Upload
gercekh
View
230
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
8/7/2019 Hiristiyanlik Ta Ruhbanligin Kokenleri Ve Ruhbanlik Sinifi Clergy in Christianity
1/91
T.C.
SELUK NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
FELSEFE VE DN BLMLER ANABLM DALI
DNLER TARH BLM DALI
HIRSTYANLIKTA RUHBANLIIN
KKENLER ve RUHBANLIK SINIFI
YKSEK LSANS TEZ
DANIMAN
Do. Dr. Galip ATASAUN
HAZIRLAYAN
Hatice SALAR
Konya-2008
8/7/2019 Hiristiyanlik Ta Ruhbanligin Kokenleri Ve Ruhbanlik Sinifi Clergy in Christianity
2/91
I
NDEKLER
KISALTMALAR.III
NSZ ......................................................................................................................IV
GR
I. KONU ve SINIRLARI .............................................................................................. 1
II. AMA ve NEM .................................................................................................... 1
III. ARATIRMANIN YNTEM ............................................................................... 2
IV. KAYNAKLAR....................................................................................................... 2
I. BLM
A. RUHBANLIK..........................................................................................................3
1. Lugat Anlam ......................................................................................................3
2. Istlah Anlam ....................................................................................................4
B. RUHBANLIIN SEBEPLER VE ORTAYA IKII.............................................. 6
1. ETKENLER......................................................................................................... 6
a. Psikolojik ve Manevlik....................................................................................... 6
b. Ferdlik-ctimlik ............................................................................................... 7
c. Sevgi-Nefret ........................................................................................................7
d. Vehn ...................................................................................................................8
e. Hrs .....................................................................................................................9
2. DI ETKENLER .................................................................................................... 10
a. Bask ve iddet..................................................................................................10
b. lh Emirlerin Yanl Anlalmas.....................................................................10
c. Toplumdaki Dengesizlik....................................................................................11
II. BLM
DER DNLERDE RUHBANLIK
A. TARHTE RUHBANLIK ...................................................................................... 12
1. nkalarda Ruhbanlk.........................................................................................122. Mayalarda Ruhbanlk....................................................................................... 13
3. Azteklerde Ruhbanlk........................................................................................14
4. Hinduizmde Ruhbanlk .................................................................................... 16
5. Budizmde Ruhbanlk........................................................................................19
B. SEMAV DNLERDE RUHBANLIK.................................................................... 23
8/7/2019 Hiristiyanlik Ta Ruhbanligin Kokenleri Ve Ruhbanlik Sinifi Clergy in Christianity
3/91
II
1. Yahudilikte Ruhbanlk .....................................................................................23
2. slmda Ruhbanlk ...........................................................................................27
III. BLM
HIRSTYANLIKTA RUHBANLIK
A. HIRSTYANLIKTA RUHBANLIIN KKENLER ..........................................32
1. Hristiyan Ruhbanlnn Tarihesi.................................................................... 32
2. Hristiyan Ruhbanln Ortaya karan Faktrler: ............................................37
3. Hristiyan Ruhbanln zellikleri ve Sonular.................................................46
4. Kuranda Hristiyan Ruhbanlnn Tenkidi......................................................48
B. HIRSTYANLIKTA RUHBANLIK ETLER ................................................. 51
1. Ruhbanln Farkl Tipleri ................................................................................. 53
2. Ruhbanlkta Eziyet ekilleri ..............................................................................553. Ruhbanln Temel zellikleri .......................................................................... 56
C. HIRSTYANLIKTA RUHBANLIK SINIFI.......................................................... 59
1. Katolik Kilisesinde Ruhbanlk Snf ................................................................. 60
2. Ortodoks Kiliselerinde Ruhbanlk Snf............................................................ 68
3. Ermeni Ve Dou Kiliselerinde Ruhbanlk Snf ................................................ 71
SONU ...................................................................................................................... 76
BBLYOGRAFYA....................................................................................................78
8/7/2019 Hiristiyanlik Ta Ruhbanligin Kokenleri Ve Ruhbanlik Sinifi Clergy in Christianity
4/91
III
KISALTMALAR
a.g.e. : Ad geen eser
a.g.m. : Ad geen makale
a.g.md. : Ad geen madde
AF : Ankara niversitesi lahiyat Fakltesi
bkz : Baknz
c. : Cilt
ev : eviriDB : Diyanet leri Bakanl
ER : Encyclopedia of Religion
ERE : Encyclopedia of Religion and Ethics
MEB : Milli Eitim Basmevi
M.. : Milattan nce
M.S. : Milattan Sonra
NGS : Nationel Geographic
s. : Sayfa
sy : Say
TDV : Trkiye Diyanet Vakf
trz. : Tarihsiz
v.d. : ve dierleri
v.s. : ve saireYay. : Yaynclk, Yaynlar, Yaynlayan
8/7/2019 Hiristiyanlik Ta Ruhbanligin Kokenleri Ve Ruhbanlik Sinifi Clergy in Christianity
5/91
IV
NSZ
Ruhbanlk, dnyevi hayat ile dini hayat arasnda araclk ilevini yerine getiren
kurumdur. Ruhbanlk snfn oluturan ve toplumlarn ruhan nderleri saylan rahipler,ibadet yntemlerinin zel ve bazen de gizli bilgisini tayan yin uzmanlardr.
Ruhbanln gayesi; insan, arzu ve ihtiraslardan, ar istek ve tutkulardan
kurtarmak, kin ve nefretin yok olmasn salamak, kiiyi yolunu artmaktan kurtarmak
ve gerek saadete eritirmeye almaktr. Ruhbanlk, bu amac gerekletirmek iin bir
ok yntemler kullanr. Herkesten uzak bir keye ekilmek anlamna gelen inziva ve
nefisle mcadele etmek manasndaki riyazet bu metodlarn balcalardr.
nziva yoluyla nefisle mcadele eden ya da ruh tecrbelere ulaan ruhbanlar
Hristiyanlkta hatr saylr bir yere sahiptir. Ruhbanln aratrlmas ve temel
zelliklerinin bilinmesi, Hristiyanln bilinmesi ve bu anlay kabul eden insanlarn
yaay tarzn renmemiz asndan yararldr.
Ruhbanlk, yalnzlkla karakterize edilen mnzevi bir hayat formudur. Keiler
ise, dnyadan el-etek ekip yalnzla gmlen, kendisiyle mnasebeti olan herkesten
tamamen soyutlanm bir ekilde yaayan insanlardr. nziva hayatnn ortaya knda
bir kiinin hayatn dini yaantya adama arzusu yatmaktadr. Mnzevilik, Tanrya
adanm hayat tarznn en saf ve en kusursuz ekli olarak kabul edilebilir. Tanryaulama uruna kendilerini llerin sszlna terk ederek safi bir hayat yaayan
mnzevilerin ou yamur sezonu boyunca bir yere snma ihtiyac hissetmitir.
Ayrca, bir keiin tek bana yaamasndan doabilecek tehlikeler sebebiyle birlikte
yaama ihtiyac hasl olmu, bir ndere balanarak mnzevi kolonileri oluturulmu ve
ayn kurallara tabi olunarak bir tarikat hayatnn btn zellikleri (yoksulluk, ile,
bekarlk, sessizlik, v.s.) uygulamaya allmtr.
Aratrmamz u sorular erevesinde ekillendirmeye altk; Hristiyanlkta
ruhbanln yeri nedir? lk dnemlerden beri ruhbanlk konusuna yaklamlar nasl
olmutur? Ruhbanlk nasl domu, gelimi ve yaylmtr? Ruhbanln ferde ve
topluma kazandrdklar ve kaybettirdikleri nelerdir? Hristiyanlkta ruhbanln kayna
nedir?
8/7/2019 Hiristiyanlik Ta Ruhbanligin Kokenleri Ve Ruhbanlik Sinifi Clergy in Christianity
6/91
V
Aratrmamz, Yksek Lisans Tezi olmas dolaysyla konuyu sadece
Hristiyanlkta Ruhbanln Kkenleri ve Ruhbanlk Snf olarak snrladk. Ruhbanl
daha iyi anlamak iin Tarihte Ruhbanlk ad altnda dier dinlerde ruhbanlk hakknda
bilgi verdik. Btn dikkat ve gayretlerime ramen aratrmamzda baz eksikliklerin
bulunmas ve baz nemli hususlarn da gzden kamas muhtemel olsa da, yaplacak
ilmi, yapc tenkitlerle aratrmamzn daha iyiye doru gelimesine yardmc olacana
inanyoruz.
Bu almamn her aamasnda beni destekleyen, yn veren ve beni sabrla
dinleyen deerli danmanm Do. Dr. Galip ATASAUN hocama, yardmlarn
esirgemeyen, Prof. Dr. Mehmet AYDIN hocama, Franszca metinlerin tercmesinde
yardmc olan Yrd. Do. Dr. Ahmet ARAS hocama sonsuz teekkrlerimi sunarm.
Hatice SALAR
KONYA-2008
8/7/2019 Hiristiyanlik Ta Ruhbanligin Kokenleri Ve Ruhbanlik Sinifi Clergy in Christianity
7/91
1
GR
Toplum hayatn ynlendiren en nemli faktrlerden birisi olan din, gemiten
gnmze kadar tm insanlarn ilgi ve merak oda olmu ve olmaya devam etmektedir.Bu ilgi, kiiden kiiye, toplumlara ve milletlere gre farkl alglar eklinde tezahr
etmitir. Bundan dolay gemiten gnmze kadar birok dinler ve bu dinlere bal
olarak saysz anlaylar ortaya kmtr. Bu anlaylardan birisi de Ruhbanlktr.
Ruhbanlk kelimesi ilahi ve ilahi olmayan tm dinlerin kapsamnda ele alnabilecek bir
kavramdr. Kimilerin de dinin yapsnda olmasna ramen baz dinlerde olmayan bir
kavramdr.
I. KONU ve SINIRLARI
Ruhbanlk kavramn Dinlerde Ruhbanlk Anlay eklinde deil
Hristiyanlkta Ruhbanln Kkenleri ve Ruhbanlk snf olarak snrladk. Bunu
yaparken ksaca Ruhbanlk kavram ve tarihesi hakknda bilgi vermeyi uygun bulduk.
Hristiyanlkta Ruhbanl almamzn sebebi dinin znde ruhbanlk olmas
ve bu hayat tarzn tavsiye etmesidir. Hristiyanlkta ruhbanlk, dnya zevklerinden
uzak kalma, bekar yaama, maddiyattan uzaklaarak maneviyata meyletmek ve kendini
dini yaaya adama eklinde ortaya kar.
II. AMA ve NEM
Hristiyanlk ruhani zellik gsteren bir dindir. Dnyann sonunun geleceine
inandklar iin dnya ile ilgilenmezler ve kendilerini dini hayata adarlar. Ruhbanlk
Hristiyan dininde, dnya ilerinden el etek ekerek yalnz ruhu ilgilendiren konular
zerinde alan ruhan ve ruhban denilen grevliler snfdr.
Hristiyanlkta zellikle Ortaada ruhaniler halktan ayr, kendini Tanrya
en yalan sayan imtiyazl bir snftr. Papalk araclyla zaman zaman devlet ilerinekaran ruhaniler, bazen krallar bile bask altna almlardr.
Tezdeki amacmz Hristiyanlktaki ruhbanlarn kkeni bulmak ve Yeni
Ahitte ruhbanl destekleyen ayetleri ortaya karmaktr. Ayrca ruhbanlk snfn
Hristiyan mezheplerinde ayr ayr ele almaktr.
8/7/2019 Hiristiyanlik Ta Ruhbanligin Kokenleri Ve Ruhbanlik Sinifi Clergy in Christianity
8/91
2
III. ARATIRMANIN YNTEM
Dinler Tarihinde bilinen drt tane metodu vardr. Bunlar Tarihi, Nitelendirici,
Filolojik ve Karlatrmal metodlardr. Biz almamzda nitelendirici metodu
karlatrmal metodu kullandk.Dinler Tarihinin en nemli metodlarndan birisi olan karlatrma metoduyla
inanlar ya da anlaylar arasndaki benzerlikleri ve farkllklar daha iyi anlam olduk.
IV. KAYNAKLAR
Hristiyanlkta Ruhbanlk konusuyla ilgili yazlm derli toplu herhangi bir
esere rastlayamadk. Birok kaynaklardan yararlandk.
Tezin ilk blmnde daha ok szlklerden alntlar yaptk. Ruhbanlk
kelimesinin szlk ve terim anlamlarn akladk. Ve ruhbanln sebebleri ve ortaya
kn belirttik.
kinci blmnde en ok yararlandmz kaynaklar dinler tarihi ile ilgili
alanda yazlan eserler olmutur. Bu blmde dier dinlerde ruhbanlk kavramn ele
aldk. slamda ruhbanlk blmnde daha ok slami eserlerden faydalandk.
Tezin nc blmnde ise daha ok Hristiyanlkla ilgili kaynaklardan
faydalandk. Ve konuyla ilgili Trke eserler son derece kstl olduunda eviri yapmak
zorunda kaldk. Ayrca internet sitelerinde konumuzla ilgili aratrma yaptk.
8/7/2019 Hiristiyanlik Ta Ruhbanligin Kokenleri Ve Ruhbanlik Sinifi Clergy in Christianity
9/91
8/7/2019 Hiristiyanlik Ta Ruhbanligin Kokenleri Ve Ruhbanlik Sinifi Clergy in Christianity
10/91
4
Ayrca Ruhban kelimesinin, Rehbetten Rahibin oulu bir kelime olabileceini
de sylerler. Rehbet; ac ve zdrap duyup byk bir korkuya kaplarak ekinmek
anlamndadr. Bir anlam da zhd ve riyazette normal snrlar amaktr.6
Ruhban szc Rehbet rhb ve Rehb kkndentretilmitir. Bu szcklerin anlam Ac ve zdrap duyup byk bir korkuyla
ekinmek demektir. smi faili olan Rahip szc ac ve zdrapla, korkuyla ekinen
kimse demektir. oulu Ruhban-Rahban ve Ruhbaniyyi olarak
gelir.7
Szck anlamyla Kurn- Kermde Kasas Sresi yet 32 er-rehb, Har
Sresi yet 13de rehbeten; Enbiya Sresi yet 90da reheben; Araf Sresi yet
154de turhibne; Bakara Sresi yet 40da ferhebni; Enfal Sresi yet 60da
turhibne eklinde yer alr.
2. Istlah Anlam
Rahib kavram, slm dininden nce, lde giden yolcular iin geceleri
konaklama yeri hazrlayan kimseler iin kullanlrd. slmn ortaya kndan sonra
ise kelimenin anlam deiti. Rahib yalnz Hristiyan din adamlar iin kullanlmayabaland. Rahib sz slm dini dnda kalan tm tek tanrc ve ok tanrc din
grevlileri iin de kullanlr.8 slm kaynaklarda da bu kelime ska kullanlr ve
Kurn- Kermde ruhbanlk kelimesi Hristiyan din adamlar hakknda
kullanlmtr.9 Hads-i eriflerde de sk sk bu konuda eitli terimler geer. Hadslerde
bu kelimenin srailoullarndan bir din adam iin getii grlr. Bu Hadste Hzr
(a.s.)n, manastrnda ibdete ekilen bir rahibe urad ve onu slmlatrdndan
bahsedilir.10
6Sosyal Bilimler Ansiklopedisi, Nesil Matbaaclk, stanbul, 1990, s. 325.7 http//aliaksoy.wordpress.com.Ruhbanlk ve Zuhd.takva/ 2007/04/098slm Ansiklopedisi, (I-XIII), Milli Eitim Basmevi, stanbul, 1977-1986, IX/604-605, Ruhbanlk md.9 Tevbe, 9/31-34; Maide, 5/82; Hadid, 57/27.10 Muhammed b. Yezid bn Mce, Snen-ibn Mce, eviri, Haydar Hatipolu, Kahraman Yaynlar,
stanbul, 1982, Fiten 23.
8/7/2019 Hiristiyanlik Ta Ruhbanligin Kokenleri Ve Ruhbanlik Sinifi Clergy in Christianity
11/91
5
Ruhbanlk, dnyevi hayat ile dn hayat arasnda araclk ilevini yerine getiren
kurumdur. Ruhbanlk snfn oluturan ve toplumlarn ruhan nderleri saylan rahipler,
ibadet yntemlerinin zel ve bazen de gizli bilgisini tayan yin uzmanlardr.11
Batl kaynaklarda Ruhbanlk kelimesi, slmda olduu gibi snrl birdnemin veya dinin taraftarlarndan bazlar iin deil, biraz daha geni olarak
kullanlr. Bunda Hz. Peygamber (s.a.v.)in Yahudilik ve Hristiyanln dndaki dier
din mensuplaryla karlamad veya byle bir rneklemeye ihtiya olmad iin
kullanmad dnlebilir. Fakat mutlak mnda Ruhbanlk kelimesi, bir kurumun ad
olarak kullanldnda, bunun din veya mezheb olma, bu kurumun zelliklerine haiz
olan her din veya her din mensubu Rahib olarak isimlendirilebilir ve bundan dolaydr
ki, tarihte Katolik Ruhban Anglikan Ruhban, Fransz Ruhban denilebilmitir.12
Franszca ruhbanlk asctique eklindedir. Anlam ruhn hayatla ilgiliritelleri uygulayanlardr. Asctisme, ahlk ycelie ulamak iin, ac ve zdraba
dayal uygulamalar ieren hayat tarzdr.13
Genel olarak Ruhbanlk ileri, salt mekanik by tekniklerinden ok, toplumsal
grubun benimsedii tanrsal glerin ya da tabiatst varlklarn gerektirdii yinlerin,
kurallara uygun biimde yerine getirilmesiyle ilgilidir. Kurban yinlerinin ynetimi
dinsel kltrdeki yaygnl nedeniyle ruhbanln baka ilevlerinden biri saylr.14
En gelimi biimiyle ruhbanlk genellikle merkez bir otoritenin bulunduu,
kltr olduka incelmi , belirgin retileri, kesinlemi yinleriyle rgtlenmi bir
klt olan geni toplumlarda grlr. Ama bundan, ileri boyutlarda gelimi her dinde
bir ruhbanlk kurumu bulunmas gerektii sonucu karlmaz. Din yetkinin herhangi bir
kurban yiniyle ilikilendirilmedii slm, ruhbanln bulunmad dinlerin en gzel
rneidir.15
11 Ana Britannica, (I-XXXII), Ana Yay., stanbul, 1990, XVIII/528-529, Ruhbanlk md.; MeydanLarousse, Meydan Yay., stanbul, 1972, X/446, Ruhbanlk md,; Ahmet Fethi Polat, yetlerBalamnda Dinde Arlk, Konya, 2002, s. 18.12Ana Britannica, XVIII/528-529, Ruhbanlk md.13Nouveau Petit Laurousse, Paris 1959.14Ana Britannica, XVIII/529, Ruhbanlk md.15Ana Britannica, XVIII/529, Ruhbanlk md.
8/7/2019 Hiristiyanlik Ta Ruhbanligin Kokenleri Ve Ruhbanlik Sinifi Clergy in Christianity
12/91
6
B. RUHBANLIIN SEBEPLER VE ORTAYA IKII
Ruhbanl ortaya karan sebepler, ok eitli ve karmak olup bunlar, i ve
d etkenler diye incelemek daha doru olacaktr.
1. ETKENLER
a. Psikolojik ve Manevlik
nsanolu, yaratl itibariyle farkl bir karakterdedir. Hatta bir tek insanda bile
birbirine zt iki farkl tabiat bulunabilir. nk insan hem beden, hem de ruhtan
olumu bir varlktr. nsanolu son derece girift bir yapya sahiptir. Zaman zaman
insann bu iki ynden birisine kanatlanp utuu olur. Bazen olur hislerin ar basksylabeden arzular alemine doru kanat aar. Bazen de ruh dnyasndaki aydnlklara doru
uar gider.16 Fakat burada ince bir detay vardr. nsan, bedeni arzular dorultusunda
hareket ettii zaman da insandr, ruhun arzular dorultusunda hareket ettiinde de
insandr. nk ruh-beden ilikisi ayrlmaz derecede birbirlerine baldr. Ve yine bu,
yani her iki ynden birisinin baskn olmas, devaml deil geicidir.
nsana verilen nefis duygusu, eer kiiyi esir alrsa dnyaya tamah eden bir kii
halini alr. nsan, nefsinin esiri olur. Ancak kii, nefsini ayaklar altna ald zaman, o
zaman gerek takvaya ve yce mertebeye ular. Nefis daha ok bedenin arzu ettii,
honut olduu eyleri daha gzel hale getirerek dier alemini insana unutturur. Ama
kii, eer ruhunun derinliklerindeki gerek isteinin bu dnyada deil, dier lemde
olduunu bilirse terk-i dnya felsefesini kendisine iar edinir. nsanda
mkemmeliyetilik vardr. En gzeli, en iyisi olma arzusu her zaman insana galip gelir.
nsan bu dnyada daha rahat, daha gzel dnya iin buradaki gerek dnyann glgesini
terk eder. Mnev ycelii elde etmek ister ve bunu kendi arzu ve dncesi
dorultusunda yapar.
nsanlardaki sapma ise, tabiatnn bu zelliklerinden koparld an ba
gstermektedir. Topran bysne kaplan insan, bazen dier taraf olabildiince ihmal
edebilmekte ve bylece tamamen zden yoksun maddeci bir yapya brnmekte, bazen
16 Muhammed Kutub,nsan Psikolojisi zerine Etdler,nsan Yaynlar, stanbul, 1987, s. 74.
8/7/2019 Hiristiyanlik Ta Ruhbanligin Kokenleri Ve Ruhbanlik Sinifi Clergy in Christianity
13/91
7
de ruh tarafn eilimleri dorultusunda tamamen hayattan kopabilmektedir. Elbette
ftratn uygun grmedii bu davranlar kiiyi sapknlklara drmektedir.
b. Ferdlik-ctimlik
nsan tabiatnda ilk olarak hangi duygunun var olduunu sylemek gse de
psikologlar ferdiyeti duygunun insanda daha nce baladn nk insann daha ufak
bir ocukken fert olarak kendisini kavradn ve daha sonra cemiyeti tanmaya
baladn sylerler.17nsan bydke toplumla ve toplumsal olaylarla daha sonra yz
yze gelir ve neticede toplumdan ayrlmas dnlemeyecek bir varlk halini alr.
nsanolunda, ilk olarak bebeklik zamanlarnda ferd duygu daha n plandadr.
Ben merkezli bir dnceye sahiptir. Ve her eyi kendi ekseni etrafnda dnr. Ve bir
ama dorultusunda deerlendirir. Kendine yararl olan eyler gzel, zarar veren eyleri
kt olarak telakki eder. Bu ferdiyeti duyguyu genlik anda aamayan insanlarda
sapknlklar ortaya kmaktadr. Hep kendini dnenler, toplum tarafndan dlanmakta
ve insanlar tarafndan yalnzla itilmektedir. Bu sebepten dolay iinde bulunduu
durumdan kurtulmak iin kendini dnyadan soyutlamaktadr.
nsanlardaki bu iki duygunun ar derecede gelimesi yine ondaki ilahi
dengenin bozulmas anlamna gelir. Toplumla ok fazla hemhal olan kii, ferd
yapsndaki duygular, ihtiyalar, ihmal edip tamamyla toplumun arzulardorultusunda mrne yn verir. O, artk nefs eylerin tamamen nne gemitir.
Bazen de insan, tamamen kendi nefsine hizmet eder ve onu ilah edinir.18
te bu durumda da sapmann dier boyutu ortaya kar. Kii ya nefsine tapar, ya
da nefsini ldrerek sadece kendi kurtuluunu salamaya alr.
c. Sevgi-Nefret
nsanolu, henz bir ocukken sevgiyle tanr. Onun mayasnda sevgi vardr,efkat vardr. nk slm ftrat, sevgi zerine bina edilmitir.19 nsanolu da slm
17 Muhammed Kutub, a.g.e., s. 179.18 Csiye, 45/23.19 Bakara, 2/256.
8/7/2019 Hiristiyanlik Ta Ruhbanligin Kokenleri Ve Ruhbanlik Sinifi Clergy in Christianity
14/91
8
ftratyla doduu iin20 onun da sevgiden uzak olmas dnlemez. nsanolu iindeki
bu sevgiyle, efkatle ve yumuaklkla insanlararas ilikilerini dzenler, yn verir.
Toplumun bir ferdi, bir yesi olmas iin gerekli olan harlardan birisi de sevgidir.
Onun olmad yeri de mutlaka kin, nefret ve kat kalplilik doldurur. Bu zellikler insan
topluma kar dman yapar ve insan yalnz brakr.21 Yalnz braklan insanda topluma
kar kin ve nefret duygular geliir ve insanlarn, toplumun, hayatn birer gnah
yuvasndan ibaret olduu, bu yzden de ondan kurtulmak gerektii fikri, insan
toplumdan uzaklamaya gtrr.
nsanolu, dier varlklara kar iki duygu gelitirir. Bu duygulardan hangisi ar
basarsa o yne meyleder. ocukken, eer sevgi dolu bir ortamda yetimi, sayg
grmse, iinde yaad toplum ve aile ona gzel olan eyleri sunmusa, insan sevgi
duygusunu gelitirir ve onun getirdii davranlar sunar. Ancak iinde yaadtoplumda kaos varsa, srekli sava halinde ise ve insanlar ezen, onlar sindiren
ynetimlere kar nefret duyar ve iine kapank hale gelir. nsanlara olan bu kini artk
dnya iin de geerlidir. Dnyann bu kimselerin elinde olduu srece yaanmaz
olduunu ve terk-i dnya gerektiini dnr ve kendisini toplumdan tamamen
soyutlayarak inzivaya ekilir.
d. VehnVehn kelimesi, geveklik, znt, zayflk mnlarn ierir. Vehn; nsandaki
manev zayflk ve skntlara kar acziyetsizlii ifade eder. Topluma uyma sorunu
yaar. Toplumdan yava yava uzaklar. Vehn, hem maddi hem de manev olabilir.
Nitekim, Allah yolunda balarna gelenlerden dolay vehne dmediler.22
yetinde manev bir zayflktan bahsedilirken, madd zayfl anlatan bir dier yette
ise Hz. Zekeriyyann bedenindeki kemiklerin vehninden bahsedilir.23
Devaml topluma uymayanlar, kurtuluu ancak kendinden tamamen syrlmakta
grrler ve genellikle bunun yolunu, bir kitle hareketinin kapal kolektif bnyesinde
kendilerini eritmekte bulurlar. Kiisel arzularndan, kanaatlerinden ve ihtiraslarndan
20 Buhr, a.g.e., Ceniz 92.21 l-i mran, 3/159.22 l-i mran, 3/146.23 Meryem, 19/4.
8/7/2019 Hiristiyanlik Ta Ruhbanligin Kokenleri Ve Ruhbanlik Sinifi Clergy in Christianity
15/91
8/7/2019 Hiristiyanlik Ta Ruhbanligin Kokenleri Ve Ruhbanlik Sinifi Clergy in Christianity
16/91
10
2. DI ETKENLER
a. Bask ve iddet
Ruhbanln ortaya kt btn dnemlerde bask ve iddet doruk noktasna
kmtr. Ruhbanln douunu sadece grlen bask ve ikencelere balamak doru
deildir. Ancak nemli etkenlerden birisi olduu da bir gerektir. nsanlar, grdkleri
bask ve ikenceler karsnda eitli savunma mekanizmalar gelitirirler. Kimileri
acnn stne giderken, kimileri ondan kamtr. te bask ve zulm karsndaki bu
tavrlar, her zaman iin belirleyici olmu ve dnyadan ve insanlardan elini eteini
eken insanlar hemen hemen her dinde ortaya kmtr.28
b. lh Emirlerin Yanl AnlalmasFert ve toplumlardaki sapmalar ou kez ilh emirlerin yanl anlalmasndan
kaynaklanmaktadr. Burada kastedilen yanl anlama, cehaletten dolay deil, eksik bilgi
veya kastl yanl anlamalardr. Bu sebeple insanlar ilh emirleri yanl anlamaya
baladklarndan, onlar kendi arzular dorultusunda deitirirler.29 yle ki kendilerine
farz klnmayan eyleri dahi farz haline getirirler. Daha sonra da bunun altndan
kalkamazlar. te ruhbanlk da bunlardan biridir. Allah-u Tel, buna iaretle yle
buyurur:
cat ettikleri ruhbanl biz onlara yazmamtk, yalnz Allahn rzasn
uygulamak iin kendiliklerinden uyguladlar ama ona gerei gibi uymadlar. Biz de
onlardan iman edenlere mkafatlarn verdik. Fakat onlardan birou yoldan
kmtr.30
nsanlarn ilh emirleri yanl anlamalar, yahut ilerine geldii gibi tevil
etmeleri ve sonunda yanlla dmeleri taklitten de kaynaklanabilir. Kurn- Kerm,
mteaddit yetlerde bunlar yasaklar. Babalarn yoluna gitmek, kafirlerin sndklar
mazerettir.31
28 Ahmet Fethi Polat, a.g.e., s. 32.29 Bakara, 2/85.30 Hadid, 57/27.31 Enbiya, 6/53; Lokman, 21/21.
8/7/2019 Hiristiyanlik Ta Ruhbanligin Kokenleri Ve Ruhbanlik Sinifi Clergy in Christianity
17/91
11
c. Toplumdaki Dengesizlik
Toplumlarda bazen ar dengesizlikler ve ekonomik uurumlar olabilir. Her
toplum, bu dengesizliin cezasn helakiyle der. Kurn- Kermde bu geree iaret
edilirken yle denir: Biz bir kenti helak etmek istediimizde onun varlkllarnaemrederiz (ya da oaltrz), orada kt iler yaparlar. Bylece oraya azap gerekli olur.
Biz de oray darmadan ederiz. nsanlar arasndaki gelir dalmnn kapatlmaz
boyutta olmas, helk edilmeleri iin yeterlidir. nk bu, toplumu mahveder, ortadan
kaldrr.
Tarihteki dinlerde kendisini toplumdan soyutlayan insanlarn olmasnda da bu,
byk bir etkendir. Emeviler ve Abbasiler dneminde zhd hareketinin byk bir hzla
artmasnda bu gelimenin byk rol olmutur.32 nsanlar, lkse ve zenginlie dalm
kardelerini grnce onlara tepki olarak ya bunlarn hepsinden ellerini etekleriniekmiler ya da insanlar bu arlklardan kurtarmak iin ar bir yol olan ruhbani bir
hayat tarzn gelitirmiler ve dnyay ve dnyann zenginliklerini ktlemilerdir.
Sonu olarak insanlar ruhbanla iten sebepler hem kendinden hem de
evresinden kaynaklanmtr. Bu etkileimde bazen bask ve iddet etkili olmu, bazen
ar hrs, bazen ilh emirlerin yanl anlalmas, bazen de iyi niyet, sevgi ve hogr
etkili olmutur.
32 OLeary De Lacy, slm Dncesi ve Tarihteki Yeri, eviri: Yaar Kutluay, Ankara niversitesiYaynlar, Ankara, 1959, s. 96.
8/7/2019 Hiristiyanlik Ta Ruhbanligin Kokenleri Ve Ruhbanlik Sinifi Clergy in Christianity
18/91
12
II. BLM
DER DNLERDE RUHBANLIK
A. TARHTE RUHBANLIK
1. nkalarda Ruhbanlk
nkalar, bugnk Peruda yaamlardr. Devletleri 1532 ylnda spanyol
komutan Pizarro tarafndan zapt edilinceye kadar ayakta durmutur. Topraklarn byk
bir ksm, nkann yani devletin malyd. Devlet bakan nka, Gnein torunu
saylrd.1 nk nkalar gnee taparlard. Gnee nti adn vermilerdir. Kendilerinin
gneten trediklerine ve imparatorlarnn da gnein olu olduuna inanrlard. lk
imparatordan sonra gelenler torunu saylmaktayd. Asl adlar Tabuantisuyu idi. stilac
spanyollar imparatora gnein olu anlamnda nka, halka da nkalar adn
vermilerdir.2
nkalar, ehirlerini And Dalarnn zirvesine eski tepe anlamna gelen Machu
Pkkhuya kurmulardr. Peru Andlarnn 3 bin metre yksekliine kurulan ehir 55
ylda tamamlanmtr. ehrin tam olarak hangi nedenle yapld kesin olarak
bilinmemektedir. Bir rivyete gre ehrin, Gne Tanrs ntiye daha yakn olabilmek
iin bu kadar ykseklie ina edildii, dier rivyete gre ise tamamen tanrlar ve sekininsanlar iin ina edildii ynndedir.3
nkalarn en byk mabedleri baehir Cuzcadaki Coricancha Mabedidir. Bu
mabedde, Gne Tanrs altn bir disk ile temsil edilmitir.4 Dini merasimler mabedlerde
yaplr ve kurban olarak iek, yiyecek, iecek ve giyecek sunulur ve bunlar atee
atlarak yaklrd. nkann tahta kmas veya lmesi, yahut bulac hastalklarn ve
ktlklarn ba gstermesi gibi nemli olaylarda, ocuk ve yetikin kimseler kurban
edilirdi.5
1 Ekrem Sarkolu,Balangtan Gnmze Dinler Tarihi, Faklte Kitabevi, Isparta, 2002, s. 105.2 Cock Guillerme, Mumyalar Kurtarmak, eviri: Hseyin G. Yurdaydn,National Geographic, Mays,2002, s. 84.3 John B. Carlson, Americas Ancient SkywatchersNational Geographic, Mart, 1990, s. 76.4 Mehmet Aydn,Ansiklopedik Dinler Szl, Din Bilimleri Yaynlar, Konya, 2005, s. 340, nka md.5 Ekrem Sarkolu, a.g.e., s. 105.
8/7/2019 Hiristiyanlik Ta Ruhbanligin Kokenleri Ve Ruhbanlik Sinifi Clergy in Christianity
19/91
13
nka Dini, devlet dini olmas hasebiyle, ok sayda din adamnn varln
gerektirmitir. En byk rahip (villac umu), imparatorunun yakn akrabasdr ve ok asil
bir yeri vardr.6 Dini hizmetleri, eitli derecelerdeki rahipler ve manastrlarda yaayan
rahibeler yerine getirirlerdi.7 Bu hizmet grubu ierisinde Gnein Bakireleri yani
Aclla adndaki kzlar bulunurdu. Saraylarda nka hkmdarl altndaki drt
blgeden getirilen gnein kzlarnn kald gzel denmi bir ok oda vard. Gne
Tanrsnn hizmetine seilen bu gzel kzlarn bakireliklerinin bozulmamas iin ok
sk koruma yaparlard. Bu kzlar yeni imparatorun baa gemesi ya da bela ve salgn
hastalkta ve deprem gibi nemli olaylarda kurban edilirdi.8
nka mparatorluu boyunca And halklar kutsal yerlerde Huaca adn
verdikleri tapnaklar ina ederlerdi. Huacalar ruhan gc olduuna inanlan
mekanlard. Bunlar maaralarda, su kaynaklarnda, byk kayalarda, tepelerde vedalarn doruklarnda ina edilirdi. Burada kendini dine adam kiiler kalrd. Bu
huacalarda adaklar ok yaygnd. En popler adaklar koka yapra dolu sepetler, renkli
deniz kabuklar, lamalar ve msr birasdr.9
Din adam snfnn hayat ve mabedlerin giderleri, gnein topraklarndan ve
lama srlerinden elde ediliyordu.10 Din adamlar almaz, dnya ileri ile uramaz,
dini yinleri ynetir, kendilerini ibadete verir ve kurban yinlerini icra ederlerdi.11
nkalar lmden sonraki hayata inandklar iin llerini mumyalayarak
gmerlerdi. Ruhlarn, derin bir deniz zerinde bulunan, kldan yaplm bir kpryle,
Dilsizler Evine gittiine inanrlard.12
2. Mayalarda Ruhbanlk
Mayalarn dinine genel olarak bakldnda, pek ok hususlarda Aztekler ile ayn
olduklar gze arpar. Hiyerogrif yazlar ve kutsal top oyunlar benzerlik gsterir.
Yalnz Mayalar, Aztekler gibi zlim ve kan dkc deillerdi. Genellikle bitki ve
6 Mehmet Aydn,Ansiklopedik Dinler Szl, s. 340, nka md.7 Ekrem Sarkolu, a.g.e., s. 105.8 lk Tamer, Gnein Bakireleri, Seyahat Dergisi, stanbul, 2004, say: 14,s. 28.9 Sevim Belli,lkel Topluluk, Kleci Toplum ve Feodal Toplum, Sol Yaynlar, stanbul, 1983, s. 93.10 Mehmet Aydn,Ansiklopedik Dinler Szl, s. 341, nka md.11 Sevim Belli, a.g.e., s. 98; Walter Krickeberg, Azteklerin ve Mayalarn Dinleri, eviri: Alev Krm,Okyanus Yynclk, stanbul, 1998, s. 67.12 Ekrem Sarkolu, a.g.e., s. 106.
8/7/2019 Hiristiyanlik Ta Ruhbanligin Kokenleri Ve Ruhbanlik Sinifi Clergy in Christianity
20/91
14
hayvan kurbannda bulunurlard. Penteonlarnn zirvesinde yksek ve pasif tanr
Hanabku bulunurdu. Aktif tanr tzamna, gne tanrs ve klt kahraman saylrd. Klt
bakmndan da Azteklere benzerdi. Kurban olarak meyve, iek, hindi ve kpek takdim
ederlerdi. nsan kurban nadir grlrd. Ancak belirli zamanlarda, kutsal saydklar
derin bir kuyuya, bakire kzlar kurban olarak atarlard. Mayalarda mabedin geni
avlusu ayn zamanda futbol sahas olarak kullanlrd.13
Mayalar, hayat gereler dnda pek fazla mala sahip deillerdi. Gnlk
ihtiyalarn karladktan sonra top oyunlar dzenlenirdi. Dnyada ilk basketbol
oynayan kavim Mayalardr.14
Mayalarda Tanr ve hiret inanc vardr. zellikle cennet ve cehennem inanc
vardr.15 Mayalarda dinsel yinler ok karmak ve zengindir.16
Mayalarda dnya hayatna fazla tamah yoktur. Ruhun lmszln ararlar ve
ahirette kurtuluu umarlar. Ama tamamen dnyadan el etek de ekmezler, mimar
eserleri ve oyunlar buna ahittir. Mayalarda da din adam snf mevcuttur. Din
adamlar yinleri ve trenleri dzenlemekle grevlidir.17
3. Azteklerde Ruhbanlk
XV. ve XVI. yzyl balarnda Meksikann orta ve gney kesimlerinde byk
bir imparatorluk kurmu olan Azteklerin ad, beyaz lke adn alan Aztlandangelmektedir. Azteklerin kkeni, kesin olarak bilinmemektedir. Texcoco glndeki
adalara yerleen Aztekler, Tenochtitlan kentini 1325 ylnda kurmulardr.18
Aztek Dini, birok Orta Amerika kltrnden deiik unsurlar zmsemi,
eitli inan sistemlerindeki kart eleri bir araya getirmitir. nceki halklarn bir ok
kozmolojik inancn paylaan bu din zellikle evrenin bir dizi yaratln sonuncusu
olduu ve dnyann 13 gk, 9 yer alt dnyasna sahip olduuna inanmaktadrlar.19
Azteklere gre, gn en st katnda tanr Tonacatecutli karsyla beraber otururdu. Ana
13 Ekrem Sarkolu, a.g.e., s. 104-105.14 Haluk Berkmen,Mayalarda Dil-Din-Mimari,mge Yaynlar, Ankara, 1983, s. 78.15 Ali zek,Dinler Tarihi veslm, klim Yaynlar, stanbul, 1998, s. 27.16 Sevim Belli, a.g.e., s. 98.17 Claessen ve Skalnik, Devletin Kkenleri, mge Yaynlar, Ankara, 1993, s. 103; Walter Krickeberg,nka ve Maya Efsaneleri, Tercme: Alev Krm, Okyanus Yaynlar, stanbul, 2000, s. 141-150.18 Mehmet Aydn,Ansiklopedik Dinler Szl, s. 75, Aztek md.19 Hewike Owusu,nka, Maya ve Azteklerde Semboller, Okyanus Yyinclk, stanbul, 2000, s. 95.
8/7/2019 Hiristiyanlik Ta Ruhbanligin Kokenleri Ve Ruhbanlik Sinifi Clergy in Christianity
21/91
15
rahmine ocuk ruhlarn gnderen onlard. Hakimiyetleri altnda saysz tanrlar, yar
tanrlar, eski devirlerin kahramanlar, iyi ve kt cinler, tabiat ve ata ruhlar bulunurdu.
Mabedlerde yalnz tanrlara ibadet edilirdi. Rahipler itina ile dnlm ve tecrbe
edilmi merasimleri renmek zorunda idiler.20
badetler, mabet ve zel klt yerlerinde dua, sadaka ve kurban sunmakla
yaplrd. Yeni doan ocuk, madd kirlerden ve mnever kuvvetlerden korunmak iin
su ile ykanrd. Mnev temizlik iin oru tutulur, cins faaliyetlerden uzak durulur ve
asketik yollarla tvbe edilirdi.21
Dini merasimlerde insan kurban geni yer tutmaktadr. nsan kurban etme
treninde, kurbann yrei Gne Tanrsna sunulurdu.22 Periyodik olarak sunulan bu
kurbanlar sayesinde, gne ve yin hareketlerine devam edebildiklerine inanlrd. nsan
kurbannn sunulduu Thacatecco ad verilen mihraplarda un, bal ve ocuk kanndanbyk bir put yaplr, sonra da kurban olarak, ortas oyularak, hazr bulunanlar
tarafndan yenirdi. Kurbanlar, daha ziyade harp esirleri ve ocuklarn arasndan
seilirdi. Kurbanlk kiiyi, drt kii skca tutar ve bu esnada rahipler de ta baklaryla
gsn yararak alan kalbini dar karrlard. Rivyetlere gre yamyamca
ziyafetler de eksik olmazd. Kurbanlk iin, zel surette beslenen genler kzartlarak
yenirdi.23
Aztekler, lmden sonraki hayatta, dnya hayatnn karl olan mkafat veya
ceza tasavvuruna inanrlar.24 Ayrca Azteklilerin len kimsenin bulut olup, yamur
getirdiklerine inandklar ifade edilmektedir. Yine onlarn cehenneme inandklar ve
cehennemi tanrsal cezaya urayanlarn kyamet gnnden sonra gidecekleri yer olarak
akladklar vurgulanmaktadr.25
20 Ekrem Sarkolu, a.g.e., s. 103; Cemal Ergn, Kuran Cennet-Cehennem Anlaynn Dier DinlerleKarlatrlmas, Baslmam Yksek Lisans Tezi, St mam niversitesi, Sosyal Bilimler Fakltesi,Kahramanmara, 2006, s. 22.21 Sevim Belli, a.g.e., s. 96; Ekrem Sarkolu, a.g.e., s. 103.22 Mehmet Aydn,Ansiklopedik Dinler Szl, Aztek md., s. 75.23 Ekrem Sarkolu, a.g.e., s. 104.24 Cemal Ergn, a.g.e., s. 22.25Ana Britannica, V/436, Aztek md.
8/7/2019 Hiristiyanlik Ta Ruhbanligin Kokenleri Ve Ruhbanlik Sinifi Clergy in Christianity
22/91
16
Azteklerde rahipler, hiyerarik olarak tekilatlanmlardr. Manastrlarda
evlenmeden yaarlard. Kendilerini hadm etmeleri, kulak ve dilden kan aldrmalar
rahiplie giriartlarndandr.26
Azteklerde dini hayat incelediimizde, rahipler arasnda ruhbanlgrmekteyiz. Ruhbanln zelliklerinden biri olan evlenmemek ve bedene ikence
etmek bunlardan bir kadr. Ancak bunu Aztek halknn geneline yanstamayz.
Rahipler, ruhun lmszln aramlardr.
4. Hinduizmde Ruhbanlk
Hindistanda oturanlarn byk bir ounluunun dini olan Hinduizm, birok
felsefi speklasyonlarn ve yerli kltlerin btnlemesi ve Brahmanizmin tekaml
sonucunda ortaya kmtr.27 Hinduizm, milli bir dindir, bir kurucusu, ok ak ve net
bir aments (inan sistemi) yoktur; fakat ok hacimli bir kutsal kitap koleksiyonu
vardr.28
Hinduizmde ibadetlerin mhim ksm kurtuluu temin eden esasta
toplanmtr; Birincisi, gzel amellerdir. (Mesela lenler iin kurban kesmek, mukaddes
kitaplar okumak.) kincisi, hakikat bilgisidir. Btn varlklarn asl tek hakikattir. Bu
hakikate ulamak iin dini bilgileri renmek, rahip olmak ve dnyay terk etmek
lazmdr. ncs, tanr ile beraber olmaktr. Bu da ibadetle olur. Hinduizmdetapnma, kiisel olabilir. Hinduizmde temel ahlak kaidesi nefse hakimiyet ve fedkr
olmaktr.29
Bir Hindunun btn hayat, doumundan lmne kadar muayyen merasimleri
yerine getirmeye baldr. Riyazet ve hadmlk, adaklarn yerine getirilmesi ve
meditasyon, kalbin aydnlanmasna, iyi bir karmann kazanlmasna yardm eder.30
Hinduizmin baz mezheplerinde, reislerine ulhiyet atfedilerek tzimde
bulunulur. lm kahramanlara ve azizlere de yardm iin dua edilir.31
26 Ekrem Sarkolu, a.g.e., s. 104.27 Mehmet Aydn,Ansiklopedik Dinler Szl, s. 301, Hinduizm md.28 Gnay Tmer Abdurrahman Kk,Dinler Tarihi, Ocak Yaynlar, Ankara, 2002, s. 96.29 Ali zek, a.g.e., s. 46.30 Ekrem Sarkolu, a.g.e., s. 176.31 Gnay Tmer Abdurrahman Kk, a.g.e., s. 105.
8/7/2019 Hiristiyanlik Ta Ruhbanligin Kokenleri Ve Ruhbanlik Sinifi Clergy in Christianity
23/91
17
Hinduizmde Kast sistemi vardr. Kast, ayn ile megul olan, atadan miras kalan
haklar, vazifeleri ve adetleri ile birbirine smsk balanan ahslar grubudur. Kast
seilmez, ancak onun iinde doulur ve muhafaza edilir.32
Kast sistemi Hinduizm inanlarndan kaynaklanr. Beli bal 4 kast vardr.1. Brahmanlar (rahip ve alimler)
2. Katriyalar (prens ve askerler)
3. Vaiyalar (tccar, esnaf ve iftiler)
4. udralar (iiler, sanatkarlar, kleler)33
Kast iinde en nemli yeri igal eden Brahmanlarn balca grevleri, kurban
yinlerini idare etmek, kutsal metinleri (vedalar) korumak, dini yinleri icra etmektir.34
Hindularn, atadan evlada miras kalan ve Brahmanlar denen rahipler snf vardr. Busnfa mensup olanlarn says bir hayli yksek olmasna ramen, ancak kk bir ksm,
mabed ve din hizmetlerinde alrlar. Ayrca deiik tarikat ve mezhep manastrlarnda
yaayan rahipler, serbest mnzeviler ve asketikler de (sadhu, sannyasi) bulunur.35
Ayrca Hinduizmde asketikler arasnda asketisizm diye bir hareket vardr. Bu olay
kiinin dnyadan el-etek ekerek kiinin tanrya kendini adamasdr.36
Hinduizmde rahipler hiyerarisi, erken dnemlerden itibaren grnmeye balar.
Brahmanlar, kastn, en st snfn tekil ederler. Brahmanlar, dini eitimden
sorumludurlar. Vedalarda Saman, Prastatr ve Udgator diye rahip snf vardr.
Bunlar kurbanlarn sunulmas ve ilahilerin sylenmesiyle ilgili ileri yaparlar. Hotr
ad verilen ilahi syleyici bir snfa atf yaplr. Yine adhvargu denilen bir grup rahip
kurban sunuu ile ilgilenirler.37
Ruhbanln en ayrt edici yn, dini hizmetleri ifa eden kiilerin dnya ile
alakalarn tamamen keserek, kendilerini din ilere ve ibadetlere vermeleridir. Tarih
boyunca, Brahmanlarn icra ettikleri en nemli grev, kurban takdim trenlerinin yerine
getirilmesidir. Hinduizmdeki Brahmanlarn en asl grevi, hl kurban takdim
32 P. T. Ruju - Win-tsit Chan - Joseph M. Kitagawa - smail R. Faruki, Asya Dinleri, nklb Yaynlar,stanbul, 2002, s. 34.33 Ali zek, a.g.e., s. 47; Ekrem Sarkolu, a.g.e., s. 177; Gnay Tmer Abdurrahman Kk, a.g.e.,s. 99.34 P. T. Ruju v.d., a.g.e., s. 35.35 Ekrem Sarkolu, a.g.e., s. 177.36 www.ansiklopedi.gen.tr. 2007/04/09.37 P. T. Ruju v.d., a.g.e., s. 74-75.
8/7/2019 Hiristiyanlik Ta Ruhbanligin Kokenleri Ve Ruhbanlik Sinifi Clergy in Christianity
24/91
18
trenlerini ynetmektir.38 Hinduizmin ruhban snfn tekil eden Brahmanlarn bu
konumu Veda dneminde kurban yinlerini yneten din adamlarndan kaynaklanr.39
Hinduizmde Guru ve Sadhu kelimeleri dikkat eker. Guru, Sanskritede arl
olan, nemli anlamlarna gelmektedir. Geleneksel Hinduizmde ise Guru, mnev stadbelirtmek iin kullanlr. Nirvanaya ulaan, evrene ait devri daimin sonuna eren
kimsedir.40 Sadhu kelimesi, Sanskrite mkemmel ve kutsal anlamlarna gelir. Bu
kelime, cemiyetten uzak kalmaya karar veren Hindular belirtmektedir. Sadhu, d
grn itibariyle normal ilerin terkiyle kendini gsterir. Tark-i dnya, almaz,
yaamas iin gerekli olan dilenir (Kimden olursa olsun, onu kabul eder). Tra olmaz,
sakal brakr, salarn kesmez. Bir ok Sadhu plaktr, bir ksm da dikisiz safran
renginde basit bir kuma paras giymektedir. Gerek Sadhu, Guruya dnmez. O,
durmadan Hind topraklarnda dolar, ehir ve kylerden kaar. Dier trk-i dnyalarlaancak birka nemli hac vesilesiyle bir araya gelmektedir. oklar, sessizlik iinde
yaarlar. Onlar bu durumda muni adn almaktadrlar. Bazen de fevkalde ile hayat
yaamaktadrlar. (Mutlak hareketsizlik, lm orucu v.s. gibi). Yine de bir ksm
Sadhular, baz tilmizleri kabul ederek stad Guru olmaktadrlar. Modern
Hindistanda bugn milyonlarca Sadhu vardr.41
Ayrca Hinduizmde Bhakki kavram vardr. Bu terim, Hinduizmin ok nemli
ynlerinden birini belirtmektedir. Burada, tamamen kiisel mnasebetleri, mminle-
Tanr arasndaki ilikileri dzenleyen ferdi bir hareket tarz sz konusudur.42
Hind dinlerinde ilecilik ve zahitlik ok nemli bir yer tutar. Sdhular tarik-i
dnyadrlar, dnya ile alakalar yoktur. Hinduizmdeki yoga teknii, tam anlam ile bir
ilecilik hareketidir.43
38 Mehmet Aydn,Ansiklopedik Dinler Szl, s. 647, Hinduizm md.39 Ali hsan Yitik,Hint Dinleri, zmir lahiyat Vakf Yaynlar, zmir, 2005, s. 57.40 Mehmet Aydn,Ansiklopedik Dinler Szl, s. 259, Guru md.41 Mehmet Aydn,Ansiklopedik Dinler Szl, s. 660, Sadhu md.42 Mehmet Aydn,Ansiklopedik Dinler Szl, s. 108, Bhakti md.43 Mehmet Aydn,Ansiklopedik Dinler Szl, s. 150, Hinduizm md.
8/7/2019 Hiristiyanlik Ta Ruhbanligin Kokenleri Ve Ruhbanlik Sinifi Clergy in Christianity
25/91
19
5. Budizmde Ruhbanlk
Budizm, M.. VI. Yzylda Hindistanda Buda tarafndan kurulmu ve evrensel
nitelik kazanm bir dindir.44
Kuzey Hindistan kkenli bir gen prens Siddharta Gotama, M.. VI. Yzylda
ailesini ve servetini brakp lmn ve acnn gizemini zmek ve evrensel geree
ulamak zere yola kar. Ve bir sre sonra Uyanm bilge Budaya dnerek45
milyonlarca insan peinden srkler.
Budann retisi son derece sadedir. Kiiyi dnyasal arzu ve isteklerden
kurtarp aydnla kavuturmak ana prensibidir. Budaya gre insann en byk dman
kendi egoist arzu ve istekleridir.46
Buda, hayatn tabii olaylarn bir zdrap olarak gryor ve bundan kurtuluubtn arzu ve ihtiraslardan uzaklamaya balyordu. Bu da ar riyazet nefse eza ve
hatta dnya hayatnn tamamen terk edilmesi gibi arlklara sevkediyordu.47
Budizmde ruhbanln douu, bu dnyann ac ve zdraplarla dolu olmas,
bunun sebebinin arzu ve ihtiraslar olduu gereini kabulyle balam, ayn zamanda
Budizm ruhbanlnn da sebebi olmutur.48
Budizm, insann mutluluunu arayan ve insan zdraptan kurtarmay hedefleyen
bir dindir. Budizmin kurucusu Budaya gre tm zdraplarn kayna arzudur.
Arzunun yok olmas iin dnyaya olan ball kaldrmak gerekir. Budizm dnyay bir
gz ya vadisi olarak grmektedir.49
Benlikten kurtulma olayna slm ve Hristiyanlkta ayn derecede nem
verilmitir. lmeden lmek ya da sa uruna geici dnya hayatn feda ederek sonsuz
yaama kavumak gibi fikirlerin altnda yatan gereklerden biri de i gzn almasn
44 Abdurrahman Kk Gnay Tmer, a.g.e., s. 159.45
Jean Boisseleier, Budann Bilgelii, eviri: N. Feyza Zaim, Yap Kredi Yaynlar, stanbul, 2003, s.53.46 Jou Durden Smith,Budizm, Gizli retisi, eviri: Tolga Bakaray, Snr tesi Yaynlar, stanbul, 2006,s. 235.47 John Hogue, The Messiahs The Visions and prophecies, for the second coming, Element Boks Limited,1999, Germany, s. 35.48 Peter Harvey, An Introduction to Buddhism Teachings, History and Practices, Cambridge University,1990, s. 47; Gnay Tmer, Budizm, slm Ansiklopedisi, VI/357; inasi Gndz, Din venanlarSzl, Ankara, 1998, s. 101, Budizm md.49 Mehmet Aydn,Ansiklopedik Dinler Szl, s. 199, Budizm md.
8/7/2019 Hiristiyanlik Ta Ruhbanligin Kokenleri Ve Ruhbanlik Sinifi Clergy in Christianity
26/91
20
engelleyen egodan kurtulmaktadr.50 Bu da insan egemen olan egodan kurtulmak iin
nefse gem vurmak ve hayattan yz evirmekle mmkn olabilirdi.
Izdraba son vermek iin de fani arzulardan syrlmak ve arzular terbiye etmek
gereklidir. Bu srekli tekrarlanan devrelerden kurtulmann yolu NRVANAdr.
51
Nirvanaya ulamak Budist rahiplerinin temel amac olmutur. Bu yzden hayat terk
edip en yksek hedefin peinden komak, onlar iin bir ideal olmutur.52
Budizm, ferdi kurtuluu reten bir sistemdir. Genel kurtuluu mmkn grmez.
nk varlklarn says snrsz derecede byktr. Fert, ancak saysz varlk
durumlarndan geerek, yava yava kendisini ve dnyay terk ederek kurtulua
ulaabilir.53
Budann en ok syledii ey, hayatn zdraptan olutuu ile ilgili drt hakikat
akidesiydi. Drt temel gerek:
1. nsan varlnn mahiyeti zdrap, ac ve gereklerdir (dukkha).
2. Izdrabn sebebi arzu ve ihtiraslardr.
3. Izdrab dindirmek Nirvana ile mmkndr.
4. Nirvanaya ulaabilmek de sekiz dilimli yol ile mmkndr.54
Btn zdrap yollar lezzetten, haz duymaktan gemekteydi. Tek kurtulu yolu
ise ihtiya, eilim ve lezzetin getii btn yollar terk etmekti. Bylece ruhban,
bunlarla oluan kayglardan kurtulabilirdi. nsan, kendi ilerinde ve dncelerinde gizli
bir skuta dalmak, kendini bataklktan kurtarmak iin hayatn btn kavgalarndan
uzaklamaldr. nk nefsin hayatla olan balarn kesme olaynn zorlama olmadan
50 Taitara Suzuki,Hristiyanlk ve Budizmde Mistik Yaam, Dharma Yaynlar, 1990, s. 78.51 Nirva fiili kelime anlam itibariyle snme anlamna gelir. (Bkz. Ananda Coomaraswamy, Hinduizmve Budizm, eviri: smail Tapnar, Kakts Yaynlar, stanbul, 2000, s. 99); Nirvana, duygularnbastrlmas (Bkz, John Stevens, Aydnlanma ehveti Budizm ve Seks, eviri: Serdar Erien, DharmaYaynlar, Boston, 1990, s. 24), stek ve tutkularn, kin ve nefretin yok olmas, kiinin yolunuartmaktan kurtulmas, arzu ve ihtiraslarn, ktlklerin ateinden kurtulmas, (Bkz, slm
Ansiklopedisi, Budizm Mad., Gnay Tmer, VI/356-357), lmszle ve sonsuzlua erime halidir.(Bkz., Mehmet Aydn,Ansiklopedik Dinler Szl, s. 199 Budizm md.).52 Shundo Tachibanc, Ethics of Buddhism, London, 1975, s. 143-144; A. S. Geden, Monasticim(Buddhist), ERE, VIII/797, A. Abdullah Masdsi, Yaayan Dnya Dinleri, Kalem Yyinclk, stanbul,1981, s. 125.53 Ekrem Sarkolu, a.g.e., s. 209.54 Peter Harvey, a.g.e., s. 23; Bradley K. Hawkins, Buddhism, London, 1999, s. 42; Kgen Mzuna,Essentals of Buddhism, s. 30; Shundo Tachibana, a.g.e., s. 249; Madhu Bazaz Wangu, Buddism WorldReligions, New York, 1993, s. 26; Mehmet Aydn, Ansiklopedik Dinler Szl; Ekrem Sarkolu,a.g.e., Gnay Tmer-Abdurrahman Kk, a.g.e., s. 164.
8/7/2019 Hiristiyanlik Ta Ruhbanligin Kokenleri Ve Ruhbanlik Sinifi Clergy in Christianity
27/91
21
gereklemesinin mmkn olmadna inanldndan, nefsi zorlamak iin gl bir
iradeyle ona gem vurmak gerekir.55
Bugn, Budizmin temel perhiz prensiplerini Budist keileri uygulamaya
almaktadr. Budist cemaatlerin iindeki ar ular Budist zahitliine nem vermekteve dnya ile ilikilerini kesmektedir. Rahipler kendilerini dnyevi ivalardan korunmak
iin ok sk bir perhize vermilerdir. Bekarla, fakirlie, skunete kendilerini adamay
Budist rahip aday, yaplan bir merasimde cemaatin huzurunda tescil etmektedir.56
Ayrca Budizmdeki ruhbanlk anlaynda Budann kurduu Sangha tekilatn
da grmezlikten gelmemek gerekir. Sangha, kei ve keieler topluluu anlamndadr.57
Budaya inanan ilk be keiten ilki Kondannadr.58 Bu say, zamanla Budann
da iinde bulunduu altm keie ular.59
lk etapta Sangha (Bekarlar tekilat) sadece erkeklerden oluuyordu. Keilerle
keieler arasnda bir takm ilikilerin olabilirlii gibi sebeblerden dolay Buda,
kadnlarn girmesi gibi konular hakknda gr beyan etmekten saknmtr. Ama vey
annesinin (teyzesinin) ve kendi talebesi Anandann (yeeninin) ricas zerine
kadnlarn da Sangha Tekilatna katlmasn kabul etti.60 Budann karsnn da
bulunduu bu keieler, her zaman keilere bal kalmlar ve nedametin simgesi
olarak sar cbbe giymi ve erkek keilerde olduu gibi balarn tra ettirmilerdir.61
Balangta az sayda insandan oluan Sangha Tekilat, Budaya ve onunretilerine sadakatle balyken, zamanla bu saynn artmasyla birlikte sorunlar
kmaya balam, bu durumda Buday baz kurallar koymaya zorlamtr. lk kural da
doal olarak cinsellikle ilgiliydi. Ne ekilde olursa olsun, cinsel ilikide bulunan kei
atlacak ve bir daha tekilata kabul edilmeyecekti. Cinsel iliki, bir insann hayat
boyunca yapmamak zorunda olduu bir eydi.62
55
Ali eriati,Dinler Tarihi, Sekin Kitaplar Yyinclk, stanbul, 2004, s. 381.56 Mehmet Aydn,Ansiklopedik Dinler Szl, s. 121, Budizm md.57 Mircea Eliade,Dinsel nanlar ve Dnceler Tarihi, eviri: Ali Berktay, Kabalc Yaynevi, stanbul,2003, II/106.58 Peter Harvey, a.g.e., s. 23; Jean Boisselier, a.g.e., s. 55.59 Joen Boisselier, a.g.e., s. 16; Peter Harvey, a.g.e., s. 24.60 Peter Harvey, a.g.e., s. 221-222.61 Bradley K. Hawkns, a.g.e., s. 107; Mehmet Taplamacolu, Karlatrmal Dinler Tarihi, GneMatbaaclk, Ankara, 1966, s. 151.62 Jean Stevens, a.g.e., s. 38-39.
8/7/2019 Hiristiyanlik Ta Ruhbanligin Kokenleri Ve Ruhbanlik Sinifi Clergy in Christianity
28/91
22
Rahip hayatnn temel esas; fakirlik, bekarlk, skunettir. Rahiplerin hibir
mal yoktur. Yalnz kendilerinin geni ve uzun ynden yaplm bir entari, bir sadaka
tas, bir ine, bir tesbih, iki haftada bir defa ban kazyabilmesi iin bir ustura ve
kk hayvancklar ime suyundan szebilmesi iin bir filtre tamasna izin
verilmitir. Balangta elbiseleri, kylerin sprntlklerinden toplanan aputlarn
birbirine yamanarak safranla boyanmasyla yaplrd. Nazari olarak rahipler evsiz,
yurtsuz yaamak zorundadrlar. nceleri onlarn ormanlarda, gn altnda, bir aacn
dibinde yaamalar isteniyordu. Ancak sonralar manastrlarda, mabetlerde, evlerde,
maaralarda yaamalarna istemeyerek izin verildi. Yiyeceklerini ise, sadece dilenmekle
temin ederlerdi. Rahipler, geim kaynaklarnn dilencilik olduuna inanr ve hibir
aalk duygusuna kaplmazlar, bunun tembellik, miskinlik olduu hissini duymazlar.
Bilakis, nefsi krelttiine ve tefekkr temrinlerine yardm ettiine inanrlar.
63
Yine Budizmde rahiplere ynelik bir takm meyyideler vardr. Mesela, bir
rahip kendine bir takm eyler salarsa bunlar msadere edilir. nk rahibin yegane
mal, bir baston bir de sadaka tasdr. Ayrca byle bir ii yapan rahibe baz kefaretler de
yklenir. Mesela, oru tutmak, kutsal kitab okumak gibi Bazen de geici olarak
cemaatten ihra edilmek cezalar verilir. Buradaki hedef, rahibin tam bir Buda rnei
hayat srmesini salamaktr.64
Buradan da anlald gibi Budizmde ruhbanlk hayat vardr ve bizzat Buda
tarafndan tavsiye edilmitir.
Hind kkenli dinlerden olan Budizm, mistik bir din olarak, ilecilii hayat
felsefesi haline getirmitir. Bugn gney dou Asyada, Korede ve Japonyada bir ok
Budist manastr vardr. Budizmin ana felsefesi, arzuyu ldrmenin zerine
kurulmutur. Budizme gre tm zdraplarn kayna, arzudur. Bu nedenle tm
arzularn ldrenlerle huzura erebilir.65
63 Ekrem Sarkolu, a.g.e., s. 210; Abdurrahman Kk-Gnay Tmer, a.g.e., s. 189-190.64 Mehmet Aydn,Ansiklopedik Dinler Szl, s. 122, Budizm md.65 Mehmet Aydn,Ansiklopedik Dinler Szl, s. 150, Budizm md.
8/7/2019 Hiristiyanlik Ta Ruhbanligin Kokenleri Ve Ruhbanlik Sinifi Clergy in Christianity
29/91
23
B. SEMAV DNLERDE RUHBANLIK
1. Yahudilikte Ruhbanlk
Yahudilik, yaayan dinlerin en eskilerinden biridir. Kendi halinde din mi, rk m,
millet mi olduu pek belli deildir. Dinler tarihinde kendine has bir yeri vardr.66 Irk vedin i ie girmitir, birbirinden ayrmak ok zordur. Tevrattaki Balam hikayesinde te
ayrca oturan bir kavimdir ve milletler arasnda saylmayacaktr ifadesi, Yahudiliin
durumuna k tutmaktadr.67
Bugn yeryznde Yahudiliki din olarak benimseyenlerin says 18-20 milyon
civarndadr. Bunlarn 5.3 (2002 nfus saym) milyonu srailde, 6 milyonu A.B.D.de
geri kalan Avrupada ve dnyann dier lkelerinde yaamaktadrlar.68
Yahudilerde ruhbanlk inancnn olup olmadn anlamak iin onlardaki
maddecilik ynlerinin incelenmesi gerekir. Kurn- Kermde Yahudilerden
bahsedilirken onlarn maddeperestliklerinden ska bahsedilir. Hatta onlarn herkesten
fazla dnyaya bal ve haris olduklar anlatlr.
Onlar, insanlarn hayata en dkn, ortak koanlardan daha tutkunu
bulursun. Her biri, bin yl yaatlmasn ister.69
Yahudilerin maddeci yaplar o kadar ileri gitmitir ki onlar, hireti neredeyse
unutmulard. Onlarn ceza ve dl gibi yasalar, genelde bu dnya hayatyla ilgiliydi.
Bu yzden yaptklarnn, ilediklerinin sonularn da bu hayatta grmeye almlard.yle bir hale gelmilerdi ki her cezay bu dnyada bekliyorlard.70
Onlarn ahirete olan inanlarnn zayf olmasnn bir dier sebebi de kendilerini
Allahn oullar ve sevgili kullar olarak grmeleri ve bundan hareketle cennetin onlar
iin yaratlm olup onu kazanmalarnn garanti olduunu savunmalar71, azabn ise ok
az bir sre onlara dokunacan72 dnmeleriydi.73
66 Ekrem Sarkolu, a.g.e., s. 249.67
Saylar, XXIII/9.68 Abdurrahman Kk Gnay Tmer, a.g.e., s. 204; Francine Kaufmann-Josy Eisenberg, YahudiKaynaklarna Gre Yahudilik,Din Fenomeni, eviri: Mehmet Aydn, Tekin Yaynlar, Konya, 1993, s.115.69 Bakara, 2/96.70 Bakara, 2/86; Haydar Bammat, slmiyetin Manevi ve Kltrel Deerleri, Resimli Posta Matbaas,Ankara, 1963, s. 30.71 Bakara, 2/94.72 Bakara, 2/80; l-i mran, 3/23.73bnul-Kayym el-Cevziyye,Zdul-Mead, klim Yaynlar, stanbul, 1990, I/112.
8/7/2019 Hiristiyanlik Ta Ruhbanligin Kokenleri Ve Ruhbanlik Sinifi Clergy in Christianity
30/91
24
Tevrat incelediimiz zaman karmza eskatolojik ynden son derece snrl
birka yet haricinde genelde dnya ve dnya ile ilgili ilere hasredildii grlr.
Dorusu ezilen, hor grlen, kimliini kaybetmi bir milletin maddecilik yn ar
basan bir risaletle muhatap alnmasnda yadrganacak bir taraf da yoktur. Tevrat,
Yahudilere Allahn emirlerini yerine getirmesi halinde dnyevi pek ok nimetin
verileceinden bahseder: Eer kanunlarmda yrrseniz ve emirlerimi tutarsanz ve
onlar yaparsanz, o zaman yamurlarnz vakitlerinde gndereceim ve yer mahsuln
verecek ve krn aalar meyvelerini verecekler. Ve harmanlarnz, ba bozumuna
eriecek ve ba bozumu ekim vaktine eriecek ve doyuncaya kadar ekmeinizi
yiyeceksiniz ve memleketinizde emniyetle oturacaksnz.74 Ve eer bana kar yrr ve
beni dinlemee raz olmazsanz75 Deheti, gzleri sndren ve can yprandran
veremi ve stmay zerinize koyacam ve tohumunuzu bo yere ekeceksiniz ve onudmanlarnz yiyecek.76 Ve sizi milletler arasnda datacam ve ardnzdan kl
ekeceim ve diyarnz ssz olacak ve ehirleriniz l olacaklar.77 Grld gibi
uhrevi cezalardan hi bahsedilmemekte, hep dnyevi dl ve cezalar sz konusu
edilmektedir.
Yahudilerde zhd ve takvann tam aksine dnyaya kar olan hrs n plandadr.
Ama bunun aksine baz Yahudi mezheplerinin dnya ve dnya nimetleri karsnda
sergiledikleri tutum farkldr. Bu mezheplerden biri de Essenlerdir. Essenlerin dnya
hayat ve zevkleri konusunda, kadnsz yaamalar, yani evlenmeyi uygun grmeyileri,ahireti de Vadedilmi Toprak olarak grmeleri, bu dnyay lanetlenenlerin dnyas
olarak kabul etmelerine sebep olmutur. Onlarn bu tutum iinde hayat sergilemeleri
Yahudi eriatna muhalif, bir perspektiften yaklatklarn gstermektedir.78
Ayrca Yahudilikte kahin, haham, levililer kavramlar vardr. Kahin kelimesi
Bat Smlerinde bir cemaat adna kurban takdimi, uluhiyyet nezdinde bu cemaati
temsil, ulhiyetin emirlerinin aklanmas ve arzularnn nceden bilinmesi gibi
grevler stlenen kiiyi ifade etmektedir. Dolaysyla kahin, hem kurban takdimi,
mbedin hizmet ve muhafazas grevini hem de ulhiyetle cemaatin irtibatn salama,
74 Levililer, XXVI/3-5.75 Levililer, XXVI /21.76 Levililer, XXVI /16.77 Levililer, XXVI /32.78 Gustav Mensching,Dini Sosyoloji, ev: Mehmet Aydn, Din Bilimleri Yaynlar, Konya, 2004, s. 106.
8/7/2019 Hiristiyanlik Ta Ruhbanligin Kokenleri Ve Ruhbanlik Sinifi Clergy in Christianity
31/91
25
ulhiyetin planlarn anlama ve arzularn nceden bilme grevlerini kendinde
toplamtr. Bu sebeple branicede kahen kelimesi din adam anlam tamakta ve bu
kavram Yahudilikte din adam iin de kullanlmaktadr.79 Haham, Yahudilikte,
Sinagogda grevli din adamna denir. Din yinleri yneten, nikah ilemlerini icra eden
ve Yahudi eriatn uygulayan kiiye denmektedir. Torann blmlerinden biri olan
Levililer (Vayikra; Leviticus)de kahinler ve yardmclarnn adr mabedindeki
grevleri ve baz nemli ahlak kurallar anlatlr.80
Yahudilikte Hassidim mezhebinin dnyaya kar bak, Essenlere gre biraz
daha msbettir. Bu mezhebe gre nsan zahidlikle deil, sevinle ark ile vecde
ulaabilir ve dorudan Allah ile temasa geebilir. Bu Yahudi cemaati her ne kadar
mistik bir yap sergilese de maddeci eilimleri, mistik ynlerinden ar basmaktadr.81
1947 ylnda ldeniz kenarnda Kumran yaztlarnn bulunmasyla birlikteEssenler daha ok gndeme gelmitir.82 Bu yaztlar, Eski Ahitin aya kitabnn bilinen
en eski nshalaryd. Ve bir zaman burada yaayan Yahudi ve Hristiyan zahitlerinin
izleriydi.83 Essenler zahidane bir hayat srmlerdir. Manastr tipi bir hayat
yaamlardr. Bu insanlar yer olarak kendilerine lleri, dalar ve sarp kayalklar
seen mnzevilerdi. rdn Nehrinin kenarnda bulunan tepelerde, ictima hayattan
uzak bir yaay srdryorlard.84 Bu insanlar llerde komn bir halde yayorlard.
l, Davut ile ondan nceki peygamberlerin snma yeri ve yabanc ynetimin
basklarndan ve sahte tanrlardan kaan Yahudilerin snma yeriydi. Orada pagan
yneticilerin gzne girmek diye bir ey yoktu. Bu atmosferde sadece yaratcya
balanabilir ve sadece Ona ibadet edilebilirdi. l, monoteizmin beiiydi. l,
dnyev kt dnceleri defeder ve insan sadece gereklie gvenmeyi renirdi.85
Bu insanlar, ldeniz kylarndaki sarp kayalklarda, Seldedeki maaralarda ve
rdn Nehrinin kenarnda bulunan irili ufakl yaklak altyz maarada mnzevi bir
hayat yayorlard. Bu insanlar, sadece ve sadece temiz bir hayatla ilgilenmiler ve
sadece kurtuluu ama edinmilerdir. Nazdan kanmlar, evlilii sadece neslin devam
79 mer Faruk Harman, Kahin md.,slm Ansiklopedisi, DB, a.g.e., XXVI/170.80 Gnay Tmer, Abdurrahman Kk, a.g.e., s. 223.81 Bertrant Russel,Mutluluk Yolu, eviri: Nurettin zyrek, stanbul, 1982, s. 35.82 Mehmet Aydn,Ansiklopedik Dinler Szl, s. 215.83 Muhammed Ataurrahim, Birslm Peygamberi Hz. sa, eviri: Krat Demirci, nsan Yaynlar,stanbul, 1994, s. 27.84 Suat Yldrm,Mevcut Kaynaklara Gre Hristiyanlk, DB Yaynlar, Ankara, 1988, s. 26.85 Matta, XI/7-9; Luka, I/80.
8/7/2019 Hiristiyanlik Ta Ruhbanligin Kokenleri Ve Ruhbanlik Sinifi Clergy in Christianity
32/91
26
iin bir grup iinde izin vermilerdir ve zenginlii kmsemilerdi. Eleri yoktu,
paralar yoktu ve cinsel birlemede bulunmazlard. Mensuplar, insanlarn kendilerine
katlmasyla oalrd. Evlenmezlerdi, fakat bakalarnn ocuklarn evlatlk olarak alr,
besler ve bytrlerdi. Hz. Zekeriyyann yallndan doan ocuu, Hz. Yahyay
yetitirmesi iin Essenlere verdii, zamanla Essenleri onun tekilatlandrd ve daha
sonra Hz. sann da cemaat iinde byd sylenir.86 Essenlerin ou
Hristiyanlktaki ruhbanlara ok benzemektedir. Zaten Essenlerin ou Hristiyan
olmu ve ruhbanlk uygulamasnn Hristiyanlk ierisinde domasnda da aktif rol
almlardr.87
Essenler, evlilii tamamen ortadan kaldrmamlardr. Onu sadece bir kadnn
bir erkee sonuna kadar sadk kalamayaca dncesiyle hor grmlerdir. Hatta
Essenlerin bir kolu evlenmeyi zaruri grmektedir. nk evlenmeyen kimse hayatnnok nemli bir blmnden kendini mahrum eder. Yani nesli retmekten geri kalr.88
M.. II. yy.da kurulan Essenler hakknda en ilgin tesbiti Felicien Challaye
yapar; onlarn ilk Yahudi komnist mezhebi olduunu iddia eden Felicien yle der;
Bunlar her trl kiisel mlkiyetten vazgemilerdi. Altn ve gmn kullanmn
kendilerine yasaklamlard. Yabanc lkelerden gelen arkadalara her zaman ak olan
evlerde hep birlikte oturuyorlard. Ortak ambarlarda saklanan giyecekler, yiyecekler,
br mallar herkese aitti. Essenler ancak yaaylar iin gerekli olan asgarileri tedarik
etmek iin alyorlard. Tarm ve balk av ile urayorlar, fakat ticaret yapmyorlard.
nk ticaret, kazan tutkusunun, soydana zarar verme arzusunun gelimesine yol
amaktayd. Essenler arasnda savaa yarayabilecek silah ya da baka eya yapan
zanaatlar yoktu. Bunlarda klelik de yoktu. Hepsi zgr, hepsi eittiler.89
Yahudilikte ayrca Kabbala hareketi ele almalyz. XII. ve XIII. yzyllarda
ortaya kmtr. kabala hareketinde Mesih dncesi baskndr. Mesih kefaret
ynnden insann zahidane ve mistik abasnn zerinde ehemmiyetle durmutur.
Kabbala hareketi hzl bir ekilde btn Yahudi dnyasna yaylmtr ve aa yukar
iki asra damgasn vurmutur. Belli bal iki kabbalist hareket vardr; ilki Teorik
86 Suat Yldrm, a.g.e., s. 28.87 Yaar Kutluay,slm ve Yahudi Mezhepleri, AF Yaynlar, Ankara, 1965, s. 174.88 Muhammed Ataurrahim, a.g.e., s. 29.89 Felicien Challeye, Dinler Tarihi, eviri: Samih Tiryakiolu, Varlk Yaynlar, stanbul, 1960, s. 145;Zeev W. Falk, ncil, Yahudi ve slm Adan Din ve Hukuk, Brigham Young niversty Press andWinona Lake, Eisenbravn, ndiana, 2001, eviri: John Welch, s. 127.
8/7/2019 Hiristiyanlik Ta Ruhbanligin Kokenleri Ve Ruhbanlik Sinifi Clergy in Christianity
33/91
27
Kabbala dier Pratik Kabbaladr. Pratik Kabbalann son hedefi ahlaki temizlikle,
spiritel younlukla ve insan mistii ile abuklatrlm mesih kefarettir.90
Netice olarak; Yahudilikte ilk ruhbanlk oluumunun Essenlerde meydana
geldiini syleyebiliriz. Fakat bu insanlar ruhbanln tm zelliklerini deiermemekteydiler. Hayattan kopmulard. Fakat Romal askerlerle vuruuyorlard.
Evlenmiyorlard, fakat onun tamamen haram olduunu da sylemiyorlard. Pek ok
Yahudi din adamnn yapt gibi dini kazan vastas yapmyor, ibadetlerini gsterili
bir takm trenler haline getirmiyorlard. te tm bu sebeplerden dolay Yahudilerdeki
bu grubun uygulamalarnn ilh mesajla tam anlamyla aktn sylemezsek de,
attnn da sylenmesine imkan yoktur.91
2. slmda Ruhbanlk
Ruhbanlk, dnyadan tamamen el-etek ekerek, uzlet hayat yaamak ve
Allahn helal kld nimetleri kendilerine haram klmak suretiyle yaamaktr. Mesela,
evlenmemek, srekli oru tutmak, insanlardan uzaklamak gibi.92
Halbuki Kurn- Kerm ve Hadslere baktmz zaman, slmiyetle ruhbanln
bir arada kabul edilemeyeceini grrz. Bunun iin ruhbanlk, slmiyetin kabul
etmedii anlaytr. Zira, Hz. Peygamber (s.a.v.), insanlarn Allahtan en ok korkan
olduu halde, bazen oru tutmu, bazen iftar etmi, bazen gece namaz klm, bazen de
uyumu. Ayrca o, kadnlarla evlenmi, bunun kendi snnetinden olduunu belirterek,
ruhbanla iddetle kar kmtr. Bu durum Allahn kullarnn, ftrattan uzak
kalamayacan ve nefs arzularn tamamen ldremeyeceini, er snrlar iinde
nefsinin arzularnn yerine getirilmesi gerektiini gstermektedir.
Yine Raslullah (s.a.v.), kadnlardan uzak yaamann, manastrlara ekilmenin,
srekli oru tutmann slmda yeri olmadn belirtmitir. Hatta bir seferinde devaml
oru tutacam, kadnlarla evlenmeyeceim, geceleri devaml ibadet edeceim diyenleri
bundan menederek, Vallahi iinizde Allahtan en ok korkannz benim. Bununla
90 Mehmet Aydn,Ansiklopedik Dinler Szl, s. 352, Kabbala md.91 Ahmet Fethi Polat, a.g.e., s. 77.92 Sleyman Tevfik, Ruhban Cinyetleri, Merutiyet Yaynlar, stanbul, Trz., s. 36; Kenneth Cragg,Muhammed and the Christian a guestions of Rospance, Longman and Told, New York, Orbis, 1987, s.168.
8/7/2019 Hiristiyanlik Ta Ruhbanligin Kokenleri Ve Ruhbanlik Sinifi Clergy in Christianity
34/91
28
birlikte ben oru tutarm ve iftar ederim, namaz klarm ve uyurum, kadnlarla da
evlenirim. Kim benim snnetimden yz evirirse, benden deildir.93 buyurmutur. Bu
yzden Hristiyanlarn hayatn esas olarak kabul ettikleri ruhbaniyeti slm
yasaklamtr. Zira bu konuda Hz. Peygamberin Sizden kimin evlenmeye gc yeterse
evlensin. nk evlenmek gz (haramdan) daha ok sakndrr. Namusu daha ok
koruyucudur. Kimin evlenmeye gc yetmezse, o da oru tusun. Zira oru, onun
kalkandr. buyurduu bilinmektedir.94
Sad b. Eb Vakkasn rivyet ettiine gre Raslullah (s.a.v.), Osman b.
Mazunu tebettlden yani ruhbanlktan menetmitir. Hatta o, yet Raslullah, bu
konuda Osman b. Mazuna izin verseydi, kendimizi hadm ederdik.95 demitir.
Ruhbanln yasak olduu Kuranda; onlara uydurduklar ruhbanla gelince, onu
biz emretmedik.96
buyurulmak sretiyle dile getirilmitir. smail Hakk Bursev,ruhbanlk konusunda yle bir izahat yapmtr: Ruhbanlk, iftar etmeden oruca devam
etmek, rahip elbisesi giymek, et yememek, yiyecek, iecek ve evlenmeden uzak
durmak, kiliselerde ibadet etmek gibi, kullukta arla gitmek demektir. Hristiyanlarn
bu ruhbanl icad etmelerindeki sebeb udur: Zalimler sann ge ekilmesinden
sonra mminlere hakim oldular. Onlarla defa savatlar, pek az hari hepsi
ldrldler, kalanlar da dinlerinde fitneye dmemek iin da balarnda ruhbanca
yaamay tercih ettiler. Bunu dinleri uruna kendilerini ibadete vermek ve sann
geleceini mjdeledii peygamberi beklemek iin yaptlar. Cenab- Hak; Onu bizemretmedik derken ne peygamberlerinin diliyle ne de kitaplarnda byle bir ruhbanl
farz klmadk, demek suretiyle dile getirilmitir.97
slm, ruhbanl yasaklamakla hem erkek hem kadna efkat gstermitir.
Nitekim Hz. Peygamberin; hasleti kendinde toplayan kimsenin iman tam olur,
buyurup, bunlardan birisinin nefsine kar insafl davranmas olduunu belirtmesidir.98
slmn ruhbaniyeti reddettiini, Allahn emirlerine riyet etmek artyla nefsin mkul
isteklerine cevap verilmesi gerektiini gstermektedir. Nitekim Raslullah (s.a.v.),
93 Buhari, a.g.e., Nikah 1; Ebul-Hseyin b. Haccac el-Kueyr, el-Camius-Sahih, eviri, AhmedDavudolu, Snmez Neriyat,stanbul, 1987, Nikah 5.94 Buhr, a.g.e., Savm, 10; Mslim, Nikah, 5.95 Eb s Muhammed b. s et-Tirmiz, el-Cmius-Sahih, Fatih Matbaas, stanbul, 1992, Nikah, 2.96 Hadid, 57/27.97smail Hakk Bursev,Ruhul-Beyan, stanbul, 1989, V/186.98 Buhari, a.g.e.,man, 20.
8/7/2019 Hiristiyanlik Ta Ruhbanligin Kokenleri Ve Ruhbanlik Sinifi Clergy in Christianity
35/91
29
ibadette arla kaan ve nefsini skntya sokan Abdullah b. Amr b. El-Asa Srekli
gndzleri oru tutup, geceleri namaz klyormusun yle mi? diye sordu. Abdullah,
evet diye cevap verince Hz. Peygamber, yet byle yaparsan, gzlerin ieri doru
ker, nefsin yorulur. phesiz senin zerinde nefsinin ve ailenin hakk var. Bazen oru
tut, bazen tutma, geceleri namaz kl, ayn zamanda uyu!99 buyurarak nefsin makul
ihtiyalarnn yerine getirilmesini ve haklara riyet edilmesini tavsiye etmitir.
Ksaca slmiyette ruhbanlk yasaklanmtr. Kiinin Allahn helal kld
eylerden istifade etmesinin hibir mahsusu olmad yetlerle ve Hadslerle
belirtilmitir.
Ayrca bir Hadste, slmn ruhbanl cihaddr100 buyurularak mslmann,
dnyadan el-etek ekmesinin uygun olmad ifade edilmitir.
Ruhbanln slmda olmadn Hz. Peygamberin hayatndan da anlyoruz. Hz.
Peygamber, dnya ve nimetlerini nefis terbiyesi iin reddeden baz sahabilere u ikazlar
yapmtr:
Vcudunun,101 gznn,102 nefsinin,103 hanmnn,104 ocuunun,105 ailenin,106
arkadalarnn,107 misafirinin ve Rabbinin senin zerinde hakk vardr. Her hak
sahibine hakkn ver.108 Hz. Peygamber yine bu gibi, sahabilere Allahtan en ok
kendisinin korktuunun ve kendisinin onlarn dnd gibi bir hayat tarzn
yaamadn hatrlatarak ruhbanl reddetmitir.
Hz. Peygamber, dnya maln gerektiinde kullanmakla beraber, kalben ona
meyletmemitir. Fakirlii vp, zenginlii yermemitir. Zira peygamber, Allah, kuluna
verdii nimetin eserini kulunun zerinde grmeyi arzu eder109 demek suretiyle dnya
nimetini gerektii gibi kullanmann nemini belirtmitir.
99 Buhari, a.g.e., Teheccd, 20.100 Eb Abdillah Ahmed b. Muhammed e-eyban, Ahmed b. Hanbel, Beyrut, 1987, Kitabz-Zhd,
III/266.101 Buhari, a.g.e., Savm 55; Mslim, a.g.e., Syam, 182/83.102 Buhari, a.g.e., Savm, 55.103 Buhari, a.g.e., Teheccd, 20.104 Buhari, a.g.e., Savm, 54-55.105 Mslim, a.g.e., Syam, 183.106 Buhari, a.g.e., Savm, 51, Teheccd, 20.107 Abdurrahman b. uayb en-Nes, Snenn-Nes,stanbul, 1992, Savm 17; Buhari, a.g.e., Savm 54.108 Buhari, a.g.e., Savm, 51.109 Tirmizi, a.g.e., Edeb 54.
8/7/2019 Hiristiyanlik Ta Ruhbanligin Kokenleri Ve Ruhbanlik Sinifi Clergy in Christianity
36/91
30
Yine Kurn- Kermde: Namaz bitince yeryzne daln ve Allahn
fazlndan nasip arayn. Allah ok ann, umulur ki kurtulua erersiniz.110buyurulmak
suretiyle yeryznde rzk aramak iin almann meruluuna iaret vardr. Ayrca
dnyadan da nasibini unutma!111 yeti slmn, almaya nem vermeyen ve
reddeden ruhbanl tasvip etmediinin delilidir.
slmda dnyay hiretten, hireti de dnyadan ayrmak mmkn deildir.
Dnya iman ve amel, hiret ise mkafat yurdudur. Bu yzden en nemli ibadetlerin bile
ardndan dnyevi aktivitelere dnlmesi istenir.112 nsanlardan, dnya ve hiretin
birlikte istenmesi arzu edilmitir.113 nk dnya nimetlerinden faydalanmay kesin bir
dille emreden Allah,114 o nimetleri kimsenin yasaklayamayacan da belirtir.115 Bir
tevafuk eseri dnya ve ahiret kelimeleri de Kurnda tam 115er defa geer. Demek ki
tmyle slm, bir yne meyletmemitir. hiret yurdunun arzulanmas ve vlmesininsebebi de onun baki oluundandr.
Tm bunlardan varlacak sonu, slmn hem madde hem de mnya verdii
nemi gstermektedir. O ne Yahudiler gibi dnyaya saplanm ne de Hristiyanlar gibi
dnyay hakir grmtr. Son ve mkemmel bir din olarak aradaki dengeyi temin
etmitir.
slm, dnya ve hiret, ruh ve madde, bireysellik ve toplum arasnda salkl bir
denge kurmutur. slm, hayat yok saymaya deil, hayatn gerekliliklerine dayanr.
nsan igdleri aslnda kt deildir. Bu duygular ldrlmemeli, aksine akllca
kontrol edilmeli, ynlendirilmeli ve insanlarn hayatn daha iyi yapma amacna ynelik
kullanlmaldr. Bu dnyann bir amac ve mns vardr, bu sadece bu dnyada normal
ve verimli bir hayat yaamakla ve insanlar Allaha daha ok yaklatran, Allahn gzel
hediyelerini deerlendirme ve onlardan holanma, dierlerine de hizmet etme ve
kendini dier dnyaya hazrlamak yoluyla olur. slm bir taraftan sosyo-ahlk balca
amalarndan biri olarak her bir bireyin ahsiyetini gelitirirken, dier taraftan insanlarn
ilerindeki sosyal sorumluluk duygusunu uyandrr, toplumdaki insanlar organize eder,
110 Cuma, 62/10.111 Kasas, 28/77.112 Cuma, 62/9-10.113 Bakara, 2/201.114 Maide, 5/87-88.115 Al, 87/17.
8/7/2019 Hiristiyanlik Ta Ruhbanligin Kokenleri Ve Ruhbanlik Sinifi Clergy in Christianity
37/91
31
toplum yararna ba yaplmasn emreder. slm, orta yolu nerir ve dnyevi eylerden
kanma ve dnyadan feragat etmeye kardr.116
slm dnyasnda yetien byk slm alimlerinden bazlar evlenmemilerdir.
Ancak evlenmeyen alimlerin evlenmem sebepleri farkldr. Bunlar u ekildesralayabiliriz:
a. Her eyden nce evlenmeyen alimler hakknda ilk akla gelebilecek fikir, bu
insanlarn herhangi bir fiziki sebepten dolay evlenmemi olma ihtimalidir. Mesela
evlenmeyen alimlerden birisi olan Cahz, belki de yznn irkinlii sebebiyle
evlenmemitir. Cahzn halk arasndaki tabiriyle patlak gzl olduu bilinmektedir.
Evlenmeme sebebi kesin olarak bilinmemekle birlikte bu fizyolojik bozukluun
evlenmesine mani olduu dnlebilir.117
b. slm alimlerinden evlenmeyenlerin byk bir ounluu bylesi bir eye
frsat da bulamamlardr denilebilir. Mesela bn Teymiyye ve son dnem
mtefekkirlerden Seyyid Kutubu bu gruba rnek verebiliriz. Bu byk insanlar,
mrlerinin byk bir blmn hapislerde, srgnlerde, bazen de sava meydanlarnda
geirerek rahat bir mr srmeye frsat dahi bulamamlardr.
c. Dier bir gruptaki alimler ise ilim yolundaki meguliyetleri sebebiyle
evlenemeyen alimlerdir. Dier bir deyile ilmi evlenmeye tercih etmi olan insanlardr.
slm alimlerinden Bedizzaman Said Nurs bunlara rnektir. Said Nurs, slma
hizmet maksadndan dolay, bat dnyasndaki dinsizlik faaliyetlerinden genleri
kurtarmak adna evlenmemeyi tercih etmitir. Ancak bu gibi dnen insanlar, hibir
zaman ilim yolunda veya dini yaama adna evlenmemenin byk bir fazilet olduu
iddiasnda da bulunmamlardr.
slmda zahidane dnce, prensipte olmakla beraber, slmiyet dnya-hiret
dengesini kuran bir dindir. Ahiret adna fakirlii, dnyay terki, bakasna muhta
olmay tavsiye etmez. slm tasavvufunda, bir lokma, bir hrka, felsefesi, slmn
nerdii bir hayat tarz deildir. slm, halk iinde Hak ile beraber olma prensibinigetirmitir.118
116 Ulfat Aziz-us-Samad, A Comparative Study of Christianity andslm, Noor Publishing house,Farashkhana, Delhi, s. 139-140.117 Ahmet Fethi Polat, a.g.e., s. 168.118 Mehmet Aydn,Ansiklopedik Dinler Szl, s. 151, ilecilik md.
8/7/2019 Hiristiyanlik Ta Ruhbanligin Kokenleri Ve Ruhbanlik Sinifi Clergy in Christianity
38/91
8/7/2019 Hiristiyanlik Ta Ruhbanligin Kokenleri Ve Ruhbanlik Sinifi Clergy in Christianity
39/91
33
kavimler ve Hintliler de olduu gibi)5, ikincisi ise Hristiyanlarn ruhbanl kendilerinin
ortaya karm olmasdr.
Ruhbanlk, kimilerince Hristiyanla ait bir kurulu olarak grlmezken
kimilerince de ruhbanln bamsz bir ekilde Hristiyanlk iinde canlandbelirtilmi. Ruhbanlk, Hz. sann da ncilde yoksulluk ve bekarl tavsiye ettii ileri
srlerek kutsal kitaplara dayandrlmaya allmtr.6
Hristiyanlkta vaftizci Yahya, ldeki ileci hayatn en canl modelidir. Mesih
sann hayat ve hayat tarz, havarilerin hayat modelleri, ileciliin Hristiyanlkta
sistemlemesine yol amtr. Hristiyanlk tarihinde balangtan beri ileciliin izleri
grlmektedir.7 Ayrca Hristiyanlkta ilk rahibe olarak Hz. Meryem nitelendirilir.
mran ailesinin onu mabede adamas ve Meryemin mabedde yetimesi ilk rahibelik
modelini tekil etmitir.
Bu yzden ruhbanln Hristiyan prensipleriyle beslenen, Hristiyan
topraklarnda olgunlaan bir bitki olarak grmek gerektii belirtilmi, ruhbanlk genelde
Hristiyanlarn (zelde Katoliklerin) hayat tarz olduu iin adeta Hristiyanlkla
zdeletirilmitir.8
Hristiyanlkta ruhbanln tarihesini blmde ele alacaz;
1. lk Dnem
2. Ortaa Dnemi
3. Son Dnem
a. lk Dnem Hristiyanlkta Ruhbanlk
M. . 340l yllarda Msrn putperest dinlerinde zht ve halvet uygulanmak-
tayd. Halvet, birisiyle veya kendisiyle ba baa kalmak, tenha olmak anlamlarna
gelmektedir.9
5 A. S. Geden, Monasticism (Buddhist) Encyclopedia of Religion and Ethics (I-XII), Edinburg, 1994,VII/797.6 F. Cabrol, Monasticism (Christian); Encyclopedia of Religion and Ethics (I-XII), Editr: JamesHastings, Scotland (Edinburg) 1994, VIII/781; George Weckman, Monasticism (Christian), ER, Editr:Mircea Eliade, New York, 1987, X/44.7 Mehmet Aydn,Ansiklopedik Dinler Szl, s. 150.8 F. Cabrol, a.g.md., VIII/783.9 bn Manzur, Lisanul-Arap, Beyrut, 1374 (1955), XIV/237; Asm Efendi, Kamus Tercmesi, Konya,1993, IV/945.
8/7/2019 Hiristiyanlik Ta Ruhbanligin Kokenleri Ve Ruhbanlik Sinifi Clergy in Christianity
40/91
34
Mesela maaralarda inzivaya ekilme ve bekar yaama adetleri vard. Zhdi
temayller az da olsa Yahudiler arasnda da grlmekteydi.10lk Hristiyanlar hellenist,
Yahudi ve putperestlerin zht uygulamalarn grp uygulamann yan sra zhdhayatnn rneklerini Hz. sann yaantsnda da grmlerdi.11
Hristiyanlkta ruhbanlk Hz. sann Filistin lnde krk gn uzlet hayat
yaad eklindeki rivyetle balar.12 M.S. III. ve IV. asrlarda ise hzla art gsterir.
Bu artta ictimai faktrlerin byk bir rol olduu ileri srlmektedir.
Bu faktrleri madde olarak aklayabiliriz:
a. M. S. 250 ve civar sonrasnda Romallardan grlen zulm ve ikenceler bir
ok rahibi l ve dalara kamaya yneltmiti. Zira Msra hakim olan Roma
imparatorluu, ideolojik olarak dayand ok tanrcl reddeden birini asla kabul
etmiyordu. zellikle Valerienin saltanatlar dneminde (M.S. 250-260) Hristiyanln
kkn kurutma teebbsleri vuku bulmutu. M. S. 300 yllarnda bu zulmlerden
kaan ve mnzevi hayat sren birok rahip vard. Bu zulmler, M. S. 313 senesinde
mparator Konstantinin Milan Ferman ile sona ermi, M. S. 380de mparator
Byk Theodosiusun saltanatnda Hristiyanlk, Roma imparatorluunun resmi dini
devlet dini olmutur.13
b. M.S. III. yyda Yahudiler ve ranllar, Roma imparatorluuna karayaklanmlar, imparatorluk hudutlar iinde yer yer isyan kmtr.14 Harpler ve
isyanlar esnasnda imparatorluun birok blgesi harap olmu, bunun neticesinde ta
surlarla evrili ehir hayat zorunlu hale gelmiti. Site ehirlerindeki zenginler, lks ve
israfa dayal hayatlarn srdrebilmek ve isyanclara kar yaplacak mcadelenin
masraflarn karlamak zere halka vergi ve ar mkellefiyetler yklemilerdi.
Hristiyanln yaygnlat Roma cemiyetinde derebeylerin israf ve halka kar
10 W. M. Flinders Petric, Egypt andsrail, London, 1923, s. 133-134.11 O. Zckler, Ascenticism (Christian), ERE, Edinburg, 1961, II/75.12erif Ali b. El-Crcani, Kitabut-Tarifat, Beyrut, 1983, s. 150; Markos, I/1-23; Luka, IV/1-2.13 Albert M. Bernard,Hristiyanlk, Din Fenomeni, eviri: Mehmet Aydn, Tekin Yaynlar, Konya, 1993,s. 137.14 Amiran Kurtkan Bilgiseven,Din Sosyolojisi,stanbul, 1985, s. 434.
8/7/2019 Hiristiyanlik Ta Ruhbanligin Kokenleri Ve Ruhbanlik Sinifi Clergy in Christianity
41/91
35
baskc tutumu, fakir kyllerin bir ksmn daa kp ekya olmaya ya da manastrda
inzivaya ekilip beylerin ve devletin tazyikinden kurtulmaya sevk etmitir.15
c. M. S. 380 senesinde mparator Byk Theodosiusun saltanatnda
Hristiyanln, imparatorluun resmi dini oluuyla kilisede balayan bozulmann dadindar Hristiyanlarn sk bir zhd hayatna ittii bilinmektedir.16 lk Hristiyanlar,
topluca uzlete ekilmiyor, zhd hayatn evlerinde izliyorlard. Evlilii, mal-mlk sahibi
olmay terk ediyor, uzlet, sessizlik, oru ve dier ilelerle yayorlard. Bu dnemde
ruhban hayat ferdi idi. Her biri ln ayr bir kesinde yaayan keiler ve rahipler
grlyordu. IV. asra doru ise ruhbanlk yekvcut bir karakter taknmaya balad.
Hususi odalarda ve kulbelerde yaayan kei gruplar kuruldu ve bir liderin
ynetiminde yaamaya baladlar.17 Hristiyanln ilk yayld yerler olan Msr,
Suriye ve Anadoluda III. yy.dan sonra halvete ekilen keilere ska rastlanmaktayd.
b. Ortaa Dneminde Ruhbanlk
Ortaada Hristiyan rahipler, zellikle Paskalya ncesi 40 gn oru tutmaya ve
inzivaya nem veriyorlard. Hatta bu sre iinde rahiplerin uymas gereken kurallar
ihtiva eden eserler kaleme alnmt. Orta talyada yaklak 500 yllarnda kaleme
alnan ancak mellifi bilinmeyenRule of Masterve St. Benedictin (480-457)18 kaleme
aldRule of Benedictadl eserler buna rnektir.
VII. yy. ve sonrasna Avrupada olduu gibi Arap yarmadasnda da mnzevi
hayat yaayan rahipler olduu bilinmekteydi. Ancak halvete ekilen tm rahiplerin
ahiret kaygsyla bu ie giritiklerini sylemek olduka gtr. John Arrbery, brahim b.
Ethemin lde inzivaya ekilmi bir rahipten marifet rendiini yle nakleder:
brahim b. Ethem, rahibe sorar;
- Ne zamandan beri bu manastrdasn?
- 70 yldr.
- Ne yiyorsun?
15 Amiran Kurtkan Bilgiseven, a.g.e., s. 435.16 Margeret Smith, The Way of Mistics, London, 1976, s. 11.17 Margeret Smith, a.g.e., s. 12-13.18 Herbert Whone, Church Monastery Cathedral AnLLustrated Guide to Chistian Symbolism, ElementBooks, Great Britain, 1990, s. 22; inasi Gndz, Dinler venanlar Szl, Vadi Yaynlar, Ankara,1998, s. 64, Ruhbanlk md.
8/7/2019 Hiristiyanlik Ta Ruhbanligin Kokenleri Ve Ruhbanlik Sinifi Clergy in Christianity
42/91
36
- Her gece nohut yerim.
- Kalbinden fkran nedir ki bir nohutla yetiniyorsun?
- u kardaki kiliseyi gryor musun?
- Evet,
- Onlar senede bir gn gelip manastrm ssler, etrafmda tavaf ederler, beni
verler, nefsime ne zaman ibadet ar gelse, o an hatrlar, bir saatlik vg iin bir sene
skntya tahamml ederim.19
Ortaalardan sonra kei tarikatlar Paskalya ncesi perhiz dneminde mektup
da dahil olmak zere dardaki tm mnasebetlerini kesmeye baladlar. Bu halvet,
mnzevi kiinin Hristiyanln ana konularn tefekkr ettii gibi bir ruh yenilenme
halveti idi. Hz. sann ldeki krk gnlk halvetlerinden esinlenilmitir.
20
c. Sonraki Dnem Ruhbanlk
XIII. yy. ve sonrasn ieren bu dnemde ise St. Benedict (1394-1423) ve onun
kurallar etkili olmutur. Ruhbanlk hayat batda St. Benedictten nce ve sonra olmak
zere ikiye ayrlabilir.
St. Benedictten nce; mnzeviler llerde ya da dan eteklerinde ina ettikleri
manastrlara ekilip sessizlik iinde yaamlardr.21 Bu sre iinde var olan gelenekler
takip edilmitir. Daha sonra manastrlar hzla zenginlemi, ancak bunun tesiriyle temel
retilerden uzaklalmaya balanmtr. Bu durum eitli reform hareketlerine zemin
hazrlanmtr. Deiik azizler tarafndan keiler iin deiik kurallar yazlmtr.
Burada bahsedilmeye deer St. Columban ve St. Isodere22 ve St. Fructuosusun
kurallardr. Onlar St. Benedictin23 kurallar gelip atncaya kadar nemli baar
saladlarsa da St. Benedictin kurallar bu kurallarn yerine geerek btn manastrlara
otoritesini kabul ettirmede baarl olmutur. Kilise meclisi de 670 yl sonbaharnda
19 Arthur John Arrbey, Sufism, London, 1979, s. 37; Eb Nuaym Ahmed b. Abdullah el-Isfehn,Hlyetl-Evliya, Kahire, 1987, VIII/29.20 J. Manuel Lozano, Retreat, The Encyclopedia of Religion, XII/353-354.21 Roland H. Bainton, Early Christianty, Robert E. Krieber Publishing Company, Malabar-Florida, 1960,s. 72-74.22 Jordan Aumann, Christian Spirituality in the Catholic Tradition, Igratius Press, London, 1980, s. 80.23 Lois Bouger, The Spirituality of The New Testament and The Futhers, (I-III), The Seabury Press, New-York, 2002, I/513; inasi Gndz, a.g.e., s. 64; Peter Antes, The Beginning of the Christian Hierarchyand ts Development,Dinler Tarihi Aratrmalar, Ankara, 2002, III/37.
8/7/2019 Hiristiyanlik Ta Ruhbanligin Kokenleri Ve Ruhbanlik Sinifi Clergy in Christianity
43/91
8/7/2019 Hiristiyanlik Ta Ruhbanligin Kokenleri Ve Ruhbanlik Sinifi Clergy in Christianity
44/91
8/7/2019 Hiristiyanlik Ta Ruhbanligin Kokenleri Ve Ruhbanlik Sinifi Clergy in Christianity
45/91
39
siyasetle, yasalarla ve saltanatla hi uramadlar. Hatta din otorite ile siyas otoriteyi
kesin izgilerle birbirinden ayrdlar.30
Ayrca Hz. sann getirmi olduu sistem henz tam olarak olgunlamamt.
Onun ksa hayat, dinin yeterince aklanmasna yetmemi ve onun lmnden sonraortada ok boluk kalmt, ite bu boluklar zamanla pek ok hurafe ve batl eylerle
dolduruldu.31 nk ortada dinin snrlarn tyin ve tespit edecek salam, muteber
kaynaklar mevcut deildi. eriat veya snnet diye bir ey de yoktur. Musevi eriatn
zaten brakmlard ve ncil kendi bana mkemmel ve geni kapsaml bir talimatname
deildi, veya en azndan yle saylmyordu. Bu sebepten dolaydr ki, Hristiyan
ulemas, gerek kendi dinlerinin dndaki toplumlar ve filozoflarn etkisiyle, gerekse
kendi yanl tutum ve eitimleri neticesinde her trl bidata ak kap braktlar. Bu
eit bidatlardan biri de ruhbanlkt.32
2. Kutsal Metinler ve Azizlerin Szleri:
Genelde insanlar ruhbanla sevk eden bir ok sebepten birisi de Hristiyanln
balangtan beri bnyesinde ruhbanlk gibi bir sapmann domasna msait bir takm
zellikler tamasdr.
ncillerde geen ruhbanlkla ilgili ifadeler u ekildedir:
a. nsanlarla duygusal ban koparlmasyla ilgili ifadeler.
Hristiyan ruhbanl kiinin en yakn akrabalarna acmaszca davranmay,merhametsiz ve kat kalpli olmay bir ibadet haline getirmitir.
Benim adm uruna evlerini, kardelerinin, anne ya da babasnn, ocuklarn
ya da topraklarn brakan herkesi bunlarn yz katn elde edecek ve sonsuz yaam
miras alacak.33
Biri bana gelip babasn, annesini, karsn ocuklarn kardelerini, hatta
kendi cann bile gzden karmazsa rencim olamaz.34
30 Mazharuddin Sddki, Semavi Dinlerde tikat ve Amel, eviri: mer Mahir Alper, Fikir Yaynlar,stanbul, 1991, s. 28-2931 Mazharuddin Sddki, a.g.e., s. 2132 Ebul Al el-Mevdudi, Tarih Boyunca Tevhid Mcadelesi ve Hz. Peygamber, eviri: N. Ahmed Asrar,Pnar Yaynlar, Ankara, 1983, s. 57.33 Matta, XXIX/29; Luka XVIII/29-30; Yuhanna XII/25.34 Luka, XIV/25-26.
8/7/2019 Hiristiyanlik Ta Ruhbanligin Kokenleri Ve Ruhbanlik Sinifi Clergy in Christianity
46/91
40
b. Mal-Mlk Terk Etmeyi Gerektiren fadeler
Dnyada bir eye sahip olmak, ahlaktan yoksun olmak gibi kabul edilerek mal-
mlk terk edip yoksulluk iinde yaamak ruhbanlk iin yegane l kabul edilmitir.
Aynekilde sizden kim varn, younu gzden karmazsa rencim olmaz.35
Kuanza altn, gm ya da bakr para koymyin. Yolculuk iin ne torba, ne
yedek mintan ne de ark ne de denek aln.36
Hi kimse iki efendiye kulluk edemez. Ya birinden nefret edip brn sever,
ya da birine balanp brn hor grr. Siz hem Tanrya hem de paraya kulluk
edemezsiniz.37
sa ona, eksiksiz olmak istiyorsan git, varn, younu sat, parasn yoksullara
ver; bylece gklerde hazinen olur. Sonra gel, beni izle, dedi.
38
Ne mutlu size ey yoksullar! nk tanrnn egemenlii sizindir. Ne mutlu size
alk ekenler! nk doyurulacaksnz. Ne mutlu size alayanlar! nk gleceksiniz.
nsanoluna ballnz yznden insanlar sizden nefret ettikleri, sizi toplumun dna
ittikleri ve adnz aaladklar, ktleyip sizi reddettikleri zaman ne mutlu size.39
Yannza ne kese, ne torba, ne ark aln. Yolda hi kimseyle selamlamayn.40
c. nsanlardan Kamakla lgili fadeler
nsanlardan saknn.41
Bir kentte size zulmettikleri zaman tekine kan.42
Yerualimin ordular tarafndan kuatldn grnce bilin ki, kentin
yklaca zaman yaklamtr. O zaman Yahudiyede bulunanlar dalara kasn, kentte
olanlar dar ksn, krdakiler dnmesin.43
35 Luka, XIV/33.36 Matta, X/9-10; Markos, VI/8-9; Luka, IX/3.37 Matta, VI/24; Luka, XVI/13.38 Matta, XIX/21; Markos, X/21; Luka, XII/23.39 Luka, VI/20-22.40 Luka, X/4.41 Matta, X/7.42 Matta, X/23.43 Luka, XXI/21-22.
8/7/2019 Hiristiyanlik Ta Ruhbanligin Kokenleri Ve Ruhbanlik Sinifi Clergy in Christianity
47/91
41
d. Dnyaya Srt evirmeyle lgili fadeler
Lezzet veren eylerden, dnyevi her eyden el-etek ekmek ruhbanln bir
zelliidir. Bu hususla ilgili ncillerde geenler ise unlardr:
Cann kurtarmak isteyen onu yitirecek, canm benim mjdemin uruna yitirenise onu kurtaracaktr.44
nk insanolu hizmet edilmeye deil, hizmet etmeye ve cann bir oklar
iin fidye olarak vermeye geldi.45
Aranzda en stn olan, tekilerin hizmetkar olsun. Kendini alaltan
yceltilecektir.46
e. Bedene Eziyet Verme ve Meakkatle lgili fadeler
Kiinin bedenine eziyet etmesinin takva ls olarak kabul edildiini yani nekadar eziyet ekilirse o kadar takva sahibi olunaca anlay hakimdir. Bu hususu
destekleyen ncil ifadeleri ise unlardr:
Mjdeyi bakalarna duyurduktan sonra kendim reddedilm