Hoger onderwijs en arbeidsmarkt - ing.nl · 1. Complexe relatie onderwijs- en arbeidsmarkt en rol overheid 7 - Onderwijs- en arbeidsmarkt opereren binnen een complex en dynamisch

Hoger onderwijs en arbeidsmarkt

Naar minder fricties door meer wederzijdse actieve betrokkenheid

2

AuteurMirelle de Valk Sectoreconoom Public, ING Economisch Bureau 020 563 44 98

OpdrachtgeverCeel Elemans Sectormanager Public Sector, ING Sectormanagement 06 54 78 82 83

RedactieraadMarcel Peek Hoofd Sectoren, MKB en Regio’s ING Economisch Bureau

Colofon

3

VoorwoordOnderwijs- en arbeidsmarkt: samenwerken als onderwijspartners

Het Hoger Onderwijs in Nederland is van hoog niveau; dat is belangrijk voor het groeivermogen van de economie. De focus op kennis(ontwikkeling) en innovatie is nodig om onze welvaart verder te laten groeien. Het Nederlandse onderwijs scoort goed in internationaal perspectief (Education at a Glance, OESO 2012). En dit jaar heeft Nederland de top 5 in het Global Competitiveness Report 2012-2013 bereikt. Hier mag Nederland ontzettend trots op zijn.

Het kabinet wil tot de top 5 kenniseconomieën gaan behoren en heeft een onderwijsagenda ‘van goed naar excellent onderwijs’ gepresenteerd. Door de financiële ontwikkelingen in Europa zal ook het onderwijs niet ontkomen aan verdere bezuinigingen. Nu al teert het onderwijs in op het vermogen omdat er te weinig middelen zijn om te investeren in zowel excellent onderwijs, als de vergrijzingsopvang en de almaar toenemende exploitatielasten. Dit is bedrijfsmatig gezien een ongewenste situatie. Onze kenniskracht bepaalt de toekomst van Nederland en is de kurk waar onze economie op drijft. Blijvend investeren in onderwijs is cruciaal, ook in tijden van recessie.

Hoewel volgens een recente CPB studie de arbeidsmarkt voor hoog opgeleiden sinds 1998 jaarlijks groeit, wordt een aantal discrepanties tussen de onderwijs- en arbeidsmarkt zichtbaar: zo is er een overschot aan gedrag en maatschappij en economie afgestudeerden (generalisten) en een tekort aan personeel binnen de industrie-, bouw- en gezondheidszorgsector (specialisten). Daarnaast bemerken werkgevers weinig aansluiting tussen opgedane en benodigde werkkennis. Hoe kunnen dit soort fricties tussen het hoger onderwijsaanbod en de arbeidsmarkt worden verminderd?

Belangrijk hierbij is dat het hoger onderwijs, de werkgevers en de overheid de handen ineen slaan en samen werken aan een effectievere onderwijs- en arbeidsmarkt. Hierin hebben alle partijen een actieve rol en verantwoordelijkheid landelijk maar vooral op regionaal niveau. Wanneer we er samen in slagen het onderwijsrendement te vergroten door inefficiënties te verminderen, dan kan Nederland zich blijven onderscheiden en concurreren met de top economieën van de wereld.

Ik hoop van harte dat dit rapport, dat een aantal concrete oplossingsrichtingen aanreikt aan zowel hoger onderwijsinstellingen, werkgevers, studenten en afgestudeerden als aan de overheid, de basis kan vormen voor het dichterbij brengen van ambities en realisatiekracht! Ik wens u veel inspiratie en succes. Ook vanuit onze rol als werkgever wil ING hier graag een bijdrage aan leveren en onze ervaringen met u delen.

Ceel ElemansSectormanager Public SectorING [email protected] 54 78 82 83

4

Colofon 2

Voorwoord 3

Inhoudsopgave 4

Management samenvatting 6

1. Complexe relatie onderwijs- en arbeidsmarkt en rol overheid 7 - Onderwijs- en arbeidsmarkt opereren binnen een complex en dynamisch systeem 8 - Toenemend kennistekort op flexibiliserende arbeidsmarkt 9 - Door technologische ontwikkelingen stijgt de vraag naar hoger opgeleiden 10 - Internationalisering dwingt tot kennisintensivering 11

2. Discrepantie op de arbeidsmarkt tussen aanbod en vraag 12 - Verschillende ontwikkelsnelheden en arbeidsmarktdynamiek leiden tot overschot aan generalisten 13 - Kwantitatieve frictie op arbeidsmarkt door tekort aan specialisten en overschot aan generalisten 14 - Kwalitatieve frictie tussen opgedane en benodigde kennis 15

3. Vier actiepunten voor hoger onderwijsinstellingen 16 - Actiepunt 1: interne kwaliteitsverbeteringen 17 - Actiepunt 2: juiste student op juiste plek 18 - Actiepunt 3: actief contact onderhouden met afgestudeerden 19 - Actiepunt 4: zie werkgever meer als partner 19

Inhoudsopgave

5

4. Actiepunten voor studenten en afgestudeerden: Neem regie over eigen studie en toekomst 20

5. Vier actiepunten voor werkgevers 21 - Actiepunt 1: Opleidingsniveau beter laten aansluiten op functieprofielen 22 - Actiepunt 2: Actief participeren in hoger onderwijsprogramma’s 22 - Actiepunt 3: Enthousiasmeren en voorlichten van studenten over studies 23 - Actiepunt 4: Realistische verwachtingen hebben van kennis en kunde afgestudeerden 23

6. Actiepunt overheid 24 - Actiepunt overheid: kaderstellend en faciliterend op verschillende niveaus 25

Bijlage: - Met dank aan 26 - Disclamer 27

InhoudsopgaveVervolg

6

Managementsamenvatting

Vermindering van de fricties tussen onderwijsaanbod en arbeidsmarktvraag door actieve wederzijdse betrokkenheid van alle partijenDe context waarin de onderwijs- en de arbeidsmarkt opereren is complex en dynamisch. Partijen bevinden zich in toenemende mate in een internationale omgeving die continu verandert door onder andere demografische, economische en sociaal culturele ontwikkelingen. Daarnaast kennen de onderwijs- en de arbeidsmarkt verschillende ontwikkelsnelheden. Hierdoor bestaan er enige discrepanties binnen de aansluiting tussen hoger onderwijs- en de arbeidsmarkt. Zo kent de arbeidsmarkt overschotten aan generalisten met een gedrag en maatschappij en economie gerelateerde achtergrond terwijl

er tekorten zijn aan specialisten zoals technisch geschoolden. Daarnaast bestaat er een frictie tussen de opgedane kennis en de benodigde kennis. Het hoger onderwijs verwacht dat de werkgever de benodigde werkkennis bijschaaft, terwijl de werkgever het schaap met de vijf poten verwacht. Het systeem waarin het hoger onderwijs- en de arbeidsmarkt opereren staat inherent aan inefficiënties die met name worden veroorzaakt door de sterk verschillende ontwikkelsnelheden binnen de onderwijs en arbeidsmarkt. Maar deze fricties kunnen worden verminderd door actieve betrokkenheid van alle partijen: hoger onderwijsinstellingen, studenten en afgestudeerden, werkgevers en de overheid.

Hoger onderwijsinstellingen kunnen de aansluiting tussen onderwijs- en arbeidsmarkt verbeteren door:1. de interne kwaliteit van onderwijsprogramma’s te

verbeteren;2. voorlichting, matchinggesprekken en selectie de

juiste student op de juiste plek te krijgen;3. actief contact met afgestudeerden te onderhouden;4. werkgevers als actieve partners in

onderwijsprogramma te betrekken.

Dit vraagt van studenten dat zij:1. voldoende tijd nemen voor studievoorlichting;2. tijdens de studie kritisch blijven op kwaliteit van het

onderwijsprogramma en docenten;3. op de hoogte zijn en blijven van excellentietrajecten;4. het bedrijfsleven actief betrekken bij de studie;5. als afgestudeerden de regie voeren over hun eigen

employability.

Werkgevers kunnen de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt verbeteren door:1. het gevraagd opleidingsniveau beter te laten

aansluiten op functieprofielen; 2. actief te participeren in onderwijsprogramma’s; 3. studenten te enthousiasmeren en voorlichten over

studies; 4. realistische verwachtingen te hebben van kennis en

kunde van afgestudeerden.

Dit vraagt van de overheid om:1. kaderstellend op te treden. Dit biedt hoger

onderwijsinstellingen de ruimte om te excelleren, zich te onderscheiden en te experimenteren;

2. het hoger onderwijs meer te financieren op basis van prestaties;

3. gericht specifieke basiskennis te faciliteren vanaf het basisonderwijs

Naam brochure Maand 0

Een uitleg voor het maken van de gra�ekenstaat op laag 2

Afgestudeerden(aanbod)

Hbo en woinstellingen(aanbod)

ArbeidsmarktOnderwijsmarkt

Werkgevers(vraag)

Student(vraag)

Overheid(kaderstellend en faciliterend)

7

1. Complexe relatie onderwijs- en arbeidsmarkt en rol overheid

Figuur 1 Complex systeem waarin onderwijs- en arbeidsmarkt opereren

Ontwikkelsnelheid

0 4-5 jaar

Ontwikkelsnelheid

0 ½-1 jaar



Onderwijsmarkt ArbeidsmarktWerkgevers

(vraag)Student(vraag)

Overheid

8

1 Complexe relatie onderwijs- en arbeidsmarkt en rol overheid

Onderwijs- en arbeidsmarkt opereren binnen een complex en dynamisch systeem

Inefficiëntie is inherent aan het systeem...De context waarin de onderwijs- en arbeidsmarkt opereren is complex en dynamisch (figuur 1). Partijen bevinden zich in toenemende mate in een internationale omgeving die continu verandert door economische, technologische, demografische en sociaal-culturele ontwikkelingen. Deze complexiteit en turbulentie verstoren de aansluiting tussen onderwijs- en arbeidsmarkt en zorgen onvermijdelijk voor inefficiënties.

…doordat onderwijs- en arbeidsmarkt verschillende ontwikkelsnelheden kennen…De dynamiek op de onderwijs- en de arbeidsmarkt loopt zeer sterk uiteen. Studies duren gemiddeld vier tot vijf jaar, terwijl veranderingen op de arbeidsmarkt zich op veel kortere termijn, vaak binnen een paar maanden, manifesteren. Na een studie van 4 tot 5 jaar bestaat er een grote kans dat de vraag op de arbeidsmarkt, zowel in kwantitatieve als in kwalitatieve zin, sterk veranderd is. “Doordat het hoger onderwijs hoofdzakelijk met publiekelijke middelen wordt bekostigd en werkgevers diploma’s verwachten van waarde en kwaliteit, zijn onderwijsinstellingen gebonden aan wetten en regelgeving wat maakt dat zij minder snel op trends en ontwikkelingen kunnen reageren dan het bedrijfsleven”. Voor zowel afgestudeerden als werkgevers kunnen verwachtingen en werkelijkheid sterk uiteen kunnen lopen.

…en de focus op toegankelijkheid heeft talent onvoldoende laten excelleren…Binnen het Nederlandse onderwijs gelden drie kernwaarden: toegankelijkheid, kwaliteit en studierendement. De afgelopen decennia heeft de nadruk gelegen op de toegankelijkheid van het onderwijs, waardoor talent onvoldoende de mogelijkheid heeft gehad om te excelleren. Wanneer de focus op één of twee van de drie kernwaarden ligt, gaat dit immers ten koste van de andere kernwaarde(n). Dit wordt ook wel het onderwijstrilemma genoemd (SCP, 2010). Inmiddels lijkt de focus te verschuiven van toegankelijkheid naar kwaliteit en studierendement (figuur 2). Deze verschuiving wordt o.a. veroorzaakt door beperktere overheidsfinanciering en structurele maatschappelijke en economische ontwikkelingen zoals de economische crisis en de daaraan verbonden bezuinigingen van de overheid.

..met een overheid die te maken heeft met korte beleidscycli waardoor de dynamiek binnen het systeem verder toeneemtIn dit ingewikkelde systeem bepaalt en beïnvloedt de overheid met name via wet- en regelgeving het handelen van hoger onderwijsinstellingen, studenten, afgestudeerden en werkgevers. Onderwijsinstellingen geven juist aan dat ze ruimte nodig hebben om te kunnen excelleren, die wordt ingeperkt door hoge regeldruk en kwaliteitseisen. Ten slotte doen de korte beleidscycli van de overheid de dynamiek in het systeem verder toenemen.

Al deze factoren bemoeilijken de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt. De vraag is wat er door de verschillende partijen gedaan kan worden om het systeem efficiënter te maken. Allereerst wordt daartoe gefocust op de omgeving waarin de onderwijs- en arbeidsmarkt opereren.

Figuur 2 Verschuiving binnen onderwijstrilemma

Bron: SCP, 2010 bewerking ING Economisch Bureau 2012



Toegankelijkheid

Kwaliteit Studierendement

9


Toenemend kennistekort op flexibiliserende arbeidsmarkt

Vergrijzing en ontgroening veroorzaken een kennistekort…Komende jaren verlaten de babyboomers de arbeidsmarkt, maar zijn er minder jongeren om hun plekken over te nemen (figuur 3). In de periode 2010-2020 zullen ongeveer 1 miljoen werkende met pensioen gaan. Dit geldt met name voor de sectoren landbouw, transport, industrie en zorg (Panteia, 2012). De uitstroom neemt dus toe, waarmee kennis en ervaring verdwijnt, terwijl vrijkomende vacatures moeilijk te vervullen zijn door de gelijktijdige ontgroening.

… en schaarste op arbeidsmarkt… Daarnaast “zullen arbeidsintensieve sectoren als de zorg, het onderwijs en de publieke sector steeds vaker met arbeidsbesparende technieken gaan werken. Hierdoor vindt een substitutie plaats van arbeidsintensieve functies naar meer technisch georiënteerde functies”. De vraag naar hoger opgeleiden zal per saldo toenemen, terwijl het aantal leerlingen en studenten afneemt. Het lager onderwijs wordt hier dit jaar al mee geconfronteerd, maar vanaf 2020 stagneert ook de groei van het aantal studenten in het hoger onderwijs.

.. gelijktijdig leidt de lagere economische groei…De verwachte schaarste op de arbeidsmarkt zal zijn weerslag hebben op de groeipotentie van sectoren op de Nederlandse economie. De Nederlandse economie heeft tot 2018 te maken met een lagere economische groei van naar verwachting gemiddeld 1-1,5 % per jaar (figuur 4). De komende jaren daalt de werkgelegenheid in de marktsector met gemiddeld ¼% per jaar. Tot 2015 zal de werkloosheid toenemen waarna deze geleidelijk zal afnemen.

…tot een flexibele arbeidsmarktMede door deze ontwikkelingen neemt de flexibiliteit op de arbeidsmarkt verder toe. Het aantal vaste banen daalt, het aantal zzp’ers neemt toe en steeds minder mensen vallen onder een cao (ESB, 2012). “De generatie die de komende jaren de arbeidsmarkt betreedt heeft veel meer te maken met onzekerheid en is, mede daardoor, meer arbeidsmobiel dan voorgaande generaties”. En deze onzekerheid heeft ook invloed op de studiekeuze van studenten.

Figuur 4 Wennen aan lagere groei

Bron: CBS, ING voorspellingen



-4

-2

0

2

4

6

8

10

20202010200019901980197019601950

1 - 1,5%1,6%

3,3%2,2%

4,8%

Wederopbouw Oliecrisis

Economische groei (BBP, in % j.o.j.)

Vredes-dividend

Deceniumhorribilis

Nasleep�nanciële crisis

en eurocrisis

Figuur 3 Demografische druk en bevolkingsprognose

Bron: CBS 2012



0

25

50

75

100 65 jaar en ouder 20 tot 65 jaar 0 tot 20 jaar

20602055205020452040203520302025202020152012



Demogra�sche druk

■ % 0 tot 20 jaar ■ % 20 tot 65 jaar ■ % 65 jaar en ouder _ Demogra�sche druk

Aandeel niet-werkende bevolking t.o.v.het werkende deel van de bevolking

10


Door technologische ontwikkelingen stijgt de vraag naar hoger opgeleiden

Uitdagende en continue ontwikkelingen op het gebied van technologie…Technologische ontwikkelingen volgen elkaar in snel tempo op. Dit vraagt om personeel met een hogere, vaak meer technisch georiënteerde, opleiding dat in staat is de laatste ontwikkelingen op de voet te volgen. Want ‘hoe technischer de maatschappij wordt, hoe meer je met menselijke kennis en vaardigheden het verschil maakt’ (Jacobs, 2010). Dit vraagt echter veel van zowel werkgevers als van hoger onderwijsinstellingen.

…brengen wereldwijde kenniscentra met elkaar in verbinding…Door de ICT-revolutie staan wereldwijde kenniscentra met elkaar in verbinding. Hierdoor kunnen professionals uit alle windstreken kennisdelen en samenwerken. Dat geeft enorme impuls aan innovatie en aan de samenwerking tussen onderwijsinstellingen onderling en met het bedrijfsleven.

…dwingen hoger onderwijsinstellingen om steeds meer onderscheidend te zijn…Daarnaast zorgen ontwikkelingen op het gebied van vrij online beschikbaar lesmateriaal (open educational resources) en serious gaming ervoor dat onderwijsinstellingen zich steeds meer zullen moeten gaan onderscheiden op het gebied van bijvoorbeeld onderwijsprogramma’s, alternatieve lesmethodes en de kwaliteit van de docenten.

…en vragen om een groot aanpassingsvermogen van huidige en toekomstige werknemersKortom technologische ontwikkelingen maken zowel de onderwijs- als de arbeidsmarkt uitdagender. Innovatie en ontwikkelingen volgen elkaar in rap tempo op. Dit vraagt ook om aanpassings- en anticipeervermogen van de huidige en toekomstige werknemers. Hierin is een belangrijke rol voor onderwijsinstellingen weggelegd.

11


Internationalisering dwingt tot kennisintensivering

Internationalisering vergroot de concurrentie…De economie in het algemeen en de Nederlandse economie in het bijzonder internationaliseert: kennis en informatie zijn grenzeloos beschikbaar en samenwerking en concurrentie over de landsgrenzen heen nemen toe. Daarnaast kan de bevolking uit snelgroeiende economieën worden getypeerd als hardwerkend en leergierig, terwijl in Nederland de 6-jes cultuur de boventoon voert.

…maar biedt ook kansen tot het aantrekken van nieuwe kennis…Internationalisering confronteert onderwijsinstellingen met concurrentie van opleidingen buiten de landsgrenzen. Het biedt echter ook kansen tot het aantrekken van kennis uit het buitenland en het stelt ook andere eisen aan werknemers en de invulling van hun loopbanen wat mede veroorzaakt wordt door toenemend contact met buitenlandse collega’s en klanten.

…en wordt tegelijkertijd ook steeds belangrijker binnen de sociaal culturele contextDe samenleving individualiseert en gelijktijdig flexibiliseert de arbeidsmarkt. De invloed van instituties zoals kerken, vakbonden en politieke partijen neemt verder af en wordt vervangen door sociale netwerken, zowel on- als offline. Kennis wordt steeds belangrijker, ook binnen de sociale context. Er wordt van kinderen verwacht dat zij hetzelfde opleidingsniveau of hoger behalen als hun ouders. Daarnaast betreedt vanaf 2020 een compleet nieuwe generatie de arbeidsmarkt: de Z generatie, geboren tussen 1999-2010,: 1. groeit op met innovatieve technieken en interactieve media; 2. heeft moeite met hiërarchische structuren;3. en heeft behoefte aan flexibele leer- en werkomgevingen.

Dit vraagt om een andere manier van leren en stelt andere eisen aan hoger onderwijsinstellingen, maar ook aan werkgevers.

12

2. Discrepantie op de arbeidsmarkt tussen aanbod en vraag

Figuur 5 Arbeidsmarkt discrepanties



OnderwijsmarktWerkgevers


De aansluiting tussen het aanbod en de vraag op dearbeidsmarkt, is niet optimaal, kwantitatief nog kwalitatief.


Onderwijsmarkt

Student(vraag)


Arbeidsmarkt

Aanbod afgestudeerden Vraag werkgevers

Niet opgeleid voor eerste functie

Wo-afgestudeerden zijnconceptuele denkers

Generalisten

Ontwikkelsnelheid van 4-5 jaar

Afgestudeerde past perfectop functie

Doener en schaap met vijf poten

Specialisten

Ontwikkelsnelheid van ½-1 jaar

13

2 Discrepantie op de arbeidsmarkt tussen aanbod en vraag

Verschillende ontwikkelsnelheden en arbeidsmarkt dynamiek leiden tot overschot aan generalisten

Door ‘trage’ ontwikkelsnelheid van het onderwijs kiest student voor generieke studies…Doordat de ontwikkelsnelheid van de onderwijs- en arbeidsmarkt ver uit elkaar liggen zijn studenten geneigd om voor generieke studies te kiezen. Een studie duurt namelijk gemiddeld vier tot vijf jaar en na afronding van de studie kan de arbeidsmarkt of het beroepenveld er compleet anders uitzien. Bedrijven en instellingen zijn een stuk grilliger en veranderbaar dan onderwijsinstellingen. “Onderwijsinstellingen hebben juist met een vertragingsfactor te maken, studenten die met een studie starten zullen pas over vier tot vijf jaar de arbeidsmarkt betreden”.

…wat verder wordt ondersteund door een toenemende dynamiek op de arbeidsmarkt…In hun studiekeuze hebben studenten grofweg de keuze uit beroepsgerichte studies, zoals accountancy en geneeskunde of uit meer generieke studies zoals gedrag en maatschappij gerelateerde studies. Het lijkt er op dat het aantal studenten dat kiest voor een generieke studie toeneemt naarmate de dynamiek en onzekerheid op de arbeidsmarkt toenemen. Op die manier kunnen studenten in uiteenlopende sectoren aan de slag. Consequentie van deze keuze is wel dat de kennis en vaardigheden van deze studenten nooit 100% kunnen aansluiten op de wensen van werkgevers. Bij studies zoals accountancy en geneeskunde is deze discrepantie er niet of nauwelijks (figuur 6).

…wat leidt tot een overschot aan generalistenDe focus op toegankelijkheid in combinatie met de verschuiving naar meer generieke studies heeft geleid tot een overschot op de arbeidsmarkt aan generiek afgestudeerden in bijvoorbeeld economie en communicatie en tot een tekort aan specifiek afgestudeerden in bijvoorbeeld zorg, techniek en onderwijs. Als partijen niet tot concrete acties komen, zullen deze discrepanties op de arbeidsmarkt alleen maar verder toenemen.

Figuur 6 Beroepsgerichte opleidingen versus generieke studies*

* Hoe meer pijlen, hoe hoger het benodigde adaptieve vermogen van afgestudeerden.

Bron: Gebaseerd op interviews, bewerking ING EB 2012.

Accountancy(studie)

Geneeskunde(studie)

Gedrag en maatschappij(studie)

Onderwijsmarkt

Accountantkantoor

Gezondheidszorg

Bouw

Zakelijkedienstverlening

Industrie

Onderwijs

Arbeidsmarktsectoren

14


Kwantitatieve frictie op arbeidsmarkt door tekort aan specialisten en overschot aan generalisten

De werkwijze van hoger onderwijsinstellingen versterkt de tekorten en overschotten op de arbeidsmarkt…In het huidige systeem nemen hoger onderwijsinstellingen “zoveel mogelijk studenten aan zonder te kijken naar mogelijke arbeidsmarktoverschotten of -tekorten”. Deze manier van werken wordt mede veroorzaakt door “de lumpsumfinanciering met de daaraan verbonden perverse prikkels” en heeft de focus teveel op de toegankelijkheid van het onderwijs gelegen. Zo zijn er de laatste jaren veel verschillende nieuwe hbo-opleidingen ontwikkeld die weinig van elkaar verschillen: “wat is nu precies het verschil tussen de studie Media & Informatie management (MIM) en Media en Entertainment Management (MEM)?”. En is het “accreditatieproces voor nieuwe opleidingen en studies eenmalig en wordt deze amper herijkt op de huidige en verwachte arbeidsmarktontwikkelingen”.

…en de komende jaren zullen studenten blijven kiezen voor de generieke studiesDe afgelopen vier jaar kozen hoger opgeleiden massaal voor economie en gedrag & maatschappij gerelateerde studies. Van alle HBO-afgestudeerden had 34% gekozen voor een economie gerelateerde studie, van de WO-afgestudeerden koos 24% voor een gedrag en maatschappij gerelateerde studie. Voor de toekomst worden er volgens OCW geen verschuivingen verwacht in de studiekeuze. Verwacht wordt dat in 2020 het merendeel van de studenten zal kiezen voor economie en gedrag & maatschappij gerelateerde studies. Het grootste gedeelte van de hbo studenten, 39%, zal kiezen voor economie en het merendeel van de wo-studenten, 21%, kiest voor gedrag en maatschappij gerelateerde studies (figuur 7). Terwijl er de komende jaren de grootste tekorten worden verwacht in de bouwnijverheid-, transport- en gezondheidzorg- en industriesector (figuur 8).

Figuur 8 Verwachte tekorten als % werkgelegenheid in 2020 naar sector en grootte klasse

Bron EIM, 2012

Figuur 7 Verwachting verdeling studenten over de verschillende studies

Bron: OCW referentieraming, 2012 Bewerking ING Economisch Bureau 2012.



4%

17%

10%39%

16%

21%

14%

14% 13%11%

10%13%

17%

1% ■ Onderwijs

■ Techniek

■ Gezondheid

■ Economie

■ Gedrag en

Maatschappij

■ Taal en Cultuur

■ Natuur

■ Recht

■ Onderwijs

■ Techniek

■ Gezondheid

■ Economie

■ Gedrag en

Maatschappij

■ Taal en Cultuur



-12% -10% -8% -6% -4% -2% 0%

Bouwnijverheid

Transport

Gezondheids- en welzijnszorg

Industrie en energie

Horeca en persoonlijke diensten

Financiële en zakelijke diensten

Handel en reparatie

Landbouw-1%

-3%

-3%

-4%

Verwachte tekorten

-7%

-10%

-11%

-8%

15


Kwalitatieve frictie tussen opgedane en benodigde kennis

Werkgevers zien weinig aansluiting tussen opgedane en benodigde werkkennis…Er is ook sprake van een kwalitatieve discrepantie. Bedrijven geven vaak aan toch andere verwachtingen te hebben van de kwaliteit van afgestudeerden: “er is weinig aansluiting tussen opgedane studiekennis en benodigde werkkennis” en daarnaast ervaren bedrijven dat “hbo afgestudeerden geen idee hebben welke functies gerelateerd zijn aan hun studie en wat het toekomstige werk zal inhouden”. Onderwijsinstellingen geven aan dit als een verantwoordelijkheid van bedrijven te zien: “Wij leiden studenten niet op voor hun eerste functie. Tijdens deze eerste functie werken afgestudeerden vaak onder hun niveau om in deze eerste functie basisprincipes van het bedrijfsleven te leren”.

…en het hoger onderwijs is weinig praktijkgericht..Werkgevers missen bij wo-afgestudeerden vaak de connectie met het bedrijfsleven “schoolverlaters zijn sterk theoretisch onderlegd en het onderwijs is verder weinig praktijkgericht”. “Universiteiten leiden op tot wetenschappers, maar hoe groot is het percentage dat daar werk in vindt?”. Naast deze gemiste praktijkkennis hebben werkgevers het idee dat de kwaliteit van het hoger onderwijs minder wordt. “Door de lumpsumfinanciering worden normeringen van studenten opgeschroefd, omdat er vanuit subsidies wordt gedacht en niet vanuit kwaliteit”.

…maar om de toppositie te behouden zal de aansluiting tussen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt moeten verbeteren Wanneer vraag en aanbod op de arbeidsmarkt beter op elkaar aansluiten, kan Nederland zich blijven onderscheiden en concurreren met de top economieën van de wereld. Daarom is het belangrijk dat de relatie tussen onderwijs- en arbeidsmarkt wordt versterkt om het onderwijsrendement te vergroten door inefficiënties te verminderen. Onderwijsinstellingen, bedrijven en instellingen, studenten en afgestudeerden èn de overheid hebben daar een eigen rol en verantwoordelijkheid in.

Figuur 9 Benodigde werkcompetenties in 2020

Bron: University of Phoenix Research Institute, 2011. Future work skills 2020

Werkomgevingcompetenties 2020

Hoogdenkniveau

Socialeintelligentie

Aanpassings-vermogen

Crossculturele

vaardigheden

Nieuwemediakunde

Multi-disciplinaire

vaardigheden

Informatie-management

Virtuelesamenwerking

Multi-disciplinaire

vaardigheden

Informatie-management

Virtuelesamenwerking

16

3. Vier actiepunten voor hoger onderwijsinstellingen

Figuur 10


Hbo en woinstellingen

(aanbod)Onderwijsmarkt Arbeidsmarkt

Werkgevers(vraag)

Student(vraag)

Overheid

Interne kwaliteitsverbetering

Juiste student op dejuiste plek

Actief contact onderhouden metafgestudeerden

Werkgevers zien alsonderwijspartners

1

1

2

2

3

3

4

4

17

3 Vier actiepunten voor hoger onderwijsinstellingen

Actiepunt 1: Interne kwaliteitsverbeteringen

Hoger onderwijsinstellingen kunnen de kwaliteit verbeteren door…• generieke en specifieke opleidingen in onderwijsprogramma’s te combineren; • hbo en wo opleidingen onderscheidend te profileren; • basistechniekkennis en specifieke werkcompetenties in het onderwijsprogramma’s te

integreren;• excellente docenten aan te trekken.

…onderwijsprogramma’s in de eerste jaren generiek en vervolgens specialistisch in te richten..Een idee om de aansluiting tussen de opgedane kennis op de onderwijsmarkt en de benodigde kennis op de arbeidsmarkt te vergroten is om de eerste paar jaar van een studieprogramma breed op te zetten. Daarna kunnen studenten in de laatste fase van de studie een specialisatie kiezen. Zo kunnen zij zich eerst breed oriënteren en ontwikkelen en vervolgens specialiseren. Daarmee kan de afgestudeerde aan de slag in verschillende sectoren, maar is specialistisch genoeg zodat “de student weet waartoe hij of zij wordt opgeleid, dit geeft de student zelfvertrouwen”. Met het blijvende onderscheid tussen hbo en wo studies. “Universiteiten moeten onderzoeksgedreven blijven en geen hbo+ instellingen worden”, wo-studenten zijn “conceptuele denkers die complexe vraagstukken en problemen kunnen oplossen”.

…die functiegericht georganiseerd zijn in plaats van beroepsgericht…Dit sluit aan bij de verschuiving van beroepsgericht naar functiegericht eigentijds onderwijs waarin nieuwe onderwijsvormen en -technieken zoals digitale hoorcolleges en simulatiegames ingezet worden. Daarnaast kunnen onderwijsinstellingen verlengde studietrajecten aan afgestudeerden aanbieden “… om op deze manier studenten in een gecontroleerde omgeving praktijkervaring op te laten doen, waarin de onderwijsinstelling zelf ook informatie kan vergaren over de kwaliteit van de studenten”.

…waarin aandacht is voor de ontwikkeling van een sterk adaptief vermogen…Werkgevers hebben behoefte aan dual thinkers: “afgestudeerden met specifieke vakkennis gecombineerd met adequate kennis van techniek”. Om in te kunnen spelen op de complexe en dynamische omgeving waarin ze terecht komen na het afstuderen is het daarnaast belangrijk “dat studenten enerzijds vakkennis opdoen en zich anderzijds competenties eigen maken zoals weerbaarheid, wendbaarheid en lerend vermogen”, de zogenoemde combinatie van “ knowledge, skills and attitudes”. De complexe en dynamische arbeidsmarkt vraagt om een “sterk adaptief vermogen” van afgestudeerden.

…onder begeleiding van nieuwsgierige en enthousiaste docentenOm de kwaliteit van het onderwijsprogramma te verhogen zijn nieuwsgierige docenten nodig die hun programma blijven aanpassen aan de laatste ontwikkelingen. “Wij trekken een hoge kwaliteit van docenten aan die nieuwsgierig zijn en zich blijven ontwikkelen op het gebied van hun specialisatie”. Goede docenten trekken namelijk gemotiveerde studenten aan en vice versa. Enthousiaste en nieuwsgierige docenten betrekken werkgevers bij het onderwijs en onderhouden intensieve contacten met bedrijven en instellingen. Ook door regelmatige docentenstages kan de aansluiting met de praktijk worden geïntensiveerd.

18


Actiepunt 2: Juiste student op juiste plek

Betere aansluiting op arbeidsmarkt door de juiste student de juiste studie te laten volgen…De output van de onderwijsmarkt kan beter aansluiten op de arbeidsmarktvraag door voldoende aandacht te hebben en focus om studenten op de juiste plek te krijgen. Dit kan beter worden gewaarborgd door (1) studenten goed voor te lichten; (2) matchingsgesprekken te voeren; (3) studenten te selecteren op basis van hun motivatie en cijfers.

…door de student actief voor te lichten…De voorlichting van studenten start al op het voortgezet onderwijs, door gesprekken met decanen en bliksemstages. “Hoger onderwijsinstellingen doen er goed aan om actief contact te onderhouden met decanen uit het voortgezet onderwijs”. Laat studenten zich ook zo vroeg mogelijk inschrijven, vóór 1 mei bijvoorbeeld: “in die periode van mei tot en met oktober kunnen zij dan nog worden voorgelicht over hun studiekeuze en de verwachtingen worden besproken”. Ook moet er tijdens deze voorlichting voldoende aandacht zijn “voor de relatie tussen de studie en het bedrijfsleven: wat kun je met deze studie als je bent afgestudeerd?”. Wat levert deze studie op en wat zijn de realistische baanperspectieven die gekoppeld zijn aan deze studie? Voor een goed studierendement doen onderwijsinstellingen er goed aan studenten blijvend voor te lichten over “mogelijkheden op het gebied van honoursprogramma’s en excellentietrajecten”.

…via matchinggesprekken de verwachtingen te managen…Naast voorlichting van studenten, liggen er kansen in het voeren van matchinggesprekken. Dit is een actieve methode om de verwachtingen van beide partijen te managen. “Door matchingsgesprekken te voeren met studenten kan worden getoetst of de verwachtingen van de student met betrekking tot de studie overeenkomen met de werkelijkheid”. Hierdoor kan de onderwijsinstelling meer sturend optreden en de studie-uitval verkleinen. Hbo- en wo-instellingen kennen een studie-uitval van respectievelijk 21,3% en 22,7% na 3 jaar studeren (HBO monitor en WO monitor, 2012).

… en studenten te selecteren op basis van hun motivatie en cijfersEen aantal gesprekspartners gaf aan dat de vrije keuze en toegankelijkheid van het onderwijs van groot belang is: “het is belangrijk dat studenten hun studiekeuzevrijheid behouden, wel moet er meer aandacht zijn voor voorlichting, en realistische baanperspectieven”. Toch gaven anderen aan dat selectie noodzakelijk is om de aansluiting tussen het hoger onderwijsaanbod en de vraag van werkgevers op de arbeidsmarkt te verbeteren. De bepalende factoren in de selectie van studenten zouden dan moeten zijn: “motivatie van de student en het gemiddelde cijfer van het voortgezet onderwijs”. Op deze manier kan de kwaliteit beter worden gegarandeerd, want de gesprekspartners gaven aan: “Liever een kleine groep studenten die benadeeld wordt dan een grote groep die wordt opgeleid tot werkloze”. Dit is ook de sociale rol die zij hebben: “betrokken zijn bij de toekomst van de studenten”.

Box 1 CEMS onderwijsprogramma Rotterdam School of Management Erasmus Universiteit

CEMS is een wereldwijd wo-onderwijsprogramma waarin 28 academische instellingen een strategische alliantie zijn aangegaan om de standaard te zetten van excellentie in Masters in Management. Deze academische instellingen werken samen met 70 corporate partners en 4 NGO’s die intensief meewerken aan het onderwijsprogramma. Alleen de beste studenten worden voor deze studie toegelaten, wat ook weer de beste docenten aantrekt. Deze studenten worden geselecteerd op basis van hun cijferlijst en motivatie. Het succes van dit programma blijkt uit het feit dat deze al jaren in de top 3 van de Global Financial Times Ranking te vinden is.

19


Actiepunt 3:Actief contact onderhouden met afgestudeerden


Actiepunt 4:Zie werkgever meer als partner

Krijg via afgestudeerden feedback op de studiekwaliteit…Het terugkoppelen van de ervaring van afgestudeerden met de confrontatie op de arbeidsmarkt kan van grote waarde zijn voor kwaliteitsverbeteringen van het onderwijsprogramma door bijvoorbeeld “in kaart te brengen in welke sectoren deze studenten terechtkomen en wat ze hebben gemist aan kennis en kunde”. Op deze manier kunnen praktijkgerichte aanpassingen aan het onderwijsprogramma worden doorgevoerd op basis van hun feedback.

…en bied afgestudeerden de kans om kennis bij te schavenIntensief contact met afgestudeerden biedt ook kansen om ze uit te nodigen voor terugkomdagen. “Dit is een soort garantieregeling voor afgestudeerden om op deze manier de gemiste kennis bij te spijkeren”. Hiermee wordt de aansluiting van de afgestudeerden op de arbeidsmarkt vergroot en het faciliteert afgestudeerden om gebruik te maken van hun Alumni-netwerk.

Breng theorie en praktijk dichter bij elkaar via werkgevers…Door werkgevers actief te betrekken bij het onderwijsprogramma kunnen zij “kennis en ervaring uit de praktijk halen”. Dit betekent dat onderwijsinstellingen bedrijven de ruimte moeten geven om toevoegingen aan het onderwijsprogramma te kunnen doen en een actieve rol geven in het onderwijzen van studenten. Zo komen theorie en praktijk dichter bij elkaar en hebben onderwijsinstellingen beter zicht op de ontwikkelingen binnen het bedrijfsleven en op de arbeidsmarkt.

…en werkgevers kunnen feedback geven op onderwijsDaarnaast kunnen onderwijsinstellingen feedback ontvangen van werkgevers over de kwaliteit van hun afgestudeerde studenten: “aan welke kennis en kunde heeft het bedrijf wat gehad en wat werd er gemist?”. Ook is er een wereld te winnen wat betreft voorlichting aan werkgevers op het gebied van “het begrijpelijk maken welke kennis en kunde studenten bezitten na het afronden van de studie en waar deze studenten het beste voor in kunnen worden gezet”.

20

4. Actiepunten voor studenten en afgestudeerden: Neem regie over eigen studie en toekomst

Neem voldoende tijd voor de studievoorlichting…Studenten moeten voldoende tijd uittrekken om tot een weloverwogen studiekeuze te komen zodat verwachtingen en realiteit beter overeenkomen. De studiekeuze zou vooral gericht moeten zijn op een beoogde functie: “een studie beslaat maar 10% van de gehele carrière van studenten”, en minder op welke studie zij interessant of leuk zouden vinden. Daarbij speelt een rol of de vakken uitdagend zijn en de studiecultuur van de instelling bij de student zelf past. Naast het advies van onderwijsinstelling zou de student ook zijn licht moeten opsteken bij studenten, afgestudeerden en potentiële werkgevers. Op die manier kan de student een meer genuanceerd beeld krijgen van baaninhoud, en -perspectieven.

…blijf kritisch op kwaliteit van het onderwijsprogramma en docenten...Na de studiekeuze heeft de student ook een actieve rol in de aansluiting tussen onderwijs- en arbeidsmarkt. Wees kritisch op het onderwijsprogramma en de kwaliteit van docenten. Zoek uit welke mogelijkheden de onderwijsinstelling biedt naast het curriculum. Worden er excellentietrajecten of honoursprogramma’s aangeboden en welke van deze programma’s vinden mogelijke toekomstige werkgevers van toegevoegde waarde? “Werkgevers willen vaak zien dat studenten zich zelf hebben uitgedaagd, in zowel vak- als programmakeuze”. De visie van werkgevers op wat zij belangrijk vinden aan kennis, kunde en kwaliteiten verandert van tijd tot tijd en het is daarom belangrijk om hen bij deze keuze te betrekken.

...betrek tijdens de studie zoveel mogelijk de praktijk…Daarnaast kunnen studenten, naast de onderwijsinstelling, ook de praktijk actief betrekken bij hun studie door stage te lopen, meewerkdagen te organiseren bij werkgevers en actief contact te houden met recruiters. Studenten zullen zich ook tijdens hun studie actief op de arbeidsmarkt moeten blijven oriënteren. “Studenten kunnen zelf actief de praktijk bij hun studie betrekken door stage te lopen of een scriptie in opdracht van een bedrijf te schrijven”.

…en na de studie kunnen afgestudeerden hun aansluiting op de arbeidsmarkt verder verbeterenWanneer een afgestudeerde student de arbeidsmarkt betreedt kan de aansluiting op de arbeidsmarkt nog steeds worden verbeterd door de employability te verhogen. Deze kan worden verhoogd door opzoek te gaan naar nieuwe kennis en op de hoogte te zijn over wat er in de sector speelt. Wat zijn de nieuwste ontwikkelingen en trends en hoe kan dit worden doorvertaald in een functie? En als starter is er nog een rol weggelegd in de optimalisatie tussen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt: blijf altijd opzoek naar nieuwe uitdagingen ook binnen de huidige functie, breid de functie uit en vraag om nieuwe uitdagende taken. Dit is zeker belangrijk in de huidige dynamische en zeer conjunctuurgevoelige arbeidsmarkt.

21

5. Vier actiepunten werkgevers

Figuur 11



Onderwijsmarkt ArbeidsmarktWerkgevers


Overheid

Gevraagd opleidingsniveau beter laten aansluiten opfunctiepro�elen

Actief participeren in hogeronderwijsprogramma’s

Enthousiasmeren voor en voorlichten van studenten over studies

Realistische verwachtingen hebben van kennis en kunde afgestudeerden

1

1

2

2

3

3

4

4

22

5 Vier actiepunten voor werkgevers

Actiepunt 1: Opleidingsniveau beter laten aansluiten op functieprofielen


Actiepunt 2: Actief participeren in hoger onderwijsprogramma’s

Maak onderscheid in de functieprofielen voor hbo- en wo-afgestudeerden… Het is van belang dat “werkgevers de functieprofielen goed laten aansluiten op vooropleiding en kennis van de kandidaten”. Wanneer werkgevers het verschil tussen hbo en wo voor ogen houden bij het opstellen van functieprofielen en beseffen dat “wo’ers geen hbo-plussers zijn”, maar “out of the box denkers, met een onderzoekersgeest die conceptueel gedreven is”, kan er optimaal gebruik worden gemaakt van de kennis en kunde die afgestudeerden bezitten. Op deze manier wordt vermeden dat een “afgestudeerde wo’er een praktijkgerichte marketingfunctie uitoefent” of dat wo’ers worden gezien als weinig praktijkgericht.

…daarnaast is er behoefte aan flexibele functiesDaarnaast is er behoefte aan “flexibele functies en contracten, zodat mensen gaan werken gezien hun specifieke competenties en op deze manier ook taken krijgen”. Werkgevers en schoolverlaters zijn steeds meer functiegericht en steeds minder beroepsgericht. Naast de onzekere economische omstandigheden en demografische ontwikkelingen komt dit door een nieuwe generatie die de komende jaren de arbeidsmarkt betreedt met andere wensen en verwachtingen dan voorgaande generaties.

Box 2 ICT Fontys Hogeschool Partners in Education

ICT Fontys Hogeschool biedt een brede bachelor opleiding, HBO-ICT, die flexibel inspeelt op nieuwe ontwikkelingen en uitdagingen in de dynamische ICT-wereld. De inhoud van de opleiding en de koppeling met de praktijk wordt actueel gehouden door intensief samen te werken met ruim 40 gerenommeerde ICT bedrijven, de ‘partners in Education”. De docenten zijn verdeeld over vier teams en verantwoordelijk voor de ‘tradtionele’ onderwijsaspecten, terwijl werkgevers verantwoordelijk zijn voor het bijbrengen van de laatste trends en ontwikkelingen vanuit de praktijk.

Actieve betrokkenheid van werkgevers nodig… Wanneer werkgevers op allerlei niveaus en op uiteenlopende wijzen actief betrokken zijn bij onderwijsinstellingen, kunnen zij de aansluiting vergroten. “Werkgevers mogen kritischer zijn en aangeven aan onderwijsinstellingen wanneer zij merken dat er weinig met hun feedback en suggesties wordt gedaan”.

…zoals een actieve rol in onderwijsprogramma’s…Daarnaast kunnen werkgevers er voor zorgen dat het onderwijsprogramma aansluit op de praktijk zodat studenten de juiste kennis en kunde op doen. Actieve participatie in regionale kennisinstituten kan dit bevorderen. Een goed voorbeeld hiervan is het Partners in Education initiatief van ICT Fontys Hogeschool (zie box 2). Daarnaast kan het bedrijfsleven afspraken maken met onderwijsinstellingen over “het bieden van bepaalde programma’s en het aantal studenten dat deze studie succesvol af moet ronden”. Wanneer werkgevers continuïteit kunnen bieden in hun stage-opdrachten voor studenten van een specifieke studie “kunnen onderwijsinstellingen terugkoppeling ontvangen over de kwaliteit van deze studenten”.

…en het onderwijs actief betrekken in het oplossen van bedrijfsvraagstukkenOok kunnen werkgevers onderwijsinstellingen betrekken bij het oplossen van bedrijfsvraagstukken. Op deze manier doen studenten de juiste praktijk ervaring op en kunnen werkgevers gebruik maken van vernieuwende en innovatieve ideeën. “In innovatielabs kunnen studenten in een gecontroleerde setting praktijkervaring op doen en mkb-bedrijven kunnen gebruik maken van de faciliteiten van de innovatielabs”. Voor bedrijven en instellingen biedt deze plek extra kansen om te innoveren en voor het hoger onderwijs is dit de kans om een effectievere brug te slaan tussen theorie en de praktijk.

23


Actiepunt 3:Enthousiasmeren en voorlichten van studenten over studies


Actiepunt 4: Realistische verwachtingen hebben van kennis en kunde afgestudeerden

Werkgevers, laat zien welke kennis en kunde studenten nodig hebben…Werkgevers hebben “een belangrijke rol in het laten zien wat het werken in het bedrijf of instelling precies inhoudt en welke kennis hiervoor vereist is”. Op die manier krijgen studenten meer inzicht in wat er met verschillende studies kan worden bereikt. Er is dus een actieve rol weggelegd voor werkgevers “om studenten voor bepaalde studies te enthousiasmeren” en om studenten verder te laten kijken dan alleen naar de populaire studies want “studenten hebben vaak geen realistisch beeld van wat er met een bepaalde studie kan worden bereikt”.

…zodat studenten hier tijdig op kunnen anticiperen Wanneer werkgevers “tijdig hun wensen en behoeften terugkoppelen op het gebied van kennis en kunde van studenten”, kunnen studenten hier op anticiperen wat betreft hun vakkeuze en onderwijsprogramma. Daarnaast ligt er nog een kans in het organiseren van vervolgtrajecten na de studie. En om studenten voor te lichten over de mogelijkheid tot het volgen van traineeships om op deze manier de aansluiting op de arbeidsmarkt te verhogen (Box 3).

Box 3 IT management traineeships

Akzonobel, Stork, DNB hebben een nieuw IT management traineeship gestart gericht op high potentials om de behoefte aan managers die bruggen kunnen slaan tussen IT en andere afdelingen te vervullen. Door mensen intern op te leiden die op het snijvlak van bedrijfseconomie en informatiemanagement kunnen opereren. Want er zal altijd een discrepantie blijven bestaan tussen wat net afgestudeerden kunnen en wat werkgevers van hen verwachten.

Verwacht niet het schaap met vijf poten…Werkgevers moeten realistisch zijn in hun verwachtingen van de kennis en kunde van afgestudeerden. Die lijken vaak niet te stroken met de werkelijkheid: “bedrijven en instellingen verwachten het schaap met vijf poten dat direct aan de slag kan”. Zeker bij de meer functiegerichte afgestudeerden zijn dat onrealistisch hoge eisen. Naarmate functies en opleidingen minder beroepsmatig worden, zullen werkgevers, bij voorkeur in samenwerking met de onderwijsinstelling, afgestudeerden meer moeten inwerken.

…maar werk afgestudeerden voldoende inZet als werkgever een vervolgtraject op samen met een onderwijsinstelling om afgestudeerden naast het nieuwe werk binnen 6 maanden de benodigde kennis en kunde op te laten doen die alleen in de praktijk te leren is. Maak er gebruik van dat afgestudeerden net een studie hebben afgerond en zeer leergierig zijn. Vooral in de eerste 6 maanden hebben zij een functiegerichte training nodig die als fundament kan fungeren voor de toekomst. Het bindt de afgestudeerden aan de werkgever en vergroot hun betrokkenheid.

24

6. Actiepunt overheid

Figuur 12





ArbeidsmarktOnderwijsmarkt

Werkgevers(vraag)

Student(vraag)


25

6 Actiepunt overheid

Actiepunt overheid: kaderstellend en faciliterend op verschillende niveaus

Door kaderstellend op te treden…In het wegnemen van fricties op de arbeidsmarkt is ook een rol weggelegd voor de overheid. Met name in “het kaders stellen zoals het topsectorenbeleid en actieplan leraar 2020 en het Techniekpact 2020”. Zowel onderwijsinstellingen als bedrijven en instellingen gaven aan dat de overheid een stap terug zou moeten zetten zodat onderwijsinstellingen zich kunnen onderscheiden als topinstelling. “Dit is niet mogelijk met alle regelgeving en kwaliteitseisen. Hierdoor kunnen onderwijsinstellingen alleen maar de gemiddelde kwaliteit nastreven”. Er is behoefte aan “een overheid die structuur biedt en de kwaliteit bewaakt en onderwijsinstellingen de ruimte biedt om te experimenteren en op verschillende manieren invulling te geven aan de eisen die aan onderwijs worden gesteld”. Op deze manier wordt de sector meer uitgedaagd om zich te onderscheiden.

…en aandacht te hebben voor een gefundeerd basisprogramma al vanaf het basisonderwijs..Daarnaast is de voorkennis van studenten voor hoger onderwijsinstellingen belangrijk. Deze kennis wordt al opgebouwd tijdens het basisonderwijs en beïnvloedt de vervolgstudies en de uiteindelijke functie binnen het bedrijfsleven, ook wel het piramide effect van het onderwijs genoemd. Wanneer de overheid meer investeert in de kwaliteit van het basisprogramma, al vanaf het basisonderwijs, dan hebben hoger onderwijsinstellingen en uiteindelijk de werkgevers en afgestudeerden hier baat bij (figuur 13).

…met prestatiegebonden financiering, en een kaderstellende én faciliterende overheid krijgt het hoger onderwijs de ruimte om te excellerenWanneer de bekostiging van het hoger onderwijs meer prestatiegebonden wordt, zal dit een impuls geven aan excellentie gedreven onderwijs. De huidige lumpsumfinanciering geeft daarvoor onvoldoende prikkels en is meer gericht op kwantiteit dan kwaliteit. Een kaderstellende en faciliterende overheid die initiatieven ondersteunt zoals die van de Amsterdam Economic Board, box 4, geeft het hoger onderwijs de ruimte om te excelleren.

Box 4 Amsterdam Economic Board

In de metropoolregio Amsterdam hebben de belangrijkste partijen die de potentie van de regio moeten versterken om (inter)nationaal een voortrekkersrol te spelen verenigd in de Amsterdam Economic Board. Dit zijn de overheid, werkgevers en kennisinstellingen. Gezamenlijk nemen zij de verantwoordelijkheid voor de versterking van de regionale economie. Topondernemers, bestuurders en vertegenwoordigers van kennisinstituten vormen de Board. De burgemeester van Amsterdam is de voorzitter. De ambitie van de metropoolregio Amsterdam is om in 2020 tot de kopgroep van Europese steden te behoren die als global gateway de economische hotspots van Europa zijn. De Amsterdam Economic Board draagt hieraan bij door samenwerking, groei en innovatie te bevorderen.

Figuur 13 Het piramide effect van het onderwijs

Bron: Op basis van interviewgesprekken, bewerking ING Economisch Bureau 2012



Werkgevers

Mbo, hbo, wo

Voortgezet onderwijs

Basisonderwijs

26

Bijlage

Met dank aan

Eric Waarts en Frieda Franke Rotterdam School of Management Erasmus UniversityHas Bakker ICT~OfficeAd Vissers Fontys Hogeschool ICTSimone de Bruijn Landelijke Studenten VakbondRoeland Smits en Boudewijn Grievink HBO-raadCees Welten, Marc de Meij en Martijn Otker WeltenWillie Berentsen en Rien Smit FME-CWMSijbolt Noorda VSNUPhilippe Lardenoije AdeccoEline Pinkse-Oversier KPNRon Bormans Hogeschool RotterdamJan Tol, Arjen van den Akker, Renate Teeuwissen en Jiskje Veenstra Hogeschool van Amsterdam (HES) Marco Leijenhorst AchmeaWessel Haytink VUmcGusta Timmermans ING HRRichard Defourny CAOPAnne Flierman Universiteit TwenteLouise Gunning HvA en UvARené Smit VU

27

DisclaimerDe informatie in dit rapport geeft de persoonlijke mening weer van de analist(en) en geen enkel deel van de beloning van de analist(en) was, is, of zal direct of indirect gerelateerd zijn aan het opnemen van specifieke aanbevelingen of meningen in dit rapport. De analisten die aan deze publicatie hebben bijgedragen voldoen allen aan de vereisten zoals gesteld door hun nationale toezichthouders aan de uitoefening van hun vak. Deze publicatie is opgesteld namens ING Bank N.V., gevestigd te Amsterdam en slechts bedoeld ter informatie van haar cliënten. ING Bank N.V. is onderdeel van ING Groep N.V. Deze publicatie is geen beleggingsaanbeveling noch een aanbieding of uitnodiging tot koop of verkoop van enig financieel instrument. ING Bank N.V. betrekt haar informatie van betrouwbaar geachte bronnen en heeft alle mogelijk zorg betracht om er voor te zorgen dat ten tijde van de publicatie de informatie waarop zij haar visie in dit rapport heeft gebaseerd niet onjuist of misleidend is. ING Bank N.V. geeft geen garantie dat de door haar gebruikte informatie accuraat of compleet is. De informatie in dit rapport kan gewijzigd worden zonder enige vorm van aankondiging. ING Bank N.V. noch één of meer van haar directeuren of werknemers aanvaardt enige aansprakelijkheid voor enig direct of indirect verlies of schade voortkomend uit het gebruik van (de inhoud van) deze publicatie alsmede voor druk- en zetfouten in deze publicatie. Auteursrecht en rechten ter bescherming van gegevensbestanden zijn van toepassing op deze publicatie. Overneming van gegevens uit deze publicatie is toegestaan, mits de bron wordt vermeld. In Nederland is ING Bank N.V. geregistreerd bij en staat onder toezicht van De Nederlandsche Bank en de Autoriteit Financiële Markten.

De tekst is afgesloten op 24 januari 2013.

Documents

Hoger onderwijs en arbeidsmarkt - ing.nl · 1. Complexe relatie onderwijs- en arbeidsmarkt en rol overheid 7 - Onderwijs- en arbeidsmarkt opereren binnen een complex en dynamisch