-agcoteQov tov aidîQog)copulari, sed cum iis fuisse coniungendam, quae de universis Stoicisantea relata erant. Neque ad sequentem infinitivum xexoQrjxBvaisubiectum esse potest t6 xa&aQatsQov tov aldîQog, cum in solaprincipali parte mundi, ubi nulli crassiori materiae permixtusexstat, pura sit aetheris substantia. Ergo non purissima aetheris pars,sed ipse aether omnia permanat, Hic igitur locus luculentissimeprobat, quam non arta necessitudo inter ipsam placitorum enarra-tionem atque scriptorum librorumque laudationes intercedat nequefieri potuisse, quod nonnullos viros doctos opinari video, ut tale com-pendium ex ipsis philosophorum libris consarcinaretur. Atque nostroiure quod in hoc loco manifestum est, ad totam Laertianae enarratio-nis originera referemus.lam huic loco addam alium 156, 157 cui ipsi quoque multumtribuo:

156 ôxel dh avtotg tijv(i6v [ia slvai xa\lista ^dvutov iTCifiivstV (p&aQtriv8s slvai' tr^v ds tav oXcov atp&aQ-Tov, ^ff t^^QV ^^*' * TS ^v ôtg îboig.

luxta posui, quae apud Laertium deinceps posita sunt, quo faci-

157 Zr'iv(ov dh 6 Kitisvg xal'AvtCnatQog sv tolg tcsqI li^vxfigxal Uo^scdaviog xvsviia sv&SQ[i,ovslvac f^v i/vxrlv tovtoj yaQ iifiagslvai iii3Cv6ovg xal vnb tovtovxivsl6d-at. KXsdv^rjg fihv ovv nd6agSTCidiafisvsiv (isxQc tfjg ix7tvQG)6SGig,XQv6mxog ds tag t&v 6o(paiv /*d-VOiV.


36/192

XXXVI PRAEFATIOlius intellegatur, quae ratio inter haec duo enarrationis capita inter-cedat. Quae enim in sinistra parte paginae coUocavi, generalem Stoi-corum doctrinam ita ut nihU desideretur, ahsolvunt, quae in dextraparte, non sohim discrepantias singulorum a generali doctrina conti-nent, sed etiam eadem placita, quae illic sectae tribuuntur, ad singu-los auctores revocant. Nam avevfia TCVQoeidag plane idem est quodnvsvfia svdsQ^ov, quia ignis artificiosus a calore non differt. Quodsiex ipsis auctorum, qui nominatim afferuntur, libris compendium ex-cerptum esset, primum quidem de substantia animae et generalis doc-trina et singulorum opiniones adumbrarentur, deinde de immortalitateeodem ordine ageretur.

lam vero ceteras quoque physicae partis laudationes singillatimpertractare non necessarium duco, cum ea quae adhuc protulimussatis superque rem illustrent.

Neque mirum est alios exstare locos, ubi melius placita cum lau-dationibus in unum coaluerunt. Mirum potius esset, si multis lociscompilatoris manus tam manifesto deprehenderetur.

Sed quaerendum est diligentius de duorum illorum fontium na-tura. Atque nomina quidem auctorum librorumque ab eo, qui haectam sinistre consarcinavit, non ex ipsa philosophorum lectione petitaesse iudico, sed ex collectione eclogarum, quales tunc temporis per-multae fuerunt. Eclogas philosophorum dogmaticorum ab Academicisin scholae disputationibus adhibitas esse et a Tullio in lib. II de nat.deor. in usum vocatas probabile reddidit Useneri disputatio Epicureo-rum praef. p. LXVII, similes ab ipsis Stoicis esse adhibitas persuasumhabeo. Nam eorum quoque usui provideri oportebat, qui cum mediaminter vulgi inscitiam et doctorum diligentiam viam sequerentur nequecompendiorum exilitate contenti essent neque tot voluminum lectionivacarent. Eiusmodi igitur hominibus apta erat Didymi epitome, quamex Eusebii praep. evang. lib. XV cognitam habemus cuiusque quam-vis exilia frustula ad nos pervenerint, tota ratio etiam hodie agnosci-tur. Patet enim Didymum et universam sectae doctrinam et singulosauctores spectasse, cum in unoquoque placito a generali doctrina pro-fectus, quam ipsam quoque nonnunquam gravissimorum auctorumverbis propriis illustrabat, inde ad propria cuiusque philosophi placitaet discrepantias descenderet, quae tum referendo tum excerpendo ad-umbrabat. Itaque hic quoque eclogarum libro videtur usus esse.Neque repugnabo si quis Arium utpote philosophum ipsis veterumauctorum libris aliquatenus imbutum fuisse putaverit. Certissimumvero duco eclogas, quales in epitoma sua tradidit, iam ante eius aeta-tem exstitisse; quod non tam certis vestigiis quam tota Posidonianae


37/192


38/192

XXXVITI PRAEFATIOsingulare de norma iudicii placitum sententiae communi adnectitur:6 [ihv yccQ Boi^dôg eandem compilatoris manum produnt, quae 149scripsit: 6 fihv yccQ Ilavttitiog etc. Hunc autem in forma locutionisconsensum eo graviorem esse arbitror, quo longius in ceteris Dioclisratio a morali et physica parte distat.^) Quae cum exemplum prae-beat probae et sanae scriptorum laudandorum consuetudinis, eo magisperspicua fit ceterarum partium in hac quidem re pravitas.lam ad partem moralem pergamus, cui ultimus disputationis locusea de causa reservandus erat, quod propter artam necessitudinem, quaehuic parti cum epitoma Didymi intercedit, hanc una cum illa trac-tari oportebat. Primum igitur quaeramus, num illa, quam in ceterisobservavimus, auctores appellandi ratio ad hanc quoque partem perti-neat. Neque multos locos tractare oportebit, si quidem suppetunt,quae omni dubitatione exempta sint. Inquiramus igitur in 102,cuius initio enumerantur bona, mala, indifferentia. Indifferentiumporro duo genera distinguuntur. Ab altera parte stant ^ca?^, vyteta,rjdov^^ xccXXog etc. ab altera d^dvatog, v60og, novog^ al^xog. Huic enu-merationi statim auctores adnectuntur {xaO^d tptjaiv 'Exdtcav iv i^ddfic)xsqI tiXovg xal l^jiolXodcDQog iv tfj yj&ix^ xal XQv6Lytnog), deindesequuntur haec verba: î} yccQ elvai tavta dyaQ-d, dXX' adidcpoQtt Xttt'sldog jtQoriyîva et duo huius placiti argumenta. Duae in hisce resanimadvertendae sunt, altera quod verba: (irj yccQ elvtti etc. nec nonduae illae, quae subsequuntur, argumentationes cum mentione scripto-rum ita cohaerent, ut ex eodem utique fonte derivanda sint; alteraquod verba /a^ yccQ slvttt etc. praecedenti enumerationi non bene ad-nectuntur, utpote quae ad vitam, voluptatem, pulchritudinem etc.referenda sint, non ad mortem, dolorem, infirmitatem, quae res ex-tremo loco enumeratae erant. Quod cum per se compilatoris negle-gentiam satis videatur comprobare, accedunt alia, quibus suspicio nostramagis etiam confirmetur. Nam quae hic de rebus productis vel prae-positis disputantur, ordinem sententiarum perturbant, cum 105 de-mum quid sit XQorjyîvov quid dnonQoriyybivov definiatur. Neque idleve ducendum est, quod quae extrema 103 nunc legitur iuvandinocendique finitio, ubi legitur quo referatur non habet. Cum veroindifferentia hoc modo scriptor finiverit: ovditsQa dh otfa (iijts g}^sXbI(iT^ts ^Xdjttsi, ad primam iUam indifferentium enumerationem iuvandinocendique finitiones primitus pertinuisse patet, unde efficitur, inde axad-d (pri0LV Êxdtav usque ad ttl^xQov slvttt dyad^dv omnia ex altero

1) Praeterea 55 post verba xal a&iia S' ictlv r) (pcovi] malim abesse quodadditur xcctcc rovg 2ra>L7iove, quia sequitur: mg tpTêiv kgxiSrinog xal dto-yivrig xai kvxLnatQog xai XQvamnog.


39/192

PRAEFATIO XXXIXfonte illata esse, quo Laertius compendii exilitatem aniplificare stude-bat. Alterum addo locum, ubi laudationura copia aptum sententia-nim progressum turbavit SOsqq. Agitnr de yirtnte, cuius 89med. hic finis proditur: dta^saig bôXoyovfiivrj. Definitioni statimadduntur gravissima de virtute placita sciL propter se ipsam esseexpetendam beatamque vitam secum afferre. Sequitur causa,cur non omnes homines ad virtutem perveniant. Dein addefiniendam virtutis notionem scriptor relabitur: &QStri di xoi rj fiivTig xoivag navtl rsi.si(06ig (ij di Tig av^Qwnfp Idicog tov Xdyov ts-lsCca6ig). Nam sic fere lacuna, quae post TsXsCa)6ig in libris exstatvidetur explenda esse. Sed plura etiam exciderunt aut corrupta suntsequentia verba, cum ne sic quidem oratio bene procedat. Sequiturporro distinctio inter ^scagrifiaTixag et d^scjQijtovg virtutes quae exHecatone (iv tco XQato) xsqI uQSt&v) pluribus illustratur, dein duoplacita: vxaQXf^v slvai ti)v aQSt^v xal rijv Tcaxiav et dtdaxTiJv slvaLtijv dQSf^, dein diversae de numero virtutum opiniones. Hunc igi-tur sententiarum ordinem ineptum esse per se patet. Nam duo illade virtute placita (scil. v:taQxt^v slvai et didaxtriv) ea quae de nu-mero et speciebus virtutis disputantur inteiTumpunt. Puto igitur inpriore fonte post ea quae de tsXsia^sc dicuntur statim subsecuta essehaec ( 92 med.): t&v ds aQstav tag (lev jtQatag etc, quae verointerposita sunt ex compluribus alterius fontis pannis consuta esse. Breviter tantum moneo quae in 111 ad Chrysippeam de affectibusdoctrinam pertinent (doxst dh avtotgxaX td aXka) ea de causa proadditamento esse habenda, quod de notione affectus iam in antecedenteparagrapho rem absolverat; postquam quattuor affectuum genera enu-merata sunt {t&v 8\ naâv ta dvoTdrG) slvat yivrj TirraQa^ Xvxrjv,q)6ôv, imd^vnCav, ridov^v), eorum statim definitiones sequi oporte-bat. Unum etiam locum tractare nobis liceat 125sq. de mutuavirtutum coniunctione. Notissiraum igitur Stoicorum placitum TagaQSTag dvTaxoXovd^stv dXlT]kuig xal rbv (iCav sxovTa nd6ag sxsiv lon-giore argumentatione illustratur: mediae vero argumentationi triumnomina auctorum inseruntur. Quae argumentatio cum non summatim,sed explicate a Laertio prodatur contineatque notiones a communiStoicorum usu alienas, dubitatio subnascitur, num re vera et Chry-sippus et Apollodorus et Hecato hac ipsa conclusione usi sint. Quamopinionem funditus tollere in animo est. Nam Hecatoni quidem tra-dita conclusionis forma aptissima est, cum a Panaetiana theoreticaeet practicae virtutis distinctione proficiscatur, Chrysippo non item.Neque formula illa qua tota disputatio terminatur: xs(paXaiov69âLexd6Tr]v Tav dQSTav xsqC ti tdiov xstpdXaiov ad Chrysippeam senten-


40/192

XL PRAEFATIOtiam (xoiag slvai tag &QSTcig) exacta est. Habes igitur exemplum,quanta in talibus apud Laertium cautio adhibenda sit. Nam ubi adplacitum argumentis illustratum complura auctorum nomina adduntur^non illa argumenta, sed ipsum tantum placitum ad omnes referen-dum est.

lam quoniam moralem partem eodem modo quo physicam aLaertio auctam et amplificatam esse perspeximus, de compendioillo, quem priorem fontem nominavimus, videndum est. Nam cumhoc quasi fandamentum sit totius enarrationis, cardo rei in eo verti-tur, ut de natura eius atque origine, quatenus fieri potest, ad liqui-dum res perducatur. Ex iis enim, quae nuUo nomine adscripto apudLaertium leguntur, quam multa ad Chrysippum referri possint, nobisgravissima est quaestio. Benevolentia igitur fortunae accidit, ut si-millimum huius compendium a Stobaeo in eclogis II cp. 7, 5 serva-retur; tertii denique eiusdem generis compendii apud Sextum ususapparet.^) Nam quae Sextus affert ita comparata sunt, ut quamvissumma cum Didymeis Laertianisque similitudo conspicua sit, tamenneque e Didymo neque e Laertii fonte a Sexto derivari potuerint.Ea autem, ut accuratius describam, inter haec tria ethicorum com-pendia ratio intercedit, ut cum mira quadam in rebus ipsis affinitatevarietas quaedam in minutiis et maxime in verbis coniuncta sit. Conferigitur, ut exemplis utar, Sextum adv. math. XI 46 de generibus bono-rum cum Laertii 95 et Stobaei p. 70 1. 820 Wachsmuth (Vol. IIIn. 96. 97. 97 a), et Sextum adv. math. XI 59 de indifferentibus cumLaertii 104 et Stobaei p. 79 (Vol. III n. 118. 119. 122). Nam totoslocos hic exscribere non opus est. Cf etiam Sextum adv. math. XI2227 cum Stobaei p. 69,1770,7 W. et Laertii 94 (Vol. IIIn. 74. 77. 76). Cum vero accuratius rem examinaveris, patebit tibinon ad totas enarrationes , sed ad priorem tantum utriusque partemhanc similitudinem pertinere i. e. ad Laertii 85116 et Stobaeip. 5793. Nam reliqua eatenus quidem consentiunt, quod utrimquede sapiente et insipiente agitur, interioris vero inter utrumque scrip-torem necessitudinis nuUa hic sunt vestigia. Quod qua ratione ex-plioandum sit, postea videbimus, nunc ad priorem partem animum ad-vertamus. Atque ordo quidem primo obtutu videtur diversissimusesse. Sed totum discrimen in eo positum est, quod Laertius a primoappetitu') et fine bonorum, Didymus a virtutibus initium capit. Siigitur, quae de fine bonorum p. 7578 Didymus disputat, in primum

1) Atque etiam Cicero in TuBculanarum lib. IV doctrinam afFectuum, mor-bomm, aegrotationum e tali compendio sumpsisBe videtur.2) Ut etiam Hierocles in ea quae nuper reperta est ^^(x^ avoix^imaei.


41/192

PKAKFATIO XLIlocum trantiposita ense finxeriH, cetcrae parteu plane eodem ordine seexcipiunt. Nam Didymi p. 5865 (de virtutibus) rcHpondeut LaSrtii 89 med, 93, Didymi p. 6874 (de bonis) Lartii 94101.lam, omissa quam transpositam finximus de finibus disputatione, adp. 7985 Didymi pergimus (de indifferentibus et de aestimatione)quibus respondent La8rtii 102107. Porro apud utrumque deofficio agitur Did. p. 8586, LaSrt. 107 extr. 110 in. Sequiturapud Didymum (interpositis p. 86, 87 quae apud Laertium desunt deappetitu eiusque speciebus) de affectibus doctrina p. 8893, quaeapud Laertium 110 med.114 tractatur. Terminantur haec apudutrumque morborura atque infirmitatum animi explicatione. Apparetigitur uno capite eicepto, quod a Laertio melius coUocatur, eundemab utroque ordinem servari. lam vero, quod ad res et verba attinet,tum hic tum ille plura praebet, quae omnia singillatim pertractare nolo.Ad nos enim ea vel maxime quaestio pertinet, quoraodo talis similitudo,qualem modo depinximus, possit explicari. Atque vix alia ratio po-terit excogitari, quam ut sumamus, exstitisse aliquando compendiummoralis Stoicorum philosophiae, quod cum scholarum usui destinatumesset, iterum iterumque pro aetatis cuiusque usu reformaretur; eaigitur quae communia sunt Didymi et Laertii (quorum quaedam apudTullium redeunt in tertio de finibus; cf. inprimis 53, 55, 56) adpristinum illum librum pertinere, quae vero discrepant vel in alterotantum fonte inveniuntur, posteriori aetati deberi. Eum autem librum,qui quamvis mutatus totius disciplinae fundamenta per complura sae-cula praebuit, magna profecto auctoritate floruisse intelligitur. lauicum Didymi apud Stobaeum in subscriptione totius enarrationis haecverba exstent: Tavra (ihv inl tooovtov. IIsqI yccQ ndvtav t&vnaqado^GJv doy(idt6iv kv :tokXotg (ilv xai aXkoig 6 XQv6i:i3togdisUx^rj- xal yuQ iv ta UeQl doyfidtav xai iv tfi 'TnoyQatpi]toi) Xoyov 'Eyio d' ojcooa jCQovd-snrjv etc. quamvis haec verbaobscuriora videantur neque satis appareat, cur hos Chrysippi librosDidymus uominet, probabile tamen videtur, eum iu fonte suo eorummentionem invenisse. Quodsi titulus ille: 'TnoyQatpri tov Xdyov (cf.Laertii Chrysippeorum librorum indicem Vol, II p. 8, 30, in quo pri-mum locum inter morales libros obtinet) aptissimus est tali libro,qualem Laertianae et Didymeae enarrationis in parte priore funda-mentum fuisse suspicati sumus, proclivis est coniectura: hunc fuisseipsum Chrysippi librum. Nam de altero libro: nsQi doy^idtcjv,,siquid video, non poterit cogitari, cum illud compendium ex partitio-nibus definitionibusque totum fere constitisse, atque ipsa placita nonnisi per hanc formam adumbrasse videatur. Atque mirum profecto


42/192

XLII PRAEFATIOesset, si eiusmodi liber qui a gravissimo scholae auctore profectus,tironibus tamen destinatus erat, a successoribus scholae plane negleo-tus esset, mirum quoque si ab interpolationibus abstinuissent. Itafactum est ut Diogenis, Antipatri, Panaetii, Hecatonis apud Didy-mum vestigia agnoscantur, ita porro quod a Schuchhardtio et Kreutt-nero demonstratum est, ut in definitionum coUectionibus, virtutummaxime et affectuum, quas Didymus prodit, permixfi inveniantur di-versorum auctorum fetus,

Plane alia est posterioris particulae apud utrumque indoles. NamDidymi alteram partem ex pluribus libris excerptam esse cum eoprobatur quod eaedem res compluribus locis repetuntur, tum eo quodnuUo fere ordine neque continuo sententiarum filo singula placitadeinceps coUocantur. Ad ipsos vero philosophorum libros compilato-rem accessisse duo sunt quae fidem faciant. Ac primum quidem nul-lus apparet rerum e gravitate delectus, sed omissis saepe gravioribusplacitis leviora multis verbis illustrantur. Accedit quod nonnuUacapita sermone utuntur a compendii exilitate longe remoto, ut scrip-torem magis quam magistrum audire tibi videaris. Neque exemplaproferre opus est rei per se cuivis attente legenti manifestae. lamcum ad ipsos libros philosophorum compilatorem accessisse contendo,non id dico ipsa ubique philosophorum verba integra nobis servataesse, sed mediam quandam teneri viam, ut, omissis multis vel bre-viatis nec non ex recta orationis forma in obliquam translatis, multatamen ut in ipsis libris scripta erant reddantur. Quali etiam physicaDidymi excerpta ratione utuntur. Hanc occasionem nactus dubita-tionem profligabo quae diu et me et alios ni fallor vexavit. Naramoralia Stoicorum quae e Didymo servavit Stobaeus,

ab eiusdem auc-toris physicis excerptis mirum quantum discrepant, siquidem in phy-sicis doctissimam deprendimus singulorum auctorum librorumque me-moriam, in moralibus nuUam fere librorum, scriptorum perraram.Itaque eiusdem libri particulas tam diversa ratione compositas fuissecredibile non est. Coniectura autem, qua ad Didymum haec quoquereferuntur, videtur certissiraa esse. Puto igitur Stobaeum non totamet integram Didymi enarrationem descripsisse, Neque enim facileadducor, ut Didymum, quem ex eclogis physicis probum et doctumscriptorem cognitum habeo, credam in morali parte tam neglegenterversatum esse, ut gravissima quaeque huius loci placita vel omninoomitteret vel in transcursu breviter perstringeret, cum alia quaemulto minoris momenti essent infinita fere verborum copia illustraret.Quodsi non plenum et illibatum Didymi opus tenemus, probabileest etiam auctorum nomina a Stobaeo demum omissa esse, quae m


43/192

PRAEFATIO XLnip

Documents

Hans Friedrich August Von Arnim, Hans Von Arnim, Zeno, Chrysippus, Cleanthes Stoicorum Veterum Fragmenta Volume 1 Zeno or Zenonis Discipuli 2005