VII SEMINAR POLJOPRIVREDNE SAVETODAVNE I STRUČNE

SLUŽBE REPUBLIKE SRBIJE, Zlatibor, 2015. godine

HUMANI NOROVIRUSI – POTENCIJALNA

OPASNOST ZA ZDRAVSTVENU BEZBEDNOST

MALINE I DRUGIH

POLJOPRIVREDNIH PROIZVODA

DR SVETLANA A. PAUNOVIĆ

NOROVIRUSI

Prouzrokovači virusnog gastroenteritisa,

(stomačni grip, trovanje hranom)

Norwalk virus, Norwalk-like virus

SRSV (Small Round Structured Virus)

2002.

Familija - Caliciviridae

Rod - Norovirus

5 genogrupa - G: I, II, III, IV i V

Više genotipova (35) razvrstanih u

različite genogrupe

Sojevi infektivni za ljude – „humani norovirusi” – GI, GII i GIV

Sapovirus, Lagovirus, Vesivirus i Nebovirus

ssRNK

čestice bez lipidnog omotača

27-32 nm

S

I

M

P

T

O

M

I

B

O

L

E

S

T

I

Akutni gastroenteritis osoba svih starosnih

kategorija

Bolest se razvija posle unošenja virusa

i perioda inkubacije u trajanju od 12-48 h

Muka, povraćanje i/ili proliv,

stomačni grčevi

Lagana groznica, glavobolja, bolovi u mišićima

Blago povišena temperature

Bolest najčešće kratko traje 1-3 dana, uprkos jakim simptomima

uglavnom prolazi bez posebnog medicinskog tretmana

Ipak 10% obolelih zahteva hospitalizaciju usled dehidriranosti,

posebno kod dece, starih osoba i osoba sa oslabljenim

imuno-sistemom (4-6 dana)

Do 30% osoba asimptomatični nosioci virusa

„stomačni grip”

Visoka infektivnost

Više puteva širenja

Stabilnost u spoljašnjoj sredini

Otpornost na rutinske metode dezinfekcije,

hlorne preparate koncentracije ispod 1000

ppm

Ograničeno trajanje imuniteta na nekoliko

meseci, ista osoba moze oboleti više puta u

životu

NOROVIRUSI – BITNE KARAKTERISTIKE

ZA BIOLOGIJU I EPIDEMIOLOGIJU

I

N

F

E

K

T

I

V

N

O

S

T

Ekstremno infektivan virus

Minimalna infektivna doza čak samo 10-18 čestica

Virus se izlučuje u stolici i

povraćenom sadržaju zaraženih osoba

Procenjen broj čestica u 1g stolice u akutnoj fazi

bolesti (prva 3 dana) iznosi 100 biliona čeestica,

(5-10 biliona minimalnih infektivnih doza)

PUTEVI ŠIRENJE VIRUSALJUDI-REZERVOAR VIRUSA

Direktni kontakt osoba

Oralno-fekalni put

(usta-stomak-anus)

RUKE

HRANA

VODA

ZAGAĐENE

POVRŠINE

U OKRUŽENJU

VAZDUH

Unošenje lebdećih

čestica

povraćenog sadržaja

Zagađenje

fekalijama

i/ili

povraćenim

materijalom

Kontaminacija u

procesu

proizvodnje,

pakovanja,

skladištenja,

prevoza,

distribucije,

pripreme obroka

STABILNOST VIRUSA U SPOLJAŠNJOJ SREDINI

Otporan na zamrzavanje

Na 4ºC više od 60 dana zadržava infektivnost

Na 20ºC infektivnost zadržava 21-28 dana

Na 37ºC manje od jednog dana infektivan

Otporan izlagaju 60ºC u trajanju od 30 min

Inaktivira se izlaganjem: 1h na t 56ºC

5 min na 70ºC

1 min na 100ºC

Otporan na kratko izlaganje 75% alkoholu

Otporan na klasična dezinfekciona sredstva

KONTROLA VIRUSA

Preventivne mere

Edukacija o načinima nastanka zaraze i kontaminacije virusima

i značaju preventivnih mera kontrole virusa

Promovisanje dobre prakse u primarnoj poljoprivrednoj

proizvodnji, transportu i preradi voća i drugih poljoprivrednih

proizvoda i sprovođenja odgovarajućih higijenskih mera

SPREČAVANJE POJAVE BOLESTI I ŠIRENJA VIRUSA

1. Dobra poljoprivredna praksa = sprečavanje kontaminacija

2. Sprovođenje odgovarajućih higijenskih mera osoblja,

objekata, opreme, radnih površina i transportnih vozila

3. Isključivanje i izolacija obolelih osoba u

cilju eliminacije izvora infekcije i moguće

kontaminacije izlučevinama

(stolicom i povraćeni sadržajem)

DOBRA POLJOPRIVREDNA PRAKSA

= sprečavanje kontaminacija humanim virusima

Izbor lokaliteta/parcele za zasnivanje zasada/primarnu proizvodnju

Izbor čiste, nezagađene vode za navodnjavanje i sprovođenje drugih

procesa u proizvodnji i preradi, izbor načina navodnjavanja

Odgovarajuća zdravstveno bezbedna priprema i primena sredstava

za zaštitu i ishranu bilja

Postojanje odgovarajućeg sanitarnog objekta,

septičke jame locirane tako da ne zagađuje izvore

vode

HIGIJENSKE MERE

Higijena osoblja uključenog u proizvodnju, branje,

transport, preradu i pakovanje proizvoda

Higijena opreme za berbu i preradu

Higijena transportnih sredstava

Higijena potencijalno rizičnih ili vec

kontaminiranih objekata i površina:

kupatila, poljskih/montažnih toaleta, kvaka,

držača za ruke, radnih površina, pribora i posuđa za jelo

PRANJE RUKU

OBAVEZNO:

Svaki put pre početka rada

Odmah posle upotrebe toaleta

Pre pripreme i konzumiranja hrane

Posle rukovanja/kontakta sa bilo kojom vrstom

kontaminiranog materijala

PRANJE RUKU BAR 15-20s

SAPUNOM I TEKUĆOM VODOM

(redukuje 99,9% prenošenje virusa)

RUKE BRISATI PAPIRNIM UBRUSOM

Dopunska dezinfekcija ruku (ne zamenjuje pranje)

sredstvima na bazi alkohola (˃ 70 %), bar 30s

OBAVEZNO:

Održavanje higijene redovnim čiščenjem, pranjem i dezinfekcijom

Pranje i dezinfekcija na mestu koje ne dovodi u opasnost zagađenje

voća, poljoprivrednih proizvoda i voda ispranim materijalom

Pranje deterdžentom, ispiranje čistom vodom, potom dezinfekcija

Održavanje higijene toaleta sredstvima za tu namenu

Dezinfekcija sa preparatima na bazi hlora,

koncentracije 1000-5000 ppm (hipohlorit sveže

pripremljen 1000 ppm, ili hlorni preparati sa

5000 ppm za kućnu upotrebu)

Pranje pribora za jelo odgovarajućim

deterdžentima na temperaturi višoj od 700C,

(obavezno po pojavi obolelih)

HIGIJENA OBJEKATA, OPREME, TRANSPORTNIH

SREDSTAVA, RADNIH POVRŠINA, PRIBORA

Za sve operacije koristitu samo čistu nezagađenu vodu

Dobro hlorisanje pijaće vode

Dobro pranje voća i povrća pre konzumiranja

Dobar kanalizacioni sistem/septičke jame na lokacijama

koje ne mogu dovesti do kontaminacije voda

Razvijanje svesti o riziku prenošenja virusa sa obolelih

osoba na voće i druge poljoprivredne proizvode

Prijavljivanje simptoma proliva i povraćanja

Isključivanje obolelih osoba iz procesa rada, povratak

tek 2-3 dana po prestanku simptoma

ZDRAVLJE OSOBLJA UKLJUČENOG U BERBU, TRANSPORT,

PRERADU I PAKOVANJE

DETEKCIJA VIRUSA

U stolici obolelih osoba, u periodu od 3-4 nedelje po infekciji,

maksimalan broj čestica u prvih 2-5 dana

U kontaminiranoj hrani, zahteva odgovarajuće spiranje i

koncentrovanje virusa prilagođeno svakoj vrsti nosioca virusa (u

vodi npr. koncentrovanjem iz 10-100 l vode kroz posebne filtre...)

Klinička dijagnostika:

1. RIDASCREEN Norovirus 3rd Generation,

(r-Biopharm, AG,Darmstadt, Nemačka) serološka detekcija antigena

(negativan rezultat mora biri potvrđen sa RT-PCR)

2. RIDA®GENE Norovirus I & II Real-time RT-PCR

TaqMan-based Real-Time RT-PCR (RT-qPCR), osetljivost i specifičnost

Molekularna detekcija u uzorcima hrane i vode Real-time-RT-PCR je

metoda izbora za Noroviruse

Službeni glasnik RS, br. 80/11

Ministarstvo poljoprivrede, trgovine, šumarstva i vodoprivrede RS, na

osnovu Zakona o bezbednosti hrane (Sl. glasnik RS, broj 41/09), donelo:

PRAVILNIK

o posebnim uslovima higijene ploda maline i kupine u svežem ili

smrznutom stanju u svim fazama prometa

PRAVNA REGULATIVA

... plod maline i kupine ne može da se stavi u promet ako nije bezbedan,

odnosno štetan je zdravlje ljudi i ako nije pogodan za ishranu ljudi...

... a nije bezbedan ako sadrži (pored proizvoda za zaštitu bilja ...koji

prelaze maksimalno dozvoljene količine ostataka...) patogen koji može da

bude štetan po zdravlje ljudi – noroviruse...

Identifikacija i sledljivost svakog lota u proizvodnji, preradi i

prometu

Dokaz o bezbednosti proizvoda u pisanoj formi, overen i potpisan

Laboratorijska analiza

OVLAŠĆENE LABORATORIJE ZA DETEKCIJU NOROVIRUSA

...

Naučni institut za veterinarstvo, Novi Sad

Zavod za javno zdravlje,

Centar za higijenu i humanu ekologiju, Užice ...

Spiranje, koncentrovanje, izolacija RNK, analiza Real-Time-RT-PCR metodom

https://webgate.ec.europa.eu/rasff window/portal/index

EUROPEAN CENTRE FOR EXPERTISE AND RESEARCH ON MICROBIAL AGENTS (CEERAM)

ceeram : Norovirus Outbreak Raspberries - Danish Alert

Norovirus Outbreak : 2011.0136 Norovirus (Norovirus genogroup I & II) in Raspberries (Origin Serbia) via

Sweden - February 2011 https://webgate.ec.europa.eu/rasff-

window/portal/index.cfm?event=notificationDetail&NOTIF_REFERENCE=2011.0136

Products : Frozen Raspberries

Origin : Serbia

Primer: 2011. Alert EC/upozorenje ECo mogućnosti postojanja zaraze Norovirusima zamrznute

maline iz Srbije, rod 2010. god., izvezene u Švedsku, a

na tržištu Danske

U Srbiji

analizom uzoraka vraćene maline u Naučnom institutu za veterinarstvo,

Novi Sad, NISU NAĐENI Norovirusi Real-Time RT-PCR metodom

PLASMAN ROBE NA MEĐUNARODO TRŽIŠTE

https://webgate.ec.europa.eu/rasff