Hayvanlar Alemi ÜNİTE - veterinerx.com · Hayvanlar alemi Mesozoa, Parazoa ve Eumetazoa olmak üzere üç altaleme (sub-regnum) ayrılır. 2. Subregnum: Mesozoa ... Filum: Porifera

Amaçlar

Bu üniteyi çalıştıktan sonra;• en basit gruptan en gelişmiş gruba kadar tüm hayvan gruplarını,• bu grupların sistematik ve temel özelliklerini,• hayvan grupları ile ilgili bazı örnekleri sayabileceksiniz.

İçindekiler

• Giriş

• Subregnum: Mesozoa • Subregnum: Parazoa• Subregnum: Eumetazoa (Gerçek Çokhücreliler)• Coelomata (Bilateria)• Özet• Değerlendirme Soruları• Yararlanılan ve Başvurulabilecek Kaynaklar

ÜNİTE

4Hayvanlar Alemi

YazarlarDoç.Dr. Yavuz KILIÇYrd.Doç.Dr. Mustafa TANATMIŞ

A N A D O L U Ü N İ V E R S İ T E S İ

Çalışma Önerileri

• Sınıflandırma esasları ile ilgili üniteyi tekrar gözden geçiriniz.• Hayvan grupları arasındaki geçiş özelliklerini, yakın gruplar

arasındaki benzerlik ve farklılıkları tespit ediniz.

A Ç I K Ö Ğ R E T İ M F A K Ü L T E S İ

1. Giriş

Hayvanlar Alemi (Animalia) bitkilerden farklı olarak yer değiştirebilen, besinlerinivücut içinde sindirebilen canlı grubunu içine almaktadır. Bu tip canlıların vücutlarıçok sayıda hücrelerden oluşur ve aynı tipteki hücreler de bir araya gelerek dokuları,dokular da bir araya gelerek belirli bir fonksiyonu yapan organ sistemlerini oluştu-rurlar. İlkel yapılı bazı türler hariç çoğalmaları genellikle eşeylidir.

Hayvanlar alemi Mesozoa, Parazoa ve Eumetazoa olmak üzere üç altaleme (sub-regnum) ayrılır.

2. Subregnum: Mesozoa

Protozoa (Birhücreliler) ile Metozoa (Çokhücreliler) arasında geçit formlarını oluş-turan Mesozoonlar ağızları ve bağırsakları bulunmayan çok hücrelilerdir. Diğer ba-zı hayvanların vücut boşluklarında ve gonadlarında endoparazit (iç parazit) olarakyaşarlar. Mesozoa'ya örnek olarak Octopusların (Ahtopodların) sidik torbasında ya-şayan Dicyema sp verilebilir.

3. Subregnum: Parazoa

Vücut hücreleri diğer metazoonlardan farklı olarak gerçek doku ve organlar oluş-turmazlar. Bu grupta Porifera şubesi yer alır.

3.1. Filum: Porifera (Süngerler)

Çoğunluğu denizlerde kendilerini bitkiler veya herhangi bir sert zemin üzerine tes-bit ederek sabit (larva dönemleri dışında) yaşarlar. Bilinen 5000 kadar türü vardır.Dış görünüşleri vazo kadeh vb. (çoğunlukla radiyar simetrili) seklinde olabildiği gi-bi şekilsiz veya kümeler halinde bir kitle veya çeşitli maddelerin üzerini örten bir ka-buk halinde olan türleri de vardır. Süngerler şekil ve davranış bakımından bitkileriandırırlar. Vücutları deliklerle (por) kaplıdır. Bu deliklerle su alınır. Sindirim boş-luklarının bulunmamasından dolayı sindirimi daima hücre içinde (intraselüler) ya-parlar. Boşaltım ve solunum olayları da diffüzyonla gerçekleştirilir. Sinir sistemleriyoktur; sadece vücudun uyarılan bölgesi tepki gösterir. Spikül adı verilen inorganikve spongin denilen organik protein fibrillerinden meydana gelmiş iskeletleri vardır.Eşeyli veya eşeysiz olarak üreyebilirler. Eşeysiz üreme genellikle tomurcuklanmave rejenerasyon (kendini yenileme) şeklindedir. Besinlerini mikroskobik organiz-malar ve organik parçacıklar oluştururlar. Süngerler dört sınıfa ayrılırlar (Şekil 4.1).

H A Y V A N L A R A L E M İ 59


Klasis: Hexactinella (Camsı Süngerler): Vücutlarındaki iskeletleri altı ışınlı silisspiküllerden oluşur. Sünger türlerinin çoğu bu sınıfa aittir.

Klasis: Calcarea (Kalkerli Süngerler): Spikülleri CaCO3'den oluşur.

Klasis: Sclerospongiae: İskeletleri silis, spongin lifleri ile ara madde olan kalsiyumkarbonattan oluşmuştur.

Klasis: Demospongiae: İskeletleri silis spiküllerden oluşmuştur.

4. Subregnum: Eumetazoa (Gerçek Çokhücreliler)

Bu bölüme giren hayvanlarda gerçek doku ve organlar oluşmuştur. İki altbölümeayrılırlar. Bunlar Coelenterata (Radiata) ve Coelomata (Bilateria)'dır.

4.1. Coelenterata

Coelenteratlar diploblastik hayvanlardır. Yani gelişmelerinde ektoderm ve endo-derm olmak üzere iki embriyonik tabaka görülür.

Bu tabakalardan vücudun hangi kısımları gelişir?

Bunların vücutlarında sadece bağırsak boşluğu (gastral boşluk) bulunur. Bazı grup-larda ise bu gastral boşluk yanlara kollar uzatarak gastrovasküler sistemi, yani birçeşit kanal sistemini meydana getirir. Bu sistem hem ağız hem de anüs görevi yapantek bir deliğe sahip olup, besinlerin vücudun her tarafına yayılmasını sağlar. Radi-yar simetri gösterirler. Sölenterler iki filuma (şubeye) ayrılırlar.

H A Y V A N L A R A L E M İ60

?

Şekil 4.1: Çeşitli Sünger Türleri: a) Pheronema grayi (Hexactinella), b) Leucosolenia variabilis (Calcarea), c) Merlia normani (Sclerospongiae), d) Euspongia sp (Demospongiae)


4.1.1. Filum: Cnidaria (Knitliler)

Tatlısu hidraları ve birkaç tatlısu medüzü hariç hepsi denizlerde yaşarlar. Çoğunlu-ğu dimorf hayvanlardır. Yani aynı tür hem polip hem de medüz olmak üzere birbi-rinden farklı iki tip içerir. Bunlardan polipler tabanları ile kendilerini bir yere bağla-yarak sabit yaşarlar. Şekilleri kadeh veya vazo biçimindedir. Medüz formları iseşemsiye şeklinde olup, hemen hemen hepsi serbest yüzerler. Bunlar eşeyli çoğala-rak polipleri meydana getirirler. Cnidaria'nın en önemli özelliklerinden biri de kni-dosit veya nematosit adı verilen yakıcı kapsüllere sahip olmalarıdır. Epidermishücreleri arasında bulunan bu hücreler korunmaya ve avlarını yakalamaya yarar-lar.

Denizde yüzerken bir yerinize dokunan denizanasının niçin yaktığını hiç dü-şündünüz mü?

Knitliler üç sınıfa ayrılırlar (Şekil 4.2).

Klasis: Hydrozoa (Hidralar): Soliter (yalnız) veya koloni (grup) halinde yaşayantürleri vardır. Hidrozoonların çoğu hem polip hem de medüz tiplerini içerir. Az sa-yıdaki bazı türleri ise sadece poliplerden veya medüzlerden oluşmuşlardır. Tatlısuve denizlerde yaşarlar.

Klasis: Scyphozoa (Denizanaları): Çoğunluğunu büyük medüzlerin (denizanala-rının) oluşturduğu bu sınıf üyelerinin hepsi denizlerde yaşarlar. Bu hayvanlarınbazılarının çapı 2-2.5 metreye ve tentakülleri 30 metreye ulaşır. Bununla birlikte vü-cut ağırlıklarının yaklaşık % 96'sı sudan oluşur. Skifozonlar çana benzer vücutları-nın nabız atışı gibi açılıp kapanması şeklinde yüzerler.


?

Şekil 4.2: Cnidaria Şubesine Ait Örnek Türler: a) Hydra oligactis, tomurcukları ile (Hydrozoa), b) Chrysaura mediterranea (Scyphozoa) c) Eunicella verrucosa (Anthozoa)


Klasis: Anthozoa (Mercanlar): Bitki benzeri sölenteratlar olup, sessil (sabit) ya-şarlar. Anthozoa sınıfının bireylerinin tamamı polip tipindedir. Denizlerde yaşar-lar.

4.1.2. Filum: Ctenophora (Taraklılar)

Knidositleri olmayan ve monomorf sölenterelerdir. Vücut şekilleri sölenteratlar-dan medüzlerinkine çok benzer.

5. Coelomata (Bilateria)

Sölomlular olarak adlandırılan Coelomata veya Bilateria alt bölümüne giren canlı-lar iki yan bakışımlı; ektoderm, endoderm ve mezoderm olmak üzere üç tabakadangelişmiş olan bağırsak boşluğundan başka sölom adı verilen ikinci bir karın boşluğuda bulunan hayvanlardır.

Hayvanlarda Mezoderm'den hangi vücut kısımları gelişir? Öğreniniz.

Sölomlular Protostomia ve Deuterostomia olmak üzere ikiye ayrılırlar. Birinciağızlılar olarak isimlendirilen Protostomlarda gelişme sırasında Plastopor (ilk ağız)uzayarak orta kısımları ön ve arkada birer delik bırakacak şekilde kapanır. Ön delikağızı, arka delik anüsü meydana getirir. Aynı zamanda ektoderm (dış deri) bu böl-gelerde içeriye çökerek stomedeum (ön bağırsak) ve proktodeumu (son bağırsak)oluşturur. İkisi arasındaki orta bağırsak ise endoderm (iç deri) kökenlidir. Protosto-mia'da birçok filum yer alır.

5.1. Filum Platyhelminthes (Yassısolucanlar) Vücutları sırt-karın doğrultusunda yassılaşmış, yumuşak yapılı hayvanlardır. Tat-lısu, deniz ve karada nemli yerlerde serbest olarak yaşayan türlerinden başka, çoksayıdaki türü insan ve hayvanlarda parazittir. Sindirim borusunun içindeki boşlu-ğun dışında vücut içerisinde herhangi bir boşluğa rastlanılmaz. Yani vücut duvarıile organlar arasında gerçek bir sölom gelişmemiştir. Bu nedenle bunlara acoeloma-ta adı da verilmektedir. Organlar arasındaki alanlar ise paranşima ile doldurulmuş-tur. Solunum, dolaşım ve iskelet sistemleri yoktur. Sindirim sistemleri anüs göreviyapan tek açıklık içerir. Çoğu hermafrodit hayvanlardır. Başlıca üç sınıf altında ince-lenirler (Şekil 4.3).

Klasis: Turbellaria (Silli Solucanlar): Bu sınıftaki türler serbest yaşarlar. Denizler-de, tatlısularda ve bir kısmı da nemli ortamlarda bulunurlar, etçil beslenirler. Gazdeğişimi bütün vücut ile olur. Boşaltım organları protonefridiyumlardır. Yüksekrejenerasyon yetenekleri nedeni ile eşeysiz de çoğalabilirler.


?


Klasis: Trematoda (Karaciğer Kelebekleri): Yassı ve oval şekilli ve çeşitli hayvanla-rın (sığır, koyun, keçi gibi) iç organlarında parazit olarak yaşayan yassı solucanlar-dır.

Klasis: Cestoda (Tenyalar): Bu sınıf üyelerinin hepsi endoparazittir ve omurgalıla-rın bağırsaklarında ve karın boşluklarında yaşarlar. Vücutlarının ön tarafında sko-leks denilen baş kısmı bulunur. Başta vantuz ve çengeller yer alır. Vücudun geri ka-lan kısmı birbirine benzeyen ve proglotis adı verilen segmentlerden meydana gel-miştir. Sindirim sistemleri ve duyu organları bulunmaz.

5.2. Filum Nemertini (Hortumlu Solucanlar)

Denizde, karada ve tatlısularda yaşayanları vardır. Vücut yapıları organizasyon ba-kımından hem ilkel yapılı hem de yüksek yapılı solucanlara benzer. Hayvanlar ale-minde damarlar ilk olarak bunlarda ortaya çıkmıştır ve kapalı dolaşım sistemine sa-hiptirler.

5.3 Filum Rotatoria (Tekerleklihayvanlar)

Çokhücreli hayvanların en küçükleri olup, mikroskobik yapıdadırlar. Vücutlarıgövde ile ayak olmak üzere iki kısımdan oluşur. Rotatorların en karakteristik özel-likleri tekerlek organı adı verilen kirpikli çelenkleridir. Bu organ ön uca kadar uza-nan ve ön karın bölgesinde bulunan ağız etrafını çeviren bir sil çelengini kapsamak-tadır.

Rotatorlarda türlere göre organlar belirli sayıdaki hücrelerden oluşur. Hayvan er-gin hale geçse bile bu sayı değişmez. Bazı türleri partenogenetik olarak çoğalabilir.Rotatorlar'ın tatlısu ve denizlerde yaşayan türleri vardır (Şekil 4.5e).


Şekil 4.3: Platyhelminthes Şubesine Ait Çeşitli Örnekler: a) Planaria lugubris (Turbellaria), b) Dicrocoelium lanceolatum=Küçük karaciğer kelebeği (Trematoda), c) Ergin tenya

d) Taenia solium=Domuz tenyası, Skoleks ve proglottis (Cestoda)


Rotatorlar'ın rejenerasyon yeteneği olabilir mi?

5.4. Filum Nematoda (Yuvarlaksolucanlar)

Nematodların vücudu uçları iğ şeklinde incelmiş silindir şeklinde ve segment içer-mez. Bu hayvanlarda vücut boşluğu gerçek sölomda bulunan mezodermik tabaka-dan yoksundur. Bu nedenle vücut boşlukları yalancı sölom (pseudocoelomata) adıverilen tiptedir. Nemli topraklarda, denizlerde ve tatlısularda yaygın olarak bulu-nurlar. Türlerin çoğunluğu ekonomik canlılara ve insanlara zarar veren parazitler-dir. Parazit yaşayanları da dahil çoğu ayrı eşeyli (diğer parazit solucanlarda görül-meyen bir özellik), yalnız birkaçı hermafrodittir. Bağırsak solucanı (Ascaris lumbri-coides), kıl kurdu (Oxyuris vermicularis) bu grubun en tanınmış örnekleridir (Şekil4.4).

Nematodlar ve rotatorlarla birlikte vücut boşluğu yalancı sölom tipinde olanAcanthocephala (Başıdikenli Solucanlar), Nematomorpha (Kılsolucanları), Gast-rotricha (Sillikarınlılar), Kinorhyncha (Derisi Dikenli solucanlar) filumları da bu-lunmaktadır (Şekil 4.5).


?

Şekil 4.4: Nematoda Şubesine Ait Örnek Türler: a) Ascaris lumbricoides=Bağırsak solucanı,b) Oxyuris vermicularis=Kıl kurdu

Şekil 4.5: Çeşitli Pseudosölömata Şubelerine Ait Örnekler: a) Acanthocephala, b) Nematomorpha,c) Gastrotricha, d) Kinorhyncha, e) Rotatoria


5.5. Filum Mollusca (Yumuşakçalar)

Yumuşakçalar hayvanlar aleminin ikinci büyük filumunu oluştururlar. Yaşayan130000 kadar türü vardır. Vücutları ön uçta baş, ventral tarafta kaslı bir ayak ve dor-salde iç organlar kitlesi olmak üzere üç kısımdan oluşur. Vücudun dorsal yüzeyiniörten ve derinin değişimi ile meydana gelen mantonun bulunuşu karakteristiktir.Mantonun epitel hücreleri salgılarıyla ya kalın bir katikula ya da CaCO3'dan olu-şan bir kabuk meydana getirirler. Bazılarında kabuk tamamen kaybolmasına karşı-lık manto devamlı kalır. Solunum genellikle solungaçlarla yapılırsa da bazı ilkelformlarda doğrudan doğruya organların hava ile teması sağlanır. Bazı gruplarda da(Pulmonata) akciğerler gelişmiştir. Molluskların açık dolaşım sistemleri vardır. Birkısım molluskun gelişiminde larva devresi (trokofor larvası) görülür. Mollusca şu-besi beş sınıfta incelenir.

Bu gruptan itibaren tüm hayvan grupları vücutlarında gerçek bir sölom boşluğu-na sahiptirler.

Klasis: Gastropoda (Salyangozlar): Sümüklü böcekler ve deniz salyangozlarınıiçeren Gastropodlar tek parçalı kabuğu bulunan yumuşakçalardır. Gastropodlardakuvvetli kaslardan yapılmış geniş bir ayak yüzeyi ve iyi gelişmiş bir baş bulunur.Gastrapodları diğer mollusklardan ayıran en önemli özelliklerden biri, embriyonikgelişmeleri sırasında görülen ve torsiyon adı verilen olaydır. Salyangozların hepsigenç safhada bilateral simetrilidir. Sonradan vücudun her iki yanının eşit büyüme-mesi yüzünden bilateral simetri bozulur. Bu nedenle iç organlar kitlesi ayağın üze-rinde ve dikey eksen etrafında 180°lik bir dönme yapar. Torsiyon nedeni ile arka kı-sım öne geçer. Tatlısu, deniz ve karada yaşayan türleri vardır (Şekil 4.6).

Klasis: Amphineura (Kitonlar): Elips şeklinde, genellikle küçük ve kabuklu hay-vanlardır. Ayak vantuz gibi cisimler üzerine yapışır. Denizlerde yaşarlar (Şekil 4.7).

Klasis: Scaphopoda (Deniz Dişleri): Huni şeklinde iki ucu açık bir kabukları bulu-nan gruptur. Skafopodların hepsi denizlerde yaşarlar (Şekil 4.8).


Şekil 4.6: Gastropoda Sınıfına Ait Örnekler: a) Fusus syracusanus, b) Turbonilla lactea,c) Vermetus arenarius


Klasis: Bivalvia (Midyeler): Dorsal bölgede ligamentlerle birbirine bağlanmış ikiparçalı kabuğa sahiptirler. Bunlarda bir baş bölgesi olmadığı gibi göz de bulunmaz.Radulaları yoktur. Çoğu denizlerde, az bir kısmı da tatlısularda yaşarlar (Şekil 4.9).

Bulduğunuz bir yumuşakça kabuğunun gastropod mu yoksa midye kabuğu muolduğunu nasıl anlarsınız?

Klasis: Cephalopoda (Kafadanbacaklılar): Cephalopodlarda mollusklar için ka-rakteristik olan ayağın ön kısmı birleşerek ağzın etrafında bulunan kolları ve tenta-külleri, geri kalan kısmı da manto boşluğunun ön tarafında bulunan huniyi oluştur-muştur. Mürekkep balıkları ve ahtapodlar bu grup içinde yer alır (Şekil 4.10).


?

Şekil 4.7: Chiton olivaceus (Amphineura) Şekil 4.8: Scaphopoda Sınıfına Örnek TürDeptalium vulgare

Şekil 4.9: Bivalvia Sınıfına Ait Örnekler: a) Mytilus galloprovincialis, b) Chlamys glabra, c) Ensis siliqua

Şekil 4.10: a) Sepia officinalis = Mürekkep balığı (Cephalopoda), b) Octopus vulgaris = Ahtapod (Cephalopoda)


Mürekkep balıklarına bu ismin niçin verildiğini biliyor musunuz?

Bu hayvanlarda bulunan mürekkep bezi tehlike sırasında salgısı ile kamuflaj sağlar.

5.6. Filum Annelida (Halkalı Solucanlar)

Annelidler tatlısu, deniz ve karalarda yaşayan, vücutları hemen hemen birbirinebenzeyen segmentlerden oluşmuş ve gerçek sölom boşluğuna sahip halkalı kurtlar-dır. Sindirim, boşaltım, sinir ve üreme sistemleri vardır ve bu yapılar ya vücut bo-yunca uzanır ya da kısmen metamerizm gösterirler. Annelidlerin hepsinde olma-makla birlikte çoğunda damar sistemi (kapalı dolaşım sistemi) bulunur. Annelidlerbeş sınıfa ayrılarak incelenirler (Şekil 4.11).

Klasis: Polychaeta (Deniz Solucanları): Denizlerde yaşayan annelidlerdir. Poliket-leri diğer annelidlerden ayıran en önemli özellik vücut segmentlerinin her iki ya-nındaki çıkıntılar (parapod) üzerinde sayısız kitin kıllar (seta) bulunmasıdır. Geliş-melerini trokofora evresinden geçerek tamamlarlar.

Mollusklar ve annelidler gibi iki ayrı filumda aynı larva evresinin (trokofora) gö-rülmesini nasıl yorumlarsınız? Poliketlere örnek olarak tipik bir deniz solucanı diyebileceğimiz Nereis diversicolorverilebilir. Klasis: Oligochaeta (Toprak ve Tatlısu Solucanları): Çoğunluğu tatlısularda, bazıtürleri de karada nemli ortamlarda yaşayan annelidlerdir. Vücut yüzeyinde birçokkitin kıl bulunursa da parapod bulunmaz. Hemen hepsi hermafrodit hayvanlardır.Gelişmelerinde larva evreleri yoktur. Oligoket'lere en iyi örnek olarak toprak solu-canı (Lumbricus terrestris) verilebilir.


?

Şekil 4.11: Annelida Şubesi İçin Örnek Türler: a) Nereis virens (Polychaeta),b) Lumbricus terrestris (Oligochaeta), c) Hirudo medicinalis = Tıbbi sülük (Hirudinea)

?


Klasis: Hirudinea (Sülükler): Vücutları dorso-ventral yassılaşmış olup, ön tarafta-ki segmentler ağızın etrafında küçük bir vantuza, arka segmentlerde anüsün arka-sında geniş bir vantuz şeklinde değişmiştir. Vücut dıştan çok küçük ve sayıları fazlaolan halkalardan yapılmış olmasına karşın bu halkalar sülüklerin vücudunu oluştu-ran içteki 34 halkaya karşılık gelmez. Gelişmeleri doğrudandır. Genel kanının aksi-ne bütün sülükler kan emici değildir. Birçoğu diğer omurgasızlarla beslenirler. Tat-lısu, deniz ve karada yaşayan türleri vardır. Bu sınıfa örnek olarak tıbbi sülük (Hiru-do medicinalis) gösterilebilir. Annelidlerin Echiuroidea ve Sipunculoidea olmak üze-re iki küçük sınıfı daha vardır.

5.7. Filum: Arthropoda (Eklembacaklılar)

Günümüzde bilinen iki milyona yakın hayvan türünün 2/3'ünü içeren büyük birgruptur. Karada, havada, toprak içersinde, tatlı, acı ve tuzlu sularda yaşayan türleriolduğu gibi bazıları da bitki ve hayvanlarda parazit olarak yaşarlar. Eklembacaklı-larda vücut Annelidlerde olduğu gibi segmentlerden meydana gelmiştir. Fakat busegmentlerin hepsi aynı yapıda değildir (heteronom segmentleşme). Segmentlerinbenzer olanları bir araya gelerek vücudun baş, göğüs (toraks) ve karın (abdomen)bölgelerini meydana getirirler. Vücutları dış taraftan asıl maddesi kitin olan kutiku-la ile kaplanmıştır. Genellikle esnek olan kutikul kalsiyum karbonat ve diğer yaban-cı maddelerle çok sert bir kabuk oluşturabilir (örneğin yengeçlerde). Arthropotlar-da genel olarak her segmentten bir çift eklemli üye çıkar. Üyeler yaptıkları işe göreanten, bacak vb. faklılık gösterir. Fakat gruplara göre üye sayısı değişebilir. Sinir sis-temleri ip merdiven sinir sistemi şeklindedir. Dolaşım sistemleri açık olup, kan kıs-men damarlarda kısmen de sinus adı verilen vücut boşluklarında dolaşır. Solunumsolungaçlarla (suda yaşayanlarda) ve trakelerle yapılır. Trakeler vücudun her ikiyanında bulunan deliklerden içeriye doğru uzanan ve dallanmış olan kitin kanal-cıklar şeklindedir. Ayrı eşeyli hayvanlardır. Arthropoda şubesi iki altşubeye ayrılır.

5.7.1. Subfilum: Malacopoda

Annelidlerle arthropodlar arasında geçit teşkil eden formlardır. Segment sınırlarıdıştan belirgin değildir. Üyeleri eklemsiz olup, uçlarında tırnak ve çengeller yer alır.Onycophora (Kütük Ayaklılar) ve Tardigrata (Sakal Hayvancıkları) olmak üzere ikiküçük sınıfa ayrılırlar (Şekil 4.12).

5.7.2. Subfilum: Euarthropoda


Şekil 4.12: a) Peripatus capensis (Onycophora), b) Echiniscus spinulosus (Tardigrata)


Bunlarda vücudu oluşturan segment sınırlar dıştan belirgindir ve üyeler eklemli-dir. Altı sınıfa ayrılırlar.

Klasis: Crustacea (Kabuklular): Türlerin büyük bir kısmı deniz ve tatlısularda bazıtürlerde karada yaşarlar. Vücutları baş, toraks ve abdomenden oluşur. Başta iki çiftanten yer alır. İstakoz, karides gibi türlerde baş ile toraks birleşerek cephalotoraksıoluşturmuştur. Solunum solungaçlarla yapılır. Karada yaşayan türlerde (yalancıtrake) adı verilen solunum organları vardır. Bu gruba yengeçler, istakozlar, karides-ler, tesbih böcekleri ve su pireleri örnek verilebilir (Şekil 4.13).

Klasis: Chelicerata (Keliserliler): Keliseratlarda anten bulunmaz. Vücut genelliklebaş ve göğüsün birleşmesiyle oluşan sefalotoraks ve abdomen olmak üzere iki kıs-ma ayrılır. Fakat keneler ve akarlarda tüm vücut kısımları birleşmiş ve tek bir parçahalindedir. Sefalotoraks altı çift üyeye sahiptir. Bu üyelerin ilk çifti genellikle makasşeklinde olan ve avlarını parçalamaya yarayan keliserlerdir. Üyelerin ikinci çifti isepedipalplerdir. Pedipalpler duyu organlarını taşıdıkları gibi avlanmada da yakala-yıcı olarak rol oynarlar. Geriye kalan dört çift üye ise yürüme bacakları şeklindedir.Solunum suda yaşayanlarda solungaçlarla, karasal türlerde ise kitapsı akciğerler(akreplerde) ve boru trakeleri ile (böyülerde) veya her ikisi ile yapılabilir (örümcek-lerde). Keliseratlara örnek olarak örümcekler, akrepler, keneler ve uyuz böcekleriverilebilir (Şekil 4.14).


Şekil 4.13: Crustacea'ya Ait Örnekler: a) Potamon fluviatilis = Yengeç, b) Galathea squamifera = Istakoz,c) Penaeus kerathurus = Karides, d) Armadillidium = Tesbih böceği, e) Daphnia pulex = Su piresi


Klasis: Pantopoda (Deniz Örümcekleri): Küçük vücutlu ve uzun bacaklı artropot-lardır. Sefalotoraks bölgesi dört çift üye içerir. Abdomenleri çok küçülmüştür. De-nizlerde yaşarlar.

Klasis: Pentastomida (Beş Ağızlılar): Dil veya kurt şeklinde, yumuşak derili art-hropodlardır. Vücut bölgelere ayrılmaz ve bir çok halkalardan oluşmuştur. Ön uçtabu sınıfa Pentastomida adının verilmesine neden olan beş delik vardır. Bunlardanortadaki ağızdır. Pentastomidlerin erginleri sürüngenlerle, sıcak kanlı hayvanlarınburun boşluğu, alın boşluğu, akciğer gibi organlarında yaşar. Larvaları ise balıklar-la memelilerin iç organlarında bulunur. Solunum ve dolaşım organları bulunmaz.


Şekil 4.14: Bazı Chelicerata Türleri: a) Buthus occitanus = Akrep, b) Sarcoptes scabiei = Uyuz böceği,c) Argiope sp = Örümcek, d) Hydrachna sp = Su akarı

Şekil 4.15: Bazı Myriapoda Türleri: a) Lithobius sp = Taşa akan, b) Scutigera sp = Ev çıyanı, c) Scutigerella sp.


Klasis: Myriapoda (Çok Ayaklılar): Vücut baş ve uzun bir gövde olmak üzere ikikısımdan oluşur. Başta bir çift anten ile ağız üyeleri yer alır. Gövde bir birine benze-yen segmentlerden oluşmuştur. Genellikle son segment dışında her segmentten birveya iki çift üye çıkar. Hepsi karalarda özellikle nemli ortamlarda yaşayan hayvan-lardır. Bunlara örnek olarak kırkayakları, çıyanları örnek olarak verebiliriz (Şekil4.15).

Klasis: Insecta (Hexapoda, Böcekler): Böcekler arthropodların en çok tür içeren sı-nıfıdır. Vücutları baş, toraks ve abdomen olmak üzere üç bölgeden oluşur. Başın üsttarafında bir çift anten ile gözler, alt tarafındada ağız parçaları yer alır. Ağız parçala-rından özellikle mandibullar (üst çene) ve I. maksiller (alt çene) ile labium (alt du-dak) böceklerin beslenme biçimine göre değişikliye uğrayarak çiğnemeye (çekirge-ler vb.), sokup-emmeye (sivrisinek), emmeye (kelebekler) ve yalayıp-emmeye (arı-lar) uygun biçimler almıştır. Böceklerin göğüs bölgesi üç segmentten oluşur. Bu seg-mentler altta üç çift bacak pek çok türde de üstte ikinci ve üçüncü segmentlerde ol-mak üzere iki çift kanat içerir. Kanatlar böceklerin yaşayış biçimlerine uygun olarakçeşitli şekillere değişmiştir. Örneğin sineklerde arka kanatlar, pirelerde ise her ikikanat çifti de körelmiştir. Abdomen bölgesi türlere göre değişmekle birlikte onbirsegmentten oluşur ve her iki eşeyde de üreme kanallarnın dışarıya olan açıklıklarınıiçerir. Böcekler Apterygota (Kanatsız Böcekler) ve Pterygota (Kanatlı Böcekler) ol-mak üzere iki altsınıfa ayrılırlar. Kara hayvanları olan böcekler omurgasız hayvan-lar içinde uçabilen tek grubu oluştururlar. Tatlısularda yaşayan türleri vardır. Fakatdenizlerde bulunmazlar. İnsekta sınıfı 4'ü Apterygota, 28'i Pterygota sınıfına ait ol-mak üzere 32 ordo altında incelenir. Bunlara ait bazı örnekler şekil 4.16 ve şekil4.17'de verilmiştir.


Şekil 4.16: Kanatsız böcek (Apterygota) örnekleri: a) Lepisma sp = Gümüşbalık, b) Entomobrya sp.


5.8. Filum: Bryozoa (Yosunhayvanları)

Tek veya koloni halinde çoğu türleri denizde bazı türleri de tatlı sularda kendilerinisert bir zemine tespit ederek sessil yaşarlar. Koloni tipleri çok şekillidir. Ağızları,üzerinde uzayıp kısalabilen tentakülleri bulunan ve lofofor adı verilen bir kenarlaçevrilmiştir. Bryzoonların dolaşım, boşaltım ve solunum organları yoktur.

Bu sistemlerin niçin bulunmadığını ve bunların fonksiyonlarının nasıl yerinegetirildiğini düşününüz.

Çok küçük olmaları (0.5 mm) nedeni ile bu sistemler bulunmaz. Gaz alışverişi vücu-dun bütün yüzeyi ile yapılır. Boşaltım maddesi amonyak vücut yüzeyinden diffüz-yon ile dışarıya atılır. Eşeyli olarak çoğalabilirler.


Şekil 4.17: Bazı Kanatlı Böcekler (Pterygota) ordoları için örnek türler:a) Polyphylla fullo = Mayıs böceği (Coleoptera), b) Pieris brassicae = Lahana kelebeği (Lepidoptera),c) Gryllus campestris = Cırtlak (Saltatoria), d) Pediculus corporis = Elbise biti (Phthiraptera),

e) Calopteryx splendens = Kız böceği (Odonata), f) Vespula sp = Eşekarısı (Hymenoptera),g) Sarcophaga sp = Et sineği (Diptera), h) Forficula auricularia = Kulağakaçan (Dermaptera),

ı) Ameles sp = Peygamber devesi (Mantodea), j) Aelia rostata = Kımıl (Hemiptera)

?


5.9. Filum: Brachipoda (Dallıbacaklılar)

Brachipod'lar kalsiyum karbonattan yapılmış biri dorsalde, diğeri ventralde (mid-yelerde bulunan sağ ve sol kabukların aksine) yer alan iki kabuk içinde bulunanhayvanlardır. Kendilerini sert bir sapla genellikle kayaların üzerine tesbit ederlerDenizlerde yaşarlar.

İkinci ağızlılar olarak isimlendirilen Deuterostomia'ya giren canlılarda gelişme sı-rasında ya embriyonun ilk ağızı (blastopor) ergin hayvanın anüsü olur, ağız ventral-de ön uca yakın bir yerde ikincil olarak meydana gelir ya da ilk ağız tüm olarak kapa-nır ve ergin hayvanda hem ağız hem de anüs yeniden meydana gelir. Bu canlılardasindirim kanalı tüm olarak endoderm kökenlidir. Deutorostomia grubuna giren fi-lumlar şunlardır:

5.10. Filum: Echinodermata (Derisidikenliler)

Derisidikenliler deniz hayvanlarıdır. Baş ve beyinleri yoktur. En önemli özellikleriergin dönemde radiyar (ışınsal) simetri göstermeleridir. Fakat larvaları bilateral si-metrilidirler ve 5'li ışınsal simetri başkalaşım süresince meydana gelir. Erginlerindeağızın bulunduğu taraf oral, karşı tarafa da aboral taraf denir. Anüs aboral taraftadır(bazı deniz yıldızları ve yılan yıldızlarında anüs bulunmaz). Hemen hepsinde kal-ker plaklardan oluşmuş bir iç iskelet bulunur. İskelette dikenler, tüberküller ve ka-bartılar yer alır. Işınsal bir sinir sistemleri bulunur. Derisi dikenlilerin bir diğerönemli özellikleri de vücut duvarından çıkan tüp şeklindeki uzantılardır. Bunlaratüp ayaklar (ambulakral) denir. Tüp ayaklar hareketi sağladığı gibi, dokunmaya, tu-tunmaya, avın yakalanmasına ve solunuma yarar. Bir çok tür eşeysiz (vücut parça-larını yenileyerek) çoğalma yeyeneğine sahiptir. Derisidikenliler beş sınıf içerisindeincelenirler (Şekil 4.18).


Şekil 4.18: Echinodermata'ya Ait Örnek Türler: a) Asterina gibbosa = Denizyıldızı, b) Ophiothrix fragilis = Yılanyıldızı, c) Cidaris cidaris = Denizkestanesi,

d) Holothuria tubulose = Denizhıyarı, e) Antedan mediterranea = Denizlalesi


Klasis: Asteroidea (Denizyıldızları): Vücutları merkezi bir disk ve ondan çıkankollardan oluşur. Genellikle beş kolludurlar. Fakat kol sayısı daha fazla olabilir.

Klasis: Ophiuroidea (Yılanyıldızları): Yılana benzer, ince uzun gevşek yapılı kol-larını yılanlar gibi oynatarak hareket ederler.

Klasis: Echinoidea (Denizkestaneleri): Bu sınıfta kol yoktur. Şekilleri genelliklebasık bir yarımküreyi andırır.

Klasis: Holothuroidea (Denizhıyarları): Bu sınıf diğer bütün Ekhinodermlerdendikensiz uzun ve kaslı bir vücudun bulunuşuyla ayırt edilebilir.

Klasis: Crinoidea (Denizlaleleri): Türlerin çoğunluğu bir sap ile kendilerini bir ye-re tesbit ederek yaşayan bitkilere benzer değişik şekilleri olabilen Ekhinodermler-dir. Vücutları merkezi olarak yerleşmiş ve yukarıya dönük bir ağız ile tüy benzeriçok sayıda dallanmış kollara sahiptir.

5.11. Filum: Chaetognatha (Kıllı Çeneliler)

Saydam görünüşlü, silindirik yapıdaki vücutları baş, gövde ve kuyruk olmak üzereüç bölgeye ayrılır. Yuvarlaklaşmış olan başın alt alt tarafında ağızın bulunduğu Ves-tibula adı verilen bir odacık yer alır. Bu odacığın yanlarında 4-14 kadar kıvrık diken-ler vardır ve bunlarla av yakalanır. Gövde de yatay olarak yanlarda bazı türlerde ikiparçalı bazı türlerde de tüm kenarları çevirerek kuyrukla birleşen tek parça halinde-ki yüzgeçleri vardır. Dolaşım, solunum ve boşaltım sistemleri bulunmaz. Ketoğnat-lar deniz hayvanlarıdır.

5.12. Filum: Chordata (Kordalılar)

Hayvanlar aleminde en yüksek organizasyonlu grubunu oluşturan Chordata şube-sinin en karakteristik özelliği sırt bölgelerinde vücutları boyunca uzanan ve notoc-horda (sırt ipliği) adı verilen bir yapıya sahip olmalarıdır. İlkel kordatlar dışında di-ğer bütün kordatlarda notokorda omurganın oluşumunda rol oynayan embriyonikbir yapıdır. Kordalılar için önemli bir diğer özellikte embriyonik evrede farinks'in(yutak) ön kısmında oluşan çift haldeki solungaç yarıklarıdır. Chordata şubesi dörtaltşubeye ayrılır.



5.12.1. Subfilum: Hemichordata (Yarım Kordalılar)

Hem yüksek omurgasız hem de aşağı omurgalı özelliği gösterirler. Notokort vücu-dun ön kısmında ve kısadır. Hepsi denizlerde kum ve çamurlar içinde gömülü ola-rak yaşarlar (Şekil 4.19a).

5.12.2. Subfilum: Urochordata (Kuyruğu Kordalılar)

Torba şeklindeki hayvanlardır. Notokort yalnız larva döneminde ve kuyruk kıs-mında bulunur. Denizlerde yaşarlar (Şekil 4.19b).

5.12.3. Subfilum: Cephalochordata (Başı Kordalılar)

Vücutları iğ şeklindedir. Notokort burun ucundan kuyruğuna kadar uzanır ve tümyaşamı süresince varlığını korur. Denizlerde yaşarlar (Şekil 4.19c).

5.12.4. Subfilum: Vertebrata (Omurgalılar)

Bu altşubeye giren hayvanların vertebratlardan; yani omurlardan oluşmuş bir yapı-ları vardır. Yedi sınıfa ayrılarak incelenirler. Bu sınıflardan ilk beşindeki hayvanlar-da vücut sıcaklıkları değişken olduklarından Poikilotherm (soğukkanlı), son ikisin-de ise vücut sıcaklıkları sabit olduğundan Homoiotherm (sıcakkanlı) hayvanlarolarak adlandırılırlar.

Klasis: Cyclostomata (Yuvarlak Ağızlılar): Bu sınıftaki hayvanların kaygan, pul-suz derileri ve uzunluğu bir metreye ulaşan silindir şeklinde vücutları vardır. Çene-leri ve çift yüzgeçleri yoktur. Burun delikleri bir tanedir. Ağızları yuvarlak bir du-dakla çevrilmiş olup, vantuz şeklinde ve emicidir. Genel olarak denizlerde yaşarlar,


Şekil 4.19: Bazı Chordata Türleri: a) Balanoglossus sp (Hemichordata), b) Ascidia mentula (Urochordata), c)Amphioxus lanceolatus (Cephalochordata)


yumurta bırakacakları zaman tatlısulara geçerler. Ağızlarındaki vantuzla diğer ba-lıkların karın boşluklarına girip endoparazit olarak yaşarlar. Klasis: Chondrichthyes (Kıkırdaklı Balıklar): İskeletleri kıkırdak halindedir vegerçek kemikleri yoktur. En iyi bilinen kıkırdaklı balıklar köpekbalıkları ve kalkanbalığı tipinde olan vatoz balıklarıdır. Genellikle solungaçları 5-7 çift olup, Cyclos-tomlarda olduğu gibi her biri ayrı bir delikle dışarıya açılır. Derileri omurgalılarındişlerine benzeyen plakoid tipte pullarla örtülüdür. Bunlarda diğer balıklarda bu-lunan hava keseleri veya yüzme keseleri yoktur. Ayrı eşeylidirler. Median (tek) velateral (çift) yüzgeçleri mevcut olup, hepsi denizlerde yaşarlar (Şekil 4.20).

Klasis: Osteichthyes (Kemikli Balıklar): Bu sınıf üyelerinde iskelet en azından bel-li kısımlarda kemik yapıdadır. Vücutları çok değişik şekillerde olabilir ve pullarlaörtülüdür. Bazı türleri ise yayın balıklarında olduğu gibi pulsuzdur. Solungaçlaryutağın her bir yanında ve operkulumun altında dörder çift solungaç yayları üze-rinde bulunurlar. Çoğunlukla solunuma yardımcı olan bir hava keseleri ve akciğerlibalıklarda (Dipnoi) akciğer benzeri organlar gelişmiştir. Ayrı eşeylidirler. Genellik-le yumurta ile ürerler (ovipar). Bazı türleri ise ovovivipar'dır (canlı doğurur). Tatlı,tuzlu, acı, çok soğuk ve çok sıcak olmak üzere değişik su ortamlarında yaşamlarınısürdüren türleri vardır (Şekil 4.21).


Şekil 4.20: Chondrichthyes'lere Ait Bazı Türler: a) Hexanchus griseus = Köpekbalığı, b) Raja miraletus = Aynalı vatoz

Şekil 4.21: Osteichthyes Örnekleri: a) Salmo trutta = Alabalık, b) Anguilla anguilla = Yılanbalığı,c) Scophthalmus rhombus = Kalkanbalığı


Klasis: Amphibia (İki Yaşamlılar, Kurbağalar): Amphibia sınıfının birçok türlerikısmen karada kısmen suda yaşarlar. Genel olarak yumurtalar suda geliştiği gibilarva evresi de suda geçer. Ergin evrede karaya çıkan türlerin çoğunluğu da üremezamanı tekrar suya dönerler. Böyle bir yaşam tarzı önemli morfolojik ve anatomikdeğişiklikleri gerektirmiştir.

Bu değişiklikler neler olabilir?

Bunlar çift yüzgeçlerin yerine bacakların, solungaçlar yerine akciğerlerin meydanagelişi gibi değişikliklerdir. Derileri çıplaktır. Dıştaki kısımda ise bol miktarda mu-kus ve zehir bezleri ile renklerini oluşturan pigment hücreleri, kan damarları ve si-nirler yer alır. Kalpleri (iki atrium ve bir ventriculus) 3 odalıdır. Ayrı eşeylidirler.Döllenme iç ve dış döllenme şeklinde olur. Çoğunlukla oviparlardır. Gelişmeleri ge-nel olarak metamorfozludur. Amphibia larvaları erken evrelerde dış solungaç ilesolunum yaparlar; sonra iç solungaçlar meydana gelir. Metamorfoz tamamlanıp,ergin hale geçince de yerlerini akciğerler alır. Günümüzde yaşayan Amphibialar üçordo (takım) altında toplanırlar (Şekil 4.22).

Ordo: Apoda (Bacaksız Kurbağalar): Bacakları bulunmayan bu hayvanlar, dış gö-rünüşleri bakımından yılan veya solucanlara benzerler. Genel olarak derileri dış ta-raftan halkalara ayrılmıştır. Toprak altında yaşadıklarından gözleri az veya çok de-recede körelmiştir. Ülkemizde bulunmazlar.

Ordo: Urodela (Kuyruklu Kurbağalar, Semenderler): Bu gruba dahil hayvanlarkertenkeleye benzerler (derilerinin çıplak olmasından kolayca tanınırlar). Kuyrukhem larva hem de ergin dönemde mevcuttur. Ülkemizde 8 türü yaşamaktadır.

Ordo: Anura (Kuyruksuz Kurbağalar): Amphibiaların çoğunluğunu oluşturan butakıma dahil türler ergin dönemde kuyruksuzdurlar. Sıçramaya elverişli arka ba-cakları daha uzundur. Ülkemizde 11 türünün yaşadığı bilinmektedir.


?

Şekil 4.22: Amphibia Ordoları İçin Örnekler: a) Ambystoma sp = Kuyruklu kurbağa (Urodela),b) Rana sp = Kuyruksuz kurbağa (Anura), c) Lehthyopsis sp = Bacaksız kurbağa (Apoda)


Klasis: Reptilia (Sürüngenler): Türlerin büyük bir çoğunluğu karasal yaşam koşul-larına uyum gösteren Reptilia sınıfı üyelerinde vücut keratinleşmiş pullarla kaplı-dır. Bazen buna ek olarak kemik plaklarda bulunabilir. Bunlar bir çok sürüngendezaman zaman yenilenir. Sürüngenlerin bir kısmı bacaklı bir kısmı ise bacaksızdır.Büyük bir kısmı karada yaşamakla beraber, deniz kaplumbağaları, deniz yılanlarıgibi bazı türleri de suculdur. Fakat bunlarda bile solunum akciğerle yapılır. Ayrıeşeylidirler. Erkeklerinde çiftleşme organı bulunur. İç döllenme görülür. Genellikleovovivipardırlar; yani canlı doğururlar. Gelişmelerinde metamorfoz görülmez. Buhayvan grubunda ancak bazı yılan ve kertenkeleler zehirlidir. Ülkemizde yaşayanhiç bir kertenkele zehirli olmadığı gibi , yurdumuzda yayılış gösteren 33 yılan tü-ründen ancak 7 türü zehirlidir ve bunların da çoğunluğu Viparide (Engerekgiller)familyasına aittir. Reptillerin günümüzde yaşayan türleri dört ordo halinde incele-nirler (Şekil 4.23).

Ordo: Rhynchocephala (Tepegözler): Günümüzde Yeni Zelanda civarında yaşa-yan sadece bir türü bilinmektedir. Tepe kısmında hala görme işlevini yapabilenüçüncü bir gözün bulunması önemli bir özellikleridir. Ordo: Squamata (Yılan ve Kertenkeleler): Karada ve suda yaşayan türleri vardır.Lacertilia (Kertenkeleler) ve Ophidia (Yılanlar) olmak üzere iki alt takıma ayrılırlar.


Şekil 4.23: Çeşitli Reptilia Ordoları İçin Örnek Türler: a) Sphenodon punetatus = Tepegöz (Rhynchocephala),b) Lacerta viridis = Yeşil kertenkele, c) Vipera xanthina = Engerek (Squamata), d) Chelonia mydas = Çorba kaplumbağası (Chelonia), e) Timsah (Crocodilia)


Ordo: Chelonia (Kaplumbağalar): Bunların en tipik özellikler vücutlarının sert birkabukla kuşatılmış olmasıdır. Dilleri dışarıya uzatılmaz. Göz kapakları mevcuttur.Denizlerde ve karada yaşayan türleri vardır.

Ordo: Crocodilia (Timsahlar): Suda yaşarlar. Derileri kalın ve köselemsi yapıdaolup üzerinde keratinleşmiş plaklar bulunur. Göz kapakları vardır ve küçük olandilleri dışarıya uzatılmaz.

Klasis: Aves (Kuşlar): Kuşlar sıcak kanlı hayvanların ilk sınıfını oluştururlar. Vü-cutlar tüylerle kaplıdır. Bacaklarında keratinden ouşan pullar vardır. Ön üyeleri de-ğişikliğe uğrayarak uçmaya elverişli kanat şeklini almıştır. Arka üyeler ayak şeklin-de olup yürüme, koşma, yüzme, kazma vb. değişik amaçlar için değişik şekiller al-mıştır. Ayaklarında en fazla 4 parmak bulunur. Kuşlarda uçmayı kolaylaştıracakbazı yapılar gelişmiştir. Örneğin vücudun hafiflemesini sağlayan akciğerlere bağlıhava keseleri kemiklerin içine kadar uzanır. Çenelerde diş yoktur; fakat boynuzsumaddelerden yapılmış bir gaga vardır. Ayrı eşeylidirler. Erkekler çekici, renkli tüy-leri ve ötüşleriyle dişilerden kolayca ayrılırlar. Çok az sayıdaki türün dışında (ör-dek, kaz, kuğu gibi) genellikle çiftleşme organı bulunmaz. Kuşların hepsi yumurt-larlar ve bunlarda iç döllenme görülür. Kuşların çoğu yuva yapar ve yumurtalarınıyuvaya bırakarak kuluçkaya yatarlar.

Klasis: Mamalia (Memeliler): Yavrularını süt salgılayan göğüs bezleriyle besleyenmemelilerde vücut genellikle belirli zamanlarda dökülen kıllarla örtülüdür. Denizmemelileri hariç diğer türleri dört üyeye sahiptir. Deniz memelilerinde ise arka üye-ler kaybolmuştur. Kalpleri dört gözlü olup, solunum akciğerlerle yapılır. Ayrı eşeyliolan bu hayvanlarda döllenme iç döllenme şeklindedir. Küçük olan yumurtaları ge-lişmelerini çoğunlukla uterusta (rahim=dölyatağı) tamamlarlar. Günümüzde yaşa-yan memeliler üç altsınıfta incelenirler.

Subklasis: Prototheria (Yumurtlayan Memeliler): En ilkel memelileri içerir. Kuş-larda olduğu gibi üreme, boşaltım ve sindirim sistemleri ortak bir kanalla (kloak) dı-şarıya açılır. Yumurta ile ürerler; fakat yumurtadan çıkan yavrular meme bezlerininsütüyle beslenirler. Yalnız Avusturalya ve çevresindeki adalarda yaşarlar (Şekil4.24a).

Subklasis: Metatheria (Keseli Memeliler): Yavruları tam olarak gelişmeden doğ-duklarından, bunların gelişmesi karın derisinde torba gibi oluşan bir kesedeki sütsalgısı yapan meme başlarından emzirilerek yapılır. Bunlara örnek olarak Avustral-ya'da yaşayan kanguruları verebiliriz (Şekil 4.24b).



Subklasis: Eutheria (Plasentalı Memeliler): Bunlarda yavru ana hayvanın uterusuiçinde gelişerek doğar. Plasenta adı verilen bir yapı ile besin ve oksijenin ana hayva-nın dolaşım sisteminden alınması ve boşaltım maddeleri ile karbondioksitin anahayvanın dolaşım sistemine verilmesi sağlanır. İnsan dahil memelilerin çoğu bugruptandır.

Özet

Günümüzde yaşayan 2 milyona yakın hayvan türü bilinmektedir. Bu hayvan türlerinin 2/3'ni böcekler oluşturur. Böcekler sadece tür sayısı olarak değil, birey sayısı olarak da büyükmiktarlara ulaşırlar. Örneğin bir arı kovanında 60000, bir beyaz karınca yuvasında 1 mil-yon bireye rastlamak mümkündür. Birçok araştırmacıya göre böceklerin toplam kütleleri, ka-rada yaşayan diğer hayvanların kütleleri kadardır.

Bilinen hayvan türlerinin %10'u ise denizlerde yaşar. Dünyamızın 2/3'nin okyanus ve de-nizlerle kaplı olduğu gözönüne alındığında, denizlerdeki türlerin az olması çok şaşırtıcıdır.Buna karşılık bazı gruplara ait hayvan türlerinin büyük bir çoğunluğunun yaşam ortamıkısmen veya tamamen denizlere bağlıdır. Örneğin denizanaları (Scyphozoa), mercanlar(Anthozoa), haşlamlılar (Cnidaria), denizhıyarları, denizyıldızları, denizkestaneleri, deniz-gülleri (Echinodermata), denizsolucanları (Polychaeta), derisi dikenli solucanlar (Kinorhy-ncha), dallıbacaklılar (Brachipoda), kıllı çeneliler (Chaetognatha), mürekkep balıkları, ahto-podlar (Cephalopoda), tulumlular (Urochordata), kıkırdaklı balıklar (Chondrichthyes), ke-mikli balıkların çoğunluğu, memelilerden foklar (Odondoceti), denizinekleri (Sirenia), bali-nalar (Cetacea) ile süngerler, yumuşakçalar ve kabukluların büyük bir kısmı denizlerde ya-şarlar. Denizlerde Amphibia ve Myriapoda üyelerine rastlanılmaz. En büyük hayvan gru-bunu oluşturan böcekler ise sadece birkaç tür ile temsil edilirler.


Şekil 4.24: a) Ornithorhynchus anatinus (Prototheria), b) Macropus rufus = Kanguru (Metatheria)


Değerlendirme Soruları

Aşağıdaki soruların yanıtlarını verilen seçenekler arasından bulunuz.

1. Aşağıdaki altsınıflardan (subklasis) hangisi yumurta ile üreyen memeliyeaittir?A. MetatheriaB. ApterygotaC. PterygotaD. EutheriaE. Prototheria

2. Aşağıdaki şubelerin hangisinde gelişme sırasında ektoderm ve endoderm(dibloblastik) olmak üzere iki tabaka görülür?A. ArthropodaB. CnidariaC. ChaetognathaD. MolluscaE. Echinodermata

3. Aşağıdaki sınıflardan hangisi Vertebrata'ya aittir?A. Trematoda B. ChondrichthyesC. CephalopodaD. MyriapodaE. Ophiuroidea

4. Aşağıdaki gruplardan hangileri sıcakkanlı (=homoiotherm) hayvanlara ait-tir?A. Derisidikenliler ve yumuşakçalarB. Balıklar ve kurbağalarC. Kuşlar ve memelilerD. Yassısolucanlar ve yuvarlak solucanlarE. Memeliler ve kertenkeleler

5. Aşağıdaki hayvan gruplarından hangisi çıplak gözle görülemeyecek kadarküçük (mikroskobik) bir hayvan grubuna aittir?A. PlatyhelminthesB. AnnelidaC. CnidariaD. BrachipodaE. Rotatoria



Yararlanılan ve Başvurulabilecek Kaynaklar

Başoğlu, Muhtar ve İbrahim Baran. Türkiye Sürüngenleri. Kısım 1. Kaplumbağa-lar ve Kertenkeleler. İzmir: 1977.

Başoğlu, Muhtar ve İbrahim Baran. Türkiye Sürüngenleri. Kısım 2. Yılanlar. İzmir:1980

Demirsoy, Ali. Omurgalılar (Anamniyota) (Yaşamın Temel Kuralları). Cilt III /Kısım 1. Ankara: 1987.

Demirsoy, Ali. Omurgalılar (Amniyota) (Yaşamın Temel Kuralları). Cilt III / Kı-sım 2. Ankara: 1992.

Demirsoy, Ali. Omurgasızlar / Böcekler (Yaşamın Temel Kuralları). Cilt II / Kısım2. Ankara: 1992.

Demirsoy, Ali. Omurgasızlar = İnvertebrata / Böcekler Dışında (Yaşamın TemelKuralları). Cilt II / Kısım 1. Ankara: 1998.

Geldiay, Remzi ve Semahat Geldiay. Genel Zooloji. İzmir: 1978.

Kocataş, Ahmet. Deniz Biyolojisine Giriş. İzmir: 1988.

Kuru, Mustafa. Omurgalı Hayvanlar. Erzurum: 1987.


Documents

Hayvanlar Alemi ÜNİTE - veterinerx.com · Hayvanlar alemi Mesozoa, Parazoa ve Eumetazoa olmak üzere üç altaleme (sub-regnum) ayrılır. 2. Subregnum: Mesozoa ... Filum: Porifera