HAVA YOLU İLE BULAŞAN

HASTALIKLARIN

EPİDEMİYOLOJİSİ

Doç. Dr. İskender GÜN

Kaynaktan solunum yolu ile atılan ve konağa solunum yolu ile giren etkenlerin yaptıkları hastalıklara

hava ile bulaşan

( air borne )

enfeksiyonlar denir.

Bu enfeksiyonların etkenleri konağın solunum yoluna

genellikle inspirium ile alınan havayla ◦ kirlenmiş elin

◦ İnfekte eşyanın ve

◦ yiyeceklerin ağıza sürülmesi ve sokulması

ile de bulaşabilirler.

Sık görülen virus hastalıkları:

Nezle

akut solunum yolu hastalıkları,

grip,

kızamık,

kabakulak,

suçiçeği,

kızamıkçık.

Seyrek görülen virus ve riketsiya hastalıkları

Q humması,

psitakoz,

ornitoz.

Sık görülen bakteri infeksiyonları:

Pnömoni,

streptokoksik enfeksiyonlar,

boğmaca,

difteri,

tüberküloz.

Seyrek görülen bakteri enfeksiyonları:

Ruam

Bu hastalıklardan:• tüberküloz

• Q humması,

• streptokok enfeksiyonları

• difteri

süt ve besinlerle de bulaşabilirler.

HASTALIK KAYNAKLARI:

hasta insanlar,

portörler,

semptomsuz olgular ve

hayvanlar olabilir.

Portörler

Streptokok,

meningokoksik menenjitte

Semptomsuz olgular

Tüberküloz

Hayvanlar

Tüberküloz,

ruam,

Q humması,

psitakoz ve

ornitoz.

Kaynaktan hastalık etkenlerinin çıkışı:

Etken, genellikle solunum yoluna yerleşir.

Mikroorganizmalar ağız ve burundan saçılan

damlacıklar ( droplet ) ile bulaşırlar.

Damlacıklarla bulaşmada, damlacığın

büyüklüğü ve fırlatılma hızı önemlidir.

On mikrondan büyük damlacıklar çoğunlukla

burunda tutulurlar.

1-2 mikron büyüklüğünde olan damlacıkların

aşağı yukarı yarısı, bronşiol ve alveollere kadar

inerler.

Yarım mikrondan küçük damlacıkların solunum

yoluna yerleşmeleri güçtür.

Bunlar çoğunlukla hava ile içeriye alındıkları gibi

solunum yoluna yerleşmeden yine hava ile

dışarı atılırlar .

Damlacık büyüklüğünün damlacıkların havada asılı kalmasında da önemi vardır.

Büyük damlacıklar hızla çöktükleri için bunların solunum yolu ile alınma şansları azdır.

Buna karşılık küçük damlacıklar daha uzun süre havada asılı kaldıklarından bunların solunum yolu ile alınma olasılığı fazladır.

Damlacıkların ulaştığı uzaklık atılma hızına

bağlıdır.

Öksürme ve aksırma ile hem etrafa saçılan

damla sayısı artar hem de damlacıklar

kaynaktan daha uzak mesafelere giderler.

Konuşma sırasında genellikle daha büyük

damlacıklar etrafa saçılır

Damlacık çekirdeği

Hava ile bulaşan hastalıkların bulaşmasında

damlacık çekirdeklerinin payı büyüktür.

Ağız ve burundan atılan damlacıklar, havada

asılı dururken sularını kaybederler.

Bu şekilde oluşan küçük toz parçacıklarına

damlacık çekirdeği denir.

Hava ile bulaşan hastalıkların bulaşma

şekli

1. Doğrudan damlacık ile bulaşma

2. Doğrudan hava yolu ile bulaşma

a- Damlacık ve damlacık çekirdeği ile bulaşma

b- Tozlarla bulaşma

3. Dolaylı bulaşma

1. Doğrudan damlacık ile bulaşma

Sağlam kişinin hastalık kaynağına yakın

bulunması ile olabilen bulaşma şeklidir.

Buna örnek olarak ◦ menengokoksik menenit,

◦ boğmaca ve

◦ kızamık gösterilebilir.

1. Doğrudan damlacık ile bulaşma

Bu hastalıkların sağlam insana bulaşabilmesi

için sağlam insanın kaynağın çok yakınına

gelmesi gerekir.

Bunun nedeni bu hastalık etkenlerinin

dayanıksız olması ve havada kısa bir sürede

ölmeleridir.

a- Damlacık ve damlacık çekirdeği ile

bulaşma:

Hastalık etkeninin dayanıklı olduğu hastalıklarda görülür.

Etken dayanıklı olduğu için havada uzun süre yaşayabilir ve hava ile bir yerden bir yere taşınabilir.

Bu nedenle bu tip hastalıklarda sağlam insanın hastalık kaynağı ile yan yana gelmesi, beraber olması gerekmez.

a- Damlacık ve damlacık çekirdeği ile

bulaşma:

Bu tip bulaşan hastalıklar: kızamıkçık,

kabakulak ve suçiçeği gibi hastalıklardır.

Bu hastalıklarda bir oda ya da evdeki hastalık

kaynağından çıkan enfeksiyon ajanları bir diğer

oda ya da evdeki çocuğu enfekte edebilir .

b- Tozlarla bulaşma:

Damlacıklar ve damlacık çekirdeği ne kadar küçük olursa olsunlar zamanla yere çökerler ve tozlara karışırlar.

Süpürme, silkme veya rüzgarla kalkan kontamine tozları solunum yoluna alan sağlam kişiler enfeksiyonu alır.

Bulaşmanın bu şekilde olabilmesi için hastalık etkeninin çok dayanıklı olması ve uzun süre canlı kalabilmesi gerekir.

b- Tozlarla bulaşma:

Bu şekilde bulaşan hastalıklara örnek olarak

psitakoz, Q humması ve çiçek gösterilebilir.

Karanlık yerlerde çiçek virusunun toz içerisinde

yıllarca yaşayabildiği saptanmıştır .

3. Dolaylı bulaşma:

Bu tip bulaşma kirlenmiş eşya veya besin maddesi veya ellerle olan bulaşmadır.

Tüberküloz, Q humması, streptokok enfeksiyonları ve şarbon bu şekilde bulaşabilir.

3. Dolaylı bulaşma:

Örneğin şarbonlu hayvanların derileri şarbon basilinin sporları ile kontamineolur.

Bu derileri işleyen işçilerde derilerden kalkan tozlar solunum yoluna girerek şarbon pnömonisine yol açar.

Bu grup hastalıklar;

Bu enfeksiyonlar içerisinde solunum yolu

enfeksiyonları çok önemlidir.

Değişik çalışmalarda yaklaşık olarak

hekime başvuran her 10 hastadan 4-5’i bu

enfeksiyonlar dolayısıyla başvurmaktadır.

Bu grup hastalıklar;

Yine özellikle gelişmekte olan ülkelerde

solunum yolu enfeksiyonları sonucu

gelişen pnömoni ve bronkopnömoni

bebeklik çağında en sık görülen ölüm

nedenlerindendir.

Bu grup hastalıklar;

Solunum yolu enfeksiyonları duyarlı olan

toplumlarda genellikle hızla yayılan ve

büyük salgınlar yapan hastalıklardır.

Bunun en belirgin örneği grip salgınlarıdır.

YAŞ;

Her yaşta görülebilir.

Ancak çocuklar ve yaşlılarda hastalığın seyri ve sonuçları daha ciddidir.

YER

Bütün bölgelerde görülebilir.

ZAMAN

Mevsimsel özelliği vardır.

Genellikle kışın son aylarına ve baharın ilk aylarında daha sık olarak görülür.

Bunda özellikle sıkışık yaşamın da etkisi vardır.

Hava ile bulaşan hastalıklarda

genel savaş yöntemleri

a. Bildirim

Her bulaşıcı hastalıkta olduğu gibi hava ile

bulaşan hastalıklarda da olguların erken haber

alınması hastalığın yayılmasını önlemek

bakımından önemlidir.

b. Ayırım (tecrit):

Ayırım, bu hastalıklarla savaşta önemli bir

önlemdir.

Özellikle direkt damlacık ile bulaşan

enfeksiyonlar ile savaşta yararlıdır.

c. Beslenmeyi düzeltme:

Kızamık, boğmaca, tüberküloz gibi hava yolu ile bulaşan hastalıklarda komplikasyonların görülmesinde ve hastalığın ağır seyretmesinde hastanın beslenme durumunun önemi büyüktür.

Genellikle iyi beslenemeyenlerde bu hastalıklar ağır geçirilir.

Daha sık ve ağır komplikasyonlar yapar ve ölümlere neden olur.

d. Portör veya semptomsuz olguların

aranması ve tedavisi:

Özellikle tüberküloz gibi hastalıklarda

semptomsuz vakaların tespiti ve tedavi edilmesi

önemlidir.

Streptokok ve menengokok enfeksiyonlarında

en önemli kaynak portörlerdir.

e. Hasta hayvanlar:

Tüberkülozdan korunmak için hasta ineklerin

yok edilmesi,

ruam hastalığına karşı hasta olan atların tespit

edilerek ortadan kaldırılması,

psitakoz ve ornitoz açısından kuşlar ve özellikle

güvercinlerin kontrol altında tutulması gereklidir.

f. Aşılama:

Difteri, boğmaca, kızamık, tüberküloz,

adenovirusların yaptığı solunum yolu

enfeksiyonları, grip, kabakulak, Q humması bu

grup hastalıklardan aşı ile korunulması mümkün

olan hastalıklardandır.

g. Laboratuvar hizmetlerinin

geliştirilmesi:

Hastaların doğru bir şekilde tanınabilmesi

için yeterli laboratuvar hizmetleri

geliştirilmelidir .

h. Dezenfeksiyon:

Tüm enfeksiyon hastalıklarında olduğu

gibi bu grup hastalıklarda da

dezenfeksiyon önemlidir.

Özellikle vücut dışında uzun süre

yaşayabilen tüberküloz, difteri ve ruam

gibi hastalıklara karşı oldukça etkilidir.

i. Sağlık eğitimi:

Topluma öksürüp aksırırken ağzın

kapatılması,

solunum yolu enfeksiyonlarının sık olduğu

dönemlerde kalabalık ortamlardan

kaçınılması konuları yanı sıra

portörlerin tespit edilebilmesi için sağlık

eğitimi yapılmalıdır.

j. Çevre koşullarının düzeltilmesi:

Sıkışık yaşamanın önlenmesi,

toplu olarak bulunulan yerlerin

havalandırılması

buralardaki toz oranlarının en aza

indirilmesi bu tür hastalıklarla savaşta

önemlidir.

TEŞEKKÜRLER