ilham i GÜLER 1151

Hz. Muhammed: Sevgi Peygamberi mı

Adalet Peygamberi mi?

İlhami GÜLER*

Giriş

İbrahimi-monoteist dinin tarihsel olarak cisimleşmiş üç

versiyonu olan Yahudilik, Hıristiyanlık ve İslam' ın T ann tasavvurlarını sırasıyla otoriter-korkutucu, seven ve adil-ralıman olaral( nitelernek

mümkün. Bu üç fralcsiyonun kurucu peygamberlerinin şahsiyetleri ile Tanrı tasavvurları arasında da bir paralelliğin olduğunu söyleyebiliriz. Hz. Musa kızgın, Hz. Davud otoriter bir komutan, Hz. Süleyman ise bir kraldır. Hz. İsa sevgi peygamberidir. Hz. Muhammed'e gelince Kur' an' ın adil ve merhametli Allah' ının sıfadarıyla mücehhezdir.

Yahudilik ve Hıristiyanlığın Tann/peygamber tasavvurlarının

otantildiği, mevsukiyeti T evrat ve İncil' inin mevs1ıkiyetleriyle doğru

oramılıdır. Bu iki kitabın oluşum tarihleri, mitik halk muhayyilesi ile iç içedir. Kur' an' ın mevsukiyetinde ise tarihsel-bilimsel olarak herhangi bir şüphe yoktur.

1. Hıristiyanlık ve Sevgi

Hıristiyan teolojisine göre gerek Baba T ann' nın gerekse Oğul Tanrı'nın (Hz. İsa) temel sıfatlarının sevgi olması "asli günah"

* Prof Dr., Ankara Üniversitesi llahiyat fakültesi, ilhamigııler@hotmail.com.

Hz. Peygamber'in Nübüvvetinin Süresi ve Kapsamı 1 152

dogmasına dayanır. Hz. Adem ve Havva'dan ırsiyetle insanlığa intikal

eden günahlcirlıktan insanlığı kurtarmak için T ann, sevgisinin bir aLımeti olarak Meryem' e hulul ederek (inkarnasyon) Hz. İsa olarak dünyaya gelmiştir. Hz. lsa da insanlığı bu günahtan kurtarmak için bir kefaret olarak kendini feda etmiştir. Bu onun insanlığa olan sevgisinin bir ifadesidir. Böylece "sevgi" teolojik olarak bir dava/din haline

getirilmiştir. Tarihsel olarak Hıristiyanlığın ne kadar sevgi ürettiği ayrı bir tartışma konusudur. Fakat bizim teolojik olarale sormamız gereken

soru sevgının dava/din konusu yapılıp yapılamayacağıdır.

Hırisuyanlıkta sevginin olanaldı olabilmesi için T ann' nın kişi olması

gerektiğini vurgulayan Nietzsche, sevgi ve Hırıstıyanlık ilişkisi

bağlamında şunları söyler: Sevgi, insanın şeyleri en olmadıkları gibi gördüğü durumdur.

Saım gücü en yüksek noktasındadır, aynı zamanda tadılaştıncı

ferahlatıcı güç de. Kişi sevgi içindeyken, başka zamanlarda

dayanabileceğinden çok daha fazlasına dayanır, her şeye katlanır. İş sevgi duyurabilecek bir din icat etmekteydi. Böylelilde kişi, yaşamın

fenalıldarının ötesine geçebilirdi -artık görmezdi bile onları. Sevginin olanaklı olması için Tanrı'nın kişi olması gerekiyordu.1

2. Ahlak/Din ve Sevgi

Nefretin, düşmanlığın karşıtı olarak "sevgi" bir pozitif erdemdir, yani iyidir. Yalnız, sevgi koşulsuz bir erdem değildir. Yani herkes ve her şey sevilmez. Nerede ve hangi koşullarda kimin sevileceği gibi şartlara bağlıdır. Bu hem ahiald anlamda, hem de psikolojik anlamda böyledir.

Bir başka husus da, sevginin bir duygu ve düşünce kökenli erdem olması hasebi ile subjektif oluşudur. İman gibi ilk etapta görülemeyişidir, gizlenebilirliğidir. Neye iman edileceği önemli olduğu gibi, kimin, niçin

sevileceği de önemlidir. Bütün erdemler (faziletler) duyguların ve yöneldiği kişilerin sınırlandmlmasından doğar. Koşulsuz erdem olmaz.

Koşulsuz iman olmadığı gibi, koşulsuz sevgi de olmaz. Dolayısıyla,

Friederich Nietzsche, Deccal, çev. Oruç Aruoba, İstanbul 1995, s. 35-36.

ilham i GÜLER 115 3

koşulsuz olarak sevgi dava ve din konusu da olamaz, olmamalıdır.

Koşulsuz sevginin dava/din haline getirilemeyeceğinin gerekçeleri şöyledir:

1. Her şeyveya her davranış güzel ve iyi değildir. Her şey sevilirse

insandaki beğeni ve estetik duygusu tahrip olmuş demektir. Her davranış sevilirse insandaki ahlaki duygu ve kabiliyer tahrip olmuş

demektir. 2. Erdemler insana onur ve haysiyet vererek onu hayvandan

ayırır, erdemsiz insanların ve davranışların sevilmesi ve hoş görülmesi erdenıleri yıktığı gibi, insanın haysiyet ve onurunun gelişmesini ve

korunmasını da engeller. Allah ve Hz. Muhammed ile insanlar arasındaki "ilişki"

Kur'an'da şöyle ortaya konur: "De ki: Eğer Ailah'ı seviyorsanız, bana

uyun ki Allah da sizi sevsin ve günahlarınızı bağışlasın." (3/31). Dikkat edilirse burada ve başka ayetlerde Hz. Muhammed, mürninler in Allah' a

karşı olan sevgilerini ortaya koymanın pratik yolu olaral( onların

kendisini "sevmelerini" önermiyor. Onları kendilerine itaat etmeye,

uymaya çağırıyor. Hz. Muhammed ile mürninler arasındaki ilişkinin muhtevası nı belirleyen H ucurat suresinin ilk beş ayeti, bu ilişkiyi adab­

ı nıu:işeret ve saygı, ihtiraın üzerine kurar. O hayatta iken pratik

ilişkinin kuralı buydu. Bütün müminlerle evrensel düzlemde ve tarih dışı kurulacak dinsel/ahlaki ilişki ise" örneklik (üsve)" ilişkisidir (60/6).

Bu tespit, o insanlar arasında yaşarken mürninler tarafından

sevilmiyordu anlamına gelmez. Sahabe onunla konuşurken söze "anam

babam sana feda olsun ya res(ılallah" diye başlıyordu. Allah, haddi

aşanları (2/190), fesad çıkaranları (2/205), kafideri (3/32), zalimleri (3/140), hain ve günahkarları (4/107), müsrifleri (6/141),

ınüstekbirleri (16/23), nankörleri (22/31), böbürlenerek küstahlık

yapanları (31/18) sevmez. Buna karşılık, iyilik yapanları-yardım

edenleri (2/195), pişmanlık duyanları (2/222), temizlenenleri (2/222), muttaklleri (3/76), sabredenleri (3/146), Kendisine dayananları

(3/159), adil olanları (5/42) ve kendi davası uğrunda sağlam ve yekpare bir bina gibi kenetlenmiş saflar halinde savaşanları (61 /4) sever. Sevgi

subjektif olduğu için insani düzlemde aldatınanın ve istismarın aracı

Hz. Peygamber'in Nübüvvetinin Süresi ve Kapsamı 1 154

olabilir. Kadın-erkek ilişkilerinde her zaman bunu görebiliriz. İman bağlamında "münafıldık" da bunun gibidir. Sevgi ve imanın tezahürleri olsa da her zaman aranmaz. Sevgiyi hoşgörü (tolerans) erdemiyle karıştırmamak gerekir. Bu ikincisi, beğenmediğimiz, hoşumuza

gitmeyen ve fakat başkalarına da zararlı olmayan fikir ve davranışlara olumsuz tepki vermemedir. Yalnız bu, onlara saygı duyma anlamına

gelmez. Çünkü saygı, beğeni ve doğruluk içeren fıillere karşı duyulur. Koşulsuz sevgi ve hoşgörü umursamazlığın, amaçsızlığın ve insanlan

olumlu yönde değiştirme umutsuzluğunun bir tezahürüdür.

3. Kutlu Doğum ve "Gül Muhammed"

ll Eylül'den sonra Batıda İslam'ın kasıtlı olaral( "terör"le özdeşleştirilmesine tepki olarak Türkiye'de kutlanan "Kutlu Doğum" etkinlikleri giderek "gül" motiftyle Hz. Muhammed'i bir "sevgi

peygamberi" olarak lanse etmeye başladı. Bu meyanda bir sürü kitap çıktı ve sempozyumlar düzenlendi. Gizliden gizliye Hz. Muhammed,

Hz. İsa ile adeta sevgi hususunda yarıştınlmaya başlandı. "Gül" motifinin evrensel olarak sevgiyi ifade ettiği bilinmektedir. Türk

edebiyat tarihinde de Hz. Muhammed'e duyulan sevgi gül ile sembolize edilmiştir. Ancak simgeselliğin alabildiğine arttığı bir dünyada en büyük tehlike, simgelerin muhtevaları unutturarak, örterek, gizleyerek kendilerinin birer put olarak gerçek özlerin yerine ikame olmasıdır. Putçuluğun/paganizmin özü de budur. Hz. İsa'nın T ann' nın yerine geçmesinden sonra, 'Haç' da Hz. İsa' nın yerine geçti. Hz. Muhammed'in sevgiyle özdeşleştirilmesinin problematiğine

girmeden önce belirtmeliyiz ki, bir sürü başka türlü "sevgi"yi de ifade eden "gül"ün -örneğin aşk ile birlikte cinsel ağıdıldı ilişkilerde de erkekler kadınlara genellikle çingenelerin sattığı gül verirler- giderek Hz. Muhammed'in yerine ikame edilebileceği gibi bir tehlike söz konusudur. Evet, Hz. Muhammed çölde bir çiçektir, fakat "çiçek Ahmet" değildir, "çiçekçi gülleri" onu sembolize edemez. Olağanüstü güzel çiçelder açan ve geometrik dikenlerle (zırh) kendini koruyan "kal(tiis" kana.1.timce Hz. Muhammed için daha güzel bir semboldür. Çünkü kaktüsü "koparamazsınız" onunla kimseyi kandıramazsınız.

ilham i GÜLER 115 S

Kaktüs, yaşamı bütün boyutlan ile gerçekçi bir şekilde sembolize eder. Savaş ve barış, sevgi ve adalet, düzen ve kaos, çetinlik ve kolaylık, serdik ve yumuşaldık bir arada ve bir gaye için. Hepsinden önemlisi de çölde açabilmek; gül bahçelerinde, birilerinin "bahçesinde" birilerini

memnun etmek için değil. "Çiçekli kaktüs" metaforu, Hz. Muhammed'le Türklerin "gül" üzerinden kurduğu duygusal, subjektif

sevgi ilişkisi yerine, temeli saygı ve örnekliğe dayanan objektif ve muhtevalı bir ilişkiyi örneldemektedir. Namazı, güzel kokuyu ve kadını seven, anası arpa ekmeği yiyen, içimizden birisi ve bazıları Kur'an'a yansımış "hatalı" Hz. Muhammed, Mide'da gezen, mucizelerle donatılmış, Hz. İsa' nın "kefaret" oluşuna benzer "şefht" yetkisi olan Super Muhammed'den halka daha yakın ve daha sıcaktır.

4. ObjektifBir Dava OlarakAdalet ve Somut Eylem Olarak Rahmet

Kur' an' a baktığımızda Allalı'ın ağırlıklı karakterinin, koşullu

sevgiyi içermelde birlikte adalet ve merhamet olduğunu görürüz. Bu Hz. Muhammed'e de tavsiye edilmiştir. Onun karakteri de böyledir.

Dolayısıyla İslam dediğimiz dava, Hıristiyanlıkta ve tasavvufta olduğu gibi koşulsuz sevgi davası -Gel ne olursan ol yine gel, Yaratılanı severiz yaratandan ötürü- değil; muhtevalı birer ahlaki içerik olan adalet ve merhamet (aksiyon) davasıdır. Adalet ve merhamet, sevgide olduğu gibi subjektif ve gizlenebilir -dolayısıyla da istismara elverişli­

olmadığından objektif, görülebilir, ölçülebilirdir (Adalet terazisi, hukuk, yasa ve yardım, dayanışma). Adalet, Kur'an'da Allah'ın

fiilierinin vasfı ve emri-tavsiyesi olarak ortaya konurken; rahmet Rahman, Rahim, Gafı'ır ve 'Afuvv şeldinde isim-sıfat olarak tezahür eder. Adaletin ne olduğunu biliyoruz. Rahmete gelince, onu sevgi ile karıştırmamak için önce tanımını verelim: Rağıp el-İsfehanl şöyle diyor:

Yoksun olana vermeyi (ihsanı) gerektiren incelik. Bazen mücerret (kalp) inceliği (rildgt) olaral(, bazen de salt "verme" (yardım, iyilik, ihsan) olaral( kullanılır. Allah' ın sıfatı olaral( kullanıldığında

Hz. Peygamber'in Nübüvvetinin Süresi ve Kapsamı 1 156

sadece ihsan anlamına gelir. 2

Burada dild(at edilmesi gereken husus şudur: İnsanlar için söz konusu olduğunda merhametin ister rild(at (incelik) boyutu, isterse ihsan boyutu olsun, her iki halde de hemcinslerimizin içine düşmüş oldukları bir maddi-ınanevi "yoksunluk" durumuna karşı onları

oradan kurtarmak için bir duygu ve eylemi içermesidir. Bu

gösterilebilir, evrensel ve somut bir şeydir. Merhamet de koşulludur. Merhamet gösterİlıneyi hak edecek şey, merhamet edilenin

koşullarıdır. MakuL haklı yoksunluk merhameti meşru kılar. Diğer türlü "merhametten maraz doğar". Koşulsuz merhamet, adalet

ilkesinin altını oyduğu gibi, ahLl.k ile ahlaksızlık arasındalti uçurumu ortadan kaldırır. Merhanıetin genişliği ayrıdır, 'sınırsızlığı' ayrıdır.

Sınırsız merhamet ahlaksızlığın ödüllendirilmesidir.

5. Allah, Hz. Muhammed ve İslam'ın Ortak Niteliği Olarak

Adalet ve Rahmet

a) Allah: Kur'an'da Allah'ın "adil" diye bir ismi-sıfatı geçmez. Ancak, Allah' ın "vaadi doğruluk ve adaletle gerçekleşmiştir." (Gl 115). Kur'an'da Allah'ın ismi olarak geçen "el-Hakk" adil olmayı içeren bir sıfattır. Allah ne bu dünyada, ne de ahirette "kullarına karşı zalim

(zalldm) değildir." (3/182, 8/51, 41 /46). Genel olarak Allah'ın adaletini biz onu insanlara emretmesinden çıkarırız: "Adil olun. O, takvaya daha

ya/andır." (518). "Gerçel< şu ki Allah, adaleti ve iyilik yapmayı (ihsdn),

yakıniara karşı cdmert olmayı emredip, utanç verici ve arsız o!dnı, akıl ve

sağduyuya aykırı o!dnı (münker), azgınlığı ve taşlanlığı yasaklar ... "

(16/90). Allah'ın rahmetiüzerinde durmaya gerek yoktur. Çünkü, daha önce de değindiğimiz gibi Rahman, Rahim, 'Muvv ve Gafur sıfatları Kur'an'da yüzlerce tekrarlanır. "Al!dh rahmetikendine ilke edinmiştir."

(6/ 12).

b) Hz. Muhammed: Allah, Hz. Muhammed' e şöyle diyor: "Eğer onlar arasında bir krırrır verirsen adrıletle karrır ver. Allah adil olrmlrırı

Rağıb ei-İsfehanl, , ei-Mı!fredtit fi ğaribi 'I-Kur'drı, İsranbul 1986, s. 279.

ilham i GÜLER 115 7

bilir." (5/42). Başka bir ayerte de "De ki ... ben adaleti gözetmekle

emrolundum ... " (42/15). O, aynı z..1.manda özgürlük Peygamberi'dir.

"O, onların sırtları na vurulmuş yükü indirip, boyun/arına geçirilmiş

zincirleri çözecektir." (7 /157). O, "müminlere çok düşkün ve onlara karşı

şefkat ve merhametle doludur." (9/128). Hz. Muhammed'in yanında

bulunanlar da kafidere karşı kararlı ve t/zvizsiz, birbirlerine karşı da merhamet doludurlar." (1 0/29).

c) İslam: Evrensel bir dava/din'in en önemli unsuru olarak

adalet Kur'an'da 'adi' ve 'kıst' fiilieriyle ifade edilir. Müminlere her

yerde ve her durumda bütün tarih boyunca yerine getirmeleri gereken

bir sorumluluk olarak vaz edilmiştir. "Allah size emanet edilen şeyleri ehil

olanlara tevdi etmenizi ve her ne zaman insanlar arasında hüküm verecek olursanız, adaletle hükmetmenizi emreder." (4/58). "İnsaf ile hrıkikate

şahitlik yaparak Allah 'rı bağlılığınızda sıkı durun; herhangi bir kimseye karşı neftetiniz, sizi adaletten saptırmasın. Adil olun, bu, Allah 'a karşı sorumluluk bilinci duymaya daha yakındır." (5/8). Merhamete gelince,

sarp yokuşu aşarak imtihanı kazanmanın koşullanndan biri de

insanların birbirlerine "sabrı ve merhameti tavsiye etmektir." (90/ 1 7).

Sonuç

Genel olarak İncillerin koşulsuz sevgiyi savunduğu söylenebilir:

"Ama beni dinleyen sizlere şunu söylüyorum: düşmanlrırınızı sevin, sizden

neftet edeniere iyilik yrıpın. Size lanet edenler için iyilik dileyin, size hakaret edenler için du/z edin, bir yanağınıza tokat atanlara öteki yanağınızı da çevirin ... " (Luka: 6/27-28, Matta: 5/38-48). T anrıyla

insan arasındaki ilişki de genel olarak "sevgi" temeline oturtulur. Bu

konudaYahudi filozof ve teologu Martin Buber şöyle diyor:

Öncelikle Tanrı korkusunu tecrübe etmeden Tanrı sevgisiyle

başlayan bir kişi kendisinin yapmış olduğu bir pum, sevmenin

yeterince kolay olduğu bir Tanrı'yı sever.3

T ann'yla insan arasındaki ilişkiyi adaleti dışiayarak salt sevgi

üzerine oturtmanın dağuracağı salGncalar üzerinde de Fazlur Ralıman

Buher, Martin, Trmrı Tutulması, çev. A. Tüzer, Ankara 2000, s. 51.

Hz. Peygamber'in Nübüvvetinin Süresi ve Kapsamı 1 158

şunları söylüyor: Kendilerinin tamamen Allah'ın "çocukları" (olduldarını) ve

Allah' ın onlara olan sevgisini ifade etmek için kendini feda ettiği

inancını vurgulayan dini ideoloji, insanın ahlaken olgunlaşması

hususunda pek az şey başarmıştır. Evet "çocuklar" gerçekten mahkeme edilmez, onlar özel bir tarzda cezalandırılır. Ancak, insanın takva

meş' alesini tutuşturup aleviendirmesi beldenirken ona hala çocuk muamelesi yapınale alcıl kin mıdır? ihmilld.r bir adam ile çocuk

arasında dağlar kadar fark vardır. Diğer türlü, insan ne zaman olgunlaşacaktır?1

Özetle, Hıristiyanlık sevgıyı gerek Allah-insan ilişkisinde, gerekse insan-insan ilişkisinde dava/din yaparak yanlış yapmıştır. Sevgi bu ilişkilerde olmalı ; ancak subjektif kalmalı. Dava haline getirilecek olan adalet ve merhamettir. Birincisi somuttur, ölçülebilir (terazi); ikincisi ise sadece duygu değil bizzat ihsandır. Tasavvufkoşulsuz sevgiyi dava edinerek Hıristiyanlığa yaldaşmıştır. "Gül Muhammed" söylemleri de Allah'ın, Hz. Muhammed'in ve İslam'ın gerçek davası olan "adalet" talebini gölgelerneye ramalmr.

Fazlurrahman, Ana Konularıyfa Kur'an, çev. A. Açıkgeııç, Ankara 2003, s. 39.