INTERNACIONALNI UNIVERZITET TRAVNIKFAKULTET POLITEHNIKIH NAUKATRAVNIK

HIDROLOGIJA SEMINARSKI RAD

Predmet: Student: Hidromehanika Mentor : Br. Indexa: Prof.dr. Munir Jahi PT-104/13-IISADRAJ:1.UVOD.................................................................................................................................3-31.1.VODA U PRIRODI.........................................................................................................4-51.1.1.Rasprostranjenost vode na Planeti................................................................................5-51.1.2.Vode u Bosni i Hercegovini..........................................................................................6-62.HIDROLOGIJA..................................................................................................................6-62.1.Definicija i podijela hidrologije.......................................................................................6-82.2.Hidroloki ciklus i koliine vode na zemlji...................................................................8-102.3.PODZEMNE VODE.....................................................................................................11-112.3.1.Specifinosti podzemnih voda...................................................................................11-112.3.2.Oblici pojavljivanja vode u tlu...................................................................................11-122.4.HIDROLOGIJA POVRINSKIH VODA....................................................................12-122.4.1.Osnovni pojmovi........................................................................................................12-132.4.2.Padavine.....................................................................................................................14-142.4.2.1.Vrste padavina........................................................................................................14-142.4.2.2.Mjerenje padavina..................................................................................................14-162.4.2.3.Odreivanje srednje koliine padavine na slivu.....................................................16-182.5.HIDROMETRIJA........................................................................................................18-182.5.1.Mjerenje nivoa vode..................................................................................................19-203.ZAKLJUAK..................................................................................................................21-214.LITERATURA................................................................................................................22-22

1.UVODHidrotehnika je oblast nauke koja se bavi prouavanjem vodnih resursa,u svrhu koritenja vode,zatite od njenog tetnog djelovanja i zatite voda od zagaenja.Osnovni zadatak hidrotehnike je prilagoavanje (u neophodnim sluajevima i izmjena) postojeeg prirodnog reima,vodnog bogatstva-rijeka,jezera,mora i podzemnih voda potrebama stanovnitva i privrede uz minimalne negativne ekoloke posljedice.Inenjerski objekti,kojim se realizuje hidrotehniki zadaci,nazivaju se hidrotehniki objekti.Racionalno iskoritavanje vodnih resursa i njihova zatita jedan je od glavnih zadataka u svim zemljama svijeta,zajedno sa proizvodnjom hrane i energije.Naime u mnogim dijelovima svijeta prisutna je nestaica,postupno unitavanje i poveano zagaivanje slatkovodnih izvora.Razlozi takvog stanja su:-nepravilno postupanje sa otpadnim (zagaenim) vodama,industrijskim i komunalnim vrstim otpadom,-gubitak prirodnih izvorita,neracionalnim koritenjem,sjeom uma i loom primjenom poljoprivredne tehnike (isputanje u vodu pesticida i drugih hemikalija),-izgradnja brana i akumulacija,skretanje tokova rijeka,navodnjavanje i slino,takoe,ukoliko nisu adekvatno uraeni,mogu uticati negativno na koliinu i kvalitet vode,itd.Poboljanje upravljanja vodama zahtijeva znatna materijalna sredstva,primjenu istijih tehnologija,bolju organizaciju hidrotehnikih aktivnosti,ukljuivo i kvalitetnije planiranje u oblasti voda,te ukljuivanje i sudjelovanje najire javnosti u realizaciji donesenih odluka.Pri tome je posebno vaan aspekt,primjena osnovnih meunarodnih principa politike upravljanja vodama,od ega naroito Evropske okvirne direktive o vodama regiona (Jadran,Dunav), odnosno BIH.Nezaobilazan dokument,kad je u pitanju zatita i upravljanje slatkim vodama na Planeti je i AGENDA 21-Program za 21.vijek (The Global Partnership for Environment and Development), usvojen na Konferenciji UN o ovjekovoj okolini 1992.godine u Rio de eneiru.

1.1.VODA U PRIRODIVoda je u prirodi najrasprostranjenija materija.Nalazi se u atmosferi,hidrosferi,kriosferi,biosferi i litosferi.U atmosferi voda se nalazi u razliitim stanjima:-u obliku pare-u vazdunom omotau koji okruuje Zemlju,-u vidu kapljica-u oblacima i kao kia-u vrstom stanju-u obliku snijega,leda i kristala leda u visokim oblacima.U hidrosferi voda se nalazi u:-tenom stanju (vode okeana,mora,jezera,bara,akumulacija,rijeka) i -vrstom stanju (led i snijeg na vodnim povrinama i na kopnu).U kriosferi,koja spada u omota Zemlje (negativne temperature),u koji su ukljuene odreene oblasti atmosfere i hidrosfere,voda se nalazi u:-tenom,-vrstom i -gasovitom stanju.Karakteristika ovog omotaa je negativna temperatura i postojanje leda.U biosferi,koja predstavlja sloen vanjski omota Zemlje,naseljen ivim organizmima (ovjek,ivotinje,rastinje,mikroorganizmi) voda ini zajedno sa vazduhom i tlom,dio njenog sastava.Tanije ovaj omota ukljuuje troposferu,hidrosferu i povrinski dio (3km dubine) litosfere.U biosferi se deavaju procesi dinamike razmjene vode izmeu ive i neive prirode nae planete.

Opta ema toka energije i razliitih materija,ukljuivo i vode u ekosistemu data je na slici 1.1.

Slika 1.1.ema krunog kretanja energije

Od opte koliine vode na zemlji,cca 1338mil.,samo 35mil. ili oko 2,5% pripada slatkim vodama,onima koje predstavljaju i najvei interes ovjeanstva.Od ove koliine slatkih voda gotovo 70% ili 24mil.akumulirano je u ledu Artika i Antartika i u vjeitim lednicama drugih kontinenata.1.1.1.Rasprostranjenost vode na PlanetiNajvei dio zemljine povrine pokriven je vodama okeana to iznosi cca.71%.Dio kopna preostale povrine od 29%,sa kojeg u mora i okeane otiu rijeke,naziva se oticajnim,a oblasti gdje rijeke ne otiu u mora nazivaju se bezoticajne.Bezoticajne oblasti zauzimaju 20% zemljine povrine.U rijenim koritima,kod srednjeg nivoa vode,sadrano je 2120 slatke vode,ili oko 0,006% svih slatkih voda.

1.1.2.Vode u Bosni i HercegoviniProcjene govore da u Bosni i Hercegovini ukupna zapremina atmosferskih voda iznosi cca 2000/s, tj.da prosjene viegodinje padavine iznose 1250mm,rasporeeno na povrinu BIH od 51 000 ,odnosno 64 milijarde /godini vode.Zbog sloenih orografskih,hidrogeolokih,klimatskih i drugih uticaja samo jedan dio ovih voda otie povrinski (oko 60%).Prema tome,sa teritorije BIH otie prosjeno oko 1200/s vode ili oko 38 milijardi godinje.Oticanje vode u BiH vri se u pravcu Crnomorskog sliva sa oko 74% povrine i u pravcu sliva Jadranskog mora sa oko 26% povrine.Od navedene koliine prosjenog oticaja sa podruja BiH oko 700 /s otie prema Crnom moru,a ostatak od cca 500/s prema Jadranskom moru.Hercegovina je bogata sa vodnim resursima jer su najvodniji slivovi upravo rijeke Neretve i Trebinjice.Nasuprot ovom,posebno siromaan sliv je rijeke Bosne,gdje je i najvea koncentracija stanovnitva i industrije.

2.HIDROLOGIJA2.1.Definicija i podjela hidrologijeOpenito se hidrologija moe definisati na dva naina:-Hidrologija je nauka koja se bavi vodama iznad,na i ispod Zemljine povrine;pojavljivanjem, oticanjem i raspodjelom vode u vremenu i prostoru;biolokim,hemijskim i fizikim svojstvima vode i djelovanjem vode na okoli,ukljuujui i utjecaj na iva bia.-Hidrologija je nauka koja se bavi procesima upravljanja,mijenjanja i nadopunjavanja vodnih zaliha na Zemljinoj povrini i tretira razliite faze u hidrolokome ciklusu.Ako se izuzmu bioloke i hemijske osobine vode,moe se postaviti definicija hidrologije u uem smislu:-Hidrologija je nauka koja prouava pojave vode na Zemlji i zakone njezinog stalnog kruenja.Hidroloka razmatranja najee se odnose na povrinsko oticanje vode.Oticanjem se naziva onaj dio oborina koji se pojavljuje kao vodotok.Povrinsko oticanje definie se kao dovoenje u vezu koliina vode sa promjenama razine vode (odnos protoka vode prema vodostaju).Hidrologija se dijeli na pet osnovnih disciplina:-Hidrometeorologija je nauka o vodi u atmosferi.Ona povezuje probleme hidrologije i meteorologije u hidrolokome ciklusu,odnosno u kruenju vode u prirodi.-Potamologija je grana hidrologije koja prouava povrinske tokove i njihove vodne reime.Ona ukljuuje hidrodinamiku te elemente ispiranja (erozije) i taloenja nanosa u vodotocima. U potamologiji se posebno istiu hidrografija,koja opisuje povrinske vodene tokove, i hidrometrija,odnosno tehnika mjerenja povrinskih i podzemnih voda.-Limnolgija je nauka o jezerima i slatkim vodama stajaicama.U izuavanje voda koje miruju ukljueni su hidroloki fenomeni,a naroito su naglaene analize utjecaja na okoli.-Kriologija prouava vodu u njezinim vrstim oblicima,primjer:led i snijeg.-Hidrologija podzemnih voda je grana hidrologije koja se bavi podzemnim vodama,njihovim pojavama i kretanjima u razliitim uvijetima u litosferi.Ova se nauka preteno sastoji od hidrologije i geologije, i bavi se razliitim pojavama i ponaanjem vode u podzemlju.Prema tome,hidrologija je nauka koja se bavi analizama i studijama brojnih utjecaja vode u vezi sa njezinim kretanjem i djelovanjem na zivu i mrtvu prirodu.Ona prouava reime vode u atmosferi, na povrini i ispod povrine Zemlje,bez obzira na agregatno stanje vode.Na temelju tih podataka i analiza izvode se mjerodavni zakljuci o raspoloivim vodnim koliinama i njihovoj raspodijeli u vremenu i prostoru.Zbog sloenosti hidrolokih problema potreban je interdisciplinarni pristup njegovom izuavanju i rijeavanju.Radi toga veliki doprinos hidrologiji daju sljedee naune discipline: matematika, vjerovatnoa i statistika,geologija,hidrogeologija,geografija,fizika,hemija,biologija,mehanika fluida, meteorologija,pedologija,poljoprivrede,umarstvo i informatika.Budui da su oborine najvaniji faktor koji uzrokuje oticanje,meteorologija je nezaobilazna nauna disciplina u hidrolokim analizama.Pedologija,poljoprivreda i umarstvo prvenstveno su vani zbog uvijeta oticanja vode i stvaranja nanosa.Poznavanje geoloke grae slivnog podruja predstavlja preduslov za donoenje zakljuaka o uvijetima oticanja vode,dok je hidrogeologija neizostavna u prouavanju podzemne komponente oticanja kod kruenja vode u prirodi.Fizika,mehanika fluida,odnosno hidraulika,bitne su zbog prouavanja temeljnih zakonitosti oticanja vode i nanosa u vodotocima.Obzirom na bitna svojstva pojedinih podruja koja se razmatraju razvile su se posebne grane hidrologije:-Hidrologija kra je grana hidrologije koja se bavi hidrologijom u krkim naslagama i slojevima sa velikim podzemnim prolazima,koji omoguuju teenje znatnih koliina vode podzemljem.-Gradska (urbana) hidrologija je grana hidrologije koja se bavi oticanjem sa naseljenih i gradskih podruja,iji se znatan dio sastoji iz meusobno bliskih nepristupanih povrina i ureenog zemljita pod vegetacijom.-Hidrologija akumulacija je grana hidrologije koja se bavi radom akumulacijskih jezera i njihovim utjecajem na vodni reim.-Ekohidrologija (ekoloka hidrologija) je grana koja izuava kako hidroloki procesi,ukljuujui vrstu,koliinu,vremenski raspored i kretanje vode u vremenu,utiu na ekoloke procese.

2.2.Hidroloki ciklus i koliine vode na zemljiHidroloki ciklus je kruenje vode kroz atmosferu i na Zemljinoj povrini.To je slijed prelaenja vode iz atmosfere na Zemlju i njeno vraanje u atmosferu;isparavanje iz okeana,mora,jezera i rijeka te sa kopna,pri emu dolazi do izraaja isparavanje vode iz biljaka.U oblacima dolazi do kondenzacije pa se stvaraju oborine koje padaju natrag u okeane i na kopno.U okeanima,morima, jezerima,vodenim tokovima i na kopnu voda se potom akumulira,te opet isparava.Hidroloki ciklus odvija se u Zemljinom sistemu;u atmosferi (plinoviti omota oko Zemlje), hidrosferi (na povrini), i litosferi (tvrdi sastav Zemlje ispod hidrosfere).Voda prodire u Zemlju prosjeno do 1km (u kru i do 2-3km),a u atmosferu do 15km,pa se itav proces odvija u amplitudi od oko 16km.

Na slici je ematski prikazano kruenje vode u prirodi.Hidroloki ciklus je vaan za razumijevanje vodnog bilansa.Vodni bilans je pregled raspoloive vode temeljen na principu da tokom odreenog vremenskog intervala ukupni viak ili manjak vode u datom slivnom podruju mora biti jednak zbroju ukupnog gubitka ili vika vode i neto promjenjene zalihe vode u slivu.Hidroloki ciklus opisuje sveukupni proces cirkulacije i preraspodjele vode u atmosferi i na zemlji.Ciklus oticanja je dio hidrolokog ciklusa koji opisuje raspodjelu vode i njenu evoluciju od trenutka kada je kia pala na tlo,do momenta kada je voda dospijela do povrinskih vodotoka ili se neposredno vratila u atmosferu putem evapotranspiracije.Bruto oborine-Gubitci=Efektivne oborineKvantifikacija ciklusa oticanja u smislu da se svi faktori ukljueni u ciklus izraze kvantitativno i dovedu u meusobnu zavisnost naziva se vodni bilans.Osnovna jednaina hidroloke vodne bilansi u najopenitijoj formi moe se napisati:

V(t)-stanje sistema,odnosno zapremina akumulirane vode u posmatranom sistemu, -ulaz u sistem,odnosno protok vode u sistem, -izlaz iz sistema,odnosno oticanje vode iz sistema

V(t)-stanje sistema u vremenu (t), V(t+t)-stanje sistema u vremenu (t+t), -imaju isto znaenje kao i u predhodnoj jednaini,samo to se ovdje posmatraju u odreenim trenutcima vremena.

P-oborine pale na posmatrani prostor (slivnu povrinu), I-isparavanje sa slivne povrine, G-gubitci (sa stanovita oticanja) sa slivinog podruja,odnosno oticanje vode u podzemlje poniranjem, Q-oticanje (rijekom) sa slivne povrine, -promjena saraja vode (vlage) u sistemu (tlu), se najee moe zanemariti,pa jednaina prelazi u:

Jednaina vodnog bilansa za akumulaciju:

Q-protok vode u akumulaciju rijekom, P-oborine pale na povrinu akumulacije, q-protok vode u akumulaciju povrinskim slijeganjem sa obala akumulacije, G-gubitci vode iz akumulacije poniranjem (ukoliko postoje), I-isparavanje vode sa akumulacije, -isputanje vode iz akumulacije za zadovoljenje potreba nizvodnih korisnika, -odvoenje vode iz akumulacije za zadovoljenje potreba korisnika akumulacije (npr.za proizvodnju elektrine energije), -promjena zapremine vode u akumulaciji.

2.3.PODZEMNE VODEPodzemne vode su dio hidrolokog ciklusa.Nalaze se ispod povrine terena u litosferi,iji raspored zavisi od geolokih i hidrogeolokih uslova stijenske mase.Prema porijeklu razlikuju se infiltracione podzemne vode,kondenzacione,sedimentacione i juvenilne.Infiltracija padavina odvija se preko vodopropusne aeracione zone do zone zasienja tzv.saturacione zone.Izmeu ove dvije zone postoji prelazna,kapilarna zona.Geoloka sredina zasienja u kojoj egzistira podzemna voda naziva se akvifer ili hidrogeoloki kolektor,odnosno izdan podzemnih voda.Razlikuje se dalje hidrogeoloki izolatori ili nepropusni slojevi.

2.3.1.Specifinosti podzemnih vodaPodzemne vode po stepenu mineralizacije mogu biti slatke,gdje je sadraj rastvorenih materija do 1g/l,slabo zaslanjene 1-3g/l,jako zaslanjene 3-10 g/l, slane 10-50 g/l, slabi rasoli 50-100 g/l i jaki rasoli sa vie od 100 g/l rastvorenih materija.Prema temperaturi,razlikuju se hladne vode (temperatura ispod 20), tople (od 20-37), vrele (od 37-42) i jako vrele (vie od 42).Mogu imati takoe rastvorenih gasova C, itd.

2.3.2.Oblici pojavljivanja vode u tluVoda se pojavljuje u tlu u tri osnovna oblika-kao adhezijska,kapilarna i gravitacijska voda-kako je prikazano na donjoj slici:

Razliiti oblici pojavljivanja vode u tlu atmosferski pritisak, h(m)-dubina gravitacijske vode, p= hidrostatiki pritisak podzemne vode, gdje je: =1000 gustoa vode, g=9,81 gravitacija, RPV-oznaka za razinu podzemne vodeU kapilarnoj se zoni javlja vakum,odnosno pritisak manji od atmosferskog pritiska ,pa dolazi do kapilarnog dizanja vode.U skladu sa gornjom slikom definisani su oblici pojavljivanja vode u tlu:Higroskopska vlaga,ili higroskopska voda, nastaje kondenzacijom vodene pare na esticama tla. Kada suho tlo doe u kontakt sa vlanim zrakom,njegove estice upijaju vlagu i volumen tla se poveava,sve dok se ne postigne maksimalan higroskopski uinak.Pod tim uvijetima pjeskovito tlo moe poveati svoj volumen oko 1% u odnosu na suho stanje.Za muljevito tlo,poveanje iznosi oko 7%,a za ilovae ak do 17%.Smatra se da se higroskopska voda moe gibati u tlu samo ako se pretvori u paru.Pelikularna (membranska) voda se stvara na esticama tla usljed dijelovanja molekularne sile adhezije.Pelikularna se voda vrlo vrsto dri uz estice tla i od njih se moe odvojiti akceleracijom koja je 70 000 puta vea od gravitacije. Prema tome,gravitacija nema nikakav uticaj na gibanje pelikularne vode.Pelikularna voda moe postepeno tei od guseg prema rijeem,odnosno tanjem sloju i smrzava se pri temperaturi od -1,5C,a nestaje pri suenju tla.Gravitacijska voda je podzemna voda u podruju zasienja.

2.4.HIDROLOGIJA POVRINSKIH VODA2.4.1.Osnovni pojmoviHidrologija povrinskih voda ili potamologija je grana hidrologije koja prouava povrinske tokove i njihove hidroloke reime,ukljuujui rijenu dinamiku,te pojave erozije.Hidroloki ili vodni reim su varijacije u stanju i karakteristikama vodnog toka koje se u vremenu i prostoru redovito ponavljaju i koje prolaze kroz faze,npr.sezonske.Vodni reim,openito je sve to se sa vodom zbiva na odreenom slivu:povrinsko oticanje po slivu i u vodotoku,isparavanje,procjeivanje u gornje povrinske slojeve litosfere,prokapljivanje do podzemnih vodonosnih slojeva,te poniranje i podzemno oticanje u poroznoj sredini ili podzemnim vodotocima.Podzemni vodotoci u kojima voda tee sa slobodnim vodnim licem ili pod pritiskom jedno su od glavnih obiljeja krkih podruja.Oticanje je dio oborine koji se pojavljuje kao vodotok.Dio oborine pale na sliv koji sudjeluje u oticanju naziva se efektivnom ili neto oborinom,ili oborinom koja otie.Protok je koliina vode to prolazi kroz popreni presjek vodotoka u jedinici vremena. Prema odabranoj jedinici vremena razlikuje se sekundni,minutni,satni i dnevni protok.Za vee koliine vode obino se koristi jedinica (),a za male protoke (l/s).Popreni presjek vodotoka je presjek okomit na os teenja vodotoka u kojem se provode hidroloka istraivanja.U nekim se hidrolokim analizama unaprijed odreuje tzv.reperni protok,koji predstavlja temeljni protok iznad i ispod kojeg se posmatra oticanje.Jedan od temeljnih pojmova kojima se opisuje oticanje je srednja voda ili prosjeni protok,koji se definie kao artimetika sredina protoka iz dugogodinjeg razdoblja.Srednji godinji protok je artimetika sredina srednjih dnevnih protoka posmatrane godine,a srednji mjeseni protok je artimetika sredina srednjih dnevnih protoka posmatranog mjeseca.Prosjeni mjeseni protok je artimetika sredina svih srednjih mjesenih protoka za posmatrani mjesec u razdoblju obrade protoka.Ako se u nekom profilu vodotoka ele provoditi redovita nadgledanja i mjerenja hidrolokih veliina,potrebno je osnovati hidroloku stanicu.Hidroloka stanica je mjesto gdje se obavljaju nadgledanja i mjerenja hidrolokih veliina.Najjednostavnija hidroloka stanica je vodokaz sa kojega se vodostaji obino oitavaju jedanput dnevno i ti se podaci prihvaaju kao srednji dnevni vodostaji.Za neprekidno biljeenje vodostaja koristi se limnigraf,a neprekidni zapis vodostaja na limnografskoj traci naziva se limnigramom.

2.4.2.Padavine2.4.2.1.Vrste padavinaPadavina je tekui ili vrsti proizvod kondenzacije vodene pare koji pada iz oblaka ili se iz zraka taloi na tlo.Padavine se dijele na horizontalne i vertikalne.Horizontalne padavine se pojavljuju u obliku:mraza,magle i rose.Iako horizontalne padavine nisu zanimljive za oticanje vode u vodotocima,one u odreenim uvijetima mogu biti zanimljive za vodoopskrbu.Rosa je najznaajnija horizontalna padavina koja je izvor vode i u sunim se predjelima njezine godinje koliine kreu od 10 do 150mm.Za mjerenje rose postoje posebni instrumenti. Mjerenja u vedskoj su pokazala da godinje koliine rose mogu iznositi i do 20% godinjih padavina.Zanimljiva je sitna jednolika kia,promjera kapi do 0,5mm,brzine padanja kapi v0,7m/s.Ukoliko dugo traje,moe utjecati na oticanje.Za oticanje vode vana je kia iji je promjer kapi vei od 0,5mm.Takva se kia po intenzitetu dijeli na tri vrste:-slaba kia:satni intenzitet do 2,5mm-umjerena kia:intenzitet od 2,5 do 8 mm/sat-jaka kia:intenzitet preko 8,0mm/satZamrznuta padavina koja nastaje kada kia pada na tlo ija je temperatura ispod smrzavanja naziva se led.Susnjeica nastaje kada se kapi kie prolazei kroz hladan zrak smrzavaju i pretvaraju u led,a na tlo padaju kao vlane ledene kuglice promjera od 1 do 4mm.2.4.2.2.Mjerenje padavinaMeteoroloke se veliine gledaju i mjere na klimatolokim stanicama.Klimatolokih ili meteorolokih stanica-ovisno o njihovoj opremljenosti-ima sedam vrsta:meteoroloki opservatorij, glavna,referentna,planinska i obina klimatoloka stanica,te stanica za posebne namjene i kiomjerna stanica.Koliina izmjerene padavine koja padne na tlo iskazuje se u milimetrima (mm) koji zapravo predstavljaju litre na kvadratnom metru (l/).Glavni instrumenti za mjerenje padavina su:kiomjer,ombrograf ili pluviograf i totalizator.Kiomjer je opti naziv za bilo koji ureaj kojim se mjeri koliina padavine.U uem se smislu naziv kiomjer odnosi na ureaj za mjerenje dnevne koliine padavina.Padavina se mjeri jedanput dnevno-ujutru u 7 sati izmjeri se koliina od predhodnog dana.

ematski prikaz Hellmannova kiomjeraOmbrograf je zajedniki naziv za instrumente koji biljee koliinu i trajanje tekue i krute padavine.Za biljeenje tekue padavine koristi se pluviograf,a za krute nifograf.U praksi se vrlo esto pod pojmom ombrograf podrazumijeva instrument za mjerenje tekue padavine.Velik je broj razliitih kiomjera,a svaki se kiomjer sastoji iz tri osnovna dijela:lijevka,posude za padavinu i menzure za mjerenje padavina.Promjer gornjeg dijela lijevka Hellmannova kiomjera je 160mm,tako da povrina ulaza za padavinu iznosi 200.Ovim se kiomjerom ne mogu mjeriti koliine padavine manje od 0,1mm. Uobiajno je da se kiomjer (mjereno od ulaza lijevka) postavi 1m iznad tla.

Za mjerenje padavina u nepristupanim,planinskim krajevima koristi se totalizator.

Totalizator Hellmannov tip ombrografa Otvor totalizatora povrine 200pogodan je za Europu,a za tropske su predjele pogodiniji vei otvori povrine do 2000.Dok je kod totalizatora zbog rijetkih mjerenja padavina nemogue oitati intezitet padavine,kod ombrografa je to mogue utvrditi u svakom trenutku.Ombrograf je ureaj za automatsko biljeenje padavina na papirnatoj traci namotanoj na bubanj koji pokree satni mehanizam,a danas se moe biljeiti i na ipu.Ombrograf mora raditi i kada nema kie.

2.4.2.3.Odreivanje srednje koliine padavine na slivuZa odreivanje srednje koliine padavine na slivu koriste se razliite metode:1.metoda artimetike sredine 2.metoda Thiessenovih poligona 3.metoda trokuta 4.metoda izohijeta 5.hipsometrijska metoda 6.metoda izbora teina pomou izohijeta 7.metoda postotaka srednje viegodinje padavine 8.Spreen metoda 9.Sacramento metodaUkoliko na nekom slivu postoji n stanica za mjerenje koliine padavina,veliina prosjene padavine na slivu P odreena metodom artimetike sredine dobije se kao prosjek koliina padavina svih stanica na tom slivu:

-srednja (prosjena) visina padavina (mm) -padavina u stanici osmatranja(mm) n-broj razmatranih kiomjernih stanicaKada se primjenuje Thiessenova metoda,za svaku se kiomjernu stanicu odredi njezino utjecajno podruje (poligon) u slivu tako da se stanice poligona definiu kao simetrale spojnica pojedinih stanica.Takvim se postupkom odreuju utjecajni poligoni oko svih stanica na slivu.Za definisanje poligona stanica na rubnim dijelovima sliva ukljuene su i kiomjerne stanice izvan sliva. Za n stanica na slivu srednja oborina P na slivu povrine A je:

gdje su koliina padavine utjecajnog poligona i-te kiomjerne stanice.Ova metoda je pogodna za koritenje pri nejednakoj raspodijeli kiomjernih stanica u prostoru.

Metoda izohijeta je nain odreivanja linija jednakih koliina padavina-izohijeta,na osnovu vrijednosti u pojedinim kiomjernim stanicama linearnom ili subjektivnom interpolacijom. Izohijete se uvijek crtaju za cijele vrijednosti npr.svakih 50,100,200 pa i 500mm,tako da se interpoliraju izmeu vrijednosti padavine na stanicama na slivu.Tanost ovog postupka zavisi od gustoe mree kiomjernih stanica,podatcima vezanim uz promjene veliina padavine i iskustvu obraivaa.Srednja oborina P na slivu povine A je:

gdje su izohijete (npr.ako je razmak izmeu izohijeta 100mm, =800mm, a =900mm) a - je povrina sliva izmeu izohijeta.

Thiessenova metoda metoda izohijeta

2.5.HIDROMETRIJAHidrometrija je nauka o mjerenju vode i analizi mjerenih podataka u svim njezinim oblicima pojavljivanja na Zemlji,ukljuujui metode,mjerne tehnike i instrumentarij koji se koristi u hidrologiji.Osnovni zadatci hidrometrije su:-razrada metoda mjerenja i hidrometrijskog pribora, -mjerenje hidrolokih veliina kao elemenata vodnog reima, -obrada podataka dobivenih mjerenjem, -organizacija hidrometrijskih stanica u svrhu dobivanja optimalnih informacijaMjerenja povrinskih voda redovito se provode u hidrometrijskim profilima.Hidrometrijski profil je popreni profil (okomit na smjer toka vode) u kojem se dobivaju podatci o vodi u rijekama,jezerima ili akumulacijskim jezerima i movarama,na temelju jednog ili vie mjernih elemenata:vodostaja,oticanja vode,pronoenja nanosa,temperature i drugih fizikalnih i hemijskih svojstava vode i karakteristika ledenog pokrivaa.Kod mjerenja podzemnih voda i povrinskih stajaica hidrometrijskim se profilom naziva pravac du kojeg se u vie taaka pravca vre vodomjerenja.

2.5.1.Mjerenje nivoa vodeNivo vode je odreen vodostajem.Vodostaj je okomita udaljenost vodene povrine vodotoka,jezera, akumulacijskog jezera od pretpostavljene mjere (kota nule vodokaza). Vodostaj se moe biljeiti na dva naina:1.prekidno (nekontinuirano) na vodokazu2.neprekidno (kontinuirano) na limnigrafuVodokaz,odnosno vodokazna letva je stupnjevana skala koja se koristi kako bi seoznaio nivo vodene povrine u vodotocima,vodnim spremnicima itd.Na vodokazu se vodostaji oitavaju povremeno.Ukoliko ih oitavamo jedanput dnevno,oitavanja treba provoditi redovito i u isto vrijeme.Vodokaz je najjednostavniji ureaj za mjerenje nivoa vode.Izrauje se od drveta,lijevanog eljeza,elinog lima ili plastike.Najea je podijela na vodokaznoj letvi dvocentimetarska. Brojevi upisani na vodokazu oznaavaju decimetre,a tanost oitavanja vodokaza je 1cm.

a)esti metar; b)stepeniasti; c)kosiLimnigraf je instrument koj neprekidno biljei nivo vode tokom vremena-automatski registrator vodostaja.

Na gornjoj slici ematski je prikazan standardni mehaniki limnigraf s plovkom privrenim za elinu icu koja preko odgovarajueg sistema zupanika i opruge pomie pero po papirnatoj traci na bubnju.Satni mehanizam okree bubanj sa papirom brzinom od 2mm/sat.Papirnata se traka mijenja nakon svakog punog okreta-svakih osam dana.Ovisno o tipu limnigrafa,bubanj moe biti smijeten vertikalno ili horizontalno.Promjer plovka za mjerenje povrinskih voda u rasponu je od 75 do 150mm,a promjer plovka za podzemne vode je 40mm.Ovisno o veliinama zupanika,standardna mjerila biljeenja vodostaja na limnigrafskoj traci su 1:5,1:10,1:20 i 1:25

ZAKLJUAK:

Hidrologija je nauna oblast koja se bavi prouavanjem vodenih resursa u svrhu koritenja vode i zatite vode od zagaenja.Jedan od glavnih zadataka svih zemalja svijeta je racionalno iskoritavanje vodenih resursa i njihova zatita.U svijetu danas vlada nestaica slatkovodnih izvora a neki od razloga za takvo stanje su nepravilno postupanje sa otpadnim vodama, neracionalno koritenje voda, izgradnja brana, navodnjavanje i sl. AGENDA 21-Program za 21 vijek je nezaobilazan dokument kada je u pitanju zatita i upravljanje slatkim vodama na Planeti. Usvojena je 1992 u Rio de eneiru.U atmosferi se voda nalazi u razliitim stanjima: u obliku pare, u vidu kapljica i u vrstom stanju.Od ukupne koliine vode na Zemlji samo 2,5% pripada slatkim vodama tj.onim koje predstavljaju izvor ivota za ovjeanstvo.Procjene govore da u BiH prosjene viegodinje padavine iznose 1250mm.Oticanje voda iz BiH se vri u pravcu Crnomorskog sliva sa oko 74% povrine i u pravcu Jadranskog sliva 26% povrine.Opta definicija hidrologije svodi se da je to nauka koja prouava pojave vode na Zemlji i zakone njenog stalnog kruenja.Hidrometeorologija je nauka o vodi u atmosferi.Ona povezuje probleme hidrologije i meteorologije u hidrolokom ciklusu odnosno kruenju vode u prirodi.Ostale grane hidrologije su: potamologija, limnologija, kriologija, hidrologija podzemnih voda, hidrologija kra, akumulacija i ekohidrologija.Oblasti prouavanja kojima se ove nauke bave prethodno su detaljno opisane u radu.Hidroloki ciklus je kruenje vode kroz atmosferu i na Zemljinoj povrini. Odvija se u Zemljinom sistemu: u atmosferi, hidrosferi i litosferi.Podzemne vode prema porijeklu mogu biti: juvenilne, sedimentacione, podzemne infiltracione vode i kondenzacione.Voda se u tlu pojavljuje u tri osnovna oblika: adhezijska, kapilarna i gravitacijska.Padavine su proizvodi koji se pojavljuju iz oblaka ili zraka i taloe se na tlo. Dijele se na: horizontalne ( mraz, magla, rosa ) i vertikalne ( kia, snijeg ).Za odreivanje koliina padavina na slivu koriste se razliite metode ranije opisane.

LITERATURA:Knjige i prirunici:1.Profesor dr.Munir Jahi2.Profesor dr.Ranko ugaj3.Internet stranica

1