Harry Clements

πρόληψη θεραπεία

ΠΟΝΟΚΕΦΑΛΟΙ-ΗΜΙΚΡΑΝΙΕΣ

Τό βιβλίο αύτό εξηγεί πώς νά εξακριβώσετε τά πραγματικά αίτια καί στή συνέχεια πώς νά τά εξαφανίσετε μέ τό σύστημα θεραπείας τής Φυσικής Υγιεινής.

Ο πονοκέφαλος είναι σύμπτωμα καί όχι άρ- ρώστια. Όταν αύτό τό άπλό γεγονός γίνει κατα­νοητό, οί πάσχοντες μπορούν νά άντιληφθοϋν πώς παυσίπονα πού άνακουφίζουν προσω­ρινά, όπως ή άσπιρίνη, μπορούν μόνο νά προκα- λέσουν περαιτέρω περιπλοκές καί δυσχέρειες.

Σ' αύτή τή σειρά κυκλοφορούν:Alethea LawsonΠΩΣ ΝΑ ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΕΤΕ ΤΟ ΑΓΧΟΣ ΧΩΡΙΣ ΦΑΡΜΑΚΑ

Isa Anderson Kelso N.D., Μ.Β.Ν.Ο.Α. ΓΥΝΑΙΚΕΙΕΣ ΑΔΙΑΘΕΣΙΕΣ ΚΑΙ ΠΑΘΗΣΕΙΣΠρόληψη-θεραπεία

ΧΩΡΙΣ ΦΑΡΜΑΚΑ

J. Russel Sneddon N.D., Μ.Β.Ν.Ο.Α. ΥΨΗΛΗ ΠΙΕΣΗΠρόληψη-θεραπεία

ΧΩΡΙΣ ΦΑΡΜΑΚΑ

J. Russel Sneddon N.D., Μ.Β.Ν.Ο.Α. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΜΑΛΛΙΩΝΠρόληψη-θεραπεία

ΧΩΡΙΣ ΦΑΡΜΑΚΑ

Alan Moyle N.D., Μ.Β.Ν.Ο.Α. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΠΕΨΗΣΠρόληψη-θεραπεία

ΧΩΡΙΣ ΦΑΡΜΑΚΑ

G. KypreotakisΤΕΛΕΙΑ ΟΡΑΣΗ ΧΩΡΙΣ ΓΥΑΛΙΑ

' Ετοιμάζονται:

ΟΔΗΓΟΣ ΦΥΣΙΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΔΕΡΜΑΤΟΣ ΡΕΥΜΑΤΙΣΜΟΙ - ΑΡΘΡΙΤΙΚΑ ΣΤ ΑΦ ΥΛΟΘΕΡΑΠΕΙΑ ΑΫΠΝΙΕΣ κ.ά.

ΠΟΝΟΚΕΦΑΛΟΙ ΗΜΙΚΡΑΝΙΕΣ

Πρόληψη-Θεραπεία

ΧΩΡΙΣ ΦΑΡΜΑΚΑ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΔΙΟΠΤΡΑ Χαρ. Τρ ικούπη 13

τηλ. 3605228 - 3625464 ΑΘΗΝΑΙ (T. Τ. 142)

Τίτλος πρωτοτύπου:Headaches and Migraine:(Their causes and Treatment)

Πρώτη άγγλική έκδοση 1957 Τέταρτη άνατύπωση 1970 Δεύτερη έκδοση, άναθεωρημένη 1973 Τέταρτη άνατύπωση (δεύτερης έκδοσης) 1978

© HARRY CLEMENTS 1957, 1973 © Γιά τήν έλληνική γλώσσα ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΔΙΟΠΤΡΑ 1981

Τό βιβλίο αύτό έκδόθηκε κατόπιν συμφωνίας μετά τού οίκου THORSONS PUBLISHERS LIMITED

Μετάφραση: Γ. ΚΥΠΡΑΙΟΣ Έπιμέλεια-Διόρθωση: Κ. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ

Στοιχειοθεσία: Γ. ΛΕΟΝΤΑΚΙΑΝΑΚΟΣ & ΥΙΟΙ O.E., Δουκ. Πλα- κεντίας 31, "Ανω Χαλάνδρι, τηλ. 68.12.457 - 68.12.366

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΔΙΟΠΤΡΑΧαρ. Τρικούπη 13, 4ος όροφος τηλ. 36.05.228 - 36.25.464 ΑΘΗΝΑΙ (ΤΤ 142)

Ό συγγραφέας αύτοϋ τοϋ βιβλίου -Harry Clemen­ts - είναι ένας άπό τούς πιό γνωστούς "Αγγλους Ύγιεινιστές. Είναι δόκτωρ τής Φυσικής Άφάρμα- κης Θεραπευτικής καί τής Όστεοπαθητικής.

"Εχει γράψει βιβλία βασισμένα στή Φυσική 'Υγιει­νή καί τήν Όστεοπαθητική, πολλά άπό τά όποια μεταφράστηκαν σέ πολλές ξένες γλώσσες.

Τό βιβλίο «ΠΟΝΟΚΕΦΑΛΟΙ - ΗΜΙΚΡΑΝΙΕΣ» πού έχετε στά χέρια σας είναι τό πρώτο έργο του πού κυκλοφορεί στήν έλληνική γλώσσα. Οί έκδόοεις ΔΙΟΠΤΡΑ θά έκδόοουν προοδευτικά δλα τά έργα τοϋ διάσημου αύτού "Αγγλου συγγραφέα.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Πρόλογος 11Εισαγωγή 151. Γενικές Πληροφορίες 172. Πονοκέφαλος 253. Τά αϊτια των πονοκεφάλων 354. Ανάλυση τών καθημερινών συνηθειών 575. Ή δίαιτα σάν θεραπευτικό μέσο 656. Συμπληρωματική θεραπευτική άγωγή 817. Οι ήμικρανίες άπό τήν άποψη τής

αιιτοθεραπείας 998. Ανακούφιση χωρίς φάρμακα 119

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Ό πονοκέφαλος καί ή ήμικρανία δέν κάνουν καμιά διάκριση. Προσβάλλουν παιδιά, ένήλικους καί γέ­ρους, άνδρες καί γυναίκες. Τουλάχιστο 10 ώς 12 τοίς έκατό τού πληθυσμού ύποφέρουν άπό τις καταστάσεις αυτές, άλλοι περισσότερο κι άλλοι λιγότερο.

Ό πονοκέφαλος άναφέρεται σέ Αιγυπτιακούς παπύρους τού 1200 π.Χ. Περιγράφεται έπίσης άπό τόν πατέρα τής ιατρικής Ίπποκράτη (460-377 π.Χ.). Δέν είναι έπομένως άρρώστια τής έποχής όπως πολλοί θέλουν νά πιστεύουν.

’Εκείνο πού έχει καταντήσει «τής μόδας», είναι ό τρόπος πού άντιμετωπίζεται ό πονοκέφαλος καί γενικά οί διάφορες άρρώστιες. Τά παυσίπονα φάρ­μακα κατάντησαν νά πωλοϋνται στά περίπτερα σάν καραμέλες.

Έχεις πυρετό, γρίππη ή πονοκέφαλο; Δέν χρειά­ζεσαι συνταγή. "Αν δέν ξέρεις πιό φάρμακο άπ δσα διαφημίζονται είναι κατάλληλο γιά τήν περίπτω­σή σου, μήν άνησυχεϊς. Τις πιό πολλές φορές κάποιος φίλος ή γείτονας, πού άντιμετώπισε νωρί­τερα τό ίδιο πρόβλημα, θά σοϋ συστήσει μέ ύφος ειδικού, τά χάπια πού τόν γιάτρεψαν μέσα σέ λίγες ώρες!

Φτάσαμε στό σημείο νά κλονίζεται ή έμπιστοσύνη μας σ’ έκείνο τό γιατρό πού μάς δίνει διάφορες όδηγίες χωρίς όμως νά μάς συστήνει φάρμακα. Νομίζουμε πώς μπορούμε ν’ άγοράζουμε άπό τό περίπτερο (ή τό φαρμακείο) ένα κουτί χαπάκια, νά παίρνουμε ένα-δυό άπ’ αύτά κάθε μερικές ώρες καί πώς έτσι λύνουμε τό πρόβλημά μας.

Τά πράγματα όμως δέν είναι όπως τά φανταζόμα­στε. Κανένα φάρμακο δέν έχει μαγικές ικανότητες καί κανένα δέν είναι άκίνδυνο. "Ολα τους μπορούν νά έχουν παρενέργειες.

Τά φάρμακα καλύπτουν τά συμπτώματα τών άσθενειών. Μάς κάνουν νά μή νιώθουμε τόν πόνο. Δέν καταπολεμούν τό αίτιο πού προκάλεσε τήν άρρώστια. Αύτό έχει σάν άποτέλεσμα νά παρουσιά­ζεται τό πρόβλημα όλο καί πιό συχνά καί μέ μεγα­λύτερη ένταση ή μέ τή μορφή κάποιας σοβαρότε­ρης χρόνιας πάθησης.

Στήν κατάσταση αύτή όδήγησε ή τακτική πολλών γιατρών, άν όχι όλων, νά δίνουν φάρμακα έστω κι άν πιστεύουν πώς δέν είναι άπαραίτητα, καθώς έπίσης καί ή πλύση έγκεφάλου πού κάνουν οί φαρμακοβιομηχανίες μέ τις διαφημήσεις καί τά «έ- νημερωτικά» τους φυλλάδια. ’Αρκεί νά άναφέρου- με πώς μόνο γιά τήν άσπιρίνη σπαταλοΰνται στήν 'Αμερική 100 έκατομμύρια δολάρια γιά διαφήμιση.

Ή άσπιρίνη θεωρείται σάν τό πιό άκίνδυνο ίσως φάρμακο. 'Ωστόσο, κατά τή διερεύνηση τού θέμα­τος άπό τό άρμόδιο Συμβούλιο Φαρμάκων στήν ’Αμερική, διαπιστώθηκε πώς είναι άνεπαρκής ή πληροφόρηση τού κοινού γιά τίς «άδυναμίες» καί τις παρενέργειές της. "Εχει διαπιστωθεί πώς ή άσπιρίνη μπορεί νά προκαλέσει: άσθμα, σκάσιμο τοϋ δέρματος, άναφυλακτικό σιόκ, πού μπορεί

νά έχει σάν άποτέλεσμα τήν άσφυξία καί άλλες άλλεργικές άντιδράσεις. Πιό διαδεδομένη όμως εί­ναι ή βλάβη στό γαστρεντερικό σωλήνα. Μόνο στή Βρετανία ή ύπερβολική χρήση άσπιρίνης προκα- λεϊ τό χάσιμο είκοσι χιλιάδων γαλονιών αίματος τό χρόνο, δπως άναφέρει ή Alethea Lawson στό βιβλίο της «ΠΩΣ ΝΑ ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΕΤΕ ΤΟ ΑΓ­ΧΟΣ ΧΩΡΙΣ ΦΑΡΜΑΚΑ».

"Αν ή άσπιρίνη, τό θεωρούμενο άκίνδυνο φάρμα­κο πού πωλείται στά περίπτερα, μπορεί νά έχει τόσο δυσάρεστες καί έπικίνδυνες έπιπτώσεις πάνω στήν ύγεία μας, δέν είναι δύσκολο νά φανταστούμε τί μπορεί νά συμβεί μέ τά άλλα φάρμακα. ’Ασχολη­θήκαμε ειδικά μέ τήν άσπιρίνη, γιατί αύτή καί τά ύποκατάστατά της χρησιμοποιούνται κυρίως στήν περίπτωση τού πονοκέφαλου:

Εκείνο πού έχει σημασία δέν είναι πιό φάρμακο θά χρησιμοποιήσουμε. "Ολα τά φάρμακα καλύ­πτουν τό σύμπτωμα χωρίς νά έξαφανίζουν τό αίτιο. "Αν θέλουμε έπομένως νά θεραπευθοΰμε πρέπει νά βρούμε τό αίτιο πού προκαλεί τόν πονο­κέφαλο, τή γρίππη, ή όποιαδήποτε άλλη πάθηση καί νά τό έξουδετερώσουμε. Διαφορετικό θά γυρίζουμε άπό τόν όφθαλμολόγο στόν όδρντίατρο, άπό τόν ώτορινολαρυγγολόγο στόν νευρολόγο, άπό τόν άκτι- νολόγο στόν ψυχίατρο καί σ’ άλλους γιατρούς, χωρίς όμως νά άπαλλαγοΰμε άπό τούς πονοκεφά­λους πού μάς τυραννούν.

Ό τρόπος ζωής καί οί σωστές διαιτητικές συνή­θειες παίζουν ένα πρωταρχικό ρόλο όχι μόνο στή περίπτωση τού πονοκέφαλου άλλά καί γιά όλες τις άρρώστιες. Οί μέθοδοι τής Φυσικής 'Υγιεινής δέν περιλαμβάνουν χρήση φαρμάκων. Βασίζονται στόν σωστό τρόπο ζωής, τίς σωστές διαιτητικές συνή-

θείες (καί στή σωστή διατροφή) στήν άσκηση του σώματος, στή ύδροθεραπεια καί σ’ άλλες φυσικές μεθόδους πού ούτε «άδυναμίες» ούτε παρενέργει­ες έχουν.

Ή έφαρμογή των φυσικών αυτών μεθόδων καί ή τροποποίηση τών συνηθειών τής ζωής θά σάς βοη­θήσουν νά άκολουθήσετε ένα καινούργιο τρόπο ζωής, άπαλλαγμένο άπό άρρώστιες. Χρειάζεται ό­μως λίγη ύπομονή καί έπιμονή. Ή Φύση άνταμεί- βει όσους άκολουθούν τούς νόμους της καί τιμω­ρεί όσους τούς παραβιάζουν.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Σ' ένα βιβλίο σάν αύτό πού έχετε στά χέρια σας, δέν είναι δυνατό νά καταστρωθεΐ ένα σχέδιο πού θά άνταποκρίνεται στις προσωπικές άπαιτήσεις τού κά­θε άτόμου, άλλά ούτε καί θά ήταν σύμφωνο μέ τούς σκοπούς ένός βιβλίου αύτοβοήθειας. Εκείνο πού χρειάζεται είναι μιά χρήσιμη έξέταση τού θέματος, έτσι ώστε ό κάθε άναγνώστης νά συγκεντρώσει πληροφορίες, νά αύξήσει τις γνώσεις του, νά σχημα­τίσει τή δική του γνώμη καί νά είναι σέ θέση νά εισάγει καινούργιες ιδέες στόν τρόπο μέ τόν όποίο ζεί.

Αύτό τό βιβλίο είναι γραμμένο άπό τήν πλευρά τής Φυσικής 'Υγιεινής (τής ΝΕΟ-ΙΠΠΟΚΡΑΤΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ), τής όποιας φυσική συνέπεια είναι ή αύτοβοήθεια καί ή άνάληψη κάποιας εύθύνης άπό τόν ίδιο τόν άρρωστο.

Είναι άναπόφευκτο, κατά τήν έξέταση των συμ­πτωμάτων καί τών μεθόδων πού παρατίθενται σ’ αύτό τό βιβλίο, νά ύπάρξει μιά κάποια σύμπτωση καί έπανάληψη· γι’ αύτό ζητούμε τήν έπιείκια τού άνα- γνώστη.

Γενικές πληροφορίες

Τό σύμπτωμα πού είναι γνωστό σάν πονοκέφαλος έχει άποδειχθεΐ ότι αποτελεί πραγματικό «πονοκέ­φαλο» στήν ιατρική επιστήμη. Είναι ενδιαφέρον νά παρατηρήσουμε πώς ό όρος αύτός έχει μπεΤ σιγά-σι- γά στό λεξιλόγιο μας καί σημαίνει ένα δύσκολο καί άλυτο πρόβλημα -«.... μού έχει γίνει πραγματικός πονοκέφαλος», λέμε πολύ συχνά.

Τό σύμπτωμα πού ονομάζουμε πονοκέφαλος πάν­τοτε ήταν ένα πρόβλημα δύσκολο καί άλυτο- έξακο- λουθεΐ νά είναι πιό διαδεδομένο άπό κάθε πάθηση, χωρίς νά ξεχωρίζει νέους ή γέρους. Κρύβεται καί έπεμβαίνει διαρκώς στήν κανονική ζωή τών άνθρώ- πων καί έμποδίζει τις δραστηριότητές τους.

Μιά ματιά στό παρελθόν

Άπό τότε πού κρατούνται γραπτά άρχεία, κατα­γράφεται ή ύπαρξη αύτοϋ τού προβλήματος πού λέγεται πονοκέφαλος. 'Ακόμα καί πιό πριν, τρύπες πού άνακαλύφθηκαν σέ κρανία ϊσως άπεικονίζουν βάναυσες χειρουργικές προσπάθειες, πού είχαν σκοπό νά έντοπίσουν τά αϊτια καί τή φύση αύτοϋ τού προβλήματος. Τά παλιά «ΒΟΤΑΝΙΚΑ», πού προηγή-

θησαν τών σύγχρονων ιατρικών συγγραμμάτων, περι­έχουν μερικές άπό τίς πιό αλλόκοτες άντιλήψεις πάνω σ' αύτό τό πρόβλημα καί παράξενα γιατρικά γιά τή θεραπεία του. ΠροκαλεΙ έκπληξη τό γεγονός ότι έξακολουθοϋν άκόμα νά έπικρατοϋν οι παλιές αύτές άντιλήψεις στούς καιρούς μας- είναι ίσως πιό δύσκο­λο νά άποχωριστούμε τίς λαϊκές μας παραδόσεις, άπό ότι πολλοί άπό μάς φανταζόμαστε.

Όταν έχουμε ένα άλυτο πρόβλημα, όπως είναι ό πονοκέφαλος, είναι ένδιαφέρον -στήν πραγματικό­τητα είναι άπαραίτητο -νά μελετήσουμε μέ κάποια λεπτομέρεια τήν ιστορία του. Αύτό ίσως μάς βοηθή­σει νά άνακαλύψουμε μερικούς άπό τούς λόγους γιά τή διαιώνιση τής δυσκολίας.

"Αν θέλουμε νά καταλάβουμε τό παρόν καί νά προβλέψουμε τό μέλλον, πρέπει νά κοιτάξουμε τό παρελθόν. Ή άρχή αύτή ισχύει καί γιά τά ιατρικά πράγματα καί ιδιαίτερα άν θέλουμε νά υιοθετήσουμε μιά νέα άποψη γιά όποιαδήποτε πάθηση.Οί σκέψεις καί οί συνήθειές μας είναι τόσο καθορισμένες άπό τίς παραδοσιακές άντιλήψεις, πού ποτέ στήν πρα­γματικότητα δέν άλλάζουμε τή βαθιά ριζωμένη στά­ση μας, παρά τίς προόδους στή γενική έκπαίδευση καί τή γνώση. Γιά τόν έλεγχο αύτής τής άλήθειας δέν μπορεί νά δοθεί κανένα καλύτερο παράδειγμα άπό τό σύμπτωμα πού ονομάζεται πονοκέφαλος -καί άποτελεϊ τό θέμα αύτοϋ τού βιβλίου.

Στό σημείο αύτό θά πρέπει νά τονίσουμε πώς κάθε μορφή άνακουφιστικής θεραπείας, ιδιαίτερα άν είναι προσωρινά έπιτυχής, έξασφαλίζει ένα άσφαλές μέλλον γιά τήν άρρώστια. Κανένα άλλο πρόβλημα δέν άνταποκρίνεται τόσο πιστά σ' αύτή τή βασική άρχή, όσο ό πονοκέφαλος. Γιά προσωρινή άνακού- φιση άπό τόν συνηθισμένο πονοκέφαλο, χρησιμοποι-

οϋνται συχνά συγκεκριμένα φάρμακα πού είναι σ’ όλους μας τόσο γνωστά, ώστε νά μή χρειάζεται νά τά άναφέρουμε. Όλα αύτά τά παυσίπονα, ώστόσο, καλύπτουν τά συμπτώματα χωρίς νά εξαφανίζουν τά αϊτια πού προκαλοϋν τόν πονοκέφαλο.

Οί παλιοί βοτανολόγοι

Στή περίπτωση τού πονοκέφαλου έχουμε μιά άπλή άντίδραση τού συστήματός μας, πού είναι γνωστή έδώ καί πολύ καιρό γιά διερεύνηση καί μελέτη καί πού άκόμα καί σήμερα είναι παρεξηγημένη. 'Εκείνο όμως πού είναι άκόμα χειρότερο είναι ή κακή μεταχείρισή του. Ό τρόπος πού τόν άντιμετωπίζου- με είναι σήμερα τόσο κακός όσο στήν έποχή τών παλιών βοτανολόγων, πού γύριζαν στά χωράφια πιστεύοντας στό άνθρωπόμορφο δόγμα, ότι κάπου θά εϋρισκαν τό γιατρικό γιά τούς πόνους καί τις άρρώστιες, τις όποιες κληρονομούσε ή σάρκα.

Σ' αύτούς τούς βοτανολόγους οφείλουμε πολλές άπό τις δυσκολίες πού άντιμετωπίζουμε σήμερα, όταν προσπαθούμε νά πετύχουμε μιά ορθολογιστική προσέγγιση στή κατανόηση τού σώματός μας, στή κατάσταση τής ύγειας ή τής άρρώστιας. Κατόρθω­σαν νά καθιερώσουν τήν άντίληψη πώς ή άρρώστια σ’ όλες τις μορφές της, μπορεί νά καταπολεμηθεί καί νά γιατρευτεί, άνεξάρτητα άπό τό αίτιο πού τήν προκαλεϊ. Ή σημερινή ιατρική πρακτική είναι έπακό- λουθο αύτής τής λανθασμένης πεποίθησης. Αύτή ή «κληρονομιά» έπισκιάζει τις πιό πολλές ιατρικές δραστηριότητες σήμερα. Όσες φορές άκοΰμε νά περιγράφεται ένα νέο φάρμακο σάν θεραπευτικός παράγοντας, χωρίς νά γίνεται καμιά άναφορά στις

συνθήκες κάτω άπό τίς όποιες εμφανίζεται ή άρρώ- στια, μπορούμε νά είμαστε βέβαιοι πώς αύτοί πού τό άνακάλυψαν άκολούθησαν διαφορετική τεχνική, χω­ρίς όμως ν' αλλάξουν τίς πεποιθήσεις τους.

Ο Φαρμακευτικός Κώδικας

Τό δόγμα ότι ή φαρμακευτική χρήση τών φυτών ή άλλων άντικειμένων μπορεί νά καθοριστεί άπό τά ιδιαίτερα τους χαρακτηριστικά, έπαιξε ένα πολύ σπουδαίο ρόλο στό σχηματισμό τής σημερινής ιατρι­κής. Σέ ότι άφορά τή λαϊκή άντίληψη γιά τήν ιατρική, τό δόγμα αύτό άφησε στούς άνθρώπους άνεξίτηλη εντύπωση.

"Ηταν ένα άπλό καί δελεαστικό δόγμα. 'Ανακάλυ­ψε καί άξιοποίησε τίς θεραπευτικές δυνάμεις τών φυτών άνάλογα μέ τό σχήμα, τό χρώμα καί γενικά τίς όμοιότητές τους. Μ’ αύτό, σάν άρχικό σημείο γιά τήν σύνταξη τού φαρμακευτικού κώδικα, ή ιατρική εϊχε μπροστά της μιά σχεδόν άνεξάντλητη προμή­θεια φαρμάκων γιά τούτη, γιά κείνη καί γιά τήν άλλη άρρώστια.

Στις άρχές τού δεκάτου έβδόμου αιώνα οί φαρμα­κοποιοί καί οί γιατροί συναντήθηκαν καί έκδοσαν τόν φαρμακευτικό κώδικα. "Ηταν ένα βιβλίο πού έδινε τήν ονομασία καί όδηγίες γιά τή χρήση αύτών τών φαρμάκων. 'Από τότε ή έκδοση αύτοϋ τού κώδικα συνεχιζόταν μέ τή διαγραφή πολλών παλιών φαρμά­κων καί τήν έγγραφή τών νεωτέρων.

Είναι ένδιαφέρον νά δούμε τήν έπίδραση πού είχε ό φαρμακευτικός αύτός κώδικας πάνω στό τρόπο πού σκεφτόμαστε,άλλά καί στή στάση μας άπέναντι σέ καταστάσεις όπως ό πονοκέφαλος. Τίς πρώτες

μέρες τής «βοτανικής» ό γιατρός χρησιμοποιούσε τά «φάρμακά» του γιά τά άποτελέσματά τους πάνω στά συμπτώματα, γιά τά όποϊα ό άρρωστος παραπονι­όταν. Τό γεγονός όμως ότι τό γιατρικό άνακουφίζει ή νεκρώνει τίς εύαίσθητες στό πόνο περιοχές τής κεφαλής -στήν περίπτωση τού πονοκέφαλου- γιά κάποιο διάστημα, δέν σημαίνει πώς θά είναι ώφέλιμο στόν άρρωστο μακροπρόθεσμα. ("Οπως θά δούμε άργότερα σ' αύτό τό βιβλίο, ύπάρχει σοβαρός φυσιο­λογικός λόγος γιά τούς πόνους πού νιώθουμε στήν περίπτωση τών πονοκεφάλων). 'Αντίθετα, έχει διαπι­στωθεί πώς μακροπρόθεσμα αύτό ϊσως νά είναι βλαβερό. Ή θεραπεία τών συμπτωμάτων ή καλύτε­ρα ή κάλυψή τους χωρίς νά έξαφανίζεται τό αίτιο, ήταν χωρίς άμφιβολία τό θεμέλιο στό όποιο στηρί- χθηκαν οί θεραπευτικές άγωγές γιά τίς περισσότε­ρες άρρώστιες.

'Αντί τής έξαφάνισης τού αίτιου, έπικράτησε ή θεραπεία τών συμπτωμάτων. Ό γιατρός είχε στή διάθεσή του ένα μεγάλο άριθμό φαρμάκων, πού μπορούσε νά δώσει γιά άνακούφιση. Αύτό όδήγησε στό νά περιγράφει ό άρρωστος τά συμπτώματά του κι ό γιατρός νά βασίζεται γιά τή συνταγή του, κατά ένα μεγάλο μέρος, στήν γενική ύποκειμενική περι­γραφή τών συμπτωμάτων πού πήρε άπό τόν πάσχον- τα. ’Αφού ή τακτική αύτή έξακολουθεΐ νά έφαρμό- ζεται καί σήμερα, οί πιό φλογεροί ίατροί-έπιστήμο­νές θά πρέπει νά άντιληφθοϋν ότι στή άσκηση τής ιατρικής ύπάρχει περισσότερη τέχνη παρά έπιστήμη.

Στήν περίπτωση τής θεραπείας τών συμπτωμάτων πολύ μεγάλη έμφαση δίνεται στό πώς νιώθει ό άσθενής. Τό μόνο πού ύπάρχει γιά νά οδηγήσει τόν γιατρό είναι οί λέξεις πού χρησιμοποιεί ό πάσχων γιά νά περιγράφει τί αισθάνεται. Μερικοί άσθενείς έ­

χουν τήν ικανότητα νά περιγράφουν τις άντιδράσεις ενός πονοκέφαλου μέ πολύ μεγαλύτερη λεπτομέ­ρεια καί πιό δραματική συγκίνηση άπό άλλους. Αύτό δέν σημαίνει πώς ύποφέρουν πιό πολύ, γιατί μπορεί νά είναι ζήτημα άνεσης στή έκφραση. Ίσως είναι πιό σπουδαίο νά γνωρίζουμε τί είναι στό κελάρι τού άρρώστου, άν έχει προβλήματα μέ τήν έργασία του, τί τόν βασανίζει καί μερικές άλλες πιό σχετικές λεπτομέρειες, έτσι ώστε νά βρούμε γιατί τό σύστη­μα του άντιδρά κατ’ αύτόν τόν τρόπον.

Ένα παραπλανητικό σύμπτωμα.

Άπό τήν άποψη τής Φυσικής Υγιεινής πρέπει νά διαφωνήσουμε μέ τίς συνταγές, πού σκοπό έχουν τήν έξαφάνιση τού συμπτώματος. Οί δρόμοι μας χωρίζουν μέ τά διάφορα παυσίπονα φάρμακα κι όλους τούς άλλους φαρμακευτικούς συνδυασμούς. "Οταν αύτά καθιερωθούν σάν τρόπος θεραπείας, μιά άντίδραση πού έκδηλώνεται μέ τή μορφή ένός συμπτώματος, όπως ό πονοκέφαλος, θά παραμείνει μαζί μας καί ή μόνη άλλαγή πού θά γίνεται σέ κάθε έπόμενη γενιά θά είναι ώς πρός τό είδος τών φαρμάκων πού χρησιμοποιούνται. Οί ιατρικοί συγγρα­φείς πάνω σ’ αύτό τό θέμα, παραδέχονται τήν άλήθεια αύτοΰ τού ισχυρισμού μας. «Ό άνθρωπος πού πάσχει άπό πονοκέφαλο» λέει ό Δρ. Μοβπσίι, «συχνά καταντά ένα ιατρικό ορφανό. Βναι πραγματι­κά τυχερός άν ό πονοκέφαλος είναι παροδικός, γιατί διαφορετικά μπορεί νά χρειαστεί νά ’ ' περιοδεύσει’ ’ στόν όφθαλμολόγο, τόν ώτορινολαρυγγολόγο, τόν νευρολόγο, τόν οδοντίατρο, τόν ψυχίατρο καί σέ γιατρούς άλλων ειδικοτήτων. Θά χρειαστεί ίσως νά

του κάνουν άκτινογραφίες, άναλύσεις, νά τοο βά­λουν γυαλιά, νά τόν «ξαλαφρώσουν» άπό τά δόντια καί τις ρινικές του κόγχες καί πολύ συχνά ό πονοκέ­φαλος παραμένει άθικτος».

Ό Δρ. Moench συνεχίζοντας άποδεικνύει πώς δίνονται γιά πονοκεφάλους περισσότερα φάρμακα παρά γιά όποιαδήποτε άλλη άρρώστια. Ή ήμερήσια κατανάλωση φαρμάκων γιά άνακούφιση άπό τόν πονοκέφαλο είναι κολοσσιαία. Τονίζει μέ έμφαση πώς: «άν κάποιος ήθελε νά διαλέξει μιά πάθηση γιά νά παραπλανήσει ένα νέο γιατρό καί νά του άπεικο- νίσει τήν «πτώχευση» τής ειδίκευσής του, δέν υπάρχει άμφιβολία πώς ό πονοκέφαλος θά ήταν ή καλύτερη του έκλογή». Αύτό δείχνει πόσο μάταιο είναι νά προσπαθείς νά θεραπεύσεις μέ παυσίπονα μιά κατάσταση πού, άπό τή φύση τών πραγμάτων, πρέπει νά χρησιμοποιηθεί σάν προειδοποιητικό σήμα.

"Ας μάς έπιτραπεί νά έπαναλάβουμε αύτό πού έχει λεχθεί άμέτρητες φορές καί πού δυστυχώς πολύ σπάνια λαμβάνεται ύπ όψιν. Ό πονοκέφαλος είναι σύμπτωμα καί όχι αρρώστια. Είναι μιά σαφής ένδειξη σ' όσους υποφέρουν διαρκώς, ότι υπάρχει μιά βασική άνάγκη γιά μιά σχολαστική έξέταση όλων τών συνηθειών τής καθημερινής τους ζωής. Τίποτε λιγότερο δέν έπαρκει. Ή χρήση προσωρινών κατα­πραϋντικών ϊσως προκαλέσει στόν πάσχοντα περισ­σότερα προβλήματα.

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Ό όρος πονοκέφαλος μπήκε στό λεξιλόγιό μας καί σημαίνει ένα δύσκολο καί άλυτο πρόβλημα. Πράγμα­

τι τό σύμπτωμα τού πονοκέφαλου ήταν καί παραμέ­νει άκόμα δύσκολο καί άλυτο.

Άπό τήν έποχή τών βοτανολόγων έπικράτησε ή άντίληψη πώς όλες οί αρρώστιες μπορούν νά θερα- πευθοΰν μέ φάρμακα, άνεξάρτητα άπό τά αίτια πού τις προκαλούν. Αύτή όμως είναι μιά λανθασμένη άντίληψη, γιατί τά φάρμακα καλύπτουν τό σύμπτωμα χωρίς νά έξαφανίζουν τά αίτια.

Ή προσωρινή άνακούφιση άπό τούς πόνους μέ φάρμακα δέν λύνει τό πρόβλημα. Μακροχρόνια μάλι­στα χειροτερεύει τήν κατάσταση, μέ άποτέλεσμα νά κάνει τόν άρρωστο νά περιοδεύσει σέ γιατρούς άλλων ειδικοτήτων, νά φορέσει ίσως γυαλιά καί νά άφαιρέσει δόντια, χωρίς στήν πραγματικότητα νά θεραπευθεΐ άπό τούς πονοκεφάλους.

Ό πονοκέφαλος πρέπει νά θεωρηθεί σάν προει­δοποιητικό σήμα. 'Οφείλεται στήν άνισορροπία μεταξύ τών εισερχομένων καί έξερχομένων άπό τό σώμα καί συνοδεύει πολύ συχνά τις οξείες άρρώστι- ες - κρύωμα, γρίππη, άμυγδαλίτιδα, βρογχίτιδα κ.ά.

2.Πονοκέφαλος

Ό πονοκέφαλος είναι ένα ύποκειμενικό σύμπτωμα. Αύτό σημαίνει πώς ανήκει άποκλειστικά στό ϊδιο τό άτομο. Δέν δίνει κανένα διαγνωστικό σήμα πέρα άπό τίς λεπτομέρειες γιά τούς πόνους πού περιγράφει ό πάσχων στό γιατρό του. Οί πόνοι αύτοί μπορούν νά περιγράφουν μέ πολλούς διαφορετικούς τρόπους. Έχουμε νά έκτιμήσουμε τήν σοβαρότητα τού συμ­πτώματος άπό τήν περιγραφή πού μάς δίνει αύτός πού ύποφέρει. ’Επειδή ό πιό πολύς κόσμος έχει ύποφέρει κάποια στιγμή στή ζωή του άπό πονοκέφα­λο, μπορούμε 'ίσως νά κρίνουμε κάτι άπό τή φύση τού προβλήματος αύτοϋ, άπό τή δική μας έμπειρία.

Μερικοί περιγράφουν τόν πονοκέφαλο σάν ένα μουντό πόνο. "Αλλοι χρησιμοποιούν όρους όπως «πόνος έκρηκτικός, παλλόμενος, όξύς» κ.ά. Υπάρ­χουν άλλοι πού τόν παρομοιάζουν μέ κτυπήματα σφυριού ή μέ μαχαιριές. Θά πρέπει νά καταλάβουμε τό δίλημμα στό όποιο βρίσκεται ό άρρωστος στή προσπάθειά του νά μεταφράσει σέ λέξεις καθαρά προσωπικές του έμπειρίες, πού έχουν σχέση μέ τόν έσωτερικό του κόσμο.

Ευαίσθητες στόν πόνο περιοχές

Ά πό τήν άποψη τής άρρώστιας, ό πονοκέφαλος είναι ένα σύμπτωμα. Μ' αύτό εννοούμε πώς όταν οί πόνοι εμφανίζονται, άντιπροσωπεύουν μιά προσπά­θεια τού συστήματος νά μάς κάνει νά καταλάβουμε πώς κάτι τό άσυνήθιστο συμβαίνει στό οργανισμό μας. Τό γεγονός ότι ή κεφαλή είναι ή ευαίσθητη περιοχή πού προορίστηκε νά παίρνει αύτά τά μηνύ­ματα, ίσως δέν είναι κατανοητό άκόμα κι άπ' αύτούς πού σπατάλησαν άτέλειωτες ώρες σέ τέτοιες έρευ­νες. Μερικά σημεία όμως, γίνονται γενικά δεκτά. Ή έγκεφαλική ούσία δέν είναι εύαίσθητη στούς πό­νους. Εύαίσθητες στό πόνο κατασκευές τής κεφα­λής είναι οί μεμβράνες πού καλύπτουν καί διαχωρί­ζουν τόν έγκέφαλο καί τά κρανιακά άγγεία. Φαίνεται πολύ πιθανό ότι τά μηνύματα - άν μπορούμε νά ονομάσουμε μιά τέτοια διαδικασία σάν «μήνυμα» - μεταφέρονται σ' αύτή τήν περιοχή μέ τά δυναμικά ύγρά τού συστήματος.

Όταν τό σώμα καί τό μυαλό βρίσκονται σέ ισορρο­πία καί οί διάφορες λειτουργίες τού συστήματος έργάζονται κανονικά, οί εύαίσθητες στό πόνο περιο­χές τής κεφαλής παραμένουν «κοιμώμενες» καί δέν άντιλαμβανόμαστε πιό πολύ ότι έχουμε κεφάλι άπό ότι έχουμε δάκτυλα στά πόδια. Αύτή ή άγνοια τής φυσικής κατάστασης όποιασδήποτε συγκεκριμένης περιοχής ή όργάνου είναι ένα σημάδι καλής ύγειας. Μπορούμε νά πούμε πώς όποιαδήποτε στιγμή αισθα­νόμαστε κάποιο μέρος τού σώματός μας, τότε τά πράγματα δέν είναι όπως έπρεπε νά είναι. Σέ μιά τέτοια περίπτωση τό σώμα άντιδρά καί όσο πιό

γρήγορα άντιληφθοϋμε ότι τά πράγματα δέν είναι όπως έπρεπε νά είναι, τόσο τό καλύτερο.

Ό πονοκέφαλος καί οί άρρώστιες όξείας μορφής

Ή άντίδραση τού συστήματος μας, πού παρουσιάζε­ται μέ τή μορφή τού πονοκέφαλου, είναι ίσως ή πιό συνηθισμένη άη όλες. Στήν πιό άπλή της μορφή μπορούμε νά πούμε ότι συνοδεύει κάθε άπομάκρυν- ση άπό τό κανονικό, πού λαμβάνει χώραν στό σύστημα, ιδιαίτερα όταν ή άσθένεια είναι κάποιας όξείας μορφής. Τά παιδιά πού είναι άρκετά μεγάλα γιά νά μπορούν νά εκφραστούν, θά παραπονεθοϋν γιά πονοκέφαλο στή άρχή τών πιό άπλών παθήσεων. Πολλοί άνθρωποι πού δέν παίρνουν φάρμακα θά νιώσουν ένόχληση στις εύαίσθητες στόν πόνο περιο­χές τής κεφαλής μέ τό συνηθισμένο κρύωμα, πού τό άντιλαμβάνονται άπό τά πρώτα του στάδια. Τό τρέξι­μο τής μύτης πού άκολουθεΐ άπομακρύνει τήν πίεση τών ύγρών καί τούς άνακουφίζει.

Όταν ή διαταραχή τού συστήματος είναι πιό σοβαρή άπό τό κρύωμα, όπως συμβαίνει γιά παράδει­γμα μέ τή γρίππη, ή πίεση στή κεφαλή μπορεί νά είναι πολύ όδυνηρή καί μερικοί τήν θεωρούν σάν τήν πιό ένοχλητική μορφή αύτής τής τόσο συνηθισμένης πάθησης. Στήν περίπτωση τής όξείας βρογχίτιδας, τήν πιό συνηθισμένη άπ' όλες τις άναπνευστικές παθήσεις, πού φαίνεται ότι παρουσιάζεται τόν χειμώ­να, οί εύαίσθητες στόν πόνο περιοχές τής κεφαλής προκαλοΰν άρκετή ένόχληση, πού είναι άποτέλεσμα τού έπίμονου βήχα πού συνήθως συνοδεύει αύτή τή πάθηση.

Ή φύση τής όξείας άρρώστιας

Ό πονοκέφαλος, όπως άναφέραμε πιό πάνω, όφεί- λεται κυρίως στις άλλαγές τής δυναμικής ροής τών ύγρών του σώματος, πού συνοδεύουν τις άρρώστιες όξείας μορφής. Γιά μιά λογικά σχεδιασμένη θερα­πεία είναι ανάγκη νά άνακουφίσουμε στή πηγή της τήν πίεση πού προκαλούν τά ύγρά. "Αν οί προσπά- θειές μας έπιτύχουν, τά διάφορα συμπτώματα θά ύποχωρήσουν. Αύτό μάς όδηγεί στήν πραγματική φύση καί στήν έξήγηση τής άρρώστιας, γιατί δπως είναι φανερό ύπάρχει μεγάλη διαφορά άπόψεων πάνω σ’ αύτό τό θέμα.

"Αν δεχθούμε, όπως κάνει ή παραδοσιακή ιατρική, ότι οί όξεϊες άρρώστιες είναι άποτέλεσμα «εισβο­λής» μικροβίων, τότε οί άντιδράσεις πού θά συμβούν στό σύστημά μας θά έξερευνηθοΰν καί θά άκολου- θηθεΐ μιά θεραπευτική άγωγή, πού θά είναι βασισμέ­νη σ' αϋτή τήν παραδοχή. ’Από τήν άλλη πλευρά, οί προσκολλημένοι στήν Φυσική Υγιεινή ύποστηρίζουν πώς πρέπει νά λάβουμε ύπ όψη μας πολλά πράγμα­τα, πού βρίσκονται πέρα άπό τή θεωρία περί μικροβί­ων. Σ’ αύτή τήν περίπτωση πρέπει νά άντιλαμβανό- μαστε αύτή τή κατάσταση άρκετά νωρίς, πριν άκόμα τά μικρόβια άρχίσουν τήν δράση τους.

’Εμείς, οί προσκολλημένοι στή Φυσική 'Υγιεινή, ύποστηρίζουμε πώς οί όξεϊες άρρώστιες πρέπει νά έξετάζονται σέ σχέση μέ τό παρελθόν καί τήν ζωήν αύτοΰ πού ϋποφέρει. Πιστεύουμε πώς σέ κανένα παράγοντα, όπως είναι ή δράση τών μικροβίων, δέν πρέπει νά δοθεί μεγαλύτερη έμφαση άπό ότι δίνεται σέ όποιονδήποτε άλλον. Στήν κατάσταση τής ύγείας πρέπει νά ύπάρχει ισορροπία όλων τών λειτουργιών τού σώματος. Πρέπει νά έξασφαλίζεται έξισορρόπι-

ση μεταξύ τών όσων εϊσάγονται στό σύστημα καί των άχρήστων πού άποβάλλονται άπ αύτό. Ή θρέψη δέν είναι τό μόνο πράγμα πού πιθανόν νά διαταρα- χθεΐ στό σύστημα κατά τήν περίοδο τής άρρώστιας. Χωρίς καμιά άμφιβολία όμως είναι τό πιό εύπαθές, τό όποίο τόσες επιδράσεις μπορεί νά δεχθεί. Ό πονοκέφαλος, ό οποίος σχεδόν πάντα συνοδεύει τις οξείες άρρώστιες, μάς δίνει μιά ένδειξη ώς πρός τή φύση τους.

Ό πονοκέφαλος, πού παρουσιάζεται τόσο συχνά μέ τόν έρχομό τών άσθενειών οξείας μορφής, φανερώνει ότι λαμβάνουν χώραν άλλαγές, ιδιαίτερα στά ύγρά τού συστήματος, πού γίνονται αισθητές άπό τις εύαίσθητες στό πόνο περιοχές τής κεφα­λής. Οί άλλαγές αύτές οφείλονται στό γεγονός ότι προσωρινά έχει διαταραχθεϊ ή ισορροπία μεταξύ τών όσων εισέρχονται στό σύστημα καί τών όσων έξέρ- χονται άπ’ αύτό.

"Οπως όλοι γνωρίζουμε ύπάρχουν έκατομμύρια κύτταρα στή κατασκευή τού άνθρωπίνου σώματος κι όλα αύτά πρέπει χωρίς καμιά διακοπή νά θρέφονται καί νά είναι ικανά νά άποβάλλουν τά άχρηστα προϊόν­τα τής συνηθισμένης ένεργητικότητας τους. Τά κύτταρα είναι περιτριγυρισμένα άπό ύγρό, τό έξω- κυττάριο ύγρό, πού είναι κατά κάποιο τρόπο τό σπουδαιότερο άπ' όλα τά ύγρά τού σώματος. Άπό τό ύγρό αύτό τά κύτταρα παίρνουν τήν θρεπτική τους τροφή καί άποβάλλουν σ’ αύτό τά άχρηστα προϊόντα τους. Τό αίμα, πού είναι τό μεταφορικό σύστημα τού σώματος, μεταφέρει στό έξωκυττάριο ύγρό τήν τροφή γιά τά κύτταρα καί άπομακρύνει τά άχρηστό τους.

Τό άλλο άκρο τής μεταφορικής γραμμής είναι τό στομάχι καί τά άλλα όργανα πού έχουν σχέση μέ τήν

συνηθισμένη αποδοχή καί πέψη τής τροφής. Μετα­ξύ τών κυττάρων καί τών οργάνων αύτών ύπάρχει μιά σταθερή έξάρτηση, άφού άποτελούν τά δυό άκρα ένός συστήματος πού έπικοινωνοΰν μεταξύ τους διά τού αίματος καί τής λέμφου1. "Οταν όλες αύτές οί λειτουργίες τού σώματος είναι σωστά ισορροπημέ­νες, δέν ύπάρχει ύπέρμετρη πίεση σ' όποιοδήποτε σημείο. 'Οποιαδήποτε διαταραχή, σέ μιά ή περισσό­τερες άπ αύτές τίς λειτουργίες, είναι προορισμένη νά έχει έπιπτώσεις σ' όλόκληρο τό σώμα.

Ή ένταση καί τό νευρικό σύστημα

Τό σύστημα πού μάς κάνει εύαίσθητους καί μάς κρατά σέ έπαφή μέ τό περιβάλλον μας, είναι τό νευρικό σύστημα. Τό σύστημα αύτό σέ τελευταία άνάλυση, ρυθμίζει όλες τίς λειτουργίες τού σώμα­τος μέ τή μετάδοση νευρικής ένέργειας σ’ όλα του τά μέρη. ”Αν τό νευρικό σύστημα είναι ικανό νά διατηρήσει τήν άπαραίτητη προμήθεια νευρικής έ- νέργειας, τότε ή πέψη θά είναι έπαρκής, τό αίμα καί ή λέμφος θά πραγματοποιούν σωστά τίς λειτουργίες τους καί τό κάθε κύτταρο θά διατηρείται ύγιές. "Οταν τό νευρικό σύστημα άρχίζει νά αισθάνεται τήν

1. Λέμφος η λύμφος είναι διαφανές ύγρόν τό όποιο κυκλοφο­ρεί στό σώμα μέσα σέ χωριστά αγγεία - λεμφατικά άγγεία - καί συμβάλλει μαζί μέ τό αίμα στήν έναλλαγήν τής Ολης.

Λέμφος ή λεμφικό σύστημα, όνομάζεται επίσης όλόκληρο τό σύστημα τών άγγείων, τών ιστών, γαγγλίων, κλπ., μέσα στά όποια παράγεται καί κυκλοφορεί ή λέμφος.

ένταση καί τό άγχος2, πού ή κοινωνία δημιουργεί στό άτομο ή τό ’ίδιο τό άτομο προκαλεΐ στόν εαυτό του, τότε ή νευρική ενέργεια θά λιγοστέψει καί τό σώμα θά χάσει τήν άποδοτικότητά του.

"Οπως βλέπουμε λοιπόν ή ένταση καί τό άγχος είναι παράγοντες πού μπορούν νά έπηρεάσουν τό νευρικό μας σύστημα. Οί συνήθειες τής καθημερι­νής μας ζωής, μέ τήν έξάντληση πού μπορούν νά φέρουν στό νευρικό σύστημα, συμβάλλουν στό νά δημιουργηθοΰν οί συνθήκες έκεΐνες, άπό τις όποιες τόσες μορφές άρρώστιας παρουσιάζονται.

Ή ένταση αϋτή διαμοιράζεται στά κύτταρα καί προκαλεί έπιβράδυνση τής διαδικασίας τής άποβο- λής των άρχήστων ή έπιβράδυνση αύτή τείνει νά φράξει τούς ιστούς μέ τά κατακρατούμενα άχρηστα προϊόντα. Τό πρόβλημα περιπλέκεται άκόμα περισ­σότερο άπό έμας τούς ίδιους, άν δέν γνωρίζουμε πώς σ’ αύτό τό διάστημα είναι άνάγκη νά άπομακρύ- νουμε τήν ένταση άπό τό σύστημα μειώνοντας τήν λήψη τής τροφής. Περιορίζοντας τήν εϊσαγόμενη τροφή έξοικονομοΰμε ένα μέρος άπό τή νευρική ένέργεια, πού είναι άπαραίτητη γιά τήν πέψη.

Αύτή είναι ή κατάσταση άπό τήν όποιαν οί διάφο­ρες μορφές οξείας άρρώστιας έκδηλώνονται. Αύτή άκριβώς είναι ή κατάσταση τών πραγμάτων πού συνοδεύει τόν πονοκέφαλο, άπό τόν όποίο τόσο συχνά πάσχουν αύτοί πού είναι βέβαιο ότι θά άντιμε- τωπίσουν κάποια όξεία άρρώστια - κρύωμα, γρίππη, βρογχίτιδα κ.ά.

2. Διεξοδική έξέταση τών αιτίων του άγχους καί τών μεθόδων γιά τήν άπαλλαγήν απ' αύτό, γίνεται στό βιβλίο τής ΑΛΕΘΕΑ ΛΩΣΙΟΝ «ΠΩΣ ΝΑ ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΕΤΕ ΤΟ ΑΓΧΟΣ ΧΩΡΙΣ ΦΑΡΜΑΚΑ», έκδόσεις ΔΙΟΠΤΡΑ, ΑΘΗΝΑΙ.

Τό αίμα καί ή λέμφος, πού περνούν άπό όλους τούς ιστούς τού σώματος, περιλαμβανόμενου άσφα- λώς καί τού εγκέφαλου, παρακωλύονται στή δυναμι­κή τους κυκλοφορία, άφοΰ οί ιστοί είναι φραγμένοι έξαιτίας τής έπιβράδυνσης τής άποβολής των άχρή- στων προϊόντων τους. Οί εύαίσθητες στό πόνο περιοχές βρίσκονται κάτω άπό ένταση καί διαταράσ- σονται άπό τά τοξικά άχρηστα πού βρίσκονται στό έξωκυττάριο ύγρό. Μέ λίγα λόγια, ό πονοκέφαλος είναι μιά όψη τής όλης διαταραγμένης λειτουργίας τού συστήματος, πού είναι τόσο φανερή στις άρώ- στιες οξείας μορφής.

Ενστικτώδης νηστεία

”Αν αύτός πού πάσχει έχει μέσα του πολλές άπό τις ένστικτώδεις παρορμήσεις, πού συσχετίζουμε μέ τις παθήσεις οξείας μορφής, θά έπαναστατήσει κατά τής ιδέας νά εισάγει τροφή στό σύστημά του κατά τήν περίοδο τής άρρώστιας- κάνοντας αύτό θά έχει κάνει τό πρώτο καί πιό σοβαρό βήμα γιά τήν άπομά- κρυνση τής πίεσης άπό ολόκληρο τό σύστημά του. Άπομακρύνοντας τό φορτίο άπό τή πέψη έξοικονο- μούμεν άμέσως νευρική ένέργεια, πού μπορεί νά άξιοποιηθεϊ γιά πιό σπουδαίους σκοπούς. ’Ανακουφί­ζουμε τό αίμα καί τήν λέμφο άπό ένα μεγάλο φορτίο καί τούς έπιτρέπουμε νά μεταφέρουν τά αύξημένα άχρηστα προϊόντα μέ μεγαλύτερη εύκολία- γίνεται έπομένως πιό εύκολο γιά τό σύστημα νά φέρει εις πέρας τό έργο πού άρχισε.

' Η κατανόηση τού πονοκέφαλου μάς έπιτρέπει νά έκτιμήσουμε τόν φυσιολογικό μηχανισμό πού βρίσκε­ται πίσω του καί μάς προειδοποιεί πώς δέν πρέπει νά

τόν θεωρούμε οτιδήποτε πέρα άπό ένα σύμπτωμα. Πέρα άπ αύτό, μάς δίνει τόν πραγματικό λόγο γιά τήν εναντίωσή μας στή λήψη φαρμάκων καί γιατρι­κών σ’ αύτό τό διάστημα. Παίρνοντας φάρμακα προσθέτουμε τοξικές καί ξένες οϋσίες στό σώμα, όταν αύτό ύποφέρει κάτω άπό τήν ένταση τής άποβολής των τοξικών άχρήστων.

Μέ τήν άποκατάσταση τής ύγείας όλα τά συσχετι- ζόμενα συμπτώματα, πού συνοδεύουν τίς άρρώστιες όξείας μορφής, ύποχωροϋν. Ό πυρετός φεύγει, ό παλμός καί ή άνάσα άποκαθιστούνται στόν κανονικό ρυθμό τους καί τά ύποκειμενικά συμπτώματα, όπως ό πονοκέφαλος, ξεχνιούνται γρήγορα.

’Εκείνο όμως πού δέν πρέπει νά έπιτρέψουμε στόν έαυτό μας νά ξεχάσει είναι ότι ύπάρχει μιά διαφορά μεταξύ τών συμπτωμάτων καί τής βασικής κατάστασης τής άρρώστιας. ”Αν περιορίσουμε τίς προσπάθειές μας κυρίως στήν άνακούφιση τών συμ­πτωμάτων, ιδιαίτερα μέ τή φαρμακοθεραπεία, θά περιπλέξουμε τό θέμα καί θά παραβλάψουμε τουή παράγοντες πού άποτελοϋν τά αίτια τού προβλήμα­τος.

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Ό πονοκέφαλος δέν είναι άρρώστια. Είναι ένα σύμπτωμα πού μάς προειδοποιεί ότι τό σύστημα «άνάλαβε δράση» γιά νά διορθώσει κάτι πού δέν πάει καλά.

Άπό έλλειψη ισορροπίας μεταξύ τών εισερχομέ­νων καί τών έξερχομένων στό σύστημά μας (άπό τά διάφορα ύγρά) δημιουργεΐται πίεση πάνω στις μεμ­βράνες πού καλύπτουν τόν έγκέφαλο καί διαχωρί­

ζουν τά διάφορα τμήματά του. Οί μεμβράνες αυτές είναι ευαίσθητες οτόν πόνο καί έτσι μέ τήν άνισορ- ροπία τών ύγρών σ’ αύτή τήν Ηεριοχή παρατηρείται ό πονοκέφαλος. Όταν οι διάφορες λειτουργίες - πέψη, άφομοίωση, άποβολή τών άχρήστων κ.ά - είναι ισορροπημένες, καμιά πίεση πάνω στις μεμβρά­νες αύτές δέν υπάρχει κι' έτσι «οϋτε πού νιώθουμε πώς έχουμε κεφάλι στό σώμα μας».

Ό πονοκέφαλος συνοδεύει συνήθως τις άρρώστι- ες οξείας μορφής - γρίππη, βρογχίτιδα, άμυγδαλίτι- δα κ.ά. Οί άρρώστιες αύτές οφείλονται σέ διάφορα αϊτια πού μειώνουν τήν άντίσταση τού όργανισμοΰ κι' δχι όπως ύποστηρίζει ή παραδοσιακή ιατρική στή εισβολή μικροβίων.

Οί διάφορες λειτουργίες τού οργανισμού ρυθμί­ζονται άπό τό νευρικό σύστημα, μέ τή μετάδοση νευρικής ένέργειας στά διάφορα μέρη τού σώματος. Ή νευρική ένέργεια μειώνεται άπό τήν ένταση καί τό άγχος καί είναι δυνατό νά διαταραχθοϋν οί διάφορες λειτουργίες τού οργανισμού.

Περιορίζοντας μέ τή νηστεία τήν τροφή, έξοικο- νομοΰμε τήν άπαραίτητη γιά τήν πέψη νευρική ένέργεια, πού μπορεί νά χρησιμοποιηθεί γιά άλλους πιό σπουδαίους σκοπούς - έπιτρέπουμε στό αίμα καί στή λέμφο νά μεταφέρουν μέ μεγαλύτερη εύκολία περισσότερα άχρηστα, τά οποία στή συνέχεια άπο- βάλλονται άπό τό σώμα.

Μέ τά παυσίπονα φάρμακα πού παίρνουμε άνα- κουφιζόμαστε προσωρινά άπό τό πόνο, άλλά εισά­γουμε στό οργανισμό μας ξένες ούσίες πού πρέπει κί αύτές νά άποβληθοϋν. Έτσι στήν πραγματικότη­τα αύξάνουμε τά άχρηστα τού σώματος.

Τά αϊτια των πονοκεφάλων

Υπάρχουν μερικοί άνθρωποι πού υποφέρουν άπό ότι μπορεί νά όνομαστεϊ «συνηθισμένος» πονοκέφα­λος. ’ Ισχυρίζονται ότι στήν πράξη δέν είναι ποτέ άπαλλαγμένοι άπ αύτό τό πρόβλημα. Φαίνεται ότι δέν τούς εμποδίζει στις συνηθισμένες τους δραστη­ριότητες, άφού είναι ικανοί νά ένεργοΰν όπως ό πολύς κόσμρς, άλλά σπάνια περνά μιά μέρα ή μιά βδομάδα χωρίς αύτό τό αίσθημα τής ταλαιπωρίας στό κεφάλι τους. Μερικές φορές ύποφέρουν τόσο, ώστε ό πόνος νά είναι πράγματι πολύ μεγάλη «πληγή»- άλλες φορές σχεδόν χάνεται, άλλά ποτέ δέν έξαφανίζεται έντελώς. Σέ μερικούς ή ταλαιπω­ρία γίνεται χειρότερη όταν άργήσουν νά πάρουν ένα τους γεύμα, ή όταν τό χάσουν σέ άλλους φαίνεται ότι γεύματα σέ διαφορετικές ώρες κάθε μέρα επηρεάζουν τήν κατάστασή τους.

Οί άνθρωποι αύτοί συχνά ισχυρίζονται μέ τόν πιό κατηγορηματικό τρόπο, ότι κατά τά άλλα είναι έντε­λώς ύγιείς. Τό βάρος τού σώματος τους μπορεί νά είναι τό κανονικό, ή όρεξη τους σχετικά καλή, καί ή έξάλειψη των άχρήστων γίνεται, καθώς φαίνεται σωστά. ’Εκείνο πού κυρίως τούς βασανίζει είναι ό συχνός πονοκέφαλος.

”Αν ό άναγνώστης έχει διαβάσει πολύ προσεκτικά

τά προηγούμενα κεφάλαια γιά τούς πονοκεφάλους καί τή σχέση τους πρός τις άρρώστιες οξείας μορφής, θά πρέπει νά είναι σέ θέση νά καταλάβει τί σημαίνουν στή πραγματικότητα αύτοί οί συχνοί πονο­κέφαλοι. ’Έχει τονιστεί ότι ύπάρχουν εύαίσθητες στόν πόνο περιοχές στή κεφαλή, πού «λειτουργούν» όποτε ύπάρχει διαταραχή στό σύστημα καί ότι παύ­ουν νά «λειτουργούν» όταν τό σώμα έχει ύπερνική- σει τήν κρίση καί τό καθετί δουλεύει πάλι σωστά. Αύτό έπομένως πού συμβαίνει μέ τούς συχνούς πονοκεφάλους είναι ότι, παρ’ όλες τις διακηρύξεις περί τού άντιθέτου, ύπάρχει σίγουρα μιά κατάσταση κακής ύγείας. ”Αν θυμούμαστε πώς ό πονοκέφαλος είναι μία άντίδραση τού οργανισμού μας, τότε κάτι πρέπει νά μή πηγαίνει καλά στό σύστημά μας γιά νά διατηρεί αύτή τήν άντίδραση. Ά π ’ αύτόν τόν κανόνα δέν ύπάρχει καμιά έξαίρεση κι αύτό δέν πρέπει νά τό παραβλέπουμε.

Ψάχνοντας γιά τά βασικά αϊτια

”Αν αύτός πού πάσχει πεισθεΤ γιά τήν ορθότητα τών έπιχειρημάτων πού προβάλλουμε, γρήγορα θά άντι- ληφθεί τήν άνάγκη νά άναζητήσει τά αϊτια πού προκαλοϋν τό πρόβλημα, γιατί αύτός είναι ό μόνος σωστός τρόπος γιά τήν άντιμετώπισή του. Τονίσαμε τή λέξη τά αϊτια (κι όχι τό α’ίτιο) γιά νά κάνουμε άπόλυτα σαφές ότι στή πλειοψηφία τών περιπτώσε­ων κανένα μοναδικό αίτιο δέν μπορεί νά άναγνωρι- στεί καί νά άπομονωθεϊ. Ύπάρχουν πολλοί πού ύποστηρίζουν ότι ό πονοκέφαλός τους οφείλεται στό γεγονός ότι έφαγαν ένα συγκεκριμένο φαγητό ή ότι κάθησαν σέ ρεύμα άέρος ή ότι καταπόνησαν τόν

εαυτό τους τόσο, ώστε άρρώστησαν. 'Εκείνο πού θέλουμε νά διευκρινίσουμε είναι ότι αύτό μπορεί νά είναι τό άμεσο πράγμα πού άρχισε τήν άντίδραση, όμως τά βασικά αίτια είναι πολύ βαθύτερα.

Προτού προχωρήσουμε οτά δευτερεύοντα αίτια, όπως μπορεί κανείς νά τά ονομάσει, πού προκαλούν τόν πονοκέφαλο, θά πρέπει νά τονίσουμε ότι είναι άνάγκη νά μή ξεχνάμε τούς ίδιοσυστατικούς παρά­γοντες πού έξετάσαμε στό προηγούμενο κεφάλαιο. Ειδικότερα πρέπει νά θυμούμαστε τή σχέση μεταξύ πέψης1 καί άφομοίωσης2, καθώς έπίσης καί τής κυτταρικής θρέψης καί τής άποβολής των άχρη­στων, άφοϋ έδώ βρίσκεται ό μηχανισμός διά τού όποιου τό σύστημα άντιδρά στις έντάσεις τής καθη­μερινής ζωής. Πρέπει έπίσης νά θυμούμαστε πώς τό σώμα είναι έκεΐνο πού άντιδρά κι ότι αύτή είναι, κατά κάποιο τρόπο, άντίδραση τής όλης προσωπικό­τητας. Τό άτομο πού ύποτάσσεται στούς πονικεφά- λους είναι πολύ πιθανόν νά άντιδρά μέ τόν ίδιο τρόπο σέ κάθε άλλη ένταση, άντίθετα μέ κάποιο άλλο πού ισχυρίζεται ότι δέν ξέρει τί είναι ό πονοκέφαλος.

Τί είναι λοιπόν έκείνα πού συνήθως θεωρούνται σάν αίτια τοϋ πονοκέφαλου;

Κανονικά θά μπορούσαμε νά πούμε πώς τά άκό-

1. πέψη-χώνεψη - Ό μετασχηματισμός τών τροφών εις χρησίμους ούσίας διά τόν οργανισμόν, πού γίνεται εις τό πεπτικό σωλήνα.

2. αφομοίωση - ή λειτουργία διά τής όποιας οί ούσίες πού άπορροφήθηκαν άπό τόν οργανισμό μετασχηματίζονται άπό τά κύτταρα καί γίνονται όμοιες πρός τά συστατικά τών κυττάρων.

λουθα άποτελοΰν ένα σχεδόν πλήρη κατάλογο των αιτίων του πονοκέφαλου:

-Δυσκοιλιότητα καί συγγενικά πεπτικά προβλήμα­τα.3

-Προβλήματα τής ρινικής κοιλότητας καί των παραρρινικών κόλπων

-Νευραλγίες-Συνδετικίτιδα (πόνος τών μυών) καί περιπλοκή

τών αύχενικών κατασκευών -'Οφθαλμικές καί άλλες συσχετιζόμενες έντά-

σεις -'Υψηλή πίεση Ψυχογενείς παράγοντες.

Πονοκέφαλοι πού όφείλονται σέ έγκεφαλικούς όγκους είναι εύτυχώς σπάνιοι: τά άποτελέσματα δέν έμπίπτουν στή σκοπιά αύτοϋ τοΰ βιβλίου καί έπομέ- νως δέν έξετάζονται.4

Πεπτικά προβλήματα

Πολύ συχνά θεωρείται ότι ό πονοκέφαλος μπορεί νά

3. Οί πονοκέφαλοι τών γυναικών πού έχουν σχέση μέ τήν έμμη- νόρροια - καί γενικότερα όλες οι γυναικείες άδιαθεσίες καί πα­θήσεις - έξετάζονται στό βιβλίο του Isa Anderson Kelso «ΓΥ­ΝΑΙΚΕΙΕΣ ΑΔΙΑΘΕΣΙΕΣ ΚΑΙ ΠΑΘΗΣΕΙΣ», Εκδόσεις ΔΙΟΠΤΡΑ - ΑΘΗΝΑΙ.

4. Τά διάφορα προβλήματα τοϋ πεπτικού συστήματος - δυσκοι­λιότητα, έλκος, χολή, δυσπεψία, γαστρίτιδα, διάρροια, άέρια κ.ά. - έξετάζονται στό βιβλίο τοΰ "Αλλαν Μόυλ «ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΠΕΨΗΣ, Πρόληψη καί θεραπεία ΧΩΡΙΣ ΦΑΡΜΑΚΑ».

προκληθεΐ άπό τή δυσκοιλιότητα καί τίς συγγενείς της πεπτικές διαταραχές. Αύτή ή άποψη έχει τό μεγάλο μειονέκτημα δτι κάνει πολλούς νά πιστεύουν

Ή δυσκοιλιότητα καί τά άλλα πεπτικά προβλήματα είναι άπό τά σοβαρότερα αίτια των πονοκεφάλων καί τής ημικρανίας.

πώς οί πονοκέφαλοί τους μπορούν νά θεραπευτούν μέ τή λήψη καθαρτικών καί άλλων φαρμάκων (γιά τή δυσκοιλιότητα). ’Επίσης, άν θεώρηθεΤ άτι ό πονοκέ­φαλος έχει κάποια σχέση μέ τό πεπτικό σύστημα, τότε πιθανόν νά χρησιμοποιηθούν φάρμακα πού έξουδετερώνουν τήν οξύτητα τού στομάχου, ή πού διεγείρουν τήν λειτουργία του. ”Αν ό άσθενής άρχίσει θεραπεία βασισμένη σ' αύτή τη γραμμή, θά τού είναι πολύ δύσκολο νά τήν έγκαταλείψει. Κατά πρώτο λόγο, ή θεραπευτική άγωγή μέ τά πιό πάνω φάρμακα καί καθαρτικά τού παρέχει άνακούφιση καί μπορεί νά τού μετριάζει τήν ένταση, πού θ ά τού προκαλεΐ τόν πονοκέφαλο. Υπάρχει όμως ό κίνδυ­νος νά καθιερωθεί ή συνήθειά τού καθαρτικού καί μαζί μ' αύτήν καί ή «καθ’ έξιν» δυσκοιλιότητα.

Σήμερα δέν ύπάρχει καμιά άμφιβολία πώς ένα διαταραγμένο πεπτικό σύστημα κι ένα άδρανές παχύ έντερο σέ πολλές περιπτώσεις είναι δυνατόν νά συντελέσουν στή δημιουργία πονοκεφάλων κάθε είδους. Στήν πραγματικότητα θά είναι παράλογο νά άγνοήσουμε αύτές τις συνθήκες, παρά τό γεγονός άτι πολλοί ιατροί ύποστηρίζουν ότι τά δηλητήρια δέν μπορούν νά άπορροφηθοΰν άπό τά έντερα.

Ή κένωση των έντέρων είναι μιά άκούσια λειτουρ­γία, ή όποια διαφέρει ίσως σέ κάθε άτομο κατά χρόνον καί ρυθμόν, ώστόσο όμως άντιμετωπίζει άποδοτικά τις άνάγκες όποιουδήποτε φροντίζει σω­στά τό σώμα του. Ένα διαταραγμένο πεπτικό σύστη­μα είναι πολύ πιθανό νά προκαλέσει άδράνεια στό παχύ έντερο. Ή δυσκοιλιότητα είναι σύμπτωμα κι όχι άρρώστια. Τό μεγαλύτερο κακό πού μπορεί νά κάνει είναι νά μετατρέψει σέ συνειδητή τή άκούσια λει­τουργία τής κένωσης.

Τό πρώτο πράγμα πού πρέπει νά κάνουμε, σέ

σχεδόν κάθε περίπτωση πονοκέφαλου, είναι νά βεβαιωθούμε απόλυτα πώς οί λειτουργίες τού πεπτι­κού σωλήνα είναι κανονικές. Αύτό μάς οδηγεί στή σπουδαιότητα τής κατάλληλης τροφής καί στις συν­θήκες κάτω άπό τίς όποιες μπορεί νά χρησιμοποιη­θεί γιά νά διατηρήσει τήν άκεραιότητα ολόκληρου τού σώματος. 'Ανεξάρτητα άπό τή σκοπιά άπό τήν όποια κοιτάζουμε τό θέμα τού πονοκέφαλου καί τό άμεσο αίτιο πού θεωρούμε ότι τόν προκάλεσε, δέν πρέπει ποτέ νά ξεχνάμε τή σημασία τής όμαλοποίη- σης τού πεπτικού καναλιού -καί αύτό άπαιτεί προσο­χή στή δίαιτα καί τήν τήρηση λογικών κανόνων διατροφής.5

Ρινικές καί παραρρινικές διαταραχές

Τό επόμενο θέμα πού πρέπει νά έξετάσουμε είναι ή σχέση μεταξύ διαταραχών τών ρινικών καί τών πα- ραρρινικών κοιλοτήτων καί τού πονοκέφαλου.

Πολύς κόσμος έχει τήν εντύπωση πώς πολλοί πονοκέφαλοι άπό τούς όποιους υποφέρουν έχουν σχέση μέ τίς καταρροϊκές συνθήκες, πού σχετίζον­ται μέ ρινικά καί παραρρινικά προβλήματα. Δέν ύπάρχει βέβαια καμιά άμφιβολία πώς αύτό πράγματι συμβαίνει πολύ συχνά. Θά έπιμένουμε όμως πώς αύτό μπορεί νά δίνει έμφαση σέ λανθασμένο κρίκο

5. Τά θέματα τής σωστής διατροφής καί τών κανόνων πού πρέπει νά άκολουθοϋνται γιά τή διατήρηση ή τήν άποκατάσταση τής ύγείας καλύπτονται πλήρως καί μέ άπλά λόγια στό ύπό έκδοση βιβλίο «ΣΩΣΤΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΓΙΑ ΥΓΙΕΙΣ ΚΑΙ ΑΣΘΕΝΕΙΣ», πού θά κυκλοφορήσει άπό τίς έκδόσεις ΔΙΟΠΤΡΑ.

τής άλυσίδας τών αιτίων καί μπορεί νά όδηγήσει σέ λανθασμένη διάγνωση.

Τά προβλήματα τών ρινικών καί παραρρινικών κοιλοτήτων είναι συνήθως άποτέλεσμα ενός έπίμο- νου κρυολογήματος πού κάνει τίς μεμβράνες τών κοιλοτήτων νά γίνονται παχύτερες καί όδηγεί στό κλείσιμο τών διόδων. Σάν άποτέλεσμα είναι πιθανόν ν' άρχίσουν μολυσματικές διαδικασίες καί ό πάσχων ύποφέρει άπό όξύ πόνο στό πρόσωπο καί στό κεφάλι. Ό πόνος μπορεί νά είναι άρκετά δυνατός, ώστε νά χρειάζεται ξεκούραση στό κρεβάτι καί ένεργητική άνακουφιστική θεραπεία. Όταν ύποχω- ρήσει πιθανόν ν' άφήσει τίς κοιλότητες σάν σταθερή πηγή καταρροής, πού σχηματίζεται άπό καιρού εις καιρόν, καί τρέχει άπό τίς ρινικές κοιλότητες φθά- νοντας τελικά στό στομάχι.

"Οπως φυσιολογικά άναμένεται, ό πονοκέφαλος συχνά συνοδεύει αύτές τίς καταστάσεις. Ή συμφο­ρητική διόγκωση τών αιμοφόρων άγγείων στή περιο­χή όδηγεί στούς πόνους πού άναφέραμε πιό πρίν καί ή πίεση άπό τίς ρινικές κοιλότητες διεγείρει τόν συνηθισμένο πονοκέφαλο. Όσοι ύποφέρουν κατ' αύτόν τόν τρόπον, πάσχουν έπίσης άπό γαστρική καταρροή καί δυσκοιλιότητα. Σκεπτόμενοι τήν λήψη ριζικών μέτρων γιά τό ξερίζωμα τών προβλημάτων τών ρινικών κοιλοτήτων, πρέπει νά έχουμε ύπ όψη ότι οί γλοιώδεις μεμβράνες τών ρινικών διαβάσεων είναι συνεχόμενες μ' αύτές τού πεπτικού σωλήνα. Στίς μέρες μας, πού εϊναι μέρες έξειδίκευσης ύπάρχει κίνδυνος μεγάλου μπερδέματος στή θερα­πευτική άγωγή πού θά πρέπει νά άκολουθηθεΐ γιά άποθεράπευση αύτών τών κοιλοτήτων. Μιά τέτοια άγωγή είναι δυνατόν νά προκαλέσει μιά προσωρινή άνακούφιση, άφήνοντας ώστόσο τά βασικά αίτια

άθικτα.Στή περίπτωση πού σάν πηγή των πονοκεφάλων

θεωρούνται οί ρινικές κοιλότητες, ή προσοχή μας

Οι κρανιακές κοιλότητες συνδέονται μέ στενές διόδους στή ρινική κοιλότητα. Κάθε κοιλότητα έχει στό έσωτερικό της μιά βλεννώδη λεπτή μεμβράνη.

71 ν οί στενές δίοδοι άπό τις κοιλότητες πρός τή ρινική κοιλότητα κλείσουν, έξαιτίας κάποιας φλεγμονής του βλεννογόνου πού καλύπτει τις κοιλότητες αύτές, είναι δυνατό νά προκληθεϊ μόλυνση πού όδηγεϊ σέ πονοκεφά­λους καί άλλα προβλήματα.

πρέπει νά στραφεί πρός τή διατροφή τού άρρώστου καί τόν καθαρισμό τής καταρροής, άφοΰ μ' αύτόν τόν τρόπο θά αποφευχθούν σοβαρές έγχειρήσεις. Τό βαρυφορτωμένο στομάχι καί τό άτονο έντερο είναι τά μέρη τού σώματος στά όποΤα πρέπει νά στραφεί ή σκέψη μας, όταν είναι περιπλεγμένες οί ρινικές κοιλότητες καί θεωρούνται σάν πηγή τού πονοκέφαλου.

Νευραλγικός πονοκέφαλος

Μερικοί άνθρωποι έχουν αύτό πού ονομάζεται νευ­ραλγικός πονοκέφαλος. Ή άντιμετώπισή του είναι πολύ δύσκολη γιατί τά αίτιά του είναι δύσκολο νά έντοπιστοϋν καί γιατί είναι τέτοιας ίδιάζουσας φύ­σης, ώστε νά προσφέρονται σέ θεραπεία πού πιθα­νόν νά είναι πολύ δραστική καί νά προξενήσει περισσότερο κακό παρά καλό. Δέν ύπάρχει καμιά άμφιβολία, πώς ό πρώτος άσφαλής κανόνας πού πρέπει νά έφαρμοστεΐ είναι νά σιγουρευτούμε ότι όλες οί ίδιοσυστατικές πιθανότητες έλήφθησαν ύπ όψη. Στή συνέχεια άν τό πρόβλημα συνεχίζεται, θά πρέπει νά γίνει μιά πιό προσεκτική διερεύνηση γιά έρεθιστικούς παράγοντες. Κατά κανόνα τό άκολου- θούμενο πλάνο είναι άντίθετο άπ' αύτό πού πρέπει. Ό πάσχων άφοΰ έχει άκολουθήσει οδοντιατρική, ώτορινολαρυγγολογική καί πιθανόν νευρολογική θε­ραπευτική άγωγή χωρίς νά θεραπευθεί, μή έχοντας πιά τίποτε άλλο νά κάνει έρχεται στόν διαιτολόγο καί σ’ αύτούς πού ένδιαφέρονται κυρίως γιά τήν γενική υγεία τού οώματος κι όχι μόνο γιά τά συμπτώματα, όπως ή ορθόδοξη ιατρική.

Ή πιό οδυνηρή άπό αύτές τις νευραλγίες είναι

γνωστή σάν «νευραλγία του τριδύμου» καί εΤναι δυνατό νά είναι ένα πολύ άνυπότακτο πρόβλημα. Μερικές φορές συστήνονται δραστικές χειρουργι­κές έπεμβάσεις καί ένέσεις, άλλά σέ πολλές περι­πτώσεις μεγάλη προσοχή στις συνήθειες ζωής καί αποφυγής τής νευρικής έντασης απέδωσαν πιό ικανοποιητικά άποτελέσματα. "Ενα σημείο,πού δέν πρέπει νά τό παραβλέπουμε ποτέ, είναι νά σιγου­ρευτούμε πώς έφαρμόζουμε τεχνητές οδοντοστοι­χίες δπου χρειάζονται, γιά άνακούφιση άπό τήν ένταση πού μπορεί νά σχηματίζεται πάνω στις άρ- θρώσεις τών σιαγόνων καί τούς μύες πού συνδέον­ται μ αύτές. "Οπως καταλαβαίνουμε δέν είναι εύκολο νά άντιγράψουμε άκριβώς τά φυσικά δόντια πού άφαιρέθηκαν. Τέτοιες κατασκευαστικές άποκλί- σεις είναι πιθανό νά προκαλέσουν προβλήματα στό σαγόνι καί στό πρόσωπο καί νά οδηγήσουν σέ νευρικό έρεθισμό.

Τεταμένοι αύχενικοί μϋες

Στά τελευταία χρόνια δόθηκε μεγάλη σημασία στόν αύχένα καί στούς μϋες αύτής τής περιοχής, πού θεωρούνται πιθανό αίτιο πονοκεφάλων, καί νομίζου­με πώς πρέπει νά άναγνωριστεϊ ή μεγάλη προσφορά τών όστεοπαθητικών σ’ αύτό. Γίνεται γενικά παραδε­κτό, πώς οί παθήσεις τών αύχενικών μυών καί άρθρώσεων, όπως ή συνδετικίτιδα καί ή άρθρίτιδα προκαλοΰν πονοκεφάλους- άν αύτό διαπιστωθεί νω­ρίς, δέν ύπάρχει καμιά άμφιβολία πώς μέ τή κατάλ­ληλη θεραπευτική άγωγή θά έπιτύχουμε μεγάλη άνακούφιση.

Πάρα πολύς κόσμος έχει προδιάθεση στούς ρευ-

ματισμούς. Οί καθιστικές έργασίες δημιουργούν μιά συνεχή ένταση πάνω στίς άρθρώσεις καί στούς μϋες τού αϋχένα, μέ άποτέλεσμα νά λαμβάνει χώρα συνδετικίτιδα καί άρθριτικές μεταβολές στούς μϋες, στίς άρθρώσεις καί στίς άλλες κατασκευές τής περιοχής τού αϋχένα. Έχει άποδειχθεΐ δτι άπ αύτή τή κατάσταση προκαλοϋνται πονοκέφαλοι. Μέ τούς πονοκεφάλους αύτούς δέν ύπάρχει σοβαρός λόγος νά άσχολούμαστε, παρά μόνο σέ σχέση μέ τά αίτια πού τούς προκαλοϋν. Οί άσθενείς πού πάσχουν άπ αύτοϋ τού εϊδομς τό πρόβλημα παραπονούνται γιά πόνο πού άρχίζει άπό τόν αύχένα καί ξαπλώνεται πρός τά πάνω.

' Εξέταση τών αύχενικών μυών θά δείξει πώς είναι δύσκαμπτοι (τεταμένοι) καί σκληροί- είναι έπίσης πιθανόν νά νιώσουμε γρομπαλάκια κάτω άπό τά δάκτυλά μας, καθώς ψηλαφάμε τούς μΰες. Κάτω άπό αύτές τις συνθήκες άρκεΐ νά βρεθούμε γιά λίγο σέ ρεύμα άέρος ή νά κρυώσουμε έλαφρά, γιά νά χειροτερέψει ή κατάσταση τών μυών καί νά δημιουρ­γήσει πονοκέφαλο. Ή κεφαλή είναι πιθανό νά νιώθει πιό άνετα στήν όρθια θέση, γί αϋτό ή νυχτερινή παραμονή ατό κρεβάτι μπορεί νά όδηγήσει τούς τεντωμένους μϋες σέ θέση έπώδυνης μυϊκής συ­στολής (κράμπας)- σέ μιά τέτοια περίπτωση ό πά- σχων θά σηκωθεί τό πρωί μέ πονοκέφαλο.

Δέν πρέπει νά ξεχάσουμε νά άναφέρουμε, σ’ ότι άφορά τούς πονοκεφάλους πού προκαλοϋνται άπό διαταραχές στήν αύχενική περιοχή, τήν κατάσταση πού ήταν γνωστή άρχικά στούς όστεοπαθητικούς σάν άτλαντο-ινιακή βλάβη- σέ πολλά ιατρικά έγχει- ρίδια άναφέρονται άκόμα μέ τό ίδιο αύτό όνομα. Αύτή ή βλάβη, μπορούμε νά πούμε γιά κατατόπιση τού άναγνώστη πού δέν έχει ιατρικές γνώσεις, είναι

μιά διαταραχή τής κλείδωσης στήν κορυφή τής σπονδυλικής στήλης, έκεϊ δπου ένώνεται μέ τό κρανίο. Σ’ αύτό τό σημείο βρίσκεται ό μηχανισμός πού έπιτρέπει τήν κίνηση τής κεφαλής. Αύτή ή κλείδωση παίζει ένα σπουδαίο ρόλο στήν ισορροπία τοΰ σώματος καί βρίσκεται κάτω άπό μεγάλη ύπε- ρένταση κατά τή διάρκεια τής καθημερινής ζωής. Υπάρχουν πολλοί μύες, σύνδεσμοι, σπουδαία νεύρα καί αιμοφόρα άγγεϊα πού συνδέονται μ αύτή τήν κλείδωση. Οί καθημερινές έντάσεις είναι πιθανόν νά προκαλέσουν κάποια άλλαγή στίς κινήσεις καί στή θέση τών κατασκευών αύτών ή άλλαγή αύτή άντα- νακλά σέ άκαθόριστους πόνους στή κεφαλή.

Ή ένταση τών αύχενικών μυών άποτελεϊ πιθανό αίτιο πονοκεφάλων.

Οφθαλμική ένταση

Πολύς κόσμος θεωρεί τήν όφθαλμική ένταση σάν αϊτιο τών πονοκεφάλων καί δέν είναι δύσκολο νά καταλάβουμε γιατί. Ακολουθεί επίσκεψη στόν ό- φθαλμολόγο ή τόν όπτικό' άν είχε γίνει πολύ κακή χρήση τών ματιών ή τοποθέτηση γυαλιών θά «βελτι­ώσει» ϊσως τήν κατάσταση. "Οπως δλοι γνωρίζουμε, ύπάρχει μιά πολύ μεγάλη διαμάχη γιά τήν τοποθέτη­ση γυαλιών καί ό έφευρέτης τους έπαινέθηκε άλλά καί κατακρίθηκε γιά τήν άνακάλυψή του.

Ό Dr. Bates6, πού είναι διάσημος γιά τή διδασκα­λία του περί χαλάρωσης καί κατάλληλης χρήσης τών ματιών, άναφέρθηκε στή έπιγραφή πού είναι γραμ­μένη στή ταφόπετρα τού έφευρέτη τών γυαλιών, στήν έκκλησία τού Σάντα Κρύους: « Ενθάδε κεϊται ό Saluino D' armato Decli Arnati. Έφευρέτης τών Ματογυαλιών. Ό Θεός άς Συγχωρέσει τις 'Αμαρτί­ες του. 1317 μ.Χ.».

Ένας ιατρικός συγγραφέας δηλώνει: «Παρ' 6λο πού αύτή ή ξεχασμένη διεκδίκηση τής άνακάλυψης

6. Ό Δρ. Bates δίδαξε όφθαλμολογία στό Τμήμα Μεταπτυχια­κών Σπουδών τής Ιατρικής Σχολής τής Νέας Ύόρκης. Οι έρευνες του πάνω σέ χιλιάδες άνθρώπους, πού κράτησαν τριάντα ολόκληρα χρόνια, τόν οδήγησαν στή διατύπωση μιάς και­νούργιας θεωρίας γιά τά αϊτια τών άνωμαλιών τής όρασης καί τή

θεραπευτική άγωγή πού θά πρέπει νά ακολουθηθεί. Ή θεωρία του αύτή προκάλεσε πραγματική θύελλα στόν ιατρικό κόσμο πού, ένισχυόμενος οικονομικά άπό τήν οπτική βιομηχανία, προσπάθησε νά μειώσει τήν άξια τής νέας αύτής θεωρίας. Σήμερα ή θεωρία του έγινε δεκτή άπό διάσημους οφθαλμία­τρους κι έφαρμόζεται σ' όλόκληρο τόν κόσμο. Ή βελτιωμένη μέθοδος τού καθηγητή Bates περιγράφεται στό βιβλίο τού G. Kypreotakis «ΤΕΛΕΙΑ ΟΡΑΣΗ ΧΩΡΙΣ ΓΥΑΛΙΑ», πού κυκλοφορεί άπό τις έκδόσεις ΔΙΟΠΤΡΑ.

των ματογυαλιών πού τόν έκαμε διάσημο, έχει γίνει θέμα μιας ήπιας διαμάχης μεταξύ τών ιατρικών αύθεντιών, ϊσως καμιά άλλη ταπεινή εφεύρεση δέν χάρισε στην άνθρωπότητα μεγαλύτερη χρησιμότητα άπό τά ματογυάλια».

Οι όφθαλμικοί μύες (πού κινούν τά μάτια καί μεταβάλλουν τό σχήμα τού βολβού) είναι δυνατό νά χάσουν τήν τονικότητα καί τήν εύκαμψία τους γιά διάφορους λόγους.

Γιά νά τούς έπαναφέρουμε στήν κανονική τους κατά­σταση είναι όπαραίτητη ή μεθοδική άσκησή τους. Κατάλ­ληλες άσκήσεις (πού αύξάνουν τήν κινητικότητα τών βολβών καί κάνουν τά μάτια νά κουράζονται λιγότερο άπό πριν, βελτιώνοντας ταυτόχρονα τήν όραση) περιγράφον- ται στό βιβλίο «ΤΕΛΕΙΑ ΟΡΑΣΗ ΧΩΡΙΣ ΓΥΑΛΙΑ».

Ή χρησιμοποίηση τών ματογυαλιών γιά τήν άνα- κούφιση άπό τούς πονοκεφάλους, οί όποιοι ϊσως έξαρτώνται άπό τήν άκατάλληλη χρησιμοποίηση τών ματιών, δέν άποτελεΐ στή πραγματικότητα έξαφάνιση τοΰ αιτίου κι αϋτό πρέπει νά τό έχουν ύπ’ όψη τους

έ ξ ω τ ε ρ ι κ ός

αύτοί πού υποφέρουν άπδ τέτοια προβλήματα. Ή πιό σωστή πορεία, δπως θά άποδειχθεΐ μακροχρόνια, θά είναι ή άπαλλαγή άπό τούς πονοκεφάλους μέ τή σωστή χρησιμοποίηση των ματιών καί μέ τή καθιέρω­ση συνηθειών πού άποκαθιστοϋν τήν ύγεία, κι όχι μέ τή χρησιμοποίηση γυαλιών.

Ή υψηλή πίεση είναι σύμπτωμα.

Θά πρέπει φυσικά νά άναφέρουμε πώς ένα άπό τά αίτια τών πονοκεφάλων είναι καί ή ύψηλή πίεση τοϋ αίματος. Πρέπει όμως καί πάλιν νά τονίσουμε ότι άσχολού μαστέ μέ κρίκους μιάς άλυσίδας άπό γεγο­νότα καί ότι προσπαθούμε νά διαμοιράσουμε σ’ ένα άπ’ αύτούς ειδική σπουδαιότητα, σάν νά μήν υπάρχει καμία σχέση μεταξύ τών άλλων κρίκων.

Στήν πίεση τού αίματος, χαμηλή, ύψηλή, κανονική ή άλλως πώς, έχει δοθεί μεγάλη σημασία, άπό τότε πού άνακαλύφθηκε τό πιεσόμετρο. 'Υπάρχουν μερι­κοί γιατροί πού πιστεύουν πώς κάνοντας τόν κόσμο νά συνειδητοποιήσει τήν πίεση του, κάνουν περισσό­τερο κακό παρά καλό. Στις Ηνωμένες Πολιτείες τής ’Αμερικής βλέπουμε διαφημίσεις γιά τήν πώλη­ση πιεσομέτρων στό κοινό7, πού σίγουρα είναι ό τρόπος γιά πρόκληση νευρωτισμοΰ8. Ή πίεση τοϋ αίματος είναι ένα πάρα πολύ ύποκειμενικό πράγμα, γιατί διαφέρει γιά κάθε άτομο. Είναι έπίσης διαφορε­

7. Τόν τελευταίο καιρό παρόμοιες διαφημίσεις καταχωροΰνται πολύ συχνά καί σέ έλληνικές εφημερίδες.

8. Νευρωτισμός - κατάσταση διέγερσης τής νευρικής λειτουρ­γίας.

τική κατά τίς διάφορες ώρες τής ήμέρας καί τής νύχτας καί κάτω άπό εκατό καί μιά διαφορετικές συνθήκες. Τό νά πούμε ότι ένα άτομο έχει μιά ορισμένη πίεση καί τό νά δώσουμε τήν έντύπωση ότι πρόκειται γιά στατική κατάσταση πραγμάτων, είναι έντελώς παραπλανητικό.

Δέν πρέπει νά ξεχνούμε πώς έκεΐνο πού είναι σημαντικό είναι ή κατάσταση τών άρτηριών καί όχι ή πίεση τού άιματος, ή όποια αύξάνεται μέ τήν άνελα- στικότητα τών άγγείων. Όταν κάποιος έχει πίεση τού αίματος πού θεωρείται πολύ ύψηλή, αύτό σημαί­νει πώς οί άρτηρίες του στένεψαν καί σκλήρηναν, μέ έξαίρεση τίς περιπτώσεις εκείνες στίς όποιες ή πίεση αύξήθηκε έξαιτίας νευρικής ή συναισθηματι­κής έντασης. Ή ύψηλή πίεση9 έπομένως είναι σύμπτωμα -πού ύποδηλώνει τό στένωμα τών άρτηρι­ών- καί ό πονοκέφαλος πού πολλές φορές σχετίζε­ται μ αϋτή, θά πρέπει νά διερευνηθεΤ γιά νά βρεθεί τό βασικό αίτιο πού τόν προκαλεϊ.

Σχέση μεταξύ τού σώματος καί τού πνεύματος.

"Οταν μιλούμε γιά ψυχογενείς πονοκεφάλους έννο- ούμε ότι τά κατ’ έξοχήν αίτια του είναι ό νοητικός καί ό συναισθηματικός παράγοντας.

Αύτό μάς όδηγεΐ στό άλυτο πρόβλημα τής σχέσης μεταξύ τού σώματος καί τού πνεύματος. Γιά αιώνες ό κόσμος διαφωνούσε γί αύτή τή σχέση καί στά ζητήματα τής ύγείας καί τής άρρώστιας ύπήρξαν

9. Τό πρόβλημα τής υψηλής πίεσης εξετάζεται μέ άπλά λόγια καί αναλυτικά στό βιβλίο του Russel Sneddon «ΥΨΗΛΗ ΠΙΕΣΗ, πρόληψη-θεραπεία ΧΩΡΙΣ ΦΑΡΜΑΚΑ».

αρκετά παράξενες ιδέες. Ή προσπάθεια νά καθορι­στεί ή επιρροή τοΰ πνεύματος πάνω στήν Ολη ή ή επίδραση τής ύλης πάνω στό πνεύμα, είναι βέβαια μιά ένδιαφέρουσα διαλεκτική άσκηση, ή όποια θά συνεχίσει δσο έχουμε ικανότητα σκέψεως.

Από πρακτικής πλευράς δέν είναι τόσο εύκολο νά φτάσουμε σέ χρήσιμα συμπεράσματα. "Ολοι γνω­ρίζουμε πώς ή θεραπευτική δύναμη πού υπάρχει μέσα μας έργάξεται άδιάκοπα στό σύστημά μας κι άν κοπούμε ή άν σπάσουμε ένα κόκκαλο ή έπούλωση λαμβάνει χώρα χωρίς καμιά συνειδητή προσπάθεια άπό μέρους μας. ’Ακτινογραφίες σέ πολλά άτομα, έδειξαν πώς πολλές έπουλωτικές διαδικασίες έλα­βαν χώρα μέσα στό σώμα, χωρίς τά άτομα αύτά νά τό άντιληφθοΰν.

Ό βασισμένος στήν κοινή λογική τρόπος άντιμε- τώπισης τοΰ πονοκέφαλου είναι νά θεωρούμε τό πνεύμα καί τό σώμα σάν μιά μονάδα, άλληλοεξαρτώ- μενα σ’ όλες τις φάσεις τής ζωής. Πρέπει νά μή θεωρούμε τίποτε σάν άποκλειστικά πνευματικό ή άποκλειστικά σωματικό, μέ τήν αύστηρή έννοια αύ- τών τών όρων. Ότι συμβαίνει στό ένα πρέπει νά έπηρεάζει τό άλλο. Είναι γεγονός ότι ή άνησυχία, ό φόβος, ή θλίψη, οί συναισθηματικές άναστατώσεις καί οί άπογοητεύσεις συμβάλλουν στήν παραγωγή, μέσω τοΰ συστήματος τοξικών καταστάσεων. Είναι έπίσης γεγονός ότι μιά κακή κατάσταση τοΰ σώμα­τος έλαττώνει τήν άντίσταση τοΰ άτόμου στις συνέ­πειες αύτών τών νευρικών έντάσεων. ’Ένταση μπο­ρεί νά είναι φυσική ή πνευματική· τό άποτέλεσμα της είναι πάντα ή μειωμένη άντίσταση.

Τό λέμε αύτό, γιατί τά τελευταία χρόνια παρατη- ρεΐται μιά μονόπλευρη συζήτηση, περί καθαρά «ψυ­χολογικών» πονοκεφάλων. Βλέποντας τό πρόβλημα

απ' αύτή τή σκοπιά μπορεί νά διαμορφωθεί ένα σχέδιο, τό όποΤο νά καθορίζει τά υποτιθέμενα αίτια τών πονοκεφάλων χωρίς καμιά σκέψη γιά τό ρόλο πού μπορεί νά παίξει ένα σώμα πού δέν τό μεταχει­ριζόμαστε σωστά. Αύτό δέν σημαίνει πώς πρέπει νά υποτιμήσουμε τό ρόλο πού μπορούν νά παίξουν ή διανοητική, ή νευρική καί ή συναισθηματική ένταση σάν αϊτια τών πονοκεφάλων. Ό ρόλος τους αύτός είναι συνδεδεμένος μέ τήν ούσιώδη τους σχέση πρός τό σώμα-σώμα καί νοϋς πρέπει νά θεωρούνται άλληλοεξαρτώμενα σ’ δλες τις φάσεις τής ζωής. Αύτό πρέπει νά τό έχουμε ύπ' όψη μας, όταν έρευνοϋμε τά αίτια τής κακής ύγείας.

Ή συζήτηση πού προηγήθηκε καλύπτει σέ άρκετή έκταση τά πιό κοινά αίτια τού κοινού πονοκέφαλου. Ή κατάταξή τους μέ τόν τρόπο πού έγινε ίσως δώσει τήν λανθασμένη έντύπωση ότι τούς θεωρούμε σάν χωριστές καταστάσεις, άπό τίς όποιες προκαλεί- ται ή «πονοκεφαλική άντίδραση». Στήν πραγματικό­τητα όλα αύτά τά ένδεχόμενα αίτια τού πονοκέφα­λου μπορεί νά είναι άνάμικτα καί είναι καλά νά τά γνωρίζει όποιος πάσχει, στή προσπάθειά του νά προσδιορίσει τήν δική του συγκεκριμένη περίπτωση.

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Τά αίτια τών πονοκεφάλων είναι πολλά. Τά κυριότε- ρα άπ αύτά είναι:

-Δυσκοιλιότητα καί πεπτικά προβλήματα. Ένα πεπτικό σύστημα διαταραγμένο κι ένα παχύ έντερο άδρανές συντελούν στή δημιουργία πονοκεφάλων

κάθε είδους, Μέ κατάλληλη τροφή καί σωστή χρησι­μοποίησή της μπορούμε νά διατηρήσουμε άκέραιο ολόκληρο τό σώμα. Γιά τή δυσκοιλιότητα δέν πρέπει νά καταφεύγουμε σέ καθαρτικά ή άλλα φάρμακα.

-Προβλήματα ρινικών κοιλοτήτων καί παραρρι- νικών κόλπων. Σάν άποτέλεσμα ένός επίμονου κρυ­ώματος οί ρινικές δίοδοι κλείνουν καί οί μολυσματι­κές διαδικασίες πού άρχίζουν είναι πιθανό νά προκα- λέσουν πονοκεφάλους. Μέ σωστή διατροφή καθαρί­ζονται οί καταρροές καί άποφεύγονται σοβαρές έγχειρήσεις.

-Νευραλγίες. Δύσκολα έντοπίζονται τά αίτια τών πονοκεφάλων πού όφείλονται σέ νευραλγίες. Πρέ­πει νά προσέξουμε τις καθημερινές μας συνήθειες καί νά άποφεύγουμε τούς νευρικούς έρεθισμούς καί τις νευρικές έντάσεις.

-Πόνοι στούς αύχενικούς μϋες καί στις αρθρώ­σεις. Προκαλοΰνται συχνότερα σ' όσους άσχολοϋν- ται μέ καθιστικές έργασίες καί έξαιτίας λανθασμέ­νης στάσης τής κεφαλής. Μέ κατάλληλες αύχενικές άσκήσεις μπορούμε νά διορθώσουμε τό πρόβλημα.

-'Ο φθαλμική ένταση. Ή ένταση πού προκαλεΐ- ται στούς οφθαλμικούς μύες, έξαιτίας τής κακής χρησιμοποίησης τών οφθαλμών είναι ένα πολύ συχνό αίτιο πονοκεφάλων. Τά γυαλιά πιθανόν νά έξασφαλί- σουν προσωρινή άνακούφιση. Καθώς όμως δέν έξα- φανίζουν τό αίτιο δέν άποτελοϋν μόνιμη λύση. Ό καθηγητής Bates (Βλέπε G. KYPREOTAKIS «ΤΕΛΕΙΑ ΟΡΑΣΗ ΧΩΡΙΣ ΓΥΑΛΙΑ» ύστερα άπό τριαντάχρονες έρευνες καθιέρωσε τή γνωστή πιά σ’ όλο τό κόσμο μέθοδό του,μέ τήν όποια έπιτυγχάνεται χαλάρωση τών όφθαλμικών μυών, (σωστή ποσότητα καί ποιότη­τα αίματος, σωστός τρόπος διαβάσματος κ.ά.), καλύ­τερη όραση καί μόνιμη άπαλλαγή άπό τούς πονοκε­

φάλους.- 'Υ ψ ηλή πίεση. Ή πίεση τού αίματος, μεγαλώνει

έξαιτίας τοΰ γεγονότος ότι οί άρτηρίες χάνουν τήν ελαστικότητα τους καί γίνονται στενότερες -ΑΡΤΗ­ΡΙΟΣΚΛΗΡΩΣΗ-. Πρέπει έπομένως νά άναζητη- θοΰν τά αίτια πού προκαλούν αύτή τήν κατάστασση καί νά αντιμετωπιστούν μέ φυσικές μεθόδους (Βλέ­πε «ΥΨΗΛΗ ΠΙΕΣΗ, πρόληψη-θεραπεία, ΧΩΡΙΣ ΦΑΡ­ΜΑΚΑ τού Ράσσελ Σνέττον).

-Ψ υχογενείς Παράγοντες (νοητικός καί συναι­σθηματικός παράγοντας). Τόσο ή φυσική όσο καί ή πνευματική ένταση προκαλούν μείωση της άντίστα- σης τοΰ σώματος. Δέν πρέπει νά θεωρούμε έντέ- λώς ξεχωριστά πράγματα τό πνεύμα καί τό σώμα. Σώμα καί πνεύμα είναι άλληλοεξαρτώμενα σ' όλες τίς φάσεις τής ζωής.

’Ανάλυση των καθημερινών συνηθειών

"Αν ό άναγνώστης διάβασε προσεκτικά τά προηγού­μενα κεφάλαια, θά είναι τώρα σέ θέση νά κάνει μιά άνάλυση τής δικής του περίπτωσης- έτσι θά μπορέ­σει νά προγραμματίσει μιά άποδοτική θεραπευτική άγωγή. Όπως γνωρίζει ό καθένας μας, δταν πηγαί­νει στό γιατρό τού παίρνει τό «ιστορικό», κάνοντάς του διάφορες έρωτήσεις.

Κατά τή λήψη αύτού τού ιστορικού είναι σαφές ότι ή μνήμη καί ή φιλαλήθεια τού άρρώστου έχουν πολύ μεγάλη σημασία. Ή άπάντηση σ' αύτές τις έρωτήσεις είναι ένα είδος ομολογίας, κι αύτή ή όμολογία είναι πραγματικά χρήσιμη τόσο γιά τήν πνευματική, όσο καί γιά τή σωματική υγεία. Μόνο μέ τό νά έκφράσει κανείς μέ λόγια τις σκέψεις καί τις άμφιβολίες πού ϊσως βρίσκονται στό νοΰ του, άποδεσμεύει καταπνιγμένες μέσα του έντάσεις καί θέτει τό όλο ζήτημα σέ καλύτερη βάση.

Δέν ύποστηρίζουμε πώς ή αύτοανάλυση είναι τόσο καλή όσο τό ιστορικό πού λαμβάνεται άπό ένα ικανό γιατρό. 'Αξίζει όμως τόν κόπο καί μπορεί νά δείξει στόν άρρωστο σέ ποιό άκριβώς σημείο φέρ­θηκε μέ προκατάληψη καί δέν ήταν σωστός, όταν άπαντοϋσε στις έρωτήσεις τού γιατρού του. Μπο­ρούμε νά ύποθέσουμε πώς αύτοί πού διαβάζουν τό

βιβλίο τούτο, έχουν κατά τή διάρκεια τού χρόνου συμβουλευθεΐ άλλους, σχετικά μέ τούς πονοκεφά­λους τους. Λίγη «ψυχική έρευνα» ϊσως τούς βοηθή­σει νά δοϋν δτι δέν ήταν ειλικρινείς στις άπαντή- σεις τους, άλλά ούτε καί έθεσαν ύπεύθυνα σ’ έφαρμογή τίς συμβουλές πού τούς δόθηκαν.

Ά ς πάρουμε μερικές άπό τίς βασικές έρωτήσεις πού θά είχε άπαντήσει, ή πού θά πρέπει νά είχε άπαντήσει ό πάσχων, γιά νά μάθει ποιά άκριβώς είναι ή κατάστασή του. Ή πρώτη έρώτηση θά μπορούσε νά σχετίζεται μέ τή θεραπευτική άγωγή πού άκολούθησε στό παρελθόν. Ή άγωγή αύτή πιθανό νά άπορριφθεί άμέσως, λέγοντας ότι ό για­τρός έδωσε όρισμένα φάρμακα, τά όποία δέν άπο- δείχτηκαν άποτελεσματικά. Αύτή ή σύντομη άπάν- τηση μπορεί νά χρησιμοποιηθεί γιά περισσότερους τού ένός γιατρού. 'Εκείνο όμως πού θά ήταν πιό σημαντικό είναι άν έγινε μιά προσεκτική φυσική καί πνευματική έκτίμηση τής κατάστασης τού άρρώ- στου άπό τό γιατρό κι άν δόθηκαν άλλες συμβου­λές πέρα άπό τή συνταγή γιά φάρμακα. Αν συμ­βούλεψε νά γίνει άλλαγή κάποιας συνήθειας, όπως περισσότερος ή λιγότερος ύπνος, κάποια άλλαγή στή διατροφή ή νά παραιτηθεί άπό κάποια συνήθεια, όπως τό κάπνισμα- ίσως ό άσθενής νά παράβλεψε αύτό τό μέρος τής συμβουλής καί νά άκολούθησε τό δρόμο τής λιγότερης άντίστασης -τά φάρμακα. Άπό τή πολύχρονη πείρα τού συγγραφέα, αύτό είναι κάτι πού συνηθίζεται πολύ στή Φυσική Υγιει­νή. Δυστυχώς μερικοί γιατροί χρησιμοποιούν βοτανι­κά καί όμοιοπαθητικά φάρμακα καί ζητούν νά χρησι­μοποιηθούν έπιπρόσθετα μέ τίς όδηγίες τους γιά άλλαγή τής δίαιτας, σταμάτημα τού καπνίσματος, περισσότερη ξεκούραση κ.ά. Καί πολύ συχνά τά

φάρμακα παίρνουν τή σημαντική θέση, ένώ τό δύ­σκολο μέρος τής δίαιτας παραμερίζεται.

Πώς ό άρρωστος ξεγελά τόν έαυτό του

Στήν περίπτωση πού έκτός άπό τά φάρμακα δίνονται καί οδηγίες γιά τροποποίηση τής δίαιτας, συνήθως ό άσθενής παίρνει τά φάρμακα, γιατί τά θεωρεί μεγα­λύτερης σπουδαιότητας καί παραγνωρίζει τήν άλλα- γή δίαιτάς του. Αύτό είναι πού πρέπει νά σκεφθεΐ κανείς όταν κάνει αύτοανάλυση. "Οταν έρωτηθεί άν έχει ποτέ τεθεί σέ δίαιτα, ό άσθενής πιθανόν νά άπαντήσει καταφατικά. Περαιτέρω έρωτήσεις άπο- καλύπτουν πώς έχει συμβουλευθέΐ νά μήν παίρνει κανένα είδος ξινού φρούτου, νά περιορίσει τό ραβέντι καί τό σπανάκι καί νά άποφεύγει τόν καφέ καί τό κακάο. Ό άρρωστος δέν άποκαλύπτει πώς δέν καταναλίσκει αύτές τίς τροφές γιατί σχεδόν τις άντιπαθεΓ έτσι στήν πράξη ή διατροφή του παραμέ­νει όπως ήταν πριν, άλλά ό άσθενής θέλει νά λέει ότι «κάνει δίαιτα».

Ένα άλλο σημείο στό όποιο ό άρρωστος μπορεί χωρίς πρόθεση νά παραπλανήσει τόν έαυτό του καί τόν γιατρό του είναι στό θέμα τού νερού πού πίνει. Σέ μιά έρώτηση πού δέν είναι σωστά διατυπωμένη, ό άσθενής μπορεί νά άπαντήσει πώς παίρνει πολλά ϋγρά κατά τή διάρκεια τής ήμέρας. Αύτό μπορεί νά είναι άπόλυτα σωστό, άν περιλαμβάνονται τά ροφή­ματα όπως τό τσάι καί άλλα ποτά. Παίρνοντας όμως τό νερό σά νερό, πού είναι ίσως ένας πολύ μεγάλος παράγοντας, αύτό έχει έντελώς παραμεριστεί. Είναι πολύ σωστό νά θυμούμαστε σέ μιά περίπτωση όπως αύτή, ότι ό άρρωστος πρέπει νά έπιμεριστεί τή

μεγαλύτερη εύθύνη, γιατί αύτός είναι πού εφαρμό­ζει στή πράξη τίς συστάσεις τού γιατρού.

Ακολουθώντας τούς κανόνες

Ή έφαρμογή τών κανόνων πού πρέπει νά τηρούνται κατά τό φαγητό, είναι θέμα προσωπικό. Παρά τό γεγονός ότι σ' αύτό τό θέμα μπορούν νά δοθούν άπό κάποιον σχεδόν πειστικές άπαντήσεις, ύπάρχει ή άμφιβολία ότι στή πράξη ϊσως νά μήν είναι τόσο άποφασιστικός. Γιά παράδειγμα, έχει έπικρατήσει ή άποψη ότι δέ πρέπει νά τρώμε, έκτός άν νιώθουμε άνετα, τόσο πνευματικά όσο καί σωματικά. Αν αύτό έμπαινε σάν έρώτηση: «μήπως τρώτε καμιά φορά χωρίς νά νιώθετε άνετα, τόσο πνευματικά όσο καί σωματικά;» πόσοι άπό έμάς θά μπορούσαν νά δώ­σουν μιά ικανοποιητική άπάντηση; Τίς πιό πολλές φορές ή άπάντηση είναι διφορούμενη.

"Αλλος ένας κανόνας είναι: Μασάτε τέλεια καί σαλιώστε καλά (διαποτίστε μέ σάλιο) κάθε μπουκιά τροφής, ιδιαίτερα τίς άμυλλώδεις τροφές. Αύτό είναι πολύ πιό εύκολο νά τό λέμε, παρά νά τό έφαρμόζουμε.

Δέν πρέπει νά τρώμε, έκτός άν πεινάμε πραγμα­τικά. Αύτός είναι ένας άλλος σπουδαίος κανόνας σωστής διατροφής. Πόσοι είναι έκείνοι πού τόν έφαρμόζουν άραγε;

Τό κυριότερο πράγμα πού θέλουμε νά τονίσουμε σ' αύτό τό σημείο είναι ότι στήν πραγματικότητα δέν είναι οί όδηγίες πού μάς δόθηκαν πού έχουν τή σημασία άλλά άν τίς έφαρμόζουμε σωστά. Ό άσθε- νής πρέπει νά καταλάβει ότι ή έφαρμογή τών όδηγιών αύτών έξαρτάται άποκλειστικά καί μόνο άπό

τόν 'ίδιο.Ή ξεκούραση, ή άσκηση, ή χαλάρωση καί ή

μεταχείρηση του σώματος κατά τρόπον άποδοτικό έχουν ιδιαίτερη σημασία.

Όταν ή ξεκούραση κι ό ύπνος περιλαμβάνονται στή θεραπευτική άγωγή πού όρίζει 6 γιατρός, ή κατάλληλη εφαρμογή τους έξαρτάται άπό τόν πά- σχοντα. Ό γιατρός έχει νά βασιστεί στή διαβεβαίω­ση τοΰ άρρώστου δτι ξεκουράζεται καί κοιμάται άρκετά. Γενικά μιλώντας, υπάρχουν δύο τύποι άν- θρώπων σ δτι άφορά αϋτό τό θέμα. Στόν πρώτο τύπο περιλαμβάνονται έκείνοι πού έχουν πολύ λίγη ξεκούραση καί ύπνο. Όταν άπαντοϋν τίς ερωτήσεις τού γιατρού πάνω ο’ αύτό τό θέμα, τόν παραπλανούν λέγοντας ότι ξεκουράζονται καί κοιμούνται περισσό­τερο άπό δτι στήν πραγματικότητα. Άπό τήν άλλη μεριά βρίσκονται έκεΐνοι πού ξεκουράζονται καί κοιμούνται παρά πολύ. Κατά τήν άπάντηση των έρωτήσεων αύτοί άρνιοϋνται τό γεγονός ότι κοι­μούνται καί ξεκουράζοναι περισσότερο άπό ότι πρέ­πει.

Ή σπουδαιότητα τής χαλάρωσης

Ή χαλάρωση είναι άλλο ένα πρόβλημα, πού ό άρρωστος πρέπει λίγο πολύ νά λύσει μόνος του. Είναι εύκολο νά ξεγελάσει κανείς τόν έαυτό του, έκτός άν είναι αύστηρός κριτής τών πράξεών του.

Τά εύεργετήματα της χαλάρωσης έχουν διαπιστω­θεί καί είναι πολυσυζητημένα έδώ καί χρόνια. Πολ­λές αύθεντίες πάνω σ' αύτά τά θέματα συμφωνούν πώς άνακούφιση τής έντασης μέ τή χαλάρωση είναι πολύ χρήσιμη σέ προβλήματα όπως αύτό τοΰ πονο­

κέφαλου. Ό γιατρός (τής όρθόδοξης ιατρικής) συχνά δέν βασίζεται στά δσα ισχυρίζεται ό πάσχων σχετικά μέ τή χαλάρωση, τόν ύπνο καί τήν ξεκούρα­ση καί γιά νά έχει τόν έλεγχο τής κατάστασης δίνει χαλαρωτικά καί ήρεμιστικά φάρμακα στόν άρρωστο.

Γιά τήν άποδοτική μεταχείριση του σώματός του πρέπει κανείς νά άναλάβει άπό μόνος του μιά κάπως μεγάλη ύπευθυνότητα. Πρέπει νά άποκτήσει συναί­σθηση τών συνηθειών τής όρθοστασίας, τής καθιστι­κής στάσης καί τών κινήσεων του, καί γενικά πρέπει νά συνειδητοποιήσει πώς μέ τόν καιρό αύτά γίνονται άναπόσπαστο μέρος τής προσωπικότητάς του. Δέν ένδιαφέρει πόσο είλικρινά πιστεύουμε στήν ιδέα πώς δλα αύτά πρέπει νά γίνουν. Δέν έχουν αύτά καμιά πραγματική άξια, έκτός άν τά εφαρμόσει. Είναι πολύ πιό εύκολο νά πάρει σωστές όδηγίες, παρά νά τίς έφαρμόσει. Γι' αύτόν άκριβώς τόν λόγο παρά πολλά έξαρτώνται άπό τήν προσωπική ύπευθυνότη­τα. Αν σπαταλήσει λίγο χρόνο, γιά νά άναλύσει τίς προσπάθειές του νά έφαρμόσει δσα άναφέραμε πιό πάνω, θά όδηγηθεΐ στή λήψη σωστών άποφάσεων, πού θά έξασφαλίσουν μεγαλύτερη πιθανότητα έπιτυ- χίας.

Γιά όσους πάσχουν άπό πονοκέφαλο αύτά τά σημεία έχουν μεγάλη σημασία γιατί τά προβλήματά τους είναι παροδικά καί κατά τόν χρόνον πού άπο- λαμβάνουν σχετικά καλήν ύγείαν, μερικές άπό τίς καλές τους προθέσεις, ώς πρός τήν έφαρμογήν μιας σωστής άγωγής, πιθανόν νά ξεχαστοΰν.

Πρέπει νά συλλογιστούμε τή σημασία τής άλλαγής τών συνηθειών μας, περισσότερο άπό όποιαδήποτε συγκεκριμένη θεραπεία. Γενικά μιλώντας οί συνήθει­ες μεγαλώνουν μέ τήν πάροδο τού χρόνου καί μάς κυριεύουν. Εύκολα τίς άποκτοΰμε καί δύσκολα τίς

άποχωριζόμαστέ. Μέ μιά συνειδητή προσπάθεια μπο­ρούμε νά τίς τροποποιήσουμε ή νά τίς αλλάξουμε.Υπάρχει κάθε λόγος νά άποκτοΰμε συνήθειες,

καθώς μεγαλώνουμε, πού δίνουν υγεία άντί αυτές πού οδηγούν στήν άρρώστια.

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Οί καθημερινές συνήθειες έχουν πρωταρχική σημα­σία γιά τήν καλή κατάσταση τής υγείας μας.

Μερικοί άπό τούς κανόνες σωστής διατροφής, πού πρέπει νά άκολουθοΰνται άπό τόν καθένα πού θέλει νά διατηρήσει τήν καλή κατάσταση τής ύγείας του ή νά τή βελτιώσει άν είναι κλονισμένη, είναι:

-Νά τρώμε μόνο άν νιώθουμε πνευματικά καί σωματικά άνετα.

-Νά μασάμε τέλεια καί νά διαποτίζουμε μέ σάλιο κάθε μπουκιά τροφής. 'Ιδιαίτερη σημασία έχει ή έφαρμογή τού κανόνα αύτοΰ γιά τίς άμυλώδεις τροφές.

-Νά τρώμε μόνο όταν πραγματικά πεινάμε.'Ιδιαίτερη σημασία γιά τή σωματική καί πνευματική

μας ύγεία έχουν ή ξεκούραση, ό ύπνος, ή χαλάρωση καί ή άποδοτική μεταχείριση τού σώματος.

Πρέπει νά είμαστε αύστηροί κριτές τών πράξεων μας, γιά νά μή ξεγελάμε τόν έαυτό μας. Οί όδηγίες πού μάς δίνονται άπό τό γιατρό, τόν ύγιεινιστή ή άπό έξειδικευμένα βιβλία, δέν έχουν καμιά άξια άν δέν έφαρμόζονται σωστά.

Είναι ίσως άνώφελο νά άκολουθήσουμε πρόσκαιρα κάποια θεραπευτική άγωγή άν δέν τροποποιήσουμε τίς συνήθειές μας.

Ή Φυσική Υ γ ιε ινή είναι ένας τρόπος ζωής, πού

βασίζεται σέ ορισμένους κανόνες. Ή εφαρμογή τών κανόνων αύτών θά μάς εξασφαλίσει Φυσική 'Υγεία, χωρίς άρρώστιες καί χωρίς φάρμακα.

Η δίαιτα σάν θεραπευτικό μέσο

Μιά άπό τίς σπουδαιότερες διαφορές μεταξύ Φυσι­κής 'Υγιεινής καί 'Ορθόδοξης 'Ιατρικής είναι ότι τά πράγματα δέν άφήνονται άποκλειστικά στόν γιατρό. Σ’ όλες τίς περιπτώσεις ό πάσχων πρέπει νά άντιλη- φθεΐ ότι είναι άναγκαίο νά άναλάβει προσωπική εύθύνη καί νά βοηθήσει τόν έαυτό του όσο γίνεται πιό πολύ. Αύτός άκριβώς είναι ό λόγος πού κάνει ένα βιβλίο βασισμένο στή Φυσική 'Υγιεινή, γιά όποιαδήποτε άσθένεια, νά διαφέρει τόσο πολύ άπό ένα άλλο πού έχει σχέση μέ χορήγηση φαρμάκων. ’Εκείνοι πού έχουν άπόλυτη έμπιστοσύνη στις θερα­πευτικές ιδιότητες τών φαρμάκων μπορούν νά τά χορηγήσουν χωρίς έπιφύλαξη. Τίς πιό πολλές φορές όμως μαζί μέ τά φάρμακα δίνουν όδηγίες γιά δίαιτα, καθαριότητα, ζεστές κομπρέσσες κ.ά. Τό γεγονός αύτό άποτελεί μιά έμμεση παραδοχή τής άποτυχίας τών φαρμάκων νά άποκαταστήσουν τήν ύγεία.

Στή Φυσική 'Υγιεινή τό πράγμα είναι έντελώς διαφορετικό. Συνταγές φαρμάκων δέν ύπάρχουν καί γι’ αύτό πρέπει νά διαφωτιστεί ό κόσμος γιά τό τί πρέπει νά κάμει. Κατά βάθος πολύς κόσμος γνωρίζει πώς είναι άπόλυτα σωστό τό παλιό ρητό «κανείς δέν βρίσκει τήν ύγεία του μ ένα μπουκάλι φάρμακο».Αν θέλει ό κόσμος αύτός νά μάθει μέ τί μπορεί νά

αντικαταστήσει τό φάρμακο θά πρέπει νά στραφεί στήν Φυσική Υγιεινή.

Ή Φυσική Υγιεινή είναι ασυμβίβαστη μέ τά φάρμακα, τά ροφήματα καί τά χάπια. ”Αν κάποτε τά άνακατεύουμε, αύτό συνήθως όφείλεται στήν άγνοια καί στήν έλλειψη πείρας.

Όσο αφορά τή θεραπευτική άγωγή γιά πονοκεφά­λους πού άκολουθεΐται άπό τή Φυσική 'Υγιεινή, θά πρέπει νά βασιστεί στό γεγονός δτι ή άρρώστια είναι έ κείνο πού πρέπει νά ληφθεΐ ύπ' όψη καί όλες οί προσπάθειες θά πρέπει νά όδηγοϋν στή βελτίωση τής ύγείας. Γιά νά τό πετύχουμε αύτό θά πρέπει νά άποκτήσουμε καλύτερες συνήθειες. Γιά νά γίνει αύτό, όπως έχουμε κι όλας τονίσει, πολλά έξαρτών- ται άπό τή θέληση καί τή νοημοσύνη του κάθε άτόμου. Εκείνο πού θά μάς βοηθήσει νά λύσουμε τό πρόβλημα τής άρρώστιας δέν είναι ή φαρμακευτι­κή άγωγή, άλλά ή εκπαίδευσή μας πάνω στά θέματα τής ύγείας.

Ή σπουδαιότητα τής διατροφής

Ή προσοχή μας πρέπει νά στραφεί στις καθημερι­νές συνήθειες, οί όποιες παίζουν ένα σοβαρό ρόλο στή διατήρηση ή στή διατάραξη τής ύγείας. Τό ένδιαφέρον μας στρέφεται άμέσως στή σπουδαιότη­τα τών συνηθειών διατροφής. Χωρίς καμιά άμφιβολία αύτές διαδραματίζουν σπουδαίο ρόλο στή δημιουρ­γία πολλών μορφών άρρώστιας -όπως έχουμε κι όλας άναφέρει- καί ιδιαίτερα στήν περίπτωση τών πονοκεφάλων.

Γιατί, άναρωτιέται κανείς, ή διατροφή παίζει τόσο σπουδαίο ρόλο καί γιατί έπιτρέψαμε νά γίνει παρά­

γοντας αρρώστιας, άντί συντελεστής υγείας;Τά τελευταία χρόνια έχει δοθεί στό ζήτημα τής

διατροφής μεγάλη σημασία άπό περιοδικά μεγάλης κυκλοφορίας κι έχει γίνει τέτοιο θέμα καθημερινής συζήτησης, ώστε ό κόσμος άρχισε νά συνειδητοποι­εί τή σπουδαιότητά της.

"Οπως είναι φυσικό, τό φαγητό είναι ούσιαστικής σημασίας γιά τήν ύγεία μας κι οτιδήποτε μειώνει τήν ποιότητά του μάς έπηρεάζει δυσμενώς. Ή ποιότητα τής τροφής έξαρτάται άπό ορισμένους παράγοντες, όπως είναι ή κατάλληλη προετοιμασία, ή φρεσκάδα καί ή αγνότητα. Μέ τήν αύξηση τοΰ πληθυσμού τών πόλεων ή φρεσκάδα τών τροφών πάσχει κατά τή μεταφορά καί τή διατήρησή τους καθώς καί άπό τήν άνάγκη νά φυλαχθούν γιά μεγάλο διάστημα πριν άπό τήν κατανάλωσή τους.

Πολλές άπό τις τροφές γιά νά διατηρηθούν πρέ­πει νά ραφιναριστοΰν καί έπομένως ή ποιότητά τους έξαρτάται κατά ένα μεγάλο μέρος άπό τις χημικές μεθόδους πού θά χρησιμοποιηθούν γιά τήν έπεξερ- γασία τους.

'Αναφέρουμε τά σημεία αύτά γιά νά δώσουμε έμφαση στό γεγονός ότι κάτι πού πολύ μάς λείπει είναι ό οικογενειακός κήπος· αύτός θά μπορούσε νά είναι ό καλύτερος φρουρός σ' ότι άφορά τήν ποιότητα τών πιό πολλών τροφών μας. Τό θέμα τής φρεσκάδας τών τροφών καί τής κατάλληλης ποσότη­τας τών μεταλλικών άλάτων μπορεί νά άντιμετωπι- στεΐ μέ τήν χρησιμοποίηση τών τροφών, μόλις τις βγάλουμε άπό τή γή -ή όσο πιό νωρίς είναι δυνατό. Δέν ύπάρχει άμφιβολία ότι άν αύτός ό κανόνας μπορούσε νά έχει εύρύτερη έφαρμογή τά μισά άπό τά σχετικά μέ τις τροφές προβλήματα θά είχαν έξαφανιστεΐ καί μαζί μ αύτά μεγάλος άριθμός

άσθενειών. Τό φαρμακείο δέν άντικαθιστά τις φρέ­σκες τροφές, οί όποιες μάς δίνουν όλο τό σύμπλε­γμα τών βιταμινών στήν καλύτερή τους μορφή, πού είναι τόσο άπαραίτητες γιά τήν ύγεία μας.

Διαιτητικές όδηγίες

Ό σωστός τρόπος διατροφής έχει πρωταρχική ση­μασία. Δέν μπορούμε, βέβαια, νά ορίσουμε μιά δίαιτα πού νά ταιριάζει σέ όλους, άλλά μπορούμε νά θέσουμε μερικές γενικές άρχές πού θά χρησιμεύ­σουν σάν οδηγός γιά τόν κάθε άσθενή. Οί κανόνες τής καλής διατροφής είναι γενικά γνωστοί, άλλά σπάνια τηροϋνται.Κι όμως είναι πολύ σημαντικοί. Δέν μπορούμε νά περιμένουμε νά χωνέψουμε τό φαγητό μας (άκόμα κι άν αύτό είναι έξαιρετικό) άν τό φάμε όταν είμαστε κουρασμένοι. Τό σύστημα τής χώνε­ψης καταπονείται όταν καταπίνουμε τό φαγητό μας βιαστικά, χωρίς νά τό μασήσουμε άρκετά. Καί οπωσ­δήποτε τό νά τρώμε ύπερβολικά ή τό νά τρώμε ένα δεύτερο γεύμα πριν άκόμα χωνέψουμε τό προηγού­μενο, είναι πράξεις πού δέν μένουν χωρίς συνέπει­ες. Είναι στό χέρι τού ίδιου τού άτόμου νά τηρήσει ή νά άμελήσει αύτούς τούς κανόνες, καί νά ύποστεί τίς συνέπειες.

'Αμέσως μετά σέ σημασία έρχεται τό πόσα γεύμα­τα πρέπει νά τρώμε τήν ήμέρα. Γενικά, τρία γεύματα τήν ήμέρα άρκοΰν ώστόσο καθώς γερνάμε, δύο γεύματα τήν ήμέρα είναι πιό κατάλληλα. Παρ’ όλα τά άντίθετα έπιχειρήματα, ή δίαιτα χωρίς πρωινό, πού καθόρισε ό Δρ Ντιούι πρίν άπό μερικά χρόνια στις 'Ηνωμένες Πολιτείες, ταιριάζει καλύτερα στούς μεσήλικες καί στούς πιό ήλικιωμένους. Τό νά χωρί­

ζουμε τή μέρα σέ τρεις περιόδους φαγητού, μόλις καί μετά βίας επιτρέπεται στό σώμα μας νά όλοκλη- ρώσει τό έργο τής χώνεψης. Πρέπει έπομένως νά μήν προσθέτουμε καινούριο φαγητό, πριν προφτάσει τό προηγούμενο νά φύγει άπό τό στομάχι μας. Τό νά τρώμε ανάμεσα ατά γεύματα ή νά πίνουμε ποτήρια γάλα, είναι καταστροφικό γιά τή χώνεψη καί μιά πολύ συνηθισμένη άφορμή πονοκεφάλων.

Τώρα, άς έξετάσουμε τό είδος τού φαγητού πού πρέπει νά τρώμε. ’Αμέσως, θά παρατηρήσουμε πώς ύπάρχουν δύο τύποι άνθρώπων -ο ί χορτοφάγοι καί οί κρεωφάγοι. "Οσον άφορά αύτόν τόν διαχωρισμό, ή σημασία βρίσκεται στά φαγητά πού περιέχουν πρωτεΐνη. Ό κρεωφάγος έχει μεγαλύτερη έκλογή φαγητών πού περιέχουν πρωτεΐνη,άπό δτι ό χορτο­φάγος. Μπορεί νά φάει κρέας, ψάρι, αύγά, τυρί καί άλλα. Ό χορτοφάγος, άποκλείοντας τό κρέας άπό τή δίαιτά του, πρέπει νά στραφεί πρός τις φυτικές πρωτεΐνες -τούς ξηρούς καρπούς, τά όσπρια, κλπ. Αύτή τή στιγμή δέν ύποστηρίζουμε τό ένα ή τό άλλο στρατόπεδο, άλλά άπλώς άναφερόμαστε στά φαγητά πού περιέχουν πρωτεΐνες.

Χωρίς νά άπαριθμήσουμε διάφορες κατηγορίες τροφών (πού ένδιαφέρουν μόνο τούς έπιστήμονές), ό μέσος άνθρωπος πού θέλει νά άκολουθήσει μιά ύγιεινή δίαιτα, θά πρέπει νά προσέξει ορισμένα σημαντικά σημεία. Μιά πλήρης δίαιτα πρέπει νά περιέχει πρωτεΐνες όπως τό κρέας, τό ψάρι, τά αύγά, τό τυρί, οί ξηροί καρποί καί τά όσπρια. Πρέπει έπίσης νά περιέχει υδατάνθρακες,όπως τά ζυμαρι­κά, τό ψωμί, οί πατάτες,οί μπανάνες κλπ. Τά λίπη είναι είτε ζωικά εϊτε προέρχονται άπό τό βούτυρο, τό λάδι κλπ. Σάν τελευταίο είδος τροφής μένουν τά φρούτα καί τά λαχανικά. Στή σημερινή έποχή οί

άνθρωποι ΘεωροΟν τις βιταμίνες καί τά μεταλλικά άλατα σάν μέρος τής δίαιτάς τους. Αΰτό βέβαια είναι σωστό, άλλά οί ουσίες αύτές περιέχονται στά φαγητά πού άναφέραμε, καί μάλιστα στά φρούτα καί στά λαχανικά.

Στό παρελθόν, ό μέσος άνθρωπος είχε τήν τάση νά παραφορτώνει τή δίαιτά του μέ πρωτεΐνες, ύδα- τάνθρακες καί λίπη, καί νά παραγνωρίζει τά φρούτα καί τά λαχανικά. Αύτό σημαίνει ότι κατανάλωνε ύπερβολικές ποσότητες τροφών πού σχηματίζουν τοξίνες στόν οργανισμό. Εύτυχώς, τά τελευταία χρόνια, ή πληροφόρηση γιά μιά πιό ισορροπημένη δίαιτα είχε εύνοϊκά άποτελέσματα, κι έτσι τώρα παρατηρούμε λιγότερα άτομα πού διατρέφονται μο­νόπλευρα.

Πώς νά βοηθάμε τή χώνεψη

Αύτό πού έχει μεγάλη σημασία, καί ιδιαίτερα γιά όσους ύποφέρουν άπό πονοκεφάλους, είναι ή προ­σεκτική έπιλογή των φαγητών τού κάθε γεύματος, έτσι ώστε νά μήν καταπονούν τό σύστημα τής χώνεψης. 'Οπωσδήποτε, ή καλή χώνεψη είναι έξ ίσου σημαντική μέ τήν ποσότητα καί τήν ποιότητα τού φαγητού- άν όμως άνακατεύουμε πολλές τρο­φές σέ κάθε γεύμα, χωρίς νά λαμβάνουμε ύπ όψιν μας τό πώς συνδυάζονται, αύτό δέν θά έχει εύχάρι- στα άποτελέσματα.

"Ενας καλός τρόπος γιά νά τό άποφύγουμε αύτό, είναι τό νά προγραμματίζουμε όλα τά άπαραίτητα είδη τροφής, όχι σέ κάθε γεύμα, άλλά καί στά τρία ήμερήσια γεύματα. Αύτό μπορούμε νά τό πετύχουμε πολύ εύκολα, άν άκολουθήσουμε τό πρόγραμμα

δίαιτας τών Φυσιοθεραπευτών. Γιά πρωινό, τό κύριο μέρος τού γεύματος θά πρέπει νά είναι φρούτα, φρέσκα ή ξερά άνάλογα μέ τις προτιμήσεις μας. Ένα φλιτζάνι τσάι έλαφρύ καί χωρίς ζάχαρη, συμ­πληρώνει τό πρόγευμα ικανοποιητικά. Είναι ένα γεύ­μα πολύ πιό εύκολοχώνευτο άπό τό συνηθισμένο πρωινό πού άποτελεΐται άπό αύγά, μπέικον καί φρυγανιές μέ βούτυρο καί μαρμελάδα. Πολύ λίγοι -αύτό ισχύει περισσότερο γι’ αύτούς πού δουλεύ­ουν σέ γραφεία- μπορούν νά χωνέψουν ένα τέτοιο πρωινό χωρίς νά κουράσουν τό πεπτικό τους σύστη­μα, πράγμα πού προκαλεΐ πονοκεφάλους περισσότε­ρο άπό δτιδήποτε άλλο. Αν μάλιστα φάνε καί τηγανητό ψωμί (πού στήν 'Αγγλία συνηθίζεται άρκε- τά) τότε είναι βέβαιο ότι τό συκώτι τους θά ύποφέ- ρει όλη τήν ύπόλοιπη μέρα. Άπό πείρα θά λέγαμε ότι ένα άκατάλληλο πρόγευμα καί μάλιστα άν περιέ­χει πολλά λιπαρά φαγητά, είναι τό χειρότερο πού γίνεται γι’ αύτούς πού ύποφέρουν άπό πονοκέφαλο."Εχουμε δεί πολλούς νά γιατρεύονται μέ τό ν' άλλάζουν τή δίαιτά τους, τρώγοντας μόνο φρούτα τό πρωί.

'Υπάρχουν άλλα δύο γεύματα τήν ημέρα πού πρέπει νά προγραμματιστούν, καί τό είδος τών φαγητών πού θά περιλαμβάνουν έχει περισσότερη σημασία άπό τό ποιές ώρες θά τά φάμε. Μπορούμε, γιά παράδειγμα, νά φάμε τό βραδυνό τό μεσημέρι καί ν’ άφήσουμε τό μεσημεριανό γιά τό βράδυ. 'Αλλά τά ίδια τά γεύματα πρέπει νά προγραμματι­στούν προσεκτικά. Καί πάλι, γι' αύτούς πού ύποφέ­ρουν άπό πονοκέφαλο, ή πιό κατάλληλη είναι ή δίαιτα τού Δρ. Τρίλντεν. Ή βασική ιδέα αυτής τής δίαιτας είναι τό νά διαχωρίζονται όσο τό δυνατόν περισσότερο τά φαγητά πού περιέχουν ΠΡΩΤΕΪΝΕΣ,

άπό τά ΑΜΥΛΩΔΗ φαγητά πού περιέχουν ύδατάν- θρακες.

Πρωτεΐνη καί άμυλο

Σ' ένα γεΰμα πού περιέχει κυρίως πρωτεΐνες, όπως τό κρέας καί τό ψάρι, πρέπει νά μήν προσθέτουμε τροφές πού είναι πλούσιες οέ άμυλο.1 Γιά παράδειγ­μα άντί πατάτες είναι καλύτερα νά τρώμε λαχανικά, γιατί περιέχουν λιγότερο άμυλο. "Οσο γιά τό έπιδόρ- πιο, πρέπει νά άποφεύγουμε όποιοδήποτε είδος πουτίγκας. "Ωστε άν τό κυρίως γεύμα άποτελεΐται, άς πούμε, άπό κρέας, ψάρι ή αύγά, μπιζέλια καί καρόττα, τό επιδόρπιο θά πρέπει νά είναι κάποιο φρούτο, ίσως ένα ψητό μήλο ή μιά κομπόστα δαμά­σκηνο ή φρέσκα φρούτα.

Εύκολα μπορεί νά άποδειχθεΐ πώς στή φυσική κατάσταση τών τροφών ή πρωτεΐνη καί τό άμυλο συνυπάρχουν. ’Απ’ ότι μάς λέει ή έπιστήμη δέν ύπάρχει κανένας λόγος νά μή τά παίρνουμε μαζί στό ίδιο γεύμα. Ωστόσο ή άλήθεια, πού άποδεικνύεται εύκολα μέ πειραματισμό, είναι πώς ό διαχωρισμός αύτός διευκολύνει σημαντικά τήν πέψη. Μ’ αϋτό τόν τρόπο διατροφής, τό άτομο δέν αισθάνεται κανένα βάρος στό στομάχι. 'Επί πλέον, όσοι έχουν εύαίσθη- το στομάχι καί ύποφέρουν άπό φούσκωμα καί άέρια σχεδόν άμέσως μετά άπό τό φαγητό, θά άνακαλύ- ψουν ότι αύτά τά συμπτώματα έξαφανίζονται. ’ Ιδιαί­τερα αϋτοί πού ύποφέρουν άπό πονοκεφάλους, σπάνια θά έχουν τό αίσθημα ζαλάδας, πού νιώθουν

1. Τροφές πλούσιες σέ άμυλο είναι οί πατάτες, τό ρύζι, τό ψωμί, τά ζυμαρικά, οί μπανάνες κ.ά.

συνήθως μετά άπό ένα γεύμα πλούσιο σέ πρωτεΐνες καί άμυλα, οέ λίπη καί σέ άμυλοΰχα επιδόρπια.

Τό τρίτο γεύμα τής ημέρας πρέπει νά είναι πλούσιο σέ άμυλοΰχες τροφές. Αύτό σημαίνει ότι θά πρέπει νά άποτελεΐται άπό ψωμί, ρύζι, πατάτες, μπανάνρς κ,λ.π. Ένα σημείο πού πρέπει νά τονίσου­με, είναι ότι άπό όλα αύτά τά φαγητά, οί πατάτες έχουν μεγάλη θρεπτική άξία καί δέν πρέπει νά άντικαθιστοΰνται άπό ψωμί ή άλλα ζυμαρικά. Ή πατάτα είναι άμυλοϋχος τροφή, άλλά άν τή ψήσουμε μέ τό φλούδι της καί τήν φάμε όλόκληρη, είναι μιά σχεδόν πλήρης τροφή καί έχει τό μεγάλο πλεονέ­κτημα ότι είναι άλκαλική, πράγμα πού δέν συμβαίνει μέ τά άλλα άμυλούχα φαγητά.

Ή άξία τής σαλάτας

Μαζί μ' αύτό τό πλούσιο σέ άμυλο γεύμα είναι καλύτερα νά τρώμε ώμές σαλάτες. Ή σαλάτα μάλι­στα, είναι ένα φαγητό πού πρέπει νά τρώγεται ταχτικά άπό όσους ύποφέρουν άπό πονοκέφαλο. Ή άξία τών ώμων λαχανικών, πού παρουσιάζονται μέ μορφή διάφορων όρεκτικών σαλάτων, είναι εξαιρετι­κά ύψηλή άπό υγιεινή άποψη. Δέν είναι ύπερβολικό νά πούμε ότι ή πραγματικά καλή νοικοκυρά καί μαγείρισσα φαίνεται άπό τίς σαλάτες πού φτιάχνει. Είναι μερικοί πού πιστεύουν ότι «σαλάτα» σημαίνει άπλώς μερικά πράσινα φύλλα καί μιά δυό ντομάτες. 'Εμείς όμως έχουμε διαφορετική ιδέα γιά τή σαλά­τα.

Ή βάση τής σαλάτας πρέπει νά είναι τά φρέσκα πράσινα φύλλα. 'Υπάρχουν πολλών ειδών λαχανικά πού μπορούμε νά χρησιμοποιήσουμε. Τά φαγώσιμα

χορταρικά (ό μαϊντανός, τό νεροκάρδαμο, τό σέλινο, ή ρόκα, ό άνηθος, τάφασκόμηλσεϊναϊ μόνσ μερικά άπ’ 6σα μπορούμε νά άπαριθμήσουμε) έχουν ιδιαίτε­ρη θρεπτική άξια. Όσοι έχουν κήπο μπορούν εύκο­λα νά τά καλλιεργήσουν άπό σπόρους ή άπό φυτά

Έζησε 116 χρόνια τρώγοντας χόρτα κα ί τυρ ί!

ΒΟΛΟΣ, 16. Τού ανταποκριτή μας.

Σέ ηλικία 116 χρόνων, ττέθανε χθές ή Γιαννούλα Σττυρ. Γκρά- 6α, στό Διμήνι Βόλου.

Μέχρι τ ις τελευταίες σ τιγμές της» ή ΰπεραιωνόβια ήταν ύγιέστατη, έ­βλεπε καί άκουγε πολύ καλά καί έτρωγε ά π ' άλα τά φαγητά. Σέ γλέν τ ι , πέρυσι τόν 'Οκτώβριο, μέ τήν ευκαιρία τού νάμου έγγονής της, η Γκράβα έφαγε, ήπιε, τραγούδησε καί... χάρεψε!. .Ή Γκράβα είχε γεννηθεί στά Νεστώ ριο Μακεδονίας τό 1864 καί τά 1912 μετώκισε οίκογενειακώς στά

Λιμήνι.

’Απέκτησε 7 παιδιά (άπό τά άποία βρίσκονται στή ζωή μόνο δύο, ένας 70χρονος καί μία βόχρονη), 8 έγ- γόνια καί 14 δισέγγονο.Στά φαγητό της είχε Ιδιαίτερη προ­τίμηση στά χορταρικά καί στό τυρί.

καί νά έχουν προμήθεια γιά όλο τό χρόνο. Τά συνήθως καλλιεργούμενα λαχανικά, όπως τό λάχα­νο, τό μαρούλι καί τό κουνουπίδι πρέπει κι αύτά νά τρώγονται, άλλά άν χρησιμοποιήσουμε σωστά τά χορταρικά μέ τό ιδιαίτερο άρωμα καί τή γεύση τους,

μπορούμε νά φτιάξουμε εξαιρετικά ενδιαφέρουσες σαλάτες. Ή θρεπτική τους άξία είναι πολύ μεγάλη, ιδιαίτερα σέ περιεκτικότητα βιταμινών καί μεταλλι­κών άλάτων - μάλιστα είναι ή κύρια πηγή άπ’ όπου θά έπρεπε νά παίρνουμε αϋτά τά συστατικά.

Μιά τέτοια σαλάτα ένεργοποιεί τό έντερο. "Οσοι ύποφέρουν άπό πονοκεφάλους πού όφείλονται σέ κακή πέψη, πρέπει νά τρώνε κάθε μέρα μιά τέτοια σαλάτα. Σέ κλίματα όπως τό δικό μας, τά ώμά λαχανικά είναι ϊσως ή πιό σπουδαία θρεπτική τροφή γιά άνθρώπους καί ζώα. Μπορούμε νά τρώμε καί μαγειρεμένα λαχανικά, άλλά ποτέ αύτά δέν μπορούν νά άντικαταστήσουν τά ώμά λαχανικά στή διατροφή μας. "Οσοι αγνοήσουν αύτό τό σπουδαίο σημείο, σίγουρα θά έχουν έπιπτώσεις στήν ύγεία τους.

"Αν όσοι ύποφέρουν άπό πονοκεφάλους λάβουν ύπ' όψη τους όσα είπαμε γιά τήν καλή διατροφή, μπορούν ν' άκολουθήσουν μιά δίαιτα πού θά ταιριά­ζει στίς άνάγκες τους. Μερικοί άνθρωποι έχουν εύπάθεια σέ όρισμένα φαγητά καί θά πρέπει νά τά άποφεύγουν, ένώ τά ίδια φαγητά μπορεί νά κάνουν καλό σέ άλλους. Οί άνθρωποι πρέπει νά μάθουν τήν ιδιοσυγκρασία τού όργανισμοΰ τους. Ή πείρα μάς έχει διδάξει ότι άν τά γεύματα ρυθμιστούν σύμφωνα μέ τά όσα είπαμε παραπάνω, τά περισσότερα προ­βλήματα θά εξαφανιστούν.

Τί νά πίνουμε;

Τά ποτά είναι ένα σημαντικό μέρος τής διατροφής, καί χριεάζεται νά πούμε μερικά λόγια καί γί αύτά. Τό τσάι, ό καφές, τό κακάο καί ή σοκολάτα είναι τά πιό συνηθισμένα ποτά -έκτός άπό τά άλκοολικά- καί

οπωσδήποτε, δποιος υποφέρει άπό πονοκεφάλους πρέπει νά προσέχει πολύ τί πίνει. Γιά τούς περισσό­τερους, ένα έλαφρύ τσάι χωρίς ζάχαρη πού καί ποϋ είναι τό πιό άκίνδυνο, άπό τά πιό πάνω ποτά. Ό καφές πρέπει νά πίνεται σπάνια, ένώ τό κακάο καί ή

σοκολάτα πρέπει νά άποφεύγονται έντελώς. Πολλοί άπό αυτούς πού πάσχουν άπό πονοκέφαλο θ’ άνακα- λύψουν ότι ή συνήθεια νά πίνουν ένα φλιτζάνι κακάο τή νύχτα είναι μεγάλο λάθος. Πολλοί θά έχουν πονοκέφαλο τό πρωί, άν έχουν πιει ένα φλιτζάνι ζεστή σοκολάτα πριν πέσουν στό κρεβάτι. Τό ϊδιο ισχύει, βέβαια, καί γι' αύτούς πού τρώνε σοκολάτες

τή νύχτα. Είναι μιά συνήθεια πού πρέπει ν’ άποφεύ- γεται. 'Εκτός άπό τό καθαρό νεράκι, κρύο ή χλιαρό, πού θάπρεπε νά συμπεριλαμβάνεται στό καθημερινό πρόγραμμα, τά μόνα ποτά πού κάνουν καλό είναι οί χυμοί των φρούτων.

Νηστεία

Άφοϋ συζητήσαμε γιά τά διαιτητικά προβλήματα άπό μιά γενική άποψη, θά πούμε τώρα μερικά λόγια γιά ορισμένες ειδικές περιπτώσεις. Πολλοί άπό τούς πάσχοντες θά γιατρευτούν άπό τόν πονοκέφαλο άν άκολουθήσουν τις παραπάνω οδηγίες. Θά ύπάρξουν όμως μερικοί πού θά χρειαστούν μιά προκαταρκτική φάση θεραπείας. Αύτοί οί άσθενεϊς είναι, άπό τήν άποψη τής Φυσικής Υγιεινής, τοξαιμικοί - δηλαδή έχουν χρόνια πεπτικά προβλήματα, καί τό όλο σύ­στημα λειτουργεί έλαττωματικά. Κατά συνέπεια, δέν μπορούν νά χωνέψουν ούτε τό πιό έλαφρύ φαγητό, καί πρέπει πρώτα νά έπαναφέρουν τό στομάχι καί τά έντερα στή φυσιολογική τους κατάσταση.

Σ’ αύτές τις περιπτώσεις ή πείρα έχει άποδείξει ότι μιά σύντομη περίοδος νηστείας ή πλήρους άποχής άπό κάθε είδος φαγητού, γιά μία έως τρείς ή τέσσερις τό πολύ μέρες, θά φέρει τά καλύτερα δυνατά άποτελέσματα. Κατά τήν περίοδο τής νη­στείας οί άσθενεϊς μπορούν νά πίνουν έξι ώς όχτώ ποτήρια ύγρών τήν ήμέρα, κατά προτίμηση σκέτο νερό άρωματισμένο μέ λίγο χυμό φρούτου. Ένα κλύσμα τήν ήμέρα μέ ζεστό νερό, θά βοηθήσει πολύ τήν όλη θεραπεία. Αύτό μπορεί νά τό κάνει μόνος του ό άσθενής ή άν προτιμά νά βάλει κάποιον ειδικό νά τού τό κάνει. Πάντως, όσοι ύποφέρουν άπό

πονοκεφάλους θά έπρεπε θά μάθουν πώς νά χρησι­μοποιούν αύτό τό άπλό μέσο θεραπείας, γιατί προ­σφέρει τήν πιό άμεση άνακούφιση καί είναι πολύ προτιμότερο άπό τά όποιαδήποτε παυσίπονα πού κυκλοφορούν στήν άγορά.

Μετά άπό τήν προκαταρκτική φάση τής κάθαρσης, ό άσθενής μπορεί νά άκολουθήσει μία δίαιτα πάνω στίς γραμμές πού ορίσαμε. Καθώς θά έχει άπαλλα- γεί άπό τά περισσότερα διαιτητικά λάθη πού θά μπορούσαν νά τού προκαλέσουν προβλήματα, θά είναι σέ θέση νά άνακαλύψει άν ύπάρχουν καί άλλοι παράγοντες ύπεύθυνοι γιά τά προβλήματα αύτά. Τούς παράγοντες αύτούς θά συζητήσουμε στό έπό- μενο κεφάλαιο.

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Ή ποιότητα τών τροφών έξαρτάται, μεταξύ άλλων, άπό τή φρεσκάδα, τήν άγνότητα καί τήν προετοιμα­σία τους.

Μιά πλήρης δίαιτα πρέπει νά περιέχει:

-πρωτεΐνες - κρέας, ψάρι, αύγά, τυρί, όσπρια, ξηροί καρποί κ.ά.

-υδατάνθρακες - ζυμαρικά, ψωμί, πατάτες, μπα­νάνες κ.ά.

-λ ίπη - ζωϊκά λίπη, βούτυρο, λάδι, κ.ά. -φρούτα καί λαχανικά.

Γιά πρόγευμα πρέπει νά τρώμε φρούτα καί ν' άποφεύγουμε τίς λιπαρές τροφές. Ένα ακατάλληλο πρόγευμα είναι τό χειρότερο πού γίνεται γι' αύτούς πού πάσχουν άπό πονοκέφαλο.

Στά ύπόλοιπα γεύματα δέν πρέπει νά άναμιγνύον- ται oi πρωτεϊνοϋχες καί οί άμυλούχες τροφές. "Αν γίνεται ό κατάλληλος συνδυασμός τροφών σέ κάθε γεύμα ύποβοηθεΐται ή πέψη καί άποφεύγεται τό φούσκωμα, πού συχνά νιώθουμε στό στομάχι.

Ή σαλάτα μέ ώμά φρούτα πρέπει νά τρώγεται ταχτικά άπό όλους καί ιδιαίτερα άπό όσους πάσχουν άπό πονοκεφάλους. Συνδυάζεται σωστά τόσο μέ τις πρωτεϊνοϋχες όσο καί μέ τίς άμυλούχες τροφές.

Τό ένα γεύμα πρέπει νά είναι πρωτεϊνοΰχο καί τό άλλο άμυλοϋχο.

Τά ύγρά πού κάνουν καλό είναι τό νερό καί οί χυμοί φρούτων. Τό κακάο καί ή σοκολάτα πρέπει νά άποφεύγονται έντελώς· ό καφές μπορεί νά πίνεται σπάνια καί τό τσάι χωρίς ζάχαρη πού καί πού.

"Οσοι πάσχουν άπό χρόνια πεπτικά προβλήματα πρέπει νά άκολουθήσουν στήν άρχή μιά αύστηρή νηστεία μιας μέχρι τεσσάρων ήμερων.

Σ’ αύτό τό διάστημα πρέπει νά κάνουν μιά φορά τή μέρα κλύσμα, πού είναι πολύ προτιμότερο άπό όποιοδήποτε παυσίπονο γιατί προσφέρει τήν πιό άμεση άνακούφιση άπό τόν πονοκέφαλο.

Ζωγραφίοΐειόν...

πονοκέφαλο(ΤΑ ΝΕΑ), Πέμπτη 5 Μαρτίου 1981

Συμπληρωματική θεραπευτική άγωγή

Θεωρούμε τις διαιτητικές καί άλλες σχετικές όδηγί- ες πού δώσαμε ατό τελευταίο κεφάλαιο σάν έντε- λώς άπαραίτητες γιά όλες τις περιπτώσεις χρονιών πονοκεφάλων. Ή άναπροσαρμογή τής δίαιτας σέ μιά κανονική καί υγιεινή διατροφή δέν πρέπει ποτέ νά παραμελεΐται, άκόμα κι άν θά είναι άναγκαία καί άλλη συμπληρωματική θεραπεία. Είναι πιθανόν ό άσθενής νά μήν άντιλαμβάνεται τήν καλή λειτουργία τού πεπτικού του συστήματος, καί νά άποδίδει τούς πονοκεφάλους του σέ κάποια άλλη πιό φανερή αιτία. Θά τονίσουμε όμως καί πάλι, άτι ή σωστή διατρο­φή, πρέπει νά άποτελεΐ τή βάση κάθε μορφής θεραπείας.

Ιγμορίτιδα, κρύωμα, συνάχι

"Αν γιά παράδειγμα, πιστεύουμε ότι οί πονοκέφαλοι όφείλονται σέ ιγμορίτιδα - καί πράγματι, πολλές μορφές πονοκεφάλων όφείλονται σ’ αύτήν - τότε, όσο πιό γρήγορα καθαρίσουμε τό πεπτικό μας σύ­στημα, τόσο πιό γρήγορα θά γιατρευτούμε. Ή ιγμορίτιδα είναι στενά συνδεδεμένη μέ τό κρύωμα καί τό συνάχι καί είναι πολύ δύσκολο νά βρεθεί έστω

καί μιά περίπτωση όπου ή καταρροή δέν έπηρεάζει τις μεμβράνες τοϋ στομαχιού όσο καί τήν κοιλότητα τής μύτης. 'Οπωσδήποτε, μπορεί καί πρέπει νά δοθεί τοπική άνακούφιση μέ τή χρησιμοποίηση ζε­στών επιθεμάτων. Δέν ύπάρχει όμως άμφιβολία πώς μιά περίοδος νηστείας μαζί μέ τήν χρήση τού κλύσματος, πού περιγράψαμε στό προηγούμενο κε­φάλαιο, θά καταπολεμήσουν τή φλεγμονή τών κοιλο­τήτων πιό γρήγορα άπό όποιαδήποτε άλλη μέθοδο. Οί πονοκέφαλοι πού οφείλονται στις βουλωμένες κοιλότητες, καί στή διόγκωση τών αιμοφόρων άγγεί- ων πρέπει νά είναι τό σήμα γιά μιά άμεση θεραπεία πάνω σ' αύτές τις γραμμές, καί πολλές περιπτώσεις χειρουργικής έπέμβασης έχουν άποφευχθεϊ χάρις σέ μιά τέτοια έγκαιρη θεραπευτική άγωγή.

Τό ϊδιο ισχύει καί γιά τις διάφορες μορφές τοϋ νευραλγικού πονοκέφαλου πού έχουμε κιόλας συζη­τήσει. Σέ όλες αύτές τίς περιπτώσεις, μπορεί ό έρεθισμός νά προέρχεται άπό τά τοξικά κατάλοιπα τών ιστών. ' Η μέθοδος τής νηστείας καί τής κάθαρ­σης πού περιγράψαμε πρέπει νά προηγείται άπό όποιαδήποτε άλλη μορφή θεραπείας. Ή πρωταρχική αιτία γιά τίς περισσότερες άπό αύτές τίς παθήσεις βρίσκεται στήν χρόνια κακή διατροφή - κακή όχι σέ ποιότητα, άλλά φτωχή σέ άλκαλικές τροφές.

Σέ όλες αύτές τίς περιπτώσεις μιά δίαιτα πλούσια σέ άλκαλικά φαγητά είναι έπιθυμητή, άκόμα κι άν τό πρόβλημά μας μοιάζει νά οφείλεται σέ τοπικούς παράγοντες. Ή συνηθισμένη δίαιτα πού είναι παρα­φορτωμένη μέ πρωτεΐνες, άμυλα καί λίπη, μεταβάλ­λει τή φύση τών υγρών τοϋ όργανισμοϋ καί έρεθίζει τίς ϊνες τών νεύρων, προκαλώντας νευραλγία καί νευρίτιδα. Γιά νά καταπολεμήσουμε τίς συνέπειες μιάς τέτοιας διατροφής χρειάζεται μακροχρόνια δί­

αιτα πλούσια σέ αλκαλικές τροφές, καί μεγάλη ύπομονή άν θέλουμε νά έχουμε μόνιμα άποτελέσμα- τα.

Υψηλή πίεση

Σέ όλες τις περιπτώσεις όπου ή πάθηση όφείλεται σέ έναλλαγές τής πίεσης τοϋ αίματος, ή προκαταρ­κτική θεραπεία καί ή δίαιτα πού άναφέραμε στό προηγούμενο κεφάλαιο πρέπει νά έφαρμόζονται. Πρέπει νά τονίσουμε ιδιαίτερα αύτό τό σημείο, γιατί σήμερα ύπάρχουν τόσα φάρμακα γιά τήν ύψηλή πίεση, πού οί περισσότεροι άσθενείς καταφεύγουν σ' αύτά. Μιά καλύτερη λύση, είναι τό νά μειώσουμε τήν πίεση τού αίματος μέ τήν νηστεία καί τά κλύσματα, καί στή συνέχεια νά υιοθετήσουμε μιά πολύ αύστηρή δίαιτα, πού ν’ άποτελειται κυρίως άπό φρούτα καί λαχανικά, μέ έλάχιστα πρωτεϊνοΰχα καί άμυλοϋχα φαγητά. Ή πλήρης χορτοφαγία παρουσιά­ζει πολλά πλεονεκτήματα γιά τόν άσθενή, καί σέ τέτοιες περιπτώσεις δέν διαφωνεί κι αύτή άκόμα ή ορθόδοξη ιατρική.

Δέν χρειάζεται βέβαια νά τονίσουμε πώς όταν ό πονοκέφαλος οφείλεται σέ ύψηλή πίεση, είναι πολύ έπικίνδυνο νά προσπαθούμε νά καλύψουμε αύτό τό σύμπτωμα παίρνοντας παυσίπονα. Τό σήμα τοϋ κιν­δύνου - ό πονοκέφαλος - μάς προειδοποιεί ότι πρέπει νά ληφθοΰν ριζικά καί συστηματικά μέτρα. Ή ύψηλή πίεση είναι, βέβαια, κι αύτή ένα σύμπτωμα όπως κι ό πονοκέφαλος καί θά έξαφανιστεί όταν έκλείψει ή αιτία πού τήν προκαλεΐ.

Ανακούφιση γιά τούς αύχενικούς μύες

Τά τελευταία χρόνια έχει άνακαλυφθεΐ ότι οί πονο­κέφαλοι μπορεί νά όφείλονται σέ διάφορες καταστά­σεις πού επηρεάζουν τούς μϋες τού αύχένα καί άλλες κατασκευές τού σώματος. Τέτοιες καταστά­σεις είναι ή συνδετικίτιδα, ή άρθρίτιδα καί ή δισκο­πάθεια. Πολλοί άνθρωποι ύποφέρουν άπό αύτές τίς καταστάσεις καί μέ τό νά παίρνουν παυσίπονα δέν κάνουν τίποτα γιά νά διορθώσουν τό κακό. Γιά νά άντιμετωπίσουμε αύτές τίς παθήσεις, δέν πρέπει ποτέ νά ξεχνάμε ότι όσο κι άν φαίνονται τοπικές, όφείλονται βασικά σέ καταστάσεις πού σχετίζονται μέ τήν διατροφή καί τήν άπόρριψη των άχρήστων άπό τόν οργανισμό. Οί πιασμένοι μύες, οί άρθρώσεις πού τρίζουν, οί περιοχές τού σώματος πού πονάνε, όλα αύτά μαρτυρούν ότι ό οργανισμός κατακρατά, άντί νά άπορρίπτει, διάφορα τοξικά κατάλοιπα. Πριν λοιπόν έφαρμόσουμε όποιαδήποτε τοπική θεραπεία είναι άπαραίτητο νά έπιταχύνουμε τήν άπόρριψη αύτών τών καταλοίπων, ώστε νά χτυπήσουμε τό κακό στή ρίζα του. Ή κάθαρση καί ή διαιτητική θεραπεία πού άναφέραμε ταιριάζει σ' όλες αύτές τίς περιπτώ­σεις καί πρέπει νά τηρείται σχολαστικά.

Πολλά είδη τοπικής θεραπείας έφαρμόζονται γιά τήν καταπολέμηση αύτών τών παθήσεων. Τό τρίψιμο μέ διάφορα παρασκευάσματα, κρέμες κ.λ.π. είναι πολύ συνηθισμένο. Τό μασσάζ καί άλλες παραπλήσι­ες μέθοδοι άνακουφίζουν προσωρινά τόν τοπικό πόνο καί τούς πονοκεφάλους, πού πολύ συχνά συνδέονται μ’ αύτόν. Δέν ύπάρχει άμφιβολία ότι ή όστεοπαθητική έχει μεγάλη σημασία στή θεραπεία αύτών τών παθήσεων καί άνακουφίζει τούς πονοκε­φάλους πού προέρχονται άπό αύτές. Αύτό όμως δέν

πρέπει νά μάς κάνει νά ξεχνάμε τό γεγονός ότι ή ύποκρυπτόμενη τάση πρός ρευματισμούς χρειάζεται επίσης μεγάλη προσοχή.

Ό άσθενής μπορεί νά κάνει πολλά γιά νά προλά­βει ή νά θεραπεύσει τίς καταστάσεις αύτές. ”Ας μήν ξεχνάμε ότι οί μϋες τού αυχένα βρίσκονται κάτω άπό συνεχή έπαγγελματική καταπόνηση καί οί κατα­πονημένοι μΰες έπηρεάζονται πολύ περισσότερο άπό τήν κατακράτηση τών βλαβερών καταλοίπων στόν οργανισμό, άπό ότι έπηρεάζονται οί ξεκούρα- στοι μϋες. Πολλά άτομα κάθονται μέσα σέ γραφεία, σκυμμένα πάνω άπό γραφομηχανές καί χαρτιά γιά πολλές ώρες κάθε μέρα, κι αύτή ή στάση έπηρεάζει τό πάνω μέρος τής σπονδυλικής στήλης καί τόν αύχένα. Οί νέοι πού άντισταθμίζουν αύτές τίς τά­σεις μέ τόν άθλητισμό καί τήν εξάσκηση δέν κινδυ­νεύουν νά πάθουν τίποτα, άλλά στούς μεγαλύτε­ρους πού δέν έξασκοϋνται άρκετά, ή «καμπουρια- στή» αύτή στάση μπορεί νά γίνει μόνιμη.

Είναι εύκολο ν' άναγνωρίσουμε τούς πονοκεφά­λους πού προέρχονται άπό τέτοιες αιτίες, γιατί ό πόνος μοιάζει ν’ άρχίζει άπό τή βάση τού αύχένα καί μετά νά ξαπλώνεται σ' όλο τό πίσω μέρος τού κεφαλιού. 'Επί πλεόν νιώθουμε τούς αύχενικούς μϋες πιασμένους. Όταν υπάρχουν μεταβολές στή δομή τής άρθρωσης, πού φαίνονται στίς άκτίνες X, χρησιμοποιούμε τόν όρο «άρθριτικά»1, καί όταν δημι- ουργεΐται πίεση πάνω στά νεύρα τής σπονδυλικής στήλης πού προκαλεΤ νευρόπονους στά μπράτσα καί τούς ώμους, τότε μπορούμε νά πούμε ότι έχουμε

1. Τό πρόβλημα τών άρθριτικών εξετάζεται μέ λεπτομέρειες ατό βιβλίο του «ΡΕΥΜΑΤΙΣΜΟΙ - ΑΡΘΡΙΤΙΚΑ πρόληψη-θερα- πεία ΧΩΡΙΣ ΦΑΡΜΑΚΑ» πού θά κυκλοφορήσει άπό τίς έκδόοεις ΔΙΟΠΤΡΑ.

'ίσως δισκοπάθεια.Ή πρωταρχική φροντίδα σέ τέτοιες περιπτώσεις

είναι νά έξασφαλίσουμε κατάλληλη διατροφή, ιδιαί­τερα άπό άποψη περιεκτικότητας σέ βιταμίνες καί μεταλλικά άλατα, καί νά σιγουρευτοϋμε ότι ό μηχανι­σμός άπόρριψης των τοξικών καταλοίπων του οργα­νισμού λειτουργεί κανονικά. Μετά πρέπει νά θυμη­θούμε ότι οί μΰες, οι άρθρώσεις καί οι άλλες δομές τού σώματος διατηρούνται σέ καλή κατάσταση μό­νον όταν χρησιμοποιούνται φυσιολογικά. "Οταν τό σώμα μας βρίσκεται στήν 'ίδια στάση γιά μεγάλο χρονικό διάστημα, πράγμα πού μπορεί νά συμβαίνει άναγκαστικά σέ πολλά έπαγγέλματα, ύπάρχει πιθα­νότητα νά χάσουν τήν εύκαμψία τους ορισμένα σημεία (όπως ό αύχένας) έπειδή δέν κινούνται άρκετά. Πρέπει λοιπόν νά έπαναφέρουμε στό φυσιο­λογικό τήν εύκαμψία αύτή καθώς καί τήν εύστροφία τής κάθε άρθρωσης.

Τό άτομο μπορεί νά κάνει μόνο του γυμναστική τού αύχένα μέ έλαφρές κινήσεις. Τό πρώτο πράγμα πού πρέπει νά κάνει είναι νά ύπολογίσει πόση άπό τήν εύκινησία του έχει χαθεί, δοκιμάζοντας όλες τίς δυνατές κινήσεις τού αύχένα, σκύψιμο μπρός, πίσω καί στό πλάι καί στρίψιμο δεξιά-άριστερά. Αν οί άσκήσεις τού αύχένα, πού περιγράφονται παρακάτω, γίνονται μαλακά, χωρίς ζόρισμα, θά έχουμε καλά άποτελέσματα. ”Αν ό πονοκέφαλος έπιμένει, τότε ό άσθενής θά πρέπει νά προχωρήσει σέ κανονική θεραπεία.

Πρώτη άσκηση

-Στεκόμαστε όρθιοι μέ χαλαρωμένη τήν περιοχή τού αύχένα.

-Γέρνουμε ελαφρά τήν κεφαλή πρός τά δεξιά. Στή συνέχεια στρέφουμε τήν κεφαλή σέ όσο τό δυνατό μεγαλύτερο κύκλο άπό τά δεξιά πρός τά άριστερά. "Οταν συμπληρώσουμε τρείς κύκλους, άλλάζουμε τήν κατεύθυνση περιστροφής τής κεφαλής άπό τά άριστερά πρός τά δεξιά.

Οί περιστροφές αύτές τής κεφαλής συχνά συνο­δεύονται άπό τριγμούς καί τριξίματα τού αύχένα, τά όποια όμως δέν πρέπει νά μάς άνησυχούν. Σέ λίγες μέρες θά έξαφανιστοϋν καί θά νιώθουμε τήν περιο­χή τού αύχένα άπόλυτα χαλαρωμένη.

’Επαναλαμβάνουμε τήν άσκηση αύτή μερικές φο- ρές:

' Η χαλαρωτική αύτή άσκηση πιθανόν νά προκαλέ- σει μιά έλαφριά ζαλάδα. Στήν περίπτωση αύτή ή έπόμενη άσκηση θά μάς άπαλλάξει άπ' αύτή τή ζαλάδα.

Δεύτερη άσκηση

Ή παρακάτω άσκηση όχι μόνο βοηθά στήν χαλά­ρωση τών αύχενικών μυών άλλά βοηθά καί στήν εξαφάνιση τής ελαφριάς ζαλάδας πού πιθανόν νά προκληθεί άπό τις άλλες άσκήσεις.

-Στεκόμαστε όρθιοι, διατηρώντας χαλαρωμένο τόν αύχένα.

-Γέρνουμε τήν κεφαλή μας μπροστά, προσπαθών­τας νά άκουμπήσουμε τό σαγόνι στό στήθος μας. -Σηκώνουμε τή κεφαλή μας καί τό άφήνουμε νά πέσει πρός τά πίσω, προσπαθώντας νά τό πλησιά­σουμε στή ράχη, όσο πιό πολύ γίνεται.

'Επαναλαμβάνουμε αύτή τήν άσκηση μερικές φο­ρές.

Τρίτη άσκηση

-Μ έ τό σώμα μας χαλαρωμένο καί στήν όρθια θέση γέρνουμε τή κεφαλή πρός τά δεξιά, προσπαθώντας νά άγγίξουμε τό δεξί μας αύτί στό δεξί μας ώμο. -Σηκώνουμε τή κεφαλή μας καί τή γέρνουμε πρός τά άριστερά, προσπαθώντας νά άγγίξουμε τό άρι- στερό μας αύτί στόν άριστερό μας ώμο.

’ Επαναλαμβάνουμε αύτή τήν άσκηση μερικές φο­ρές.

"Αν παρατηρηθεί ένταση στούς αύχενικούς μΰες,

επαναλαμβάνουμε τήν πρώτη άσκηση (περιστροφή τής κεφαλής).

Τέταρτη άσκηση

-Μ έ τή ράχη ϊσια, όρθιοι καί τό σώμα άκίνητο στρέφουμε τή κεφαλή πρός τά άριστερά (όσο πιό πολύ γίνεται) προσπαθώντας νά δούμε πάνω άπό τόν άριστερά μας ώμο.-Στρέφουμε στή συνέχεια τή κεφαλή πρός τά δεξιά, όσο πιό πολύ γίνεται καί προσπαθούμε νά δούμε πάνω άπό τό δεξί μας ώμο.

'Επαναλαμβάνουμε αύτή τήν άσκηση μερικές φο- ρές.

Στήν άρχή (κατά τις πρώτες μέρες) πιθανόν νά νιώθουμε μιά έλαφριά ένταση τών αύχενικών μυών.

Αν μάς συμβει αύτό, επαναλαμβάνουμε τήν πρώτη άσκηση.

Ή σημασία πού έχει ή σωστή κίνηση τού κεφαλι­ού, καί μαζί μ' αύτήν ή φυσιολογική ισορροπία τού σώματος, είναι πολύ μεγάλη σ’ όλες τις περιπτώσεις πονοκεφάλων. Πολλά έξαρτώνται άπό τήν καλή λειτουργία τής άρθρωσης πού βρίσκεται άνάμεσα στήν κορυφή τής σπονδυλικής στήλης καί στό κεφά­λι. "Αν αύτή ή άρθρωση δουλεύει καλά, τότε μπο­ρούμε εύκολα νά σκύβουμε καί νά σηκώνουμε τό κεφάλι, κι αύτό βοηθά πολύ στήν ισορροπία τού σώματος. Αύτός ό άπλός μηχανισμός είναι πολύ σημαντικός όταν, άς πούμε, άνεβαίνουμε ή κατεβαί­νουμε σκάλες, όταν κινούμαστε μέ ταχύτητα πρός όποιαδήποτε κατεύθυνση ή όταν ρυθμίζουμε αύτό- ματα τή στάση μας γιά νά κρατήσουμε τήν ισορροπία μας. Ή κακή λειτουργία αύτής τής άρθρωσης προ­ξενεί διάφορα προβλήματα, άπό ζαλάδα μέχρι πονο­κεφάλους.

Καί πάλι, ό άσθενής μπορεί νά κάνει πολλά γιά νά βοηθήσει τόν έαυτό του. Κρατώντας τόν αύχένα καί τό σώμα άκίνητο, μπορεί νά δοκιμάσει τήν εύκινησία τής άρθρωσης, κουνώντας ελεύθερα τό κεφάλι πάνω κάτω (δεύτερη άσκηση). Πολλοί θ’ άνακαλύ- ψουν ότι έχουν μεγάλη δυσκολία νά κάνουν αύτή τήν κίνηση. Αύτή είναι άπό μόνη της μιά πολύ χρήσιμη άσκηση· κι αύτοί πού πάσχουν άπό πονοκέ­φαλο θάπρεπε κάθε τόσο νά τήν δοκιμάζουν, καί δοκιμάζοντάς την, νά επαναφέρουν στό φυσιολογικό τήν κίνηση τού κεφαλιού. Υπάρχουν βέβαια, περι­πτώσεις όπου ή άπλή έξάσκηση δέν άρκεΐ. Τότε θά πρέπει νά καταφεύγουμε στόν όστεοπαθολόγο.

Ό κοινός νοϋς σχετικά μέ τά προβλήματα τής όρασης

'Υπάρχουν ορισμένες μορφές πονοκεφάλων πού οφείλονται σέ έλαττώματα ή κούραση των ματιών. Στίς περιπτώσεις αϋτές, ό άσθενής πρέπει νά έπι- σκέπτεται τόν όφθαλμίατρο. Οϊ περιπτώσεις όμως αύτές, παρά τήν άντίθετη γενική άντίληψη, είναι πολύ λίγες, κι ό άρρωστος δέν πρέπει νά άρκεστεί στό νά φορέσει άπλώς γυαλιά. Παρ' όλο πού αύτό φαίνεται νά τόν άνακουφίζει, χρειάζεται νά ληφθούν κι άλλα μέτρα, όπως μιά αύστηρή άναδιοργάνωση τής δίαιτας. Ή κακή λειτουργική τού πεπτικού συστήματος καί τό πειραγμένο συκώτι μπορούν νά προκαλέσουν προβλήματα στήν όραση, σέ βαθμό πού δέν τό περιμένουμε.

'Υπάρχει κι· άλλο ένα σημείο πού πρέπει νά προσέξουμε, καί πού τόσο σωστά τόνισε ό Δρ Μπέητς. Ή κούραση, τόσο ή πνευματική όσο καί ή σωματική προξενεί προβλήματα στήν όραση. Ή άνάγκη λοιπόν, άνάπαυσης έχει πρωταρχική σημα­σία. Παρ' όλη τήν λυσσαλέα άντίδραση πού ύπάρχει γιά τό άν αύτές οί μέθοδοι μπορούν νά γιατρέψουν τέτοιες παθήσεις, όπως ή μυωπία καί ή πρεσβυωπία, δέν ύπάρχει άμφιβολία ότι σ’ όλες τίς περιπτώσεις πονοκεφάλων πού σχετίζονται μέ τήν όραση, ή ξεκούραση τού μυαλού καί τού σώματος - τό κλειδί τής θεωρίας τού Δρ Μπέητς - θά βοηθήσει πάρα πολύ.

Πρέπει νά μάθουμε νά βλέπουμε χωρίς νά κουρά­ζουμε τά μάτια μας. "Αν μάλιστα μάθουμε νά κάνου­με όλες μας τίς δουλειές χωρίς νευρικότητα καί ύπερένταση, τότε θά μπορούμε νά κάνουμέ πολύ περισσότερα πράγματα χωρίς νά έξαντλούμαστε.

Τά γυαλιά κάνουν κακό γιατί άνακουφίζουν μόνο προβω- ρινά τά μάτια, όπως οί πατερίτσες τό σπασμένο πόδι. "Οταν φοράμε γυαλιά περιορίζεται ό ρόλος των όφθαλμι- κών μυών καί γι' αυτό χάνουν όλο καί περισσότερο τήν τονικότητά τους. Αύτό έχει σάν άποτέλεαμα νά χειροτε­ρεύει σιγύ-σιγά ή όραση καί νά άπαιτοϋνται όλο καί πιό δυνατοί φακοί.

(Ά πό τό βιβλίο «ΤΕΛΕΙΑ ΟΡΑΣΗ ΧΩΡΙΣ ΓΥΑΛΙΑ»)

Αύτή ή άρχή ισχύει ιδιαίτερα γιά τήν όραση καί μάλιστα στήν σημερινή έποχή. Ό άνθρωπος πού κάθεται όλη τή μέρα στό γραφείο παραμελεί πολ­λούς άπό τούς μϋες τού σώματός του καί πρέπει νά έξασκεΐται γιά νά καταπολεμήσει αύτήν τήν τάση.Αλλά καί τά μάτια χρειάζονται μιά άλλαγή. "Ολη

μέρα τά χρησιμοποιούμε γιά νά κοιτάζουμε κοντά. Πρέπει λοιπόν νά έξασκηθοϋμε λίγο καί στό νά κοιτάζουμε μακριά.

Είναι πολύ καλύτερο νά σκεφτοΰμε λογικά πάνω ο’ αύτές τις γραμμές, παρά νά φορέσουμε γυαλιά, πού θά τ' άλλάζουμε κάθε τόσο γιά νά προσαρμο­στούμε στις καταστάσεις ύπερέντασης πού μάς παρουσιάζονται. "Ετσι θά μπορούμε νά χρησιμοποι­ούμε σωστά τά μάτια μας, καί νά τούς δίνουμε τήν έξάσκηση καί τήν ξεκούραση πού τόσο χρειάζονται, καί μάλιστα σέ περιπτώσεις πονοκεφάλων πού προ­έρχονται άπό ύπερβολική κόπωση τής όρασης.

Ψυχολογικοί παράγοντες

Μέ τήν πρόοδο τών ψυχολογικών μεθόδων στήν έρευνα καί τήν θεραπεία τών άσθενειών ήταν φυσι­κό νά μποΰν καί οί πονοκέφαλοι σ' αύτήν τήν κατηγορία. Τά τελευταία χρόνια άκοϋμε πολύ συχνά τόν όρο ψυχογεννητικός πονοκέφαλος. Γιά τόν μέσο άνθρωπο αύτό σημαίνει ότι ό πονοκέφαλος όφείλεται σέ ψυχολογικές αίτιες μάλλον παρά σέ σωματικές, καί σέ πολλές περιπτώσεις προσφέρει μιά εύκολη, ίσως ύπερβολικά εύκολη έξήγηση γιά τήν προέλευση καί τήν φύση τού προβλήματος.

Ό πονοκέφαλος, όπως τονίσαμε έπανειλλημένα, είναι μιά άντίδραση σέ κάποιο σύμπτωμα, καί σάν

άντίδραση, μπορεί νά οφείλεται σέ πολλούς παρά­γοντες. Κανείς δέν μπορεί νά άγνοήσει τούς ψυχο­λογικούς παράγοντες καί νά τούς θεωρήσει λιγότε­ρο σημαντικούς άπό τούς σωματικούς. Στή μοντέρνα κοινωνία βρισκόμαστε άντιμέτωποι μέ περίπλοκες καταστάσεις καί όλοι μας είμαστε άναγκασμένοι νά προσαρμοζόμαστε ατήν ύπερένταση καί στις άντιξο- ότητες, σωματικές καί ψυχικές, πού συνεχώς βρί­σκουμε μπροστά μας. Όποιαδήποτε καί νά είναι ή φύση αύτής τής ύπερέντασης, τό σύστημα τήν άντιμετωπίζει μέ τόν δικό του τρόπο. Έτσι, εϊτε ψυχολογική είτε σωματική είναι ή ένταση, τό άποτέ- λεσμά της πάνω στό σύστημα θά είναι ίσως άκριβώς τό ίδιο.

"Ας τό δούμε κι άπό μιά άλλη άποψη. Ή χώνεψη καί ή άφομοίωση τής τροφής καθώς καί ή άπόρριψη άπό τόν οργανισμό τών άχρηστων καταλοίπων είναι πολύ σημαντικές λειτουργίες. Ή άποδοτικότητά τους έξαρτάται άπό τήν νευρική ένέργεια πού διαθέτει τό σώμα. 'Οτιδήποτε προκαλεΐ ένταση στό νευρικό σύστημα θά έχει άντίκτυπο πάνω στήν νευρική ένέργεια. "Αν τό άτομο είναι έξαντλημένο άπό σωματική ύπερκόπωση, ή χώνεψη καί ή άφομοί­ωση τών τροφών θά διαταραχθοΰν έπειδή τό νευρικό σύστημα θά έχει πειραχτεϊ. Τό ίδιο άκριβώς άποτέ- λεσμα μπορεί νά προκληθεΐ άπό τή πνευματική ή τή συγκινησιακή ύπερένταση. Τό άποτέλεσμα, καί στίς δύο περιπτώσεις, είναι τό ίδιο όσον άφορά τόν όργανισμό - μείωση τής άπόδοσης τού μηχανισμού τής άφομοίωσης, έξαιτίας τής βλάβης τού νευρικού συστήματος καί κατακράτησης άχρηστων καταλοί­πων. Ώ ς έκ τούτου άναπτύσσεται μιά τοξική κατά­σταση στό όλο σύστημα.

'Οτιδήποτε προκαλεΐ πνευματική καί συγκινησιακή

ύπερένταση μπορεί νά έπιφέρει πονοκέφαλο, σάν αντίδραση του οργανισμού. 'Επειδή οί άνθρωποι σήμερα δίνουν μεγαλύτερη σημασία στούς ψυχολο­γικούς παράγοντες, μεταχειριζόμαστε όρους πού δέν ύπήρχαν στό παρελθόν. Μιλάμε γιά άπωθημένα, γιά φοβίες καί γιά κόμπλεξ, καί αύτοί οί όροι μπορεί νά άναφέρονται στις συνηθισμένες δυσκολίες τής καθημερινής ζωής. Ό δυνατός, ό καλά προσαρμο­σμένος καί ύγιής άνθρωπος είναι άπόλυτα ικανός νά άντιμετωπίσει αύτές τις δυσκολίες, άν όχι νά τις άποφύγει, αναγνωρίζει ότι είναι άναπόφευκτες καί οργανώνει τή ζωή του ανάλογα. Δέν συμβαίνει όμως τό ίδιο μέ τό άτομο πού έπιτρέπει στις άντίξοες καταστάσεις νά πάρουν τεράστιες διαστάσεις στή ζωή του καί πού γίνεται νευρωτικό. Αύτό τό άτομο δέν μπορεί νά δεχθεί τό γεγονός πώς «ότι δέν γιατρεύεται πρέπει νά ύπομένεται».

Είναι λογικό, σέ μιά κοινωνία τόσο περίπλοκη όσο ή δική μας, ό καθένας νά έχει τά άπωθημένα του. "Ολοι μας, κάποια στιγμή, παθαίνουμε συμπλέγματα όσον άφορά τή ζωή μας σέ σχέση μέ τή ζωή τών άλλων καί τελικά προσαρμοζόμαστε χωρίς καμιά σοβαρή βλάβη τής ύγείας μας ή τής διάθεσής μας. "Αν όμως άντί νά προσαρμοζόμαστε έχουμε μιά τάση πρός τις έμμονες ιδέες σχετικά μέ όρισμένα προβλήματα, μπορεί τά προβλήματα αύτά νά πάρουν τέτοιες διαστάσεις πού νά μάς προξενήσουν όχι μόνο πονοκεφάλους άλλά καί νά ύποσκάψουν τήν ύγεία μας καί τήν άντοχή μας.

Ό άσθενής πού πάσχει άπό ψυχολογικούς πονο­κεφάλους, πρέπει νά προσπαθήσει νά καταλάβει μέ ποιό τρόπο ή πνευματική καί συγκινησιακή ύπερέν­ταση έπιδρά πάνω στις λειτουργίες τού σώματός του. Τότε θά μπορέσει νά έλέγξει τ' άποτελέσματα

πού έχουν τό άγχος, ή θλίψη καί οί άλλες παρεμφε­ρείς καταστάσεις πάνω στό πεπτικό καί άφομοιωτικό του σύστημα, καί θά είναι σέ θέση νά τά καταπολε­μήσει υιοθετώντας τά κατάλληλα διαιτητικά μέτρα. Γιά νά τό πετύχει αύτό θά πρέπει νά έφαρμόσει τήν αύτοπειθαρχία.

Είναι φανερό, άπό όσα είπαμε μέχρι τώρα, ότι ή θεραπεία μιάς άντίδρασης τού όργανισμοϋ όπως ό πονοκέφαλος, έξαρτάται πάρα πολύ άπό τό ίδιο τό άτομο. Δέν ύπάρχει καμιά μαγική συνταγή πού θά έξαφανίσει τό πρόβλημα χωρίς τή συνεργασία τού ’ίδιου τού άρρώστου. Καί όσο αύτός έπαναπαύεται σέ έπιπόλαιες θεραπείες, τόσο μονιμοποιείται τό κακό.

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Σέ περίπτωση πού ό πονοκέφαλος όφείλεται στήν ιγμορίτιδα, πέρα άπό τή προκαταρκτική θεραπεία τής νηστείας καί τού κλύσματος μπορεί νά δοθεί τοπική θεραπεία μέ τή χρησιμοποίηση ζεστών έπιθε- μάτων.

Γιά τόν νευραλγικό πονοκέφαλο έφαρμόζουμε τήν προκαταρκτική θεραπεία - αύστηρή νηστεία γιά μιά μέχρι τέσσερις μέρες καί κλύσμα. Στή συνέχεια πρέπει νά άκολουθήσουμε σωστή διατροφή καί σω­στές διαιτητικές συνήθειες.

Αν ό πονοκέφαλος όφείλεται σέ ύψηλή πίεση τού αίματος τότε μετά τήν προκαταρκτική θεραπεία πρέπει νά υιοθετήσουμε μιά πολύ αύστηρή δίαιτα βασισμένη στις άρχές τής χορτοφαγίας.

Στήν περίπτωση πού κύριο αίτιο τών πονοκεφάλων είναι ή κακή κατάσταση τών αύχενικών μυών τότε πέρα άπό τις διαιτητικές άλλαγές πρέπει νά έπιδιώ-

ξουμε νά έπανακτήσουμε τήν εύκαμψία των μυών αύτών καί τήν εύστροφία τής άρθρωσης μέ κατάλλη­λες άσκήσεις πού γίνονται μαλακά καί χωρίς ζόρι- σμα.

Σ' άτι άφορά τούς πονοκεφάλους πού δφείλονται σέ προβλήματα τής όρασης αντί νά καταφύγουμε στά γυαλιά, πού μόνο προσωρινή άνακούφιση θά προσφέρουν, καλύτερα είναι νά εφαρμόσουμε φυσι­κές μεθόδους γιά τή χαλάρωση τών όφθαλμικών μυών άπό τή διανοητική ή τήν φυσική ένταση. Αύτό μακροχρόνια θά άποτελέσει μόνιμη θεραπεία τών πονοκεφάλων, άλλά καί βελτίωση τής όρασης χωρίς γυαλιά. Τις μεθόδους αύτές τις έφάρμοσε πρώτος ό 'Αμερικανός 'Οφθαλμολόγος καθηγητής Bates. Ή βελτιωμένη μέθοδος Bates περιγράφεται μέ άπλά λόγια οτό βιβλίο τού G. KYPREOTAKIS «ΤΕΛΕΙΑ ΟΡΑΣΗ ΧΩΡΙΣ ΓΥΑΛΙΑ».

Οί «ψυχογεννητικοί» πονοκέφαλοι, άπως όνομά- ζονται, δέν πρέπει νά άποδίδονται μόνο σέ ψυχολο­γικούς παράγοντες. Ή πνευματική καί συγκινησιακή ϋπερένταση έπιδρά πάνω στή λειτουργία τού σώμα­τος καί έπηρεάζει τήν πέψη καί τήν άφομοίωση προκαλώντας πονοκεφάλους. Μέ αύτοπειθαρχία μπο­ρούμε νά έλέγξουμε τά άποτελέσματα πού έχουν οί ψυχολογικοί παράγοντες - τό άγχος, ή θλίψη κ.ά. - πάνω οτό σύστημά μας.

7.Οί ήμικρανιες άπό τήν άποψη τής αύτοθεραπείας__________

Έχουμε τώρα νά άντιμετωπίσουμε τήν πιό δύσκολη μορφή πονοκεφάλων καί γι’ αϋτό τής άφιερώσαμε ξεχωριστό κεφάλαιο. Πολλοί δροι έχουν χρησιμοποι­ηθεί γι' αύτην τήν πάθηση καί θά πρέπει νά τήν θεωρήσουμε σάν μιά ειδική άρρώστια. Ή πιό κοινή όνομασία της είναι ημικρανία. Περιγράφεται συνή­θως σάν μιά κατάσταση παροξυσμού πού συνοδεύε­ται άπό δυνατό πονοκέφαλο συνήθως στή μιά πλευ­ρά τού κεφαλιού καί πού έχει σχέση μέ διαταραχές τής πέψης, τού συκωτιού καί τής όρασης.

Ή ήμικρανία έχει μακρά ιστορία, άναφέρεται στά άρχαιότερα γραπτά μνημεία καί έχει προσβάλει πλού­σιους καί φτωχούς, χωρίς έξαίρεση. Διάσημοι καί άσημοι έχουν ύποφέρει τό ’ίδιο κατά καιρούς καί πολλά άπό τά θύματά της έχουν περιγράψει μέ λεπτομέρειες τήν φύση τής πάθησής τους, πού άναστάτωνε κατά διαστήματα τήν φυσιολογική τους ζωή. Γιά πολλούς ύπήρξε ένα συνεχές βάρος, πού άνακουφιζόταν μόνον προσωρινά.

Μιά τόσο διαδεδομένη καί έπίμονη πάθηση ήταν φυσικό νά προκαλέσει πολλές συζητήσεις γύρω άπό τίς αιτίες πού τήν δημιουργούν. Πολλές καί διάφο­ρες γνώμες έχουν άκουστεϊ, πού ύποστηρίζουν ισάριθμες θεωρίες, άλλά μέχρι τώρα δέν ύπάρχει

συμφωνία σ’ αυτές τις γνώμες. Ένας ιατρικός συγγραφέας έκανε άπολογισμό, καταλήγοντας στό συμπέρασμα ότι «ή φύση τής άρρώστιας είναι άγνω­στη».

"Εχει γίνει γενικά δεκτή ή άποψη ότι ή πάθηση όφείλεται σέ κάποια μορφή έντερικής τοξαιμίας καί κάποτε πίστευαν ότι ή αίτια του κακού ήταν τό ούρικό όξύ. Βέβαια ή άποψη ότι ύπάρχει μιά περιοδι­κή έμφάνιση κάποιου τοξικοΰ ύγρού μέσα στόν όργανισμό, έχει ύποστηριχθεΐ άπό πολλούς θεωρητι­κούς.

Άπό τήν άλλη μεριά, ό άρτηριακός σπασμός πού συνοδεύει τήν ήμικρανία, μάς δίνει τήν άφορμή νά σκεφτοϋμε ότι πιθανόν νά περιπλέκεται κάποια νευ­ρική άντίδραση, κι αύτό έπεισε τούς έρευνητές νά ψάξουν γιά τήν πηγή τής πάθησης στά γειτονικά όργανα, ιδιαίτερα στά μάτια καί στή μύτη. 'Υπήρξαν ύποψίες ότι κι άλλα όργανα τού σώματος προκαλοϋν αύτήν τήν νευρική άντίδραση, κι άνάμεσα σ' αύτά, τό συκώτι καί τά νεφρά.

Τά συμπτώματα τής ημικρανίας

Ή ήμικρανία δέν σέβεται καμιά ήλικία. Τή συναντά­με σέ μικρά παιδιά καί σέ γέρους, παρ' όλο πού ύποτίθεται ότι μέ τά χρόνια μειώνεται. Ή περιοδικό- τητά της είναι έντυπωσιακή καί ύπάρχουν περιπτώ­σεις όπου έρχεται μέ άκρίβεια ρολογιού, άλλοτε μιά φορά τήν έβδομάδα, άλλοτε κάθε δύο έβδομάδες καί άλλοτε κάθε μήνα.

Τά συμπτώματα τά όποΤα βασανίζουν τόν πάσχον- τα διαφέρουν σχεδόν σέ κάθε περίπτωση, παρά τό γεγονός ότι πολλά άπό αύτά είναι προειδοποιητικά.

Συχνά προσβάλλεται ή δράση άμέσως πριν άπό τήν κρίση, καί ό άρρωστος βλέπει θολά, ή βλέπει διάφο­ρες άναλαμπές καί σχέδια ζίγκ-ζάγκ νά παρουσιά­ζονται μπροστά στά μάτια του. Σέ μερικές περιπτώ­σεις ό άσθενής υποστηρίζει ότι βλέπει συγκεκριμέ­να άντικείμενα νά του παρουσιάζονται μ αύτόν τόν τρόπο χωρίς αύτό νά είναι φαντασίωση, όπως άπο- δεικνύεται άπό τό γεγονός ότι ή κόρη του ματιού ή όποια βρίσκεται άπό τή μεριά τού κεφαλιού πού έχει προσβληθεί, διαστέλλεται καί συστέλλεται έναλλάξ.

Είναι πιθανόν νά προσβληθούν κι άλλα αισθητήρια όργανα. Μερικοί άσθενείς παραπονιούνται γιά παρά­ξενες μυρωδιές πού νιώθουν στά ρουθούνια τους, ένώ άλλοι αισθάνονται περίεργες γεύσεις στά στόμα

Στήν άρχή ό πόνος είναι ήπιος, σιγά-οιγά όμως δυναμώ­νει. Προσβάλλεται ή όραση ( ό άρρωστος βλέπει άναλαμ­πές, σχέδια ζίγκ-ζάγκ κ.ά.) καί προκαλεϊται ζαλάδα.Στή συνέχεια ό άρρωστος νιώθει ναυτία, χλωμιάζει καί πιθανόν νά κάνει έμετό.

τους η άσυνήθιστες αισθήσεις στή γλώσσα. Καμιά φορά, ολόκληρη ή μιά πλευρά του προσώπου μουδι­άζει καί μερικοί έχουν μιά γενική αίσθηση ζαλάδας. Ό πονοκέφαλος συνήθως άκολουθεΐ αύτά τά προ­καταρκτικά συμπτώματα καί εμφανίζεται σάν ένας μουντός πόνος πού χτυπάει σ' ένα συγκεκριμένο σημείο, είτε κοντά στόν κρόταφο είτε μέσα στόν ίδιο τόν βολβό του ματιού. Μετά άπλώνεται σάν γενικός πονοκέφαλος σ' ολόκληρο σχεδόν τό κεφάλι. Καμιά φορά φτάνει καί μέχρι τόν αυχένα ή καί μέχρι τό μπράτσο τής πλευράς πού έχει προσβληθεί.

Καθώς ό πονοκέφαλος προχωρεί, άρχίζουν νά έμφανίζονται στομαχικές διαταραχές. Ό άρρωστος νιώθει ναυτία, καί άν τό στομάχι του είναι γεμάτο, συνήθως κάνει έμετό. "Αν τό στομάχι είναι σχετικά άδειο, ή ναυτία προκαλεΐ συσπάσεις πού έξαντλοϋν τόν άσθενή. Τό πρόσωπο χλωμιάζει, παρ' όλο πού σέ μερικές περιπτώσεις, ή μισή πλευρά τού προσώπου κοκκινίζει.

Μιά σοβαρή προσβολή ήμικρανίας είναι πολύ έ- ξαντλητική καί ό άρρωστος πρέπει νά πέσει στό κρεβάτι, γιά ν' άποφύγει όσο γίνεται τό φως καί τό θόρυβο, έπειδή καί τά δύο αύτά τόν έρεθίζουν οδυνηρά. 'Ολόκληρο τό κεφάλι γίνεται ύπερευαί­σθητο καί ή παραμικρή κίνηση προκαλεΐ έντονους πόνους. Ό άρρωστος θά πρέπει νά βγάλει άπό τό μυαλό του τις καθημερινές έγνοιες· άκόμα καί ή σκέψη τού φαγητού τού προκαλεΐ δυσάρεστες άντι- δράσεις.

Όσον άφορά τή διάρκεια τής προσβολής, ή κάθε περίπτωση έχει καί τόν δικό της νόμο. Μερικοί συνέρχονται μετά άπό μερικές ώρες, άλλοι χρειά­ζονται μιά όλόκληρη νύχτα άνάπαυσης γιά νά ξανα- βροϋν τόν έαυτό τους, ένώ άλλοι, λιγότερο τυχεροί,

υποφέρουν γιά δύο, τρεις ή ακόμα καί τέσσερις μέρες. Αύτοί πού ακολουθούν τις συνηθισμένες θεραπείες, έχουν συνήθως κάποιο πρόγραμμα έτοι­μο γιά ν άντιμετωπίσουν τις περιοδικές κρίσεις. 'Οπωσδήποτε έχουν πρόχειρα τά φάρμακα πού προτιμούν καί πού τούς δίνουν κάποια προσωρινή άνακούφιση, γιατί ή άλήθεια είναι πώς δέν ύπάρχει θεραπεία γιά τήν ήμικρανία.

"Ολα τά γνωστά φάρμακα έχουν δοκιμαστεί κατά καιρούς. Αλλοτε συνηθίζονταν τά bromides καί ή νιτρογλυκερίνη, άλλά καί τά δύο αύτά φάρμακα σέ μακροχρόνια χρήση, ήταν πιό θλιβερά γιά τήν ύγεία άπό δτι οί πονοκέφαλοι. Από τά φυτικά φάρμακα, ή nux vomica, τό ergot καί ή ινδική κάνναβις, όλα ικανά νά βλάψουν τόν όργανισμό, έχουν χρησιμοποι­ηθεί άνεξέλεγκτα. Ό άριθμός καί ή ποικιλία των φαρμάκων πού έχουν δοκιμαστεί γιά τή θεραπεία τής ήμικρανίας, δείχνουν άκριβώς πόσο άνεπιτυχή ήταν τά φάρμακα.

Ή άποψη τής φυσικής ύγιεινής

Άφοΰ έξετάσαμε συνοπτικά τήν άποψη τού μέσου άνθρώπου γιά τήν ήμικρανία, άς δούμε τώρα καί τήν άποψη τών Ύγειεινιστών, μήπως καί άνακαλύψουμε κάποια λογική βάση θεραπείας ή έστω προληπτικών μέτρων.

"Ας άσχοληθοΰμε πρώτα μέ τό θέμα άπό τή σωματική πλευρά κι άς άφήσουμε τήν ψυχολογική πλευρά γί άργότερα.

Πρέπει πρώτα νά κάνουμε μιά άπόπειρα νά κατα­λάβουμε τά συμπτώματα τής ήμικρανίας, έτσι ώστε έρμηνεύοντάς τα σάν μιά άντίδραση τού όργανι-

σμοϋ, νά τά άξιολογήσουμε καί νά καθοδηγηθούμε σέ μιά άποτελεσματική θεραπεία. Τά συμπτώματα δέν είναι βέβαια ή ίδια ή άρρώστια, άλλά είναι ένδεικτικά γι' αύτό πού συμβαίνει μέσα στό σώμα. Ό πονοκέφαλος, ή πειραγμένη δράση κι ή ναυτία δείχνουν πόσο σοβαρή είναι ή άντίδραση καί μάς δίνουν μιά ιδέα τού πόσο δυνατή μπορεί νά είναι μιά τοξική παλίρροια, γιά νά έμφανίζεται σέ κανονικά διαστήματα μέσα στό σύστημα.

Δέν ύπάρχει άμφιβολία πώς άν κοιτάξουμε πέρα άπ’ αύτά τά συμπτώματα, θά βρούμε τή βασική κατάσταση πού είναι κοινή σ' όλες τις μορφές άσθενειών, δηλαδή, τήν τοξαιμική κατάσταση καί τις μή φυσιολογικές παραλλαγές στά ύγρά τού όργανι- σμού. Γιά νά καταλάβουμε τί προκάλεσε αύτήν τήν κατάσταση, πρέπει νά έξετάσουμε τόν μηχανισμό τού σώματος πού εύθύνεται γιά τήν κατακράτηση τών τοξικών καταλοίπων καί ύγρών στόν όργανισμό. Άπό αύτή τήν άποψη, πρέπει νά σκεφτοϋμε τά κύτταρα καί τό ύγρό πού τά περιβάλλει, γιατί έκεΐ άναπτύσσονται τά πρώτα στάδια τής άσθένειας. Πολλά άπό τά συμπτώματα πού είναι τυπικά στήν ήμικρανία μπορούν νά γίνουν άντιληπτά, δταν θά κατανοήσουμε αύτές τις λειτουργίες τού συστήμα­τος.

"Ολα τά κύτταρα τού σώματος -καί ύπάρχουν δισεκατομμύρια άπ' αύτά- περιβάλλονται άπό ένα ύγρό,τό ύγρό τών ιστών, πού ή χημική του σύνθεση παρομοιάζεται μέ τό θαλάσσιο νερό, καθώς περιέχει άσβέστιο, νάτριο, κάλιο καί μαγνήσιο. Τό ύγρό τών ιστών παίρνει συνεχώς προμήθειες άπό τό αίμα καί άπορρίπτει τά άχρηστα συστατικά μέσω τού λυμφατι- κοΰ συστήματος. Αύτά τά δύο είναι τά κυριότερα κυκλοφοριακά συστήματα τού όργανισμοϋ. Τό αίμα

φέρνει οξυγόνο καί θρεπτικές ουσίες σ' αύτό τό ύγρό, πού χρησιμεύουν γιά τή συντήρηση των κυττά­ρων, ένώ τό λυμφατικό σύστημα παίρνει τά άχρηστα κατάλοιπα. Μέσα στό ύγρό των ιστών γίνεται αύτή ή σημαντική λειτουργία τής άνταλλαγής καί άπό αύτή τή λειτουργία έξαρτάται ή καλή κατάσταση τών κυττάρων καθώς καί όλόκληρου τού σώματος. ΈκεΙ γίνεται ή πραγματική άφομοίωση, έκεΐ καταναλίσκον- ται άπό τά κύτταρα τά τελικά προϊόντα τής χώνεψης κι έκεΐ τό όξυγόνο πού άναπνέουμε έκπληρώνει τόν προορισμό του, δίνοντας ζωή στά κύτταρα.

Μιά εύθραυστη ισορροπία

Οί πιό στοιχειώδεις λειτουργίες τού οργανισμού λαμβάνουν χώρα άνάμεσα στό ύγρό τών ιστών καί στά κύτταρα. Στό ίδιο αύτό σημείο άναπτύσσονται καί τά πρώτα στάδια κάθε άρρώστιας, γιατί ή εύ­θραυστη ισορροπία πού πρέπει νά διατηρείται άνά­μεσα στήν τροφοδοσία τού συστήματος καί στήν άπόρριψη τών άχρήστων ούσιών, μπορεί εύκολα νά διαταραχθεϊ σ' αύτό τό σημείο. "Οσο ή άνταλλαγή γίνεται φυσιολογικά -τά κύτταρα άφομοιώνουν τά θρεπτικά συστατικά καί έπιστρέφουν τά άχρηστα κατάλοιπα- ή κατάσταση τών κυττάρων καί τού ύγροϋ πού τά περιβάλλει παραμένει φυσιολογική καί έτσι διατηρείται σέ ισορροπία όλόκληρο τό σύστημα. Ό φορεύς, τό αίμα, δέν παραφορτώνεται. Ή δυνα­μική κίνηση τού ύγροΰ τών ιστών δέν έπηρεάζεται. Τό λυμφατικό σύστημα μεταφέρει έγκαίρως τά κατά­λοιπα κι έτσι τό σώμα άποτοξινώνεται καί άπαλλάσε- ται άπό αύτά.

Γιά νά κρατηθεί αύτή ή ισορροπία (καί είναι κάτι

πού δέν μπορούμε νά έλέγξουμε συνειδητά), δυό άλλες λειτουργίες τού σώματος παίζουν μεγάλο ρόλο, ή χώνεψη καί ή άφόδευση Σ' αύτές μπο­ρούμε νά έξασκήσουμε κάποιον συνειδητό έλεγχο. Ή χώνεψη άσχολεΐται μέ τήν προετοιμασία τού φαγητού μέσα στό πεπτικό σύστημα. Έδώ οί θρεπτι­κές ούσίες διαχωρίζονται καί είναι έτοιμες νά μετα- φερθοϋν άπό τό αίμα στό ύγρό τών ιστών, ένώ τό άχρηστο ύπόλοιπο μεταφέρεται έξω άπό τό σώμα μέσω τών έντέρων. Τό ίδιο ισχύει, κατά κάποιον τρόπο καί γιά τούς πνεύμονες, δπου τό αίμα παίρνει τό οξυγόνο καί τό μεταφέρει στά κύτταρα.

"Οπως είπαμε καί πριν, ή τελική άξιοποίηση τόσο τής τροφής όσο καί τού οξυγόνου γίνεται μέσα στό ύγρό τών ιστών καί στά κύτταρα. ΈκεΤ λοιπόν γίνονται αισθητά τ' άποτελέσματα τής χώνεψης καί τής άναπνοής. Βναι φανερό, ότι άν ή πίεση άπό τή χώνεψη είναι πολύ μεγάλη,τό άποτέλεσμα θά γίνει αισθητό στό παραφορτωμένο αίμα καί στό ύγρό τών ιστών. "Αν διεγερθεΐ πέρα άπό τό κανονικό ή ένερ- γητικότητα καί ή θρέψη τών κυττάρων, τότε θά ύπάρξει μιά ύπέρμετρη πίεση καί στά ύγρό τών ιστών άπό τήν αύξημένη ποσότητα τών άχρήστων καταλοί­πων. "Ετσι τά βλαβερά κατάλοιπα πού έπρεπε νά είχαν άπορριφθεΐ, παραμένουν μέσα στό σώμα.

Δέν ύπάρχει άμφιβολία ότι άπό μιά τέτοια κατά­σταση προέρχονται καί άντιδράσεις όπως ή ήμικρα- νία. Στήν ούσία, αύτή είναι ή κατάσταση πού προκα- λεΐ όλες τις μορφές τών άσθενειών, καί τό γεγονός ότι αύτές οί άσθένειες έχουν διαφορετικά όνόματα δέν σημαίνει ότι στήν πραγματικότητα είναι τόσο διαφορετικές. Ό άποφασιστικός παράγοντας στή δημιουργία μιας όμάδας συμπτωμάτων πού παίρνουν τό όνομα μιας άρρώστιας, είναι ή ιδιοσυγκρασία τού

κάθε άρρώστου καί ή προδιάθεσή του σέ ορισμένες διαταραχές.

Τό θύμα τής ημικρανίας ειγαι ιδιαίτερα ευαίσθητο στίς λειτουργίες τής άφομοίωσης πού γίνονται μέσα στό κυτταρικό ύγρό. Ή άντίδρασή του οφείλεται πάντα στήν κατακράτηση τοξικών καταλοίπων άπό τόν οργανισμό καί στήν κατά συνέπεια άνοδο τής περιεκτικότητας σέ νερό τού όλου συστήματος. Όταν αύτή ή κατακράτηση γίνεται ύπερβολική, προκαλεί μετακίνηση τού ύγροϋ περιεχομένου τών ιστών καί στήν περίπτωση τής ήμικρανίας, μιά αύξη- μένη πίεση στήν περιοχή τοϋ κεφαλιού, πού έρεθί- ζει τά εύαίσθητα στόν πόνο νεύρα. Αύτό έξηγεΐ τό γιατί οί άσθενείς νιώθουν βάρος καί πίεση στό κεφάλι καί τό γιατί πετάγονται έξω τά μάτια καί πρήζονται οί μεμβράνες τής μύτης. Σ' αύτήν τήν αύξημένη πίεση οφείλονται, χωρίς άμφιβολία, οί διαταραχές τής όρασης κι άν ύπάρχει ήδη κάποιο έλάττωμα στά μάτια οί διαταραχές θά γίνουν πιό αισθητές.

Ά πό μιά άποψη, ή ήμικρανία είναι ό τρόπος πού έχει ή Φύση νά άνακουφίζει άπό τήν πίεση τό κυτταρικό ύγρό, καί τό καταφέρνει μέ τόν πιό άποτελεσματικό τρόπο -καθιστώντας άδύνατη τή λήψη περισσότερου φαγητού μέσα στό σύστημα. ' Η πόρτα τού φαγητού κλείνει έρμητικά, μέχρι πού νά μπορέσει ό όργανισμός νά έπαναφέρει κάπως τήν ισορροπία τού κυτταρικού ύγροϋ. Μόλις συμβεί αύ­τό, τά συμπτώματα ύποχωροϋν καί ή όρεξη έπανέρ- χεται στό κανονικό.

Αύτός είναι ό φυσιολογικός μηχανισμός πού προ- καλεΐ τήν κρίση τής ήμικρανίας. Ή κατανόηση αύτοΰ τού μηχανισμού θά βοηθήσει τόν άρρωστο νά κατα­λάβει ότι παρ' όλο πού ή άμεση αίτια τής διαταραχής

μπορεί νά είναι ή πολυφαγία ή ή πνευματική καί συγκινησιακή ϋπερένταση, οί βαλβίδες άσφαλείας του όργανισμοϋ θά μεταφέρουν άλλοϋ τήν έπικίνδυ- νη πίεση πού ασκείται πάνω στά κύτταρα καί στό κυτταρικό ύγρό.

Νευρικό σύστημα καί νευρικότητα

"Αν έξετάσουμε τις αιτίες πού προκαλούν διατάραξη τής ισορροπίας μέσα στό ύγρό τών ίστών, θά άνακα- λύψουμε πολλές, άλλά θά βρούμε ότι όλες λειτουρ­γούν μέσω τού νευρικού συστήματος. Πρέπει νά έχουμε ύπ' όψη μας ότι τό νευρικό σύστημα είναι τό κυριότερο σύστημα τού όργανισμοϋ καί ότι όλες οί λειτουργίες τού σώματος θά ύποφέρουν καί κυρίως οί λειτουργίες τής άφομοίωσης καί τής άπόρριψης. Κατά συνέπεια, ότιδήποτε έρεθίζει τό νευρικό σύ­στημα προκαλεί τήν έπιβράδυνση όλων τών σημαντι­κών λειτουργιών καί κυρίως τής δυναμικής ροής τών ύγρών τών ίστών καί τής δράσης τών κυττάρων. Μπορούμε λοιπόν νά καταλήξουμε στό συμπέρασμα ότι τό στάδιο πού προηγείται τής τοξίνωσης τού όργανισμοϋ λόγω κατακράτησης βλαβερών ούσιών καί τής άνόδου τής περιεκτικότητας τού νερού στό σώμα, είναι ή προσβολή τών νεύρων.

Ότιδήποτε προκαλεί νευρικότητα είναι μιά πιθανή αιτία άρρώστιας. Αύτός ό κανόνας ισχύει ιδιαίτερα στήν περίπτωση τής ήμικρανίας. Πρέπει λοιπόν νά έξετάσουμε τις καθημερινές μας συνήθειες καί τόν τρόπο ζωής μας, γιατί είναι φανερό ότι αύτοί οί παράγοντες έπηρεάζουν τήν κατάσταση τού νευρι­κού συστήματος. Ή πολυφαγία ή μιά μή ισορροπη­μένη δίαιτα ή τό νά τρώμε κάτω άπό συνθήκες πού

Ή Αρμονική καί ισορροπημένη λειτουργία τοϋ νευρι­κού συστήματος μάς χαρίζει ύγεία καί εύτυχία■ ή μή κανονική λειτουργία του μάς προκαλεϊ προβλήματα καί μάς κάνει δυστυχισμένους.

προκαλοϋν πεπτικές διαταραχές μπορούν νά είναι οί αιτίες τής νευρικότητας. Έχουμε κιόλας τονίσει πόσο αύτές οί λειτουργίες σχετίζονται μέ τήν δράση τών κυττάρων καί τήν φυσιολογική κατάσταση τών ύγρών πού τά περιβάλλουν.

Άπό τήν άλλη μεριά, ή κατακράτηση στόν όργανι- σμρ τοξικών ούσιών μπορεί νά οφείλεται σέ προσβο­λή τού νευρικού συστήματος λόγω πνευματικής ή συγκινησιακής ύπερέντασης. "Οσο υγιεινή κι άν είναι ή δίαιτά μας, ένα νευρικό σύστημα πού βρίσκε­ται κάτω άπό μεγάλη πίεση, δέν θά μπορέσει νά βγάλει πέρα τό έργο τής άφομοίωσης καί τής άπόρριψης. Ή ύπερβολική έργασία, χειρονακτική ή πνευματική, θά έπηρεάσει άσχημα τόν μηχανισμό πού περιγράψαμε καί ή άνησυχία, τό άγχος, ή παραφορά, ό θυμός, ή άποθάρρυνση κλπ. θά έχουν άντίκτυπο πάνω στό νευρικό σύστημα καί θά συμβάλ­λουν στήν πιθανή δημουργία τής άσθένειας.

‘Η ιδιοσυγκρασία του άρρώστου

Τό θύμα τής ήμικρανίας έχει νά προσθέσει σ' όλους τούς πιθανούς παράγοντες καί τό γεγονός ότι τό πρόβλημά του σχετίζεται μέ τήν 'ιδιοσυγκρασία του, πού άναμφίβολα παίζει μεγάλο ρόλο στή δημιουργία τής άσθένειας. Πολλές ιατρικές αύθεντίες άπορών- τας μέ τήν άποτυχία όλων τών κοινών θεραπειών, προσπάθησαν νά ρίξουν τό φταίξιμο στήν πολύπλοκη προσωπικότητα πού φαίνεται πώς έχουν οί άσθενεΐς. Πιστεύεται γενικά ότι αύτοί πού ύποφέρουν άπό ήμικρανίες είναι μυγιάγγιχτοι περφεξιονιστές, πού δέν μπορούν νά δεχτούν τόν κόσμο όπως είναι, ούτε μπορούν νά ήρεμήσουν καί ν’ άντιμετωπίσουν τά

πράγματα πού ξεφεύγουν άπό τόν έλεγχό τους. Έχουν ιδανικά καί επειδή δέν μπορούν νά δεχτούν δτι τά ιδανικά αύτά είναι άνεπίτευκτα, βρίσκονται κάτω άπό συνεχή ύπερένταση, προσπαθώντας μά­ταια νά δημιουργήσουν έναν τέλειο κόσμο.

Δέν ξέρουμε άν στέκεται αύτή ή θεωρία. Πάντως ή άλήθεια είναι δτι τό φλεγματικό άτομο δέν προ­σβάλλεται κατά κανόνα άπ’ αύτούς τούς περιοδι­κούς πονοκεφάλους όσο τό φιλόδοξο καί ύπεύθυνο άτομο πού ζορίζει συνεχώς τόν έαυτό του. Ή πίεση πού προέρχεται άπό τέτοιες έντατικές προσπάθειες (έκτός κι άν είναι προσεκτικά συστηματοποιημένες), έχει σάν άποτέλεσμα τήν έξάντληση τού νευρικού συστήματος καί τείνει νά προκαλέσει μιά κατάσταση πρόσφορη στις ήμικρανίες.

Η θεραπεία τής ήμικρανΐας

Ο'ι κανόνες πού άναπτύξαμε στά προηγούμενα κε­φάλαια γιά τήν θεραπεία τών πονοκεφάλων ισχύουν καί στήν περίπτωση τής ήμικρανΐας. "Οπως τονίσα­με, ή Φύση έπιβάλλει μιά σύντομη περίοδο νηστείας καί οί περισσότεροι πάσχοντες έχουν περάσει άπό μιά ώς τρεΤς μέρες πλήρους άποχής άπό τό φαγητό. "Αν τό καλοσκεφτοϋν, πρέπει νά καταλήξουν στό συμπέρασμα ότι ή άποχή άπό τό φαγηγό όταν τό σύστημα ύποφέρει, είναι ή γρήγορη μέθοδος γιά νά τό ξαναφέρουν σέ ισορροπία. Άλλά αύτό πού πρέ­πει έπίσης νά μάθουν, είναι νά μήν έπιστρέφουν στις παλιές τους συνήθειες φαγητού καί ποτού.

Χωρίς καμιά άμφιβολία, ό άρρωστος πρέπει ν’ άκολουθήσει μιά αύστηρή δίαιτα γιά ν' άνακουφιστεί άπό τις περιοδικές κρίσεις τής ήμικρανΐας. Ένώ θά

πρέπει νά έφαρμόσει τό διαιτητικό πρόγραμμα πού όρίσαμε ατά προηγούμενα κεφάλαια, ύπάρχουν άκό- μα μερικά σημεία πού θά πρέπει νά προσέξει καί πού έχουν μεγάλη σημασία. Ή δίαιτα θά πρέπει νά είναι κατά κάποιον τρόπο «άντι-κρατητική». θά πρέπει δηλαδή νά προγραμματιστεί έτσι ώστε νά άπρρίπτον- ται φυσιολογικά οί άχρηστες ούσίες, τό νερό τών ιστών νά κρατιέται στό κανονικό του έπίπεδο καί ή δυναμική ροή όλων τών ύγρών του συστήματος νά μήν παρεμποδίζεται άπό τήν κατακράτηση τοξικών καταλοίπων.

Ή πείρα έχει άποδείξει ότι όρισμένα φαγητά εύνοοΰν αύτή τήν καρακράτηση ύγρών καί άχρήστων ουσιών. Αύτά λοιπόν τά φαγητά πρέπει νά χρησιμο­ποιούνται έλάχιστα άπό τούς πάσχοντες άπό ήμικρα- νίαν. Τά άμυλοϋχα φαγητά καί τά γλυκά είναι τά χειρότερα άπ' αύτην τήν άποψη καί θά πρέπει ν’ άποφεύγονται. Στήν πράξη μάλιστα, μπορούμε νά έπιτρέψουμε σέ κάπως περισσότερα πρωτεϊνοΰχα φαγητά νά πάρουν τή θέση τών άμυλούχων τροφών καί τών γλυκών κι ό άσθενής άς τό σημειώσει αύτό.

Σά γενικός κανόνας, πρέπει ν’ άκολουθεΐται ή δίαιτα τών Φυσιοθεραπευτών, μέ μόνη έξαίρεση τήν παραπάνω παρατήρηση. ”Αν, παραδείγματος χάριν, τό πρωινό άποτελεΤται άπό φρούτα, (καί τό γκρέιπ- φρούτ είναι τό πιό κατάλληλο), δέν θάπρεπε νά προσθέσουμε, όπως έπιτρέπετε σέ άλλες περιπτώ­σεις, φαγητό πού περιέχει άμυλο. Είναι καλύτερο νά φάμε ένα αύγό ή λίγο τυρί. Γιά τό μεσημεριανό γεύμα, πού μπορεί ν' άποτελεΤται κυρίως άπό σαλά­τα, είναι καλύτερο νά προσθέσουμε μιά καλή μερίδα άνάλατου τυριού ή νά χρησιμοποιήσουμε γιαούρτι παρά νά φάμε ψωμί ή φρυγανιές. Γιά βραδυνό, πολλοί προτιμούν τά μαγειρεμένα λαχανικά μαζί μέ

κάποιο είδος πρωτεϊνούχου φαγητοΰ, όπως κρέας, ψάρι, αύγά καί τυρί, ή κάποιο ύποκατάστατο, άν είναι χορτοφάγοι. Τονίζουμε μέ ιδιαίτερη έμφαση ότι οι πάσχοντες άπό ήμικρανίες δέν πρέπει νά τρώνε άμυλοϋχες τροφές ή γλυκά σ' αύτό τό γεΟμα. Μπορούν νά φάνε, άν θέλουν, λίγα φρέσκα φρούτα, άλλά ποτέ πουτίγκες ή γλυκά φτιαγμένα άπό ζάχα­ρη, άλεύρι καί βούτυρο, -ένα διαιτητικό λάθος πού είναι σίγουρο ότι θά προκαλέσει σάν άντίδραση τόν πονοκέφαλο.

Άφοϋ άκολουθήσουμε αυτήν τήν άντι-κρατητική δίαιτα γιά ένα διάστημα, μπορούμε ν' άρχίσουμε νά προσθέτουμε λίγες άμυλοϋχες τροφές σ' ένα άπό τά γεύματα τής ήμέρας. Μιά μπανάνα ή μιά ψητή πατάτα μπορεί νά συμπληρώσει τό γεύμα τής σαλά­τας πριν ν' άρχίσουμε νά χρησιμοποιούμε ψωμί ή φρυγανιές, γιατί οί τροφές πού είναι φτιαγμένες άπό άλεύρι θά πρέπει νά άποφεύγονται όσο γίνεται.

Υπάρχουν έξ άλλου όρισμένα ροφήματα πού πρέ­πει ν’ άποκλείονται έντελώς, όπως ή σοκολάτα καί τό κακάο. Μερικοί άσθενείς δυσκολεύονται νά χωνέψουν τά πορτοκάλια.

Μιά διαιτητική συνήθεια πού είναι πολύ διαδεδο­μένη καί πού θάπρεπε νά έγκαταλείψουν όσοι πά­σχουν άπό πονοκεφάλους, είναι τό νά τρώνε άμέ- σως πριν πέσουν γιά ύπνο φαγητά πού περιέχουν άμυλο, ζάχαρη καί γάλα. Αύτή ή συνήθεια είναι μιά σκέτη πρόκληση γιά τόν πονοκέφαλο.

Μιά καλύτερη σχέση αυχένα καί κεφαλής

Μένει άκόμα ένα σημείο πολύ σημαντικό γιά τήν άνακούφιση τών πονοκεφάλων κι αύτό είναι ή σχέση

τής κίνησης του αύχένα καί τής κεφαλής μέ τήν κρανιακή κυκλοφορία. Έχει άποδειχθεϊ άπό τούς όστεοπαθολόγους ότι όσοι υποφέρουν άπό πονοκε­φάλους έχουν συνήθως κάποια βλάβη πού ή τεχνική της όνομασία είναι άλλοίωση τού "Ατλαντος. Σέ κοινή γλώσσα, αύτό σημαίνει πώς ύπάρχει κάποια μετατόπιση τών επάνω σπονδύλων πού προκαλεϊ μιά τάση πρός τις ήμικρανίες. Παρ' όλο πού αύτή ή άποψη μπορεί ν’ άμφισβητεΐται, έχει άποδειχθεϊ πρακτικά άπό πολλές κλινικές περιπτώσεις.

Γιά πολλά χρόνια τώρα, οί όστεοπαθολόγοι κουρά­ρουν αύτήν τήν πάθηση μέ σχετική έπιτυχία. Μέ τήν θεραπεία πού άκολουθούν προσπαθούν νά έπαναφέ- ρουν τήν φυσιολογική λειτουργία, έφαρμόζοντας χειρισμούς καί μασσάζ στις έπάνω άρθρώσεις τής σπονδυλικής στήλης. Μαθαίνουν έπίσης στόν άρρω­στο πώς νά χρησιμοποιεί τό σώμα του έτσι ώστε νά διατηρεί μιά καλύτερη σχέση μεταξύ τού αύχένα καί τής κεφαλής.

Ή καθιστική δουλειά έπιβάλλει μιά στάση τού σώματος πού προδιαθέτει σ’ αύτές τις παθήσεις. Τό νά καθόμαστε γιά μεγάλα χρονικά διαστήματα καί νά σκύβουμε πάνω άπό ένα γραφείο, προκαλεϊ μιά ύπερβολική καμπύλωση τής σπονδυλικής στήλης καί μάλιστα στό σημείο τού αύχένα. Αύτό μπορεί νά έπηρεάσει τή φυσιολογική λειτουργία τών άρθρώσε- ων, τών μυών καί άλλων δομών, καί νά έ μποδίσει τήν έλεύθερη κυκλοφορία τού αίματος καί τών άλλων ύγρών τού σώματος σ’ αύτά τά σημεία.

”Αν λάβουμε ύπ’ όψη μας μάλιστα τήν τάση πού έχει ό ήμικρανιακός νά συσσωρεύσει ύγρά καί τοξικά κατάλοιπα στόν όργανισμό του , αύτή ή παρεμπόδιση τής κρανιακής κυκλοφορίας θά είναι ένας άποφασι- στικός παράγοντας στή δημουργία τής άντίδρασης

του πονοκέφαλου. Έπί πλέον, ή πνευματική έργασία δημιουργεί μιά ύπερένταση ατούς κρανιακούς ι­στούς καί αύτή ή ύπερένταση προκαλεΐ μιά τοπική μετακίνηση των μυϊκών ύγρών πού χτυπάει τις εύαί- σθητες στόν πόνο περιοχές τού κεφαλιού.

Κρατάτε τό πηγούνι μπροστά, κάτω καί μπροστά μέσα

Μιά καλή ένδειξη γιά τό τί συμβαίνει στήν σπονδυλι­κή στήλη καί στόν αύχένα, είναι ή θέση τού πηγουνι­ού. "Οταν κανείς κάθεται γιά πολλές ώρες, ύπάρχει μιά τάση τού πηγουνιού νά πετάγεται πρός τά έξω καί πρός τά πάνω κι αύτό αύξάνει τήν καμπύλωση τής σπονδυλικής στήλης δημιουργώντας μιά σοβαρή πίεση στή βάση τού αύχένα. Αύτό έπηρεάζει τή πιό έπάνω περιοχή τού αύχένα, έτσι ώστε νά πιάνονται οί μϋες καί τά άγγεΐα, έμποδίζοντας τήν έλεύθερη κίνηση τής κεφαλής άπά πάνω πρός τά κάτω, πού είναι τόσο σημαντική γιά τήν φυσιολογική κυκλοφο­ρία σ' αύτά τά σημεία. "Αν αύτό τό πράγμα γίνεται καθημερινά (καί πολύ συχνά γίνεται γιά χρόνια) δέν ύπάρχει άμφιβολία δτι θά έχει καταστροφικά άποτε- λέσματα πάνω σ' ολόκληρο τό σύστημα· στήν περί­πτωση τών ήμικρανιακών θά διαιωνίζει τήν πάθησή τους.

Κάτι άπλό πού θά βοηθήσει τή κατάτασή είναι νά κρατάμε τό πηγούνι πρός τά κάτω καί πρός τά μέσα.Αν ή άντίθετη στάση μάς έχει γίνει συνήθεια γιά

πολλά χρόνια, είναι πολύ πιό δύσκολο άπ ότι φαντα­ζόμαστε νά συνηθίσουμε τώρα τή νέα στάση. Τό νά λέμε, «αύτό είναι εύκολο» καί μετά νά τό ξεχνάμε, δέν θά βοηθήσει καθόλου. Είναι μιά τεχνική πού

πρέπει νά μάθουμε καί νά εφαρμόσουμε όπως όποιαδήποτε άλλη. "Οταν οϊ μΰες καί οί άλλες δομές θά έχουν άρκετά έξασκηθεΐ στή σωστή στά­ση, δέν θά χρειάζεται πιά νά σκεφτόμαστε συνειδη­τά τό θέμα.

Ή πείρα έχει άποδείξει ότι άν τό άτομο υιοθετή­σει αύτές τις ιδέες καί τις εισαγάγει στήν καθημερι­νή του ζωή, έχει μεγάλες πιθανότητες νά θέσει τήν όλη κατάσταση ύπό έλεγχο καί νά μήν κινδυνεύει κάθε τόσο νά ύποστεΤ κάποια κρίση ήμικρανίας.

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Ή ημικρανία είναι ή χειρότερη μορφή πονοκεφά­λου πού παρουσιάζεται σ' ένα ορισμένο σημείο στόν κρόταφο ή μέσα στό βολβό τού ματιού. Συνοδεύεται άπό διαταραχή τής πέψης τού συκωτιού καί της όρασης.

'Οφείλεται στή τοξαιμία (πού είναι κοινή γιά όλες τίς άρρώστιες) καί στίς μή φυσιολογικές παραλλαγές των ύγρών.

Μέ τή χώνεψη διαχωρίζονται οί θρεπτικές ούσίες πού μεταφέρονται μέ τό οΓιμα στό κυτταρικό ύγρό. Τά κύτταρα παίρνουν άπό τό κυτταρικό ύγρό τό οξυγόνο καί τά θρεπτικά στοιχεία τά όποια άφομοιώ- νουν καί έπιστρέφουν τά άχρηστα κατάλοιπα, τά οποία άπομακρύνονται άπό τό λεμφικό σύστημα. "Αν παραφορτώσουμε τό πεπτικό σύστημα θά παραφορ- τωθεΐ τό αίμα καί τό κυτταρικό ύγρό, μέ άποτέλεσμα νά διεγερθεΐ πέρα άπό τό κανονικό ή ένεργητικότη- τα καί ή θρέψη των κυττάρων. Αύτό θά όδηγήσει στήν αύξηση τών άχρήστων καταλοίπων πού παραμέ­νουν στό σώμα καί κατά συνέπεια μεγαλώνει ή

περιεκτικότητα του σώματος σέ νερό.Στήν περίπτωση τής ημικρανίας ή κατακράτηση

τών άχρήστων γίνεται ύπερβολική καί παρατηρεϊται μιά μετακίνηση του ύγροϋ περιεχομένου τών ιστών. Έτσι δημουργείται μιά αύξημένη πίεση στή περιοχή του κεφαλιού μέ άποτέλεσμα νά ερεθιστούν οί εύαίσθητες στό πόνο περιοχές τής κεφαλής.

Ό πόνος, οί διαταραχές τής δράσης, τής πέψης καί τού συκωτιού κάνουν τή λήψη περισσότερου φαγητού άδύνατη, μέχρι νά μπορέσει ό οργανισμός νά έπαναφέρει τήν ισορροπία τού κυτταρικού ύγρού. Γίνεται φανερό πώς ή προσπάθεια νά καλύψου με τόν πόνο καί τις διαταραχές πού συνοδεύουν τήν ήμικρανία μέ παυσίπονα φάρμακα χειροτερεύει τήν κατάσταση γιατί τά αίτια τού προβλήματος έξακο- λουθοϋν νά ύπάρχουν.

Ποιές είναι οί αιτίες πού διαταράσσουν τήν ’ισορ­ροπία μέσα στό κυταρρικό ύγρό;

Τά αϊτια αύτά είναι πολλά. Όλες οί λειτουργίες τού οργανισμού έξαρτώνται άπό τή νευρική ένέρ- γεια. Ή προσβολή τών νεύρων έπομένως προηγεί­ται τής τοξίνωσης τού οργανισμού -πού οφείλεται στή κατακράτηση βλαβερών ούσιών καί στήν άνοδο τού νερού στό σώμα. Ό τι προκαλεΐ νευρικότητα είναι πιθανή αίτια άρρώστιας· αύτό ισχύει στήν περίπτωση τής ήμικρανίας. Τήν κατάσταση τού νευρι­κού μας συστήματος έπηρεάζουν, σέ μεγαλύτερο βαθμό άπό ότι φανταζόμαστε, οί καθημερινές μας συνήθειες καί ό τρόπος τής ζωής μας.

Παράγοντες πού μπορούν νά προκαλέσουν αύτή τήν κατάσταση είναι ή πολυφαγία, ή μή ισορροπημέ­νη δίαιτα, τό νά τρώμε χωρίς νά νιώθουμε πνευματι­κά καί σωματικά άνετα, ή συγκινησιακή ή ή πνευματι­κή ύπερένταση, ή ύπερβολική πνευματική ή χειρω­

νακτική εργασία, τό άγχος, ό θυμός, ή άνησυχία, ή ιδιοσυγκρασία τοϋ αρρώστου ή κατάσταση τών μυών καί τών άρθρώσεων στή περιοχή του αύχένα.

Ή πιό γρήγορη μέθοδος γιά τήν επαναφορά τής ισορροπίας είναι ή άποχή άπό τό φαγητό. Πρέπει όμως στή συνέχεια νά άκολουθοϋν σωστές διαιτητι­κές συνήθειες καί μιά αυστηρή «άντι-κρατική» δίαι­τα. Πρέπει νά παίρνουμε περισσότερες πρωτεϊνοΰ- χες τροφές καί νά άποφεύγουμε τις άμυλοΰχες καί τά γλυκά, τουλάχιστο στή άρχή τής θεραπευτικής άγωγής. Μερικές τροφές πρέπει νά άποκλείονται έντελώς.

Ανακούφιση χωρίς φάριαακα

Μέχρι τώρα άσχοληθήκαμε μέ μέτρα μακράς διάρ­κειας γιά τή θεραπεία τού πονοκεφάλου. Σ’ αύτό τό κεφάλαιο θά άναφέρουμε άπλές μεθόδους άμεσης άνακούφισης.

Δέν υπάρχει άφμιβολία ότι πολλά φάρμακα άνα- κουφίζουν προσωρινά. Πολλοί άποφασίζουν νά τά χρησιμοποιήσουν «μόνο γιά μιά φορά», όπως λένε. 'Αλλά τό κακό είναι πώς τά φάρμακα πολύ εύκολα γίνοται συνήθεια. Οί περισσότεροι άπ' αύτούς πού έχουν σηνηθίσει στά παυσίπονα, άρχιοαν νά τά παίρνουν σκοπεύοντας νά τά χρησιμοποιήσουν προ­σωρινά. 'Υπάρχει κι άλλο ένα έπιχείρημα έναντίον τους. Τά παυσίπονα δέν βοηθούν καθόλου τό σώμα.Απλώς μειώνουν τήν ευαισθησία των νεύρων.

"Αν μπορούμε λοιπόν νά έφαρμόσουμε μεθόδους πού άνακουφίζουν τήν κατάσταση βοηθώντας συγ­χρόνως τό σύστημα μέ ούσιαστικό τρόπο, θά έχουμε πετύχει διπλά τό σκοπό μας.

Τό κλύσμα

Δέν ύπάρχει πιό άποτελεσματικό μέτρο γιά τήν άμεση άνακούφιση τού πονοκεφάλου άπό ένα κλύ­

σμα μέ ζεστό νερό. Ή έφαρμογή του είναι πολύ εύκολη. Μπορούμε νά βρούμε τήν συσκευή τού κλύσματος σέ όλα τά φαρμακεία. 'Ορισμένα σημεία πού πρέπει νά θυμόμαστε είναι: Νά προσέχουμε νά μήν έρεθίζουμε τούς εύαίσθητους ιστούς τού πρω­κτού καθώς εισαγάγουμε τό κλύσμα. Νά μεταχειρι­ζόμαστε καθαρό πόσιμο νερό στή θερμοκρασία περί­που τού σώματος καί νά μήν έφαρμόζουμε κανενός είδους πίεση πού μπορεί νά προκαλέσει διαστολή τού πρωκτού.

Ό σκοπός τού κλύσματος δέν είναι νά καθαρίσει ολόκληρο τό έντερο ή νά έπηρεάσει τήν φυσιολογι­κή λειτουργία αύτοΰ τού όργάνου. Είναι νά καθαρίσει άπλώς τό παχύ έντερο άπό τά άπορρίματα πού είναι έτοιμα νά φύγουν άπό τό σύστημα. "Οταν έχουμε πονοκέφαλο, ή νευρική ένέργεια τού σώμα­τος έπηρεάζεται καί ιδιαίτερα άπό τό παχύ έντερο, τού όποιου ή λειτουργία έπιβραδύνεται. 'Ολόκληρο τό έντερικό σύστημα ύποφέρει καί ή άπόρριψη τών τοξικών ούσιών άπό τόν όργανισμό σταματά. Ή χρήση τού κλύσματος άνακουφίζει τήν πίεση πού δημιουργείται στό παχύ έντερο καί άπαλλάσει άπό τό βάρος τό νευρικό σύστημα.

Σέ πολλές περιπτώσεις τό κλύσμα δίνει ικανοποιη­τικά άποτελέσματα καί πρέπει στις περιπτώσεις αύτές τού πονοκέφαλου καί τής ήμικρανίας νά χρησιμοποιείται. Είναι πολύ προτιμότερο άπό τό νά φορτώνουμε τό στομάχι μας μέ φάρμακα καί νά περιμένουμε νά δράσουν, βάζοντας σέ λειτουργία τό παχύ έντερο. Είναι ιδιαίτερα άποτελεσματικό τό κλύσμα σέ περιπτώσεις χρόνιας δυσκοιλιότητας, δπου τό όλο σύστημα έχει πάψει νά άντιδρά.

Πραγματικά, πολλοί άσθενείς πού έπαναπαύονται στήν χρήση καθαρτικών φαρμάκων, προκαλοΰν πρώ­

τα ερεθισμό καί μετά συμφόρηση στις μεμβράνες του παχέως έντερου, καί σάν άντίδραση αυτής τής συμφόρησης, δημιουργείται πονοκέφαλος. Τό κλύ­σμα είναι ή καλύτερη λύση γιά τήν άνακούφιση μιας τέτοιας κατάστασης καί μπορεί νά βοηθήσει στήν μόνιμη έπαναφορά τής λειτουργίας τής άφόδευσης.

Χαλάρωση τοϋ αυχένα

Ή χρήση τού κλύσματος θά πρέπει νά άκολουθεϊται, άν είναι δυνατό, άπό ένα ζεστό χαλαρωτικό λουτρό, πού ή διάρκειά του θά πρέπει νά παρατείνεται, άν μάς δίνει άνακούφιση. Ένα έλαφρό μασσάζ στούς μϋες τοϋ αύχένα θά τούς χαλαρώσει καί θά τούς άνακουφίσει. Αύτό τό μέτρο θά φέρει μεγάλη άνα­κούφιση, καθώς οί μϋες τοϋ αύχένα είναι συνήθως πιασμένοι. Ό αύχένας είναι τό μέρος τοϋ σώματος πού πρέπει νά προσέξουμε περισσότερο σ’ αύτές τις περιπτώσεις.

"Οταν βρίσκεται ατό κρεβάτι ό άρρωστος πρέπει νά προσέχει τή στάση τοϋ κεφαλιού του, γιατί όποιαδήποτε άβολη θέση τοϋ αύχένα δέν θά βοηθή­σει καθόλου τήν κατάσταση. "Οταν ό άρρωστος είναι ξαπλωμένος άνάσκελα, ύπάρχει ή τάση νά άκουμπά μόνο τήν κορυφή στό στρώμα κι όχι όλο τό πίσω μέρο τής κεφαλής. Σ' αύτή τή στάση προκαλεΐται μιά ύπερβολική καμπύλωση τοϋ αύχένα, πού παρεμ­ποδίζει τήν κυκλοφορία. ’Οπωσδήποτε, οί περισσό­τεροι άσθενείς χρησιμοποιούν μαξιλάρια, άλλά καί σ’ αύτήν τήν περίπτωση άν τά μαξιλάρια είναι πολύ ψηλά, δέν θά έχουμε εύεργετικά άποτελέσματα. "Οταν ξαπλώνουμε άνάσκελα, θά πρέπει λοιπόν νά προσέχουμε νά βρίσκεται ό αύχένας στή φυσιολογι­

κή του θέση σέ σχέση μέ τήν σπονδυλική στήλη ώστε νά ξεκουράζονται οί μϋες. Μιά καλή λύση είναι νά τοποθετήσουμε ένα πολύ λεπτό μαξιλάρι κάτω άπό τό κεφάλι, κι ένα πιό χοντρό κάτω άπό τό σβέρκο. Αύτή ή μέθοδος θά μάς δώσει τήν άπαραί- τητη υποστήριξη καί θ’ άνακουφίσει τήν κυκλοφορία.

Αν ξαπλώσουμε μέ τόν αύχένα σωστά τοποθετη­μένο γιά μισή ώρα, αύτή ή στάση θά βοηθήσει στή χαλάρωση τού σώματος καί θά φέρει ύπνο. Μπορού­με νά είμαστε σίγουροι δτι δταν θά ξυπνήσουμε, ή χειρότερη φάση τού πονοκέφαλου θά έχει περάσει.

Επιθέματα

"Αν ό πονοκέφαλος συνεχίζεται καί ό άρρωστος δέν τά καταφέρνει νά κοιμηθεί, μιά καλή λύση είναι τά ζεστά καί κρύα επιθέματα - μέ νερό. Μιά ζεστή (όχι καυτή) μπουγιότα στό σβέρκο καί μιά κρύα κομπρέσσα στό μέτωπο θά χαλαρώσουν καί θ' άνα- κουφίσουν πολλούς ασθενείς καί μάλιστα σέ περι­πτώσεις πολύ έντονου πονοκεφάλου. "Αλλοι βρί­σκουν μεγαλύτερη άνακούφιση στήν άντίθετη μέθο­δο: Κρύα κομπρέσσα στό σβέρκο καί ζεστά καταπλά­σματα στό μέτωπο καί στό πρόσωπο.

Σέ περιπτώσεις άρθριτικών, όπου ή άρθρωση τού αύχένα έχει σκληρυνθεΤ, μιά σειρά άπό ζεστά έπιθέ- ματα στούς ώμους καί στό κάτω μέρος τού σβέρκου θ' άνακουφίσουν τόν πονοκέφαλο πού προέρχεται άπ’ αύτές τις καταστάσεις. Ζεστές κομπρέσσες στήν κοιλιακή περιοχή άνακουφίζουν τούς πονοκε­φάλους πού οφείλονται σέ στομαχικές καί ήπατικές διαταραχές καί πρέπει νά έφαρμόζονται άμέσως πριν πέσουμε γιά ύπνο. Τοποθετούμε μιά πετσέτα

βρεγμένη μέ ζεστό νερό πάνω στήν κοιλιά κι άπό πάνω μιά ζεστή μπουγιότα γιά νά διατηρείται ή θερμοκρασία. Σέ μερικές περιπτώσεις τά ζεστά έπιθέματα μπορούν νά γίνονται στήν πλάτη, όπου βρίσκονται τά κυριότερα νεύρα τής σπονδυλικής στήλης. 'Ο άρρωστος ξαπλώνει μπρούμυτα, μ' ένα μαξιλάρι κάτω άπό τό στήθος γιά νά μπορεί νά κινεί έλεύθερα τό κεφάλι του καί οί κομπρέσσες τοποθε­τούνται στό έπάνω καί στό μέσο μέρος τής σπονδυ­λικής στήλης. Είναι πολύ άνακουφιστικές καί βοη­θούν στό νά κοιμηθούμε.

Δέν θάπρεπε νά ξεχνάμε τό ζεστό ποδόλουτρο. Βοηθάει πολύ σέ περιπτώσεις δυσκοιλιότητας, όπου ό άσθενής αισθάνεται μιά πίεση στό κεφάλι. Τό νερό πρέπει νά είναι πολύ ζεστό άπό τήν άρχή, καί νά ζεσταίνεται όλο καί περισσότερο, όσο φυσικά μπορεί νά τό άντέξει ό άρρωστος. Στή άρχή θά μάς φανεί ότι ό πονοκέφαλος έντείνεται, άλλά μετά άπό λίγο θά νιώσουμε άνακούφιση. Έφ' όσον μάς άνακουφί- ζει, μπορούμε νά παρατείνουμε τό ζεστό ποδόλου­τρο γιά μισή περίπου ώρα. Μερικοί τό βρίσκουν εύχάριστο νά βουτάνε τά πόδια τους γιά λίγα δευτε­ρόλεπτα στό κρύο νερό, μετά άπό ένα ζεστό ποδό­λουτρο, γιά νά άποκαταστήσουν τήν κυκλοφορία.

Ή θεραπεία μέ ζεστά έπιθέματα είναι βέβαια κάπως πιό κοπιαστική άπό τό νά παίρνουμε ένα χάπι, άλλά τά άποτελέσματα δέν συγκρίνονται. Οί κομ­πρέσσες μέ ζεστό νερό άναζωογονοϋν καί φρεσκά­ρουν τό σύστημα μέ φυσικό τρόπο. Τά φάρμακα, πέρα άπό τό γεγονός ότι προσθέτουν κι άλλες τοξικές ούσίες στόν οργανισμό, παρουσιάζουν μιά εύκολη καί πρόσκαιρη λύση στό πρόβλημα τού άσθενοΰς. Αν χρησιμοποιηθούν έστω καί γιά λίγες μόνο φορές γίνονται ύποκατάστατο τών καλών διαι­

τητικών συνηθειών καί μάς εμποδίζουν νά βελτιώ­σουμε τήν δίαιτά μας καί νά υιοθετήσουμε έναν πιό ύγιεινό τρόπο ζωής.

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Πέρα άπό τή σωστή διατροφή, τις σωστές διαιτητι­κές συνήθειες, τή πνευματική γαλήνη καί τή θερα­πευτική άγωγή γιά τήν έξαφάνιση τών αίτιων καί μιά μακροχρόνια ύγεία μποροΰμε νά έφαρμόσουμε με­θόδους άμεσης άνακούφισης.

Δέν πρέπει νά ξεχνάμε πώς ό πολύς κόσμος κάνει χρήση τών φαρμάκων γνωρίζοντας ότι πιθανόν νά έχουν παρενέργειες, άπλώς καί μόνο γιατί τούς προσφέρουν άμεση άνακούφιση.

Τό κλύσμα μέ ζεστό νερό είναι τό πιό άποτελε- σματικό μέτρο γιά άμεση άνακούφιση άπό τόν πονο­κέφαλο. Πολύ άποτελεσματικό είναι καί στις περι­πτώσεις χρόνιας δυσκοιλιότητας. Είναι τό καλύτερο πού μποροΰμε νά κάνουμε γιά τή μόνιμη έπαναφορά τής λειτουργίας τής άφόδευσης.

' Η χαλάρωση τοϋ αύχένα είναι έπίσης άπαραίτη- τη γιατί τότε οί μϋες καί οί άρθρώσεις σ' αύτή τή περιοχή λειτουργούν καλύτερα. Χρήση τοϋ κατάλλη­λου μαξιλαριού θά βοηθήσει πολύ τήν κατάσταση. Τά ζεστά καί κρύα έπιθέματα στόν αύχένα καί στό πρόσωπο έχουν ιδιαίτερη σπουδαιότητα, όπως καί τό ζεστό ποδόλουτρο.

Διαβάστε

ξανά καί μέ προσοχή τό βιβλίο αύτό, πού έχετε στά χέρια σας.

Ή κατανόηση καί ή έφαρμογή τών φυσικών μεθό­δων πού άναπτύσσονται σ' αύτό, καί ή τροποποίηση τών συνηθειών τής ζωής, σύμφωνα μ' αύτό πού άναφέρονται στις προηγούμενες σελίδες θά σάς βοηθήσουν νά άκολουθήσετε ένα καινούργιο τρόπο ζωής.

Ή Φύση άνταμείβει όσους άκολουθοϋν τούς νόμους της καί τιμωρεί άνελέητα όσους τούς παραβιάζουν.

Ό πονοκέφαλος δέν κάνει διακρίσεις. Απ’ αύτόν πάσχουν άνδρες καί γυναίκες, νέοι καί γέροι, άκόμα

καί μικρά παιδιά.Στήν περίπτωση πού ό πονοκέφαλος δέν είναι

παροδικός, ίσως χρειαστεί νά περιοδεύσει ό άρρωστος στόν όφθαλμολόγο, στόν ώτορινολαρυγγολόγο, στόν νευρολόγο, στόν οδοντίατρο, στόν ψυχίατρο καί σέ γιατρούς άλλων ειδικοτήτων. Ίσως χρειαστεί νά βάλει

γυαλιά, νά κάνει άκτινογραφίες καί άναλύσεις, νά τόν «ξαλαφρώσουν» άπό τά δόντια καί τίς ρινικές κόγχες. Πολλές φορές ό πονοκέφαλος παραμένει άθικτος.

Ό πονοκέφαλος είναι σύμπτωμα κι όχι αρρώστια. Συνοδεύει κάθε άπομάκρυνση άπό τό κανονικό πού λαμβάνει χώραν στό σύστημά μας, ιδιαίτερα όταν ή άρρώστια είναι κάποιας οξείας μορφής - κρύωμα, γρίππη, βρογχίτιδα κ.ά. Ή χρήση προσωρινών κατα­πραϋντικών, όπως ή άσπιρίνη, προκαλεί περισσότερα

καί σοβαρότερα προβλήματα.Στό βιβλίο αύτό έξετάζονται τά αϊτια τού πονοκέφα­

λου καί τής ήμικρανίας καί περιγράφονται μέ άπλά λόγια οί μέθοδοι - πού είναι βασισμένες στή Φυσική 'Υγιεινή (Νεοϊπποκρατική ιατρική) - οί οποίες πρέπει νά άκολουθηθοϋν γιά μιά τέλεια άποθεράπευση και μόνιμη

ύγεία.

εκδόσειςχαρ.τρικουππ 13 τηλ.3605228