B9 LAO D9NO, THtTGNO BINH V À xX H'I (MOLISA)VltN NomtN eeu vi s'If pIlAT TRIEN (lRD)

H~ THONG QUAN SÂT LAO DQNG, VI~C LÀM" ~-.ft. '.ft.

VA NGUON NHAN LU'e aVIEY NAM• •

Dao cao diêu tra hl} gia dinhVong 2, thang 11-12/1997

Hà Nç,i, thâng 10/1999

TS. Nguyln Hitu Dung

KS. Nguyln Van f)çd

TS. Nolwen Henaff

TS. Jean-Yves Martin

Ban Biên T~p

Vi~n tntemg, Vi~n Khoa h9C lao dçmg và cacvan dê xa he>i, Be> Lao de>ng-ThLiang binh vàXa he>i

Nghiên coo viên, Vi~n Khoa h9C lao de>ng vàcac van dê xa he>i, Be> Lao dQng-ThLiang binhvà Xa he>i

Nghiên coo viên, IRD

Giam d6c nghiên coo, IRD

Bao cao này doT.S. Nolwen Henaff và T.S. Jean-Yves Martin so~n thao

Cac C9n9 tac viên :

Nguy~n Trung Hl1ng, Nguy~n Huy~n Lê,Tràn Van Lugn, Tràn Van Sinh, Lê HÔng Thao,

Nguy~n Hiiu T(nh uà Ll1u Quang Tuan

LàI TlJA

Ngay tü ââu nhÜ'11g nam 90, BÇ> Lao âÇ>ng -Thtidng binh và Xa hÇ>i vàVil?n Hgp tac Nghiên cUu vi sV phat tri~n thuÇ>C ntiâc CÇ>ng hèa Phap (IRD)l âahgp tac nghiên cuu nhÜ'11g van âê c6 liên quan âé'n vil?C làm, thi trtièmg lao âongvà nguÔn nhân IVc trong thà'i ky qua âÇ> d Vil?t Nam. Xuat phM tü nhu câu cua cahai-bên và dlfa trên sV hi~u bié't lân nhau, tü nam 1996, BÇ> Lao â9n9-Thtidngbinh và Xa h9i ââ ky ké't vâi OR5TOM ban Thoa thu~n hgp tac thli nghil?m xâydljng Hl? thÔng cac quan sM vil?c làm và nguÔn nhân h,tc b Vil?t Nam.

Hl? thông cac quan sM này cho phép theo dei thtièmg xuyên và liên U;1cnhÜ'11g bié'n â9n9 vê nguÔn nhân IVc và vil?C làm thông qua cac cUÇ>C âiêu tra nhotié'n hành hàng nam trên cùng mÇ>t nh6m dân cti ââ âtigc-xac âinh. Hl? thôngquan sM sé b6 sung cho cac nguÔn sÔ lil?U thÔng kê hil?n hành â~ theo dei chitié't sV thay â6i vê kinh té' và xa h9i và cac nguyên nhân thay â6i.

Hl? thông cac quan sM hti6'ng vào cac hoe;tt âong phi nông nghil?P. N6nham thu th~p cac thông tin cd blm vê Vil?C làm, that nghil?P và bié'n âÇ>ng cuanhÜ'11g chi tiêu kinh té' và xa h9i chu yé'u c6 liên quan âên thi trtièmg lao âÇ>ng. Hl?thÔng quan sM cho phép theo dei thtièmg xuyên ké't qua cua vil?C cau truc le;ti hl?thÔng san xuat và anh htibng cua cac chfnh sach ââ âll'a ra tü nam 1986. D?cbil?t, hl? thÔng cac quan sM quan tâm âé'n nhÜ'11g thay â6i trong linh vVc vil?C làm,di bié'n â9n9 cua IVc ltiç1ng lao â9n9 và cau truc nguÔn nhân h,ic. Ml;1c tiêu cua hl?thÔng quan sM gÔm:

Nghiên cau

• Tim hi~u và phân tfch thVc té' cac âiêu kil?n kinh té'-xa hÇ>i và ban.chat cuanhÜ'11g bié'n â6i b mûc â9 và phe;tm vi cho phép âê giai thfch mÔi quan hl? giLta vimô và â9n9 thai t6ng quan.

• 50 sanh cac ke't qua thu lti<;1m âligc vâi cac du lil?U kinh té' vi mô hil?n hành, tüâ6 xac âinh nhetng cuÇ>c diêu tra mang tinh thÔng kê vâi quy mô thfch hgp.

fJanh gia

• Theo dei nhetng bié'n â6i â~ làm re nhetng nhu câu lao âÇ>ng, vil?C làm và phMtri~n nguÔn nhân IVc.

• Xilc âinh tfnh thfch hç1p và tac âÇ>ng cua cac chfnh sach ââ ban hành tronglinh vVc vil?C làm, di bié'n âÇ>ng lao âÇ>ng và nguÔn nhân l~~:-

1 Tntâc dây OR5TOM

3

BLDTBXH/IRD

PhlJC VIJ hoàn thi~n chinh seich

Công tac cung cap thông tin và danh gia tq.o diéu ki~n cho vi~c xem xétdiéu chrnh chinh sach mQt cach déu d~n và nhanh chong ho~c soq.n thào chinhsach mm.

Tài li~u này là bao cao vèmg II Thil' nghi~m h~ thông quan sat lao dQngvi~c làm và ngu6n nhân hIc tié'n hành thang 11-12/1997 t~p trung vào cac hoq.tdQng phi nông nghi~p, tq.i cùng nhùng <$a bàn dân cu cua 12 dnh/thành phôthuQc vàng 12. Cuôn sach này co thê càn co nhü'ng khié'm khuyé't. Chung tôi ratmong nh~n dugc nhiéu y kié'n dong gop cua bq.n dQc.

Hà NÇ>i, thang 10 nom 1999

TS. Nguy~n Hùu Düng

Vi~n trLidng, Vi~n Khoa hQc laodQng và cac van dé xa hQi

BQ Lao DQng -ThUdng Binh vàXa HQi

2 ~ Lao D~ng-lllltang Binh và Xii H~i (MOLISA)Ni~n Nghiên Oro vi sI! Phat Trién (IRO), H~ th6ngquan sat lao d~ng, vi~c làm và ngu6n nhan lI!c b Vi~t Nam, Bao cao diéu tra he:> gia dinh vong I, thang11-12/1996, Nhà Xull:t bàn Lao dl)ng-Xii hl)i, thang 6/1999

4

Ml)C Ll)C

Làl Tl/A : 3

Ml)C Ll)C 5

Làl NOl DÂU : : 7

1. Tfnh dqi di~n cua mau và loqi he? ; 8

II. Mau 9

. Ph\,lI\,lC: Tfnh dqi di~n cua mau 11

. PHÂN 1. NGUON NHÂN Ll/C 13

CHVdNG 1- GIÂo Dl)C 13

1. Tfnh ph6 quM cua n€n giao d\,lc và di~n không di h9C 15

II. San phgm và thành công cua nhà tniè'ng 21

III. Tinh hinh di h9C hi~n nay và kha nang làm chu qua trinhcua n€n h9C duè'ng 29

Kê't luÇl.n ~ 35

CHVdNG II. CÔNG TAc DAY NGHÉ 37

1. Hi~n trqng cua công tac dqy nghê 37

II. cac hinh thûc dqy nghê 40

A. Dào tÇlo trong h~ th6ng hÇ>c dl1èmg 401. Giao d\,lc trung h9c ky thuÇl.t và chuyên nghi~p 402. Giao d\,lc cao dâng và dqi h9c : 41B. Cac khoa dào tÇlo ngoài h~ th6ng hÇ>c dl1dng 431. Cac khoa dào tqO tqi cd s& 452. Cac khoa dào tqo không tqi cd s& 47

III. Trinh de? giao d\,lc-dào tqo 48

A. Trinh dt? van hoa và vi~c theo hÇ>c cac khoa dào tc;lObên cÇlnh hÇ>c dl1dng 49

B. Trinh dt? giao d':lc-dào tÇlo 49Kê't luÇl.n 50

KÉTLUAN 51

5

BLOTBXH/IRD

PHAN 11- LAO DÔNG, VI~C LÀM, DI BIÉN DÔNG 53

CHUdNG 1- VI~C LÀM VÀ TIÉN CÔNG 55

1 C A' 'A l'. d cau Vl~C am 55

A. SI! phân b6 sUc laD di?ng 55B. Hi? gia dinh, thu nh9P và vi~c làm 591. H9 gia dînh và thu nhÇip tü vi~c làm 592. Vi~c làm trong cac doanh nghi~p gia dînh 60

II. Cac âÇic tru'ng cua vi~c làm 61

A. Quan h~ iJâi ngl1èti sù dl:lng laD dçmg và hQ'p dÔng laD di?ng 61B Th '" 1 dA' t' h,,! d' h • .AI' 65di glOn aD çmg va In on ln cua Vl?C am ..1. Thè1i gian laD â9n9 tinh theo tu8n 652. Phân b6lao â9n9 trong nam và tinh 6n â1nh cua vi~c làm 67C. Diéu ki~n lao di?ng 69

III. Tra công laD â9n9 .' 69

Kê't luÇin 73

CHUdNG II - DI BIÉN DÔNG VÀ TIM KIÉM VI~C LÀM 75

1. Tinh linh hoçt cua vi~c làm 75

II. Thay â6i vi~c làm và di biê'n â9n9 theo ngành, theo khu vt!c 78

III. Thay â6i nghé 85

IV. Tim vi~c làm và th&t nghi~p 87

A Nh - d v t Il ' I1d'. d' . .AI' 87. I1ng ÇlC r ng cua ng 1 1 xm Vl?C am ..B. Nhilng ngIldi không di tim ùi~c làm 88C. Thèii gian di tim vi~c làm và nhilng kh6 khan 89D. Vi~c làm Ila thlch 91E. Oie phl1dng phcip di tim vi~c làm 91

Kê't luÇin 93

KÉT LUÂN 94

KÉT LUÂN - MOI QUAN H~ DÀü T~O-VI~CLÀM 95

1. Dào tço và cd cau vi~c làm 95

II. Dào tço và tham gia vào th! tnièmg lao â9n9 97

1. T8m quan tr9ng và ban chat cua âào tço ban â8u 992. Dào tço trong qua trinh làm vi~c làm â8u tiên 101

III D· b·A'..:t A b~' cl - A , h :l ..:t..? 103. 1 len u9n9, 01 lidng nang cao va c uyen uO!.. .

6

LàINOIDAU

Bao cao này trinh bày cac ké"t qua diéu tra vàng hai. cac nguyên tac chuôÇO xuyên suÔt cuç,c diéu tra vàng hai cua h~ thÔng quan sat viE?c làm và nguônnhân Ivc b Vi~t Nam vân là nhû'ng nguyên tac chî ôÇo vàng mç,t cua cuç,c diéutra này. Dva trên cd sb theo dôi liên tl,1C, ôéu ~n cac hoçt ôç,ng phi nông nghiE?Pcua mç,t mâu c6 Ôjnh gôrn nhû'ng hç, gia dinh thuç,c vùng nông thôn và thành thitrên phçrn vi toàn qu6c, rnl,1c tiêu cua cuç,c diéu tra là phat hiE?n nhû'ng thay ô6idiên ra trong cd cau viE?C làrn và nguôn nhân hIc, tù ô6 hiêu Ôtiç1c cac nguyênnhân, nguôn gÔc và cac xu thé". Ban thân ml,1C tiêu cüng xac Ôjnh Ôdn vi cd bancua cuç,c diéu tra là hç, gia dinh. ThVc v~y, hç, gia dinh t~p hQ'p cac ca thê cauthành rnç,t thVc thê vé m~t nhân khâu hQc, giao dl,1c, xa hç,i và kinh té". Ké"t hç1ptâ't ca cac yé'u tÔ này thành mç,t t6ng thê, Ôdn vi hç, gia dinh cho phép theo dôicac bié'n ô6i và cac tac ôç,ng ttidng hl> cua cac yéu tÔ khac nhau này trong dç,ngthai vi mô-xa hç,i và vi mô-xa hç,i và kinh té.

50 vm vèng 1, vèng 2 co nhû'ng diéu chînh nha vé m~t thié"t. ké" và vé m~t

phtidng .phap lu~n. Tntâc tiên, cuç,c âiéu tra không chî t~p trung vào cac hç, phinông nghiE?P rnà càn t~p trung vào cac hoçt ôç,ng phi nông nghiE?P. Ban thâncac hoçt dç,ng này liên quan dén tâ't ca cac hç, gia dinh, ca hç, nông nghiE?P cüngnhti cac hç, phi nông nghiE?P. Vàng hai Ôâ diéu chînh nhti v~y vi kh6 c6 thê tachbçch mç,t cach rô ràng gilta hç, nông nghiE?P và hç, phi nông nghi~p. Nhiéu khi sVphân biE?t này chî mang tfnh chu quan vi, mç,t m~t cac tiêu thûc slt dl,1ng cüngthay ô6i theo dia phtidng, m~t khac vi~c chu ôç,ng chî lva ch9n mç,t loçi hç, giadinh không cho phép phan anh tinh da dçng cua cac hoçt dç,ng b vùng nôngthôn. ViE?c diéu chînh này di kèm theo viE?c diéu chînh vé rnÇlt phtidng phap. Hdnmxa, viE?c giarn di - mà không làm giarn tfnh nhçy bén cua mâu- quy rnô cua rnâunham tço thu~n lqi cho cac vàng diéu tra hàng narn sau này (giarn tü 2000xuÔng càn 1600 hç, gia dinh). Ban thân viE?c ch9n rnâu cüng c6 thay ô6i ôÔi vdivùng nông thôn. Mâu ch9n b vùng thành thi vân giu nguyên (tuy co giam di vé 56ltigng, mâu vàng II thay thé 20% hç, Ôâ diéu tra nam tntâc bang 20% hç, mm ôênam bat ôtiÇ1C nhû'ng bié"n ô6i co thê diên bién trong cd câ'u cua dân cti cüng nhtiviE?c thay thé" nhû'ng thành viên vang rnÇlt). CuÔi cùng, bang hai cüng ôtiÇ1C câ'utruc lçi dê dap (mg nhû'ng âiéu chlnh Vù'a n6i trên.

Mâu vàng 2 cua cuç,c diéu tra là 1601 hç, gia dinh, phân bô trên dia bàn.12 tînh trong toàn qu6c và dtiÇ1C cd câ'u dê c6 thê phan anh tât ca nhû'ng 10çihoçt ôçmg phi nô~g nghiE?P khac nhau.cüng nhti cac thay d6i vé rnÇlt Ôja 1y (thànhthi/nông thôn, thành phÔlân/thành phô hçng trung/thành phÔ nho).

7

BLDTBXH/IRD

Bang 1. Kêt cau cua mdu diéu tra nom 1997 (uàng II)

Vùng sinh1Înh

56 diêm diêuMâu thành thj

MâunôngT6ngs6 h9thâi và kinh tê tra thôn

1 Bac Kçn 5 69 62 131HàN(>i 7 153 34 187

2 Haî Phèmg 5 70 70Haî Ou'dng 3 83 83Nam Djnh 3 54 54

3 Ngh~An 5 75 91 1664 Dà N~ng 6 125 61 1865 Lâm D6ng 3 49 24 73

6 Binh Olidng 3 50 50TPHCM 10 289 289

7 Tiên Giang 8 98 70 168Cân Thd 4 73 71 144

TÔngs6 62 1001 600 1601

I.Tinh d~i di~n cua mâu và lo~i hQ

Dlja trên gïa thié't ràng, vê m~t giao d\lc-dào té;lo cüng nhli vi~c làm, tinhhinh Ci thành th! da dé;lng hdn Ci vùng nông thôn, cuÇ>c diêu tra da uU tiên vùngthành thi. Do v~y, dê c6 thê tién hà~h phân tfch trên phé;lm vi toàn qu6c cüngnhli tat ca cac hOé;lt dÇ>ng, diêu cân thiét là chînh binh cac két qua thu lliÇ1m dligcCi vùng nông thôn dê cac ké't qua chung thu dligc là nhltng ké't qua c6 tinh dén tYtr9ng tht,tc té' cua vùng nông thôn, ca vê m~t nhân khâu h9C cüng nhli vê kinh té'.Vi~c tht,tc hi~n chînh binh này dlja trên cac 56 li~u cua cUÇ>c diêu tra vi~c làm1997 do Trung tâm Thông tin-Th6ng kê Lao dÇ>ng và Xa hÇ>i cua BÇ> Lao dÇ>ng­Thlidng binh và Xa hÇ>i cung cap, trên cd sCi phân b61ao dÇ>ng theo ngành, theokhu Vl,ic d6i vâi tltng vùng.

? ' ?.a vùng nông thôn, trong vèmg 2, màu da thay d6i hoàn toàn. a thànhth!, 20% 56 hÇ> cua màu da dliÇ>'C thay bang hÇ> mâi, 80% 56 hÇ> vàn là hÇ> cü, vi lydo nham 50 sanh vâi nam trli6'c, d6 là nhltng hÇ> da dliÇ>'C llja Ch9n trong nam dâutiên trong 56 nhÜ'ng hÇ> bao gÔm nhltng thành viên là nhltng ngliè'i trong dÇ> tu6ilao dÇ>ng dang c6 vi~c làm, trong d6 hOé;lt dÇ>ng chfnh cua h9 dliÇ>'C danh giathông qua thu nhÇip cua h9, và hOé;lt dÇ>ng là phi nông nghi~p. Nhli vÇiy, 50 v6icUÇ>c diêu tra vê vi~c làm, ~c diêm cua cuÇ>c diêu tra này là làm tang tY tr9ng cuacac hOé;lt dÇ>ng phi nông nghi~p và tY tr9ng cac hOé;lt âÇ>ng Ci vùng thành th!. D~cdiêm này trong cac vèmg diêu tra sau së không con n6i bÇit nUa. Hàng nam 20%.cua màu së thay â6i.

Cach llja ch9n này giai thfch nhltng thay d6i nho mà ta da quan sat dliÇ>'Cvê di~n diêu tra giUa haî cuÇ>c diêu tra- h~ th6ng quan sat và cUÇ>c diêu tra vi~c

làm (bang 1 và 4, ph\ll\lc). Con vê phân b6 cua dân cli thuQc màu da dligc chînhbinh, vê m~t nhân khâu h9c là c6 thê 50 sanh dligc v6i dî~n cua màu trong cUÇ>cdiêu tra vi~c làm (biêu dÔ 1, ph\l l\lc), st,t khac nhau vê gîâi t6i da chî là 1,5% ClmÔi nh6m tu6i. St,t khac nhau giUa haî cUQc diêu tra là không dang kê, và quy

8

BLDTBXH/IRD

mô cua mâu vân âti9'c tôn trQng. CUQc diêu tra vi~c làm là mQt cd sci tham khaomâi nhat thuQc linh V\f.c này, tfnh chat gân gi6ng nhau làm cho cac két qua trinh­bày trong bao cao co th~ ~oi nhti mang tfnh âçi di~n.

Cac hQ gia mnh ââ. âti9'c phân loçi theo mûc s6ng nham 50 sanh giü'a cachQ gia mnh và cho phép phân tfch tinh hinh cac ca th~ là thành viên cua hQ giamnh theo mûc s6ng cua cac hQ này. Cach phân loçi này dl,ta trên b6n nhom bién56: nhà Ci, diêu ki~n s6ng, ti~n nghi trong·hQ gia âinh và cac khoan thu nh~p cuahQ gia mnh (bang 6, ph1.,1l1.,1c). Ba nhom bién 56 ââu tiên âti9'c tfnh trên 50 và thunh~p cüng tfnh trên 50 â~ thu âti9'c chî 56 trên 100 di~m. Cac tri 56 thu âti9'c lçiâti9'c t~p h9'P thành nam nhom co tân suat ttidng âtidng. Nhom 20 nhti v~y lànhom co mûc s6ng thap nhat. NhoIi1 100 là nhom co mûc s6ng cao nhat.

II. Mâu

51,1' phân b6 cac hQ gia âinh theo chî 56 mûc s6ng cho thay, vê cd ban,nhü'ng hQ gia mnh co mûc s6ng thap nhat âang sinh s6ng Ci nông thôn. Tinhhinh (j thành thi lçi hoàn toàn ngti9'c lçi (bi~u âÔ 1). Mûc s6ng noi chung cua cachQ gia âinh Ci vùng nông thôn co chiêu htiâng giam di trong khi âm s6ng ngàycàng âti9'c cai thi~n.

Vê m~t mûc s6ng, bi~u âÔ 2 th~ hi~n rat ré 51,1' khac nhau giùa cac vùng.80% 56 hQ thuQC vùng Trung du miên Bâc và 60% 56 hQ thuQc vùng bâc TrungbQ là nhü'ng hQ gia âinh co mûc s6ng thap nhat (nhom 20 và nhom 40). Ngti9'clçi, miên Dông Nam bQ và cao nguyên miên Trung là nhemg vùng co nhiêu hQ comûc s6ng cao. Hai vùng âÔng bang và ven bi~n miên Trung chiém vi tri trunggian.

Dûng trên phtidng di~n loçi xa hQi-nghê nghi~p, thành thi khac xa nôngthôn (bi~u âÔ 3). (j nông thôn, 60,6% chu hQ gia âinh là nông dân. 51,1' phân b6cac chu hQ gia mnh co vi~c làm phi nông nghi~p cho thay 56 chu hQ là thQ' thucông/ buôn ban nho Ci thành thi cüng nhti Ci nông thôn chiém tY I~ cao hdn ca(bi~u âÔ 4). Can bQ chiém 56 âông hdn Ci thành thi con Ci nông thôn thi ngtim laoâQng không co nghê chiém 56 âông hdn.

Cu6i cùng, bi~u âÔ 5 cho thay 51,1' phân b6 ttidng â6i âÔng âéu cua nhü'ngngtim co vi~c làm và nhü'ng ngtim không co vi~c /àm, gân 2/3 nhü'ng ngtim âangkhông co vi~c làm là tre em và nhü'ng ngtim âang di hQc/âang âti9'c âào tço. Chîco 9% trong t6ng 56 là nhü'ng ngtià'i chtia tùhg làm vi~c.

Ban bao cao này chia làm ba phân. Phân thû nhat xli ly nQi dung giaod1.,1c-âào tço nguÔn nhân 11,1'c. Lao âQng, vi~c làm và di bién âQng là nQi dung cuaphân thû hai. Vdi m6i quan h~ giü'a âào tço và vi~c làm, phân thû ba së là phânt6ng h9'P tinh hinh và qua trinh tién tri~n cua van âê nguÔn nhân l1,1'c và vi~c làmCi Vi~t Nam, co két h9'P nhan mçnh âén nhemg van âé quan trQng nhat hi~n nayvê chinh sach giao d1.,1c-âào tço và vi~<;: làm.

9

BLDTBXH/IRD

0/0

100%

80%

60%

40%

20%

Biiu d6 1. Phân b6 cac he'? theo mtlc s6ng,

thành thi:.nôn thôn

0% +-J1:...._....1""T'".1-_.....:L.,-...L._-...L..,.......--......r'---.......,20 40 60

Chi 56 mùc 56ng80 100

Biiu d6 2. Phân b6 cac he'? theo mtlc s6ng,

theo uùng (% ce'?ng d6n)

- - - Ven bi~n mi~n Trung

---06ng bàng song Ci:/uLong

- •• - Cao nguyên ml~n

Tnung••••• ·Oông Nam b~

---Trung du ml~n BAc

- - - - - ·O<lng w,ng sOngH6ngTrung B(l

10080604020

20 +-+.:l'f:~-.+':-~t--+--..,

40 +---I--f---;;>/'~..,....,t--..,....:..+---;

80 +--+---iJ""----:t-'-,"f;'........,

100 I--r-"ï--r-"""""::I:;~:::!'I

Chi 56 mùc 56ng

Biiu d6 4. L09i xéi hé?i-nghé

nghi~p da chu hé? gia dinh h09t

dé?ng phi nông nghi~p, thành th!­

nôngthôn

• Lao dOng ky th~Vc~nmOnhôa

• Cin b<l chuyèn mOn! ky StI

o Can b<l c~p cao/rgho! I\,l do

IJThq tl,ù cOng/ OOOn ban nh6

IJ Lao d(>ng khôrg cô Iay nghê

20%

OlYn

80%

40%

60%

100%

• Lao d(Jrlg ky thu!lV ch~nmOnhôa

• Can bô chuyên mOn! ky SV

• Nôr9 dan

IJ Thq Ihù công/ OOOn ban nh6

IJ Coin b<l c~p cao/rghê l1,tdo

IJ Lao d(>ngk~ cô Iay rghê

Biiu do 3. L09i xéi hé?i-nghé

nghi~p cua chu hé?,

thành thf-nông thôn.K~làmvi~c100%

90%80%

70%

60%

50%

40%

30%20%

10%0%

Wnh !hi Nôr9 thOn Wnh !hi NOng tllÔn

Biiu d6 5. Phân b6 dân 56 theo h09t de'?ng

Di lIm/dqi vi~ làm2%

KMc (thttetng blnh/lànl~l. 6m. nghia III,! QS)

21J~

Whw8%

Ong kinh nghi4m ngh~

nghi4p9",1,

10

BLDTBXH/IRD

)

PhI} 11}c: Tinh délli di~n cua mâu

Bidu d6 1. Th6p tUeSi, Diêu tra ui~c làm 1997 uà H~ quan s6t 1997

6 9 12 15 15 12 9. 6

>60

60

56-59

55

4>54

3>44

2>34

1>24

0 0 6 9 12 15

N"Nam

>fi)

«J

56-59

55

4>54

35-#

25-34

15-24

15 12 6 0 0

Nam

Diêu tra vi~c làm 1997 H~ th6ng quan sât 1997

Bang 1. Phân b6 dân cl1 thành thVnông thôn, theo uùng, 1997 (%)

Diéu tra viêc Jàm 1997 Hêth6ngquansat 1997Thành thi Nông thôn Cçng Thành thi Nông thôn Cçng

Trung du mién Bac 15,2 84,8 100,0 15,8 84,2 100,0DOng bàng sông HOng 16,4 83,6 100,0 20,2 79,8 100,0Biic Trung b(i 10,7 89,3 100,0 12,7 87,3 100,0Ven bien mién Trung 22,7 77,3 100,0 26,8 73,2 100,0Cao nguyên mién Trung 23,2 76,8 100,0 26,2 73,8 100,0Dông Nam be? 47,6 52,4 100,0 52,0 48,0 100,0DOng bàng sông Ciro Long 15,4 84,6 100,0 15,3 84,7 100,0TO<ln qllôé' 20,5 79,5 JOO,O 22,9 77,1 100,0

Bang 2. Phân b6 dân cl1 theo. uùng thành thi-nông thôn 1997 (%)

Diéu tra viêc 1àm 1997 Hêth6ngquansat 1997Thành thi Nông thôn Cçng Thành thi Nông thôn Cçng

Trung du mién Biic 7,4' 10,5 9,8 6,1 9,7 8,9DOng bàng sông HOng 23,0 29,8 28,4 20,9 24,6 23,7Biic Trung bQ 6,9 14,4 12,9 7,1 14,4 12,7Ven biên mién Trung Il,7 10,1 10,4 12,9 10,5 lUCao nguvên mién Trung 4,6 3,9 4,0 4,9 4,1 4.2Dông Nam b(l 29,9 8,4 12,7 30,7 8,4 13.5DOng bàng sông Ciro Long 16,5 23,0 21,7 17,3 28,5 25.9Toàn quôc 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0

11

BLDTBXH/IRD

Bang 3. Ti I~ hoçrt dé)ng ~heo uùng uà phân b6 theo uùng

Di~u tra vi~c làm 1997 H~ th6ng quan sat 1997

% trong tu6i laoPhân b6 nhü'ng

% trong tu6i laoPhân b6 nhü'ng

ngl1ài trong tu6i lao ngl1ài trong tu6i laodOng

dOng (%)d(>ng

dOng (%)Trung du mi~n Bâc 48,9 9,8 55,6 10,0DÔng b~ng sông HÔng 50,8 28,4 50,7 24,5Bâc Trung b9 46,0 12,9 43,4 11,2Ven biên mi~n Trung 47,5 10,4 47,1 10,6Cao nguyên mi~n Trung 43,8 4,0 57,0 4,9Dông Nam b9 46,8 12,7 47,7 13,2DOng bling sông Cltu Long 47,4 21,7 48,3 25,5Toàn qu6c 48,0 100,0 49,1 100,0

Bang 4. Phân b6 ngl1èii trong dé) tutSi lao dé)ng theo ngành, uùng

Vùng

Trung du mi~n Bâc

DOng bling sông HOng

Bâc Trung b9

Ven bi~n mi~n Trung

Cao nguyên mi~n Trung

Dông Nam b9

DOng bllng sông Cltu Long

Ngành Di~u tra vi~c làm 1997 He? th6ng quan sat 1997

Nông lâm ngLl nghi~p 86,3 85,9-CÔ~g-~gi;i~p' ----' ----- ~ ~~ ~ ~ ~ ~ ~ ~~?~~: ~ ~ ~~~~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ --. -------3,5- ----.. ----. ---Thùcmg ~~i-: ëJi~h -.;v'- - 11,0 ------- -10,7" ----------- --.-ë~~g ------------- -- --. -- -----106:6-- -- --' ------ -------loo,ii ------- .. ----

__~?!1.lJ_ ~~!!l_ !:1~~ !:1~!t}~P ~~~'! ._ 76,0Công nghi~p 7,1 ----------3,8--------------

-Th~g ~~i': d!~h'.;v ---. ------ --:i6~5" ----- ------- -------0-,20,2-- -- --. --------ë~~g -- --. --------. -- -- .-----'106:6- -- --. ---- -. - ---. ----i 00, 0-- •-----.. ----

Nông lâm ngLlnghi~p 63,1 59,6-ëÔ~g-~ghi~p--------- --- ---. -----i6~3 --- ------. --- ----.- --14,1: -------.- --'-Th~g~~i: d!~h -.;v ---. ---. -----26~6 ---------. --- --------.-26,3- --------------ë~~g ------------------ ------ -106:6 -- --- -------- --------i00,cf .- --- --'- -- --

Nông lâm ngLlnghie?p 78,2 61,6-ëÔ~g- ~ghi~p-- ------ -' -- -----. ----(:3" ---- ------- - ------- -16,7"------. -------Th~g~~i: ëJi~h-.;v -- - -'- ----'17 ~5" -- --..-- ---- --- ------ii,7" --. -----. -----ë~~g- --- -. --- ---------- -- -----166:6--.- ----. ---- .-----.-ioo,lf --- -------. --

Nông lâm ngLl nghi~p 32,1 38,7--ëÔ~g-~gh-i~p- --------- -- ---- ---- 23~6 ---- --------- ---------zi,ii ---- ----------Th~g ~~i: ëJi~h -.;v ---- --- ------4(2--- ---' -- --. - ---- -----40,() - - - - -- - -- - - --.-ë~~g- ---- -------. ---- -- ----. --166:6- ---- -------- ------ --ioo,cf ----- ------ --

Nông lâm ngLl nghi~p 63,9 49,2--ëô~g- ~ghi~p- ------- -. -- -----_. -. -9~6 -. ----------. -----. --13,1----- ---------Th~-g ~~i: ëJ-i~h -.;v- --- --- -----27:i- -- -- ---. --- - -. --- --. -3"7","6' ---------- -----ë~~g- -------------- --- ---- ---106:6- --- -- ------- -- ------i 00,cf ---- -- ------'

Bang 5. Y@u t6 dùng di phân loçri hé) gia dinh theo mile s6ng

Nhàb

Di~u ki~n s6ng

Dl,mg C\,l, thiê"t bi dùngtrong hO gia dinh

Thu nh~p

12

Di~n-~~~--_._---_ .. _--_._---_._---_.-~--_._---_._---_._---_._--_.._----._-------_.-

~~~~~6~!~~~~~~:~~~~~:~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~:~~~~~:~~~~~:~~Lo~i nhà bê'p .-S6phÔ~g -thë-û d~u~gii&i-- -- --------- ------ -' -----. -------- ------ -. ------- -------Sb hw và gia tri cùa phLldng ti~n cd gim (xe may, xe ôtô)-Xëd~p:K~~~ok-e~~iciëë~iV-~âü·,-ïVdè~i;â~g:R~diO--C~xëi:tifï~~h;~ây-bdm~~ë:­

Di~n tho~i, may gi~t, Di~u hoà, Bê"p ga, Bêp di~n, Và.Thu nh~p theo d~u ngLtài

PHAN 1. NGUON NHÂN LVC

Hl? thong giao dl,lc và d9y nghê chiê'm mé)t v! tri tr9ng tâm trong qua trinhphM trién nguÔn nhân IVc. ThVc v~y, cac kiê'n thuc do nhà tnièmg truyên â9t làvon kiê'n thuc cd blm, là cd sb, âiêu kil?n âé phM trién cac bé) ph~n caù thànhkhac nhLi nhân kh~u h9C, y tê' và vil?C làm. Chat lLiqng cua công tac truyên â9tcac kiê'n thuc phl,l thué)c phân lém vào chinh sach giao dl,lc và cac gill.Î phap,nguÔn kinh phi, nhLing chat lLiqng truyên â9t kiê'n thuc con phl,l thué)c vào hoànclmh kinh tê' cua cac gia âinh, dja bàn ndi cLi tru cua gia âinh và nguYl?n v9ng cuacac gia âinh.

Phân này trinh bày vê giao dl,lc-âào t90 nguÔn nhân IVc. Tr9ng tâm cuaphân này là cac thành tl,l\.l và cac van âê gây can trong công tac truyên â9t kiê'nthuc và qua trinh diên biê'n cua cac van âê này liên quan âê'n ml,lC tiêu djnh tinhvà djnh lLiqng cua chinh sach giao dl,lc. NhCing thay â6i vê quan diêm và phLidngphap lu~n ap dl,lng trong vong hai cua cué)c âiêu tra thué)c hl? thong quan sM chota nhCing hiéu biê't mâi, co tac âé)ng â~c bil?t tâi công tac phân tich linh VVc giaodl,lc-âào t90. ThVc v~y, thông qua duy tri cach tiê'p c~n hé)/gia âinh, âé)ng thaicua cac hé)/gia âinh là tr9ng tâm cua qua trinh phM triên nguÔn nhân IVc, cué)câiêu tra ââ co âiêu kil?n tiê'p xuc vâi mé)t bé) ph~n dân cLi Vù'a âông hdn, vi.ia âad9ng hdn. TrLi6'c tiên, no cho phép mb ré)ng dil?n sang cac h09t âé)ng phi nôngnghil?P thué)c tat ca cac hé) gia âinh, co nghia là không con tach riêng cac hé)nông nghil?P trong mau. Hdn nUa, mé)t hl? thong chinh binh nham cân âoi âââLi9'c ap dl,lng âé duy tri tinh â9i dil?n cac vùng nông thôn và vùng thành th!. Dov~y, thông qua cac kê't qua cua vong 2, chung ta co mé)t t6ng quan vê hl? thonggiao dl,lc-âào t90. T6ng quan này không bj giâi h9n vê m~t dja Iy và vê m~t xâhé)i h9C, co kha nang t90 dl,lhg 19i mé)t hinh anh t6ng quan gân güi nhat, trungthtjc nhat, co thé, cua thVc tê' nên giao dl,lc âat nLi6'c và trong cac tâng 16'p nhândân.

Phân này âLi9'c chia làm hai chLidng. ChLidng thu nhat trinh bày mé)t cachtoàn dil?n công tac giao dl,lC và cac van âê ~t ra vê m~t t6 chuc cac cd sb nhàtrLièmg và qua trinh diên biê'n cua nên h9C âLièmg: dil?n di h9c, dil?n không âi h9C,cac trinh âé) h9C van â9t âLi9'c và tinh tr9ng chênh Il?ch vê trinh âé), cüng nhLi cactY Il? that thoM h9C âLièmg hil?n nay và muc âé) làm chu qua trinh d9y và h9C,cüng nhLi nhCing kho khan trb ng9i. Cuoi cùng là cac van âê vê nh~n thuc, quandiém' âoi vâi van âê d9y và h9C, g~n Mn vâi muc song. ChLidng thu hai âê c~p

âê'n van âê âào t90 nghê vâi cac hinh thuc, cac phLidng thuc t6 chuc thvc hil?ncông tacâào t90 nghê, trong hl? thong h9C âLièmg và bên C9nh hl? thong h9CâLièmg, cüng nhLi moi quan hl? giUa cac trinh âé) giao dl,lc-âào t90 cua ngLià'i dântrong âé) tu6i lao âé)ng và cac 109i xâ hé)i-nghê nghil?P.

13

BLDTBXH/IRD

Bilu do 1.1. Ngl1à'i dân di hÇ>c

100'1i, r;:::;-:-;r--r--r--:::::~==irlf:::::::;::::J==:l:::::::::J::::::::J:;;:::;;::::;+:;:;;::=:r--T--l90%

80%

70%

60%

50%

40%

30%

20%

10%

0%+---+65+ 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 0-4

Nh6m tu6i

Bilu do 1.2. Ngl1à'i dân di hÇ>c- mi€n B&e

100'Vo -r----r---T"""--'--""'"

80%

70%

50%

40%

30%

20%

10%

65+ 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14

Nh6m tu6i

Bilu do 1.3. Ngl1à'i dân di hÇ>c - miên Nam

5-9 0-4

100% "T""---r---T"""--.-----,...----,.---"""T--......---,----r----r----r----r----,

80%

60%

40%

20%

14

65+ 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14

Nh6m tu6i

5-9 0-4

CHUdNG 1. GIAO OVC

Chfnh chfnh sach giao dl,lc chu dçmg, dU'9'c thl,l'c hi~n mÇ>t cach tI,l' giac,kiên tri và không biét m~t moi qua nhiêu thé h~ da tço nên hinh anh ngày naycua nên giao dl,lc cua Vi~t Nam. Cân thlta nhçm ding trinh dÇ>, mûc dÇ> ph6 cÇipvà thành t1,J\..l dçt dU'9'c cua nên giao dl,lc là rât cao so vâi nhCing nU'é'c cé cùngtrinh dÇ> phat triên kinh té. Cac két qua côa vong hai, cüng nhù' cac két qua cuavong mÇ>t chI là sl,l' khàng dinh thêm. Tuy nhiên, chfnh sach này dang kiên trithl,l'c hi~n ml,lC tiêu xoa nÇn mù chu, ph6 cÇip giao dl,lc tiêu h9C, trung h9c cd sb,tiép cÇin mÇ>t cach binh d~ng-ngay ca khi con cé nhCing hçn ché- b cac câp h9Ccao hdn, nâng cao chât lU'Q'ng thông qua qua trinh dçy và h9C ngày càng cé hi~u

qua cao hdn. Chfnh thông qua vi~c xem xét cac ml,lc tiêu cua nên giao dl,lc màchU'dng này së phân tich chÇ'mg dU'èmg da trai qua cua nên giao dl,lc, nhCing tiénbÇ> da dçt dU'9'c cüng nhU' nhCing vU'OOg mac trb ngçi côn cân vU'Q't qua.

1. Tinh phÔ quat cua n~n giaa dl}c và di~n không di h<]c

Vi~c xem xét anh hU'CJng cua n,ên giao dl,lc cho ta mÇ>t khai ni~m vê vân dêtiép cÇin vâi nên giao dl,lc trong qua khû cüng nhU' hi~n nay trên phçm vi toànqu6c. Không phân bi~t cac trinh dÇ> dçt dU'9'c, vi hi~n nay chU'a phai là thÔ'i diêmdê lÇip luÇin vê kha nang thl,l'c té t6i thiêu tiép nhÇin cua nhà trU'èmg nhU'ng vi~c

xem xét này cho ta mÇ>t tâm nhin t6ng quan vê phçm vi cua h~ th6ng h9C dU'Ô'ngvà qua trinh diên bién theo thÔ'i gian. DI,l'a trên nhCing tiêu thûc khac nhau vê dialy, vê giâi và dô th! héa, vi~c xem xét bU'é'c dâu cho phép ta xac dinh dU'9'c nhCingmûc dÇ> khac nhau vê mÇit chât lU'Q'ng khi di sâu nghiên cUt! nên giao dl,lc. Bang·cach b6 sung tiêu thûc vê mûc s6ng, ta xac dinh dU'9'c cac dÇic trU'ng cua nhCingngU'Ô'i không nam trong di~n và phçm vi cua nên giao dl,lc.

Ba biêu dô sau minh h9a phçm vi dia 19 cua nên giao dl,lc trên phçm vitoàn qu6c (biêu dô 1) và b hai miên, miên Bac (biêu dÔ 2) và miên Nam (biêu dÔ3) thê hi~n nÇ>i dung cua hai chfnh sach giao dl,lc khac nhau cua hai miên trU'âckhi dât nU'é'c th6ng nhat. Trên phçm vi toàn qu6c, xuat phM tü mÇ>t trinh dÇ>tU'dng d6i thap, nên giao dl,lc da cé nhCing tién bÇ> rô nét cho dén nhém tu6i 40­44, vâi tY l~ dçt dU'9'c là 97,2%, tûc là tang hdn 30% trong mÇ>t thé h~. Nhémtu6i tiép theo 35-39 danh dau mÇ>t bU'dc lùi do nhùng thang trâm cua cuÇ>c chiéntranh, vi nhém tu6i này dén tu6i di- h9C (6-10 tu6i) vào nhCing nam 1964 và1973. BU'dc lùi này chI dU'9'c bù dap sau dé mÇ>t cach chÇim chçp. Thl,l'c vÇiy, tacân phai dQ'i dén nhém tu6i 15-19 mâi cé trinh dÇ> tU'dng dU'dng vâi trinh dÇ> cuanhém tu6i 40-44. Dê cÇip dén tY l~ dén trU'èmg chfnh xac (tY l~ tinh), ta nhÇin thaytrinh dÇ> dçt dU'9'c b dây' da là rat cao nên cac tién bÇ> dçt dU'9'c là tU'dng d6i không100 lam. Tuy nhiên, cac biêu dÔ 1.2 và 1.3 cüng cho thay mûc dÇ> chênh l~ch ratrô nét giUa hai miên Nam và Bac và cüng cho ta mÇ>t khai ni~m vê nhCing gi céthê làm dU'~c trên phçm vi toàn qu6c.

15

BLDTBXHIIRD

Bidu d6 1.4. Ngl1di dân di hÇlc . Nam

100%90%80%70'yiJ60%

50%40%30%20%10%

QIXJ

65+ 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 0-4

Nh6m tu6i

Bidu d6 1.5. Ngl1di dân di hÇlc - NCt

100%90%80%70%60%

50%40'1(.30%20').(,

10%0%

65+ 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 0-4

Nh6m tu6i

Bidu d6 J.6. Ngl1di dân di hÇlc - Thành th!

100%90%

80%70%60%

50%40%30%20%10%

0%

65+ 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 0-4

Nh6m tu6i

Bidu d6 1. 7. Ngl1di dân di hÇlc - Nông thôn

100% "T:':-:-:---:r---..--..,--...,.===:=-.,....--~--r--.....,r---..,:---..,..--""ï--,

90%80%70%60%50%40'l\)30%20%10%

QlJl(\

65+ 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14

Nh6m tu6i

5-9 0-4

16

BLDTBXH/IRD

Thl,!'c vÇiy, b ngu'rn nhiêu tu6i, xuat phat tLi me)t trinh de) thap hO'n miênNam (70,2%), miên Bac (63,2%) d9t du'9'c me)t mnh cao dâu tiên trong vong 10nam. Sau khi chùng 19i trong me)t thrn gian ngan, miên Bac 19i tiép tl,lC d9t du'9'ctién be) dé Vu'o'n tâi nhùng mnh cao (tu'O'ng du'O'ng vâi 100% b nh6m tu6i 45-49),Cë3c mnh cao này du'9'c duy tri sau d6 (cac kholmg cach không bao giè>' Vu'Ç1t qua0,7%) cho tâi me)t mûc thuyên giam b nh6m tu6i 15-19 (97,8%), dé sau d6 19iVu'Ç1t lên tâi giâi h9n 99% (99,5% d6i vâi nh6m tu6i 10-14). D6ng thrn vâi diénbién b miên Bâc, diên bién b miên Nam phân nào chÇim hO'n, không dêu dÇ'mcho lâm và nhat là tién be) không nhiêu. Nh6m tu6i 45-49 cling d9t du'9'c me)tmnh cao dâu tiên (94,9%), sau d6 c6 thuyên giam di dôi chut dé Vu'o'n lên me)tmnh cao b nh6m tu6i 15-19 (95,7%) ké tiép theo me)t bu'6'c lùi mâi. Cu6i cùng,cân h.tu y rang tY l~ dén tru'è>'ng chinh xac cua nh6m tu6i 5-9 Ci miên Bâc là76,6% và b miên Nam là 69,7%, ta së trb 19i van dê này sau.

Trên ph9m vi toàn qu6c, tién be) n6i chung là dang ké nhu'ng cling c6nhùng thrn ky suy giam và cüng c6 nhùng mûc de) chênh l~ch khac nhau theovùng dia lY. C6 thé nhin nhÇin qua trinh dién bién trên ph9m vi toàn qu6c me)tcach dé dàng hO'n bang cach dl,l'ng 19i qua trinh theo trinh tl,!' cac nam di hQc,nghïa là cac nam tu'O'ng Ling vâi cac thrn ky cua tu6i dén tru'è'ng (6 -10 tu6i), cuacac nh6m tu6i khac nhau cua ngu'rn dân. Vi~c cac nam di hQc Iy thuyét gân trùngkh6'p vâi me)t s6 sl,!' ki~n chinh tri (De)c lÇip hay Th6ng nhat dat mi6'c), quân sl,!'(chién tranh) hay kinh té (khung hoang kinh té vào cu6i nhùng nam 80) chophép ta xac dinh nhùng thrn ky thuÇin lÇ1i và kh6 khan mà chinh sach giao dl,lc ââtrai qua, nhùng thrn ky du'9'c minh hQa bang nhùng thay d6i cua cac tY l~ di hQc.

Bang 1. Nam dên trl1dng quy dinh cua cac nh6m tue5i khcic nhau

Tu6i vào65+ 60-64 55-59ni'lm97 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 05-09

Ni'lm sinh 1932 - 33-37 38-42 43-47 48-52 53-57 58-62 63-67 68-72 73-77 78-82 83-87 88-92

6 tu6i 1938 - 39-43 44-48 49-53 54-58 59-63 64-68 69-73 74-78 79-83 84-88 89-93 94-98

10 tu6i 1942 - 43-47 48-52 53-57 58-62 63-67 68-72 73-77 78-82 83-87 88-92 93-97

Do vÇiy, qua trinh diên bién chung và mûc de) di hQc không nhùng c6 thédu'9'c phân tich xuat phat tü tu' tu'dng chl d90, ne)i dung tu' tu'dng chu d90 cuachinh sach giao dl,lc mà con du'9'c phân tich thông 'qua cac sl,!' ki~n ho~c cac b6icanh bên C9nh h~ th6ng hQc du'è'ng. Cac b6i canh này c6 thé là nhùng yéu t6thuÇin lÇ1i hay cüng c6 thé là nhùng trb ng9i cho vi~c thl,!'c thi chinh sach giao dl,lc.Cac bién s6 mang tinh dinh tinh khac, không bao hàm y nghïa cua st! ki~n và itnhiêu chûa âl,l'ng me)t sûc m9nh kiên cu'è'ng, vi cék bién s6 này nam ngay trongcac cd cau và cac xu hu'OOg 100 cua xa he)i, tac de)ng me)t cach sâu sâc tâi nênhQc du'è>'ng. D6 là van dê giâi và b6i canh thành th!, nông thôn.

Do vÇiy, hành trinh dân âén hQc du'è'ng cua nam (biéu d6 1.4) và cua nu(biéu â6 1.5) là trai ngu'9'c nhau. Trong nh6m tu6i 65, so vâi ban ââu, sl,!' khacbi~t giCia nam và nu da giam di (84;9% và 50,5%) và â9t du'9'c trong vong 20nam, diêu này c6 nghïa là nu tién be) nhanh hO'n nam vi â6ng thrn v6'i tién be) cuanu, nam cüng â9t du'9'c .me)t s6 tién be). Do v~y, nh6m· tu6i 45-49

17

BLDTBXH/IRD

Biê'u d6 1.8. Nguài chua baa giètdi hçx thea nh6m tue5i

Biêu d6 1.9. Ngu'à'i chu'a baa gièt

di hQc : Nam/nu

65+ 60- 55- 50- 45- 40- 35- 30- 25- 20- 15­64 59 54 49 44 39 34 29 24 19

45

40

20

15

10

5

o

,.....

i Ifh 1 n_n 1 rrTnnf

100IONam 1

90 ONù

80

70

f()

IX,50

40

30

20 Ir10

o ~

65+ 60· 55- 50- 45- 40- 35- 30- 25- 20- 15-64 59 54 19 44 39 34 29 24 19

Biè'u d6 I.1D. Nguèti chua baa giètdi hÇ>c : Thành th!lnông tMn

Biè'u d6 I.11. Nguèti ch Ua baa gièt dihÇ>c: /açIi xéi hQi-nghé nghi?p

100908070f()

(Yb 50

40

3020

10o

,....

Dlm,Q~r-

,.....

--+- Thim~~hi ,J1... ~I"t'" r- I-.

90%

80%

70X,

60%sax,40%30Xl

20%)()%

OX, -rr-- r-l

65+ 60- 55- 50- 45- 40- 35- 30- 25- 20- 15­64 59 51 19 44 39 34 29 24 19

LD KT/CM LD K Nghé Nông dân TTC/B. bàn

Biè'u d6 I.12. Nguèti chua baa gièt di hÇ>c : Muc sÔng

50

40

300/0

20

10

o

20

1--.

1--

40 60r---;80 100

1---

1 1 1 ~IChi s6 mue sÔng

Biè'u d6 1.13. Nguèti chl1a baa gièt di hÇ>c - Muc s6ng theanhOm tUe5i

20%

0%.J---4---+----1----1----1----1----+---.....- .............--~65+ 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19

18

BLDTBXH/IRD

dç1t dU'Q'c tY Il? 96,8% a nam và 95,7% a nu. Tién b9 cua nu trong van dê âi hQcngày càng VÜ'ng chac- bi~u hil?n a nhühg co gang liên tl,lC cua chfnh sach giaodl,lc-do d6 a nh6m tu6i 15-19 nu (97,4%) da VU'Q't nam (95,9%). Thtjc ra stj khacbil?t vê mÇit cd cau da giam di. Tinh hinh cüng diên ra tU'dng ttj giCia thành thj vànông thôn. MÇic dù d9t dU'Q'c nhühg tién b9 n6i chung, tién bQ ngày càng ré nétk~ ca vùng nông thôn cüng nhU' cac mÇit khac bil?t khac, tuy nhiên, tinh tr9ngkhac nhau vê cd cau vân càn teSn t9i. Ty Il? di hQc.cua nam và cua nu d9t mûcxap x1 nhau a nh6m tu6i 40-44, nhurig tinh hinh này'không dU'Q'c duy tri.

Diêu này da h9n ché vil?C ma rQng dil?n ,nhühg ngU'à'i âi hQc và gây kh6khan cho vil?c xac dInh nhühg ngU'à'i không di· h9è. Mo~ach t6ng quat, dil?n nàychiém 8,5% dân 50 trong dQ tu6i lao d9ng (15 tu6i tra lên). Stj phân bo cua 568,5% dân 56 này theo nh6m tu6i (bi~u deS 1.8) làm cho ta IU'u y tO'i nheftlg van dêmà qua trinh tién tri~n cua n6 dÇit ra theo dong thà'i gian cüng nhU' m6i quan hl?cua n6 vO'i bién dân 50. Thtjc v~y, bi~u deS 1 cho chung ta thay qua trinh tiéntri~n cua tinh tr9ng không âi hQc tY Il? thu~n vO'i tinh tr9ng di hQc cua ngU'à'i dân.Bi~u deS 1.8 cho ta thay qua trinh tién tri~n cua tinh tr9ng không âi hQc dU'Q'c dU'ara 50 sanh vO'i chinh ban thân n6, nghia là giCia cac tY Il? cua cac nh6m tu6i vO'inhau. Do d6, chung ta thay cac tY Il? giam m9nh khi chuy~n tü nh6m tu6i trên65 sang nh6m tu6i 60-64. Diêu d6 m9t phàn là do yéu to th6ng kê hQc, vinh6m tu6i trên 65 là nh6m tu6i mà ban thân n6 là mot t~p he)'p cua nhiêu nh6mtu6i. Sau d6 56 IU'Q'ng cua tüng nh6m giam di dêu dÇin tü nh6m tu6i 60-64 chotO'i cac nh6m tu6i 40-44. Ty Il? này 19i tang lên doi vO'i nh6m tu6i 35-39. Ngaycad6i vO'i cac nh6m tu6i tiép theo, khi tY Il? này tiép tl,lC giam, thi n6 cüng khôngchûng ta rang dil?n không di hQc giam âi m9t cach 6n âInh. Hdn nCia tY Il? nàythuoc nh6m tu6i 15-19 19i là 6,8%, âiêu d6 c6 nghia là d6i vO'i nh6m tu6i này, 56ngU'à'i không di hQc da tang lên, trong khi d6, néu ta 50 sanh vO'i 50 ngU'à'i di hQCtrU'6'c dây hay hil?n nay, thi tY Il? này 19i giam di (3,3%).

Stj phân bo theo giO'i cua nhühg ngU'à'i không âi hQc (bi~u deS 1. 9) diên biéntheo nhühg chiêu hU'6'ng trai ngU'Q'c nhau. Néu nhU' vê mÇit t6ng th~, nhCing ngU'à'ikhông di hQc chiém tY Il? 71,5% doi vO'i nu và 28,5% a nam, khi di tü nhühgnh6m tu6i cao hdn dén cac nh6m tu6i tn~ hdn thi cac tY Il? tU'dng Ling 19i daongU'Q'c nhau. Nu chiém 78,3% 50 ngU'à'i tü 65 tu6i tra lên. Nu ch1 chiém 38,4%trong nh6m tU6i 15-19. Tinh hinh bat dàu th~t stj dao ngU'Q'c a dQ tu6i 30-34, dod6 vê mÇit t6ng th~, doi vO'i dil?n không âi hQc, tY Il? a nam (53,5%) cao hdn nu(46,5%).

Néu nhU' trong stj phân b6 nam-nu c6 nhCing thay d6i dang k~ vê mÇit chatIU'Q'ng, thi chfnh stj phân b6 này là mot yéu to b6 sung thêm vào xu thé n6i trQimà ta c6 th~ nh~n thay trong stj phân b6 thành thj-nông thôn. Bi~u deS 1.10 chota thay qua trinh tién tri~n gàn nhU' dêu dÇin cua vùng nông thôn dê tién dàn tO'imûc gàn nhU' chiém da 56 ap dao vê .56 ngU'ài không âi hQc (95,9% thuQc nh6mtu6i 15-19). Tinh hinh này dân tO'i vil?c dm xem xét cac dÇic trU'ng xa hQi và kinhté cua nhCing ngU'à'i này. D6i vO'i cac 109i xa hQi-nghê nghil?P

19

BLDTBXH/IRD

Bidu do /.14. Trinh de? van h6a cua ngLldi dân trong de? tutSi lao d(mg, theo nh6m tutSi

(

15-1920-2430-34 25-2940-44 35-3945-4950-5455-5960-640%+---+---+---+---+----+----+----+----+----+--.;~_l

65+

60%

80%

20%

40%

100% T""""--.,.----r---...,--..,...-..,......,---..,...-,---...,----.----.---"""T'"--......

Bang 2. Trinh de? van h6a cua ngLldi dân trong de? tutSi lao de?ng theo nh6m tutSi

PlTHPTIH

THCSTHCS Tiêu hQ~

Tiêu hQcC6bllng

hoànkhông

hoànkhông

hoànkhông Chu'a bac

, d<;li hQc chlnhhoàn

chlnhhoàn

chlnhhoàn giàâi hQc

chlnh chlnh chlnh

65+ 1,8 7,3 1,0 7,0 4,7 18,9 26,0 33,1

60-64 3,5 7,7 1,4 13,9 12,1 22,3 20,9 18,1

55-59 4,0 13,1 0,7 21,2 4,5 24,7 18,8 13,0

50-54 5,2 17,4 3,9 18,2 6,3 17,9 22,6 8,5

45-49 9,0 14,2 6,8 29,1 8,0 9,7 19,5 3,7

40-44 7,3 20,0 5,6 35,4 5,0 8,5 15,5 2,9

35-39 6,2 19,1 3,9 37,6 6,2 12,0 9,8 5,1

30-34 3,9 23,8 2,6 32,3 10,9 10,3 12,1 4,1

25-29 4,1 26,6 3,3 33,0 10,4 9,6 9,0 4,1

20-24 3,4 17,2 2,6 31,7 17,8 12,0 10,9 4,5

15-19 - 8,2 1,0 26,0 20,0 21,0 17,1 6,8

C6 bllng PTIH THCS Tiêu hQC Chu'a bachoàn hoàn hoàn

d<;lihQcchlnh chlnh chlnh

giàâi hQc

55-59(a) 4,0 17,1 39,0 68,2 13,0

40-44(b) 7,3 27,1.

68,1' 81,6 ' 2,9

25-29(c) 4,1 30,6 66,9 86,9 4,1

(b-a) + 3,3 + 10,0 +'29,1 + 13,4 - 10,1

(c-b) - 3,2 + 3,5 -1,2 + 5,3' + 1,2

20

BLDTBXH/JRD

(biéu d6 1.11), ta co thé thay, trong s6 nhÜ'ng ngtià'i trong dÇ> tu6i lao dÇ>ng,nhting da b6 hÇ)c (chiém 52% t6ng sô), dq.i da s6 (77,7%) là nông dân hay laodÇ>ng nông lâm ngti, cac loq.i càn lq.i khac, theo thu tl,l' giam dân, là lao dÇ>ngkhông co tay nghé và lao dÇ>ng ph6 thông, thg thu công!buôn ban nh6, và cuÔicùng là mÇ>t s6 rat nh6 công nhân ky thu~t.

Vé m~t muc sÔng cua cac hÇ> gia dinh (biéu d6 1.12), sl,l' phân b6 cua cachÇ> gia dinh th~t dang chu y. Khoang gân mÇ>t nUa s6 không di hÇ)c (44,7%)thuÇ>c tâng l6'p ngtià'i co muc s6ng thap nhat (chI s6 20), tâng l6'p co muc s6ngcao nhat (chI s6 100) chI chiém gân 8,5%. Néu gân muc s6ng v6'i cac nhom tu6ikhac nhau, cho thay cac thé h<? tre không phai là nhÜ'ng thé h<? co nhiéu thu~n

lÇ)'i ha'n ca, và nhat là nhom tu6Ï 15-19 trong do 67,1% thuÇ>c nhÜ'ng hÇ> gia dinhtâng Id}) co muc s6ng thap nhat.

Chung ta vù'a xem xét qua nhÜ'ng nét khac nhau liên quan dén van déphat trién, dén qua trinh tién trién và dén nhÜ'ng bién d6i âinh tfnh cua van dé dihÇ)c và cüng vù'a phân tfch mÇ>t cach. chi tiét vé nhÜ'ng ngtià'i không di hÇ)c. Bâygid chung ta së xem xét dén van dé mà ta co thé gÇ)i là san ph~m cua nhàtrtidng.

II. San phâm và thành công cua nhà tnidng

NhÜ'ng nÔ ll,l'c cua chfnh sach giao dvc làm cho vi<?c mb rÇ>ng di<?n di hÇ)ctù' nay trb di gân tién sat t6'i gi6'i hq.n cua no, và nhÜ'ng tién bÇ> co thé dq.t dtigctrong ttia'ng lai chI là nh6 bé, ngay ca khi gi6'i hq.n này cân luôn luôn duy tri, néukhông phai là bj d~y lùi, và ngay ca khi gi6'i hq.n nh6 bé cua nhÜ'ng van dé cd banvé chat ltiÇ)'ng van càn b6 ngo, nhat là van dé di hÇ)c b nhÜ'ng vùng nông thôn conhiéu kho khan. Dé tiép tvc duy tri cach tiép c~n thu nhat, ta cân xem xét tfnhhi<?u qua cua vi~c di hÇ)c thé hi~n qua nhÜ'ng két qua thu dtigc khi di hÇ)c dungtu6i quy âinh, du s6 nam hÇ)c cua tling cap hÇ)C và trinh dÇ> dq.t dtigc cua tat canhÜ'ng ngtià'i trong dÇ> tu6i lao dÇ>ng da di hÇ)c.

Cac két qua hÇ)C t~p cua phân dân s6 trong dÇ> tu6i lao dÇ>ng dtigc phânb6 theo tam trinh dÇ> ttia'ng Ling v6'i cac cap hÇ)C d6ng thà'i co phân bi~t muc dÇ>dq.t dtigc b tling cap (hoàn thành cap hÇ)C co b~mg hay không co b~mg, cap hÇ)Ckhông hoàn chinh bat ké s6 namda hÇ)c) và cac phân ban ky thu~t da dtigcchuyén d6i thành chtia'ng trinh ph6 thông. Cac van bang khac nhau b b~c dq.ihÇ)c và cao d~ng dtigc chuyên d6i thành mÇ>t loq.i bang và là van bang cao nhat,trinh dÇ> thap nhat là trinh d9 thuÇ>c nhÜ'ng ngtià'i không di hÇ)c. Hai biêu d6 trênnêu lên sl,l' phân b6 cua cac trinh dÇ> theo hai cach nhin nh~n. Cach thu nhatphân b6 cac trinh dÇ> m9t cach tY l~ thu~n ngay trong tling nhom tu6i (biêu d61.14), cach thu hai két hw bién dân s6 v6'i trinh dÇ> và cac nhom tu6i (biêu d6

LIS).

Theo sl,l' phân b6 cac trinh dÇ> trong tling nhom tu6i (biéu d6 1.14), ta cothê thay trinh d9 chung tang m9t cach déu d~n cho dén nhom tu6i 40-44: Di~n

21

BLDTBXH/IRD

Bié'u d6 I.15. Tl trçmg dân 56 theo nh6m tu6i và theo trinh dt;> van h6a

15-19

20-24

25-29

30-34

35-39 r----':-.....,."'IIII1.--:;--j"-0'-....

40-44

45-49

50-54

55-59

60-64

65+

o 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 Il

C B1Ing di)i hçx:

.THCS không hoàn ch(nh

22

• PTTH hoàn chlnh

llITH hoàn chÎnh

[J PTTH không hoàn chinh

.TH không hoàn chînh

[JTHCS hoàn chlnh

[JChLla bao già di hçx:

BLDTBXH/JRD

không di hQc và di~n c6 trinh dQ ti~u hQc không hoàn chinh giam méfnh, trongkhi 56 ngtidi c6 trinh dQ cao nhat tang méfnh, d6 là nhLing ngtidi t6t nghi~p caod~ng, défi hQc, ph6 thông trung hQc hoàn chinh và nhat là ph6 thông cd sb hoànchinh. Tinh theo tY l~ cQng d6n (bang 1.2), ta thay 81,6% thuQc nh6m tu6i 40-,44 c6 trinh dQ ti~u hQc hoàn chinh, 61,8% co trinh dQ trung hQc cd sb hoànchinh, 27,1% c6 trinh dQ ph6 thông trung hQc hoàn chinh và 7,3% t6t nghi~p

ph6 thông trung hQc. Sau d6 qua trlnh diên bié'n dé'n nh6m tu6i 25-29 thl khôngra ràng cho lâm: trinh dQ ti~u hQc không hoàn chinh tié'p tvc giam, trinh âQtrung hQc cd sb tié'p tvc duy tri Ci mûc âQ ttioog âtidng và trinh âQ ph6 thôngtrung hQc hoàn chinh tié'p tvc tang nhu'ng tY l~ cua nhLing ngtidi không di hQckhông giam, trinh dQ trung hQc cd sb không hoàn chinh tang lên và trinh dQ caod~ng défi hQc giam di.

Bi~u â6 phân b6 theo dân 56 cho thay nhiêu nét khac. C6 nhiêu di~m dmhill y. Di~m thû nhat là 51! khac bi~t vé tY trQng dân 56 giG'a cac nh6m tu6i khacnhau, 10éfi trü nh6m tu6i tü 65 tu6i trCi lên vi dây là tÇip hQ'p cua mQt 56 nh6mtu6i. D6i vâi công tac phân tich, van 'âé qllan trQng nhat là hii?n ttiQ'ng giam cuanh6m tu6i duâi 25-29 t1l6i, hii?n ttiç1ng này c6 th~ giai thich dtiÇ)'c vi trong thl!c té'cac hQC sinh, sinh viên này van dang con nam ngoài di~n lao âQng. Di~m thûhai, di~m này âa dtiÇ)'c dê cÇip trtiâc dây, â6 là tY trQng nhLing ngtidi không di hQctang lên mQt cach ra ràng, và cüng là ty trQng cua nhLing ngtià'i c6 trinh dQ ti~u

h9c và trung hQC cd sci không hoàn chinh thuQc nh6m 15-19 tu6i, nhLing ngtidinày da không con nam trong hi? th6ng hQc dtiètng. Trü trinh dQ cua nhLing ngtidikhông di hQc, tinh hinh cüng ttioog tl! â6i vâi nh6m 20-24 tu6i. Didm thû ba,âtidng nhiên, không th~ tiên âoan tac âQng cua nhü'ng ngtià'i dang di hQC, là hii?nttiQ'ng giam ra r~t cua nhLing ngtià'i t6t nghi~p cao d~ng và défi hQc thuQc nh6mdtiâi 35-39 tu6i, sau khi 56 ngtià'i t6t nghi~p cao d~ng và défi hQc tü nh6m tu6i60-64 van tié'p tvc tango

Liên quan dé'n qua trinh tié'n tri~n này, hai van âé cd ban dtiçic â~t ra. C6phai tinh hinh di hQc cua nhLing ngtidi trong dQ tu6i lao âQng tü nh6m tu6i 40­44 trb di là thÇit 51! 6n djnh, thÇim chi c6 suy giam tü nh6m tu6i 20-24, hay d6 làmQt d~c tru'ng cua hi? th6ng hQc dtiètng mà chi c6 nhLing hQc sinh thuQc nhü'ngnh6m da qua tu6i mâi c6 th~ di vào cUQc s6ng lao dQng ?

Hai bi~u â6 d&u tiên cho ta hinh anh t6ng hQ'p cua dat ntiâc. Vi~c xem xétnhLing yé'u t6 c6 th~ làm thay d6i 51! phân b6 và phân ph6i cac trinh âQ sé c6 th~

giup ta hi~u ra hdn. Do d6, ta sé xem xét 51! khac nhau giG'a bâc-nam, nam-nu vàgiG'a thành th! và nông thôn.

Cac bi~u âeS 1.16 và 1.17 cho thay hai miên 100, m6i miên âa phât tri~n

cac trinh dQ theo cach riêng dQc dao cua minh - thÇim chi trai ngtiçic nhau dé'nmûc ngéfc nhiên. Nghjch ly â&u tiên c6 th~ thay dtiÇ)'c là nh6m tu6i tü trên 65tu6i: di~n di hQc b mi~n Bâc (36,8% không di hQc) không lân bang Ci miên Nam(29,8%), nhu'ng cac trinh âQ khac thuQc cac cap hoàn chinh thi, n6i chung, Ci

miên Bâc léfi cao hoo, k~ ca b cap cao â~ng défi hQc, trai léfi, b mién Nam, n6i

23

BLDTBXH/IRD

15-19. 20-2425-2930-3435-3940-4445-4950-5455-5960-64

30

20

10 r~~::::j:::::::::",;--,

0.F=::::::::::I==~j::::=-4---=4:":"""-.I-=::::$=::::=:t===i==::::t:::::::;~65+

70

60

50

80

40

Biiu d6 1.17. Trinh d~ ulln Ma cua ngl1ài dân trong de? tu6i 100 d~ng- mi~~ Na~ ..

15-19. 20-2425·2930·3435·394044454950·5455·5960-64

30

20 ~~~~m-~~~:2i'0J;~~t;;~!:lj~~~

60

50

40

100 r::;::-::-::-;17~:;:S::::;-:;M;;:S;-:::-T:r:::;;~r77:::::E;;:-:-:;;:-T7:,:r.::;::;::P:p~;;::::18:;-s:;.0n:;:;::;7.7.190

80

70

15·1920·2425-2930-3435·3940-44454950-5455·5960-64

30

20 l::::===:::=::j::==~

10 1~~~~k:~::=c~=j===j==~~~~=1==::::f~=:=f:::§~~t!~!:§;0o t.65+

40

Biiu d6 1.18. Trinh d~ vdn Ma cua ngl1ài ddn trong de? tu6i 100 d~ng - Nam100 6~Q~;:::::::::r==-r====F===r====r===::::::p::==+====q:::::::~90

80

70

60

50

Biiu d6 1.19. Trinh d~ ulln Ma cUa ngl1ài ddn trong de? tu6i 100 d9ng· Nil100 R;;;;;;:r;;;;0T0Klli~:::::F===f=::':::',,::.. E~'.;::..::p====F:::::::=4~"~'~=1

15-1920-24. 25-2930-344044,. 35-39454950·5455·5960-64

1: ~~~§:E~~;g8~~§~:::jj~~::j:!:=::±~~~f~~~Ë~~=t:~~fJ65+

90

20

80

70

60

50

40

30

24

)

)

BLDTBXH/IRD

chung, cac c&p không hoàn chînh thi lÇii 1&1 hdn. Sau d6, Ci mi~n B~c, cac trinhd9 c6 nhfing bU'6'c tién b9 nhay VQt. Do d6, Ci nh6m tu6i 55-59 ta th&y 84,2% c6trinh d9 tiêu hQc hoàn chlnh và 52,7% trung hÇ>c cd sci hoàn chînh (56,5% và29,5% Ci miên Nam). TInh hinh cüng không khac gi vé'i cac nh6m tu6i oU'é'i 55­59 cho té'i nh6m tu6i 40-44, Ci mi~n B~c, trinh d9 ph6 thông cd sci gân nhU' dÇitmûc ph6 c~p (97,3% tiêu hQc hoàn chînh và 90,7% trung hQc cd sci hoànchînh), trong khi d6, Ci mi~n Nam, tié'n b9 bi chü'ng lÇii là do c6 nhi~u ngU'è'i c6trinh d9 tiêu hQc không hoàn chînh (tûc là c&p này c6 nhi~u ngU'è'i bo hQc) và dod6 chî dÇit tY l~ tU'dng Ling là 68,6%.và 49,5%. Cho té'i nh6m tu6i 25-29, c&pph6 thông trung hQc Ci mi~n B~c phat triên mÇinh (39,1%), trong khi d6 Ci miênNam chî tié'n té'i sat mûc 23,9%. Chinh là trong qua trinh tié'n triên giUa cacnh6m tu6i 40-44 và 25-29 mà ta nh~n ra nghich ly thû hai: Ci mi~n B~c, trinh d9tiêu hQc hoàn chînh giam sut dôi chut tli 97,3% xuÔng 93,4%, trong khi Ci mi~nNam lÇii tié'p tl,lC tié'n b9 và tang tli 68,6% lên 81,8%. Nghich ly cuÔi cûng mà tac6 thê gQ'i lên Ci dây là mûc d9 tÔt nghi~p dÇii hQc. Mi~n B~c dÇit dU'Ç>'c runh cao Cinh6m tu6i 44-49 (11,9%), mi~n Nam Ci nh6m tu6i 35-39 (9,7%). Sau d6, mûcd9 này giam di Ci ca hai mi~n m9t cach không d~u dÇj.n, mi~n Nam phl,lc hÔi dôichut Ci nh6m tu6i 25-29, con Ci mi~n B~c là Ci nh6m tu6i 20-24.

So sanh qua trinh diên bié'n cua vi~c di hQc cua nam (biêu dô 1.18) và cuanu (biêu dÔ 1.19), ta th&y diên bié'n không trai ngU'Ç>'c nhau l~m và cac xu thé' d~urô ràng và dêu dÇl.n. DÇj.c tru'ng cua nh6m tu6i tù' 65 và trên là khoang cach r&t1&1 (Ci trinh d9 tiêu hQc hoàn chînh, nam là 61,6% và nu là 22,1%), khoang cachgiam di tù' tù' - không c6 d9t bié'n - cho dé'n nh6m tu6i 25-29, Ci nh6m tu6i nàynam dÇit tY l~ cao nh&t (87,6%) dê rÔi giam dân xuÔng (82,6%) Ci nh6m tu6i 20­24, trong khi d6 nu dÇit 86,5% Ci nh6m tu6i 25-29 và vU'Ç>'t nam Ci nh6m tu6i 20­24 (87,2%). Ngoài ra, nam con chü'rÎg lÇii hoÇj.c giam sut dôi chut sau nh6m tu6i35-39, Ci trinh d9 ph6 thông cd sci hoàn chînh và ph6 thông trung hQc hoànchînh nu vU'Ç>'t nam thu9C nh6m tu6i 25-29 và Ci trinh d9 tÔt nghi~p dÇii hQc nu ..cüng vU'Ç>'t nam thu9C nh6m tu6i 20-24. Cüng tU'dng tl,l' dÔi vé'i nh6m vüa rè'i ghé'nhà trU'èfng. SÔ nu không di hQc thu9C nh6m tu6i 15-19 it hdn nam, con Cl tiêuhQc và trung hQc cd sci, trinh d9 cua nu lÇii cao hdn nam.

So sanh qua trinh tié'n triên theo vùng: tinh hinh Ci khu VVc thànll thj (biêu .dÔ 1.20) và Ci khu VVc nông thôn (biêu dÔ 1.21) b9C 19 rô m9t khoang cach vê mÇj.tcd c&u giUa hai khu VVc. Thl,l'c v~y, khi quan sat, n6i chung, cac dU'èfng cong trinhd9 d~u c6 cûng m9t dÇing, dû d6 là thu9C phân dang di lên (cho dé'n nh6m tu6i40-44), phân 6n djnh (cho dé'n nh6m tu6i 25-29) hay phân dang di xuÔng, ta c6thê nh~n th&y rang khu VVc nông thôn }uôn c6 khoang cach tU'dng dU'dng vé'im9t c&p hQc. Do d6, khi nh6m tu6i 40-44 thu9C khu VVc thành th, c6 77% Citrinh d9 trung hQC cd sci hoàn chînh, thi khu vvc nông thôn c6 76,8% Ci trinh d9tiêu hQc hoàn chlnh. TU'dng tl,l', trinh d9 cao dàng và dÇii hQc Ci khu VVc thành th,Ci mûc gân tU'dng dU'dng vé'i trinh d9 ph6 thông trung hQc CJ khu VVc nông thôn,trong khi d6 di~n c6 trinh d9 dÇii hQc.CJ khu VVc nông thôn lÇii mong và phân tan.PhÇim vi phân tich cua chU'dng này chtia cho phép ta nh&n mÇinh dé'n thl,l'c té' là

25

BLDTBXH/IRD

15-1920-2425-2930-3435-394044454950-5455-5960-64

10

20

30

40

50

80

60

90

70

Biiu d61.20. Trinh di? van h6a cUa ngtlà'i dân trong di? tu6i 100 di?ng­Thành thi

100 r:::--:-T:---'---,---:::::::::F=====IF===r==:::::::r===r=:::::====I====J." ~

Biiu d6 1.21. Trinh di? van Ma cua ngtlà'i dân trong di? tu6i 100 di?ng·100 ....-~~,.,....., --r- ....-__-..,.---,N:.=ô"-,n=..,;:.:.th..:.:o,,,,·n..:...-_....-__-..,. -.- ..--__---,

TTf:I hodn I1fnh

90

80

70

60

50

40

30

20

10 l====9="--

15-1920-2425-2930-3435-39o L==d===_..L-==:::::±::::~&l~nI1D~Hi::::±====t::::=:::l=====::b===.L--_l65+ 60-<;4 55-59 50·54 4549 4044

Biiu d6 1.22. Thành công cua giao d",c trong dân 56 thui?c di? tu6i 100

dông

DCap không hoàn chlnh

.Cap hoàn chinh không co bàng

DClIp hoàn chlnh co bàng

40%

30%

20%

10%

0% +-...L-......-r--'-....L...,...............L.-,..-lI---'-~""'--'-""T""' ..............._r_......---1......,---1-......r-'I--......."T'"""..............-r-............__1

50%

10.0% T""""T'"""-r---.----r-___r-r---,r--~-,...-""T""'-.....-_r_--r---,.---,.-r---,-"T'"""-~-r--""T""___r...,

90%

80%

60%

70'%

65+ 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19

26

BLDTBXHIIRD

cd cau vi~c làm khu Vljc nông thôn châc h~n chtia dài hoi nhùng trinh dQ hocvan cao nhu' khu Vljc thành th!. MQt diêm dang lu\.1 y khac nlia là 56 lu'çmg rat ldn'nhùng ngu'à'i không di hoc và tiêu hoc không hoàn chlnh Ci vùng nông thôn. Nhtiv~y, vê cd blm càn mQt van dê chtia du'gc giai quyét Ci khu vvc nông'thôn, d6 làvan dê gân vi~c di hoc v6'i vi~c làm dê g6p phàn làm giam,tién t6'i logi tru hi~ntu'çmg bo hoc ngay Ci cap hoc dàu tiên. ,;

Bây gièf, chung ta nghiên cw diêm cu6i' cùng mà chung ta mong m~6n dêc~p t6'i trong phàn này là vê san ph~m cua nhà tru'èfng, vê thành qua cua nhàtru'èfng, tuc là hi~u qua cua hogt dQng hoc du'èfng. C6 thê n6i ding ~i~c dgt du'g~

mQt van bang là mQt minh hoa cho thành công cua hoc sinh da dgt du'gc vanbang do, nhu'ng vi~c thôi hoc gilia cap hoc cua mQt hoc sinh cüng là mQt minhhoa cha that bgi cua h~ th6ng giao dl,lc. Do v~y, co thê phân chia ngu'à'i dâ tLtngdi hoc tru'dc dây ra thành ba 10gi; ngu'à'i da' hoàn thành cap hoc và dâ co vanbàng, ngu'à'i da hoàn thành cap hoc nhu'ng chtia co van bang và cu6i éùng làngu'à'i da bo hoc giùa cap. Vê t6ng thê, nhCing ngu'à'i da tLtng di hoc, cac tY l~tu'dng Ling là 51,2%, 18,2% và 30,6%. Nhu' v~y là hdn mQt nlia 56 ngu'à'i da tLtngdihoc co van bang cu6i cap, nhu' thé là ft, và gàn 'mQt phàn ba da bo hQc giùacap, nhu' thé là nhiêu. SI,l' phân b6 theo nhom tu6i (biêu d6 1.22)'cho th~y mucdQ thành công cua h~ th6ng hoc du'èfng là không d6ng nhat, nhu'ng nhCing biénd6i cua cac du'àng cong cüng l~p 19i nhùng bién d6i cua qua trinh diên bién cuacac trinh dQ dgt du'gc nhu' dâ phân tfch Ci trên (vu'dn lên, chùng 19i, thuyên giamgàn nhu' v6'i cùng logi nhom tu6i). Cac nhom tu6i 35-39 và 25-29 co tY l~ bohoc giùa cap hoc thap hdn. Cac nhom tu6i này dgt du'gc cac trinh dQ cao hdn.D6i v6'i nhom tu6i 15-19 tinh hinh l~i trai ngu'gc. M6i quan h~ này là m6i quanh~ 56 hoc cQng d6n cua cac yéu t6 co anh hu'CJng t6t, xau, nhu'ng dây cüng cànlà mQt diêm tham khao cho chu'dng trinh hành dQng cua chfnh sach giao dl,lc:khi 56 ngu'à'i bo hoc càng giam di thi trinh dQ dgt du'gc cua ngu'à'i dân càng cao.Yéu t6 quyét â1nh tién bQ là làm thé nào giam thiêu tién t6'i logi tru hi~n tu'çmg bohoc giùa cap hoc cua nhùng nhom tu6i khac nhau.Bi~n phap này càn du'gc thl,l'chi~n ngay tù tu6i bât dàu di hoc tiêu hoc.

B6n du'èfng cong (biêu d6 1.23) minh hog dày du vai tr6 qùyét â1nh cuatu6i bât dàu di hoc tiêu hoc d6i v6'i thành công t6ng thê cua nên hoc du'èfng. Khitu6i bât dàu di tiêu hoc càng gàn tu6i quy â1nh thi càng co nhiêu kha nang hoànthành cap hoc' mQt cach binh thu'èfng và co van bang.... Du'èfng cong cua nhùngngu'à'i co van bang barn sM trl,lc 6 tû6i: 87,3% 56 ngu'à'i dêu du'6'i 7 tu6i và 95,3%56 ngu'à'i không qua 9 tu6i trong khi do du'èfng cong cua nhùng ngu'à'i khônghoàn thành tiê~ hoc chi Ci muc 60% và 80,9% d6i v6'i nhCing tu6i tu'dng Ling.

Vi~cxem xét san ph~m và thành'công cua nhà tru'èfng cho phép du'a ramQt 56 két lu~n mang tfnh CI,lC' bQ. T~u'dC tiên, tu nhCing thé h~ nhiêu tu6i dénnhCing thé h~ ft tu6i hdn, qua trinh rigu'à'i dân di hoc dgi trà trong phgm vi toànqu6cdâ tgO ra nhCing bu'dc tién quan trQngrat co y nghia vê m~t nâng cao trinhdQ hoc van. Cac bu'dc tién này hinh nhu' tu'di1g d6i 6n â1!!h ~muc dQ ~99 d6i v6'i

27

BLDTBXH/IRD

Biiu d6 1.23. Thành công cua giao dl,lc uà tu6i vào tiiu hQc(% cQng d6n)

100

l

r:;---' s 1~~ y--~ :

40 =- Y', "" • - t .j.. - -

2~ L.....'-=-_.:.- ._.

---HQC hé! cap \là cô bàng

••••••HQC hé! cap không cô bàng

---Không hQC hé! cap

- - - Bo hQC aTH

5 6 7 8 9 la 11 12 13 14 15

Tu6i uào /ap 1

Biiu do l.24. MlIc dô di hÇ>c cua hÇ>c sinh hi~n nay

100% 1==:::;:::=::::;;:;::;::;;:+==:;:~==:=:==F======l::_-----r-----1

0-4

Ch"a baa glà

5-910-1415-1920-24

0%~_...!!!!b..._25-29

20%

60%

40%

80%

Biiu d6 1.25. MlIc dÇi di hÇ>c cua hÇJc sinh hi~n nay - miên Bdc

1000f, T"':"'------:-~~~I'I"""'~-"":""=:;:=::~=====--~;;:::_-----I-----__,

0-4

Ch"a baa già

5-910-1415-1920-24

O",/, .J,.;.;--_...._­25-29

20%

80%

60"/0

Bié'u d6 1.26. MlIc dé? di hÇ>c cua hÇJc sinh hi~n nay· miên Nam

100% -r--------r-------.....---------,-.--------,----------,

0-4

Ch"a boa glà

5-910-1415-1920-24

O%~~~~~~25-29

80"m

20%

40%

60%

28

BLDTBXH/IRD

nhom tu6i 25-39, càn nhü'ng ngU'à'i dâ rà'i ghé' nhà trU'à'ng nhU'ng Cl dç, tu6i ft hO'nlçi co trinh dç, thap thua rô rE?t 50 vâi lôp ngU'à'i trên. Ngoài nhü'ng van dé vüa

nêu, cac nç,i dung khac déu da dU'9'c dé c~p. Do v~y, hinh nhU' nhü'ng khac biE?tvé cd cau gilta Bâc-Nam dang dU'9C rut ngân, trinh dç, Cl mién Bâc ngày càng 6ndjnh và nâng cao, mién Nam tié'p tt.Ic. tié'n lên và ngày càng bam sat trinh dç, cÛamién Bâc. Cl dây, hinh nhU' co hai nhân t6 chÛ dço, mç,t m~t là cac tac dç,ng cÛamç,t chinh sach giao dl,lc th6ng nhat trong toàn qu6c tü 1975 (tac là bât dâu tünhom tu6i 30-34), và m~t khac là viE?c th6ng nhat mç,t cach hài hàa 56 nam cÛatù'ng cap hQC trong toàn qu6c tü nam 1989. Ngoài ra, sv khac nhau giCia nam-nu~ông nhü'ng co chiéu hU'OOg rut giam mà càn co chiéu hU'âng dao ngU'9c Clnhom tu6i 15-1Q. Càn vé m6i quan hE? thành thj-nông thôn, cân noi rang dây làvan dé càn t6n tçi lâu dài, không nhü'ng vé mûc chênh lE?ch mà càn, và nhat là,nhü'ng van dé 100 cÛa tinh trçng không di hQc, cÛa tinh trçng tre em bât dâu dihQc ti~u hQc nhU'ng 'Cl dç, tu6i cao hO'n tu6i quy djnh và trinh trçng bo hQc giUacap dang t6n tçi Cl nông thôn. Bây già' ta sé di vào phân tich tinh hinh di hQchiE?n nay d~ xem thli qua trinh này cho phép rut ra dU'9c diéu gi trong viE?c làmchÛ nén hQc dU'à'ng.

III. Tinh hinh di hQc hiên nay và khïi nang làm chu n~n' hQcdtidng ,~

Tü· viE?c xem xét qua trinh diên bié'n vé phçm vi nhà trU'à'ng trong diE?n nhü'ngngU'à'i di hQc và nhü'ng trinh dç, dçt dU9C, co th~ bM dâu xac djnh dU'9C nhü'ng xuthé' chung. Nhü'ng xu thé' này ~t ra m~t 56 van dé nhat djnh. ViE?c phân tich cacphU'dng diE?n khac nhau cÛa viE?c di hQc hiE?n nay sé cho phép ta thay dU'9C chiéusâu cua nhü'ng xu thé' này và nhü'ng tié'n bç, dçt dU'9C trong làm chÛ qua trinhnày. Cac tY lE? và cac trinh dç, hQc van dçt dU'9C sé cho phép ta co mç,t yniE?ffi vétiém nang cÛa viE?c d6i mâi ngu6n nhân lvc th~ hiE?n thông qua nhü'ng ngU'à'idang di hQc, và diên bié'n cÛa tu6i bM dâu vào hQc ti~u hQc cüng nhU' diên bié'ncÛa cac tu6i quy djnh vào hQc cac cap khac nhau sé co th~ cung cap cho tanhü'ng chî dàn chinh xac hdn vé qua trinh làm chÛ 56 lU'Q'ng ngU'à'i vào và rà'i ghé'nhà trU'à'ng.

OiE?n di hQc cÛa nhom 5-9 tu6i (bi~u d6 1.24) là 72,5%, toàn bç, 56 nàydéu Cl cap ti~u hQc. Càn diE?n di hQc cÛa nhom 10-14 tu6i là 95,5% trong do36,8% Cl ti~u hQc, 53,7% Cl trung hQc cd Scl và 2% Cl trung hQc ph6 thông. 2,8%dâ rà'i ghé' nhà trU'à'ng. Ngoài ra, cân lU'U y rang 4,5% không di hQc. LiE?u mç,tphân trong 56 hQ. trong tU'dng lai co di hQc hay không? Do lûa tu6i vào ti~u hQcphân tan, ta co th~ gia thié't rang diéu này co th~ làm cho diE?n di hQc cua nhomtu6i 10-14 dçt tâi mûc tU'O'ng dU'dng ~âi diE?n cua nhom tu6i 5-19 (96,7%). Nhom15-19 tu6i càn co 1,5% hQc sinh ti~u hQc, 15,6% trung hQc cd Scl, 1,1% trungca~ ky thu~t, 28,9% trung hQc ph6 thông và da co 3,5% cao ~ng dçi hQc. 46%dâ ké't thuc hành trinh hQc dU'à'ng. OiE?n di hQc cÛa nh6m tu6i 20-24 là 95,9%trong do co 0,6% trung cap ky thu~t, 1,5% trung hQc ph6 thông, 6,6% dçi hQc

29

BLDTBXH/IRD

Biiu déS 1.27. Tu6i uào /&p 1, nhilng nguèti tru&cdây uà hi~n dang di hç>c

~., ............. _...

7 ...7

.• •••••TnKic dây.,

1-

7,·' Hi~n nay

~

100

80

60%

40

20

o5 6 7 8 9 10 Il 12 13 14 15

Tu6i

Biiu déS 1.28. Tu6i uào /&p 1,nhCtng ngudi tru&c dây uà hi~n

dang di hç>c- 15-19 tu6i

Biiu déS 1.29. Tu6i uào hç>c /éfp 1cua hç>c sinh hi~n dang hç>c

/&p 1-6-10

~ .....'....1....

7/ .• _. _.• Tniélc dây

--Hi~nnay 1---):[1'

Z"-.'",'"

T ----L6tJ1-, ... ---- L6tJ6

l --L6tJ10

V

100

80

60

40

20

o5 6 7 8 9 10 11

100

80

60

40

20

o5 6 7 8 9 10 Il 12 13

Biiu déS 1.30. Tu6i uào /éfp 1, hç>csinh hi~n nay, Bdc-Nam

Biiu déS 1.31. Tu6i uào /éfp 1,nam-nCt

100 .....---------,_.,..~.._-+----4-+ï

5 6 7 8 9 10 11 12 13

-Nu

~Nam

40 li20

o

/ Ih"","1 Mi~n Bâc

~Mi~nNam

80 .l--.,....,..,,4::---------..1

60 .J---J:J!----.-------,-----.,

40 +----II---~

20 .J---I-----L J---.....,O+-tlh-----r-...---r---..-..----.---..----'

5 6 7 8 9 10 Il 12 13

Biiu déS 1.32. Tu6i uào /&p1, hç>c sinh hi~n nay. thành thi - nÔng thôn

jJ"kkflThành thj

......... Nôngthôn

1009080706050403020100

5 6 7

30

8 . 9 10 'Il 12 13

BLDTBXH/IRD

và 87,2% da rè'i ghé' nhà tnièmg. Cac tY le? và cac trinh de;> dçt dligc cua hai nh6mtu6i sau (20-24 và 15-19) làm cho ta nghï rang trinh dÇ> cua nhÜ'11g ngliè'i laodÇ>ng trong tlidng lai së không giam sut, ngligc lçi, càn c6 th~ tang lên me;>t cachtY le? thu~n. Do v~y die?n 28,9% trung h9C ph6 thông cuanh6m tu6i 15-19 tié'ngân sat die?n 19,8% ph6 thông trung h9C cua nh6m tu6i 20-24 là nhÜ'11g ngliè'idâ rè'i he? th6ng h9C dlièmg. Ta c6 th~ l~p lUçm me;>t cach tlidng tv và lçc quan vênhom tu6i 10-14. Do vÇiy, mÇ>t van dê 100 dçt ra së co thê không phai là van dêthuyên giam cua cac trinh de;> dçt dligc mà là van dê thljc trçng cua me;>t s6 100h9C sinh nam Ci ngoài de;> tu6i quy â1nh. Do do, cac h9C sinh ti~u h9C hie?n naythuÇ>c ba nh6m tu6i (tù' 5-9 dé'n 15-19) và cüng tliO'ng tlj d6i vâi trung h9c ph6thông (tü 10-14 dé'n 20-24). Vi nhÜ'11g 19 do riêng mang tfnh chat Cl,lC be;>, de;> tu6icàn phân tan hdn Ci b~c cao d~ng và dçi h9C (tù' 15-19 dé'n 45-49).

50 sanh h9C sinh hie?n nay cua miên Bac (bi~u dt> 1.25) và miên Nam (bi~u

dt> 1.26), ta thay c6 slj khac bie?t ré re?t vê die?n di h9C. D6i vâi b6n nhom tu6i tù'20-24 dé'n 5-9 cac tY le? tliO'ng Uhg là 99,8%, 97,8%, 99,5% và 76,6% Ci miênBac và 93,1%, 95,7%, 92% và 69,7% Ci miên Nam. D6i vâi cac nh6m tu6i trehdn, cac tY le? phan anh nhÜ'11g kh6 khan Ci miên Nam khi du'a tre di h9C ti~u h9Csâm và tranh vie?c de;> tu6i di h9c cac cap qua phân tan (ti~u h9C trai dài ra banh6m tu6i so vâi hai Ci miên Bac). Tuy nhiên, d6i vâi cac nh6m tu6i 20-24 và15-19 die?n h9C cao d~ng và dçi h9C Ci miên Nam cao hdn Ci miên Bac.

Cac xu thé' xac â1nh dligc trong qua trinh so sanh cac trinh de;> dçt dligccua dân s6 trong dÇ> tu6i lao de;>ng nam nu dligc kh~ng â1nh thông qua s6 h9Csinh hit?n nay. Né'u nhli, va lçi, cac tY 'lt? di h9C cua nh6m tu6i 5-9 và 10-14 Ci nuchu'a bang Ci nam (69,6% và 93,3% so vâi 75,5% và 97,2%) thi ngligc lçi tY le?này thue;>c nh6m tu6i 15-19 Ci nu lçi cao hdn (97,4% so vâi 95,9%). Diêu này c6th~ là do nu di h9C mue;>n hdn. Tuy nhiên, Ci nh6m tu6i 10-14 nu Ci trung h9C cd

sci lçi dông hO'n và nu Ci trung h9C ph6 thông cüng sâm hdn (59% và 2,8% so vâi49,3% và 1,3%). Ty le? cua nu h9C dçi h9C Ci nh6m tu6i 20-24 cüng cao hdn(8,4% so vâi 5,1%).

Thông qua s6 h9C sinh hie?n nay, khoang cach nông thôn-thành thi dligcnêu trong phân II hinh nhli không c6 dau hie?u thuyên giam. 0 cùng me;>t nh6mtu6i, diêu dê nhÇin bié't là nông thôn v~m càn chÇim hdn thành th! gân mÇ>t caph9C, tù' tY lt? di h9C thuÇ>c nh6m tu6i 5-9 (70,9% Ci nông thôn so vâi 80,5% Cithành thj) cho tâi trinh dÇ> dçi h9C cua nh6m tu6i 15-19 (1,6% so vâi 10,7%).Ngoài ra, Ci vùng nông thôn tu6i di h9C càn phân tan qua mûc so vâi tu6i quyâ1nh là diêu rat dê nh~n thay.

Phân phân tfch tù' dâu cho tâi nay cho phép suy ra rang cac trinh de;> n6ichung co ve nhli thuyên giam chi mang tfnh hinh thûc, ngligc lçi cac xu thé' cuaqua trinh diên bié'n theo cac bié'n s6 da sU' dl,lng c6 th~ co kha nang dligc duy tri.Hinh nhli, công tac quan 19 tu6i di h9C cua h9C sinh Ci cac cap là me;>t yé'u t6 quantr9ng d~ danh gia slj khac nhau cua qua trinh quan 19 giao dl,lc. Chung ta së

31

BLDTBXHIIRD

Biiu do 1.33. Ty lift hç>c sinh thuÇ>c tu6i quy dinh trong cele cêip, B6c­Nam

1009080706050403020100

1 2 3 4 5 6

Lop

7 8 9 10 11 12

--Toànqu6c

-Ir-Mi~n Bâc'

-e-Mi~n Nam

Biiu do 1.34. Ty l~ hç>c sinh thuÇ>c tu6i quy dinh trong cac cêip, nam-nii1009080706050403020100

1 2 3 4 5 6 7Lop

8 9 10 11 12

--Toànqu6c

-e-Nam

Biiu do 1.35. Ty l~' hç>c sinh thuÇ>c tu6i quy dinh trong cac ceip,thành thi-nông thôn

32

1009080706050403020100

1 2 3 4 5 6 7Létp

8 9 ~o 11 12

--Toànqu6c

-Ir-Thành thj

-e-NOng thOn

BLDTBXH/IRD

nghiên cûu van dé này thông qua hai tiêu thuc, tu6i bliâc vào nam h9c dâu tiêncua tiêu h9c và tY l~ cua tu6i "hÇ1p phap"trong nhühg nam khac nhau Ci cac caph9C.

Vi~c 50 sanh tu6i bliâc vào nam h9C dâu tiên cua tiêu h9c cua nhühgnglim da di h9C trliâc dây và cua nhühg nglim dang di h9c (biêu d6 1.27) cho thayco stj khac nhau rat lân vé mÇit chat lli9'11g trong công tac làm chu qua trinh dambao diéu ki~n thuçm lqi h9C sinh co. diéu ki~n di h9C dli9'c liên tl,1c. Thtjc vÇiy,75,4% 56 h9C sinh hi~n nay da vào tiêu hQc tü dliâi 6 tu6i dê'n 6 tU6i, 94% ââ.vào h9C tiêu h9c tü dliâi 7 tu6i dê'n 7 tu6i và cac tu6i bM dâu di h9C không phântan qua tu6i '11. D6i vâi nhühg hQc sinh trliâc dây noi chung, cac tY l~ tlidng Linglà 40,4% và 77,1% và cac tu6i di hQc phân tan cho tâi 15 tu6i và trên 15 tu6i.Vi~c 50 sanh trong cùng m(>t nhom tu6i, nhom tu6i 15-19 này thu(>c· nhühg namcua d(> tu6i di h9C (biêu d6 1.28). Nhom tu6i này gân nhli dli9'c chia thành haiphân gân déu nhau g6m nhühg nglim trliâc dây da tüng di h9C và nhü'ng nglimhi~n dang di h9C. Vi~c 50 sanh này giup ta hiêu ra thêm nhiéu diéu khac m1a.M(>t mÇit, cac tu6i b~t dâu vào tiêu h9C cua nhühg nglim da tüng di hQc trliâc ââythlièmg cao hem là tu6i b~t dâu vào tiêu h9C cua nhü'ng nglim dang di h9C, mÇitkhac cüng danh dau m(>t bliâc tiê'n b(> trong vi~c tn~ hoa 50 vâi nhÜ'ng nglim ââ.tüng di h9C trliâc dây. Dlièmg cong cua nhü'ng nglim hi~n dang di h9C thu(>cnhom tu6i 15-19 kha gân vâi dlièmg cong cua tat ca nhü'ng nglim cùng nhomtu6i ââ. rm ghê' nhà trlièmg.

Nê'u ta lay (biêu d6 1.29) cac tu6i tuyên sinh vào lâp 1 (nam dâu tiên cuatiêu h9C), vào lâp 6 (nam dâu tiên cua trung h9C cd sci) và vào lâp 10 (nam dâutiên cua trung h9C ph6 thông), ta së co ngay m(>t y ni~m chfnh xac hem vé vai trocua tu6i tuyên sinh trong su6t hành trinh h9C dlièmg cua cac nhom tu6i thôngqua cac cap khac nhau cua h~ th6ng giao dl,1c ph6 thông. Trliâc tiên, ta thayràng tY l~ 56 nglim hi~n thu(>c cac tu6i tü dliâi 7 tu6i dê'n 7 tu6i vào h9C lâp 1 làthap hdn ca (84,45% 50 vâi 96,7% Ci lâp 6 và 99,4% (j lâp 10). Ngoài ra, tu6ivào lâp 1 con phân tan hem (5 dê'n 13 50 vâi 5 dê'n 8 Ci hai lâp khac). Bàng cachphong doan ràng cac nhom tu6i b~t dâu h9c lâp 6 và lâp 10 co cùng cau trucvâi cau truc tu6i cua lâp 1 hi~n nay, ta co thê kê't luÇin vi~c vào lâp 1 s6'm së tç.othuÇin lqi hem cho vi~c kéo dài cu(>c dm h9C dlidng nhli thê' nào. M(>t mÇit, chfnhlà cac trlidng hw bo h9C gil1a cap và thôi h9C cu6i cap làm cho cac lâp 6 và 10hi~n nay không con hQc sinh trliâc dây da vào hQc lâp 1 Ci d(> tu6i trên 8 tu6i(trên toàn qu6c ch~c ch~n là con), mÇit khac, tY l~ cua nhühg nglim dliâi 7 tu6idê'n 7 tu6i trliâc dây da vào hQc lâp 1 và hi~n dang h9C lâp 10 thi cao hdn 50vâi nhühg nglim hi~n dang h9C lâp 6.

Nhli vÇiy, nê'u ta chap nhÇin lÇip luÇin cho ràng, khi vào tiêu h9C, cac nhomcao hdn tu6i quy âjnh và d(> tu6i phân tan làm chÇim và làm soi mon cac nhomh9C sinh, thi ta co thê nhÇin biê't ngay dli9'c ngu6n g6c cua tinh hinh cüng nhlicac bat binh dâng ââ. dli9'c xac âjnh (j trên gil1a B~c-Nam và gil1a thành thi-nôngthôn. Ta cüng co thê nhÇin biê't dli9'c ngay yê'u t6 quyê't âjnh làm cho nu du6i kip

33

BLDTBXH/IRD

nam trên con dtièmg hQc vân. Do d6, gim 100% hQc sinh hi~n nay dang hQc ldp1 b miên B~c (bi~u dÔ 1.30) dêu ââ vào hQc b de> tu6i dti6'i 7 tu6i dé'n 7 tu6i, conb miên Nam thi chI d9t du'Q'c tY l~ này (99,7%) b de> tu6i dtidi 9 dé'n 9 tu6i. CachQc sinh hi~n nay b thành th! (bi~u dÔ 1.32) n6i chung dêu di hQc ldp 1 s6'm hdn(99% dti6'i 7 dé'n 7 tu6i) 50 v6'i hQc sinh b nông thôn (81,4% thue>c cùng nh6mtu6i). Cu6i cùng, bi~u dô tuy~n sinh vào ldp 1 cua nam, nu (bi~u dô 1.31) chothây né'u nhu', b de> tu6i du'6'i 6 dé'n 6 tu6i nam là 76,6% và nu là 64,8% thi Ci de>tu6i dtidi 7 dé'n 7 tu6i tY l~ nu cao hdn (87,4% 50 v6'i 81,9%) và nu con kha hdnCi de> tu6i du'6'i 8 tu6i (99,7% 50 vdi 92,7%).

Sau ldp 1, qua trinh diên bié'n Ci cac ldp và b cac câp là sV Rh6i ké't h9'PgiCia lên ldp, lliu ban và bo hQc. Lliu ban làm cho de> tu6i cua hQc sinh tang lên(già di) nhung bo hQc, phttn 100 là nhühg hQc sinh qua tu6i, 19i làm cho tu6i cuahQc sinh güiîm di (tn~ h6a). D6i vdi m6i ldp cua câp hQc, bang cach ce>ng thêmhay b6't di 1 tu6i vào tu6i quy dinh (vi dl;! vdi ldp 1 tu6i cua hQc sinh là 5,6 và 7tu6i), ta c6 th~ theo déi mÇ>t cach dê dàng thai dÇ> và nh~n thûc cua tùhg nh6mhQc sinh khac nhau.

Cac bié'n d6i B~c-Nam trong vi~c làm chu và không ché' tu6i quy dinh(bi~u dÔ 1.33) diên bié'n mÇ>t cach song song và giam me>t cach dêu d~n khichuy~n tù ldp 1 dé'n ldp 5, miên B~c không ché' và làm chu t6t hdn. Khoangcach quan trQng Ci ldp 1 (92,9% và 63,2%) thu nho 19i khi vi~c làm chu và kh6ngché' de> tu6i quy dinh vào cac ldp ngày càng giam. ThVc ~y, Ci ldp 5, tY l~ ttidngÛl1g là 47,3% và 38,3%. Vi~c chuy~n lên trung hQC cd sb làm giam s6ltiçmg cuacac nh6m hQc sinh và chfnh nhü'ng hQc sinh tn~ hdn·là nhü'ng ngu'à'i tié'p tl;!c dihQc. Do v~y Ci ldp 6, ta nh~n thây vi~c kh6ng ché' dÇ> tu6i quy dinh d9t tié'n bÇ> rénét và mÇ>t tinh hinh dao ngu'Q'c nhât thà'i 50 vdi lôgich mà ta vüa stt dl;!ng (76,7%d6i vdi miên B~c và 84,1% d6i vdi miên Nam). â ldp 7, mién B~c 19i Quay trCi 19i'dlnh cao (94,3%) trong khi mién Nam 19i tl;!t xu6ng (76,7%). Tinh hinh b ldp 9l~p 19i tinh hinh cua ldp 6 d6i vdi ca hai mién (78,2% d6i vdi miên B~c và 73,3%d6i vdi miên Nam). Ldp 10, nam dttu tiên cua trung hQc ph6 thông, ghi nh~n

nhü'ng tY l~ rât cao (97,6% và 84,9%) cac tY l~ này chI dtiQ'c duy tri b miên B~c,

con b miên Nam 19i tl,It xu6ng rTIe>t cach rât rô nét.

N6i chung, hành trinh cua nam-nu (bi~u dÔ 1.34) cüng theo cùng mÇ>td9ng nhti bi~u d6 trti6'c, tûC là thuyên giam dêu b cac ldp ti~u hQc, vu'dn lên bnhü'ng nam dttu cua trung hQc cd sb và con vu'dn cao hdn nhling trai ngtiQ'c nhaub ph6 thông trung hQc. Diêu dang lliu y hdn ca là tY l~ nu cao hdn b cac ldp tü 1dé'n 3,7 và 8 sau d6 tù 10 dé'n 12. D6i v6'i ldp 10 và 12 tY l~ này d9t 98,2% và98,8% 50 v6'i 83,6% và 56,7% b nam. D6i vdi thành th! và nông thôn, khoangcach cüng tu'dng tl! nhu' ta da nh~n xét. Cac khoang cach này thu'dng nho hem bnhü'ng ldp nam thû nhât và thû hai cua tùhg câp.

34

BLDTBXH/IRD

Kê't Lu~n

Trong chtidng vê giao dl,lc, xu&t phat tü phân tfch ph9m vi và lmh htiemgcua nhà trtièmg và cac trinh dÇ> d9t dti9'c cua ngtià'i dân, chung ta da bM dâu xacâ1nh dti9'c cac xu thé'. Chung ta ding da di tim nguyên nhân và ngu6n g6c thôngqua phân tfch slm ph8m và thành công cu~ nhà trtiàng cüng nhti tinh hinh di h9Chi~n nay và mûc dÇ> kh6ng ché', làm chu qua trinh d9y và h9c. Do VÇ1Y, hinh nhtitrong s6 nhÜ'ng xu thé' mà ta nhÇ1n bié't mÇ>t cach dê dàng, thi xu thé' dâu tiên làxu thé' suy giam vê trinh dÇ> cua thanh niên trong dÇ> tu6i lao dÇ>ng không dti9'ckh~ng â1nh, nhu'ng ngti9'c 19i, cac xu thé' khac - trinh dÇ> tuy chtta thuân nh&t cuamiên Bâc và miên Nam dang nhfch 19i gân nhau, mûc dÇ> khac nhau vê cd c&ugiCia nông thôn và thành thi vân càn t6n t9i, và cu6i cùng là nu du6i kip nam vàVtiQ't nam - 19i dti9'c kh~ng â1nh. Vi~~ cac xu thé' sau dti9'c kh~ng â1nh và xu thé'dâu tiên không dti9'c kh~ng â1nh dêu bât ngu6n tù' mÇ>t lÇ1p IUÇ1n mà yé'u t6 quyé'tâ1nh là vi~c kh6ng ché' và làm chu tu6i bât dâu vào ti~u h9C. Vi~c làm chu vàkh6ng ché' tu6i vào ti~u h9C (j mûc dÇ> khac nhau së 19i c6 tac dÇ>ng dé'n tu6i hQ'pphap vào cac c&p khac và do VÇ1Y dé'n vi~c tham gia vào th! trtiàng lao dÇ>ng sâmhdn, binh thtièmg hay mUÇ>n hdn. Do VÇ1Y, cac khoang cach và cac b&t binh âângtrong st! nghi~p phat tri~n giao dl,lc dêu bât ngu6n tü g6c, nghia là m6i quan h~

gân b6 gifta nhà trtièmg và gia mnh trong dé, hinh nhti, mûc s6ng cua gia dinhd6ng mÇ>t vai trà quan tr9ng d6i vâi vi~c di h9C cua con em minh.

35

BLDTBXH/IRD

Bidu /.36. Dçzy nghê dia ngllè1i dân trong dÇi tUcSi 1ao dÇingtheo nh6m tucSi

60-64

50%45%40%35%30%25%20%15%10%5% -t=m••O%.J==~

65+ 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19

Bidu d6 /.37. pçzy nghê. Thành thj

15-1920-2425-2930-3435-3940-4445-4950-5455-5960-64

5%

0% +----+-----l---+----+------Jf----+----+-----lf----+---~

65+

sax,45% Tra lèti không40% qua d 0 tgo '

35%

30%

25%

20%

15%

10% •••

Biêu d6 1.38. Dçzy nghê. Nông thôn

sax.45%

40%

35%

30%

25%

2001,

15%

1Œl>

5%

0%

Tra lèti k ông quadà tgo Bên cgnh h~ th6ng ÇlC

duèm tgi cd sÔ'

65+ 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19

Bang 1.2. Phdn b6 chung cuo cac hinh thuc dC;Zy nghê theo cac biê'n

Bên c~nh h~Bên c~nh h~

TH chuyên D~y nghê sau th6ng h<;>c Tra lèti khôngD~i hÇlC

nghi~p ti~u hÇlcth6ng hÇlc

dlldng không qua dào t~odllèmg t~i cd sc!

t~i cd sc!

Chung 5,0 2,9 0,0 6,4 4,0 81,6

Thành thi 15,3 5,9 0,2 10,7 6,1 61,8

Nôngthôn 2,5 2,0 - 5,4 3,3 86,8

Nam 5,5 3,2 0,0 7,8 4,8 78,6

NÜ' 4,5 2,4 0,1 5,1 2,9 84,9

Miên Bâc 4,6 4,6 0,1 5,7 1,4 83,6

Miên Nam 5,4 1,3 0,0 7,1 5,9 80,3

36

CHVdNG II. CÔNG TAc DAY NGHÊ

Chung ta vùa xem xét nhG'ng khfa cq.nh khac nhau cua công tac giao dvcmÇ>t cach t6ng quan vê duy tri và phat tri~n tiêm nang nguÔn nhân hjc b~ng cach

xem xét cac m6i quan he? dang diên ra trong nÇ>i bÇ> cac cd cau t6 chûc và tfnhnang dÇ>ng cua he? th6~g giao dvc, giÜ'a chfnh sach giao dvc và thai dÇ>, nh~n thûccua gia rnnh. Vie?c phân tfch công tac dq.y nghê không giéng nhu' phân tfch công

tac giao dvc. Thljc v~y, công tac dq.y nghê g~n vâi ca linh vljc h9c du'dng và ca

linh vljc ngoài h9C du'dng, ngay ca khi linh vljc hQc du'dng luôn luôn là van dêgéc. M~t khac, công tac dq.y nghê g~n trljc tié'p nhiêu hdn vâi s~m xuat và do d6san phSm cua dq.y nghê là bÇ> phân cau thành cua linh vljc kinh té'. Trong

chu'dng này, công tac dq.y nghê së du'gc dê c~p tâi thông qua ba cach tié'p c~n,

tru'6'c tiên d6 là hie?n trq.ng và qua trinh phat tri~n cua công tac dq.y nghê theothà'i gian, sau d6 là cac hinh thûc h9C nghê, cac thành phân d6ng vai tro chu

chét và cac cd quan làm công tac dq.y nghê khac nhau, và cuéi cùng là qua trinhtié'n tri~n cua cac trinh dÇ> giao dvc-dào tq.o cua ngu'à'i dân trong dÇ> tu6i lao dÇ>ng.

I. Hi~n tr~ng cua công tac d~y ngh~

à dây chung ta â1nh nghia cô.ng tac dq.y nghê là t6ng thê cac hinh thûc,phu'dng thûc, phu'dng tie?n dùng d~ truyên dq.t cac kié'n thûc ly thuyé't và thljchành gân Iiên vâi mÇ>t hoq.t dÇ>ng san xuat nào d6. Diêu d6 c6 nghia là, mÇ>t m~t

dé là cac khfa cq.nh ky thu~t nghê nghie?p cua ban thân he? théng giao dvc, vàm~t khac là tat ca cac dq.ng, cac hinh thûc dq.y nghê và dào tq.o nghê du'gc SLt

dvng d~ dq.y nghê ngoài he? théng h9c du'dng. Do d6 b bu'6'c này, cac hiêu bié't

chi thu nh~n du'gc thông qua vie?c thlJ'c hành mÇ>t nghê không du'gc coi là h9Cnghê khi ngu'à'i du'gc hai tra là'i không thÙ'a nh~n d6 là h9c nghê, d6 là tru'dngh9'P cua 96% lao dÇ>ng nông nghie?p c6 ké't h9'P làm nghê phv cua mâu âiêu tra.Do d6, vie?c xem xét hie?n trq.ng cua công tac dq.y nghê së sLt dvng hai loq.i 100,

loq.i dào tq.o trong he? th6ng h9C du'dng và loq.i dào tq.o bên cq.nh he? th6ng h9Cdu'dng; b trong nhà tru'dng, Iq.i chia thành tù'ng cap; bên cq.nh he? th6ng h9c

du'dng, Iq.i chia thành dào tq.o tq.i cd sb và ngoài cd sb.

Yé'u té dâu tiên (blmg 1.2) cho ta thay tY tr9ng rat 100 cua nhG'ng ngu'à'i

dang c6 vie?c làm tra là'i không qua dào tq.o (81,6% t6ng 56 nhG'ng ngu'à'i dang c6vie?c làm). TYle? nhG'ng ngu'à'i không qua dào tq.o thay d6i tùy theo nhG'ng tiêu

thûc khac nhau tùy thuÇ>c vào tiêu thûc thành th! và nông thôn, giâi và vùng â1aIy, nhung tY le? thap nhat không bao 'giè>' tvt xuéng du'âi 61,8% (thành th!) trongkhi vùng nông thôn dÔn tfch lên tâi 86,8%. Ngoài ra trên t6ng th~, nam c6 tY le?thap hdn nu (78,6% 50 vâi 84,9%), cüng nhu' miên Nam 50 vâi miên Bâc (80,3%50 vâi 83,6%). Yé'u té thû hai tùy thuÇ>c vào slj thay d6i tY tr9ng giÜ'a hinh thûc

dào tq.o trong he? th6ng h9C du'dng và dào tq.o bên cq.nh he? th6ng h9C du'dng. N6ichung, tY le? này là 7,9% déi vâi loq.i thû nhat và 10,4% d6i vâi loq.i thû hai,

nhung tY le? này Iq.i dao ngu'gc déi vâi ngu'à'i dang c6 vie?c làm b vùng thành th! và

37

BLDTBXH/lRD

CJ mién Bac. Do vÇïy, â6i v6'i vùng nông thôn, nCf và mién Nam, lOé,ii âào tÇlO bêncÇlnh h~ th6ng hQc âu'à'ng là ph6 bien hO'n và thu'à'ng hay g~p hO'n là â6i v6'i vùng

thành th" nam và mién Bac. TÇli nhoog âja phu'O'ng co công tac âào t90 trong h~

th6ng hQc âu'à'ng phM trién thi 51/ khac nhau chi thé hi~n chu yeu CJ kien thuctiep thu âu'<;1c CJ bÇïc â9i hQc. Thl/c vÇïy, ngoài mién Bac ra, CJ t21t ca cac Ôjaphu'O'ng khac, phân âào t90 trung hQC chuyên nghi~p kém hO'n phân âào t90 CJbÇïc â9i hQc, và phân 50' cap ky thuÇït con rat ft. D6i v6'i công tac âào t90 bênC9nh h~ th6ng hQC âu'à'ng, trong tat ca cac tru'à'ng hQ'p, phân âào t90 t9i cac cCl

sCJ chiem u\l the. Co thé nhÇïn xét qua bang này là cân ILiU y ding vùng thành thjkhông nhoog chiem ty l~ cao nhat vé 56 lao âong âu'<;1c âào t90 mà con chiem u\l

the trong tat ca cac hinh thuc âào t90.

Thông qua dien bien cua cac nhom tu6i trong qua trinh hQC nghé (biêu âô1.36), ta co thê phân bi~t ba thdi ky 1<S'n. Thà'i ky thu nhat, bat ââu tU nhom nhiéu

tu6i 45-49, co â~c tnlng là tY l~ nhoog ngu'di lao âong âu'<;1c âào t90 tang âéuâ~n (tU 6,5% âen 26,3%). Tien bo này chu yeu là do vi~c mCJ rong công tac âàot90 trong h~ th6ng hQC âu'à'ng CJ tat ca cac cap â9t t6'i muc rat cao (10% CJ â9ihQc, 6, 1% CJ trung hQc chuyên nghi~p và th~m chf con co 0,2% (j sau tiêu hQc).Thdi ky thu hai, tü nhom tu6i 45-49 âen nhom tu6i 30-34 , cho thay công tacâào t90 phân nào giam sut (tü 26,3% xu6ng 14,3%). Trong thà'i ky này cüngv~y, nguyên nhân chfnh là do tat ca cac hinh thuc âào t90 trong h~ th6ng hQCâu'à'ng âéu giam sut (4,1% CJ âÇli hQc và 2,5% CJ trung hQc chuyên nghi~p). Thà'iky cu6i cùng âanh dau sl/ Vu'O'n lên ra nét cho t6'i nhom tu6i 20-24 (tü 14,3%âen 21,1%), nhu'ng nguyên nhân IÇli là do tien bo cua công tac âào tÇlO bên cÇlnhh~ th6ng hQC âu'à'ng tang tü 7,7% âen 14,7% trong khi cac hinh thuc âào t90trong h~ th6ng hQc âu'à'ng tiep tvc giam m~c dù co nhfch lên âôi chut CJ trunghQc chuyên nghi~p.

0% +-.....~=:J--+--+-I--+-...4--1~65. 60-6'1 55·5950-5445-4') 40-44 35 39 30-34 252920-24 15·19

50%

40%

30%

20%

10'JI>

0%+--f---'-+--+---'-+--+--f-~~65> 60-64 55-5950-51454910-44 35-39 :\0-34 25 2'1 20-24 15-1'1

50%

40%

30%

20%

10%

iéu d6 .40. D y n hé N-

50%de50%

20% 2OU,.

10% 10% -..,.-

30% 30%

0% 0% .f=....,::;~-+-........-+........+--+-.......-+=~65. 60-6455-5950·5445-4940-4435·3930-3425-2920-2415-19 65. 60-6455-5950-5445-4940-4435-3930-3425-2920-24 15·l9

38

BLDTBXH/IRD

GiUa thành th! và nông thôn (biêu dô 1.37 và biêu dô 1.38), st! phân b6 cachinh thuc dào tç.o cho thây tinh trç.ng tÙO'ng phlm ra nét, không phll.i trênphùO'ng di~n t6ng thê, vi trên phùO'ng di~n t6ng thê cac biêu dé này, ft nhiêu,va-n giu dù9'c dùè1ng nét v6n c6 ban dâu (biêu dô 1.36) vc5'i ba thè'i ky kha ra nét,nhuhg muc d9 chênh l~ch lç.i rât 1& giUa cac nh6m tu6i tu vùng này sang vùngkhac. Do v~y, trinh d9 dào tç.o thâp nhât (loç.i tru nh6m tu6i 15-19 se dù9'c xemxét riêng) Ci vùng thành thi, thu9c nh6m tu6i 65 và trên 65 (23,1%) lç.i là trinh d9mà nh6m tu6i thành dç.t nhât trong cac nh6m tu6i Ci vùng nông thôn, nh6m tu6i45-49 (19,5%), không dç.t dù9'c. Ngoài ra, tié"n b<) cua công tac dào tç.o Ci vùngthành th! cho dé"n nh6m tu6i 45-49 (49,2%) là nhè' t6ng thê cac loç.i hinh dàotç.o tç.i cd sci, dù là thu9c h~ th6ng h9C dùè1ng hay bên cç.nh h~ th6ng h9C dùè'ng.Bùdc lùi sau d6 cho tc5'i nh6m tu6i 30-34 chI là minh h9a cua bùdc lùi cua h~

th6ng h9C dùè'ng. Bùdc tié"n tié"p theo thu9c nh6m tu6i 25-29 là do ké"t qua dç.tdù9'c cua tât ca cac loç.i hinh thu9c cac câp, trli trung h9C chuyên nghi~p. Mucthuyên giam tÙO'ng d6i cua nh6m 20-24 chac chan sau này se dù9'c bù dap bangtY l~ dang kê cua nhU'ng ngù~ thu9~ nh6m tu6i này hi~n va-n càn là sinh viên.Liên quan dé"n vùng nông thôn, ngoài khoang cach vê mÇit cd câu so vc5'i vùngthành thi, ta c6 thê nh~n thây st! tié"n b9 nhay v9t cua nh6m tu6i 20-24, do tié"nb<) cua cac hinh thuc dào tç.o bên cç.nh h~ th6ng h9C dùè'ng, và Ci m9t muc d9nhât dinh, cua trung h9c chuyên nghi~p.

Nhù ta dâ thây, vê mÇit dào tç.o chuyên nghi~p, nam (biêu dô 1.39) khacvc5'i nu (biêu dô 1.40) m9t cach ra r~t, nu thi~t thài hO'n (tu chÔ 100% không quadào tç.o d6i vc5'i nh6m tU 65 tu6i dé"n trên 65 tu6i so vc5'i 13,3% Ci nam). Nu tié"ngân sat tc5'i trinh d9 cua nam Ci nh6m tu6i 45-49 (28,5% d6i vc5'i nam, 23,7% Cinu), nhu'ng Ci nh6m tu6i sau lç.i t~t ngay xu6ng trang khi nam tié"p tI,lC tang chotc5'i nh6m tu6i 40-44 (31,3% d6i vc5'i nam, 16,4% Ci nu). D6i vrn nh6m ft tu6i hO'n,ta c6 thê thây tY l~ qua dào tç.o Ci nam giam di rat nhiêu cho dé'n nh6m tu6i 30­34 (12,4%) dê rÔi lç.i tang V9t lên dé"n nh6m tu6i 20-24 (22,5%). Trang khi d6nu gŒm không dé"n n6i d9t ng<)t lam (d6i vc5'i nh6m 30-34 tu6i, nu chié"m 16%,nghïa là kha dï hO'n nam) và lç.i tang lên Ci nh6m tu6i 20-24 (19,7%). Ta cüngnh~n thây, trinh d9 dào tç.o cao nhât Ci nam, thuÇ>c nh6m tu6i 40-44 , tùO'ng tîngvc5'i nam c6 tY l~ phat triên cao nhât Ci b~c dào tç.o dç.i h9C (10,2%) và Ci cac khoadào tç.o bên cç.nh h~ th6ng h9C dùè'ng tç.i cac cd sci (12,6%). Tié"n b9 Ci nh6mtu6i 20-24 là do c6 st! b6 sung cua hai hinh thuc dào tç.o bên cc;mh h~ th6ng h9cdùè1ng (9,2% d6i vc5'i loç.i tç.i cd sci và 8,7% d6i vrn loç.i không tç.i cd sci). D6i vc5'inu, ta cân hiu y, d6i vc5'i nh6m tu6i 45-49, tY l~ rât cao 12,9% Ci b~c dào tç.o dç.ih9C và tY l~ n6i tr9i cua nu Ci nh6m tu6i 20-24 (5,8% so vrn 0,9% cua nam Cicùng nh6m tu6i) cüng nhù tié"n b9 trang hinh thuc dào tç.o bên cç.nh h~ th6ngh9C dùè1ng tç.i cd sci (7%).

Cac tY l~ tÙO'ng tîng cua cac hinh thuc dào tç.o nghê Ci miên Bac (biêu dô1.41) và Ci miên Nam (biêu dô 1.42) cho thây nhU'ng diêm tÙO'ng phan 1& giUa cacnh6m tu6i khac nhau. Miên Bac bi mât cân d6i do bÙdc tié"n v9t và bùdc lùi d9tng9t xung quanh dInh cao dç.t dù9'c Ci nh6m tu6i 45-49 (38,6% trong d6 dào tç.o

39

BLDTBXH/IRD

dé;li hQc là 13,1%). Bu'dc lùi b nh6m tu6i 25-29 (10%) chI du'Ç1c bù dâp m9t cach 1

tu'dng d6i khiêm t6n b nh6m tu6i 20-24 (14,6%). à mién Nam, dInh cao nam bnh6m tu6i 35-39 (30,1% trong d6 dào té;lo dé;li hQc là Il,8%), tiép theo là m9tbu'6'c lÙl dang kd b nh6m tu6i 30-34 (14,9%) và mÇ>t dtnh cao thû hai b nh6mtu6i 20-24 (26,6% trong d6 chI riêng dào té;lo bên cé;lnh h~ th6ng hQc du'è'ng là21,7%).

II. Cac hinh thitc d~y ngh~

Vi~c xem xét tinh hinh công tac dé;ly nghê cho phép ta nhçln thay rang,trên t6ng thd, slj phat tridn cua công tac dé;ly nghé th~t slj hé;ln ché và phân b6không déu theo nh6m tu6i, theo vùng, theo gi6'i, theo hai mién và theo hinhthûc dào té;lO. Cac hinh thûc dào té;lo này do cac cd sb và cac thành phân d6ngvai trè> chu chot dam du'dng t6 chûc thljC hi~n. Bây gièt, ta xem xét cac cd sb vàcac thành phân d6ng vai trè> chu ch6t này cüng nhu' cék IOé;li hinh dào té;lo cua caccd sb và cac thành phân d6ng vai trè> chu ch6t này dam du'dng t6 chûc thljc hi~n.

A. f)ào tÇlo trong h~ th6ng hCJc duèing

1. GiflO d1;lc trung h<]c ky thu~t và chuyên nghi~p

Dé;ly nghê sau tiêu hQc, ft mb r9ng, chI hi~n lên trong mau du'di dé;lng dauvét và b dây ta chI dé c~p tdi trung hQc chuyên nghi~p. Cap này, bât dâu tü trinhd9 giao dl,lc ph6 thông tu'dng ting v6'i trung hQc cd sb, tûc là 9 nam giao dl,lc ph6thông (b miên Bâc cho tdi 1989 là 7 nam), c6 nhi~m VI,! dào té;lo cac IOé;li côngnhân ky thu~t, cac can b9 ky thu~t trinh d9 trung hQc và cac can bÇ> chuyên mônkhac nhu' giao viên hay y ta.

NhÜ'ng ngu'èti dang c6 vi~c làm du'Ç1C dào té;lo b cap này, trong d6 97% dac6 bang, bao gÔm ca nam cüng nhu' nu. Thèti gian cac khoa dào té;lo này là tù 1dén 5 nam nhu'ng cac khoa dào té;lo 2 nam chiém 33% và cac khoa dào té;lo 3nan chiém 54%.

Cac khoa dào té;lo dêu hu'dng vào tat ca cac ngành kinh té, nhu'ng s6lu'Ç1ng du'Ç1c dào té;lo thay d6i theo tÙ'n~ thèti ky (biêu dô 1.43) cüng nhu' cac ngànhdào té;lo du'Ç1C u\l tiên trong s6 ba ngành (bidu dô 1.44). N6i chung, nông nghi~p

chiém 13%, công nghi~p 33,5% và quan 19 và d!ch VI,! 53,5% . Vê ngành chuyênmôn, ta c6 thd phân bi~t gilta cac ngành chuyên môn thông dl,lng vdi cac khoa

Billl d61.43. Nam kêt thûc trllllghÇJc chllyên nghifp

90 T"""'-------------,807060

0/ 50/0

40302010O...l-'----'-_........---"_...I-----'_---'-_L.....l

58-62 63·67 68-72 73-77 78-82 83-87 88-92 93-97

Bilu d61.44. Dào tgo theo ngànhkinh ti

100%1 1 1 1 1 1 1

80% • D hành chÎnh/d~ch "~

1/ "- El CI\ng nphiirp

60% \.Nl\npL.N.

:i40%

1\\;' v\

20% .\ m:; - \ 1 /-------

;/

I\I~ 1\I:i~1

0% li; /53-57 58-61 63-67 68·72 7J.77 78-82 83-87 88-92 93-97

40

BLDTBXH/IRD

dliç1c dào tq.o liên h,lc (d6i vâi công nghi~p, công nhân k9 thu~t trang ché" tq.o cacslm phâm kim loq.i, trang sua chlia bllO dliâng, duy tu di~nj d6i vâi dich Vl,l, cacgiao viên, y ta, và cac chuyên môn khac, nhli mua-ban, tài chfnh và tin dl,ing, ké"toan) và cac ngành chuyên môn liên quan dé"n nhùng u\l tiên ~c bi~t cua côngtac ké" hoq.ch hoa. Ta c6 thé nh~n bié"t nhùng u\l tiên này thông qua con 56 dliç1cdào tq.o trang mÇ>t 56 thà'i ky (biéu deS 1.43). Do v~y, vê công nghi~p, thà'i ky1963-1967 tlidng (mg vâi thà'i ky ra trlidng cua mÇ>t 56 lliç1ng 1&1 lao dÇ>ngchuyên môn trang sua chlia và bao dliâng thié"t bi và may m6c, ché" tq.o thié"t bidi~n, gia công ché" tq.o cac san phéÎm kim loq.i và xây d1/l1g. Vê dich Vl,l, chu yé"u làquan 19 và mua-ban. D6i vâi thà'i ky 1978-1982, d6 là lao dÇ>ng chuyên môntrang ché" tq.o .và k9 thu~t nông nghi~p, xil' 19 g6, ké" toan và giao dl,lc.

2. Giao d1}c cao dâng và d~i h9C

Giao dl,lc cao d~ng và dq.i hQc geSm cac trlidng dq.i hQC và cac trlidng caod~ng chuyên nghi~p. Sau ph6 thông trung hQc, tûC là 12 nam giao dl,lc ph6thông (cho tâi nam 1989, (j miên B~c là 10 nam), h~ cao d~ng và dq.i hQc dàotq.o can bÇ> c6 trinh dÇ> cao cho cac cd quan Nhà nliâc và cho tâ't ca cac ngànhcua nên kinh té".

Trang 5695,3% sinh viên ââ t6t nghi~p cao d~ng và dq.i hQc và dang c6vi~c làm, nam chié"m 53,5%. Trên t6ng thé, nglià'i ââ t6t nghi~p cao d~ng và dq.ihQc chié"m 31,6% và nglià'i c6 b~ng cil' nhân là 60,2%. NhUng nglià'i c6 hQc vitrên dq.i hQc (cao hQc, ph6 tié"n 59 và tié"n 59) chî chié"m 1,2% 56 nglià'i ââ dliç1cdào tq.o cao d~ng, dq.i hQc. Nu chié"m hai phân ba 56 nglià'i t6t nghi~p cao cmngvà hdn mÇ>t phân ba 56 cil' nhân. Nhli v~y, giâi c6 anh hliCing nhâ't dinh tâi quatrinh theo hQc dq.i hQc và cao d~ng. Vâi thà'i gian dào tq.o trung binh 4,1 nam,thà'i gian theo hQc trung binh cua nu là 3,7 nam và cua nam là 4,4 nam. trang56 sinh viên trliâc dây cua cac trlidng cao d~ng dq.i hQc, 35% ââ c6 b~ng sau 2nam và 58% ââ c6 b~ng sau 3 nam. D6i vâi b~ng dq.i clidng, 60% da c6 b~ng dq.iclidng trang thà'i gian 2 nam. D6i vâi b~ng cil' nhân, thà'i gian dào tq.o là 4 namd6i 'vâi 40% và 5 nam d6i vâi 51%. Trang khi d6 66,7% ââ dq.t dliç1c b~ng caohQc sau 6 nam.

Bây gid ta hay cùng nhau xem xét cac ngành chuyên môn dliç1c dào tq.o (j

b~c dào tq.o này (bang 1.3). Trang 56 hdn mÇ>t chl,lc ngành chuyên môn, cactrlidng cao d~ng và dq.i hQc ââ dào tq.o chu yé"u cac giao viên (69,5%).

Cüng tlidng hj vâi b~ng dq.i clidng (60%), b~ng cu nhân liên quan dé"n tâ'tca cac ngành chuyên môn, trliâc tiên là kinh té"/ tài chfnh (30,7%), sau d6 là giaodl,lc (17,6%) và k9 sli cac ngành khoa hQc k9 thu~t (16,4%). Ta cüng c6 thé nh~n

. thâ'y mÇ>t vài ngành chuyên môn dliç1c dào tq.o trên trinh dÇ> cil' nhân. D6 làtrlidng hç1p cua cac ngành khoa hQc xa hÇ>i, khoa hQc k9 thu~t và y/dliç1C.

Dé vi~c phân tfch dliç1c ddn gian, ta t~p h@ chung cac ngành chuyêrimôn này lq.i thành nam loq.i: khoa hQc và k9 thu~t, y tê', kinh té", giao dl,lc và khac

41

BLDTBXH/IRD

Bémg 1.3. Ngành chuyên môn cua nhiing ngl1à'i co biing cao d&ng, dgi hÇ)c

Cao dang l' Dai cu'dng Cli nhân Cao hQc Phô tiên si Tiên si

1 Khoa hQc tl,i nhiên 3,4 6,7 8,7 - 33,3 100,0rRhoa hQc nhân van 5,1 20,0 6,0 - - -

Khoa hQc ky thu~t 3,4 13,3 16,4 - 33,3 -

Kinh tê/ tài chinh 6,2 - 30,7 - - -

Kiên truc 0,6 - 3,3 - - -

Nông lâm ngu' - - 5,7 33,3 - -

Y, du'<;1c 2,8 - 7,8 33,3 33,3 -

Thê thao 1,1 - 0,3 - - -

Su' ph<;lm 69,5 60,0 17,6 33,3 - -

Van hoa ngh~ thuçlt 6,8 - 1,8 - - -

Bilu d6 1.45. Nhom ngành chuyên

môn bQc dgi hÇ)cBidu d6 1.46. Ngành chuyên môn

bÇic dgi hÇ)c. Nam-nii

Su'phÇlm

34%

Khac

;i"'--=====---_À 14%

Kinh té

21%

100% "TT""--rr---'rT"---r...-~-r---n

80%

60%

40%

20%

0%Yté6%

KHKT

25%KHKT V té Kinh té Su' Khac

phÇlm

Bidu d6 1.47. Nam t6t nghii?p dgi hÇ)c cua ngl1à'i co biing (%)

90,...-------------------------------------,807060

5040

302010

Ouc:'--.__--.--.--....---..,.....-----,.-........-.....--.....--.___--.--""T"""-,.-----,,....-........- ........- .......-....---i50 57·59 60·61 62·63 64·6.0 66·67 6R·69 70-71 72·73 74-75 76·77 7R-79 80·81 828~ M·85 86·87 88·89 90·91 92·93 94·95 96-97

Bidu d6 1.48. Diên biê'n cua cac ngành chuyên môn bÇ1c dgi hÇ)c

100%

90%

80%

70%

60%

50%

40%

30%

20%

10%0% +--Jl...---..l-,....J----..I....y-'-----'-,--'-----'-..,.......'----...J.....j

DKinh té

f1lVté

DKHKT

72-73 1980-81 1990-91 1996-97 Hi~n nay

42

BLDTBXHIIRD

(khoa h9C xa hÇ>i, my thu~t, th~ thao.· .. ). Stj phan bo cua cac ngành này trong50 nhÜ'11g nglim âang co vi~c làm (bi~u â6 1.45) cho thay ngành sli ph9m chiêmâa 50 (34,7%), tiép theo là cac ngành khoa h9C ky thu~t (24,9%) và kinh té(20,7%). LOé~i "khac" chiém 13,6% và y té là 6,1%. Trên t6ng th~, stj phan bocac ngành chuyên môn 19i rat khac nhau theo giâi (bi~u â6 1.46), làm cho ta liêntliOng co nhÜ'11g ngành chi giành riêng cho mÇ>t giâi nào âo. Do âo, cac ngànhthuÇ>c 109i "khac" và cac ngành khoa h9C ky thu~t co tY l~ nam là 76,3% và73,4%, cüng nhli ngành sli phq.m co th~ là ngành giành cho nu (70,5%). Van â~

giâi không rô nét l~m trong ngành y tê (61,8% nam) và trong ngành kinh té thig~n b~ng nhau. Diéu thu vi là nu chiém ph~n âa trong 50 nhÜ'11g sinh viên hi~n

âang h9C kinh té (60,5%) và y té (60%), con ngành sli phq.m thi lq.i nu hoa nhi~u

hO'n (87,5%), trong khi tinh trq.ng nam chiêm âa 50 lq.i ph~n nào giam ru trongcac ngành khac

MÇ>t khia cq.nh khac cüng c~n âli9'c phântkh, âo là qua trinh diên biêntheo thm gian cua cac ngành chuyên môn âli9'c âào tq.o. Trlidc hêt, hay xem xétnam ra trlidng cua nhÜ'11g nglim âang co vi~c làm Ôâ co b~ng cao â~ng, âq.i h9C(bi~u â6 1.47). Sau khi VliO'n lên cho tâi nhÜ'11g nam 1972-1973, tfnh that thlidngcua âlidng cong cho thay tfnh nhq.y bén cua nhà trlidng cao ~ng, dq.i h9C vâicac stj ki~n bên ngoài, dù là chién tranh (ph~n ru xuong cua âlidng cong vàonhÜ'11g nam 1976-77) hay nhÜ'11g thài ky kho khan v~ kinh tê (khung hoang cuanhÜ'11g nam 1986-87 và cua nhÜ'11g nam 1990-91). Tiép sau âo là blidc tién bÇ>nhay V9t cho tai nhÜ'11g nam g~n âây nhat. Vi v~y, â~ phân tkh qua trinh diênbiên cua cac ngành ngh~ chuyên môn âli9'c âào tq.o, ta ch9n bon moc thm giantliO'ng Û11g vâi cac deJt ra trlidng co solliÇ)'ng 16'n, theo chi~u hli6'ng ru lên (72-73,80-81 và 96-97) hay theo chiéu hli6'ng ru xu§ng (90-91) và thêm vào âo cacngành chuyên môn mà sinh viên hi~n âang theo h9c. Cac nam 72-73 và 80-81là nhÜ'11g nam co 50 giao viên ra trlidng rat dông (69% và 51%). Nam 90-91 co50 sinh viên tliO'ng doi cân b~ng b tat ca cac ngành chuyên môn. Où sac ru nCtangành chuyên môn "khac" và kinh té cüng co tang âôi chut. Sau âo là mÇ>t âÇ>ingü 16'n (56,6%) can bÇ> chuyên môn vé kinh tê' ra trlidng vào nhÜ'11g nam 96-97,mÇ>t ty l~ mà mà ta không tim âli9'c trong 50 sinh viên hi~n nay (21,2%) nhu'nglq.i co mûc tang b loq.i "khac", nhat là ngành khoa h9C xa hÇ>i và nhân van.

B. Cac khoa dào tgo ngoài h~ th6ng hç»c dttèJng

Cac khoa âào tq.o ngoài h~ thong h9C âlidng là nhÜ'11g khoa âào t90 âli9'ct6 chûc ngoài Cik cd sb cua h~ thong giao d\,lc mà ta vù'a xem xét. Stj khac nhaulà b chÔ cac khoa âào tq.o âli9'c t6 chûc thtjc hi~n tq.i nhÜ'11g â1a ru~m mà ta coth~ 99i là cd sb và nhùng khoa âào tq.o âli9'c t6 chûc thtjc hi~n tq.i nhÜ'11g â1aru~m không th~ thuÇ>c phq.m vi khai ni~m này. Cac cd sb âào tq.o là nhÜ'11g â1aru~m thlic hiên cac khoa âào tao môt cach co t6 chûc, co th~ là trung tâm âào. . . .tq.o cua Nhà nlidc ho~c trung tam âào tq.o cua tli nhân hay là xi nghi~p. Nhùngâ1a ru~m không âli9'c 99i là cd sb là gia âinh, bq.n bè ho~c ttj âào t90, cac â1a

43

BLDTBXH/IRD

Biêu d6 1.49. N6m két thUc cele khOa dào tçw bên cc;mhh~ th6ng hÇ>c dl1èJng

160~------------------------ ---.

- - - Të:liCdSa

- •••••KhOng të:li ca sa

---Chung

20

60

40

80

120

100

140

o~..._-~:;::~:::::::j::::"':::1-......""':~!=-__......--..-....-";"'-....---.-':'~ ......-...._....-__......~:iR-40 45-46 47-48 M-SS 56·57 S8-fi9 60-61 6~-63 64-65 66-67 68-69 70-71 72·73 74-75 76-77 78-79 80-81 R2-H:i 84-85 86-87 8~-89 9U-91 92-93 lJ4-95 96-97

Biêu d61.50. Cac loçIi dào tÇlo bên cÇlnh h~ th6nghÇ>c dl1èJng theo nhOm tu6i

90°1..~------:~----------------------------,80%70%60%50%40%30%20%10').'"

O'li.60+ 55-59 5054 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19

Bidu d6 1.51. Cac cO'séJdào tgo theo nh6m tu6i

151920·2425·2930-3435-394044454950-5455-590%

60+

20%

10%

70%

qo%

50%

60%

90%

30%

80%

100% '---""'T::":7"'"'--"!--r-.,....,. ~--r---=F====:::r::::::=====r-==::;;;

di~m này không t6 chuc thljc hie?n dào tço m(>t cach c6 t6 chuc nhu éJ cac cd sbdào tço. T6ng th~ cac khoa dào tço bên cçnh he? th6ng hQc duèfng này chiém10,4% 56 nguèti hie?n dang c6 vie?c làm (bi~u dÔ 1.2, trang 24), trong d6 64%dUÇ1C dào tço tçi cac cd 5& và 36% dUÇ1C dào tço không tçi cd 5&.62% nam cüngnhu gân hai phân ba nu dliÇ1C dào tço tçi cac cd 5&.

Khi theo doi qua trinh diên bién cua cac loçi hinh dào tço này theo dongthèti gian thông qua nhùng nam kêt thûc dào tço (bi~u dÔ 1.49), ta phlli ngé;lCnhiên vê tinh thât thlièfng cua loçi hinh này. Bi~u dÔ thljc slj vlidn lên tü nhü'ngnam 68-69, sau d6 quanh co cho dên 82-83, và tü tü sau d6 vlidn lên d~ rÔi lçitién lên mçnh më tü 90-91 cho dên 96-97. Nét thu hai dang 1u\.1 y là qua trinh

44

BLDTBXH/IRD

diên biên rat khac nhau giü'a lOé~.i hinh dào t90 t9i cd sb và cac 109i hinh khac. Tünam 72-73 dên 86-87, tiêp d6 là sau nhÜ'ng nam 92-93 hai duèmg cong hoàntoàn tach rdi nhau, cac khoa dào t90 t9i cd sb luôn dông hdn. Ngugc 19i, nhÜ'ngnam tü 1988-91 cho thay tinh hinh dllO ngugc nhau, cac khoa dào t90 t9i cd sbgiam dang ké trong khi cac 109i hinh dào t90 không t9i cd sb tang nhanh và duytri mûc dÇ> này vâi s61ugng 100 và da d6ng g6p vào tiên bÇ> chung. Nêu ta quansM stj phân b6 cua cac 109i hinh dào t90 theo tu6i (biéu dô 1.50) ta c6 thé nhçlnthay tfnh déu d~n trong vi~c phân b6 và cüng c6 thé nhçln thay cac stj c6 (c6 thé99i nhu V?y) cua duèmg congo Tü cac nh6m tu6i 45-49 cho dên nhÜ'ng nh6m fttu6i hdn, cac khoa dào t90 t9i cd sb thuèmg chiêm u\l. thê, nhting qua trinh diênbiên cho thay sau nhÜ'ng khoang cach dugc duy tri cho dên nh6m tu6i 30-34 thibat dàu tü nh6m tu6i 25-29 hai 109i hinh dào t90 này tiên sM gàn nhau. Cachi~n tugng không binh thuèmg liên quan dên cac nh6m tu6i 60 và trên 60 và èacnh6m tu6i 50-54 là do c6 nhiéu ngudi theo h9C cac khoa dào t90 không t9i cd

sb, nhat là nh6m tu6i 50-54 trong khi tinh hinh cua nh6m tu6i trudc d6 19i traingugc (dugc dào t90 t9i cd sb).

1. Cac khoa dào t~o t~i cd sb

Cac khoa dào t90 t9i cd sb rat da d9ng vé ngành chuyên môn, â1a ôïém vàthdi gian dào t90. N6i vé â1a ôïém (Cd sb), ta c6 thé phân bi~t hai 109i 100. MÇ>tm~t là cac cd sb, Nhà nUdc hay tu nhân, thtjc hi~n công tac dào t90 phl,lc VI,l nhucàu cua "khach hàng" bên ngoài (cac Trung tâm Xlic tiên vi~c làm, cac trung tâmthuÇ>C uy ban cac cap b cac â1a phudng, cac trung tâm cua tu nhân). M~t khac lànhÜ'ng cd sb thtjc hi~n công tac dào t90 trudc mat dé phl,lc VI,l cho nhu càu cuachfnh cac cd sb này và cüng c6 thé phàn nào chuyén d6i (cac trung tâm dào t90thuÇ>c cac ngành k9 thu?t, cac trung tâm dào t90 thuÇ>c cac cd sb Nhà nudc - Bu\l

di~n, Hai quan, Duèmg sat - , cac trung tâm dào t90 cua Dang và cua cac t6 chûcquàn chling, Quân dÇ>i, cac doanh nghi~p). Diên biên theo cac nh6m tu6i (biéudô 1.51) cho thay nhÜ'ng thay d6i vé tàm quan tr9ng cua cac cd sb này theo thdigian. Nhu v?y, cd sb dào t90 100 d6i vâi nh6m tu6i 50-54 là quân dÇ>i. D6i vâinh6m tu6i 20-24 d6 là cac trung tâm tu nhân và cac trung tâm cua cac â1aphudng. D6i vâi nh6m tu6i 35-39, giao thdi cua hai thdi ky 100, h9 dugc dào t90chu yêu t9i cac cd sb dào t90 nham dap oog nhu càu cua chinh cac cd sb nàytrong khi cac nh6m tu6i tre hdn 34 tu6i thi tham gia cac khoa dào të;lo té,ii cac cd

sb vüa nêu ft hdn, nhat là quân dÇ>i, h9 theo h9C nhiéu hdn té,ii nhCtng cd sb dàoté,iO nhàm phl,lc VI.;l cac nhu câu bên ngoài. Nhu V?y ta thay, ngoài cac trung tâmhi nhân (25% trong t6ng 56), cac trung tâm cua cac â1a phu'dng (21% trong t6ng56) cüng ngày càng phat triên và cac -trung tâm xuc tién vi~c làm (4% trong t6ng56) ngày càng co 9nghia quan tr9ng han. Cu6i cùng, cac doanh nghl~p 180 thamgia công tac âào té,io Ci m9i nh6m tu6i nhting chi chiêrn m<)t vi tri rat nhe bé(3, 1% trong t6ng 56).

Cac ngành chuyên môn dào t90 trong cac khoa âào t90 t9i cd sb (biêu dô1.52) phân b6 trên t6ng thé theo tY I~ 5% cho nông nghi~p,44% cho côngnghi~p và 51% dich VI.;l. Cac ngành chuyên môn trong nông nghi~p chI xuat hi~n

45

BLDTBXH/IRD

mang tfnh chat không thu'à'ng xuyên, vi~c âào tÇlO cac ngành chuyên môn khacth! h~u nhu' luôn luôn âu'Q'c âam bao. Ngành chuyên môn ph6 bién nhat là nghélai xe (15% trong t6ng 56), chu yéu do quân âQi t6 chuc thL/c hi~n (37%) và cactrung tâm cua Nhà nu'6'c (28%). Sau â6 là nghé may qu~n ao (9,1%), chù yéu docac trung tâm tu' nhân âào tÇlO (50,8%), và gia công cac san pham d~t khac(7,6%), cCmg do cac trung tâm tu' nhân (80,4%). Ta cung c6 th~ nêu nghé kétoan (5,2%) hQc tÇli cac trung tâm cua cac bQ ngành ky thu~t (42,9%), sUa chCtavà bao du'6'ng âi~n (4,5%) do cac trung tâm tu' nhân âào tÇlO (40%) và trung tâmthuQc uy ban cac âia phu'O'ng (33%).

Biiu do 1.52. Chuyên môn dào tÇlO theo ngành kinh tê

100% II-Ti-TIIT-rT-r--r;=C:::I=r::::::r=JI-TIITi90% o Thvetng maVdich vu

80% 0 Công nghi~p

~ .~~~60%

50%

40%

30%

20%

10%

0% +--+~-+-~~54-55 5S-59 60-61 62-61 64-(,5 6(,-67 6S-69 70·71 72-71 74-75 76-77 7S-79 80-S1 S2-81 84-85 86-87 88-89 90·91 92-93 94-95 96·97

Biiu do 1.53. Thèti gian dào tÇlO theo cd sd

1-5 Thang10%-t----r---l.~

1-3 utln

30%

20%

40%

50%

70'i!o

80%

100% 1----r--'7'1~--I--::::F=====9=-~-"'I""li::::::::::--I-----,-----,

90%

60%

0% +----+---If----/----+-----l'----4----l------l------{TT XT VL Quân d9i TT cua

Dilng hayTCQC

TT cua B9 TT cua cac TT cua clia TT cua TT tv nhânC(J quan NN phLK:tng doanh

nghi~p 100

và vila

Khac 'Cçmg

Biiu do 1.54. Hinh thLrc dào tÇlO không tÇli Cd sd theo nh6m tu8i

15-1920-2425-2930-3435-3940-4445-4950-54

90%

80%

70%

60%

50%

40%

30%

20%

10%

0% +----+------4----4-----=..:.;,.:;,.+---=--+------If-----+----j55+

100%

46

BLDTBXH/IRD

Thè>'i gian dào tÇlO (bi~u d6 1.53) thay d6i tü vài tuàn cho t6'i hO'n 3 nam.Cac khoa dào tÇlO tü 1 nam dé'n hO'n 1 nam chié'm hO'n 56% t6ng 56, IOÇli trü mÇ>tvài kh6a dào tÇlO qua dài, tat ca cac cd sb dêu t6 chûc th\jc hi~n cac kh6a dào tÇlO .v6'i thè>'i gian dào tÇlO khac nhau . Cac kh6a c6 thè>'i gian dào tÇlo dài nhat dêu docac trung tâm thuÇ>c cac bÇ> ngành ky thu~t (80% là tü 1 nam và trên 1 namtrong d6 32% tù 2 dé'n 3 nam), con ~ac trung tâm cua cac doanh nghi~p thlidng

. c6 xu hliâng t6 chûc cac kh6a dào tÇlO tü 1 dé'n 2 nam (57%) và tü 1 dé'n 5 thang(33%). GiCia hai IOÇli trên là cac Trung tâm xuc tié'n vi~c làm.

2. Cac khoa dào t~o không t~i cd sd

Cac khoa dào tÇlO không tÇli cd sb g6m nhiêu hinh thûc da dÇlng vi d~c

tru'ng cua IOÇli hinh này là vi~c dÇlY nghê không tuân theo mÇ>t thu h,lC nào ca,bao g6m hinh thûc t\j dào tÇlO, dào tÇlO nhè>' bÇln bè, dào tÇlO nghê gia dinh, VÙ'a

h9c VÙ'a làm và h9C nghê trong cac doanh nghi~p nh6. Tàm quan tr9ng cua cacIOÇli hinh dào tÇlO này thay d6i tùy theo nh6m tu6i (bi~u d6 1.54). Do d6, h9Cnghê trong doanh nghi~p nh6 chié'm 27,5% trong t6ng, chuy~n tü 65% Ci nh6mtu6i 50-54 xu6ng con 11% b nh6m tu6i 15-19. NgliÇ>'c lÇli, VÙ'a h9C VÙ'a làmchié'm 39,7% trong t6ng, rat nh6 bé Ci nh6m tu6i 50-54 nhu'ng lÇli c6 tàm quantr9ng rat lân b nh6m it tu6i hO'n (59% b nh6m tu6i 20-24 và 68% Ci nh6m tu6i15-19). Dào tÇlO nghê gia dinh (15,8% trong t6ng) lÇli di theo mÇ>t con dlidngriêng. Thè>'i ky phat tri~n t6t d<?p là b nh6m tu6i 40-44 (40,5%) và b nh6m tu6i25-29 (32%). Con ban thân t\j dào tÇlO thi lÇli rat it khi lân hO'n ho~c nh6 hO'nmûc trung binh (19%).

Công nghi~p chié'm phàn n6i trÇ>i (81,5%) trong 56 nhÜ'ng ngành chuyênmôn cua cac khoa dào tÇlo này (bi~u d6 1.55). Dich VI,I chié'm 16,6% con nôngnghi~p thi hàu nhli không dang k~ (1,9%). Th\jc ra nông nghi~p chi c6 b nh6mtu6i 40-44 và 20-24 . Ta co th~ c6 thêm mÇ>t nh~n xét nCia là b nh6m tu6i 50­54, công nghi~p gàn nhli chié'm vi tri dÇ>c tôn, c6 xu hliâng giam b nhÜ'ng nh6mit tu6i hdn, nhu'ng luôn giü' vi tri kha n6i trÇ>i (75% Ci nh6m tu6i 15-19).

Ngoài ngành may m~c (21,7%) ra, ngành chuyên môn thlidng g~p nhiêunhat là ngành gia công cac san ph6m d~t, ~à vi~c h9C nghê này b doanh nghi~pnh6 chié'm 60%. Ta cüng c6 ngành chuyên môn ché' bié'n g6 (8,3%) chia déugiCia dào tÇlO b doanh nghi~p nh6, VÙ'a h9C VÙ'a làm và truyên nghé trong gia

. dinh; gia công kim IOÇli (7,5%), v6'i truyén nghé trong gia dinh là 44,4% và VÙ'a

h9C VÙ'a làm là 41%; nê (5,8%), v6'i t\j dào tÇlO (57%) và VÙ'a h9C VÙ'a làm (43%)và cu6i cùng là ché' bié'n cac san ph6m kim IOÇli (5,3%) v6'i 78,9% dào tÇlO bdoanh nghi~p nh6.

Thè>'i gian cac khoa dào tÇlO không tÇli cd sb (bi~u d6 1.56) cho thay rat itkhi g~p cac khoa dào tÇlO qua dài cü~g nhli qua ngân, tliO'ng t\j nhli trlidng hÇ>'pcac khoa dào tÇlO tÇli cd sb. Ta luôn g~p cac khoa dào tÇlO v6'i thè>'i gian dào tÇlOthlidng tü 6 thang dé'n 2 nam.

47

BLDTBXHIIRD

III. Trinh dq giao dyc-dào t~o

Sau khi da xem xét tinh hinh phat triEin cua công tek dào tço và cac hinhthlic truyên, dçy, hQc nghê khac nhau, trong h~ th6ng hQc dVdng và bên cçnhhQc dVdng. aphàn này ta se tim hiêu m6i quan h~ giü'a. vi~c theo hQc cac khoadào tço bên cçnh hQc dVdng và trinh dl) hQc van cua ngVèJi lao dl)ng. Chung ta5e c6 g~ng dtft1g lçi t6ng quan cac trinh dl) giao dvc-dào tço cua dân 56 trong dl)tu6i lao dl)ng hi~n dang co vi~c làm.

Biê'u d6 /.55. Dào tÇlo không tçIi cd5d theo ngành kinh ti

100% "-~~.....,.-...,...-~---r--r-.,....--,

90%

80%

70%

60%

50%

40%

30%

20%

10%

0%55+ 50-54 45-49 40-44 :J5-:19 30-34 25-29 20-24 15-19

Biê'u d6 1.56. Thdi gian dào tÇlokhông tÇli Cd 5d

100%90%80%70%60%50%40%30%20%10%0% -J----.......iioiiiiiil...--..;;;:=t

T1,1 dào t~o/b;;ln Dào t~o ngh~ gia Vlta hc;x: vlta làm Doanh nghi~p

hé giùp dinh nh6

Biiu d6 /.57. Trinh dt> giao dl,lc-âào tÇIO cua dân 56 trong dQ tue5i 100

dQng dong co vi~c làm100%

90%

80%

60%

50%

40%

30%

20')0(,

0% -F==~---+------1---+----+----+----t-----+---t------"

65+ 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19

Bang /.4. Trinh de? van Ma và theo hc;>c cac kMa dào tÇlo bên cÇlnh hç th6ng hc;>c dl1à'ng

Trinh dÇ'> van héa Dào t(,\o không t(,\i Cd sb Dào t~o t(,\i cd sb ChungTi~u h<;>c không hoàn chlnh 11,4 2,8 5,9Ti~u h<;>c hoàn chlnh 13,3 3,3 6,9THCS không hoàn chlnh 22,8 14,7 17,6THCS hoàn chlnh 31,3 38,9 36,2PTTH không hoàn chlnh 5,8 2,5 3,7PTTH hoàn chlnh 14,6 32,8 26,2Bàng di,\i h<;>c 0,8 4,9 3,4Cçmg 100% 100% 100%

48

BLDTBXH/IRD

A. Trinh dô van hoa và viêc theo hoc cac khoa dào tf!.o bêncf!.nh h9C dttèJng. . . .

Con dU'àng hQc van cua nhü'ng ngU'ài lao d9ng da tùng qua cac khoa dàotq,o bên cq,nh h~ th6ng hQc dU'è'ng (b~mg 1.4) cho thâ'y hai d~c diém. Thu nhat làtrinh d9 van hoa quyé"t â1nh phân lân vi~c theo hQC cac khoa dào tq,o bên cq.nhh~ th6ng hQc dU'è'ng, dù rang, nhU' ta da thâ'y, vi~c này càn bi hq,n ché"rat nhiêu.Thl,l'c VÇlY, nhû'ng ngU'ài lao d9ng c6 trinh d9 thap hO'n trinh d9 trung hQc cd sbchî chié"m 12,6% s6 ngU'ài da qua m9t khoa dào tq,o. Thu hai là trinh d9 van hoacàng cao, và nhâ't là né"u da hQc hé"t m9t cap hoàn chînh, thi càng de theo hQccac khoa dào tq,o tq,i cd sb hO'n. ChI c6 6,1% s6 ngU'ài c6 trinh d9 thap hO'n trunghQC cd sb là da theo hQc cac khoa dào tq,o tq,i cd sb.

B. Trinh dô giao duc-dào tao. . .Mang so sanh cac thành tl,l\l cua hQc dU'è'ng vê m~t giao dl,lc ph6 thông và

chuyên nghi~p vâi cac thành tl,l\l cua cac khoa dào tq,o bên cq,nh h~ th6ng hQcdU'è'ng cuà dân s6 trong d9 tu6i lao d9ng hi~n dang c6 vi~c làm, ta c6 thé dtftlglq,i bûc tranh toàn canh cua nguÔn I1hân ll,l'c dang tham gia hoq,t d9ng (biéu dÔ1.57). NhèJ VÇlY, c6 thé phân bi~t mU'ài loq,i ft nhiêu mang tfnh chat thu bÇlc tüthap dé"n cao, tü loq,i "không qua giao dl,lc ph6 thông-không qua dào tq,o nghê"cho dé"n loq,i dq,i hQc ( nghia là ké"t hÇ)'p ca giao dl,lc ph6 thông (GDPT) và dào tq,o

nghê (DTN)), lân lU'ç>'!: di tü "tiéu hQc không hoàn chInh", tiéu hQc hoàn chînh,trung hQc cd sb không hoàn chînh, trung hQc cd sb hoàn chînh, ph6 thông trunghQc không hoàn chînh, ph6 thông trung hQc hoàn chînh, dào tq,o nghê sau tiéuhQc và dào tq,o nghê sau trung hQc.

Thông qua bûc tranh toàn canh c6 thé phân bi~t ba nh6m lân: nh6m gÔmnhû'ng ngU'ài c6 ca GDPT và DTN (17,9%), nh6m chî c6 GDPT (76,3%) vành6m không c6 GDPT và DTN (5,8%). Nh6m cu6i cùng này giam m9t cach dêud~n tü nh6m tu6i 65 trb lên (28,6%) dé"n nh6m tu6i 45-49 (2,7%) dé sau d6 duytri m9t phq,m vi nh6 bé cho tâi nh6m tu6i 15-19 (3,7%). Nh6m thû hai (chî c6GDPT) bié"n d6i nhiêu hO'n, tü 64,6% b nh6m 65 tu6i và trên 65 lên tâi 71,1%(45-49 tu6i),82,2% (30-34 tu6i) và 77% (20-24 tu6i) nhU'ng nhü'ng b~§n d6i thâ'tthU'è'ng này không làm thay d6i sl,l' phat trién không ngÙ'11g cua trung hQc cd sbvà ph6 thông trung hQc. Vâi nh6m bao gÔm ca GDPT và DTN, ta c6 cam giacqua trinh dien bié"n c6 phân nào g~p trb ngq,i. Nh6m này phât trién m9t cachlôgfch tü nh6m tu6i 65-trên 65 (6,8%) dé"n nh6m tu6i 45-49 (26,2%), và ta c6thé cho rang nh6m này tié"p tl,lC phât trién, nhat là do bÇlc giao dl,lc trung hQccüng phât trién, ho~c chi ft thi cüng duy tri. NgU'9'c lq,i, nh6m này giam sut chotâi nh6m tu6i 30-34 (13,7%) ngay sau d6 c6 vU'o'n lên b nh6m tu6i 20-24(18,9%). BU'dc VliO'n lên cu6i cùng này ké"t hÇ)'p vm nhiêu di bié"n d9ng trai ngU'9'cnhau: trong khi trinh d9 dq,i hQc tié"p tl,lC giam thi chinh cac khoa dào tq,o ph6thông và chuyên nghi~p sau trung hQc lq,i g6p phân bù dtJ.p lq,i.

49

BLDTBXH/IRD

Kê't lu~n

Trang chlidng này, ph~n phân tfch da nhan mq.nh vé mûc dÇ> phat triênthap cua công tac dào tq.o nghé, thê~ vào d6 là tinh trq.ng c6 thê 99i là tri tr~ Cinhü'ng nh6m tu6i khac nhau giÜ'a thành th! vànông thôn, giÜ'a nam và nu, giU'amién Bac và mién Nam. Qua trinh diên bién chung dan xen tién bÇ> và ca nhemgbliâc lùi, giai dOé,m g~n dây nhat là bliâc tién bÇ> rat rD nét Ci nh6m tu6i 20-24.Phân tfch vé cd sci dào tq.o cho thay, néu nhli trliâc dây, giao dt,lc cao d~ng vàdéfi h9C chiém mÇ>t V! tri quan tr9ng Ci nh6m tu6i 45-49, thi cac khoa dào téfo bêncéfnh h9C dliè1ng c6 vai trè quyét â1nh trên con dliè1ng Vlidn lên Ci nh6m tu6i 20­24. Hi~n tliçmg này ~c bi~t nhq.y cam Ci nông thôn. Bliâc Vlidn lên cua cac khoadào téfo bên cq.nh h9c dliè1ng là mÇ>t thl,l'c té quan tr9ng, trong mÇ>t chù'ng ml,l'cnào d6, mÇ>t ph~n rat c6 y nghia là nhè' cac khoa dào tq.o cua cac trung tâm tlinhân. Sl,l' t6n téfi dÔng thè'i và 6n â1nh cua cac trung tâm dào tq.o Ci cac â1aphlidng và cua cac trurig tâm Xuc tién vi~c làm, thêm vào d6 là V! trI ngày càngquan tr9ng cua hinh thûc vüa h9C vüa làm, mÇ>t t6ng thê tht,1'c hi~n vi~c dào tq.omÇ>t. s6 lliçmg rat 100 ngành chuyên môn, là dau hi~u cua nhu c~u bûc xuc và ratlân hi~n nay vé dào tq.o nghé.

50

KÉT LUÂN

MÇic dù con c6 nhiêu kh6 khan do phlli xây dvng lçi dat mi6'c sau chié"ntranh, do thÔng nhat hai h<? thÔng giao dl,lc và do khllng holmg kinh tê' trongnhÜ'l1g nam dâu thÇip ky 90, tfnh nang dçmg hi<?n nay cua h<? thÔng hQc dlidngchling ta kha nang d6i m6'i và thÇim chf ca kha nang nâng cao chat lliQ'ng. cuatiêm IVc giao dl,lc cua nhân dân. Tuy nhiên, vi<?c khÔng ché" và làm chu tu6i b~t

dâu vào ti~u hQc b mûc dÇ> khac nhau tùy theo vùng, tùy thuÇ>c vào mûc sÔng v~m

con là mÇ>t tÔn tçi cd ban. ThVc vÇiy, vi<?c khÔng ché và làm chu tu6i b~t dâu vàoti~u hQc d6ng g6p vào vi<?c duy tri cac trinh dÇ> hQc van và c6 tac dÇ>ng rat lan t6'iqua trinh chuy~n tié"p sang cuÇ>c sÔng lao dÇ>ng cua ngliœ dân. Tu quan di~m nàydang tÔn tçi mÇ>t nghjch Iy kép: thôi hQC qua s6'm vi da di hQc qua mUÇ>n, bli6'cvào cuÇ>c sÔng lao dÇ>ng qua mUÇ>n vi sÔ nam hQc cân thié"t dli6'i mai trlidng quaft. Do d6, ta gÇip cac em 10-14 tu6i dâ thôi hQc tuy chLia hQc xong ti~u hQc,nhiêu em 15-19 tu6i nhttng v~m dang con hQc ti~u hQc cüng nhli v~m dang hQctrung hQc b dÇ> tu6i 20-24. Tinh trçng di hQc không dây du hoÇic chÇim là mÇ>tkh6 khan dÔi v6'i công tac dào tço nghê. Dào tço nghê trb thành mÇ>t nhu câungày càng tang, nhu'ng công tac này lçi không phât tri~n I~m, hdn nUa n6 lçi chIthÇit sV rÇ>ng mb, theo hinh thûc trlidng 16'p, cho nhü'ng nglià'i da hQc xong trunghQC cd sCJ và trung hQc ph6 thông. Con cac khoa dào tço bên cçnh h<? thÔng hQcdlidng tçi cd sb lçi dli9'c t6 chûc cho nhü'ng dÔi tuQ'ng c6 trinh dÇ> trung hQc cd sbhoÇic trinh dÇ> cao hdn trinh dÇ> trung hQc cd sb. Ngoài ra, dÔi v6'i doanh nghi<?p,bat k~ quy mô thé" nào di nUa, rat ft t6 chûc dào tço, cho nên ta dUng ngçc nhiênkhi thay gân mÇ>t nUa (47,5%) khach hàng cua cac khoa dào tço bên cçnh h<?thÔng hQc dlièmg không tçi cd sb, v6'i ba phân tu là tv dào tço, VÙ'a hQc VÙ'a làmhay truyên nghê gia dinh, bao gÔm 47,5% nhü'ng ngliœ c6 trinh dÇ> không caohdn trinh dÇ> trung hQc cd sb hoàn chinh. Do d6, cd cau cua cac thành ttjU hoàntoàn mang tfnh chat hQC dlièmg c6 anh hliCing to lan t6'i cac th~ thûc tié"p cÇincông tac dào tço nghê và cüng anh hliCing rat mçnh t6'i nhu câu to lan vê dào tçonghê. Ta chI c6 th~ hi~u dli9'c ra hem vi sac công tac dào b~lO nghê phat tri~nchLia mçnh cüng nhli cac giai phap dùng d~ phat tri~n công tac dào tço nghêthông qua phân tfch cd cau vi<?c làm.

51

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

. 1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

PHÂN II. LAO DQNG, VI~C LÀM, DI SIÉN DQNG

Vi~c Ilàm là van dé tr9ng tâm cua thè'i ky qua dÇ> cua nén kinh tê Vi~t Namtrong vài nam qua. Qua trinh dièn qiên cua vi~c làm trong thè'i gian qua phlmanh nhÜ'11g biên d6i mà nén kinh tê da trlü qua thông qua nhÜ'11g xu thé' hi~n nayvà chI r6 nhÜ'11g van dé con clm phai giai quyêt trong htdng lai, cüng nhli dé xuatnhÜ'11g nÇ>i dung vé công tac quan 19, nêu không phai là gïai phap, cho cUÇ>ckhung hoang cua thè'i ky qua dÇ> mà nén kinh tê dang Vliql: qua, nhli tinh hinhhi~n tgi dang minh chûng, thljc v~y, trong mÇ>t bai canh cua cuÇ>c khung hoangchung cua vùng. Sau khi da nhan mgnh dên van dé ngu6n nhân lljc trong phânthû nhat cua bao cao này, phân thû hai cua bao cao trinh bày vé cd cau vi~c làmtrong nam 1997 và nhùng dièn biên tù thljc tê, sau d6 se là phân t6ng hÇ>'p moiquan h~ dào tgo-vi~c làm.

Phân này se nhan mgnh dên qua trinh dièn biên cua vi~c làm gân lién v6'icac ml,lc tiêu da dli9'c d~t ra là công nghi~p hoa và hi~n dgi hoa và qua dÇ>chuyên sang mÇ>t nén kinh tê th! trlidng c6 quan 19 cua Nhà nliO'c. Nhùng thayd6i trong cuÇ>c diéu tra vong hai (da nêu trong phân trên) da cho phép ta mÛ'rÇ>ng di~n diéu tra và bao quat tat ca nhùng ngliè'i dang c6 vi~c làm thuÇ>c mâudiéu tra, và thông qua mÇ>t h~ thong chInh binh phù hÇ>'p, cho phép chung ta dollidng mÇ>t cach dung dân hdn nhùng thay d6i hi~n dang dièn ra, trong d6 thayd6i cd ban nhat là dièn biên thuÇ>c nÇ>"i dung qua dÇ>, qua dÇ> Û' nông thôn cüng c6nghïa là giam solao dÇ>ng làm vi~c trong nông nghi~p.

Phân này chia làm hai chlidng. Nôi dung cua Chlidng thû nhat là cd cau? •

và cac d~c tru'ng cua vi~c làm. d phgm vi ca nhân, cac phlidng di~n khac nhaucua vi~c làm bao quat vi~c phân bo lao' dÇ>ng theo ngành hogt dÇ>ng và ca theongành kinh tê. Tuy nhiên, cân chuyên tù ca thê sang hÇ> gia dinh dê phân tich tacdÇ>ng cua mûc song t6'i cd cau vi~c làm, và tiên hành phân tich nhanh ban chatcua vi~c làm trong cac doanh nghi~p và trong cac cd sÛ' gia dinh. Trên phgm virÇ>ng hdn, chlidng này cüng cho ta thay cd cau vi~c làm quyêt d!nh cac diéu ki~n

cua vi~c làm, moi quan h~ v6'i ngliè'i sa dl,lng lao dÇ>ng, nêu c6, cüng nhli thè'igian lao dÇ>ng, diéu ki~n lao dÇ>ng và tra công. Chlidng thû hai se t~p trung vàophân tich dÇ>ng thai cua h~ thong thông qua di biên dÇ>ng lao dÇ>ng (tinh linhhogt). DÇ>ng thai này dli9'c phân tich thông qua thay d6i vi~c làm, khu Vljc, nghécua nhÜ'11g ngliè'i trong dÇ> tu6i lao dÇ>ng dang c6 vi~c làm song song v6'i cac xuthê dang dièn ra khi bât dâu tham gia th! trlidng lao dÇ>ng. Dai v6'i nhÜ'11g ngliè'itrong dÇ> tu6i lao dÇ>ng dang c6 vi~c làm cüng nhli doi v6'i nhùng ngliè'i thatnghi~p c6 ho~c không c6 kinh nghi~.m nghé nghi~p, vi~c phân tich qua trinh ditim vi~c làm se làm n6i b~t cac xu hli6'ng hi~n nay.

53

BLDTBXH/IRD

Biiu do 11.1. Ty l~ hOÇIt dÇ>ng cuo dân cLl trong mdu

theo tu8i uà giéli (%)

100

90

SO

70

60

SO

40

30

20

10

o

......~Nam V~

c:::::::J Nlt - r--..--qng / --

~.f

- 1\

j - - ~0-4 5-9 10-14 lS-19 20-24 2S-29 30-34 35-39 40-44 45-49 SO-S4 SS-S9 60-64 6S+

Biiu do II. 2. Phân b6 cuo dân 56 co ui~c làm theo ngành hOÇItdÇ>ng th uÇ>c boy uùng (%)

IJ Nông lâm ngl1

100%90%SO%70%60%SO%40%30%20%10'V.,

OlM,

• Thl1<ll1g mi)i d!eh VI!

IJ Công nghi~p

Trung du o6ng bilng Bile Trung Ven bi~n

mién Bile sông Hong B9 miénTrung

CaonguyênmiénTrung

oông Nam o6ng bilng

B9 sông CltuLong

Biiu do 11.3. Phân b6 dân 56 dong co ui~c làm theo giéli uà IOÇIixéi hÇ>i-ngM nghi~p (%)

70.,....--------------------------,

60

50

40

30

20

--Nam

--NiJ

Can b9 clipcao/nghé IV do

Can b9 ehuyên

môn!kYsl1Thq thli

eông!buôn bannho

1:L-~--r_-~:::=~~::~:::::::;~~jNông dân

lo(]i xCi h6i - nghé nghi~p

54

CHVdNG 1. VI~C LÀM VÀ TIÉN CÔNG

Thdi ky hi<?n nay là mQt thdi ky qua dQ, mQt thdi ky phM tri~n và mb cltatttdng d6i cua nên kinh té Vi<?t Nam noi chung và cua th! tru'è'ng lao dQng n6iriêng. Diêu do co nghia là, không nhühg co nhiêu nhân t6 m6'i xuat hi<?n trên th!tntè'ng lao dQng mà cd cau vi<?c làm và cac m6i quan h<? trong lao dQng noich~ng con thay d6i, do d6 cân xac ëijnh phq.m vi và cac ~c trung.

J. Cd câ'u vi~c làm

Nhühg ngLidi trong dQ tu6i lao dQng dang co vi<?c làm hay dang di tim vi~c

làm chiém 51% 56 dân cua mau nam 1997. MQt trçmg tâm phân tfch dâu tiêncua cd cau vi<?c làm là st,i phân b6 cua nhühg ngLidi trong dQ tu6i lao dQng theotu6i, theo gi6'i, theo khu Vl,ic hoq.t dQng và theo loq.i xa hQi-nghê nghi<?p. Tr9ngtâm thû hai là hinh dung cd cau vi~c làm , không phai dt,ta vào ca nhân, mà làcan cû vào hQ gia dînh d~ co th~ danh gia cd cau vi~c làm không phai Ci phq.m vica nhân, cüng không phai Ci phq.m vi t6ng th~ cac ca nhân này mà là tiép c?nvan dê vi<?c làm trong cac doanh nghi<?p gia âînh, trong phq.m vi mang tfnh dq.idi<?n nhat cua no.

A. S~ phân b6 site lao &9n9

Ty l<? tham gia hoq.t dQng cua nam thuQc nh6m tu6i tü 25-34 là gân100% và b nhom tu6i 34-44 van VLiQ'l: 90% (bi~u dÔ II.l). Sau do, tY I~ tham giahoq.t dçmg cua nam gÏâm lân dâu tiên Ci dQ tu6i gân 50, và mQt cach rô r~t hdnsau 60 tu6i, là tu6i vê hw quy ëijnh. D6i v6'i nu, cac tY I<? này trung binh thaphdn 50 v6'i nam, trü b cac nhom tu6i 15-19 và 60-64, và sau d6 giam di mQtcach dêu dçln bàt dâu tü tu6i 45. Cac tY l<? hoq.t dQng con cao hdn Ci nhühg ngLioidLigc phong van và dâ qua tu6i vê hw theo quy ëijnh.

Vê khu Vl,ic hogt dQng, nông nghi~p slt d\mg 61,5% dân 56 trong dQ tu6ilao dQng c6 vi<?c làm, công nghi~p 12% và thlidng mq.i và dich V\l 26,4%. Tuynhiên, vi<?c làm theo khu Vl,ic rat khac nhau khi di tü vùng này sang vùng khac(bi~u d6 II.2). Phân lao dQng làm vi~c trong nông nghi<?p b vùng trung du, dÔngbtmg Bàc bQ và bàc Trung bQ 16'n hdn Ci nhùng vùng con lq.i. D~c di~m cuanhùng vùng này là vi<?c làm trong công nghi<?p con chtta phat tri~n làm, m~c dûvùng này co thành ph6 Hà NQi và Hai Phong nàm trong dÔng bàng sông HÔng.M?t dQ dân 56 cao cua vùng này bû "lq.i cho vi~c làm trong công nghi<?p cua haithành ph6 này. Ngligc lq.i, miên dông Nam bQ, bao gÔm ca thành ph6 HÔ ChfMinh lq.i c6 mQt cd cau vi~c làm tLiong d6i da dgng hoa.

55

BLDTBXH/IRD

Bémg lU. Phân b6 lao dQng dang co vi~c làm theo loçli ngudVcd sb sU dl:.tng lao dQng

Khu vl!c Ty I~

Khu vl!c Nhà mt6'c 12,7Trang do: Hành ch(nh s,! nghi~p 38,5

Kh u u'!c Nhà nllac 61,5

Khu vl!C tÇlp thé", HTX 0,6Doanh nghi~p hi nhân co dang ky và công ty 4,3

Trang do :Doanh nghi~p tll nhân co dèlng ky uà công ty co u6n d6u tll

76,4trong nllacCông ty co u6n d6u tll nllac ngoài 23,6

Doanh nghi~p quy mô nho* 1,0Doanh nghi~p/cO'sc! gia dinh* 65,9Trang do: Doanh nghi~p cua gio dinh minh, không thuê 100 dçmg ngoài 89,7

Doonh nghi~p cuo gio dinh minh, co thuê 100 dçmg ngoài 9,9Doonh nghi~p gio dinh khoc 0,4

Ca thé" 0,1Lao dç,ng tl! do 15,4Trang do: T,! hÇ1ch taon 86,8

Làm thuê 13,2CQng 100,0

• Cac doanh nghi~p quy mô nho dll<;>'c mién thu h,Ic d,'mg kY, co v6n dllé'i 20 tri~u d6ng, và sll dl,lTlg mi?l 561ao di?ng lân han 56 thành viêncua hi? gia dinh tham gia vào hOi;lt d(\ng cua doanh nghi~p. Ngll<;>'c li;li, doanh nghi~p dllçic coi là doanh nghi~p gia dinh khi s6 lao dC:mgthuê ngoài il han s6 thành viên cua h(i gia dinh tham gia vào hOi;lt d(\ng cua doanh nghi~p.

Biiu do II.4. Phân b6 lao dQng phi nông nghi~p theo IOÇli, cd sb sU dl:.tng

lao dQng, theo ngành

• Doanh nghi~p quy mô nho

CJ Doanh nghi~p tlI nhân co dllng kY

.Khu III,Ic t~p thi! và HTX

[] Doanh nghi~p gia dinh

ThL!o'!1g mi;li d,ch II\)Công nghi~p

+-----'======::::l._T"""-..L ...J.._.---.....L_~ .............._..J......., [] Khu III,Ic nhà mtéfc

100

80

% 60

40

20

0

Nông lâm ngL!

Biiu do II. 6. Phân b6 lao dQng phi

nông nghi?p theo IOÇli, cd sb sUdyng lao dQng, thành thi và nông

tMn

40% KhJ.l1I\ICglo dlnh

20%Khu V'lc

Nhà nll6'c0%

Thành thi Nôngthôn

60%

80%

100%

Nam

KhlJWcgiadinh

Biiu do 1I5. Phân b6 lao dQng phi

nông nghi~p theo IOÇli, cd sb sUdyng lao dQng, ba mi~n

Khu v'lc

20%nhà m/ac

0%

BAc Trung

40%

80%

60% J...--=----(

100% -ll!!!I!!f.!l1;

56

BLDTBXH/IRD

Vê m~t vi~c làm, tâm quan tr9ng cua nông nghi~p dligc phan anh m(>tcach dliemg nhiên trong vi~c phân b6 nhü'ng nglidi trong d(> tu6i lao d(>ng theolOc;lÏ xâ h(>i-nghê nghi~p. Nông dân, thg thu công và nhü'ng nglidi buôn ban nhochiêm gân 80% ·dân 56 trong d(> tu6i lao d(>ng co vi~c làm, can b(> chuyên môntrinh d(> cao và cac nghê tv do chî chiêm dliâi 1% (bi~u dÔ II.3). Trong nông dân,thg thu công và buôn ban nho tliemg d6i co nhiêu nu hem nam, và nu tliemg d6ift hem nam trong cac lOé;1i xâ h(>i-nghê nghi~p khac, song sv khac nhau là khôngdang k~.

Lao d(>ng t~p trung nhiêu nhat trong cac doanh nghi~p/Cdsb gia dînh, vàtrong 56 nhü'ng nglidi lao d(>ng tv do. Lao d(>ng tv do bao gÔm lao d(>ng làmthuê và nhü'ng nglidi lao d(>ng tv do. S61liQ'ng 100 nhü'ng nglidi lao d(>ng làm chochfnh h(> gia dînh minh và 56 lliQ'ng 100 nhü'ng nglidi lao d(>ng tv do tv hé;1ch toanchûng to rang th! trlidng lao d(>ng theo nghia h,?p cua no con rat hé;1n chê và chîco liên quan dên gân m(>t phân tli Ivc lliQ'ng lao d(>ng. Tinh hinh này së co tacd(>ng tâi cac chfnh sach lao d(>ng và vi~c làm. Chung ta së chûng minh van dênày trong phân sau.

Khu vvc Nhà nlidc bao gÔm khu vvc hành chfnh sv nghi~p và cac doanhnghi~p thu(>c khu vvc Nhà nlidc. Vào nam 19801 khu vvc Nhà nlidc chiêm16,5% t6ng vi~c làm nay chî con 12,7%. Vi~c làm khu VVC t~p th~ và hQ'p tac xâcon sa sut hem nhiêu, ngày nay chî chiêm m(>t phân rat nho bé. Trong 56 nhCthgnglidi sil' dt,mg lao dçmg mâi xuat hi~n trên th! trlidng lao d(>ng co khu VVC tlinhân co dang kY. Khu VVC này bao gÔm ca cac công ty trong ntidC và công ty

ntidC ngoài, cüng chî dùng co 5% t6ng lao d(>ng, trong khi vi~c làm trong cacdoanh nghi~p nho không co dang ky chî dé;1t co 2% t6ng 56. Trong khi lao d(>ngnông nghi~p bao gÔm chu yêu là lao d(>ng gia dî~h thi công nghi~p, thliemg mé;1ivà d!ch vt,l co cd cau da dc;mg hem (xem bi~u dô II.4). Khu VVC tli nhân khôngthu(>c gia dînh phat tri~n trong công nghi~p mÇ>t cach tY l~ thu~n hem là khu VVCd!ch vt,l. D~c tru'ng cua khu VVC này là co mÇ>t 56 rat dông nhü'ng nglidi lao d(>ng

tv do.

Trên phé;1m vi vùng, sv phân b6 theo vùng theo lOé;1i nglidi sa dt,mg laodÇ>ng, cd cau vi~c làm lé;1i rat khac nhau (bi~u dô 11.5). Khu VVC Nhà nlidc vân lànglidi sil' d\,mg lao d(>ng phi nông nghi~p 56 mÇ>t b miên B~c, kholmg mÇ>t nUalao dÇ>ng cua vùng. Tâm quan tr9ng tliemg d6i cua khu Vlj.c Nhà nlidc vâi tli cachlà nglidi sil' dt,mg lao dÇ>ng giam di khi ta càng chuy~n dân vê phfa Nam, trongkhi khu Vlj.c gia dînh, nglidi lao d(>ng tv do và khu Vlj.c tli nhân không co dang kytang lên. Cd cau vi~c là~ cüng thay d6i gilia thành th! và nông thôn (bi~u dô11.6). Ngoài nông nghi~p ra, khu VVC Nhà nlido là nglidi sil' d\,mg lao dÇ>ng phinông nghi~p chfnh Ci thành th" trong khi nglidi lao dÇ>ng tv do là Ivc lliQ'ng laodÇ>ng phi nông nghi~p chfnh Ci nông thôn.

1 TÔng Cl,IC ThÔng kê, ThÔng kê 1930-1984, Nhà Xuat ban Th6ng kê, Hà Nç,i

57

BLDTBXH/IRD

Biiu d6 II. 7. Phéin thu nh~p tLt lao dQng

trong thu nh~p cua hQ gia dinh (%)

100%60

Không co thu nh(\p tu~laodQng ~l

.~/</

< 25%

25-50%

75-100%

1.50-75%

Biiu d6 II. 9. Phân b6 lao dQng dang co vit?c làm theo

IOÇli, cd Sd Stl dr,mg lao dé)ng và chi 56 mtlc s6ng hé) gia

dinh (% cé)ng d6n)

100

90

E 80~u 70'<Il.':;'0 60uD')co 500

"0D') 40co'o'"0 300~

~ 20

10

0

0

,---Doanh nghi~p/CO's6 gia dinh- - - Lao dQng II/do- • - • Khu Vl!c Nhà nvO'c

Khu Vl!c IV nhân

10 20 30 40 50 60 70 80 90 100Chi 56 mltc 56ng hç, gia dinh

58

Biiu d6lI.8. Phân b6 hé) gia dinh theo IOÇli thu nh~p

tLt lao dé)ng, theo mtlc s6ng

100% ",-----,-,..------, ,..------, ,..----,,-------,

90%

80% Thu nh~p 1-

70%ndng /am

ngl/

60%

50%

40%

:V"'Yn

20%

10%

0%

20 40 60 80 100

Chi 56 m lte 56ng

BLDTBXH/IRD

B. Hg gia dinh, thu nhgp và vi~c làm

Vi~c làm là nguÔn thu nh?p chinh cua cac hÇ'> gia dînh Ci Vi~t Nam, ngayca khi cac nguÔn thu nh?p tü cac khoan tiên glti, tü Nhà ntté'c hay tu nhân dongmÇ'>t vai trè quan tr9ng trong vi~c xac â!nh mûc s6ng cua cac hÇ'> gia dînh. Làthành viên cua hÇ'> gia dînh, thu nh?p cua mÔi nguè'i co vi~c làm trong hÇ'> giadînh tham gia vào vi~c xac â!nh mûc s6ng cua hÇ'> gia dînh này. NguQ'c 19i, tanh?n thây co m6i quan h~ giUa mûc s6ng cua cac hÇ'> gia dînh và cac 109i xa hÇ'>i­nghê nghi~p cua cac ca th~ thành viên cua cac hÇ'> gia dînh này.

Ngoài ra, cac hÇ'> gia dînh cèn là nguè'i slt d\,!ng lao dÇ'>ng. Chî cân suy nghimÇ'>t chut vê cac d?c tnmg cua mÇ'>t hinh thûc vi~c làm co th~ xuât hi~n, trongmÇ'>t thè'i ky qua dÇ'> Ci Vi~t Nam, tUdng chüng kha di co th~ thay thé' cho vi~c làmthuÇ'>c khu Vl,l'c Nhà nué'c thi ta co th~ hi~u duQ'c vai trè cua 109i vi~c làm nàytrong tUdng lai.

1. H9 gia dinh và thu nh~p tù vi~c làm

Chî co 3% 56 hÇ'> gia dînh không co mÇ'>t khoan thu nh?p tü vi~c làm vàs6ng d\ja vào cac khoan thu nh?p tü tiên glti ho?c tiên tié't ki~m tich lüy duQ'ctrong qua khû (bi~u dô II.7). Cac hÇ'> gia dînh này chu yé'u gÔm nhung nguè'i giàvà/hay nhung nguè'i 6m yé'u, tn~ em ho?c thanh niên dang di h9C, và nhungthành viên trong dÇ'> tu6i lao dÇ'>ng dang tim vi~c làm. Tuy nhiên, mÇ'>t nlta 56 hÇ'>gia dînh nh?n duQ'c trQ' câp hw tri. NguQ'c 19i, gân mÇ'>t nUa 56 hÇ'> gia dînh ph\,!thuÇ'>c hoàn toàn vào thu nh?p tü vi~c làm, và 18% co thu nh?p ph\,! thuÇ'>c it nhât3/4 vào thu nhÇip tü vi~c làm. 5\j phân b6 cac hÇ'> gia dînh theo f09i thu nhÇip tüvi~c làm và theo chî 56 mûc s6ng (bi~u dô II.8) cho phép ta hi~u duQ'c ra hdn tinhhinh cac hÇ'> gia dînh.

Do do, cüng không .1ây gi làm ng9c nhiên, da 56 cac hÇ'> gia dînh thuÇ'>ctâng 16'p co thu nhÇip thâp nhât thi chî co thu nhÇip tü vi~c làm nông nghi~p. Vêcd ban, cac hÇ'> gia dînh này Ci vùng nông thôn. NguQ'c 19i, 56 hÇ'> gia dînh co thunh?p tü tiên IUdng 19i tang dêu d?n khi n:tûc s6ng ngày càng tango Xu thé' cüngtUdng t\j d6i vé'i cac hÇ'> gia dînh vüa co thu nhÇip tü h09t dÇ'>ng công nghi~p vàthUdng m9i. Hai 109i hÇ'> gia dînh này chu yé'u là nhung hÇ'> gia dînh thuÇ'>c tâng16'p trên. 56 trudng hQ'p cac hÇ'> gia dînh co thu nh?p ké't hQ'p van cèn it. Hinhnhu thu nhÇip phi nông nghi~p dong gop vào vi~c cai thi~n dang k~ mûc s6ngcua cac hÇ'> gia dînh này 50 vé'i nhung hÇ'> gia dînh chî co thu nhÇip tü nôngnghi~p.

5\j phân b6 dân 56 co vi~c làm theo 109i nguè'i slt d\,!ng lao dÇ'>ng và theomûc s6ng cua hÇ'> gia dînh (bi~u dô II. 9) kh~ng â!nh nhung xu thé' mà ta quart satduQ'c, nghia là tinh chât da ngành cua lao dÇ'>ng trong hÇ'> gia dînh van cèn it, diêunày duQ'c minh chung thông qua thu nh?p.

59

BLDTBXHIIRD

2. Vi~c làm trong cac doanh nghi~p gia dinh

Mç,t hç, gia âînh dligc coi là mç,t doanh nghi~p gia âînh khi co ft nhat haithành viên cua hç, gia âînh này cùng tham gia vào cùng mç,t hoçt dç,ng kinh té'.Tuy nhiên, nhùng nglièii làm riêng lè cüng dligc xé'p vào loçi doanh nghi~p/cd sbgia âînh né'u nhùng nglièii này tié'n hành mç,t hoçt dç,ng nông nghi~p hj hçchtoan. Dligc xac â1nh là doanh nghi~p gia âînh khi 56 lao dç,ng thuç,c hç, gia âînh100 hdn s6lao dç,ng thuê ngoài. Xac â1nh nhli v~y, cac doanh nghi~p/cd sb hç,gia âînh chié'm 66% lao dç,ng cua m€lu. GAn 90% nhùng nglièii này làm chodoanh nghi~p/cd sb hç, gia âînh minh và không thuê bat cû mç,t lao dç,ng nàongoài hç, gia âînh.

Thljc té', co rat ft nglièii di làm cho cac doanh nghi~p gia âînh khac. Diêunày cüng phan anh mç,t thljc té' là cac hç, gia âînh sÙ' dt,lng ft lao dç,ng ngoài. Da56 cac cd sb này chI sÙ' dt,lng mç,t cach thliè'ng xuyên tli mç,t dé'n hai thành viêncua hç, gia âînh. Chinh nhùng nglièii làm an riêng lè, và cac hç, gia âînh hoçtdç,ng !1ông nghi~p lçi là nhùng nglièiilhç, gia âînh hay cAn nglièii ngoài hô trg.

Da 56 cac doanh nghi~p/cd sb gia âînh co hoçt dç,ng nông nghi~p (b~mg

II.3). Vi~c làm do cac doanh nghi~p gia âînh tço ra trong công nghi~p, thlidngmçi và dich Vt,1 là rat không dang kl Vào œu nhùng nam 90,trong khi cacdoanh nghi~p hç, gia âînh n6i lên nhli mç,t khu vljc co th~ thay thé' khu vljc Nhànliâc và khu vljc t~p th~ thi nay nglièii ta thay r~ng, trong thljc té', phAn 100

Bang II.2. Phân b6 doanh nghi~p/cdsb gia dinh cua mdu theo s6 ngl1di co ui~c làm (% cuatÔng s6) .

56 ngtJèii ngoài hç, gia dinh thtJèmg xuyên tharn gia vào hOë;ltâçmg cua he? gia dinh T6ng

0 1 2 3 41 20,4 5,8 1,5 0,7 0,2 28,6

2 47,8 1,6 1,0 0,2 0,0 50,6

56 thành viên cua 3 11,3 0,6 11,9

he? gia dinh tharn gia 4 5,6 0,4 6,0vào hOë;lt âe?ng cùa 5 1,4 1,4hç, gia dinh rninh 6 1,2 1,2

7 0,0

8 0,3 0,3

Cçmg 88,0 8,4 2,5 0,9 0,2 100,0

Bang II. 3. Phân b6 doanh nghi~p /cd sb gia dinh st! dl;mg hay không lao dçmg ngoài theongành kinh tê (%)

Loq.i doanh nghit?p gia dinh Nông lâm ngli Công nghit?pThlidng mq.i

TÔngd,ch VI,l

Không sil' dt.Jng LD ngoài 79,6 2,2 6,2 88,0

C6 sil' dl,1I1g LD ngoài 9,4 0,6 2,0 12,0

CÇ'>ng 89,0 2,8 8,2 100,0

60

BLDTBXHIIRD

viçc làm trong cac hÇ1p tac xa nông nghiçp da chuy~n sang viçc làm gia dînh,trong khi ngU'oi lao dQng hj do lq.i làm viçc trong thU'O'ng mq.i và dich Vl,l, và trongmQt phq.m vi nhat â1nh nào d6 làm viçc trong khu Vljc tU' nhân kha phat tri~n

trong thè>'i gian qua. Sau nông nghiçp, thU'O'ng mq.i và dich Vl,l là khu Vljc phattri~n chinh cua cac doanh nghiçp gia dînh. Cüng tU'O'ng hj, cac cd sb này cüngkhông dùng bat cû mQt lao dong ngoài nào. Nam trong viên clmh công nghiçphoa và hiçn dq.i hoa, khu Vljc gia dînh con c6 th~ coi là mQt khu Vljc ti~m gnnhi~u hO'n là mQt dQng lljc v~ m~t tq.o viçc làm.

II. Cac d~c tntng cua vi~c làm

Cac di~u kiçn lao dQng tq.o ra d~c trung cua viçc làm. Tuy dU'9'c Lu~t LaodQng qui â1nh tü 1994, song cac di~u kiçn lao dQng bao gÔm ca hÇ1p dÔng laodQng và quan hç vdi ngU'è>'i sa dl,lng lao dQng, tinh 6n â1nh và dQ dài thè>'i gian laodong cüng nhU' cac di~u ki~n v~t châ:t trong d6 ngU'è>'i lao dQng làm vi~c lq.i là mQtthljc té mà ta dm xem xét, c6 gang nam bat cho dU'9'c khoang cach giCia qui â1nhvà thljc té. HO'n nCia, phân 100 lao dQng lq.i nam ngoài khuôn kh6 cua Lu~t laodQng khi lao dQng là tlj tq.o viçc làm. Viçc tra công lao dQng, mQt nQi dung cd

ban cua hÇ1p dÔng lao dQng së dU'9'c xem xét trong phân III.

A. Quan h~ vdi nglJdi sU' dlfng laa d9ng và hcjp dÔng laad9ng

21% lao dong là nhü'ng ngU'è>'i làm thuê, bao gÔm ngU'è>'i làm công anlU'O'ng, h9C ngh~ và thljc t~p không dU'9'c tra lU'O'ng. 79% con lq.i, bao· gÔm ngU'è>'isa dl,lng lao dQng và nhü'ng ngU'è>'i tlj tq.o viçc làm, do d6 h9 hoàn toàn khôngnam trong qui â1nh c6 hiçu lljc cua Lu~t lao dQng.

N6i chung, lao dQng gia dînh không nh~n ti~n công và mQt phân tU' 56ngU'è>'i làm thuê khac tra lè>'i h9 không c6 hÇ1p dÔng lao dQng. TrU'è>'ng hÇ1p cuanhü'ng ngU'è>'i làm cho ban thân doanh nghiçp cua h9 là ca biçt, do ban chat cuam6i quan hç d~c biçt cua h9 vâi ngU'oi sa dl,lng lao dQng. Cac quy~n lQ'i và nghiaVl,l cua h9, dU'ng v~ m~t d6ng g6p vào hoq.t dQng chung dU'9'c xac â1nh dÔng thè>'ithông qua kha nang cd bap và trinh dQ ngh~ nghiçp cua tù'ng ngU'è>'i, và thôngqua cac m6i quan hç trong ban thân hQ gia dînh,. cac m6i quan hç này nam hoàntoàn ngoài linh Vljc kinh té. Ngoài ra, trong dq.i da 56 cac trU'è>'ng hÇ1p, thu nh~p

tq.o dU'9'c bang hoq.t dQng t~p th~, ban thân chLing cüng là thu nh~p t~p th~ vàviçc phân ph6i lq.i cac thu nh~p này trong noi bQ hQ gia dînh, sau khi trü di cackhoan chi phi chung, cüng không nhat thiét tinh theo mûc c6 gang cüng nhU' kynang cua tù'ng ngU'è>'i. Vi ly do này, khai niçm hÇ1p dÔng lao dQng không phù hÇ1pkhi phân tich cac m6i quan hç lao dQng giCia cac thành viên khac nhau trongcùng mQt hQ gia dînh, cùng tham gia mQt hoq.t dQng kinh té chung.

Do d6, di~u thich hÇ1p là giâi hq.n viçc phân tich hÇ1p dÔng lao dQng d6ivdi cac loq.i lao dQng làm thuê khac. Nghi â1nh 56 198-CP ngày 31/12/1994quy â1nh tinh chat bat bUQC cua hÇ1p dÔng lao dQng bang van ban (di~u 1).

61

BLDTBXH/IRD

100%

80%

60%

<10%

20%

0%

Hçtp d6ngMng oon oon

Biiu d6 II. 1O. LOÇli hqp d6ng 100 dçmg theo 10Çli,

cd sa/ngl1èfi sU d\mg 100 d~ngr-------,

Kh(lngc6hçtp d6ng

Khu VVt Nhà mJélc Khu VVt III nhân co Doonh nghl~p quy mO Dœnh nghl~p gla dlnh

dàng ky nho

làm thuê Co th.!

Biiu d6 II.ll. Phânb6 ngl1à'i làm công an 111dng theo 10Çli hQ'p d6ng 100

d~ng và theo vi thé trong vi~c làm

100% TT----...,.--r----...,....,.----...,....,.-----r"""'T------r"""'T-----n80%

60%

<10%

20'Yc,

Hçtpd6ngMng vlln oon

~ KMng cO hçrpd6ng

0% 4..&_-__......L........ ......L........ ......L...... ......L...... ......L...... ---L..j

Con bQ c!p cao Càn bQ chuyên

mOn1K9S<1

TnJèmg phong/ dOl LD k9 th~t LD khOng co ngh~ HÇ>C vi~!Th<,t: t~p

Biiu d6 1/.12. Hinh thûc hçtp d6ng 100 d~ng theo mi@n100%

80%

60%Hçtp d6ngMng vlln

oon20%

0%Trung du mi~n Bk D6ng bàng sOng ~c Trung bQ

Hông

Ven bi.i" mi~n Cao nguyên miên DOng Nam bQ D6ng bàng sOng

Trung Trung CÙI.J long

Biiu d6 1/.13. Hinh thûc hçtp d6ng

100 d~ng, thành thVnông thôn100%

80%

60%

40%

20%

HC1p d6ng Mngvèln bOn

0% +-'--------"...,..........------'-,Thành th! Nông thôn

Bang //.4. HçJp d6ng 100 d~ng', 100% thèfi gian và m~t phéln thèti gian

00 dài thèli gian cùaLOl,'i HO lao d(>ng

HÇ1p d6ng lao d(>nghÇ1p d6ng lao dOng

m(>t phân T6ng100% thèli gian

thèli gian

Không c6 thèli hl,'n 65.8 5,3 71,1HO bilng van bltn C6 thài hl,'n 27,5 1,4 , 28,9 .............................- .._..... '-'-"-- -- 93,3cÇ>ng . 6,7 '100,0

Không co thè>'i hl,'n-

16,9 8,0 --, ~4.9_ .....- --HO mi~ng C6 thài hl,'n 72,3 2.8 75,1

Cçmg 89,2 10,8 100,0Cçmg 92,6 7,4 100,0

62

BLDTBXH/IRD

Lé di nhiên, khi môt ca nhân thU'c hiên và hoàn thành môt viêc cho môt. .. ...ca nhân khac, d6i lçi ngU'à'i này nh~n' dU'9'c m9t khoan tiên công d~ tra công choban thân viE?c làm chû không phai cho ke't qua cua viE?c làm. Trong trU'dng hÇ>'pnày thljc chat là da co hÇ>'p d6ng lao d9ng. Ranh giâi gilta cung cap lao d9ng vàcung cap dich VI,l là rat không dang k~. NhU' v~y, viE?c th\jc hiE?n b9 Lu~t Laod9ng không phai là dê dàng, dÇic biE?t d6i vâi trU'dng hÇ>'p là lao d9ng tlj do. Tuynhiên, 82% nhùhg ngU'à'i làm công an lU'dng co m9t hÇ>'p d6ng lao d9ng, trongdo 88% cac trU'dng hÇ>'p là hÇ>'p d6ng b~mg van ban.

Thljc te' co m6i· quan hE? g~n bo gilta ngành kinh te' cua ngU'à'i stt d\,mg laod9ng, hÇ>'p d6ng lao d9ng bàng van ban và nh~n thûc vê hÇ>'p d6ng lao d9ng (bi~u

d6 II.10). Chinh trong khu V\jc Nhà nU'âc, và trong m9t phçm vi nhat éijnh nàodo thu9C khu V\jc hi nhân mà hÇ>'p d6ng lao d9ng là ph6 bie'n hdn ca thi khainiE?m vê hÇ>'p d6ng lao d9ng cüng dU'9'c hi~u m9t cach dung d~n hdn. NgU'9'c lçi,chinh cac doanh nghiE?P gia dînh và cac doanh nghiE?P quy mô nho co s6 ngU'à'ilao d9ng tra là'i không co hÇ>'p d6ng lao d9ng chie'm s6 lU'Ç>'ng 100 nhat.· Phân tichcac hinh thûc hÇ>'p d6ng lao d9ng cho thay, m9t mÇit là m6i quan hE? gilta ky nangtrong viE?c làm và hÇ>'p d6ng bàng van ban và mÇit khac là ky nang này và nh~n

thûc vê hÇ>'p d6ng lao d9ng (bi~u d6 II,.ll). Ky nang trong viE?c làm càng thap baonhiêu thi s6 ngU'à'i lao d9ng tra là'i không co hÇ>'p d6ng lao d9ng èàng 100 baynhiêu. Ngoài ra, hÇ>'p d6ng lao d9ng miE?ng là ph6 bie'n hdn d6i vâi ngU'à'i laod9ng không co tay nghê, tU'dng tlj nhU' trU'dng hÇ>'p cua ngU'à'i làm thuê. KinhnghiE?m nghê nghiE?P, tu6i, trinh d9 van hoa là ba bie'n s6 xac éijnh trinh d9 kynang cua viE?c làm và cüng là nhùng ye'u t6 xac éijnh nh~n thûc vê hÇ>'p d6ng laod9ng.

D6i vâi nhùng ngU'à'i co Iiên quan, van dê nh~n thûc dU'9'c khltng éijnhbàng th\jc te' là 61% nhùng ngU'à'i tra là'i không co hÇ>'p d6ng lao d9ng dang coviE?c làm thU'dng ~uyên và 13,4% dang co viE?c làm tçm thà'i. Không nghi ngè' ginlta, dîêu này co nghia tU'dng dU'dng vâi hÇ>'p d6ng co thà'i hçn và hÇ>'p d6ngkhông co thà'i hçn. Ch~c ch~n ràng nhùng ngU'à'i làm cho khu V\jc Nhà nU'âc, chocac Iiên doanh tU' nhân-Nhà nU'âc và cac công ty co v6n dâu tU' nU'âc ngoài, dçida s6 là dêu co hÇ>'p d6ng lao d9ng bàng van ban. D6i vâi s6 con lçi, nhat lànhùng ngU'à'i làm theo thà'i VI,l hay làm khoan, hÇ>'p d6ng lao d9ng cua h9 noichung là hÇ>'p d6ng miE?ng.

Nh~n thûc vê hÇ>'p d6ng lao dçmg là m9t ye'u t6 quan tr9ng thu9c vê banchat cua m6i quan hE? gilta ngU'à'i stt d\,mg lao d9ng và ngU'à'i lao d9ng. Th\jc v~y,

hÇ>'p d6ng lao d9ng xac d!nh ra quyên lÇ>'i và nghia VI,l cua hai bên tham gia.ky ke'thÇ>'p d6ng. ViE?c làm ngd, coi thU'dng hay không quan tâm de'n van dê này làmcho ta Iiên tU'emg de'n nhùng kho khan trong viE?c ap d\,mg Lu~t Lao d9ng ngay cakhi hÇ>'p d6ng lao d9ng ban thân no cüng chI là tom t~t t6ng th~ cac m6i quan hE?lao d9ng. Vê mÇit này, ta nh~n thay, miên B~c dâ thtta ke' m9t truyên th6ng lâudà'i và r9ng rai cua m6i quan hE? làm công an lU'dng, th~ hiE?n m9t nh~n thûc

63

BLDTBXH/IRD

dung dân hem vé h<Jp d6ng lao dQng, trai ngueJc vâi phfa Nam, slj khac nhau giUathành thj và nông thôn irnông ra nét lâm (biêu d6 Il.12 và Il.13).

Blmg Il.4 cho phép ta nha'n mçnh tâi mQt diêm khac nhau quan trQng nUagiUa h<Jp d6ng lao dQng bang van b~m và h<Jp d6ng mi~ng. Gân ba phân tu 50hQ'p d6ng bang van b~m là nhUng hQ'p d6ng không thè'i hçn. Trai ngueJc vâi cach<Jp d6ng mi~ng. Loçi hQ'p d6ng này, vé m~t hành chfnh thi không go b6 lâm,kha phù hQ'p vâi 10çi hQ'p d6ng ngân hçn, nha't là vâi lOé~.i công vi~c cua lao dQnglàm thuê. Do cac bên c6 quan h~ hQ'p d6ng tranh dUeJc cac kho~m d6ng g6p véthuê và cac d6ng g6p xâ hQi, loçi hQ'p d6ng·này g6p phân giam chi phf lao dQng50 vâi gia trj ly thuyêt và không nghi ngd gi, g6p phân vào vi~c duy ·tri mQt 50vi~c làm. DIja trên chu tfn, dây chfnh là hinh thûc hQ'p d6ng ph6 biên hem ca cuacac vi~c làm ca thê, cua vi~c làm trong cac doanh nghi~p gia dinh và khu Vlfc tunhân trong nudc. Dù sao di nUa, trong thljc tê, hQ'p d6ng này cüng d~t ra nhiéuva'n dé nan gill.i cân giai quyêt khi c6 tranh cha'p.

Bidu d6 II. 14. Dq dài thdi gian lao dqng trong tuàn theohinh thCtc hçtp dqng lao dqng

>8065-8049-6433-4817-32

807060 --HO bling v~n bllO

50 • - _•• -HO mi4ng

<?- 40 - - - Không co HO

30 ... -. - - KhOng hllàng hJdng.:::::20 ''-",10 ~ =--.....,_o .f::::::::::....._...,......--.....,...--........,--~~:::.::::;;:::::::.....

<=16

56 gièt I~m vi~c trong tudn

Bidu d6 lUS. Logi CCi sét/ngLtdi slÏ dl:lng lao dqng và thdigian lao dqng trong tuàn

>80

.......

65-8049-64

---Khu wc Nhà 'mtâc••••••Khu wc hl nhân co ~ng ky--Doanh nghi4p quy mO nho

- - - Doanh nghi4p gia dinh••• : • - •• Lao dOng tI! do

33-4817-32

80

70

60

50

<?- 40

30

20

10

0

<=16

56 gièt làm vi~c trong tu6n

64

BLDTBXH/IRD

B. Thili gian laa dông và tinh 6n dinh cua viêc làm. .. .Thà'i gian lao âÇ>ng và tinh 6n â1nh là nhühg yé'u t6 quan tr9ng cau thành

âiêu ki<?n lao âÇ>ng vi chung cho phép làm n6i b~t tinh chat không 6n â1nh, bapbênh cua mÇ>t vài nhom nhühg ngU'à'i lao âÇ>ng. Do là nhühg yé'u t6 gan Iiên vâih9'P â6ng lao âÇ>ng, nhühg yé'u t6 này tq.o cho ta kha nang kiêm tra mÇ>t cach cl,!thê nhühg h~u qua, â6i vâi ngU'à'i làm công an lU'dng, xem h9'P â6ng lao âÇ>ng corô ràng hay không.

Thà'i gian lao âÇ>ng co thê âU'gc phân tich theo tuân, âiêu này cho phép ta5tt dl,!ng qui â1nh cua Lu~t Lao âÇ>ng âang co hi<?u Itjc hi<?n hành làm can cu..Thà'igian lao âÇ>ng cüng co thê tinh theo thang hoÇic nam. . ... ,,_._.... ;

1. Thàï gïa~ lao d(}ng tinh theo tuân

DÇ> dài thà'i gian lao âÇ>ng t6i âa trong mÇ>t tuân theo quy â1nh là 48 gid,nhU'ng chi co ngU'à'i lao âÇ>ng co h9'P â6ng lao âÇ>ng b~ng van ban mâi thtjc chatâU'gc hU'emg ché' âÇ> này. Biêu â6 II.14 nhan mq.nh m6i quan h<? hi<?n hûu"giltah9'P â6ng lao âÇ>ng và thà'i gian lao âÇ>ng. M6i quan h<? vâi ngU'à'i 5tt dl,!ng laoâÇ>ng càng h9'P phap bao nhiêu thi thà'i gian lao âÇ>ng càng bam 5at quy â1nh baynhiêu, và ngU'gc Iq.i. Chinh â6i vâi ngU'à'i lao âÇ>ng không hU'emg lU'dng, thà'i gianlao âÇ>ng là không co mÇ>t giâi hq.n nào ca.

Xét theo khu vtjc, chinh khu vtjc Nhà nU'dc là khu vtjc thtjc hi<?n thà'i gianlao âÇ>ng nghiêm tuc nhat, theo âung lu~t hdn ca (biêu â6 II.15). 50 vâi khu vtjcNhà nU'dc, chinh khu vtjc tU' nhân co âang ky là khu vtjc g6m nhiêu ngU'à'i làmthuê làm vi<?c trên 48 gid trong mÇ>t tuân và 56 ngU'à'i làm vi<?c dU'âi 48 gid trongmÇ>t tuân thi it hdn. Xin IU'U y, mÇ>t nUa 56 lao âÇ>ng làm vi<?c trong khu vtjc nàychi co h9'P â6ng mi<?ng. Thà'i gian lao âÇ>ng trong cac khu vtjc khac co xu hU'dngkéo dài hdn. Noi chung, 56 gid lao âÇ>ng kéo dài vU'gt qua thà'i gian lao âÇ>ng quyâ1nh, vê mÇit 19 thuyé't 56 gid này tU'dng Û11g vâi 56 gid làm thêm thi rat it khiâU'gc 'thanh toan. Cac trU'è'ng h9'P âU'gc thanh toan chi chié'm 5% â6i vâi ngU'à'ilàm trong khu vtjc Nhà nU'dc và khu vtjc tU' nhân co âang ky, và 1% â6i vâi khuvtjc khac. Chinh thà'i gian lao âÇ>ng trong khu vtjc Nhà nU'dc là it bi kéo dài nhat;56 ngU'à'i làm vi<?c trên 48 gid mÇ>t tuân thi it hdn 50 vâi 56 ngU'à'i l~m vi<?c chonhühg ngU'à'i 5tt dl,!ng lao âÇ>ng khac. Trong khu vtjc tU' nhân co âang ky, laoâÇ>ng âài hai nÔ Itjc cao hdn nhiêu: khoang 5% làm vi~c dU'âi 32 gid trong mÇ>ttuân, nhU'ng 42% Iq.i làm vi<?c trên 48 gid trong mÇ>t tuân. Cân luu y là mÇ>t nUa56 ngU'à'i làm trong khu vtjc này chi co h9'P â6ng lao âÇ>ng mi~ng. ChI co 20% 56ngU'à'i làm trong cac doanh nghi<?p quy mô nha co h9'P â6ng lao âÇ>ng b~ng vanban. Khoang 15% trong 56 h9 làm vi<?c dU'âi 16 gid trong mÇ>t tuân. Do là trU'è'ngh9'P cua 93% 56 chu cua cac doanh nghi<?p này.

Nhühg ngU'à'i lao âÇ>ng ttj do là nhühg ngU'à'i n~m trong tinh trq.ng bapbênh hdn ca. Là nhühg ngU'à'i châng baÇ> gid âU'gc mÇ>t ban h9'P â6ng lao âÇ>ngb~ng van ban bao v<? h9, h9 n~m trong b6i canh bi ngU'à'i 5tt dl,!ng lao âÇ>ng hay

65

BLDTBXH/IRD

Biê'u d6 1.16. Ngành kinh té vàtinh 6n dinh cua vit?c làm

100%

80%

40%

20%

NôngIâm ngU'

'r:~~-jii OVi~ làm ~p... bênh

.• Vi~c làm !ha v~

o Vi~c làm thL1tt'9xuyên

Công TM-DVnghi(lp

Biê'u d6 1/.17. Ngành kinh té vàdQ dài thèti gian lao dQng trong

nom100%

80% I-!C!Q.-!2

60% Thàng

40% .7·9 Thàng

20%

JIl 1 C< 6 Thàng

0%

Nông lâm C6ng TM-DVngU' nghi~p

Biê'u d6 II.1B. DQ dài thèli gian lao dQng trong nom và tinh <Sn dinh cuavit?c làm

]

CI 10-12 Thang

4 .7-9 Thang

1 D4-6 Thang

.1-3 Thang1--...-..11- --

-

100%90%80%70%60%50%40%30%20%10%

0%

Vi~c làm thLtètngxuyên

Vi~c làm t<;lm thài Vi~c làm bâp bênh Vi~c làm thm V\,l

Biê'u d6 II. 19. Tu6i và dQ dài thèligian lao dQng trong tuéin, hoq.t

dQng thèli Vl,l

Biê'u d6 II. 20. MlIc sÔng hQ giadinh và dQ dài thèti gian lao dQng

trong tuéin, hoq.t dQng thèli VI;I

40

J::t ~10-19 20-29 30-39 40-49 50-59 60+

Nh6m tu6i

."0

!~t =,0

~20 40 60 80 100

Chi 56 mUc 56ng

Biê'u d6 II.21. MlIc sÔng hQ gia dinhvà dQ dài thèti gian lao dQng trong

tu6n, vi~c làm bap bênh

45

40.1----

~ 35

30

25 +--....,....----.---.---~-....,

10-19 20-29 30-39 40-49 50-59 60+

Chi 56 muc 56ng

66

BLDTBXH/IRD

khach hàng bUQc ph~lÏ làm vi~c VU'Ç>'!: qua thà'i gian lao dQng quy d!nh trong tuân.Tuy v~y, 20% trong 56 h9 làm vi~c dttâi 32 giè'. Dây cüng c6 th~ là sv h,ta ch9nmang tfnh ca nhân, hoÇic cüng c6 th~ cho ta thay h9 da gÇip không ft kh6 khantrong vi~c tim kié'm vi~c làm.-

Cac doanh nghi~p gia âînh là mQt trtiè'ng hgp ca bi~t vi giè' giac làm vi~c

dtt<;>'c bàn bgc ngay trong nQi bQ gia âînh, tùy theo nhû'ng ràng bUQc cua côngvi~c cua h9. Phân 100 lao dQng thuQ"c khu vvc này làm vi~c trung binh dttâi 32giè' trong mQt tuân, chuyé'u trong nông nghi~p. Ngtt<;>'c Igi, c6 32% trong 56 h9

. làm vi~c hdn 48 giè' trong mQt tuân. Da 56 bao geSm thành viên cac hQ gia âînhtrong nQi bQ cac doanh nghi~p này. Diêu kha dÇic bi~t là, d6i vâi nhû'ng ngttà'ilàm cho cac hQ gia âînh khac thi 50% trong 56 h9 làm vi~c hdn 48 giè' trongmQt tuân.

2. Phân h6 tao dông trong nam và tinh Ôn dinh cua viêc tàm. ..DQ dài thà'i gian lao dQng trong nam tfnh theo tuân làm vi~c trong mQt

thang, và 56 thang trong mQt nam kha gân ké't vâi cach tfnh theo thà'i gian làmvi~c trong mQt tuân. N6i mQt cach khac, thà'i gian lao dQng trong tuân càngngân bao nhiêu thi thà'i gian lao dQng trong nam càng ngân bay nhiêu, v~ ngtt<;>'cIgi. Trong 56 nhû'ng ngttà'i làm vi~c 100% thà'i gian (càn c6 th~ 99i là lào dQngtoàn phân, 50 sanh vâi lao dQng ban phân), 13,2% làm vi~c trung binh"ba tuânhoÇic dttâi ba tuân trong mQt thang, trong d6 86% làm vi~c dttâi 48 giè' trongmQt tuân. D6 cüng là xu thé' khi tfnh 56 thang làm vi~c trong mQt nam. Sv trùnghgp này cho phép ta t~p trung phân, tfch thà'i gian lao dQng tfnh theo 56 thangda làm vi~c trong nam.

"-

Tfnh 6n d!nh cua vi~c làm gân b6 m~t thié't vâi ngành hogt dQng (bi~u deSII.16). Trong nông nghi~p, tfnh bat 6n d!nh bât ngueSn tü tfnh chat mùa VI,l cuamQt 56 hOë~t dQng nông nghi~p và cüng do tfnh chat thuân nông hi~n nay cuanông nghi~p. Trên thvc té', tfnh chat thà'i VI,l cua nông nghi~p da giam di ratnhiêu khi cac hQ gia âînh thtJc hi~n xen canh g6i VI,l và ké't hgp .treSng tr9t vâichan nuôi, hay treSng tr9t và danh bât, nuôi treSng thuy san. Trong công nghi~p,

hinh thûc vi~c làm không. 6n d!nh ph6 bié'n nhat là hinh thûc vi~c làm khôngthttè'ng xuyên, khi c6 khi không.Trong thttdng mgi và dich VI,l d6 là vi~c làm tgmthà'i. T6ng quM mà n6i, chfnh nhiêu vi~c làm trong nông nghi~p dài hai nÔ Ivccao hdn nhU'ng Igi không phân b6 dêu trong nam, và vi~c làm trong thttdng mgivà dich VI,l Igi dài hai ft hdn. Diêu· này c6 tac dQng trljc tié'p dé'n thà'i gian laodQng trong nam (bi~u deS II.17 và II.18). Thvc v~y, né'u phân lém lao dQng làmvi~c tü 10 dé'n 12 thang trong mQt nam thi 56 lao dQng làm vi~c dttâi·10 thangsë giam di tü cac ngành khu vvc 1sang cac ngành khu vvc III. Vi~c làm thà'i VI,l vàvi~c làm bap bênh (không thttè'ng xuyên, khi c6 khi không) là nhû'ng vi~c làm c6th~ gian lao dQng thttè'ng là dttâi 10 thang.

Th~t kh6 c6 th~ c6 mQt khai ni~m dung dân vê thié'u vi~c làm d6i vâi hai10gi vi~c làm này. D6i vâi vi~c làm thà'i VI,l, 10gi vi~c làm này c6 liên quan tâi

67.

BLDTBXH/IRD

15,4% dân 56 co vi~c làm, thà'i gian lao âQng trung binh trong tuân, vào thà'iâiêm mùa VV, thay â6i theo hra tu6i (biêu â6 II .19) và thà'i gian này càng ngân khimûc s6ng cua hQ gia âînh càng cao (biêu â6 II.20). Ngoài ra, 37% 56 ngLiài âliç1chai tra lài thaa man vâi vi~c làm cua h9. Cac trlièmg hç1p không thoa man, vê cd

ban là do thu nh~p thap. Vê hinh thûc, van âê không phai là do thài gian laoâQng mà là do tinh chat thài vv cua vi~c làm nhiêu hein, chinh khi mùa VV da kê'tthuc, ngLiài lao âQng không co vi~c làm giup cho h9 iço ra âliç1c thu nh~p, Trongthljc tê', nông nghi~p Ci Vi~t Nam là mQt nên nông nghi~p co trinh âQ cd giâi hoathap và sa dl,1ng nhiêu lao âQng. Vào mùa VV, nông nghi~p huy âQng toàn bQ IljcILiç1ng co thê co âliÇ)'c, kê ca nhû'ng ngLiài Ci ngoài âQ tu6i lao âQng, thài gian làmvi~c gân nhLi 100% thài gian, vi~c làm thLièmg là bang chân tay rat n~ng nh9c.Nhli v~y, noi mQt cach chinh xac, không co tinh trçng thiê'u vi~c làm mà là vanâê cung cap cac ngu6n thu nh~p xen ghép cho nhû'ng ngLiài không co vi~c làmtrong su6t thài gian mQt nam. Ta co thê thay 16% nhû'ng ngLià'i co vi~c làmmang tinh chat thà'i vv làm mQt vi~c làm khac sau khi thài VV â6ng ang âa kê'tthuc và h9 làm mQt nghê khac h~n v& nghê chinh cua h9, Ngay ca 81% nhû'ngngLiài không thoa man vâi hoàn canh hi~n tçi cua h9 cüng không nghi së thôikhông làm nông nghi~p, h9 biét rang h9 không tim âLiç1c vi~c làm khac.

D6i vâi vi~c làm không thLièmg xuyên, khi co khi không, tinh hinh cüngrat ra ràng. Thài gian lao âQng trong tuân trung binh tLieing Ling vâi thài gian làmvi~c 100% thà'i gian trong nhû'ng thài ky co vi~c làm, trli trLièmg hç1p â6i vâi

Bang II.5. KM khan g(Jp phQi trong ui~c làm, theo loq.i ui~c làm

VL thltàngVL t~m thèli VL thèli V\I VLb~p bênhxuyên

Không c6 kh6 khan __•____ R 5B,0 42,7 56,9 22,2-"-

Thu nh~p -, ..- 24,4 29,9 30,9 12,6Tinh On âjnh cùa vi~c làm .....- l,B 12,0 2,2 4B,5 -Thiêu v6n 9,0 B,l 7,9 3,3Khoang câch tit nhà Mn Mi làm vi~c

....·..~-1--· 3,9 0,1 7,22,5

...O,B 1,4 4,BDiéu ki~n lao d(>ng

Thiêu tay nghé '''-0)-- -c>,B--' 0,0 0,3Vi thê trang vi~c làm l,a ._-1,4 0,7 0,9Vi~c làm không hqp vôi tay nghé

..0,1 0,4 0,0 0,3...

'C~ng 100,0 100,0 100,0 100,0

Bang II. 6. KM khan g(Jp phai trong ui~c làm, theo hinh thttc he;tp dong lao d9ng

HDvan ban HDmi~ng Không HDKhông hlJémg

htO'ng

Không co kh6 khan 76,5 46,5 42,B 52,BThu nh~p 9,4 7,6 11,4 .... 29,4Tinh 6n âjnh cùa vi~c làm 2,3 41,4 20,2 2,6Thiêu v6n 0,6 0,0 2,2 10,5Khoang câch lit nhà Mn ndi làm vi4c 6,2 2,0 15,3 1,6Diéu ki~n lao dOng 4,2 2,0 5,7 1,BThiêu tay nghé

-0,1 0,0 1,1 0,0

Vi thê trang vi~c làm 0,3 0,5 1,1 1,1Vi~c làm khOng hqp vé1i tay nghé

..0,4 0,0 0,3 0,1_...-

100,0 100,0 100,0 100,0cÇmg

68

BLDTBXH/IRD

nhùng nguà'i nhiêu tu6i (bi~u dô II.21). V&n dê dé;1t ra Ci dây không phai là v&n dêthié'u vil?C làm mà là v&n dê tinh 6n â1nh cua vil?C làm nhiêu hdn. Tuy nhiên, 22%00.. tra là'i không g~p kh6 khan nào trong vil?c làm cua hQ.

c. Diêu ki~n tao d9n9

Nhfing nguà'i g~p nhiêu kh6 khan nhat là nhfing nguà'i làm cac công vil?cthà'i Vl,l và nhfing vil?C làm không thUdng xuyên, khi c6 khi không. Tinh 6n â1nhcua vil?C làm là van dê chinh cua gân mÇ>t nUa 56 lao dÇ>ng trong tinh trQng b&pbênh (bang II.5). Tinh 6n â1nh cua vil?C làm cüng là van dê d6i vâi nhùng nguà'ilao dÇ>ng tQm thà'i dù r~ng thu nh~p là nguyên nhân hàng dâu cua nhfing kh6khan cua IOQi lao dÇ>ng này.

Nhfing nguà'i c6 h9P dÔng lao dÇ>ng b~ng van ban dU<;1c hubng nhfing diêukil?Il lao dÇ>ng thu~n lqi hO'n ca (bang II.6). Nhùng nguà'i chiu nhùng diêu kil?n batlqi hO'n ca là nhfing nguà'i c6 h9P dÔng lao dÇ>ng mil?ng, rô ràng hay không rôràng. DUO'ng nhiên nhfing nguà'i này là nhfing nguà'i g~p nhiêu kh6 khan vê diêukil?n làm vil?c, nhat là vê tinh 6n â1nh cua vil?C làm, cac diêu kil?n n~ng nhQctrong lao dÇ>ng (nghê nguy hi~m, môi trlidng dÇ>c hQi, công vil?C n~ng nhQc, dÇ>dài thà'i gian lao dÇ>ng), cüng nhu vl? sinh an toàn. MÇ>t diêu châc chân là nhfingnguà'i không thuÇ>c dil?n làm công an IUO'ng c6 th~ lva chQn và hubng thl,l nhfingdiêu kil?n lao dÇ>ng t6t hO'n.

Tùy thuÇ>c vào vi thé' cua hQ, sV khac nhau giü'a cac IOQi lao dÇ>ng cüng rôràng, xét vê m~t cac quyên lqi xa hÇ>i và bao hi~m mà hQ c6 th~ c6 dU<;1c né'u hQlà doàn viên công doàn hay thành viên cua mÇ>t hÇ>i nghê nghil?P. ThVc v~y, chiit, vê m~t ly thuyé't, nhùng nguà'i làm công an IUdng c6 h9P dÔng lao dÇ>ng b~ng

van ban c6 th~ dva vào mÇ>t t6 chuc t~p th~ d~ quyên lqi t~p th~ và ca nhân cuaminh dU<;1c tôn trQng, trong khi nhfing IOQi làm công an IUdng khac và nhùngnguà'i không làm công an IUO'ng thi không c6 chÔ dva và bi tach rà'i khoi t~p th~

cua minh.

Sv phân b6 nhân công vê m~t â1a ly, khu VVc, ngành theo IOQi h9P dÔnglao dÇ>ng và theo phUdng thuc tra công cho phép ta ké't lu~n r~ng nhfing nguà'ilao dÇ>ng dU<;1c hubng nhiêu diêu kil?n lao dÇ>ng thu~n lqi hO'n thi t~p trung dônghO'n Ci miên Bâc, trong công nghil?P và dich Vl,l cüng nhu trong khu VVc Nhà nUdCvà trong khu VVc tu nhân c6 dang kY. Ngoài vil?c Lu~t Lao dÇ>ng chî ap dl,lng d6ivdi nguà'i làm công an IUO'ng, vil?c dU'a Lu~t vào cUÇ>c s6ng cüng cèn c6 nhùnghQn ché' gân liên vdi tinh ch&t mang it nhiêu tinh phap ly cua nhùng cam ké't giü'anguà'i sLt dl:mg lao dÇ>ng và nguà'i lao dÇ>ng.

III. Tra công lao dyng

D~ xac â1nh cac d~c tnmg cua tra công lao dÇ>ng, cac muc tra công laodÇ>ng trung binh së dU<;1c nghiên Ctlu theo nhfing tiêu thuc nhu tU6i, giâi, thànhth! hay nông thôn, vùng, IOQi xâ hÇ>i-nghê nghil?P, IOQi cd sCi/nguà'i sLt dl,lng lao

?

dÇ>ng và m6i quan hl? vdi cd sCi/nguâi sLt dl:mg lao dÇ>ng. d dây, cac muc tra công

69

BLDTBXH/IRD

Biiu d6 //.22. Thu nhéjp trung binhtheo giéfi và tu6i

Biiu d6 II. 23. Thu nh9P trungbinh, thành th!-nông thôn

1000 +--~-........----.--~-~10-19 20-29 30-39 40-49 50-59 60+

NhOm tu6i r

3500

3000

2500

1500

1000 +--~-........----.~-~-~10-19 20-29 30-39 40-49 50-59 60+

NhOm tu6i

Nam

Net

5000

4500

4000

3500tnl: 3000-'0

Q2500

2000

1500­..-

.... 4o4o4o

....

Thành th!

Nông thô_..

Biiu d6 //.24. Thu nhéjp trung binh theo nh6mtu6i và vùng

NhOm tu6i60+

5500

5000

4500

4000

3500~-'0 3000

Q 2500

2000 ,J+.~""'--1500

1000 ~_--t:r

500 +---.,...---.,..---.,..---...,....---,10-19 20-29 30-39 40-49 50-59

li Trung du mi~n Bâce Bâc Trung b(l

••• - • -Cao nguyên mi~n Trung

• O6ng blIng sông CÙIJ Lo~g

---06ng blIng sông H6ng• Ven bilin mi~n Trunga Dông Nam b(I

Biêu d6 II. 25. Thu nhéjp trung binh theo nh6mtu6i và logi XQ hÇ>i-ngM nghj~p

11000

NhOm tu6i50-5940-4930-3920-29

- - - can b(I cap cao/ngh~ l1/ dQ---Can b(I chuyên môn!k9 S\l

- - - LD k9 th~VchUYên môn---LD không co tay ngh~

- - - - - -Nông dân ,• - ••• -Thçt thù công/bIJôn ban nho',,,,

.... ,l,

~,.. /,-'-

-,;: ~><~~---..-..... , ~

.. ' ~ "',~.-/-.,

::.,. ....r::: .. - .. '" '" .... - ........... - .. ... ... .. ... '" ..

1000 ~--...,....----r--.....,.----~--..,

10-19

10000

900Ô

8000

7000tnl: 6000

CE5000

4000

3000

2000

70

BLDTBXH/IRD

bao gÔm toàn bÇ> tiên công nhçln dligc, k~ ca cac khoan tiên thliemg và cackhoan hl> trg khac mang tinh tUc thdi hoÇic that thlidng. Toàn bÇ> phân phân tichsë cho ta tiên llidng trung binh tinh theo gid dt,ta trên cd sci llidng thang và thdigian lao dÇ>ng mà nglidi lao dÇ>ng tra ldi khi dligc hai nham tranh nhung chÔngchéo co th~ co do thdi gian lao dÇ>ng khac nhau.

Thu nhÇip trung binh tinh theo gid cua nglidi lao dÇ>ng noi chung là 2346dÔng tçi thdi di~m âiêu tra. Gian cach gilta thu nhÇip cao và thu nhÇip thap là ldn,mÔt và trung vi là 1563 dÔng, thu nhÇip theo gid bié'n d6i khoang tü 100 dé'n107.000 dÔng.

MÇ>t cach t6ng quât, cac khoan thu nhÇip tu lao dÇ>ng thay d6i theo tu6i,tang dân d~ dçt tdi gidi hçn trong dÇ>" tu6i tü 30 dé'n 50 và sau do giam dân.Trung binh, nam co thu nhÇip cao hdn nu, muc chênh l~ch co xu hli6'ng tangtrong khoang tu 20 dé'n 50 tu6i sau do gillm dân (bi~u dô II.18).

Khac bi~t vê thu nhÇip gilta thành thi và nông thôn cüng rat 1dn. Thu nhÇiptinh theo gid Ci khu Vljc nông thôn chi bang mÇ>t ntta Ci thành th!. Sv khac nhaugilta khu Vljc thành thi và nông thôn co xu hli6'ng tang theo hxa tu6i; Ci nông thônmuc chênh l~ch Mi da thlidng là 30-39 tu6i côn Ci thành thi là 40-59 tu6i (bi~u

dô II.19).

Gilta cac vùng cüng khac nhau rô r~t (bi~u dÔ II.20). Co hai vùng n6i trÇ>ihdn cac vùng khac do muc thu nhÇip trung binh tlidng dÔi cao: vùng dông Nambe> và vùng dÔng bang sông Ctiu Long. Ngligc lçi, hai vùng co muc tiên côngtrung binh tinh theo gid thap nhat là vùng Trung du phia B~c và Cao nguyênmiên Trung. DÔng bang sông HÔng, vùng ven bi~n mién Trung và b~c Trung be>co muc tién công tinh theo gid gân bang nhau, tuy b~c Trung be> khac cac vùngtrên vê muc tiên công tinh theo tu6i.

NhÇin xét vê thu nhÇip binh quân tinh theo gid theo loçi xa. he>i-nghênghi~p cho thay chinh can be> chuyên môn trinh de> cao và nghé tv do co thunhÇip binh quân cao nhat, muc chênh l~ch trong IOçi này nha hdn cac loçi xa.he>i-nghê nghi~p khac. Cac muc tiên công cua can be> chuyên môn tinh de> caotang mçnh theo de> tu6i trong khi muc tiên công lçi 6n â!nh Ci cac Ioçi xa. hÇ>i­nghé nghi~p khac hoÇic giam b~t ââu tu tu6i 60 (bi~u dô II.25). Cac muc tiêncông cua thg thu công!buôn ban nha cüng cao hdn muc trung binh nhU'ng lçibié'n d6i mçnh theo de> tu6i. Sau khi dçt tdi muc tÔi da Ci dÇ> tu6i 40-49 cac muctiên công giam nhanh. Cau truc theo tu6i cüng tlidng tv dÔi vdi công nhânkhông co tay nghê co muc tiên công tinh theo gid thap hdn và gian cach nhahdn. Ngligc lçi, thu nhÇip binh quân tinh theo gid cua công nhân ky thuÇit co xuthé' tang 1 theo tu6i. Muc tiên công thap nhat là d~c trU'ng cua nông dân. ThunhÇip theo gid cua h9 không thay d6i theo tu6i. DÇic trU'ng này co lë g~n liên vdithVc té' là, dÔi vdi phân 1dn cac cd sci gia dînh, cac khoan thu nhÇip mang tinhtÇip thê. Ngoài de> dài thdi gian lao dçmg khac nhau, th~ hi~n thông qua thu nhÇiptinh theo gid, cac khoan thu nhÇip trong me>t he> gia dînh không hoÇic ch~ng khacbi~t nhau là may.

71

BLDTBXH/IRD

Biiu d6 //.26. Thu nh~p trung binh theo nh6m tu6i IJà theo 10Qi,cd sd sU d',mg lao d~ng

ca th~

• •••••Khu III!C Nhà mtél'c

- - - KV t~p thélHTX

---KV ttt nhan co d~ng ky

••••••DN quy mO nh6

- - - DN gia dînh

---LDtl!do

NMm tudi60+

.. ,........

20-29 30-39 40-49 50-59

1200011000

10000

9000

8000

7000g>cg 6000

5000

4000

3000 ------2000 [....:...~~~ _ - - -'::::.,-- --1000 - --

O+---"'T"""--"'T"""--"""'--"""'--"'"

10-19

Biiu d6//.27. Thu nh~p trung binh theo nhOmtu6i uà theo quan h~ ooi 10Qi, cd sd sU d',mg lao

d~ng

NMm tu6i

60+

1000 +----,r--...,.--....,...--.,...-.....,

10-19 20-29 30-39 40-49 50-59

1500

4000

3000

l 2500

2000

3500

---HD v~n bân_. - - - -KhOng co HD

---HDmi(!ng

- - - KhOng hl.l6ng lul::1ng

Biiu d6 //.28. T1nh 6n dinh cua thunh~p IJà 10Çli, cd sd sU df:lng lao d~ng

_ YI>CAtM 40,0

Bdng //.7. T1nh 6n dinh cua thunh~p IJà hinh thuc tra công (%)

LDto,tdo 44,S TNonT6ngHinh thlic tra công djnh

ON glacllnh 64,8Theo thâng 89,8 16,1

74,4Theo tuân 82,7 0,8

ONquymônhôSan pham/theo vi~c 63,6 71,2

KV 1\1 nhan cc'>~ 75,0 Khoan 49,4 4,2kY Công nh~t 41,5 7,6

KVlTlHIX 87,7 Gièf 38,5 0,1C~ng 65,7 100,0

KVNhàmn: 91,1

72

BLDTBXHIIRD

Cac doanh nghil?P co quy mô nho là nhÜhg doanh nghil?P tra mûc tiêncông cao nhat (bi~u dô II.26), nhat là dÔi vâi ngtidi sLt dl,mg lao dQng co mûc tiêncông binh quân 12700 dÔng trong khi tiên công cua ngtidi làm cho h9 chtta dçttâi mûc binh quân 3000 dÔng/giè>'. Cd cau cua cac mûc tiên công theo dQ tu6icüng tuân theo cùng mQt quy luÇit. Ngtidi sLt dl,Ulg lao dQng co tu6i trung binh 38­39, con lao dQng làm cho h9 co tu6i trung binh là 26-27. Trong cac khu Vljckhac, thu nhÇip tinh theo giè>' không thay d6i may theo d(> tu6i, trü khu Vl,ic ttinhân co dang ky, trong do nhom tu6i 50-59 ttidng tÎng vâi can b(> chuyên môntrinh d(> cao và can bQ chuyên môn hoa/ k9 sti. Trong khu Vl,ic Nhà ntiâc, thunhÇip binh quân tinh theo giè>' chÜhg lçi cho tâi tu6i vê hU'u.

NhÜhg ngtidi làm công an ltidng co hçlp dÔng lao d(>ng b~ng van ban lànhÜhg ngtidi co thu nhÇip binh quân tinh theo giè>' cao nhat (bi~u dÔ II.27), thunhÇip này tang theo tu6i cho dé'n tu6i 60. Tinh hinh cüng ttidng tl.! dÔi vâi ngtidikhông làm công an ltidng, tuy vâi mûc tiên công thap hdn nhiêu và vâi mûc thunhÇip binh quân t6i da tinh theo giè>' dçt dti9'c trong khoang tù 30 và 50' tu6i. Vêm~t này, nhÜhg ngtidi làm công an lticmg co hçlp dÔng mil?ng n~m trong khoanggiü'a hai loçi trên nhU'ng lçi tang m(>t cach không dêu d~n theo tu6i.

Tinh 6n â1nh cua thu nhÇip theo thang bié'n d6i theo ngtidi sLt dl,mg laodQng (bi~u dÔ II.28). 90% lao dQng co hçlp dÔng lao d(>ng b~ng van ban co thunhÇip 6n â1nh. D6 cüng là trtidng h9'P cua 63% ngtidi lao d(>ng không làm côngan lticmg, cua 49% ngtiè>'i làm công an ltidng co h9'P dÔng mil?ng không rD ràngvà cua 35% ngtiè>'i làm công an ltidng c6 hçlp dÔng mil?ng. Diêu này chu yé'u g~n

vâi phtidng thûc tra công (bang II.7), ban thân cac phtidng thûc này g~n b6 mÇitthié't vâi V! thé' và thành phân kinh té' c~a h9.

Kê't lu~n

D~c trU'ng cua Vil?t Nam là tY Il? tham gia hoçt d(>ng cao và vil?C làm trongnông nghil?P, thticmg mçi và dich Vl,I là chu yé'u. Dçi da 56 làm trong cac cd sbgia dinh, vê cd ban cac cd sb này kl1ông sLt dl,Ulg lao dQng ngoài, hay là hj tçoVÎl?C làm. Lao d(>ng này thuQc nhÜhg h(> gia dinh co mûc s6ng thap nhat. Cackhoan thu nhÇip tü lao d(>ng là nguÔn thu nhÇip qu~m tr9ng nhat cua cac h(> giadinh. Cac h(> gia dinh nông nghil?P chié'm da phân trong 56 nhÜhg h(> gia dinhc6 mûc s6ng thap nhat.

Gân 80% lao d(>ng hoàn toàn không n~m trong dil?n ap dl,mg cua LuÇitLao d(>ng vi h9 không thu(>c dil?n làm công an ltidng. D6i vâi lao dQng làm côngan lticmg, thl,ic té' và nhÇin thûc cüng rat khac nhau tuy theo vùng và khu Vl,ic:thành phân kinh té'. Miên c6 h9'P dÔng lao d(>ng ph6 bié'n nhat là miên B~c,

trong khi cac doanh nghil?P gia dinh, khu Vl,ic tu nhân và cac ca th~ thi thl,ic hil?nmQt cach chu d(>ng r(>ng rai h9'P d6ng mil?ng. Linh hoçt hdn h9'P dÔng lao dQngb~ng van ban, h9'P d6ng mil?ng làm cho ngtidi lao dQng, nhü'ng ngtiè>'i phân nàoit giac ng(> vê' quyên 19'i cua minh, pho m~c minh vào cach d6i xLt cua ngtidi sLtdl,mg lao dQng. NhÜhg ngtiè>'i dê g~p rili ro nhat là nhÜhg ngtidi lao dQng tçm thè>'i

73

BLDTBXH/IRD

và nhü'ng ngudî co vi~c làm bap bênh, nhiêu khi trong tinh trçng thiêu vi~c làm.D6i vâi nhüng ngudî này tinh 6n djnh cua vi~c làm th~t 51,i là mi?t kho khan.

Thu nh~p tü lao di?ng rat chênh l~ch theo giâi, theo khu Vl,ic thành th!,nông thôn, theo vùng, và theo thành,phân kinh tê, nhung tuang d6i không dimgkê nêu tfnh theo loçi xa hç;i-nghê nghi~p, trù' tnièmg hQ'p nông dân là nhü'ngngudî co thu nh~p thap nhat và thu nh~p lçi ft bién d6i theo tu6i. Trù' trlièmg hQ'pcua cac can bi? chuyên môn trinh di? cao/nghê tl,i do co thu nh~p cao nhat vàthu nh~p này lçi tang mçnh theo di? tu6i. D6i vâi dçi da 56 ngudî lao di?ng, néuco khuyê'n khich di?ng viên h9 c6 g~ng, thi hinhnhu, d6i vâi 'da 56 ngudî laodç;ng, không phlü là dê tang muc tra công, vi tiên công g~n liên vdi thâm niên vàtrinh di? ky nang trong vi~c làm.

74

CHl10NG II. DI BIÊN DÔNG VÀ TIM KIÊM VI~C LÀM

Nç,i dung cua chtiemg này là phân tich di bién dç,ng hay càn thtià'ng 99i làtfnh linh hOë~t. Trong phân dâu tiên di bién dç,ng së dtigc danh gia thông quanghiên cuu di chuy~n nhân công trong qua khû thông qua cac dàng di chuy~n

nhân công vê m~t chuyên môn ngành nghê, khu VI,l'c hoc:ü dç,ng, ngtià'i sil d\,lnglao dç,ng và vi thé trong vi~c làm. Cuç,c diêu tra cho phép thu thÇip cac thông tinvê vi~c làm hi~n nay, vi~c làm trtiâc dây và vi~c làm dâu tiên. Cac vi~c làm nàyc6 th~ là rat khac nhau và cüng c6 th~ là không khac nhau. Cach h,1'a ch9n nàycho phép nâm dtiç>'c cac âÇic tnl'ng chinh cua t6ng th~ cac vi~c làm trong ca cuç,cdà'i nghê nghi~p cua 99,6% t6ng 56 nhü'ng ngtià'i dtigc phong van. Phân ââu tiênsë giành d~ phân tich qua trinh thay d6i vi~c làm theo thà'i gian, theo không gianvà cac âÇic tru'ng cua nhü'ng ngtià'i lao dç,ng c6 liên quan. Trong phân thû hai, sëphân tich cac thay d6i vê lïnh VI,l'c hOë~t dç,ng, khu VI,l'c dan tâi nhü'ng thay d6i vi~c

làm. Phân thû ba së phân tich mç,t cach t6m ltigc nhü'ng thay d6i vê nghênghi~PI và phân cu6i cùng së tim hi~u qua trinh tim kiém vi~c làm.

I. Tinh Iinh ho~t cua vi~c làm

Gân 72% ngtiài lao dç,ng không thay d6i vi~c làm. Ty l~ nhü'ng ngtià'i laodç,ng da tù'ng thay d6i vi~c làm it nhat mç,t lân trong ca cuç,c dà'i nghê nghi~p

cua minh Cl thành thi (42%) cao hem Cl nông thôn (24%). Nông thôn Cl ba miênkhông khac nhau may (bi~u dÔ II.29). Thành thi cua miên Nam, là miên it di biéndç,ng, không c6 thay d6i may, trong khi d6 Cl miên Trung lçi nhiêu hdn Cl miênBâc

Tinh linh hoçt tang nhanh theo thà'i gian, nhat là trong thà'i ky 1989­1994 (bi~u dÔ II.30). D~c bi~t vào nam 1992, mç,t phân ba 56 ngtià'i trong dç,tu6i lao dç,ng dang c6 vi~c làm da thay d6i vi~c làm. Sau d6, tY l~ nhü'ng ngtià'ithay d6i vi~c làm hàng nam giam di mç,t cach dêu d~n. Tu6i trung binh khi thayd6i vi~c làm lân cu6i cùng tù 25 tu6i trong nhü'ng nam 70 da tang lên dén 35vào khoang cu6i nhü'ng nam 80. Cac trtià'ng hç>'p thôi làm vi~c cüng tang tü giUanhü'ng nam 80 dén giUa nhü'ng nam' 90 d~ rÔi giam di vào nhü'ng nam sau d6.Tu6i trung binh khi ngù'ng hoçt dç,ng c6 xu htiâng giam di tù cu6i ngü'ng nam80.

Bi~u dÔ II.31 cho thay thà'i ky cu6i cua nhü'ng nam 80 và dâu nhü'ng nam90 ttiemg ÛI1g vâi thà'i ky cd cau lçi mç,t cach sâu sâc vi~c làm cüng nhti thay d6inhÇin thûc quan di~m vê vi~c làm Cl Vi~t Nam. Tac dç,ng cua dç>'t giai ngü rç,ng raisau khi th6ng nhat dat ntiâc vào nam 1975 da phân nào diu di vào nhü'ng nam80. Tü d6 vi~c nhÇip ngü và xuat ngü, 56 ltiÇ)'ng này da lên tâi 24% cac trtià'nghç>'p thay d6i vi~c làm trong thà'i ky1981-85 thi nay không càn là nguyên nhânchinh làm thay d6i vi~c làm. DÔng thà'i khu VI,l'c tti nhân bât ââu phat tri~n tù1976. 12% cac trtià'ng hç>'p thay d6i vi~c làm vào thà'i ky 1976-80 và 8% cactrtià'ng hç>'p thay d6i vi~c làm vào thà'i ky 1981-85 gân liên vâi mong mu6n

75

BLDTBXHIIRD

Bidu d6 II. 29. Tàn suâ't thay d6i vi~c /àm theo mi~n, thành th!

và nông thôn

--Mién Bâc

--MiénNam

--Mién Trung

80 -r--"1'=::-:-:-:--:-r---------~-"1":"":"-_:__,_---__,

70

60

50

0/0 40

30

20

10O.L-_........_---.:=:::::;;:;;::....- ~=____.J

Chlla bao M(ll iAn Ha! IAn Hdn ha! tAn

g!d

Chlla bao Mç,l tAn Hai 13n Hdn ha! làngid

Bidu d6 II. 30. Thôi hOCJt dQng và thay d6i vi~c /àm, 1968-1997

10

20

50

60

40

%30

1

Tue5i trung binh khi tMi hOÇlt dÇ>ng 16n cu6i cùn

.,.------,---;----.,--...,-,.--------------------,----, 7070

f:i)

50...r:

c::::.a 40tn

c:::::l1: 30

--;(5

~20

10

o 0

68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 % 97

Bidu d6 II. 31 . Di~n biin theo thài gian cua cac /y do thay d6i vi~c /àm cUangl1ài dong /àm vi~c

CLy do khàc

C Ly do sût khôe

C Ly do cà nhân

C Ly do gla dlnh

• Vi~c Iàm không phu hdp véi lay ngh~

CDi~u ki~n 130 dç,ng

CThu nh~p

CQulln d9i

C &Il dàu hO\lI d(lng h,l hach loàn

C Thiê'u viole Illm

CGiâllhd HTX

.DN phà sân

CQD III vil 176

C M~l violelhê'l han hÇ1p d6ng

.Hw non

CVHw

96-9791-9586-9081-8576-80

0% -+----.....,.----+----......,----+-----1<z75

10%

20%

40%

700/0

50%

80%

60%

90%

100%"f---ï--==::±====::J=::::==T===~

76

BLDTBXH/IRD

ho~t dç>ng hi h~ch toan. Thdi gian tié'p theo, tY I~ nhü'ng nglidi lao dÇ>ng nghîvi~c dd hi minh t6 chûc ho~t dÇ>ng hi h~ch toan giam dân.

Co mÇ>t sÔ lliç>'ng lân tnidng hç1p vê hw non và cho thôi vi~c. Dây co thdlà nhü'ng cÔ gang dâu tiên trong qua trinh t6 chûc I~i cd câ'u san xuât. Tü nam1986, tY I~ cac tnidng hç1p thay d6i' ho~t dÇ>ng gan Mn vâi vê hu'u hay ngüngho~t dÇ>ng tang lên dang kd. Dây co thd liên quan tâi qua trinh diêu chînh mÇ>t sÔtnidng hç1p nham giam biên ché', nhât là khu Vlj.c hành chfnh slj nghi~p, nhu'ngd6ng thdi cüng chûng minh vi sac tY I~ nhü'ng ngliè'i van cèn ho~t dÇ>ng sau tu6ivê hw tang lên.

Thu nh~p không du là nguyên nhân cua 21% cac tnidng hç1p thay d6i vi~c

làm trong thè'i ky 1986-90. Co thd gia thié't rang, sau nhü'ng nam sÔng theo ché'dÇ> tem phié'u, vi~c thljc hi~n chfnh sach d6i mâi co thd dâ làm cho mÇ>t sÔ ngliè'ihy vçmg hQ së cai thi~n dli<Jc thu nh~p cua minh bang cach thay d6i vi~c làm.Thu nh~p giam sut, nguyên nhân cua thay d6i vi~c làm trong thdi ky 1991-1995I~i là mÇ>t hi~n tliç>'ng giam thu nh~p vù'a tlidng dÔi I~i vù'a tuy~t dÔi và co lë cothd là nguyên nhân cua mÇ>t sÔ lân cac trlidng hç1p thay d6i vi~c làm trong thè'iky tniâc và nhü'ng kho khan mà hQ dang g~p phai trong giai do~n hi~n nay.Thljc v~y, trong thdi ky1991-95, sôlliç>'ng cac trlidng hç1p thay d6i vi~c làm tangnhiêu, nhât là dliâi tac dÇ>ng cua qua trinh t6 chûc I~i khu Vlj.c san xuât. D~c tru'ngcua thè'i ky này là thi tnidng lao dÇ>ng bi co I~i. Nguyên nhân chfnh cua khoangIl% cac tnidng hç1p thay d6i vi~c làm trong thdi ky 1989-1994 là tü cac quyé'tâ1nh 176 và 111. Trong khoang thè'i gian giCi'a 1991 và 1995, cac trlidng hç1pvê hw non, thôi vi~c gan liên vâi vi~c cac doanh nghi~p làm an thua 16, pha sanda tang lên mÇ>t cach tuy~t dÔi và tlidng dÔi, và tinh tr~ng thié'u vi~c làm, trbthành nguyên nhân chfnh cua cac trlidng hç1p thay d6i vi~c làm, chié'm 17% t6ngsÔ cac trlidng hç1p thay d6i vi~c làm trong thdi ky này. Cüng chfnh trong thè'i kynày, cac trlidng hç1p thay d6i vi~c làm gan Mn vâi vi~c giai thd, chuydn d6i cachç1p tac xa ngày càng nhiêu và dli<Jc khâng â1nh vào nhü'ng nam 1996-1997.Lo~i trü cac Iy do gia dinh và ca nhân, dây là mÇ>t thè'i ky không mây thu~n lqicho cac trlidng hç1p thay d6i vi~c làm mang tfnh chât tlj nguy~n, chu dÇ>ng.

Cac Iy do ca nhân và gia dinh là nhü'ng nguyên nhân không gan liên mÇ>tcach trljc tié'p vâi công vi~c dang làm. Cac Iy do ca nhân và gia dinh là mÇ>t trongnhü'ng nguyên nhân thay d6i vi~c làm chu yé'u, nhât là dÔi vâi nu. 41% dang làmvi~c và dâ thay d6i vi~c làm vi Iy do ca nhân là nu. 75% nglidi lao dÇ>ng dâ thayd6i vi~c làm vi Iy do gia dinh là nu. Thljc v~y, dÔi vâi nu, hôn nhân và sinh nb làhai nguyên nhân q~an trQng làm thay d6i vi~c làm. Trong nam 1996-1997, né'unhli vê t6ng thd, tY I~ nhühg nglidi dang co vi~c làm và dâ thay d6i vi~c làm datang lên noi chung, thi hinh nhli cac' Iy do ca nhân chié'm w thé' hdn cac ly dogia dinh. DÔi vâi nu, tü nam 1996 , cac Iy do gia dinh giam di vê m~t gia tri tuy~t

dÔi trong khi, noi chung, sÔlliç>'ng nglidi dang co vi~c làm nhu'ng da thay d6i vi~c

làm vi Iy do ca nhân tang lên tü nam 1995, nhât là nu. Dây co thd là mÇ>t xu thé',né'u nhli xu thé' này co thd tlj khâng â1nh dli<Jc thi no phan anh mÇ>t thay d6i

77

BLDTBXH/IRD

quan tr9ng vê mÇit nh~n thuc quan diêm cua nu d6i vâi van dê vi~c làm. Ngoàira, cac tnidng hQ'p thay d6i vi~c làm trong nam 1996-1997 thi không b~ng

nhùng nam tntâc, diêu do cüng gi~IÎ thich tàm quan tr9ng hidng d6i cua vi~c thayd6i vi~c làm gan liên vâi ly do ca nhân hay ly do gia dînh. Vê mÇit gia tri tuy~t

d6i, 56 ltiÇ>'ng nhùng ngtidi dang làm vi~c và dâ thay d6i vi~c làm vi ly do gia dînhhay ca nhân là 6n â!nh. Do do, vê mÇit gia tri ttidng d6i, tY l~ lao dçmg thay d6ivi~c làm vi ly do gia dînh và ca nhân tang lên do t6ng 56 ngtidi dang co vi~c làmnhu'ng da thay d6i vi~c làm giam di.

M9t dÇic truhg dang 1u\.1 y khac cua nhùng nam 1996-97 là 56 ltiÇ>'ng ttidngd6i cua cac tntè'ng hQ'p thay d6i vi~c làm ganliên vâi diêu ki~n lao d9n9, 5t! phùhç1p .cua vi~c làm vâi trinh d9 nghê nghi~p. Thu nh~p không du và tinh trçngthiéu vi~c làm là nguyên nhân cua 30% cac trtiè'ng hç1p thay d6i vi~c làm trongnhùng nam 1996-1997. Trong 56 nhùng ngtidi dang co vi~c làm và dâ thay d6ivi~c làm tü 1986 do thiéu vi~c làm thi 86% là nhùng ngtidi làm công an ltidng.Hi~n nay, 78% trong 56 h9 không phai là ngtidi làm công an ltidng. Ngtigc lçi,65% nhùng ngtidi trtiâc dây không phai là nhùng ngtidi làm công an ltidng thinay lçi trCt thành nhùng ngtidi làm công an ltidng. Cùng thdi ky này, trong 56nhùng ngtidi dang co vi~c làm và dâ thay d6i vi~c làm vi ly do thu nh~p không duthi 45% trtiâc dây da là ngtidi làm công an ltidng, 49% trong 56 h9 vàn con làmcông an ltidng trong khi do chi co 10% là nhùng ngtidi trtiâc dây không làmcông an ltidng nay dâ trCt thành nhùng ngtidi làm công an ltidng. Nhùng con 56này làm n6i lên cac nh~n thuc quan diêm rat khac nhau tùy thu9C vào vi thé vànguyên nhân cua thay d6i vi~c làm. Hinh nhti, khi thiéu vi~c làm, nhùng ngtididang co vi~c làm nghï r~ng thay d6i vi thé co thê cai thi~n dtigc tinh hinh. Khithu nh~p không du thi vi~c dIÎ thi~n tinh hinh cua ngtidi làm công an ltidng là dothay d6i ngtidi 5a dl,mg lao dçmg và vi~c cai thi~n tinh hinh cua ngtidi không làmcông an ltidng là do thay d6i hoçt d9ng .

H. Thay dÔi vi~c làm và di biê'n d9ng theo ngành, theo khu v1:J.c

Thay d6i và di bién d9n9 vi~c làm (tinh linh hoçt cua vi~c làm) cho phépdiêu chinh diên bién thi tntè'ng lao dçmg theo cd cau cua 5an xuat. Sau khi dâphân tich qua trinh diên bién cua tinh linh hoçt cua vi~c làm, nhat là vê nhùngnguyên nhân cua no, ta di 5âu vào ban chat cua tinh linh hOé;lt này.

Thành thi khac xa nông thôn, ca v~ mÇit phân b6 vi~c làm theo ngànhcüng nhti vê mÇit tinh linh hoçt cua vi~c làm. Do do, nhùng thay d6i vi~c làmtheo ngành diên ra Ct nông thôn và Ct thành thi càn dti<;1c phân tich riêng. Dê làmn6i b~t nhùng xu htiâng' gan dây nhat, d6ng thdi vàn giu nguyên viên dmh mangtinh dài hçn, phàn phân tich 5ë t~p trung vào nhùng ngtidi trong d9 tu6i laod9ng dang co vi~c làm và da thay d6i vi~c làm làn cu6i 5au nam 1980.

anông thôn, tY I~ 56 ngtidi lao d9n9 vùa thay d6i vi~c làm vùa thay d6ingành hoçt d9ng trong khoang tü nam 1986-1990 dâ tang lên dê r6i 5au dogiam di m9t cach dang kê (biêu d6 II.32). Dén nam 1996-97 tY l~ này chi con là

78

BLDTBXH/IRD

100 .,..---------,-------,---------,

1996-971986-90

40%

20%

Bidu do II.33. Ngành kinh tê' cua

vi~c làm tnJdc và vi~c làm hi~n nay

60%

80%

%100% 1981-85

96-9791-9586-90

O+-----r------+---~

81-85

20

Bi.du do Il. 32. Thay deSi vi~c làmléÎn cu6i và thay deSi ngành theo

thèti gian, nông thôn

KhOng cô th~y d61 ngành

80 1,60

40

%

--Sang n6ng !am ngll

- - - - - 'Sang TM-DV

- - - Sang c6ng nghi~p

C NOng lâm ngl1 CTM-DV

35%. Tfnh linh hOéft cua vi~c làm trong hai nam do cüng giam. Dây cüng là thà'iky mà cac ngành thu h~p lçli, tinh trçmg này cüng trùng hQ'p v6'i hoàn canh trongdo nhieu khi thay d6i vi~c làm là bat d~k di ho~c thay d6i vi~c làm con b, ph\,!thuQc vào nhieu ly do, co thé là do ngU'oi sLt d\,!ng lao dQng hoÇic do b6i canh,hO'n là mang tfnh tif nguy~n hay chu dQng.

Trong khoang 1981-85, lao dQng phi nông nghi~p chuyén ve làm nôngnghi~p trong t6ng 56 lao dQng da thay d6i ngành là 84%. Thà'i ky này cüng làthà'i ky quân dQi t6 chuc giai ngü sau khi th6ng nhat dat nU'6'c. 83% 56 quân giaingü Quay trd lçlÏ làm nông nghi~p và 14,2% làm trong công nghi~p. Trong thà'iky này, cac tnià'ng hQ'p thay d6i vi~c làm da làm tang s61ao dQng nông nghi~p,

sau khi thay d6i vi~c làm, tY l~ này là trên 80% trong t6ng 56, trong khi do tY l~

này trU'6'c dây chI dçlt dU'6'i 40% (biéu do II.33).

Bat dâu tù nam 1986, lao dQng trong nông nghi~p tiép t\,!c thay d6i vi~c

làm, nhuhg tY l~ cua cac trU'à'ng hQ'p thay d6i vi~c làm không nhieu nhU' trU'6'c.Trong 1996-97, sau khi thay d6i vi~c làm, lân dâu tiên tY l~ lao dQng trong nôngnghi~p nho hO'n trU'6'c khi thay d6i vi~c làm. Dây là bU'6'c dâu cua mQt xu thétrong do lao dQng phi nông nghi~p trd ve làm nông nghi~p ngày càng giam.

D6i v6'i công nghi~p, thU'O'ng mq.i và d,ch \TV thi xu thé lq.i ngU'Q'c lq.i nhuhg56 lao dQng phi công nghi~p Quay trd lq.i làm công nghi~p trong t6ng 56 nhùngngU'à'i lao dQng da thay d6i ngành thl con qua nho bé chU'a du dé làm cho phânlao dQng trong công nghi~p không bi giam di do thay d6i vi~c làm. Trai léfi, cacthay d6i ngành co xu hU'6'ng nghiêng ve ngành phûc lQ'i, dich \TV. Dieu này phananh slj phat trién rat mq.nh cua ngành này dling ve mÇit vi~c làm. Ta co thé thay87% 56 ngU'à'i hi~n dang làm trong ngành thU'ong mq.i và dich \TV và da thay d6ingành trong khoang tü 1981 dén 1985 là nhùng ngU'à'i da co mong mu6n làmvi~c theo phU'O'ng thuc tlj hq.ch toan. Ty l~ này dq.t 13% vào nam 1986-90 vànho hO'n 2% mQt chût vào nam 1991-95.

?

a thành thi, trong khoang tu nam 1981 dén nam 1995 tY l~ lao dQngthay d6i vi~c làm kèm theo thay d6i ngành hOéft dQng là tU'à'ng d6i 6n âinh và cogiam di chût ft trong hai nam tiép theo mà ta da nêu, là hai nam co tfnh Iinh hoq.t

79

BLDTBXHIIRD

Biiu d6 II.34. Thay dc3i vi~c JàmJàn cu6i và thay d6i ngành kinh ti

theo thà'i gian, thành th!

Biiu d6 II. 35. Ngành kinh ti cuavi?c Jàm tnJÔ'c dây và vi~c làm

hi?n nay, thành thi

1996-971991-951986-901981-85

0% ..IL.....u......l_........-'-'l--L.-......I......I-'--"'----JL....JL..&;;;;~

~'& ",..""'\ -i:-~'"

20%

40%

60%

80%

%

100% """""""'1--r-n,.....,..........,,,,,,,,T""''''''---'I''''''II'T''''"1I

96-9791-9586-90

KMng thay dOl nrành

!t- 1

_. hav'MI t'lgà Il'.."..".. l"-f" ..... " .. "-- ... - - - - T - .....,...~-1---o

81-85

20

40

80

60

100

- - - Sang n6ng lam ngll

---Sang TM·DV

• - ••• 'Sang cOng nghl~p

C Nông lâm ngl1 CTM-DV

Bang II. 8. Thay d6i vi?c làm sau 1981 và ngành kinh ti (%)

Ngành kinh té cua vii)c làm hii)n nay

Ngành kinh té cua vii)c làm â1Îu Ngành kinh té cua vii)c làm ' itiên tnt&c âây N6ng LN ~6ng nghii)pl TM-DV T6ng

Vii)c làm hii)n nay là vii)c làm âau tiên (75%)1 4,2! 28,3 67,5 100,0

:g

Vii)c làm tnt6'câây khac vii)clàm ââu tiên

(16.1%f

N6ng LN(17,1%f

TM-DV3(54,3%)

N6ng LN 2,6 L2,6 i 7,9 13,2

_ç§~.ii.6iï.biip·····----···--~.·••~: ••••: .:..~ •.•.•~ •••. ==~-L!.9J~~·:·:=·t=~?~-== ~..§~iTM-DV 2,6 1 5,3 . 60,5 68,4C~ng ....--.- 5,3--118,4 , ···7'6,3--·-lOo~6

Cç>ng 10,0 17,1 72,9 100,0

Vii)c làm hii)n nay là vii)c làm â1Îu tiên (86,8%)1 76,1 7,9 16,0 100,0

c:'0-::O'lc:

<0Z

CÇ>ng 56,6 i 14,5 28,9 100,0

1. Cac c6n 56 trên dong nay là t6ng thé nhüTIg ngltèJi âang co vi~c làm.2. cac 56 Iii)u này cho ta st! phân bô cua nhüTIg nglfèJi âang co vii)c làm ââ thay â6i vii)c làm sau 1981. T6ng 56 ô6i vâitù'ng IO<;li vùng bàng 100.3. Cac s6lii)u này cho ta st! phân b6theo ngành cua nhÙl1g ngltèJi âang co vii)c làm ââ thay ô6i vii)c là sau 1981, và vii)clàm tnt&c ôây không phai là vii)c làm ââu tiên. T6ng 56 â6i vâi tù'ng 10<;li vùng bàng 100.

80

BLDTBXH/IRD

giarn sut (biêu âé II.34). Ngành thu'dng rngi và dich Vl,l phat triên, tü thèJi ky nàyqua thèJi ky khac, trai vâi nông nghi<?p và nhat là công nghi<?p (biêu âeS II.35). Cacxu thé' không ra nét b~mg Cl nông thôn, nhu'ng ta nh~n thay ngành thu'dng rngi vàdich Vl,l thu hut ngày càng nhiêu lao âçmg tü ngành công nghi<?p và nông nghi<?p.Nông nghi<?p thu hut rnQt 56 1u'Ç)'ng lao âQng không â6i tü lao âQng phi nôngnghi<?p. Ngu'9'c 19i, công nghi<?p ngày càng thu hut it lao âQng tü nông nghi<?p,thu'dng rngi và dich Vl,l.

Bang II.8 cho phép ta nârn bât rnQt cach chinh xac hdn cac thay â6i vi<?clàrn theo ngành diên ra khi co thay â6i vi<?c làrn noi chung. athành th!, trongrn9i tru'è'ng h9'P, cac di bién âQng vê lao âQng âêu làrn cho lao âçmg trong ngànhthu'dng rngi và djch Vl,l tang lên. Ty l<? lao âQng làrn trong ngành công nghi<?p là28,3% t6ng 56 nhG'ng ngu'èJi âang làrn vi<?c rnà vi<?c làrn hi<?n nay cua nhG'ngngu'èJi này là vi<?c làrn ââu tiên. Ty l<? này chuyên tü 41% xu6ng càn 18,3% t6ng56 nhG'ng ngu'èJi âang làrn vi<?c rnà vi<?c làrn tru'âc vi<?c làrn hi<?n nay là vi<?c làrnââu tiên, và tY l<? này giarn tü 28,6% xu6ng càn 17,1% t6ng 56 nhG'ng ngu'èJiâang làrn vi<?c rnà vi<?c làm tru'âc vi<?c làm hi<?n nay không phai là vi<?c làrn ââutiên. 77% t6ng 56 nhG'ng ngu'èJi âang làm vi<?c trong công nghi<?p co vi<?c làmtru'âc âây là vi<?c làrn ââu tiên, và 75% 56 ngu'èJi âa co vi<?c làm ââu tiên là rn9tvi<?c làrn trong công nghi<?p và vi<?c l?m trong công nghi<?p 19i khac vâi vi<?c làrntru'âc âây. S6lao â9ng này âa chuyên sang ngành thu'dng mgi và djch Vl,l khi h9thay â6i vi<?c làm lân cu6i cùng. Trong nông nghi<?p, tinh hinh cüng tu'dng hj. Tyl<? nhG'ng ngu'èJi âang làm vi<?c trong nông nghi<?p giam tü 9,1% xu6ng càn 6,5%t6ng 56 nhG'ng ngu'èJi lao â9ng da thay â6i vi<?c làrn rnQt lân, và tü 17,1% xu6ngcàn 10% t6ng 56 nhG'ng ngu'èJi lao â9ng da tÙ'11g thay â6i vi<?c làm hdn m9t lân.Gân rn9t nUa s6 lao â9ng co vi<?c làm tru'âc âây là vi<?c làm ââu tiên, và 58% t6ngs6 lao â9ng da tÙ'11g thay â6i vi<?c làm hdn m9t lân và vi<?c làrn ââu tiên là m9tvi<?c làrn trong nông nghi<?p thi nay âang làm trong ngành thu'dng rngi và dich Vl,l.Nhu' v~y, cac tru'è'ng h9'P thay â6i vi<?c làm âa làm tang s6 lao â9ng làm vi<?ctrong ngành thu'dng mgi và djch Vl,l, da làrn giarn s6 lao â9ng làrn vi<?c trongnông nghi<?p và nhat là trong công nghi<?p, hdn nUa s6 lao â9ng làrn vi<?c trongthu'dng mgi và dich Vl,llgi co xu thé' 6n âinh.

?a nông thôn, cac di bié'n â9ng lao â9ng làrn tang s6 lao â9ng làrn vi<?ctrong nông nghi<?p, làm giam s6 lao â9ng làrn vi<?c trong công nghi<?p và thu'dngmgi-djch Vl,l. Tuy nhiên, nhu' chung ta cüng da nh~n thay, xu thé' cua 15 narn qualà xu thé' gia tang cac di bié'n â9ng tü nông nghi<?p sang dich Vl,l. Cüng xin 1u'U yding hié'rn co tru'è'ng h9'P thay â6i vi<?c làrn Cl nông thôn: chi co 3% s6 ngu'èJiâang co vi<?c làrn âa thay â6i vi<?c làm ft nhat mQt lân tü khi bu'âc vào tu6i laoâ9ng, và 10% trong 56 nhG'ng ngu'èJi da tÙ'11g thay â6i vi<?c làm tü 1981 thi âathay â6i vi<?c làrn hdn rn9t lân.

Vi<?c so sanh nhG'ng xu thé' vê di bié'n â9ng theo ngành và diên bié'n cuavi<?c làrn ââu tiên theo ngành cho thay rat ra ban chat cua tinh linh hogt (biêu ât>

. ?

II.36 âé'n II.39). a thành th!, vi<?c làrn tang tu'dng â6i trong thu'dng rngi và dich Vl,l

81

BLDTBXHIIRD

Bidu do 11.36. Phân b6 theo ngành

kinh t~ dia vi~e làm d6u tiên theo

nom b6t d6u tham gia th! tnJdnglao dÇ>ng, thành th,

Bidu do II. 37. Phân b6 theo ngành

kinh t~ cUQ vi~e làm d6u tiên theonom bdt d6u tham gia th! tnJdng

lao dÇ>ng, nông thôn

.. ----_ .. _._- - .....

1996-97

C6ng.nghJ~p

- - - - - - _ tY§'$..!.dm ngl1

...............

908070

60

% 50qo3020 •••• 7}1:D.V• •• - - •• __ •

1~ .t=====:;::::::===;::::=----...-----.Tn.té1c 1981 1981·85 1986-90 1991-951996-97

Công nghi?p

NtJng ldm ngl1

1991-951986-901981-85

TMDV

8070r-- --60

50% qO

302010

o +---=..:::;:=-=-=-.,;;-~::;=----...;.,-~~-=-:--...Tnl<'Jc 1981

Bidu d6 II. 38. Phân b6 theo ngành

kinh t~ eua vi~e làm eu6i eùng theo

nom Mt d6u làm vi~e, thành th!

Bidu d6 II. 39. Phân b6 theo ngànhkinh t~ eua viçe làm cu6i eùng theo

nom Mt d6u làm vi~e, nông thôn

1996-971991-95

N6ng Idm ngl1

1986·90

TM-DV,',

90

80

70

60

50

qo

30

20

1~ +-__::..,·~·;:::::::;==-__-rc:.::6;;.;n.o..;.;ni/.;h.:.:.l:i:!iêP

TnléIc 1981 1981-85

--------1986-90 1991·95 1996-97

...... -._-_ ...TMDV

C6ng nghJ~p

la _

90

80

70

60

50

qo

30

20

O+---......----r---..---.....TnI<'Jc 1981 1981-85

%

Bidu d6 II.40. Thay d6i vi~e làm vàIOÇli xéi hé)i-nghê nghi~p hi~n nay,

thành th,

Bidu d6 II.42. Thay d6i viçe làm và

khu vile kinh ti, thành th!

CKhuVI,/C NN

.LD tl,/do

• Khu VI,/C tu nhan c6 dàngky

l3KhUVI,/CHTX

CDN gla dinh

CDN quy mO nho

ChLta thay dÔi Thay dÔi vi~

vi~ Iàm bao già làm il nhal mÇ>1

I~m

l00'*,

90%

80%700/0600A>50%qO%

30%

20'*'10%0% +-.l.-__..&.._.L...__....I....,

lJNông dàn

C LD không tay nghè

El Cà" b(l chuy<ln mOnlkysll

.Con b(l câp cao/ngh~ h,ldo

.Th<;1lhù cOng

ChLta thay d6i Thay d6i il nhal

vi~c làm bao già mÇ>1 lÀn

100%90%80%

70%

60%

50%40%

30%20{}fl

1:l-ffi~~!1._~~~!l...,

Bidu d6 II.42. Thay d6i vi~e làm và

khu vile kinh tê: thành th!

Bidu do II. 43. Thay d6i vi~e làm vàkhu vile kinh ti, nông thôn

CKhuVI,/CNN

CDNgiadlnh

C DN quy mO nhé

• Khu VI,/C tu nhan co dlmg

Elr&u VI,/C HTX

CDN gla dlnh

C DN quy mô nhé

100'*,90'*,80%70%60'*'50%

qO'*, • Khu VI,/C III nhân c6 d:lng

30'*'Lb~~20'*, kyl00A> CKhu VI,/C NN

00';'

ChLta thay dÔi Thay d6i vi~

vi~ làm bao già làm il nhâl mOl

lanChLta thay dôi Thay d6i il nh'!!l

vi~c làm bao già mÇ>t llin

100%

90%80%

70%

60%50%qOOA>

30%20%l00A>

0":, +-.L.-_..........,.............................,

82

BLDTBXH/IRD

và giam hidng d6i trong công nghi~p. D6i vâi vi~c làm dâu tiên th] hai chiêuhliâng này không ré nét b~mg hai chiêu hliâng này Ci vi~c làm cu6i cùng.

, ' Ta nh~n thâ'y thà'i ky 1981-90 là thà'i ky co s6 lao dQng làm trong thlidngrrlq.i và djch V\l (vi~c làm dàu tiên) giam âi 12,6% trong khi do s6 lao dQng dathay d6i vi~c làm và hi~n dang làm trong thlio'ng mq.i và djch VI,l tang 20,5%. Bâtdàu tü nam1990, phàn vi~c làm trong thlidng mq.i và djch VI,l tang dÔng thà'i d6ivâi ca hai 10ë,\Î lao dQng. Song song, công nghi~p giam âi ré nét hdn d6i vâitrlidng h9'P nhCing nglià'i lao dQng da tù'ng thay d6i nghê it nhâ't mQt làn con d6iv?i trlidng h9'P nhCing nglià'i co vi~c làm dàu tiên trong công nghi~p th] không rénét lâm. Ci nông thôn, cac xu thé cüng ré nét hdn d6i vâi nhÜhg nglià'i lao dQngda tù'ng thay d6i vi~c làm it nhâ't mQt làn so vâi trlidng h9'P nhCing nglià'i mâiblidc vào thj trlidng lao d9n9, trli trlidng h9'P d6i vâi ngành công nghi~p trong~o ty l~ tang tlidng d6i cua nhCing nglià'i m6'i blidc vào th, trlidng lao dQng lq.i caohdn.

, , '" Nhli v~y, vê m~t tinh linh hoq.t, cac xu thé theo ngành cüng tuân theo xuthé chung, tuy nhiên vi~c làm trong ngành thlidng mq.i và d,ch VI,l phat tri~n hdn,ca Ci thành th, và ;nông thôn, và vi~c làm trong công nghi~p giamâi. Vê phlio'ngd.i~n 'loq.i xa h9i-nghê nghi~p, Ci thành th!, âiêu này th~ hi~n thông qua s6 lliQ'nggia' tang cua nhCing nglià'i buôn ban và lao dQng không co tay nghê, bâ't lcfi chuy'éu cho nhCing lao d9n9 co tay nghê và chuyên môn hoa cüng nhli cac can bQchuyên môn và ky sli (bi~u dô II.40). d nông thôn, phàn giam cua ky sli và nôngdân dli9'c bù lq.i b~mg s6 tang lên cua nhCing nglià'i buôn ban và lao âQng co tay~ghê (bi~u dÔ 1.41)

?

d nông thôn, sau 1981, khi không làm nông, nghi~p nUa nhCing nglià'i~ông dân này da trCi thành nhCing nglià'i lao dQng tl;l' do ho~c làm vi~c cho khuVl;ic Nhà nlidc, làm vi~c cho khu vve co dang ky và cac doanh nghi~p quy mô~ho (bi~u dÔ II.42). d nông thôn, cac trlidng h9'P thay d6i vi~c làm co 19'i cho cac,cloanh nghi~p gia mnh, và không thu~n 19'i cho khu vtj.c t~p th~ và h9'P tac xa(bi~u dô II.43). '

, " Do do, noi chung, cac xu hliâng di bién dQng tq.o thu~n 19'i cho vùng nôngthôn hdn là thành thj. Néu xét vê m~t ngành nghê và loq.i xa hQi-nghé nghi~p thicüng nhli v~y, m~c dù s6 lliQ'ng tlidng d6i cua nhÜhg nglià'i lao d9n9 tl;l' do làmcho ta nghi r~ng m9t phàn nhCing nglià'i lao dQng da âi khoi ngành nông nghi~p

's~~g làm cac ngành khac thi cüng không mâ'y 6n â!nh (xin xem Chlidng 1 cua:phàn này). d khu vve thành th\, hinh nhli tinh trq.ng thay d6i vi~c làm trùng kh6'p'v6'i hi~n tliQ'ng t~p trung hliâng vê cac doanh nghi~p gia mnh và ngành thlidngImq.i và djch V\l: D6i v6'i thành th\, âiêu này tlio'ng Ling v6'i xu thé chung là vi~c

làm trong công nghi~p giam âi cüng nhli vi~c làm cua khu vve Nhà nlidc giam âi'vào nhÜhg n3m 1991-95 dli6'i taé dQng cua rTIQt s6 bi~n phap giam biê~ ché cua ;khu Vt,ic Nhà nlidc và quân dQÎ. Trong b6i dmh tang trliCing san lliQ'ng c6ng :.nghi~p Ci mûe dQ cao, cac xu thé này làm cho ta nghi r~ng phat tri~n côngl . 1. ~'.', . .

lighi~p'" gân Héri' v6'i' tang -- v6n'-~ dâu' tli. - Do do, trong' âiêu ki~n' hi~n tq.i,-

83

BLDTBXH/IRD

Bang II. 9. Phân b6 ngl1di dong co vi~c làm theo ngM và nam d8i ngM, thành thi

Tntétc 1981 1981-85 1986-90 1991-95 1996-97(1) 1 (2) (1) 1 (2) (1) 1 (2) (1) 1 (2) (1) 1 (2)

Tnlâc 1981 1981-85 1986-90 1991-95 1996·97(1) 1 (2) (1) 1 (2) (1) 1 (2) (1) 1 (2) (1) 1 (2)

..:rhi~! ké' ché' tgO . 3,5 - . j8,4 .2,5 1 - __.... -_HL...~~ông-'!,mng~_. __.. . .J.2_60,2 Y~6,2 174,6 _34,7 _}15,2 .~~2~._I?_0,1_.~L.~Khai thac mo . . . . - °4 1 6 . - 1 -

. ' '-~"'-'--~-----' -----n:;---t-- -- -'--.. ~......!......__..._, ._-_....._--~-_.f~bié'n .._ .. ~1,7._~ 9,1 10,8 16,8 ~.~~L..J._O_..~LI16,3_Xayd1fng 3,4 . 20,6 !4,1 5,7 - 3,2 2,5 7,3 .V~n hành may '---'--"-'--- ·-·-::---t·--.- --·-r---· 2,2 - ~-:-~ -

~~.jbào dttan~ ..3,4 .~~l-'-.~~ 3,5_~_ .. - _. _: _

Ngh~ hành chinh . "_-='_" __jl._-_ . __' _I~._~__. '__' 1--._.... '--':---11---:---Ké' toan, ngân hàng và tài chinh ._~6_.._.-=----... -.8,3 . .. 7,1 i . ..._'_.-+..__._

Giâodl,lc .0,6 __ .._. -__ - - ,21,9 . .h2.-j._-_.L.~~_---=-~~hêkhoa hÇ>c 1,?_....~!~_.· 3,1 0,4 ·.9,2 12,3 -1,4-p.!~-

Ngh~ thttO'l1g mg. 3,9· - - 5,3 6,6 0,3 3,2 --/s:i'~ft~~~~~vlln h6a thê thao . '7 ~=--::r~~·F=: :t.~ "1'- ~ +7.0 9:7: '6:; ~:; : : t 6

- .Ngh~ an ninh 148,7 T3,S--' Ï6,S--' ·····----··2:-6··--- 5,4 19,9 8,3 .. - ..-Ngh~ dich vu .. -·--r-·_. ()8'-'" ir-2- zs- --_... - i .' - 1 - .-Kh-Ông ~huyên môn . '-·-1---" .~---'-~'-'--I-=-r--- . i3,5 ----~-.

ë~g--- . 100 TlbolOO'T-ioir 'lOOJ----WO" ----wohoo -IO()fÎoo

(1) Phân b6 trllÔ'c khi Mi ngM; (2) Phân b6 sou deS; nghé

Bang Il.U. Phân b6 và tu8i trung binh cuo nhiîng ngl1di tif 15 tu8i trd lên theo hogt dçmghi~n noy và trl1cYc dây và theo vi~c làm dong tim kiè'm

Không tim vi~c làm Tim kiém mOt vi~c làm TeSng

Vi thé Tinh trgng hi~n nay TutSiPhân b6

.Tu6iPhân b6

TU6l% trung

(%)% trung

(%)% trung

binh binh binh

Dang làm vi~c 94,9 37 69,4 5,1 28 56,1 100,0 36C6 vi~c Ngltng vi~c « 1 nllm) 72,7 34 0,4 27,3 29 2,0 100,0 33

Công 94,7 37 69,8 5,3 28 158,1 100,0 36

Không coC6 kinh nghi~m ngh~ nghi~p 95,3 62 12,7 4,7 36 9,3 100,0 60Không kinh nghi~m ngh~ nghi~p 89,0 27 17,5 11,0 23 32,6 100,0 26

vi~cC~nq 91,6 41 30,2 8,4 26 ~1,9 100,0 40

C(mg 93,8 38 100,0 6,2 27 100,0 100,0 38

84

,-' .\.

BLDTBXH/IRD

vi~c làm co xu hLidng nghiêng vê thLidng m9i là vi~c làm co cLièmg dÇ> lao dÇ>ngcao hdn và nang suat không cao lâm. Hdn nCta, vi~c chuy~n tü nông nghi~p sangcac ngành khac thiên vê tfnh linh h09t cua lao dÇ>ng nhiêu hdn là chuy~n d6i thêh~. Và d~ co mÇ>t viên dmh t6t d~p hdn vê mÇü vi~c làm, trong mÇ>t nên kinh têcàn hdn 60% lao dÇ>ng nông nghi~p, thi hinh nhLi vi~c d&y nhanh t6c dÇ> tangtrLiemg công nghi~p cüng nhLi vi~c hi~n d9i hoa thLidng m9i và dich VI,l dang cànmang nhiêu tfnh thu công và gia dinh là cân thiêt.

III. Thay dÔi nghê

85,4% nhÜ'ng ngLià'i dang co vi~c làm chLta tÙ'ng thay d6i nghê. Trong 56nhÜ'ng ngLià'i da thay d6i nghê, 89% da thay d6i nghê mÇ>t lân và 11% da thayd6i nghê hdn mÇ>t lân. Do v~y, thay d6i nghê và thay d6i vi~c làm gân bo m~t

thiêt v6'i nhau. Thtjc v~y, dù thay d6i nghê hoàn toàn không liên quan v6'i thayd6i h09t dÇ>ng thi tat ca nhÜ'ng ngLià'i da thay d6i nghê ft nhat mÇ>t lân dêu dathay d6i vi~c làm ft nhat mÇ>t lân. Ngoài ra, hiêm thay nhÜ'ng tntèmg hÇ>'p thay d6ivi~c làm mà không kèm theo thay d6i nghê (6% cac trLièmg hÇ>'p Cl thành thi và7% Cl nông thôn).

Phân tfch cac tntèmg hÇ>'p thay d6i nghê theo thà'i ky thay d6i cho thay, cab thành thi cüng nhLi Cl nông thôn, nghê thu hut nhi~u ngLià'i thay d6i nghê nhatlà cac nghê trong thLidng m9i (bang II.9 và II.10). a thành th!, cac nghê trongsan xuat chê biên là nhÜ'ng nghê chiu nhiêu anh hLiemg nhat, sau do là cac nghêsUa chCta và bao dLiémg. Lao dÇ>ng trong cac nghê kê toan, ngân hàng và tàichfnh cüng nhLi giao dl,lc dêu bi giam. Trong nhü'ng nam 1986-95 và nhat làtrong nhü'ng nam 1986-90 ta thay nhiêu giao viên chuy~n sang cac nghê thLidngm9i.· Tuy ft hdn giao dl,lC, nhLing cüng là xu hLi&1g diên ra trong ngành y tê.NhÜ'ng ngành co nhiêu u\l thê nhat thông qua qua trinh chuy~n d6i là thLidng m9ivà dich VI,l. Tuy tY l~ nhÜ'ng ngU'à'i lao dÇ>ng chuy~n sang thLidng m9i tang mÇ>tcach dêu ~n trong khoang tü 1981 dên 1997 nhLing s6lLiÇ)'ng nhü'ng ngLià'i làmtrong thLidng m9i thay d6i vi~c làm cüng 19i tang và d9t t6'i 14% t6ng 56 nhü'ngtrLièmg hÇ>'p thay d6i vi~c làm trong nhü'ng nam 1996-1997 và nhLi ta da thay, vêm~t thay d6i vi~c làm, da 56 nhü'ng ngU'à'i làm trong thLidng m9i mà d6i nghê thi19i chQn mÇ>t nghê khac trong thLidng m9i. Thông qua thay d6i nghê, lao dÇ>ngcac nghê hành chinh, v~n tai cüng tang, nhat là trong nhü'ng nam 1996-1997,chu yêu là cac nghê v~n tai, s6lLiÇ)'ng xe ôm, xich lô và b6c vac co xu hLi&1g tanglên.

?a nông thôn, s6lLiÇ)'ng cac nghê không nhiêu bang Cl thành th!, và 19i coxu thê giam di do thay d6i nghê. Trong thà'i ky' 198ï -1997, 56 lao dÇ>ng làm Clhâu hêt cac· nghê dêu giam, trü cac nghê thLidng m9i và nông righi~p là nhü'ngnghê co 56 lao dÇ>ng bât dâu giam di tü 1996-1997 thay vi tang lên. Cüng cânlLiu y là 56 lao dÇ>ng chuy~n sang cac nghê y tê co xu hLidng tang lên trong khi 56lao dÇ>ng làm trong ngành y tê thay d6i nghê 19i giam' di. Cac nghê thLidng m9ithu hut chu yêu 56 lao dÇ>ng thay d6i nghê. Ty l~ nhÜ'ng ngU'à'i làm mÇ>t nghê

85

BLDTBXH/IRD

trong thlio'ng mÇli trong t6ng 50 lao âQng âa thay â6i nghé ft nhat mQt lân tang tù'7% trong khoang tù' nam 1986-90 lên 12% trong khoang tù' nam 1991-95 và

vliQ'1: 33% trong khoang tù' 1996-97.

MQt hiE?n tliQ'ng âang lw y là nhCtng nglirn lao âQng không nghé chuyên

môn xuat hiE?n trong qua trinh thay â6i nghé cua nhCtng nam ââu 90. Trang

thvc té, nhli ta âa nêu, thay â6i nghé và thay â6i viE?c làm gtm b6 mçlt thiét v6'i

nhau. Nhli VÇlY, cac nghé hiE?n nay phv thuQc phân l6'n vào cac ccl hQi viE?c làmtrên th, trlièmg. Và do không con ché âQ tem phiéu, do m& cUa kinh té v6'i bên

ngoài và do tang trli&ng, mûc song nâng cao, nhat là & thành th" nên âa tÇlOthuÇln lQi cho viE?c phat triên thlio'ng mÇli và d,ch vv và m& âlièmg cho qua trinhchuyên â6i sang cac nghé cua cék ngành này v6'i tli cach là nglirn lao âQng tv dohay trong khuôn kh6 doanh nghiE?P gia âinh. Tinh trÇlng mat di ho~c lang phftrinh âQ tay nghé cua nglirn lao âQng do qua trinh này gây ra së âligc âé CÇlp

trong chlio'ng âào tÇlo và viE?c làm. Tuy nhiên, ngay tù' bây gi<1, mQt 50 lliQ'ng ratl6'n nhCtng nglirn lao âQng co trinh âQ và c6 tay nghé cüng âa Ch9n và làm nhCtng

nghé không cân ho~c ft cân âén ky nang ho~c tay nghé.

(1) (2) (1) (2) (1) (2)(l) Dm ui~c lâm {2} Không lim ui~c lâm

Bidu d6 //.44. Phân b6 nhCtngngl1à'i tLt 15 tu<5i tréJ lên theo tinhtrçmg tim vi~c làm, thành thVnông

thôn

Bang //.12. Phân b6 theo vùng cuo nhCtng ngl1à'idi xin vi~c làm

(l) Ty I~ ngLlO'l di xm V1~C trang dan 50 hl 15 luô, trd len(2) Phlm cua m6i vùng trang têÎng 56 nhùl1g ngl1ài di xin vi~c

I,Trên 15 tu6i Trên 15 tu6i Ty lç1 âang co VL không co VL that

(1) (2) (1) (2) 1 nghiçp

Trung du miên Bilc 4.3 8,1 12,8 5,5 3,0

,DB sông H6ng 5,4 25,4 10,8 22,4 4,2

Bile Trung b(> 12,5 26,8 4,9 114,6 2,8

1 Ven biên miên 1,9 3,8 11,8 10,8 5,1Trung

CN miên Trung 10,8 110,1 10,6 4,4 1 4,1

DôngNam b(> 5,0 12,5 4.8 17,4 2,8

DB sông Cltu Long 2,7 13,3 18,0 24,9 3,4

CQng J~,3 100,01\8,4 100,0 3,6, , .. " .

1 1

Dong covi~c làm

Dà c6 lJi~c làm

lruac d6y

NôngthÔn

I<hông co kinh

100% nghi~m ngM nghi~p

90%80%70%60%50%40%30%20%10%

0%

Bidu d6 //.45. Phân b6 nhCtngngl1à'i dong co vi~c làm theo ngànhkinh t@ và theo tinh trçmg tim ki@m

vi~c làm

Nông thôn

DNônglâm ngLt

DCôngnghi~p

Biê'u d6 //.46. Phân b6 nhCtngngl1à'i tLt 15 tueSi tréJ lên không covi~c làm theo ngành kinh t@ trl1O'c

dây và theo tinh trçmg tim kiê'mvi~c làm

30%20%10%

0%

100%90%80%70%60'Yo

50'#,

Nông thôn

DNônglâm ngLt

DC6ngnghiçp

Thành thi100%

90%

80%

70%60(~'h

50%

40%

30%

20'1'0

10%

0%

TIm vi~c Không tim

I~m vi~c làm

TIm viljc KhOng lim

làm vi~c làm

Tim vi~c KhOng lim

làm vi~c làm

TIm vi~c K~Ong lim

Iàm vi~c làm

86

BLDTBXH/IRD

IV. Tim vi~c làm và thâ't nghi~p

Ty l~ nhÜhg ngùdi di tim vi~c làm trong 56 nhÜhg ngùdi trên 15 tu6i là6,2%, trong âo 41,9% là nhÜhg ngùdi không co vi~c làm, nghïa là tY l~ thâtnghi~p là 3,7% (blmg 11.11 trang 84). Phân 100 nhât cua vil?C tim kiém Vil?C làmdiên ra ngay trong khi âang làm vi~c. 'Nhù V?y, diêu quan tr9ng là ·mu6n xac dinhâù9'c cac â~c truhg cua vil?C tim kiém vil?C làm thi phai xac dinh cac â~c tru'ng cuangùdi di xin vil?c. M9t diêu quan tr9ng nü'a là nam bat nhü'ng ly do làm cho m9t56 ngùdi lao â9n9 âang co vil?c làm, mong mu6n thay â6i vil?C làm lçi không ditim vi~c làm, cüng nhù nhÜhg ly do cua nhü'ng ngùdi trong â9 tu6i lao â9n9nhùng lçi không làm vi~c. Sau âo chung ta se quan tâm âén thdi gian di tim vi~c

làm và cac cach, cac phùdng ti~n ââ sa dl,lng â~ tim âù9'c vi~c làm.

A. Nhiing dè}c trttng cua nhiing ngttèJi di xin vi-?c làm

62,9% nhü'ng ngùdi di tim vi~c làm là nam, chiém 48,5% dân 56 trong â9tu6i lao â9n9 và 49,6% nhÜhg ngùdi trong â9 tu6i lao â9n9 âang co vi~c làm. Tyl~ nam trong 56 nhÜhg ngùdi trong â9 tu6i lao â9n9 âang co vil?C làm â~c bil?tcao (66,3%) nhùng lçi"chiém 58,9% 56 nhÜhg ngùdi mâi bùâc vào th! tntèmg laoâ9n9. Diêu này co th~ giai thfch vi sac nam, noi chung, bùâc vào th! tntèmg laoâ9n9 mU9n hdn nu, nhùng cüng co th~ giai thfch âù9'c â9 dài thdi gian di timvil?C làm Ci nam. Vâi nhÜhg ngùdi dùâi 20 tu6i, nu chiém 55% nhü'ng ngùditrong â9 tu6i lao â9n9 dang co vi~c Jàm và 60% nhÜhg ngùdi di xin vil?C, trongkhi do â6i vâi nhÜhg ngùdi tü 20 tu6i trCi lên thi nam chiém 50% nhü'ng ngùditro~g â9 tu6i lao â9n9 âang co vil?c làm và 67,1% nhÜhg ngùdi di xin vil?c.

89% nhÜhg ngùdi tçm thdi ngùhg vil?C âang di tim m9t vi~c làm là nhÜhgngùdi hi~n âang phai nghl vil?c do doanh nghi~p mà h9 âang làm tçm thdi âongctta. Trong 56 nhÜhg ngùdi trên 15 tu6i không co vi~c làm thi 88% cua 56 nhÜhgngùdi âang tim kiém m9t vil?c làm là nhÜhg ngùdi chu'a tùhg làm vil?c. Tu6i trungbinh cua nhÜhg ngùdi âang di tim vi~c làm thâp hdn khoang gân chl,lc tu6i 50 vâinhÜhg ngùdi không di tim vi~c làm.

NhÜhg ngùdi di tim vil?C làm chu yéu là tü nông thôn tâi, m~c dû phântram cua nhÜhg ngùdi di xin vil?C thu9C thành th! cao hdn trong trùèmg h9'P lànhÜhg ngùdi trong â9 tu6i lao â9n9 nhùng lçi chu'a tùhg làm vi~c và nhât là trongtrùèmg h9'P nhÜhg ngùdi trong d9 tu6i lao â9n9 ââ tùhg làm vil?C trùâc âây 50 vâitrùèmg h9'P cua nhÜhg ngU'di trong d9 tu6i lao â9n9 hi~n âang co vi~c làm (bi~u

âÔ II.44). Ta cüng nh?n thây, Ci thành th!, nhÜhg ngùdi di xin vi~c mà là nhÜhgngùdi tntâc âây ââ tùhg làm vi~c tÙdng â6i dông hdn 50 vâi nhÜhg ngùdi ââ nghlthôi không làm vil?c.

Vê mÇit phân b6 theo vùng, nhÜhg vùng cung cap nhiêu ngùdi that nghi~pnhât là dÔng bang sông CU\.! Long và âÔng bang sông HÔng, và ?:J m9t chùhgmt,ic nào âo là miên âông Nam B9, miên bac Trung B9 và ven bi~n miên Trung.Ngù9'c lçi, bac Trung B9 và âÔng bang sông HÔng chiém hdn m9t ntta 56 ngùdi

87

BLDTBXH/IRD

trong do tu6i lao dong dang co vie?c làm và lçi dang di tim mot vie?c làm khac,m~c dù, chinh miên b~c Trung Bo và Cao nguyên miên Trung là nhühg vùng co56 nglim âi tim vie?c làm cao nhât trong t6ng 56 nhüng nglim trong do tu6i laodong dang co vie?c làm (tY le? tlidng Ltng là 12,5% và 10,8%).

?

a thành thi. 50 5anh giCta nhühg nglim dang tim vie?C làm và nhühg nglimdang không Hm vie?c làm thi nhühg nglim thuoc do tu6i lao dong dang co vie?clàm trong công nghie?p chiêm 56 dông hem. Diêu này kh~mg â1nh xu thê mà ta daquan 5at dliÇ)'C vê tinh linh hoçt trong qua khû (bi~u dô II.45 và II.46). anôngthôn, nhühg nglim thuoc do tu6i lao dong dang làm trong nông nghie?p và lçidang Hm vie?c làm khac thi tlidng d6i dông hdn 56 nglim không di tim vie?c làmkhac. NgliÇ)'c lçi, d6i vâi nhühg nglim da tù'ng làm vie?c trong qua khû thi nhüngnglim trltâc dây da tùhg làm trong thliemg mçi và dich \1\1 dang di xin vie?c làmdông hem (58%) 56 ngliO'i ââ thôi làm vie?c (27%).

Noi chung, trù trltdng h<Jp nhühg nglim trong do tu6i lao dong dang làmvie?c Ci nông thôn, ngành thlidng mçi và dich \1\1 là ngành co 561liÇ)'ng nglidî di xinvie?c cao nhât. Trong 56 nhühg nglidî trong do tu6i lao dong dang làm vie?c trongngành thliemg mçi và dich \1\1 thi cac nghê thliemg mçi, v~n tai và dich \1\1 lànhühg nghê chu yêu co nhiêu nglim trong do tu6i lao d<$ng dang di tim mot vie?clàm khac (Ltng vâi 27,4% ,22,1% và 20,4%). D6i vâi nhühg nglim trong do tu6ilao dong dang không co vie?c làm và lçi co kinh nghie?m nghê nghie?p thi gân 70%nhühg nglidî di xin vie?c làm là nhühg nglidî trltâc dây da tù'ng làm cac nghê v~n

tai, kê toan, ngân hàng hay tài chinh và thliemg mçi (tY le? tlidng U'ng là32,6%,18,6% và 18,6%). Cüng cân phai luu y rang nhühg nglim trong do tu6ilao dong dang co vie?c làm nhu'ng không co chuyên môn và dang di tim mot vie?clàm khac chiêm 13,3% t6ng 56 nhühg nglidî di xin vie?c trong thliemg mçi và dich\1\1. Nhühg nglidi di xin vie?c và dang làm mot nghê trong 5an xuât chê biên haytrong xây dtft1g chiêm 82,3% t6ng 56 trong ngành công nghie?p (61,3% và 21%),trong khi do 56 này chiêm 85% t6ng 56 nhühg nglidî di xin vie?c ââ tù'ng làm motnghê trong công nghie?p trong qua khû (65% và 20%).

B. Nhftng ngttèJi không di tim vi~c làm

85,4% nhling nglidî trong dÇ> tu6i lao dong dang co vie?c làm da tra lmhoàn toàn thoa man vâi vie?c làm hie?n nay và 83,6% không mu6n thay d6i vie?clàm. Trong 56 5% nhühg nglidi da tra là'i thoa man nhu'ng lçi mong mu6n thayd6i vie?c làm thi 74% lçi không di tim vie?c làm. DÔng thm, trong 56 Il,4% khôngthoa man và lçi mu6n thay d6i vie?c l~m thi 65,5% lçi không di tim vie?c làm. Thunh~p thâp (81,2%), vie?c làm không 6n â1nh (10,5%), 5lj nghie?p không co tliemglai (4,4%) và tinh chat nguy hi~m hay n~ng nh9c cua vie?c ·làm (1,4%) là nhühgnguyên nhân chinh làm cho h9 không hài lèmg. Nhühg ly do làm cho mot 56 lânnhling nglià'i trong do tu6i lao dong dang co vie?c làm lçi mong mu6n thay d6ivie?c làm nhu'ng lçi không di tim vie?c làm thi rât khac nhau, nhu'ng ly do chinh làh9 không nghï rang h9 kiêm dliÇ)'C vie?c làm (53,6% cua 56 da tra ldi thoa man và77,9% cua 56 da tra là'i không thoa man), cac ly do gia dinh chiêm hàng thû hai

88

BLDTBXH/IRD

(tu'O'ng (mg v6'i 30,4% và 9,9%). 93% 56 ngu'à'i nghï se không thé kiém âu'<;>'c vi~c

làm là nhühg ngu'à'i s6ng d nông thôn.

Trong 56 nhühg ngu'à'i trong âQ tu6i lao âQng hi~n âang không co vi~c

làm thi 72,4% nhühg ngu'à'i nghï không thé kiém âu'<;>'c mQt vi~c làm hi~n âangs6ng d nông thôn. Tuy v~y, 56 ngu'à'i nghï rang không thê tim âu'<;>'c vi~c làm chichiém co 4,4% 56 ngu'à'i trong âQ tu6i lao âQng không c6 vi~c làm và Igi khôngâi tim vi~c làm. Tht!c té, nhÜ'ng 19 do chfnh là giao dl,1c và âào tgO (40,2%), suckhoe (20,4%) và 19 do gia dinh (15,9%).

C. Thè1i gian di tim vi~c làm và nhiing khi> khan

Noi chung, thà'i gian di tim vi~c làm cua nu lâu hO'n nam, trü tru'à'ng hQ'pâ6i v6'i nhühg ngu'à'i di xin vi~c nhU'ng âa chu'a tüng di làm (biêu âé lIA7). Nhu'v~y, hinh nhu', trên thi tru'à'ng lao âQng, nh~n thuc, quan diêm và cung cach cuanam khac vé'i quan âiém, nh~n thuc và cung cach cua nu. Nu bu'é'c vào thi tru'à'nglao âQng d âQ tu6i tre hO'n và nhanh ch6ng tim âu'<;>'c vi~c làm.24,8% nu khôngco kinh nghi~m nghé nghi~p di tim vi~c làm trong thà'i gian tü 6 thang và du'6'i 6thang, trong khi â6 tY I~ này d nam chi là 7,9%. Ngu'<;>'c Igi, 25,4% nam di timvi~c làm kéo dài hO'n mQt nam, tY I~ này d nu chi là 9,4%. MQt khi âa co vi~c

làm, nu thu'à'ng không mgnh dgn bang nam trong vi~c di tim mQt vi~c làm khac,và trung binh nu mat nhiéu thà'i gian hO'n âê tim âu'<;>'c mQt vi~c làm, cho dùngu'à'i này âang co vi~c làm hay không. Tuy nhiên, ta cüng thay tY I~ nam thatnghi~p dài hgn (trên hai nam) cao hO'n tY I~ này d nu.

?

a thành th" 56 ngu'à'i âa di tim vi~c làm kéo dài hO'n mQt nam âông hO'n dnông thôn (biéu âé lIA8 và biêu âé II.49). Tuy nhiên, d thành thi, 56 ngu'à'i lànam gi6'i di tim vi~c làm kéo dài hO'n hai nam cüng tu'O'ng âu'O'ng v6'i nam d nôngthôn. Nu thi khac. Trên t6ng thê, thà'i gian di tim vi~c d nông thôn ngân hO'n d

?

thành thi. a nông thôn, 56 ngu'à'i âi tim vi~c làm tü 6 thang và du'6'i 6 thang là51,6% trong khi Ci thành th" tY l~ tu'O'ng ltng là 42,8%.

Không âu'<;>'c âào tgO và thiéu thông tin là nhühg kh6 khan hàng âau trongqua trinh di tim vi~c làm (bang II.13), nhat là d thành thi và â6i v6'i nhühg ngu'è'itrong âQ tu6i lao âQng và hi~n ôang làm vi~c. Tiép theo là yéu t6 cgnh tranh trênthi tru'à'ng lao ôQng và thiéu vi~c làm ô6i v6'i nam Ci thành thi và â6i v6'i nu d

Biiu d6 [J.47. D9 dài thà'i gian tim ui~c làm, theo gi&i uà theo hoàncanh liên quan d~n ui~c làm

D3-4 t..An

IEITrên mOt nAm

D7-12Ih.ng

.1-6th.ng

NuNamNuNamNu

40%

O%J_'"Nam

20%

80%

60%

100% 11!!!!!!!1

Cov* làm KhOng kinh nghiêmngh~ nghiêp

Co kinh nghiêmngh~ nghiep

89

BLDTBXH/IRD

Biiu da II. 48. Dq dài thÛ'i gian tim vi~c làm cua nam, theo hoàncanh liên quan téti vi~c làm, thành th!-nông thôn

100% 1•• "'1!1!!180%J~~

60%

40%

20%

O%JI-_-'

.Trên ha) n!m

I3Trên mill nAm

D7'121hang

.1·6thâng

03-4 tuân

Thành thi NOng IhOn

Côvi~làm

Thành Ihi NOng thon

KhOng klnh nghl~m

ngh~ nghi~p

Thành thi NOng IhOn

Co kinh nghi~m

ngh<! nghl~p

• Hal twn và dl10l

Bilu da II. 49. Dq dài thÛ'i gian tim vi~c làm cua nCt, theo hoàn canh

liên quan téti vi~c làm, thành th!-nông tMn

DTrên mOI nàm

.1-6Ihâng

03-41uân

137-12 thang

Thành thi NOng IhOn

CÔ kinh nghl~m

ngh<! nghi~p

Thành Ihi NOng IhOn

Không kinh nghi~m

ngh~ nghl~p

Thành thi Nông Ihôn

Cô vi~c làm

0% JIII_IIIII

60%

20%

40%

100%1~!!~80%

Bang 11.13. KM khan gqp phQi khi di tim vi~c làm

Nam Nù

Kho kh1'ln g~p phai khi di tlm vi~c làm TI NT TI NT

Dang co không kinh C6 kinhvi~c làm nghi(!m nghé nghi~m nghé

nghi(!p nghi~p

NTTINT

Nam Na Dang c6 Không kinh C6 kinhnghi~m nghé nghi(!m nghévi(!c làm

nghi~p nghi(!pTI

KV Nhà nt/âc 52,6 3._~~Q. ~:_~ 3._~,?______ _}~!..3.._ 33,3 45,0~BYT~p_t5~T?<~..·------),?_?~~_..?!._?..._ ._3.~? Oè~ .._~~::::s.~j:-=:::~:=:~~-:~=.KVtvnh~nd1'lngky 10,3 8.2 19,6 11.9 13,5 6,7 7,5

'Y5~a~hngl~i~p7~ët~&giadinh---- _. __ :9.A~:~:Q_è_Q_~ _}~C}):~Q_. :=!î:2-:::.:.. _:~q:Q·_===_::-.~::g,:g=:::::-liên·dë~!i.~ wnhâ-;:;-=-N5~~~~6~--_ .. ___}!~.!.2__ ?.!g_}L~ __~~_._.}è? __ .__. __ .Q!Q_____

-2a~~ê~c6 vÔn d~ll_t~__~~~_~~!J_~~_______ -~~~- -~:~----~:~---- --}}- ---}~---.-.6.~I.--+--~~~-.--------.--------...---------------------------------.---------------------- ----------------- --------------------------. -------------- ,r',-------- ----------------------------- --------------.--------------- -----------------------------.-----.----

TI! hé;\ch toan 9,6 9,8 5,9 ~0,5 13,7 10,6 6,3

-KFÔn~gllan t~~_. ._~=:==_:=~ X~;:~_=_= ~~~?__-=!?.!I==~ [~I=- 23.~=~:~~8.~~=.==.=:?I;~=::=:::Công 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0

90

BLDTBXH/IRD

nông thôn. Hinh nhli, nu g?P kh6 khan này nhiéu hdn nam, và nhCing nglià'i th&tnghi~p thi kh6 khan hdn là nhCing nglià'i trong d9 tu6i lao dong dang co vi~c làmvà 19i dang di tim mot vi~c làm khac. 5au cùng, thié'u von là mot kh6 khan 100doi vâi nglirn Ci nông thôn, và doi vâi nglirn th&t nghi~p. Thljc v~y, nhli ta dath&y, trlidc tinh hinh kh6 khan trên th! trlidng lao d9ng, vi~c bât dâu tlj t90 chominh m9t vi~c làm là m9t giai phap trung gian trong khi chè1 dÇ)'i tim dligc motvi~c làm co tién llidng. 13,7% nglià'i di xin vi~c Ci nông thôn và 8,1% Ci thành th!,mong mu6n W t90 vi~c làm cho ban thân minh. a thành th!, 71,4% nhUng,nglirn mu6n Wt90 vi~c làm là nam. anông thôn, tY l~ này chI là 45,8%.

D. Vi~c làm ua thich

Où sac di nUa, khu vljc Nhà nlidc và khu vljc hành chinh slj nghi~p vân lànguy~n v9ng cua rat nhiéu nglirn. 46,5% so nglià'i Ci thành th! di tim vi~c làm déumuon kié'm dligc mot vi~c làm trong ~u vljc Nhà nlidc. Ci nông thôn, tY l~ này là34%. Chinh nhCing nglià'i di xin vi~c làm và 19i c6 kinh nghi~m nghé nghi~p lànhCing nglirn thich làm trong khu vljc Nhà nlidc nh&t. 45% trong so h9 mongmuon kié'm dligc mot vi~c làm trong khu vljc Nhà nliâc. 39,3% nhCing nglirntrong d9 tu6i lao dong dang co vi~c làm cüng mu6n tim mot vi~c làm trong khuvljc Nhà nlidc. 5,1% da dang làm trong khu vljc này và chI c6 gân 7% mongmuon Ci 19i. Chinh khu vljc Nhà nlidc là khu vljc c6 silc h&p dân nh&t d6i vâinhCing nglirn làm trong cac doanh nghi~p gia ,dinh, cac doanh nghi~p tli nhân codang ky, và nhCing nglià'i lao dong tlj do. a thành th!, nam chié'm phân da.52,6% trong so h9 dang muon làm cho khu vljc Nhà nliâc trong khi d6 tY l~ Cinu là 37,3%. Ci nông thôn, tY l~ này Ci milc th&p và nam, nu c6 tY l~ tlidng dlidng(34% và 33,8%).

Cac vi~c làm trong khu vljc tli nhân thu hlit 10,7% t6ng so nhCing nglià'idi xin vi~c và nh&t là nhUng nglirn trong do tu6i lao dong trlidc dây da tüng làmvi~c, lao dong gia dinh, và lao dong ·tlj do, nhang nglirn này chié'm 94% t6ng s6nhCing nglià'i trong d9 tu6i lao d9ng dang co vi~c làm và 19i di tim mot vi~c làmkhac trong khu vljc tli nhân gia dinh. 56 nhCing nglià'i di xin vi~c mong muon làmcho mot liên doanh vâi nliâc ngoài hay cho mot công ty nliâc ngoài là 4,8%,trong d6 nu là 59%. 45,2% nhang nglirn di xin vi~c làm trong mot công ty covon dâu tli nliâc ngoài déu là nhUng nglirn mâi lân dâu tham gia th! trlièfng laodong.

.Cuoi cùng, cân phai lu\l y ràng nhCing nglià'i mâi tham gia th! trlièfng laodong chié'm tY l~ cao nh&t trong so nhang nglià'i di xin vi~c Ci nhang ngành khacvâi nhUng ngành mà h9 tim dligc vi~c làm. Ty l~ so nglià'i.di tim mot vi~c làmthuoc bat ky khu vljc hay bat ky ngành nào cüng dligc thi tY l~ này Ci nam caohdn Ci nu, và Ci nông thôn cao hdn Ci thành th!.

E. Cac phudng phap di tim vi~c làm

Phlidng phap di tim vi~c làm thông dl,mg nh&t là dt,ta vào gia dinh và b9nbè, nh&t là doi vâi nglià'i th&t nghi~p và nglirn Ci nông thôn (bang II.15). Di tim

91

BLDTBXH/IRD

vi~c làm theo quang cao cua cd sCt/ngLidi sa dl,lng lao dçmg là mQt phLidng phapdi tim vi~c làm Ct thành thi. Thljc té' phLidng phap này liên quan dé'n 15,4% 56·ngLim di tim vi~c làm Ct thành th! và. 2,6% Ct nông thôn, con d6i vm ngLim thatnghi~p không c6 kinh nghi~m ngh~ nghi~p, mQt cach tY l~ thu~n, h9 chié'm 56dông nhat trong 56 nhühg ngLim di tim vi~c làm theo cach này.

Nhühg ngLim di tim vi~c làm mQt cach tlj phat và nhCtng ngLidi dl,l'a vào cacTrung tâm xuc tiên vi~c làm ding là nhühg cach di tim vi~c làm Ct thành thi.Cach này chu yé'u là Ct namj cach âi tim vi~c làm tlj phat thLidng là tnièmg hQ'pcua nhÜ'ng ngLim trong dQ tu6i lao dQng dang c6 vi~c làm và cua nhCtng ngLimthat nghi~p da tÙ'ng làm vi~c nhi~u hdn là tnièmg hgp cua nhÜ'ng ngLim mm thamgia th! tnidng lao dQng, trong d6 8,1% tim dé'n cac Trung tâm xuc tié'n vi~c làm.Na Ct nông thôn tim dé'n cac Trung tâm xuc tié'n vi~c làm dê dàng hdn nam,trong khi d6 nam 19i thich dl,l'a vào cac cd quan Nhà nLidc hdn. Cu6i cùng, di timvi~c làm thông qua mQt trung gian hay mQt ngLim chuyên di tuyên dl,lng là hi~n

tLiÇ)'ng thLidng gÇip Ct nông thôn và chu yé'u bao gÔm nhCtng ngLim trong dQ tu6ilao dQng dang c6 vi~c làm.

Né'u 50 sanh thi ta thay, d6i vm 43,8% nhühg ngLim trong dQ tu6i laodQng b~t dâu tharn. gia thi tnièmg lao dQng, dang c6 vi~c làm hay da thay d6i vi~c

làm trong khoang tü 1996-1997, nhühg ngLim này da tim dLigc vi~c làm thôngqua bgn bè và gia dînh cua h9 thi 34,7% là nhühg ngLim da thay d6i vi~c làm.28,8% da tim dLigc vi~c làm mQt cach tI,i phat, 8,8% bang quang cao, 0,6% nhè1thông qua cac Trung tâm xuc tié'n vi~c làm và 15,6% thông qua cac cd quan NhànLidc khac.

Liên quan dé'n phgm vi <Î!a ly cua vi~c di tim vi~c làm, ngLim di tim vi~c

làm chI thich gim hgn vi{?c âi tim vi~c làm cua minh trong phgm vi qu~n-huy~n vàphLièmg-xa, nhat là Ct vùng nông thôn (47,7% cac trLièmg hQ'p 50 vm 23,2% Ctthành thO, và gim hgn trong phgm vi tlnh (47,1% cac trLièmg hQ'p thành thi 50 vm16,4% Ct nông thôn). Tuy nhiên, dung là c6 nhi~u ngLim Ct nông thôn da khôngquan tâm dé'n ndi làm vi{?c khi di tim vi{?c làm (20,9% Ct nông thôn và 13,1% Ctthành thO, 20,4% nhühg ngLim that nghi{?p s~m sàng di làm Ct mQt tlnh khac,trong khi d6 tY l~ này chI là 9,5% 56 nhühg ngLim trong dQ tu6i lao dQng dang c6vi~c làm. .

Bang 11.15. Phl1dng phap tim ui~c làm (%)

Nam' Net Dang co Không kinh CO kinh

TI NT TI NT vi~c (àm nghi~m ngh~ nghi~m ngh~

nghi~p nghi~p

Qua gia dinh~n bè 56,7 73,S ~5,9 77,2 67,S 70,8 76,S _.D\fcl vào thOng tin quàng cao ·12,1 2,8 ~,6 .~. 5,2 8,8 6,2TrUc tilp g~p ngliài si! dvng lao d~ng

.. ~- ï0,"3- 5,9 9,5 5,3 6,214,0Trung tam xûc Mn vi~c làm 8,3 1,3 9,8 5,0 2,6 8,1 3,7Cd quan Nhà mCôc khac 5,7 6.2 4,9 2,7 5,2 4,9 4,9Trung gian/ngliài tuyên dvng 1,3 5,9 1,0 7,8 7,9 0,7 1,2 -_..Khac 1,9 2,0 5,0 2,2 1,4 1,2C(mg 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0

92

BLDTBXH/IRD

Kê't lu~n

Theo thè>'i gian, tY I~ nhùng ngU'è>'i trong dÇ> tu6i lao dÇ>ng ââ thay d6i vi~c

làm ââ tang lên mÇ>t cach tU'dng d6i, nhat là trong thè>'i ky tü 1989-94, dây cünglà thè>'i ky cua nhùng bié'n d6i quan tn;mg vê m?t cd cau trên thi trU'èmg lao dÇ>ng.

D?c trung cua thè>'i kY c6 di biê'n dÇ>ng (tinh Iinh hoçlt) Ci mûc dÇ> cao là dibié'n dÇ>ng diên ra mçnh mé theo ngành, theo khu Vl!c, th~ hi~n thông qua cacqua trinh chuy~n d6i quy mô 100 và không dU'9'c Nhà nU'6'c t6 chûc. TInh hinh Cinông thôn và thành thi rat trai ngU'9'c nhau, nhung n6i chung, di bié'n dÇ>ng c6chiêu hU'OOg làm tang thêm cac xu thé' mà ta ââ quan sat dU'9'c d6i v6'i nhangngU'è>'i m6'i tham gia thi trU'èmg lao dÇ>ng và gép phân làm tang thêm s6 lao dÇ>ngtrong thU'cmg mçi và dich VI,!. Châc hân là ngày nay, xu thé' chuy~n d6i cua cacgiao viên, ké' toan và viên chûc chuyên môn ngành ngân hàng và tài chinh trongthè>'i ky 1986-90 cüng bi chùng lçi. Tuy nhiên, cac nghê trong ngành san xuat

?

ché' bié'n vân con bi anh hU'emg rat nhiêu. a nông thôn, lao dÇ>ng thuÇ>C cac nghêtrong nông nghi~p chI bât dâu giam di tü nam 1996-97. Cüng cân luu y st,i xuathi~n cua nhiêu lao dÇ>ng không nghê nghi~p chuyên môn trong nhùng nam1990. Ngoài ra, trong dçi da s6 trU'èmg hç>'p, d6i nghê cüng dÔng nghia v6'i vi~c

ngU'è>'i lao dÇ>ng mat di ky nang nghê nghi~pmà h9 da c6 dU'9'c trU'6'c dây.

Phân tich qua trinh di tim vi~c làm cho thay qua trinh di tim vi~c làm cànglàm tang xu thé' diên ra gân dây nhat cua tinh di bié'n dÇ>ng (tinh Iinh hoçt). Di timvi~c làm là mÇ>t hoçt dÇ>ng chu yé'u Gua nam và Ci nông thôn và hoçt dÇ>ng nàychu yé'u diên ra trong khi dang làm vi~c. Vê m?t này, giCta cac vùng cüng ratkhac nhau. N6i chung, thè>'i gian di tim vi~c làm cüng không kéo dài, ngay ca d6iv6'i trU'èmg hç>'p that nghi~p dài hçn, nhat là d6i v6'i nam. Thié'u thông tin và thié'uky nang chuyên môn là nhùng kh6 khan chinh cua ngU'è>'i di xin vi~c. NgU'è>'i di xinvi~c vân con rat thich làm trong khu Vl!c Nhà nU'6'c, nhat là khi h9 dang khônglàm vi~c trong khu Vl,ic này, trong khi d6, d6i v6'i tat ca nhùng ngU'è>'i di xin vi~c,

nhat là Ci thành th!, nhùng ngU'è>'i di xin vi~c con rat thich dU'9'c làm vi~c tçi diaphU'dng minh (cùng phU'èmg-xa, qu~n-huy~n, tlnh-thành ph6).

Dt,ia vào gia dînh, bçn bè d~ tim vi~c làm vân chié'm da s6 cac trU'èmg hç>'p.Tuy nhiên, ta cüng thay bât dâu c6 thay d6i, chu yé'u là Ci thành thi. D6 là s6ngU'è>'i xin vi~c dt,ia vào cac thông tin, quang cao, s6 cac trU'èmg hç>'p tt,i phat, s6dt,ia vào cac Trung tâm xuc tié'n vi~c làm, ngay ca khi cac trU'èmg hç>'p ââ dU'9'ccac trung tâm này sâp xé'p vi~c làm trong nam 1996 và 1997, tuy không dangkl

93

KÉTLU~N

Trong 20 nam qua, Vi~t Nam da trai qua nhi~u bién dQng, nhü'ng biéndQng này da làm thay d6i mQt cach sâu sâc cd cau vi~c làm, tuy nhiên cd cau nàyv~ cd ban van là nông nghi~p.

Nam 1975, chién tranh két thlic, bQ dQi giai ngü vâi 50 hiçmg 100. Quatrinh giai ngü két thlic vào dâu nhü'ng nam 80, dÔng thè'i thong nhat dat miâccüng dài hai phai t6 chuc thj tnidng lao dQng trên toàn quoc mQt cach m~m deohdn, t90 di~u ki~n cho phép di~u chlnh qua 19i, phù hÇ>'p vâi lô gfch và cung cacht6 chuc cua hai h~ thong kinh té hoan toàn trai ngtiqc nhau. V~ m~t h09t dQngkinh té, trên thtfc té, khu vtjc tti nhân phat triên tü nam 1975, tUc là 10 namtrtiâc khi chfnh sach D6i mâi ra dè'i. Chinh sach này sé làm cho nhü'ng bién dQnghi~n hw thêm d~m nét. Nhu'Iig bât dâu tü cuoi nhü'ng nam 80, thj trtidng laodQng 19i co mQt btiâc ngo~t mâi khi Nhà ntiâc quyét d1nh giam biên ché. Thè'i kynày là mQt thè'i ky co nhi~u bién dQng, cüng là thè'i ky mà thj trtidng lao dQng co19i.

Xu thé bât dâu tü dâu nhü'ng nam 1990 là xu thé cung co khu vtjc III, d~cbi~t là thtidng m9i, ca v~ m~t thj trtièmg lao dQng cüng nhti v~ tinh linh h09t.DÔng thè'i lao dQng cüng chuyên djch tü khu vtjc Nhà ntiâc và hÇ>'p tac xa v~ cacdoanh nghi~p và cd sb gia dînh, là nhü'ng cd sb và doanh nghi~p không sâ dl,mgngtiè'i làm công an ltiç:mg ho~c trb thành lao dQng ttf do. Ltfc ltiçmg này chiém daphân trong 50 nhü'ng ngtiè'i trong dQ tu6i lao dQng dang co vi~c làm nhu'ng 19ikhông thaa man vâi vi~c làm hi~n nay cua h9 và co y muon thay d6i vi~c làm.

Cac di bién dQng vi~c làm này da làm giam di~n vi~c làm dtiqc tra ltidngvà do do làm giam di~n nàm trong ph9m vi di~u chlnh cua bQ Lu~t Lao dQng.Ngay ca doi vâi ngtiè'i làm công an "ltidng thi nhü'ng trtidng hÇ>'p vi ph9m Lu~t

Lao dQi1g van càn nhi~u, nhat là v~ thè'i gian lao dQng. Thiéu vi~c làm, trongthtfc té co nghia là thu nh~p thap, van càn là mQt tôn t9i 100, nhat là doi vâinông dân và nhü'ng ngtiè'i làm công an ltidng dang trong tinh tr9ng bap bênh.Cùng vâi thu nh~p thap, thiéu vi~c làm dang là nhü'ng nguyên nhân chinh gâynên hi~n ttiçmg thay d6i vi~c làm.

Do khu vtjc tti nhân trong ntiâc không t90 ra dtiqc viên canh vi~c làmtrong ttidng lai, do do co thê làm cho ta 10 ng9i ràng that nghi~p co thê tang lêndo tang trtiCJng kinh té bj chü'ng 19i và rat co thê do qua trinh c6 phân hoa mQtbQ ph~n sé 19i dan tâi mQt dqt giam biên ché khu vtjc Nhà ntiâc. Do lao dQngtrong nông nghi~p bât dâu giam, dài hai ta phai suy nghi v~ kha nang thu hlitlao dQng cua thtidng m9i và djch VI,l trong di~u ki~n là mQt ngành sâ dl,mg nhi~u

lao dQng nhu'ng nang suat lao dQng càn thap.

Trong phân két lu~n, ta sé t~p trung vào quan h~ dào t90-vi~c làm dê cogâng làm sang ta ban chat cua cac qua trinh dang diên bién.

94

KÉT LUÂN - MOI QUAN HÊ DÀO TAO-VIÊC LÀM" """

----------------------1--------

Phân thu nhat cua bao cao này cho phép ta làrn rySi b~t blm chat cua rn6iquan h~ gilta giao d1.;lc và dçy nghê và chling rninh rang m6i quan h~ này c6 tacdQng tâi cac diêu ki~n cua qua trinh chuy~n sang cUQc dÔ'i hoçt dQng. Cd cau cuavi~c làrn và qua trinh diên bién cua cd cau vi~c làrn da dLi<;jc phân tich trong phânthu haî. Van dê dào tço là rnQt nQi dung xuyên su6t hai phân này, cho dén nayvan dê này chua dLi<;jc phân tich tü giac dQ quan h~ cua n6 vâi vi~c làrn. Dâychfnh là nQi dung së dli<;jc dê ~p trong phân két lu~n này và së cho phép ta t6nghç1p cac nQi dung dà dli<;jC phân tich trong tÙ'I1g phân cua bao cao theo lôgichriêng cua tù'ng linh Vljc.

Bliac dâu, ta xern xét vj trf cua dào tço trong rn6i quan h~ vâi vi~c làrn,sau d6 là V! trf cua dào tço trong cac dQng thai vi~c làrn thông qua vi~c tharn giavào th! trlidng lao dQng và tfnh linh hoçt.

I. Dào t~o và cd câ'u vi~c làm

C6 th~ hinh dung tinh hinh cua nhü'ng ngliÔ'i trong dQ tu6i lao dQng dangc6 vi~c làrn thông qua ngành hoçt dQng và ngành kinh té rnà h9 dang tharn gia,cüng nhli thông qua loçi xà hQi-nghê nghi~p cua hQ.

Chinh nông nghi~p là ngành c6 nhiêu lao dQng không qua dào tço, k~ cadào tço n6i chung và dào tço nghê; trinh dQ chung rat thap (bi~u dÔ 1). Dâychfnh là ngành rnà công tac dào tço ,bj hçn ché nhat. Cüng nhli ta da nêu trongchliong dào tço nghê, cac khoa dào tço dLiÇ/c phân tich là nhü'ng khoa dào tçornà khi dliÇ/C hoi dâ dLiÇ/C ngLidi lao dQng tra lÔ'i. Nh~n thuc cua ban thân nglià'ilao dQng thé nào là dào tço cüng thay d6i tùy theo tù'ng nghê. Nhat là nông dân,da 56 hQ không quan ni~rn vi~c tiép thu dliÇ/c nhü'ng kién thuc cân thiét cho nghêcua h9 c6 th~ quan ni~rn d6 là nQi dung cua rnQt khoa dào tço. Ngành thliemgrnçi, d!ch V\l cho thay tinh trçng không thuân nhat, rnQt rn~t là cac khoa dào tçod trinh dQ cao d~ng dçi hQc, và rn~t khac là nhü'ng nglidi lao dQng không quarnQt khoa dào tço nào ho~c trinh dQ không cao hem ti~u hQc. Công nghi~p làrnQt ngành thuân hem thliemg rnçi và d!ch V\l, và c6 d~c tnmg là da 56 da qua dàotço nghê. Dây cüng chfnh là ngành c6 ft lao dQng không qua dào tço nhat.

Khu Vljc Nhà nliac bao gÔrn tat ca cac ngành quan ly Nhà nliac và cacdoanh nghi~p Nhà nliac c6 dQi ngü dliÇ/c dào tço nghê chiérn tY l~ tâi 60% (bi~u

dÔ 2). Khu Vljc Nhà nliac sU' d1.;lng gân nhLi dçi da 56 nhü'ng ngliÔ'i lao dQng daqua dào tço. Thl.jc v~y, khu Vljc Nhà nliac slt d1.;lng 78% 56 tôt nghi~p dçi hQc vàgân rnQt phân ba 56 da qua dào tço sau trung hQC. Cac con 56 này không làrncho ta ngçc nhiên vi, rnQt rn~t d6 là ban chat cac nhu câu vê trinh dQ cua khuVljc hành chfnh sl.j nghi~p, và rnQt rn~t khac d6 là quan h~ khang khit gilta nhucâu cua cac doanh nghi~p Nhà nliac và công tac t6 chuc dçy nghê trong h~

95

BLDTBXHIIRD

Bidu d6 1. Trinh dé? dào tÇlO cùa nguèti dang covi~c làm trong m6i ngành

100%

90%

80%

70%

60%

50%

40(Yo

30%

20%

10%

0%

• Qua di;\Y nghê sautrung h9C

D Dào ti;\O qua tntèmgday nghé sau tidu h9C

DPTIH

DTidu h9c

• Khàng qua giao d\,lcôào tao

Nàng lâm Công nghiêp

ngu'

TM-DV

Bidu d6 2. Trinh dé? dào tÇlO cùa ngl1èti dang co vi~c làm,

theo khu vl/c kinh té %

70.Oi;\i hc;>c

60• Qua di;\Y nghé sau trung hc;>c

50C Qua d<;lY nghé sau wiu hc;>c

40 CPlTH

30 .THCS

20 CTlliu hc;>c

10 • Kh6ng qua glao d\lc dào 1<;10

0 C Ty tr9ng trong IÔng vi~c làm

KV NhA mJ6'c KV TT/HTX ON II! nhAn cô ON quy mô ON gia dinhcMng ky nho

l.D h,Jdo

Bidu d6 3. Trinh dé? dào tao cùa ngl1èti dang co vi~c làm theo IOÇli

xd hé?i-nghé nghi~p

CTiliu hc;>c

.Qua di;\Y nghe saulrung hc;>c

C Qua d<;lY nghe sau tiliuhc;>c

CPlTH

Nèng dânThqlhucènglbuon bân

l.D kh6ng taynghê

can b<,> chuyêmôn!k9 sV

Can b9 capcao/nghê 111 do

10% lJ•••t:;::J•••"::;:::[::J::::;::==-•••~~--_t:;::J•••i..,0% .Không qua giao d\lCdào 1<;10

3Ü"AJ

20%

40%

90%

80%

70%

60%

50%

100%

96

BLDTBXH/IRD

th6ng h9C du'à'ng. Cho dên nay, khu VVc Nhà nu'âc là khu VVc duy nhat du'<;1ctrang bi du d~ hl dap Ling du'<;1c cac nhu cau riêng vé m~t dào të~o, thông quatru'à'ng dqi hQc, trung hQc ky thuçlt và cac trung tâm dào tqo thuQc cac bQ ngànhkhac nhau. D6i vâi khu VVc tu' nhân co dang ky và cac doanh nghi~p quy mônha, vâi nhÜ'ng s6li~u nha nhoi co trong .tay, kho co th~ co du'<;1c mQt y tu'emg givé tinh hinh dào tqo. Li~u h9 co th~ tim ra du'<;1c mQt hu'âng d~ cân d6i, chophép hQ thu hut lao dQng da du'<;1c dào tqo phl,lc VI,l cho nhu cau cua hQ, hay h9luôn b trong tinh trqng mat cân d6i thu'dng xuyên, bât ll,l'c do tY tr9ng cua h9trong t6ng vi~c làm không du làm chuy~n hu'âng ml,lc tiêu dào tqo cua Nhànu'âc? Trên thl,l'c tê, hQ sLt dl,lng ft lao dQng da qua dào tqo hO'n khu VVc Nhànu'âc, khu VVc t~p th~ hqp tac xa. Lao dQng tl,l' do hQi tl,l nhÜ'ng ca nhân du'<;1cdào tqo b trinh dQ cao và ca nhÜ'ng ngu'à'i không qua dào tqo, da 56 h9 co trinhdQ van hoa thap. Tru'âc khi co th~ nh~n xét vé tinh hinh dào tqo cua khu VVcnày, cüng can xem xét xem cac nghé cua khu VVc này và cac khoa dào tqo màngu'à'i lao dQng cua khu VVc này da tié'p thu du'<;1c.Cac cd sb gia dinh, can lu\l yhoqt dQng chu yêu cua cd sb gia dinh là hoqt dQng nông nghi~p, chI chié'm mQtty l~ rat nho lao dQng da qua dào tqo, cac cd sb gia dinh t~p hç1p 62,7% t6ng 56nhÜ'ng ngu'à'i không qua dào tqo ph6 thông cüng nhu' dào tqo nghé và 75%nhÜ'ng ngu'à'i da di hQc và trinh dQ t6i ,da dqt du'<;1c chI là trung hQc cd sb.

Theo IOqi xa hQi-nghé nghi~p, trinh dQ dào tqo cua nhÜ'ng ngu'à'i trong dQtu6i lao dQng dang co vi~c làm cho thay trinh dQ dào tqo phân b6 mQt cachlôgfc, trinh dQ dào tqo giam déu d~n tü can bQ cap cao/nghé tl,l' do cho dé'n nôngdân. Tuy nhiên, lao dQng da qua dào tqo b trinh dQ cao lqi chié'm 56 dông trongIOqi vi~c làm không dei hai tay nghé cao là mQt thl,l'c tê không binh thu'dng. Canxem xét, soat xét lqi m6i quan h~ giü'a nghé hi~n nay và nghé du'<;1c dào tqo bandau d~ co th~ giai thfch tinh hinh này. Loqi th<;1 thu công!buôn ban t~p hç1p hailoqi nghé, hai th~ loqi nghé này Iqi tuân theo nhÜ'ng lôgfc khac nhau, thu' côngnghi~p yêu cau ngu'à'i lao dQng phai du'<;1c dào tqo tl ml, day du trong khi nhÜ'ngyêu cau cua thu'O'ng mqi vé dào tqo thi lqi chung chung.

II. Dào t~o và tham gia vào thi tntdng lao d9n9

Theo â1nh nghia, d~c tru'ng cua vi~c bât dau tham gia vào thi tru'à'ng laodQng là luc mâi bât dau tham gia vào thi tru'dng lao dQng ngu'à'i lao dQng chU'a cokinh nghi~m nghé nghi~p. NhÜ'ng ky nang duy nhat mà ngu'à'i lao dQng co du'<;1clà nhè1 nhÜ'ng kié'n thûc tié'p thu du'<;1c trong qua trlnh âào tqo ban dau. Tam quantrQng và ban chat cua qua trinh dào tqo này së du'<;1c xem xét tuy thuQc vào thà'iky ngu'à'i lao dQng bât dau tham gia vào thi tru'à'ng lao dong và tu6i cua ngu'à'i laodQng khi tham gia vào th! tru'dng lao dQng.

Quan h~ tu'O'ng thfch giü'a nghé dau tiên mà ngu'dî. lao dQng da làm vâi ftnhat mot trong nhÜ'ng nghé thuQc nQi dung dào tqo së du'<;1c phân tfch theo quanh~ vâi thà'i gian, tu6i, vlmg và giâi tfnh d~ làm n6i b~t cac xu thé' trong linh VVcnày. Phan phân tfch së t~p trung vào nhÜ'ng ngu'à'i hi~n dang co vi~c làm, dangchè1 vi~c hay dang di tim \'i~c làm.

97

BLDTBXH/IRD

Biiu do 4. Dào tÇlO ban dau nhiing ngl1èti co ui~c làm ho~c dang tim

ui~c, theo thèti ky tham gia uào th! trl1ètng lao dQng

100%

90%

80%

70%

60%

50%

40%

30%

20%

10%

0%tnléfc 1981

Dèo ".'0 ci IJ4cd!'Î h9C

1981-85 1986-90 1991-95 1996-97 Dang lim/dQ'i vi~c

làm

Biiu do 5. Phân b6 nhiing ngl1èti dang co/tim ui~c làm, theo tueS; tÇli thèti

d;im tham gia uào th, trl1ètng lao dQng

100%

80%

60%

40%

20%

.50+

040-49

030-39

010-19

O%+-.L-__.....L....,........L.__---''-T.....L. ......T"""""'''--__....L.,--......__.....L....,........L.__---'....,

Tntélc 1981 1981-85 1986-90 1991-95 1996-97 Dang tim/dÇ1ivi~c làm

c::::::J KhOng qua gioo dvc daot".\o

KhOng qua dao 'ao ngh~

--Ty tr9ng cùa môi nhémlu6i trong t6ng 50

c=lDao 1<'0 b~n cqnh h~

lhang hoc dllilng kh6nglai cd sb

_ Dao 190 bên c~nh h~

Ihang h<;>c dlli1ng I~i ca sil

c::::::JDao 1<'0 lrong h~ (hangh<;>c dllimg

50 .~

E

40 ~l~

30 ~':Ju

'"20 f'

':>'f­

10

60

Biiu do 6. Dào tÇlo ban dau nhiing ngl1èti dang co/tim ui~c làm, theo

nh6m tucSi tÇli thèti diim tham gia uào th! trl1ètng lao dQng

70

20

100

??- 80

0-9 10-19 20-29 30-39 40-49 50+

98

BLDTBXH/IRD

1. T~m quan tr{mg và ban châ't cua dào t~o ban d~u

Chung ta dâ tÙ'11g nhân mq.nh nhiêu l~n vê tinh trq.ng yé'u kém cua dq.ynghê n6i chung. Tinh trq.ng này dÙÇ1c minh chûng m9t cach ra ràng khi dê c~p

tdi dào tq.o ban d&u và dÔng thdi. c6 xem xét tdi nhÜ'11g thay d6i mang tinh ÔÇ1Cthù tùy thu9c vào thdi. ky tham gia th, trùà'ng lao d9n9. Né'u nhù ta thay vân conm9t b9 ph~n ngùdi. lao d9f19 không qua trùà'ng lâp, không dÙÇ1C dào tq.o nghêtrong tÙ'11g thdi. ky khac nhau, thi ngÙÇ1C lq.i, ta cüng thây, tru thdi. ky 1986-90 làthdi. ky co bùâc lùi trong công tac dào tq.o ban d&u, 56 ngùdi. lao d9n9 dÙÇ1C dàotq.o nghê trùâc khi tham gia th, trùà'ng lao d9n9 c6 xu hùâng tang lên dêu ÔÇ1n.

Cac thê thûc khac nhau cua qua trinh dào tq.o ban d~u tq.o ra nhü'ngchuyên d,ch khac nhau theo thdi gian (biêu dô 4). Ty l~ nhü'ng ngùdi. lao d9n9 dâqua dào tq.o ban d&u bên cq.nh h~ th6ng hoc dùà'ng tang m9t cach dêu ÔÇ1n. Bêntrong cac khoa dào tq.o bên cq.nh h~ th6ng hoc dùà'ng, ta thay b8t d~u tü 1991,hinh thûc dào tq.o không tq.i cd sC! tang m9t cach tÙdng d6i 50 vdi hinh thûc dàotq.o tq.i cd sC!. Diêu này kh~ng djnh xu thé' chung dâ dÙÇ1C phân tich trong ph~n 1.Hinh thûc dào tq.o không tq.i cd sC! dÙÇ1C dÇic bi~t ~y mq.nh trong thdi. ky 1991­95. Cac khoa dào tq.o tq.i hoc dùà'ng và cao d8ng dq.i hoc diên bié'n trai ngùÇ1c vdidiên bié'n cua cac khoa dào tq.o bên cq.nh h~ th6ng hoc dùà'ng. Tuy nhiên, thdi.ky 1996-97 cüng danh dâu m9t bùâc phat triên cua cac khoa dào tq.o dq.i hoc.Không nghi ngè' gi nUa, dây là mC! d~ucho m9t xu thé' mdi, Cl,[ thê là s6lùÇ1nglân sinh viên hi~n nay dang theo hoc cac trùà'ng dq.i hoc. Trang dào tq.o ban d~u

thi cac khoa dào tq.o trung hoc ky thu~t giam di m9t cach dêu dÇin.

Diên bié'n vê tu6i theo thdi. ky tham gia vào th, trùà'ng lao d9n9 cho thây~~~~~~~~~~~~~~~~~trinh chuyên d!ch kép (biêu dô '5). Trên th\jc té', s6lao d9n9 tu 30 tu6i trb lên b8td~u bùâc vào th, trùà'ng lao d9n9 tang lên dêu dÇin trong khi 56 lao d9n9 dùdi 20tu6i giam di. DÇic tnmg cua thdi. ky 1986-95 là s6lao d9n9 tu 10-19 tu6i tq.i thdi.diêm bùâc vào th! trùà'ng lao d9n9 tang lên tq.m thdi. , vdi s6lùÇ1ng nho. ChinhnhÜ'11g ngùdi. tü 20-29 tu6i tq.i thdi. diêm bùâc vào th, trùà'ng lao d9n9 là nhÜ'11gngùdi. dÙÇ1C dào tq.o nhiêu' hdn ca và 56 ngùdi. không qua trùà'ng lâp và khôngqua dào tq.o nghê chié'm s6lùÇ1ng nho nhat (biêu dô 6). Trên th\jc té', s6 dùdi 20tu6i dông hdn 56 tü 20-29 tu6i, 56 này it dÙÇ1C dào tq.o, và càng tre thi càng itdÙÇ1c dào tq.o; d6 là do tu6i ddi. can trc! ngùdi. lao d9n9 tié'p c~n vdi dào tq.o. D6ivdi 56 tü 30 tu6i trC! lên, s6lùÇ1ng giam d~n theo tu6i, khi tu6i ddi. ngày càng tangthi 56 ngùdi. dÙÇ1C dào tq.o ban d~u cüng ngày càng giam di. Cd câu cua dào tq.onghê là nhù v~y. Rô ràng là c6 m9t tu6i thich hÇ1p dê ngùdi. lao d9n9 bùâc vàoth, trùà'ng' lao d9n9. 56 tü 20-29 tu6i chu yé'u là dÙÇ1c dào tq.o trong trùà'ng dq.ihoc, trùà'ng trung cap ky thu~t và tq.i cd sC! bên cq.nh h~ th6ng hoc dùà'ng. Cacthê thûc b8t bU9C phai tuân thu dê dÙÇ1c theo hoc cac khoa dào tq.o làm chonhom tu6i này trc! thành nh6m tu6i thu~n lÇ1i nhat dê dÙÇ1C theo hoc cac khoadào tq.o này trùâc khi bM d~u làm vi~c. Bùâc vào th, trùÛ'ng lao d9n9 qua sâm sëcan trC! vi~c theo hoc cac khoa dào tq.o ban d~u. nhùng bùâc vào th, trùà'ng lao

99

BLDTBXH/1RD

Biê'u do 7. Trinh de? dào tÇlO cua ngl1di dang coui~c /amtrong tllng ngành kinh tê'

100% -r-,r---""T"""""T--..,...........--...-......--...,

80%

60%

40%

20%

[J Nghé dau liênkhac nghé dadtiQc dào 1<;10

[J Nghé dau liênlà nghé Caliép lhu quadào t<;lO bandau

10-19 20-29 30-39 40+

TuéSi toi thèii dilm tham gia vào th! trl1èing 100 dông

Biê'u do 8. Trinh de? dào tÇlo cua ngl1di dang coui~c /àm trong tllng ngành kinh tê'

100%

90%

80%

70%

60%

50%

40%

30%

20%

10%

0%

\1--

/

[J Nghé dâu liênkhac nghé Cadti<;1c dào 1<;10

[JNghé dau liênlà nghé da .liép Ihu quadào 1<;10 bandau

Trvéfe1981

1981-85 1986-90 1991-95 1996-97

Thèii ky tham gia vào th; trl1èing 100 dông

Biêu do 9. Khoa dào tÇlo dà tiê'p thu dl1Ç1c trong qua rrinh /àm

ui~c /àm dàu tiên, theo muc de? phù hÇ1p cua dào tÇlO ban dàu uai

nghé dàu tiên

100% -r-,----""T""-""T""---......- ......---......- ......---.........,

0% +-..I- ...L....,.......L.. ..;;;....L.......-

80%

60%

40%

20%

C KhOng qua dào l~o lTOngquà Irlnh làm vi4c

• Oào l~o iJ ~c d~1 hoc

C Dào lac lrong h~ lh6ng hc;>cdl1itng

.Oào I~o bên ü)nh h~ Ih6nghc;>c dl1itng 1~1 cd siJ

a Oào t.o bên c.nh h~ th6nghc;>cd~ khong t~i Cd siJ

100

Không qua giao

d,!c dào 11)0

Không qua dào ~o Ngh<1 <tAu liên tiê'pnghê thu dlJçle qua dào

l~o ban dau

Ngh<1 dau liênkhae véfi nghê dâ

dlJçle dào l~o

BLDTBXH/IRD

dQng càng qua mUQn bao nhiêu thi vi~c tiê'p c~n cac khoa dào téJO này càng kh6khan bây nhiêu.

Tuy nhiên, tfnh hidng (mg gilta tu6i bât dàu bu'âc vào thi tru'èmg lao dQngvà vi~c tiê'p c~n vâi khoa dào téJO ban dàu không phan doan tru'âc du'9'c tfnh thkhhç1p cua khoa dào téJO này vâi nghê dàu tiên cua ngu'è'i lao dQng. Thtjc v~y, tronglinh V1.jc này, tfnh thkh hç1p gân liên vâi tu6i bât dàu bu'âc vào thi tru'dng laodQng (biêu dô 7). Bu'âc vào thi tru'dng lao dQng càng mUQn thi tfnh thfch hç1pcàng giam di. Tuy nhiên, tfnh thfch hç1p (j bat cû nh6m tu6i nào cüng vân rat

. cao. B6i canh này cüng ap d1,1ng du'9'c cho cac thè'i ky bu'âc vào thi tru'dng laodQng, trü thè'i ky 1986-90, vi trong thè'i ky này tfnh thfch hç1p giü'a nghê du'9'cdào tëJO ban dàu và nghê dàu tiên ngu'è'i lao dQng dâ làm giam sut dQt ngQt (biêudô 8). TInh trëJng giam sut này (j miên Bâc nhiêu hdn (j miên Nam. Hdn nü'a, tuyc6 bi xao trQn dôi chut ngay tü dàu nhÜhg nam 80, tfnh thkh hç1p (j miên Namvân (j mûc cao hdn (j miên Bâc. Cac xu thê' theo giâi tfnh cüng chî bât dàu tachbi~t tü <Îàu nhÜhg nam 90. D6i vâi nu, tfnh không thfch hç1p ngày càng tangtrong nhÜhg nam gàn dây, trong khi d6i vâi nam thi lëJi trai ngu'9'c.

2. Dào t~o trong qua trinh làm vi~c làm dâu tiên

Nhu' ta vù'a nêu, 56 nhÜhg ngu'è'i trong dQ tu6i lao dQng' du'9'c dào téJO qua mQtkhoa dào tëJO ban dàu là nha bé. 56 ngu'è'i du'9'c dào tëJO trong khi dang làm vi~c

làm dàu tiên lëJi con ft hdn. NhÜhg ngu'è'i không qua tru'dng lâp, không qua dàotëJO thi không du'9'c dào tëJO trong qu~ trinh làm vi~c (biêu dô 9). 5au khi bât <Îàulàm vi~c, 56 ââ qua tru'dng lâp và không qua dào téJO ban dàu thi du'9'c dào tëJOnghê nhiêu hdn và du'9'c dào téJO theo nhiêu hinh thûc dào tëJO khac nhau. 56 dâdu'9'c dào tëJO ban dàu và lëJi làm dung nghê dâ du'9'c dào tëJO thi vi~c làm cua hQchu yê'u là hoàn thi~n và nâng cao tay nghê cua hQ. D6 là tru'dng h<Jp du'9'c dào .tëJO trung hQc ky thu~t hay thông qua cac khoa dào tëJO bên cëJnh h~ th6ng hQcdu'dng. 56làm không dung nghê du'9'c dào tëJO ban dàu thi chu yê'u chuyên d6itrong h~ th6ng hQc du'dng, trung hQc và cao dâng dëJi hQc. MQt làn nUa, trinh dQvan hoa là chia khoa cho công tac dào tëJO, dào tëJo nghê cüng nhu' bÔi du'àngnâng cao tinh dQ hay dào tëJO lëJi; vi~c nâng cao bôi du'àng hay dào tëJo lëJi téJi cacchi nhanh cüng doi hai mQt trinh dQ van hoa nhat âïnh.

56 ngu'è'i dang làm trong nông nghi~p và du'9'c dào tëJO trong khi làm vi~c

làm dàu tiên it hdn 3%, chu yê'u là dào tëJO bên cëJnh h~ th6ng hQc du'èmg (biêudô 10). Trong công nghi~p, thu'dng méJi và dich V1,1, công tac dào tëJO phat triênhdn nhiêu. 16% 56 ngu'è'i bât dàu cUQc dè'i hOëJt dQng cua minh trong côngnghi~p dêu du'9'c dào tëJo trong khi làm vi~c làm dàu tiên. Chu yê'u là nhÜhg khoadào tëJO bên cëJnh h~ th6ng hQc du'dng (doanh nghi~p Nhà nu'âc và cac Trungtâm dào tëJO cua cac bQ ky thu~t là chfnh). Trong thu'dng mëJi và dich V1,1, 13% laodQng du'9'c dào tëJO nghê, gàn mQt nlta theo hQc cac khoa dào téJO (j b~c dëJi hQc.

101

BLDTBXH/IRD

Bidu d6 10. Dào tÇIO trong qua trinh làm viçc

làm dau tiên, theo ngành kinh ti

100

90

80 -I---t70

60

è52 50

40

30

20

10 -

o

_Dàol~o~cd'li

hoc

.::::::::::::1 Dào l~ lrang h~

lh6ng hoc dl1è1ng

~Dào I~o bén C<lnhh~ lh6ng hocdl1ètng tc;li cd sb

_ Dào l~o bén c(lJ1h

h~ Ih6ng h9Cdl1dng không I.\>i cd

sb-+-Không qua dào l~o

Nông lâm ngl! Công nghi~p TM-DV

Ngành kinh té cuo viéc làm ddu tién

Bidu d6 11. Dào tÇ10 sou khi thoy dc3i viçc làm

d6u tiên

0% +--L L--r-.....L L-.;

C Dào 1.\>0 b~c d~i

hoc

• Dào l~o lrang h~

lh6ng hoc dl1è1ng

• Dào l~o bén "'InhM th6ng hocdLlètng l/iloi cd sb

[] Dào l~o bén "'InhM lh6ng hocdl1è1ng khOng 1~1 cd

sbDào 1<:10 lrong khi

không làm vi~c

Dào 1<:10 trong qualrinh làm vi~c

20%

40%

60%

80%

100% "T"""-r-----.-----r----.....,~

Bidu d6 12. Thoy dc3i ngM và chuyên dc3i

Chuy~n d6i !rongkhi dang làm vi~

3.9'V"

Chuy~n d6i !rongkhi không Iàm vi~

3.3%

Kh6a dào 1<;\0 InJélcdây

30,9%

Không qua dào 1<;10

61,9%

102

BLDTBXHIIRD

III. Di biê'n dQng, bÔi du'ong n~ng cao và chuy~n dÔi

Sau khi dâ phân tfch m6i quan hE? dào tq.o-viE?c làm tq.i thè>'i. di~m bU'âc vàoth! trU'èmg lao dQng và trong qua trinh làm viE?c làm dâu tiên, ta së t~p trung vàocac trU'èmg hÇ1p ngU'è>'i. lao d9n9 ââ. thay d6i vi~c làm it nhat mQt lân trong su6tcUQc dè>'i. hoq.t dQng cua h9, và/hay tq.m thè>'i. ngÙ'ng, thôi làm viE?c tq.i nhÜ'ng thè>'i.di~m nhat â1nh. DU'gc 99i là chuy~n d6i khi thay d6i viE?c làm kèm theo thay d6ichuyên môn nghê nghiE?P. HiE?n tU'çmg chuy~n d6i này luôn di cùng v6'i that thoatky nang, xét vé m~t kinh nghiE?m nghê nghiE?P, và trong trU'èmg hÇ1p c6 th~ là dàotq.o ban dâu hay trong khi dang làm viE?c. HiE?n tU'çmg that thoat ky nang này c6th~ dU'gc bù dâp Iq.i trong trU'èmg hÇ1p ngU'è>'i. lao dQng dU'gc tiép thu mQt khoa dàotq.o khac. Néu thay d6i vi~c làm không kèm theo thay d6i nghê thi cac khoa dàotq.o mà ngU'è>'i. lao dQng tiép nh~n dU'gc trong qua trinh làm viE?c, hay trong thè>'i.gian tq.m thè>'i. nghllàm viE?C là b6i dU'àng/nâng cao.

Trong s6 nhÜ'ng ngU'è>'i. nghl viE?c , mQt nlia s6 ngU'è>'i.dâ nghl viE?c d~ theomQt khoa dào tq.o dq.i h9C (bi~u d6 Il). Nlia côn Iq.i không theo mQt khoa dàotq.o nào ca. D6i vâi nhühg khoa dào tq.o trong qua trinh làm nhühg viE?c làm tiépsau vi~c làm dâu tiên thi b6i dU'àng nâng cao là rat hq.n ché. S6 này chi chiém4%, và chI theo mQt khoa dào tq.o bên cq.nh hE? th6ng h9C dU'èmg.

N6i chung, nhÜ'ng ngU'è>'i. dâ tÙ'ng thay d6i nghê it nhat m9t lân là nhÜ'ngngU'è>'i. dU'gc dào tq.o nhiêu hdn so v6'i nhÜ'ng ngU'è>'i. không bao gid thay d6i nghê.Cac tY I~ tU'dng ÛI1g cua nhühg ngU'è>'i. ââ. tiép nh~n dU'gc mQt khoa dào tq.o nghéd6i v6'i hai loq.i này là 38% và 4%. Cac trU'èmg hÇ1p d6i nghê kèm theo dào tq.o

chuy~n d6i chi chiém 7%, mQt nlia là trong khi dang làm viE?c và mQt nlia côn Iq.ilà trong khi không làm vi~c. 62% s6 ââ. thay d6i nghé chtia tÙ'ng qua mQt khoadào tq.o nào ca nhu'ng do thay d6i nghé nên dâ mat kinh nghiE?m nghê nghiE?P.31% da mat ca kinh nghi~m nghê nghiE?P và cac hi~u biét tiép thu dU'gc tü cackhoa dào tq.o trU'âc dây. Cac kién thûc, hi~u biét tiép thu dU'gc này chu yéu là tü

cac khoa dào tq.o bên cq.nh hE? th6ng h9C dU'èmg và dq.i h9C (cac tY lE? tU'dng ÛI1g là72% và 20%). Cac khoa dào tq.o chuy~n d6i dU'gc t6 chûc cüng chu yéu là nhÜ'ngkhoa dào tq.o bên cq.nh hE? th6ng h9C dU'èmg.

Ban bao cao này ââ. nhan mq.nh dén cac van dê hiE?n dang hiE?n diE?n, d6 lànhÜ'ng van dê dU'gc coi là quan tr9ng nhat cua chinh sach giao dl,lc, dào tq.o vàvi~c làm. D~ két lu~n, chung ta c6 th~ t6m tât nhU' sau.

Không c6 mQt phU'dng hU'âng ré ràng nào vê m~t chién lU'gc phat tri~n thitrU'èmg lao dQng, néu không phai là t~p trung vào tat ca cac linh \/\jc, vào khu \/\jc

Nhà nU'âc. Khu \/\jc Nhà nU'âc là ngU'è>'i. stt dl,lng lao d9n9 chinh cua nhühg ngU'è>'i.làm công an lU'dng. Trong khu Vlj.c này, sV phân b6 viE?c làm theo ngành, cd caucac trinh dQ ky nang và tuy~n dl,lng cüng nhU' vi~c ap dl,lng cac qui â1nh phap chéhiE?n hành dap ÛI1g dU'gc nhÜ'ng uu tiên d~t ra cho thè>'i. ky qua dQ. Cho t6'i nay,cac â1nh hU'âng cua chién lU'gc phat tri~n dat nU'qc chi co tac dQng rat hq.n ché t6'iviE?c làm ngoài khu Vlj.c Nhà nU'âc. Thé nhu'ng 'nhÜ'ng ~q.n ché vê m~t cq.nh tranh

103

DTy tr9ng trong dân s6 thuoc do tu6i lao dQng

.TY I~ cua dân 56 trong do tu6i lao dong Ga dl1<;1c dào t1)O

BLDTBXHIIRD

nay sinh tU chfnh sach mÛ' cUa tién té'i cq.nh tranh qu6c té làm cho vi~c làm trongkhu \!\jc Nhà nu'6'c thu h~p lq.i. Ngoài nông nghi~p ra, nhling ngu'à'i không du'Ç)'cvào làm trong khu \!\jc Nhà nu'6'c hOÇlc nhling ngu'à'i phai chuyên khai khu \!\jc

Nhà nu'6'c, trong dq.i da 56 cac tnidng h9'P, không co slj llja chQn nào khac là tljtq.o vi~c làm, chu yéu là trong thu'o'ng mq.i và cac d,ch V1,I ké c~n. S6 ngu'à'i nàyhoàn toàn không thuQc di~n d6i tu'Ç)'ng ap dvng cua cac chfnh sach lao dQng vàvi~c làm.

Biiu do 13. Ty trçmg cua dào tÇlO trong cuQc dà'i hoq.t dQng

100 -r-....,---""T"""---------------------.....,

90

80

70

60

?f. 50

40

30

20

10

o -'----'-.....Dào t~o ban di\u Dào t~o tTong khi làm Dào l~o trong qua tTinh Dào t~o lTOng khi không

vi~c làm di\u tièn làm vi~c làm sau vi~ làm vi~c. ngllèli c6/d<;1ilàm tha nhâ't vi~c làm dA thay d6i vi~c

làm ho'l1 mç.t Ii\n

Dâo '90 bên ~nh

th~ thllng h<;>cdIJètng t~1 c<1 S<1

Biiu do 14. Vi tri cua cac loq.i hinh dào tq.o khacnhau trong cac

giai doq.n khac nhau cUQc dà'i hoq.t dQng

100%

90%

80%

70%

60%

50%

40%

30%

20%

10%0% ..1....1. -1..---1. ----'---'- ............. ......

104

Dào t~o ban dilu Dào t~o trong khi làm Dào tao tTong qua trinh Dào ti;lo trong khi không

vi~ làm dilu tièn làm vi~c làm sau vi~ Jàm vi~. ngtJ6'i c6/d<;1ilàm tha nhâ't viÇi: làm da thay d6i vi~c

Jàm ho'l1 mç.t liln

BLDTBXH/IRD

Vu tiên giành cho khu VVc Nhà mtdc vê mÇit vil?C làm cho phép gilü thichcd câu dé;lY nghê, k~ ca dào té;lo trong hl? th6ng h9C dLiÔ'ng và bên cé;lnh hl? th6ngh9c dLièmg té;li cd sb, dLiÇ1C Ôjnh hLidng rn(>t cach r(>ng rai nham thoa man cacnhu càu, ft ra là vê mÇit s6lLiCjng, cua khu VVc này. Nhu càu vê dào té;lo tang g~n

liên vdi diên biên cua thi trLiÔ'ng lao d(>ng di dôi vdi chinh sach D6i mdi dâ té;lo ratinh tré;lng cung vê dào té;lo kha l(>n x(>n do chLia co m(>t nhçm thûc dung mûc vêblm chât cua nhu càu cüng nhLi thiêu st! diêu tiêt cua Nhà mtdc. Tât ca nhÜ'ngngLià'i không co diêu kil?n tiêp cÇm vdi cac khoa dào té;lo do hl? th6ng h9c dLièmghay do b(> rnay cac cd sb mang tinh truyên th6ng t6 chûc, cüng nhLi tât ca nhÜ'ngngLià'i dâ bi mât ky nang hay kinh nghil?n'l nghê nghil?P do thay d6i vi<?c làm, vêcd ban, h9 chI côn mÔi m(>t cach Itta ch9n là tt! dào té;lO. Tuy nhiên, trong n(>i b(>muôn hinh muôn ve cua cac hinh thûc t6 chûc dào té;lo bên cé;lnh hl? th6ng h9CdLièmg, co ba 10é;li cd sb t6 chûc dào té;lo mdi xuât hil?n trên thi tntèmg phl,lc VI,l

cho d6i tLiçmg này. Do là cac Trung târn dào té;lo cua cac Ôja phLiemg, cac Trungtâm xuc tiên vil?C làm và cac Trung tâm dào té;lo tLi nhân. Tuy nhiên, st! phat tri~n

cua cac trung tâm này côn chLia dang ké.

Trinh d(> dào té;lo nghê côn yêu kérn làm cho dào té;lo chung côn chiêm vitri quan tr9ng trong da s6 nhÜ'ng ngLià'i trong d(> tu6i lao d(>ng dang co vi<?c làm bVil?t Nam.Trong b6i canh này, vi<?c Cluy tri và nâng cao trlnh d(> giao dl,lc ph6thông co m(>t y nghia chiên lLiÇ1c kép. M(>t rnÇit, co trinh d(> dào té;lo chung së té;lothu~n 1Ç1i cho vi<?c thich nghi vdi nhÜ'ng biên d6i chung vê rnÇit kil)h tê xa h(>i, vàtrong tntèmg hÇ1p co th~, thich nghi vdi chuy~n d6i nghê nghi<?p. MÇit khac, trinhd(> giao dl,lc ph6 thông co quan hl? tnjC tiêp vdi dé;ly nghê. Vil?c duy tri và d~y

mé;lnh nâng cao trinh d(> dâ dLiÇ1c xac Ôjnh rô ràng thông qua cac th~ thûc di h9Cvà theo h9C trong nhà tntèmg, nhât là vil?C kh6ng chê và làm chu tu6i b~t dàu dih9C, yêu t6 này là n(>i dung cd ban cua chinh sach giao dl,lc.

Do v~y chinh sach dé;ly nghê không th~ dLiÇ1C té;lo dl,l'ng và hinh thành rn(>tcach d(>c I~p, tach rà'i khai chinh sach giao dl,lc. Công tac dé;ly nghê không th~

nào khac hem là m(>t n(>i dung cua chinh sach vi<?c làrn.

105

HÊ IHONG QUAN SAT LAO DÔNG VIÊC LÀM. . ... A' A 7 A

VA NGUON NHAN LI1C 0 VIETNAM. .

NHÀ XUAT BAN LAO DQNG - XÂ.HQI - HÀ NQI ~ 1999

Chtu trach nhi~m xuat ban:

NGUYÊN DINH THIÊM

In 250 cuon khÔ 20,5 x 29,5 (cm) t~i Nhà in T~p chi CQng san. Giay phép'xuat ban so 1-720IXB-QLXB ngày 12 thâng 8 nam 1999 cua Cl,lC xuat ban.In xong và nQp htu chiêu thâng 11-1999.