I. DISPOSICIÓNS XERAIS · homes e mulleres. d) Fortalecer as súas capacidades afectivas en todos os ámbitos da personalidade e nas súas relacións coas outras persoas, así como

12.032 DIARIO OFICIAL DE GALICIA Nº 136 � Venres, 13 de xullo de 2007

I. DISPOSICIÓNS XERAIS

CONSELLERÍA DE EDUCACIÓNE ORDENACIÓN UNIVERSITARIA

Decreto 133/2007, do 5 de xullo, polo quese regulan as ensinanzas da educaciónsecundaria obrigatoria na ComunidadeAutónoma de Galicia.

Preámbulo

A Lei orgánica 2/2006, do 3 de maio, de educación,no capítulo III determina que se entende por currícu-lo o conxunto de obxectivos, competencias básicas,contidos, métodos pedagóxicos e criterios de avalia-ción de cada unha das ensinanzas reguladas pola cita-da lei.

Así mesmo, establece que lle corresponde ao Estadofixar os aspectos básicos do currículo en relación aosobxectivos, contidos e criterios de avaliación queconstitúen as ensinanzas mínimas ás que se refire adisposición adicional primeira, punto 2, letra c, da Leiorgánica 8/1985, do 3 de xullo, reguladora do dereitoá educación.

O Real decreto 1631/2006, do 29 de decembro,establece as ensinanzas mínimas correspondentes áeducación secundaria obrigatoria.

A finalidade das ensinanzas mínimas é asegurarunha formación común a todas as alumnas e alumnosdentro do sistema educativo español e garantir a vali-dez dos títulos correspondentes, como indica o artigo6.2º da Lei orgánica 2/2006, do 3 de maio, de educa-ción. A dita formación facilitará a continuidade, pro-gresión e coherencia da aprendizaxe en caso de mobi-lidade xeográfica.

O Estatuto de autonomía de Galicia, no seu artigo31, determina que é competencia plena da Comunida-de Autónoma galega o regulamento e administracióndo ensino en toda a súa extensión, niveis e graos,modalidades e especialidades, sen prexuízo do dispos-to no artigo 27 da Constitución e nas leis orgánicasque, conforme o punto primeiro do seu artigo 81, adesenvolvan.

A Lei orgánica de educación indica que serán asadministracións educativas as que establezan o currí-culo das distintas ensinanzas reguladas pola citada lei,do que formarán parte os aspectos básicos anterior-mente indicados.

Os centros docentes desenvolverán e completarán,se for o caso, o currículo das diferentes etapas e ciclosno uso da súa autonomía, tal e como se recolle no capí-tulo II do título V da Lei orgánica da educación, res-pondendo ao principio de autonomía pedagóxica, deorganización e xestión que a citada lei lles atribúe aoscentros educativos coa finalidade de adecuarse áscaracterísticas e á realidade educativa de cada undeles.

O currículo que se establece neste decreto ten comoobxectivo contribuír ao logro dos principios básicos

desta Lei orgánica de educación que se expresan nopreámbulo e que se resumen en lograr:

* Calidade de educación para todo o alumnado.

* Equidade que garanta a igualdade de oportunida-des.

* Esforzo compartido por todos os compoñentes dacomunidade educativa.

A educación secundaria obrigatoria constitúe, xuntocoa etapa de educación primaria, o ensino básico, queé obrigatorio e gratuíto para todas as persoas.

A educación secundaria obrigatoria debe combinar oprincipio dunha educación común para todo o alumna-do coa atención á diversidade. Porén os centros edu-cativos, no uso da súa autonomía, adoptarán as medi-das organizativas e curriculares que, de forma flexible,se adecuen ás características do seu alumnado.

Na regulación das ensinanzas mínimas ten especialrelevancia a definición das competencias básicas quecomezaron a desenvolverse na etapa anterior, queserán completadas na educación secundaria obrigato-ria e deberán ser alcanzadas por todo o alumnado. Ascompetencias básicas permiten identificar aquelasaprendizaxes que se consideran imprescindibles des-de un enfoque integrador e orientado á aplicación dossaberes adquiridos. O seu logro deberá capacitar ásalumnas e os alumnos para a súa realización persoal,a incorporación satisfactoria á vida adulta e o desen-volvemento dunha aprendizaxe permanente ao longoda vida.

Os obxectivos da educación secundaria obrigatoriadefínense para toda a etapa.

Para cada unha das materias que constitúen o currí-culo fíxanse os obxectivos, as achegas á consecucióndas competencias básicas, os contidos e os criterios deavaliación.

Neste decreto determínanse as competencias bási-cas, o currículo das materias desta etapa educativa, ocadro de distribución horaria, a relación de materiascoas especialidades do profesorado, o proxecto lectorde centro e o plan de introdución das tecnoloxías dainformación e a comunicación, que se publican comoanexos a el coa seguinte numeración:

Anexo I. Competencias básicas.

Anexo II. Currículo das materias desta etapa educa-tiva.

Anexo III. Cadro de distribución horaria.

Anexo IV. Relación de materias coas especialidadesdo profesorado.

Anexo V. Proxecto lector de centro.

Anexo VI. Plan de introdución das tecnoloxías dainformación e a comunicación.

De conformidade co exposto, por proposta da conse-lleira de Educación e Ordenación Universitaria, noexercicio da facultade outorgada polo artigo 34 da Lei

Nº 136 � Venres, 13 de xullo de 2007 12.033DIARIO OFICIAL DE GALICIA

1/1983, do 22 de febreiro, reguladora da Xunta e dasúa Presidencia, modificada pola Lei 11/1988, do 20de outubro, e pola Lei 2/2007, do 28 de marzo, do tra-ballo en igualdade das mulleres de Galicia, oídos osditames do Consello Consultivo e do Consello Escolare logo de deliberación do Consello da Xunta de Gali-cia, na súa reunión do día cinco de xullo de dous milsete,

DISPOÑO:

Artigo 1º.-Obxecto e ámbito de aplicación.

Este decreto ten por obxecto establecer a ordenaciónxeral e o currículo da educación secundaria obrigato-ria, que será de aplicación en todos os centros docen-tes que impartan estas ensinanzas no ámbito territorialda Comunidade Autónoma de Galicia.

Artigo 2º.-Principios xerais.

1. A educación secundaria obrigatoria é unha etapaeducativa que ten carácter obrigatorio e gratuíto. Aeducación secundaria obrigatoria xunto coa educaciónprimaria constitúen a educación básica.

2. A educación secundaria obrigatoria comprendecatro cursos académicos, que se realizarán ordinaria-mente entre os doce e os dezaseis anos de idade.

3. O alumnado incorporarase, con carácter xeral, aoprimeiro curso da educación secundaria obrigatoria,de acordo coas normas de promoción a estas ensinan-zas, unha vez cursada a educación primaria, no anonatural en que cumpran os doce anos de idade, agásnos seguintes supostos:

a) Alumnado que permanecese un ano máis na edu-cación primaria en virtude do establecido nas normasde promoción de ciclo destas ensinanzas.

b) Alumnado con altas capacidades intelectuais aoscales se lles flexibilizase o inicio e/ou a duración daeducación primaria.

c) Alumnado con necesidades educativas especiaisque prolongase a súa escolarización na educación pri-maria en centros ordinarios un ano máis do previsto naalínea a) deste punto 3.

d) Alumnado que se incorpore tardiamente ao siste-ma educativo español, de acordo co establecido nestedecreto.

4. Sen prexuízo do establecido no punto 2, o alum-nado terá dereito, con carácter xeral, a permanecerescolarizado no réxime ordinario cursando esta etapaeducativa ata os dezaoito anos cumpridos no ano enque remate o curso académico.

5. Na educación secundaria obrigatoria prestaraseespecial atención á orientación educativa e profesio-nal do alumnado. O cuarto curso terá carácter orienta-dor, tanto para os estudos postobrigatorios como para aincorporación á vida laboral.

6. A Educación secundaria obrigatoria organízase enmaterias e de acordo cos principios de educacióncomún e de atención á diversidade do alumnado.

7. O alumnado maior de dezaoito anos que non obti-vese o título de graduado en educación secundariaobrigatoria e non poida ou non desexe continuar esco-larizado nun centro educativo no réxime ordinariopoderá rematar os seus estudos polo réxime de ensi-nanzas para adultos. Poderá, así mesmo, incorporarseás ensinanzas de adultos o alumnado que cumpradezaoito anos no ano en que comece o curso académi-co ou, excepcionalmente, os maiores de dezaseis anosque teñan un contrato laboral que non lles permitaacudir aos centros educativos en réxime ordinario ousexan deportistas de alto rendemento.

Artigo 3º.-Fins.

A finalidade da educación secundaria obrigatoriaconsiste en lograr que o alumnado adquira os elemen-tos básicos da cultura, especialmente en aspectoshumanístico, artístico, científico e tecnolóxico; desen-volver e consolidar hábitos de estudo e de traballo;preparalo para a súa incorporación a estudos posterio-res e para a súa inserción laboral e formalo para oexercicio dos seus dereitos e obrigas na vida comocidadáns e cidadás.

Artigo 4º.-Obxectivos da educación secundaria obri-gatoria.

A educación secundaria obrigatoria contribuirá adesenvolver no alumnado as capacidades que lles per-mita:

a) Asumir responsablemente os seu deberes, coñe-cer e exercer os seus dereitos no respecto ás outraspersoas, practicar a tolerancia, a cooperación e a soli-dariedade entre as persoas e grupos, exercitarse nodiálogo afianzando os dereitos humanos como valorescomúns dunha sociedade plural e prepararse para oexercicio da cidadanía democrática.

b) Desenvolver e consolidar hábitos de disciplina,estudo e traballo individual e en equipo como condi-ción necesaria para unha realización eficaz das tarefasda aprendizaxe e como medio de desenvolvementopersoal.

c) Valorar e respectar a diferenza de sexos e a igual-dade de dereitos e oportunidades entre eles. Rexeitaros estereotipos que supoñan discriminación entrehomes e mulleres.

d) Fortalecer as súas capacidades afectivas en todosos ámbitos da personalidade e nas súas relacións coasoutras persoas, así como rexeitar a violencia, os pre-xuízos de calquera tipo, os comportamentos sexistas eresolver pacificamente os conflitos.

e) Desenvolver destrezas básicas na utilización dasfontes da información para, con sentido crítico, adqui-rir novos coñecementos. Adquirir unha preparaciónbásica no campo das tecnoloxías, especialmente as dainformación e a comunicación.


f) Concibir o coñecemento científico como un saberintegrado que se estrutura en distintas disciplinas, asícomo coñecer e aplicar os métodos para identificar osproblemas nos diversos campos do coñecemento e daexperiencia.

g) Desenvolver o espírito emprendedor e a confianzaen si mesmo, a participación, o sentido crítico, a ini-ciativa persoal e a capacidade para aprender a apren-der, planificar, tomar decisións e asumir responsabili-dades.

h) Comprender e expresar con corrección, oralmen-te e por escrito, na lingua galega e na lingua castelá,textos e mensaxes complexos, e iniciarse no coñece-mento, a lectura e o estudo da literatura.

i) Comprender e expresarse en máis dunha linguaestranxeira de maneira apropiada.

j) Coñecer, valorar e respectar os aspectos básicos dacultura e a historia propia e das outras persoas, asícomo o patrimonio artístico e cultural, coñecer mulle-res e homes que realizaron achegas importantes á cul-tura e sociedade galega ou a outras culturas do mun-do.

k) Coñecer o corpo humano e o seu funcionamento,aceptar o propio e o das outras persoas, aprender a coi-dalo, respectar as diferenzas, afianzar os hábitos docoidado e saúde corporais e incorporar a educaciónfísica e a práctica do deporte para favorecer o desen-volvemento persoal e social. Coñecer e valorar adimensión humana da sexualidade en toda a súadiversidade. Valorar criticamente os hábitos sociaisrelacionados coa saúde, o consumo, o coidado dosseres vivos e o ambiente, contribuíndo á súa conserva-ción e mellora.

l) Apreciar a creación artística e comprender a lin-guaxe das distintas manifestacións artísticas, utilizan-do diversos medios de expresión e representación.

m) Coñecer e valorar os aspectos básicos do patrimo-nio lingüístico, cultural, histórico e artístico de Gali-cia, participar na súa conservación e mellora e respec-tar a diversidade lingüística e cultural como dereitodos pobos e das persoas, desenvolvendo actitudes deinterese e respecto cara ao exercicio deste dereito.

n) Coñecer e valorar a importancia do uso do nosoidioma como elemento fundamental para o mantemen-to da nosa identidade.

Artigo 5º.-Currículo.

1. Enténdese por currículo da educación secundariaobrigatoria o conxunto de obxectivos, competenciasbásicas, contidos, métodos pedagóxicos e criterios deavaliación desta etapa educativa.

2. As competencias básicas que se deben adquirirna educación básica, xa iniciadas na educación prima-ria, publícanse no anexo I deste decreto. Ao seu logrodeberá contribuír a educación secundaria, de acordocos criterios de avaliación que para cada curso e mate-ria figuran no anexo II.

3. O currículo para a educación secundaria obriga-toria en todos os centros de ensino regrado de Galiciaserá o que se recolle para cada materia e nos diferen-tes cursos no anexo II a este decreto.

4. Os centros docentes desenvolverán e completaráno currículo para a educación secundaria obrigatoriaestablecido polas administracións educativas, concre-ción que formará parte do proxecto educativo ao cal faireferencia o artigo 121.1º da Lei orgánica 2/2006, de3 de maio, de educación.

5. A lectura constitúe un factor primordial para odesenvolvemento das competencias básicas. Os cen-tros docentes garantirán na práctica docente de todasas materias un tempo dedicado á lectura en todos oscursos da etapa, de acordo co proxecto lector do cen-tro, ao constituír a lectura un factor esencial para odesenvolvemento das competencias básicas.

Artigo 6º.-Organización dos tres primeiros cursos.

1. En cada un dos tres primeiros cursos todo o alum-nado cursará as seguintes materias:

* Ciencias da natureza.

* Ciencias sociais, xeografía e historia.

* Educación física.

* Lingua galega e literatura.

* Lingua castelá e literatura.

* Primeira lingua estranxeira.

* Matemáticas.

2. No primeiro curso o alumnado cursará, ademais, amateria de educación plástica e visual e segunda lin-gua estranxeira, e realizará un proxecto interdiscipli-nar.

3. No segundo curso o alumnado cursará as materiasrelacionadas no punto 1 e, ademais, música, educa-ción para a cidadanía e os dereitos humanos, Tecnolo-xías e segunda lingua estranxeira.

4. A Consellería de Educación e Ordenación Uni-versitaria poderá establecer que a segunda linguaestranxeira non sexa materia obrigatoria para o alum-nado que, tendo un desfase curricular, precise deapoios complementarios.

5. No terceiro curso o alumnado cursará as materiasrelacionadas no punto 1 e, ademais, tecnoloxías, plás-tica, música e unha materia optativa, nos termos pre-vistos no artigo 9º deste decreto.

6. No terceiro curso a materia de ciencias da nature-za desdóbrase en bioloxía e xeoloxía por un lado, efísica e química por outro. O profesorado avaliará porseparado cada unha destas materias aínda que a cita-da materia de ciencias da natureza manterá o seucaracter unitario para efectos de promoción tal comofigura no artigo 12º deste decreto.

7. Sen prexuízo do tratamento específico nalgunhasdas materias da etapa, a comprensión lectora, a expre-


sión oral e escrita, a comunicación audiovisual, as tec-noloxías da información e a comunicación, e a educa-ción en valores traballaranse en todas elas.

Artigo 7º.- Organización do cuarto curso.

1. Todo o alumnado deberá cursar neste curso asseguintes materias:

* Ciencias sociais, xeografía e historia.

* Educación ético-cívica.

* Educación física.

* Lingua galega e literatura.

* Lingua castelá e literatura.

* Matemáticas.

* Primeira lingua estranxeira.

2. Ademais das materias relacionadas no punto ante-rior, todo o alumnado deberá cursar tres materias deentre as seguintes:

* Bioloxía e xeoloxía.

* Educación plástica e visual.

* Física e química.

* Informática.

* Latín.

* Música.

* Segunda lingua estranxeira.

* Tecnoloxía.

3. Todo o alumnado cursará neste cuarto curso unhamateria optativa, nos termos regulados no artigo 9ºdeste decreto.

4. Na materia educación ético-cívica prestaraseespecial atención á igualdade entre homes e mulleres.

5. A materia de matemáticas poderá presentarse endúas opcións, A e B, en función do carácter terminalou propedéutico que teña para cada alumna e alumno.Se o centro opta por unha soa opción, sempre será aopción B.

6. Sen prexuízo do tratamento específico nalgunhasdas materias deste curso, a comprensión lectora, aexpresión oral e escrita, a comunicación audiovisual,as tecnoloxías da información e a comunicación, e aeducación en valores traballaranse en todas elas.

7. Os centros informarán e orientarán o alumnado cofin de que a elección de materias a que se refire o pun-to 2, así como a elección da materia optativa, facilitetanto a consolidación de aprendizaxes fundamentaiscomo a súa orientación educativa posterior ou a súaposible incorporación á vida laboral.

8. Os centros deberán ofrecer a totalidade das mate-rias a que se refire o punto 2 deste artigo. Coa finali-dade de orientar a elección do alumnado, poderánestablecer agrupacións destas materias en diferentesopcións.

9. Só se poderá limitar a elección de materias eopcións do alumnado cando haxa un número insufi-ciente de alumnas e alumnos, en función dos criteriosque fixe a Consellería de Educación e OrdenaciónUniversitaria.

Artigo 8º.-Horario.

O número de sesións lectivas semanais de cadaunha das materias da educación secundaria obrigato-ria é o que figura no anexo III deste decreto.

Artigo 9º.-Materias optativas.

1. A oferta de materias optativas deberá ser diversae equilibrada.

2. Os centros incluirán, en todo caso, na oferta dematerias optativas a cultura clásica e obradoiro de ini-ciativas emprendedoras, que poderán ser cursadas noterceiro ou no cuarto curso; e a segunda linguaestranxeira, que poderá ser cursada en terceiro e encuarto curso, tal como figura no anexo III.

3. En cuarto curso o alumnado poderá cursar comooptativa calquera das materias relacionadas no artigo7º. 2 que non fose elixida de acordo co establecidonese punto do artigo.

4. Con carácter excepcional poderanse autorizar, deacordo co procedemento que se estableza, unha mate-ria optativa proposta polos centros que garde relacióncoas características do seu medio xeográfico e socio-cultural e que facilite a inserción na vida activa.

5. As ensinanzas de materias optativas que ofertenos centros só poderán ser impartidas se existe unnúmero mínimo de alumnos e alumnas matriculados,en función dos criterios que fixe a Consellería de Edu-cación e Ordenación Universitaria.

Artigo 10º.-Profesorado.

1. Sen prexuízo das competencia docente das mes-tras e mestres adscritos aos cursos primeiro e segundoda educación secundaria obrigatoria, de acordo coadisposición transitoria primeira da Lei orgánica2/2006, do 3 de maio, de educación, as materias daeducación secundaria obrigatoria que se indican noanexo IV serán impartidas prioritariamente polo profe-sorado de ensino secundario das especialidades quese relacionan nel.

2. Excepcionalmente, nas condicións que se estable-zan, os funcionarios do corpo de profesores técnicos deformación profesional poderán impartir determinadasmaterias da educación secundaria obrigatoria.

Artigo 11º.-Avaliación.

1. A avaliación do proceso de aprendizaxe do alum-nado da educación secundaria obrigatoria será conti-nua e diferenciada segundo as distintas materias docurrículo.

2. O profesorado avaliará o alumnado tendo en con-ta todos os elementos que compoñen o currículo.


3. Os criterios de avaliación das materias serán refe-rentes fundamentais para valorar o grao de adquisi-ción das competencias básicas e de consecución dosobxectivos.

4. A avaliación será realizada polo equipo docente,que estará constituído polo conxunto de profesoras eprofesores de cada grupo de alumnas e alumnos, queactuará de forma colexiada, coordinado pola persoatitora e asesorado polo Departamento de Orientación.

5. A cualificación de cada materia e, se é o caso,ámbitos e módulos, será decidida polo profesor ou pro-fesora que as imparte. As restantes decisións seránadoptadas por maioría do equipo docente.

6. Se no proceso de avaliación continua se advertiseque unha alumna ou un alumno non progresa adecua-damente, o centro educativo, tan pronto como detecteas dificultades de aprendizaxe, adoptará medidas dereforzo educativo coa finalidade de que o alumnadoadquira as aprendizaxes necesarias para continuar oproceso educativo.

7. O profesorado avaliará tanto as aprendizaxes doalumnado como os procesos de ensino e a súa propiapráctica docente.

Artigo 12º.-Promoción.

1. Ao finalizar cada un dos cursos, e como conse-cuencia do proceso de avaliación, o equipo docentetomará as decisión correspondentes sobre a promocióndo alumando, de acordo co establecido neste artigo.

2. O alumnado promocionará ao curso seguinte can-do teña superados os obxectivos das materias cursadasou teña avaliación negativa en dúas materias comomáximo.

3. O alumnado repetirá curso cando sexa avaliadonegativamente en tres ou máis materias.

4. Excepcionalmente, o equipo docente poderá auto-rizar a promoción con avaliación negativa en tresmaterias, se considera que a natureza destas non lleimpide ao alumnado seguir con éxito o curso seguinte,que ten expectativas favorables de recuperación e quea dita promoción beneficiará a súa evolución académi-ca.

5. Para os efectos de promoción de curso computara-se como unha única materia as de diferentes cursosque teñan a mesma denominación.

6. Coa finalidade de lle facilitar ao alumnado a recu-peración das materias con avaliación negativa, a Con-sellería de Educación e Ordenación Universitariadeterminará as condicións e regulará o procedementopara que os centros organicen as oportunas probasextraordinarias en cada un dos cursos. As probasextraordinarias realizaranse no mes de setembro.

7. O alumnado que promocione sen ter superadastodas as materias seguirá un programa de reforzo edu-cativo destinado a recuperar as aprendizaxes nonadquiridas e deberá superar a avaliación correspon-dente ao devandito programa. Esta circunstancia será

tida en conta para os efectos das cualificacións dasmaterias non superadas, así como aos de promoción e,se é o caso, de obtención do título de graduado ou gra-duada en educación secundaria obrigatoria.

8. O alumnado que non promocione permanecerá unano máis no mesmo curso, sen prexuízo do que se esta-blece no punto seguinte. Os centros deberán organizarpara este alumnado un plan específico personalizado,orientado á superación das dificultades detectadas nocurso anterior, de acordo co que estableza a Conselle-ría de Educación e Ordenación Universitaria.

9. O alumnado poderá repetir o mesmo curso unhasoa vez e dúas veces como máximo dentro da etapa.Excepcionalmente, unha alumna ou alumno poderárepetir unha segunda vez en cuarto curso se non repe-tiu en cursos anteriores desta etapa.

10. Cando a segunda repetición se deba producir noúltimo curso da etapa, prolongarase un ano o límite deidade establecido no artigo 1º.4 deste decreto.

11. As decisións do equipo docente adoptaranse pormaioría simple dos seus membros.

Artigo 13º.-Atención á diversidade.

1. A educación secundaria obrigatoria organízase deacordo cos principios de educación común e de aten-ción á diversidade. As medidas de atención á diversi-dade nesta etapa estarán orientadas a responder ásnecesidades educativas concretas do alumnado e áconsecución das competencias básicas e dos obxecti-vos da educación secundaria obrigatoria e non pode-rán, en ningún caso, supoñer unha discriminación quelles impida alcanzar os devanditos obxectivos e a titu-lación correspondente. Teranse en conta as dificulta-des específicas das rapazas que por razón de xénero epertenza a determinados colectivos teñan dificultadesespeciais para rematar a etapa.

2. En canto se detecten dificultades de aprendizaxe,os centros deberán poñer en funcionamento as medi-das de atención á diversidade que se consideren máisconvenientes ás características do seu alumnado e quepoderán ser tanto organizativas como curriculares.

3. A Consellería de Educación e Ordenación Uni-versitaria regulará estas medidas de atención á diver-sidade que lles permitan aos centros, no exercicio dasúa autonomía, ter en conta os agrupamentos flexibles,o apoio en grupos ordinarios, o apoio ocasional fóra dogrupo ordinario, os desdobramentos de grupo, a ofertade materias optativas, as medidas de reforzo, as adap-tacións do currículo, a integración de materias enámbitos, os programas de diversificación curricular eoutros programas de tratamento personalizado para oalumnado con necesidade específica de apoio educa-tivo.

4. A integración de materias en ámbitos está desti-nada a diminuír o número de profesoras e profesoresque interveñen nun mesmo grupo e deberá respectaros obxectivos, contidos e criterios de avaliación detodas as materias que se integran, así como o horario


asignado ao conxunto delas. Esta integración teráefectos na organización das ensinanzas pero non asínas decisións asociadas á promoción.

5. A escolarización do alumnado que se incorporatardiamente ao sistema educativo realizarase atenden-do ás súas circunstancias, coñecementos, idade e his-torial académico.

Cando presenten graves carencias na lingua galegae/ou na lingua castelá recibirán unha atención especí-fica que será, en todo caso, simultánea á escolariza-ción nos grupos ordinarios, cos cales compartirán omaior tempo posible do horario semanal.

Os que presenten un desfase no seu nivel de com-petencia curricular de dous ou máis anos, poderán serescolarizados nun ou en dous cursos inferiores ao quelles correspondería por idade, sempre que a dita esco-larización lles permita completar a etapa nos límitesde idade establecidos con carácter xeral, adoptándoseas medidas de reforzo educativo máis adecuadas parafacilitar a súa integración escolar e a recuperación dodesfase curricular e para que lles permitan continuarcon aproveitamento os seus estudos. As alumnas ealumnos que en virtude desta escolarización non pui-desen completar a etapa nos límites de idade estable-cidos con carácter xeral poderán continuar estudosnas ensinanzas de persoas adultas.

6. A escolarización do alumnado con altas capacida-des intelectuais flexibilizarase de tal forma que se poi-da incorporar a esta etapa cando proceda a súa promo-ción desde a educación primaria. Así mesmo, podera-se reducir a duración da educación secundaria obriga-toria cando se prevexa que esta é a medida máisadecuada para o desenvolvemento do seu equilibriopersoal e a súa socialización, nos termos que estable-za a Consellería de Educación e Ordenación Universi-taria. Atenderase, neste sentido, á normativa estatalque se poida desenvolver para tal efecto.

Artigo 14º.-Alumnado con necesidades educativasespeciais.

1. Enténdese por alumnado que presenta necesida-des educativas especiais aquel que requira, por unperíodo da súa escolarización ou ao longo de toda ela,determinados apoios e atencións educativas específi-cas derivadas de discapacidade ou trastornos gravesda conduta.

2. Para que este alumnado poida alcanzar o máximodesenvolvemento das súas capacidades persoais e osobxectivos da etapa, estableceranse as medidas curri-culares e organizativas oportunas que aseguren o seuadecuado progreso.

3. Na educación secundaria obrigatoria poderanserealizar adaptacións curriculares que se aparten signi-ficativamente dos contidos e criterios de avaliación docurrículo, dirixidas a este alumnado con necesidadeseducativas especiais.

4. Estas adaptacións curriculares, que estarán pre-cedidas en todo caso dunha avaliación das necesida-

des educativas especiais do alumnado e a conseguinteproposta curricular específica, realizaranse buscandoo máximo desenvolvemento das competencias básicasde acordo coas posibilidades da alumna ou alumno; aavaliación e a promoción tomarán como referencia osobxectivos e criterios de avaliación fixados nas adap-tacións.

5. A Consellería de Educación e Ordenación Uni-versitaria determinará o procedemento de autorizacióndas adaptacións referidas neste artigo.

6. Sen prexuízo das repeticións de curso previstas noartigo 12º.9 deste decreto, a escolarización destealumnado na educación secundaria obrigatoria pode-rase prolongar un ano máis, sempre que iso favoreza aobtención do título de graduado a que se fai referenciano artigo 17º.

Artigo 15º.-Programas de diversificación curricular.

1. A Consellería de Educación e Ordenación Uni-versitaria regulará os programas de diversificacióncurricular para o alumnado que, tras a oportuna ava-liación, precise dunha organización dos contidos, acti-vidades prácticas e materias do currículo diferente áestablecida con carácter xeral e dunha metodoloxíaespecífica para alcanzar os obxectivos e competenciasbásicas da etapa e o título de graduado en educaciónsecundaria obrigatoria.

2. Poderanse incorporar aos programas de diversifi-cación curricular, nos termos que estableza a Conse-llería de Educación e Ordenación Universitaria, asalumnas e alumnos desde o terceiro curso da educa-ción secundaria obrigatoria que en cursos anteriorestivesen dificultades xeneralizadas de aprendizaxe eque recibisen medidas complementarias de adapta-ción do currículo. Tamén os poderán realizar as alum-nas e alumnos que tivesen cursado segundo, que nonestean en condicións de promocionar a terceiro e xarepetisen unha vez na etapa.

En todo caso, a súa incorporación requirirá a avalia-ción tanto académica como a psicopedagóxica a travésdo ditame emitido polo Departamento de Orientación,informe do equipo docente, e logo de audiencia dopropio alumnado e dos seus pais, nais ou titores.

3. Con carácter xeral, a duración destes programasserá de dous anos. Non obstante, poderanse establecerprogramas dun ano de duración para aquelas alumnasou alumnos que cursasen o cuarto curso de educaciónsecundaria obrigatoria ou que repetisen o terceiro cur-so sen superalo.

4. A Consellería de Educación e Ordenación Univer-sitaria establecerá o currículo destes programas no calse incluirán dous ámbitos específicos, un deles conelementos formais de carácter lingüístico e social, eoutro con elementos formativos de carácter científico-tecnolóxico e tres materias das establecidas para a eta-pa non recollidas nos ámbitos anteriores, entre as calesse encontrará lingua estranxeira, que o alumnado cur-


sará preferentemente no grupo ordinario. Poderaseestablecer, ademais, un ámbito de carácter práctico.

O ámbito lingüístico-social incluirá, como mínimo,os aspectos básicos do currículo correspondentes ásmaterias de ciencias sociais, xeografía e historia, lin-gua galega e literatura e lingua castelá e literatura. Oámbito científico-tecnolóxico incluirá, como mínimo,os correspondentes ás materias de matemáticas, cien-cias da natureza e tecnoloxías. Se a Consellería deEducación e Ordenación Universitaria incorpora unámbito de carácter práctico, incluirá nel os contidoscorrespondentes a tecnoloxías.

5. Cada programa de diversificación curriculardeberá especificar a metodoloxía, contidos e criteriosde avaliación que garantan o logro das competenciasbásicas.

6. O referente para avaliar as aprendizaxes do alum-nado que cursa un programa de diversificación curri-cular serán as competencias básicas e os obxectivosxerais da educación secundaria obrigatoria, así comoos criterios de avaliación establecidos para cada ámbi-to do programa e das materias que curse cada alumnaou alumno, coas adaptacións curriculares que, se é ocaso, lles correspondan.

7. O alumnado que, ao rematar o programa, nonestea en condicións de obter o título de graduado eneducación secundaria obrigatoria e cumpra os requisi-tos de idade establecidos no artigo 1º.4 deste decreto,poderá permanecer un ano máis no programa.

8. O número de alumnas e alumnos de cada progra-ma non poderá ser superior a 10.

9. Cada ámbito deberá ser impartido por un únicoprofesor ou profesora.

Artigo 16º.-Programas de cualificación profesionalinicial.

1. A Consellería de Educación e Ordenación Uni-versitaria organizará e, sé o caso, autorizará programasde cualificación profesional inicial coa finalidade defavorecer a inserción social, educativa e laboral dasmozas e mozos.

2. Poderán acceder a un programa de cualificaciónprofesional inicial as alumnas e alumnos maiores dedezaseis anos, cumpridos con anterioridade ao 31 dedecembro do ano en que se inicia o programa, que nonobtivesen o título de graduado en educación secunda-ria obrigatoria.

3. Excepcionalmente, poderán acceder a un progra-ma de cualificación profesional as alumnas e alumnosde quince anos de idade, sempre que se cumpran osseguintes requisitos:

a) Acordo das alumnas e alumnos, nais e pais outitores.

b) Ter cursado segundo da educación secundariaobrigatoria, non estar en condicións de promocionar aterceiro e ter repetido xa unha vez na etapa.

c) Compromiso de cursar os módulos voluntarios aoscales se fai referencia no artigo 30.3º.c) da Lei orgáni-ca 2/2006, do 3 de maio, de educación.

d) Informe favorable do Departamento de Orienta-ción do centro.

4. Os programas de cualificación profesional inicialdeberán responder a un perfil profesional expresado através da competencia xeral, as competencias per-soais, sociais e profesionais, e a relación de cualifica-cións profesionais e, se é o caso, unidades de compe-tencia de nivel 1 do Catálogo nacional de cualifica-cións profesionais incluídas no programa.

5. Os programas de cualificación profesional inicialincluirán tres tipos de módulos:

a) Módulos específicos, que desenvolverán as com-petencias do perfil profesional e que, se é o caso, pre-verán unha fase de prácticas nos centros de traballo,respectando as exixencias derivadas do SistemaNacional das Cualificacións Profesionais e FormaciónProfesional.

b) Módulos formativos de carácter xeral, que posibi-liten o desenvolvemento das competencias básicas efavorezan a transición desde o sistema educativo aomundo laboral.

c) Módulos que conduzan á obtención do título degraduado en educación secundaria e que se poderáncursar de maneira simultánea cos módulos obrigato-rios ou unha vez superados estes.

6. Os módulos que conduzan á obtención do título degraduado en educación secundaria terán caráctervoluntario, agás para o alumnado o que se refire o pun-to 3 deste artigo, e deberán ser impartidos en centrosautorizados pola Consellería de Educación e Ordena-ción Universitaria e que, en todo caso, serán de edu-cación secundaria obrigatoria ou de educación perma-nente de adultos.

7. Os módulos conducentes á obtención do título degraduado en educación secundaria obrigatoria organi-zaranse de forma modular en tres ámbitos:

a) Ámbito da comunicación.

b) Ámbito social.

c) Ámbito científico-tecnolóxico.

8. A Consellería de Educación e Ordenación Uni-versitaria aprobará os currículos dos diferentes ámbi-tos. O ámbito de comunicación incluirá os aspectosbásicos do currículo das materias de lingua galega eliteratura, lingua castelá e literatura e primeira linguaestranxeira. O ámbito social incluirá os referidos ásmaterias de ciencias sociais, xeografía e historia, edu-cación para a cidadanía, os aspectos de percepciónrecollidos no currículo de educación plástica e visuale música. O ámbito científico-tecnolóxico incluiráaqueles referidos ás materias de ciencias da natureza,matemáticas, tecnoloxías e aos aspectos relacionadoscoa saúde e o medio natural recollidos no currículo deeducación física.


9. A Consellería de Educación e Ordenación Uni-versitaria poderá establecer procedementos que per-mitan que os centros educativos recoñezan as aprendi-zaxes adquiridas tanto na escolarización ordinaria naeducación secundaria obrigatoria coma no resto dosmódulos do programa, para aquelas alumnas e alum-nos que vaian cursar os módulos conducentes á obten-ción do título.

10. A oferta de programas de cualificación profesio-nal inicial poderá adoptar as seguintes modalidades:

a) Modalidade A, en que todos os módulos se impar-ten nun mesmo centro educativo.

b) Modalidade B, en que os módulos específicos seimparten nun centro educativo e os módulos formati-vos de carácter xeral e os módulos de carácter volun-tario se imparten noutro.

c) Modalidade C, en que poderán participar as cor-poracións locais, as asociacións profesionais, as orga-nizacións non gobernamentais e outras entidadesempresariais e sindicais, baixo a coordinación da Con-sellería de Educación e Ordenación Universitaria. Entodo caso, os módulos voluntarios conducentes á expe-dición do título de graduado en educación secundariaobrigatoria serán impartidos nos centros educativos.

11. Coa finalidade de facilitar a integración social elaboral do alumnado con necesidades educativasespeciais, de conformidade co establecido no artigo75.1º da Lei orgánica 2/2006, do 3 de maio, de educa-ción, a Consellería de Educación e Ordenación Uni-versitaria incluirá unha oferta específica de programasde cualificación profesional inicial, adaptada para estealumnado que non se pode integrar na modalidadeordinaria.

Artigo 17º.-Título de graduado en educación secun-daria obrigatoria.

1. O alumnado que, ao terminar a educación secun-daria obrigatoria, alcanzase as competencias básicas eos obxectivos da etapa obterá o título de graduado eneducación secundaria obrigatoria.

2. O alumnado que supere todas as materias da eta-pa obterá o título de graduado en educación secunda-ria obrigatoria. Da mesma maneira, poderán obter odevandito título as alumnas e alumnos que remataseno cuarto curso con avaliación negativa nunha ou dúasmaterias, e excepcionalmente en tres, sempre que oequipo docente considere que a natureza e o peso des-tas no conxunto da etapa non lles impediu alcanzar ascompetencias básicas e os obxectivos da etapa.

3. O alumnado que curse programas de diversifica-ción curricular obterá o título de graduado en educa-ción secundaria obrigatoria se supera todos os ámbitose materias que integran o programa. Así mesmo, pode-rá obter o devandito título o alumnado que, tendosuperado os dous ámbitos, teñan avaliación negativanunha ou dúas materias, e excepcionalmente en tres,sempre que ao xuízo do equipo docente alcanzasen ascompetencias básicas e os obxectivos da etapa.

4. O alumnado que curse un programa de cualifica-ción profesional inicial obterá o título de graduado eneducación secundaria obrigatoria se cursa e supera,ademais dos módulos obrigatorios, os módulos volun-tarios indicados no artigo 16º. 6 deste decreto.

5. O alumnado con dezaoito anos cumpridos que nonobteña o título de graduado en educación secundariaobrigatoria e non teña avaliación negativa en máis decinco materias disporá, durante os dous anos inmedia-tamente seguintes ao remate da escolarización, dunhaconvocatoria anual de probas para superar as materiaspendentes de cualificación positiva, nos termos queestableza a Consellería de Educación e OrdenaciónUniversitaria. En todo caso, as probas terán lugar nomes de xuño e serán incompatibles con estar cursandoas ensinanzas de adultos e presentarse ás probas paraobter o título de graduado en educación secundariaobrigatoria previstas no artigo 68.2º da Lei orgánica2/2006, do 3 de maio, de educación.

6. O título de graduado en educación secundariaobrigatoria permitirá acceder ao bacharelato, á forma-ción profesional de grao medio, aos ciclos de graomedio de artes plásticas e deseño, ás ensinanzasdeportivas de grao medio e ao mundo laboral.

7. O alumnado que curse a educación secundariaobrigatoria e non obteña o título de graduado en edu-cación secundaria obrigatoria recibirá un certificadode escolaridade en que se farán constar os anos ematerias cursados.

Artigo 18º.-Autonomía dos centros.

1. A Consellería de Educación e Ordenación Uni-versitaria fomentará a autonomía pedagóxica e organi-zativa dos centros, favorecerá o traballo en equipo doprofesorado e estimulará a actividade investigadora apartir da súa práctica docente.

2. Os centros, no exercicio da súa autonomía, pode-rán adoptar experimentacións, plans de traballo, for-mas de organización ou ampliación do horario escolarnos termos que estableza a Consellería de Educacióne Ordenación Universitaria, sen que, en ningún caso,se impoñan contribucións ás familias.

3. Os centros docentes, no exercicio da súa autono-mía pedagóxica, incluirán no proxecto educativo docentro a concreción do currículo, que contará polomenos coas seguintes epígrafes:

a) Adecuación dos obxectivos xerais de etapa aocontexto socioeconómico e cultural do centro, e áscaracterísticas do alumnado, tendo en conta o estable-cido ao respecto no propio proxecto educativo.

b) Decisións de carácter xeral sobre a metodoloxía ea súa contribución á consecución das competenciasbásicas.

c) Proxecto lingüístico.

d) Incorporación, a través das distintas áreas e mate-rias da educación en valores.


e) Criterios xerais sobre a avaliación e promoción doalumnado.

f) Liñas xerais de atención á diversidade.

g) Plans específicos para o alumnado que permane-za un ano máis no mesmo curso.

h) Proxecto lector de centro.

i) Plan de integración das tecnoloxías da informa-ción e da comunicación.

j) Plan de convivencia, facendo especial atención ápromoción de actividades para a igualdade entremulleres e homes e a prevención de violencia de xéne-ro.

k) Atención educativa ao alumnado que non opte porensinanzas de relixión.

l) Liñas xerais para a elaboración dos plans de orien-tación e acción titorial.

m) Aspectos xerais para a elaboración das programa-cións docentes.

4. As programacións docentes serán elaboradaspolos órganos de coordinación docente que correspon-da e contarán, polo menos, cos seguintes elementos:

a) Contribución das materias ao logro das competen-cias básicas.

b) Obxectivos, contidos e criterios de avaliación paracada curso.

c) Metodoloxía e materiais curriculares.

d) Procedementos e instrumentos de avaliación.

e) Mínimos exixibles para a obtención dunha avalia-ción positiva.

f) Medidas de atención á diversidade.

g) Programa de reforzo para a recuperación dasmaterias pendentes de cursos anteriores.

h) Actividades complementarias e extraescolares.

Artigo 19º.- Avaliación de diagnóstico.

1. Ao finalizar o segundo curso da educación secun-daria obrigatoria todos os centros realizarán unha ava-liación de diagnóstico das competencias básicasalcanzadas polo seu alumnado. Esta avaliación, quenon terá efectos académicos, terá carácter formativo eorientador para os centros, informativo para as fami-lias e para o conxunto da comunidade educativa,conxugando as normas legais dos preceptos educativoscoas correspondentes ao dereito á intimidade, honra eprotección de datos.

2. A Consellería de Educación e Ordenación Uni-versitaria facilitaralles aos centros educativos osmodelos e apoios necesarios, co fin de que todos rea-licen de xeito adecuado estas avaliacións.

3. A información que se obteña destas avaliacións dediagnóstico será tida en conta polos centros para orga-nizar as medidas e programas que sexan necesarios

para mellorar a atención ao alumnado e garantir queeste obteña as correspondentes competencias básicas.Así mesmo, estes resultados permitirán, xunto coaavaliación dos procesos de ensino e a práctica docen-te, analizar, valorar e reorientar, se procede, as actua-cións desenvolvidas nos dous primeiros cursos da eta-pa.

Artigo 20º.-Titoría e orientación.

1. A acción titorial e a orientación académica e pro-fesional terán un papel relevante en cada un dos cur-sos para guiar o alumnado na elección de materiasoptativas, na transición ao mundo laboral ou académi-co ao finalizar o ensino obrigatorio, así como nos plansde acollida no centro.

2. Cada grupo de alumnas e alumnos contará cunhapersoa titora, designada polo titular da dirección docentro entre o profesorado que imparta docencia aodito grupo. Terá a responsabilidade de coordinar oequipo docente que imparta clases nese grupo, tantono relativo á avaliación como aos procesos de ensino eaprendizaxe. Será a responsable da orientación doalumnado en colaboración co Departamento de Orien-tación.

3. A orientación educativa garantirá, en especial nocuarto curso, un axeitado asesoramento ao alumnadopara favorecer a súa continuidade no sistema educati-vo ou unha orientación profesional se for o caso. Entodo caso, a orientación educativa velará pola igualda-de de xénero.

Artigo 21º.-Participación das nais, pais ou titores.

A Consellería de Educación e Ordenación Univer-sitaria establecerá o procedemento para que, de con-formidade co establecido no artigo 4.2º e) da Lei orgá-nica 8/1985, do 3 de xullo, reguladora do dereito áeducación, os pais, nais ou persoas titoras participen eapoien a evolución do proceso educativo dos seusfillos e fillas ou tutelados, coñezan as decisións relati-vas á avaliación e promoción e colaboren nas medidasde apoio, reforzo, adaptación ou diversificación queadopten os centros educativos para facilitar o seu pro-greso educativo.

Disposición adicionais

Primeira.-Educación de persoas adultas.

A Consellería de Educación e Ordenación Univer-sitaria regulará o ensino básico para as persoas adul-tas, no marco do establecido na disposición adicionalprimeira do Real decreto 1631/2006, do 29 de decem-bro, polo que establecen as ensinanzas mínimascorrespondentes á educación secundaria obrigatoria.

Segunda.-Ensinanzas de relixión.

1. As ensinanza de relixión incluiranse na educaciónsecundaria obrigatoria, de acordo co establecido nadisposición adicional segunda da Lei orgánica 2/2006,do 3 de maio, de educación.

2. Ao inicio de cada curso as alumnas e alumnosmaiores de idade e os pais, nais ou titores legais do


alumnado menor de idade manifestarán a súa vontadede recibir ou non ensinanzas de relixión.

3. Os que opten por recibir ensinanzas de relixiónpoderán elixir entre as ensinanzas de relixión católica,ou daqueloutras outras confesións relixiosas a que serefire o punto 2 da disposición adicional segunda daLei orgánica 2/2006, do 3 de maio, de educación, ou oensino de historia e cultura das relixións.

4. Os centros docentes disporán as medidas organi-zativas para que o alumnado que non curse as ensi-nanzas de relixión reciba a debida atención educativa,co fin de que a elección dunha ou outra opción nonsupoña discriminación ningunha. A devandita aten-ción, en ningún caso comportará a aprendizaxe decontidos curriculares asociados ao coñecemento dofeito relixioso nin a calquera materia da etapa. Asmedidas organizativas que dispoñan os centros debe-rán ser incluídas no proxecto educativo para que nais,pais, titores e alumnado as coñezan con anterioridade.

5. A determinación do currículo do ensino de reli-xión católica e das diferentes confesións relixiosascoas cales o Estado español subscribiu acordos decooperación en materia educativa será competencia,respectivamente, da xerarquía eclesiástica e dascorrespondentes autoridades relixiosas. O seu contidoserá respectuoso cos dereitos das persoas marcados nalexislación vixente, especialmente co valor da igualda-de entre homes e mulleres.

6. A avaliación das ensinanzas da relixión católica ede historia e cultura das relixións realizarase nos mes-mos termos e cos mesmos efectos que as outras mate-rias da etapa. A avaliación da ensinanzas das diferen-tes confesións relixiosas coas cales o Estado subscri-birá acordos de cooperación axustarase ao establecidoneles.

7. As cualificacións obtidas na avaliación das ensi-nanzas de relixión non computarán nas convocatoriasen que deban entrar en concorrencia os expedientesacadémicos, nin na obtención da nota media para osefectos de admisión do alumnado, cando houbese queacudir a ela para realizar unha selección entre as per-soas solicitantes.

Terceira.- Límite de idade na educación secundariaobrigatoria.

O límite de idade establecido no artigo 2º.4 destedecreto prorrogarase un ano para aquel alumnado quese incorpore a esa etapa educativa cunha idade supe-rior á establecida con carácter xeral, en aplicación dasnormas de promoción na educación primaria, e non selle establezan medidas de adaptación ou diversifica-ción curricular.

Cuarta.-Probas para maiores de dezaoito anos.

A Consellería de Educación e Ordenación Univer-sitaria convocará anualmente probas para que as per-soas maiores de dezaoito anos poidan obter directa-mente o título de graduado en educación secundaria

obrigatoria, sempre que alcancen as competenciasbásicas e os obxectivos da etapa.

Quinta.-Ensinanzas impartidas en linguas estranxei-ras.

A Administración educativa poderá autorizar queunha parte do currículo se imparta en linguasestranxeiras sen que isto supoña modificación dosaspectos básicos do currículo regulados neste decretoe de acordo co que se regula na lexislación de norma-lización lingüística. Os centros que impartan unhaparte das áreas de currículo en linguas estranxeirasnon poderán incluír en ningún caso requisitos lingüís-ticos entre os criterios de admisión do alumnado.

Disposición transitoria

Aplicabilidade do currículo establecido polo Decre-to 78/1993, do 25 de febreiro, modificado polo Decre-to 331/1996, do 26 de xullo, polo que se establece ocurrículo da educación secundaria obrigatoria naComunidade Autónoma de Galicia.

O currículo establecido no Decreto 78/1993, do 25de febreiro, continuará vixente ata que se vaia implan-tando o novo currículo aprobado neste decreto, confor-me o previsto no Real decreto 806/2006, do 30 dexuño, polo que se establece o calendario de aplicaciónda nova ordenación do sistema educativo, establecidapola Lei orgánica 2/2006, do 3 de maio, de educación.

Os centros adaptarán o proxecto educativo e as pro-gramacións docentes ao contido deste decreto en douscursos escolares contados desde o curso 2007/2008,de acordo co calendario de implantación destas ensi-nanzas.

Disposición derrogatoria

Derrogación normativa.

Queda derrogado o Decreto 78/1993, do 23 defebreiro, polo que se establece o currículo da educa-ción secundaria obrigatoria na Comunidade Autónomade Galicia así como as demais normas de igual ou infe-rior rango que se opoñan ao establecido neste decreto.

Disposición derradeiras

Primeira.-Desenvolvemento normativo.

Autorízase a Consellería de Educación e Ordena-ción Universitaria para ditar as disposicións que sexannecesarias para a execución e desenvolvemento doestablecido neste decreto.

Segunda.-Entrada en vigor.

Este decreto entrará en vigor o día seguinte ao dasúa publicación no Diario Oficial de Galicia.

Santiago de Compostela, cinco de xullo de dous milsete.

Emilio Pérez TouriñoPresidente

Laura Sánchez PiñónConselleira de Educación e Ordenación Universitaria


ANEXO I

Competencias básicas

Unha posible definición de competencia básicapodería ser a capacidade de poñer en práctica de for-ma integrada, en contextos e situacións diversos, oscoñecementos, as habilidades e as actitudes persoaisadquiridas. O concepto de competencia inclúe tanto ossaberes como as habilidades e as actitudes e vai maisalá do saber e do saber facer, incluíndo o saber ser ouestar.

A incorporación de competencias básicas ao currí-culo permite poñer o acento naquelas aprendizaxesque se consideran imprescindibles desde unha formu-lación integradora e orientada á aplicación dos sabe-res adquiridos. De aí o seu carácter básico. Son aque-las competencias que debe desenvolver un mozo ouunha moza ao finalizar o ensino obrigatorio para poderlograr a súa realización persoal, exercer a cidadaníaactiva, incorporarse á vida adulta de xeito satisfactorioe ser capaz de desenvolver unha aprendizaxe perma-nente ao longo da vida.

A inclusión das competencias básicas no currículoten varias finalidades: integrar as diferentes aprendi-zaxes, tanto as formais, incorporadas ás diferentesáreas ou materias, coma as informais e non formais;permitirlle a todo o alumnado integrar as súas apren-dizaxes, poñelas en relación con distintos tipos decontidos e utilizalas de xeito efectivo cando lle resul-ten necesarias en diferentes situacións e contextos, eorientar o ensino, ao permitir identificar os contidos eos criterios de avaliación que teñen carácter impres-cindible e, en xeral, inspirar as distintas decisiónsrelativas ao proceso de ensino e de aprendizaxe, ámetodoloxía, á organización dos centros educativos, ásrelacións persoais e á participación de toda a comuni-dade educativa.

Coas materias do currículo preténdese que todas asalumnas e os alumnos alcancen os obxectivos educati-vos e, consecuentemente, que adquiran as competen-cias básicas. Con todo, non existe unha relación uní-voca entre o ensino de determinadas materias e odesenvolvemento de certas competencias. Cada unhadelas contribúe ao desenvolvemento de diferentescompetencias e, pola súa vez, cada unha das compe-tencias básicas alcanzarase como consecuencia do tra-ballo en varias materias.

Ao seren as competencias un elemento organizadorvan ter influencia non só nos contidos e na avaliaciónsenón tamén na metodoloxía.

O traballo nas materias do currículo para contribuírao desenvolvemento das competencias básicas débesecomplementar con diversas medidas organizativas efuncionais, imprescindibles para o seu desenvolve-mento. Así, a organización e o funcionamento dos cen-tros e das aulas, a participación do alumnado, as nor-mas de réxime interno, o uso de determinadas metodo-loxías e recursos didácticos, ou a concepción, organi-zación e funcionamento da biblioteca escolar, entre

outros aspectos, poden favorecer ou dificultar o desen-volvemento de competencias asociadas á comunica-ción, á análise do contorno físico, á creación, á convi-vencia e á cidadanía ou á alfabetización dixital. Igual-mente, a acción titorial permanente pode contribuír demodo determinante á adquisición de competenciasrelacionadas coa regulación das aprendizaxes, odesenvolvemento emocional ou as habilidades sociais.A planificación das actividades complementarias eextraescolares pode reforzar o desenvolvemento doconxunto das competencias básicas.

No marco da proposta realizada pola Unión Europea,e de acordo coas consideracións que se acaban deexpoñer, identificáronse oito competencias básicas:

1. Competencia en comunicación lingüística.

2. Competencia matemática.

3. Competencia no coñecemento e na interacción comundo físico.

4. Tratamento da información e competencia dixital.

5. Competencia social e cidadá.

6. Competencia cultural e artística.

7. Competencia para aprender a aprender.

8. Autonomía e iniciativa persoal.

Neste anexo recóllense a descrición, finalidade easpectos distintivos destas competencias e ponse demanifesto, en cada unha delas, o nivel consideradobásico que debe alcanzar todo o alumnado ao finalizara educación secundaria obrigatoria.

O currículo da educación secundaria obrigatoriaestrutúrase en materias; é nelas onde se deben buscaros referentes que permitan o desenvolvemento e aadquisición das competencias nesta etapa. Así pois,en cada materia incluiranse referencias explícitas ásúa contribución a aquelas competencias básicas áscales se orienta en maior medida. Doutra banda, tantoos obxectivos como a propia selección dos contidosbuscan asegurar o desenvolvemento de todas elas. Oscriterios de avaliación serven de referencia para valo-rar o progresivo grao de adquisición.

Competencia en comunicación lingüística.

Esta competencia refírese á utilización da linguaxecomo instrumento de comunicación oral e escrita, derepresentación, interpretación e comprensión da reali-dade, de construción e comunicación do coñecementoe de organización e autorregulación do pensamento,das emocións e da conduta.

Os coñecementos, destrezas e actitudes propios des-ta competencia permiten expresar pensamentos, emo-cións, vivencias e opinións, así como dialogar, formar-se un xuízo crítico e ético, xerar ideas, estruturar ocoñecemento, dar coherencia e cohesión ao discurso eás propias accións e tarefas, adoptar decisións e des-frutar escoitando, lendo ou expresándose de forma orale escrita, todo o cal contribúe, ademais, ao desenvol-vemento da autoestima e da autoconfianza.


Comunicarse e conversar son accións que supoñenhabilidades para establecer vínculos e relacións cons-trutivas cos demais e co contorno, así como achegarsea novas culturas, que adquiren consideración e res-pecto na medida en que se coñecen. Por iso, a compe-tencia de comunicación lingüística está presente nacapacidade efectiva de convivir e de resolver conflitos.

A lingua, como ferramenta de comprensión e repre-sentación da realidade, debe ser instrumento para aigualdade; para a construción de relacións, en termosde igualdade, entre mulleres e homes; para a elimina-ción de estereotipos e expresións machistas ou xenófo-bas. A comunicación será o eixe da resolución pacífi-ca de conflitos na comunidade escolar.

Escoitar, expoñer e dialogar implica ser conscientedos principais tipos de interacción verbal, ser progre-sivamente competente na expresión e comprensióndas mensaxes orais que se intercambian en situaciónscomunicativas diversas e adaptar a comunicación aocontexto. Supón tamén a utilización activa e efectivade códigos e habilidades lingüísticas e non lingüísti-cas e das regras propias do intercambio comunicativoen diferentes situacións, para producir textos oraisadecuados a cada situación de comunicación.

Ler e escribir son accións que supoñen e reforzan ashabilidades que permiten buscar, recompilar e proce-sar información, e ser competente á hora de compren-der, compoñer e utilizar distintos tipos de textos conintencións comunicativas ou creativas diversas. A lec-tura facilita a interpretación e comprensión do códigoque permite facer uso da lingua escrita e é, ademais,fonte de pracer, de descubrimento doutros contornos,idiomas e culturas, de fantasía e de saber, todo o calcontribúe pola súa vez a conservar e mellorar a com-petencia comunicativa.

A habilidade para seleccionar e aplicar determina-dos propósitos ou obxectivos ás accións propias dacomunicación lingüística (o diálogo, a lectura, a escri-tura, etc.) está vinculada a algúns trazos fundamentaisdesta competencia, como as habilidades para repre-sentarse mentalmente, interpretar e comprender a rea-lidade, e organizar e autorregular o coñecemento e aacción dotándoos de coherencia.

Comprender e saber comunicar son saberes prácti-cos que se deben apoiar no coñecemento reflexivosobre o funcionamento da lingua e as súas normas deuso, e implican a capacidade de tomar a lingua comoobxecto de observación e de análise. Expresar e inter-pretar diferentes tipos de discurso acordes á situacióncomunicativa en diferentes contextos sociais e cultu-rais implica o coñecemento e a aplicación efectiva dasregras de funcionamento do sistema da lingua e dasestratexias necesarias para interactuar lingüistica-mente dun xeito adecuado.

Dispoñer desta competencia implica ter concienciadas convencións sociais, dos valores e aspectos cultu-rais e da versatilidade da lingua en función do contex-to e da intención comunicativa. Implica a capacidadeempática de poñerse no lugar doutras persoas; de ler,

de escoitar, de analizar e de ter en conta opinións dis-tintas á propia con sensibilidade e espírito crítico; deexpresar adecuadamente -en fondo e forma- as propiasideas e emocións, e de aceptar e realizar críticas conespírito construtivo.

Con distinto nivel de dominio e de formalización -especialmente en lingua escrita- esta competencia sig-nifica, no caso das linguas estranxeiras, poder comu-nicarse nalgunhas delas e, con iso, enriquecer as rela-cións sociais e desenvolverse en contextos distintos aopropio. Así mesmo, favorécese o acceso a máis e diver-sas fontes de información, comunicación e aprendiza-xe.

En síntese, o desenvolvemento da competencia lin-güística ao final da educación obrigatoria comporta odominio da lingua oral e escrita en múltiples contex-tos, e o uso funcional de, polo menos, unha linguaestranxeira.

Na Comunidade Autónoma de Galicia, recollendo asnormas do Estatuto de autonomía, todos estes elemen-tos que configuran a competencia lingüística estaránreferidos ás dúas linguas oficiais, o galego, lingua pro-pia de Galicia, e o castelán, así como, polo menos, aunha lingua estranxeira.

Competencia matemática.

Consiste na habilidade para utilizar e relacionar osnúmeros, as súas operacións básicas, os símbolos e asformas de expresión e razoamento matemático, tantopara producir e interpretar distintos tipos de informa-ción como para ampliar o coñecemento sobre aspectoscuantitativos e espaciais da realidade, e para resolverproblemas relacionados coa vida cotiá e co mundolaboral.

Forma parte da competencia matemática a habilida-de para interpretar e expresar con claridade e preci-sión informacións, datos e argumentacións, o queaumenta a posibilidade real de seguir aprendendo aolongo da vida, tanto no ámbito escolar ou académicocomo fóra del, e favorece a participación efectiva navida social.

Así mesmo, esta competencia implica o coñecemen-to e manexo dos elementos matemáticos básicos (dis-tintos tipos de números, medidas, símbolos, elementosxeométricos, etc.) en situacións reais ou simuladas davida cotiá, e a posta en práctica de procesos de razo-amento que levan á solución dos problemas ou áobtención de información. Estes procesos permitenaplicar esa información a unha maior variedade desituacións e contextos, seguir cadeas argumentaisidentificando as ideas fundamentais, e estimar e axui-zar a lóxica e validez de argumentacións e informa-cións. En consecuencia, a competencia matemáticasupón a habilidade para seguir determinados procesosde pensamento (como a indución e a dedución, entreoutros) e aplicar algúns algoritmos de cálculo ou ele-mentos da lóxica, o que conduce a identificar a validezdos razoamentos e a valorar o grao de certeza asociadoaos resultados derivados dos razoamentos válidos.


A competencia matemática implica unha disposi-ción favorable e de progresiva seguridade e confianzacara á información e ás situacións (problemas, incóg-nitas, etc.) que conteñen elementos ou soportes mate-máticos, así como cara á súa utilización cando a situa-ción o aconsella, baseadas no respecto e no gusto polacerteza e na súa procura a través do razoamento.

Esta competencia cobra realidade e sentido namedida en que os elementos e razoamentos matemáti-cos son utilizados para enfrontarse a aquelas situa-cións cotiás que os precisan. Xa que logo, a identifica-ción de tales situacións, a aplicación de estratexias deresolución de problemas e a selección das técnicasadecuadas para calcular, representar e interpretar arealidade a partir da información dispoñible estánincluídas nela. En definitiva, a posibilidade real deutilizar a actividade matemática en contextos tanvariados como sexa posible. Por iso, o seu desenvolve-mento na educación obrigatoria alcanzarase na medi-da en que os coñecementos matemáticos se apliquende xeito espontáneo a unha ampla variedade de situa-cións, provenientes doutros campos de coñecemento eda vida cotiá.

O desenvolvemento da competencia matemática aofinal da educación obrigatoria implica utilizar espon-taneamente -nos ámbitos persoal e social- os elemen-tos e razoamentos matemáticos para interpretar e pro-ducir información, para resolver problemas provenien-tes de situacións cotiás e para tomar decisións. Endefinitiva, supón aplicar aquelas destrezas e actitudesque permiten razoar matematicamente, comprenderunha argumentación matemática e expresarse e comu-nicarse na linguaxe matemática, utilizando as ferra-mentas de apoio adecuadas, e integrando o coñece-mento matemático con outros tipos de coñecementopara dar unha mellor resposta ás situacións da vida dedistinto nivel de complexidade.

Competencia no coñecemento e a interacción comundo físico.

É a habilidade para interactuar co mundo físico, tan-to nos seus aspectos naturais como nos xerados polaacción humana, de tal modo que se posibilite a com-prensión de sucesos, a predición de consecuencias e aactividade dirixida á mellora e preservación das con-dicións de vida propia, das demais persoas e do restodos seres vivos. En definitiva, incorpora habilidadespara desenvolverse adecuadamente, con autonomía einiciativa persoal, en ámbitos da vida e do coñecemen-to moi diversos (saúde, actividade produtiva, consumo,ciencia, procesos tecnolóxicos, etc.) e para interpretaro mundo, o que exixe a aplicación dos conceptos eprincipios básicos que permiten a análise dos fenóme-nos desde os diferentes campos de coñecemento cien-tífico involucrados.

Así, forma parte desta competencia a adecuada per-cepción do espazo físico en que se desenvolven a vidae a actividade humana, tanto a grande escala coma nocontorno inmediato, e a habilidade para interactuar co

espazo circundante: moverse nel e resolver problemasnos cales interveñan os obxectos e a súa posición.

Así mesmo, a competencia de interactuar co espazofísico leva implícito ser consciente da influencia queten a presenza das persoas no espazo, o seu asenta-mento, a súa actividade, as modificacións que introdu-cen e as paisaxes resultantes, así como da importanciade que todos os seres humanos se beneficien do desen-volvemento e de que este procure a conservación dosrecursos e a diversidade natural, e se manteña a soli-dariedade global e interxeracional. Supón, así mesmo,demostrar espírito crítico na observación da realidadee na análise das mensaxes informativas e publicita-rias, así como uns hábitos de consumo responsables navida cotiá.

Esta competencia, partindo do coñecemento do cor-po humano, da natureza e da interacción dos homes emulleres con ela, permite argumentar racionalmenteas consecuencias duns ou doutros modos de vida, eadoptar unha disposición a unha vida física e mentalsaudables nun contorno natural e social tamén sauda-ble. Así mesmo, supón considerar a dobre dimensión -individual e colectiva- da saúde, e mostrar actitudesde responsabilidade e de respecto cara ás outras per-soas e de cara a un mesmo.

Esta competencia fai posible identificar preguntasou problemas e obter conclusións baseadas en probas,coa finalidade de comprender e tomar decisións sobreo mundo físico e sobre os cambios que a actividadehumana produce no medio natural, na saúde e na cali-dade de vida das persoas. Supón a aplicación destescoñecementos e procedementos para dar resposta aoque se percibe como demandas ou necesidades daspersoas, das organizacións e do medio natural.

As habilidades asociadas ao movemento no espazofísico e á saúde activan esta competencia a través daactividade física e do control do propio corpo. A acti-vidade física está mediatizada polo movemento e assúas funcións. Unha correcta utilización do movemen-to por medio da actividade física facilitará, ademaisdun maior coñecemento de si mesmo, unha utilizaciónmáis produtiva do contorno, unhas mellores relaciónsentre as persoas e un incremento da calidade de vidae da saúde, entendida como un estado de benestar físi-co, mental e social.

Tamén incorpora a aplicación dalgunhas nocións,conceptos científicos e técnicos, e de teorías científi-cas básicas previamente comprendidas. Isto implica ahabilidade progresiva para poñer en práctica os proce-sos e actitudes propios da análise sistemática e deindagación científica: identificar e formular problemasrelevantes; realizar observacións directas e indirectascon conciencia do marco teórico ou interpretativo queas dirixe; formular preguntas; localizar, obter, analizare representar información cualitativa e cuantitativa;suscitar e contrastar solucións, tentativas ou hipóteses;realizar predicións e inferencias de distinto nivel decomplexidade; e identificar o coñecemento dispoñible(teórico e empírico) necesario para responder ás pre-


guntas científicas, e para obter, interpretar, avaliar ecomunicar conclusións en diversos contextos (acadé-mico, persoal e social). Así mesmo, significa recoñecera natureza, fortalezas e límites da actividade investiga-dora como construción social do coñecemento ao lon-go da historia.

Esta competencia proporciona, ademais, destrezasasociadas á planificación e ao manexo de soluciónstécnicas, seguindo criterios de economía e de eficacia,para satisfacer as necesidades da vida cotiá e do mun-do laboral.

En definitiva, esta competencia supón o desenvolve-mento e a aplicación do pensamento científico-técnicopara interpretar a información que se recibe e parapredicir e tomar decisións con iniciativa e autonomíapersoal nun mundo en que os avances que se van pro-ducindo nos ámbitos científico e tecnolóxico teñenunha influencia decisiva na vida persoal, na socieda-de e no mundo natural. Así mesmo, implica a diferen-ciación e valoración do coñecemento científico á beiradoutras formas de coñecemento, e a utilización devalores e de criterios éticos asociados á ciencia e aodesenvolvemento tecnolóxico.

En coherencia coas habilidades e destrezas relacio-nadas ata aquí, son parte desta competencia básica ouso responsable dos recursos naturais, o coidado doambiente, o consumo racional e responsable, e a pro-tección da saúde individual e colectiva como elemen-tos clave da calidade de vida das persoas.

Tratamento da información e competencia dixital.

Esta competencia consiste en dispoñer de habilida-des para buscar, obter, procesar e comunicar informa-ción, e para transformala en coñecemento. Incorporadiferentes habilidades, que van desde o acceso á infor-mación ata a súa transmisión en distintos soportesunha vez tratada, incluíndo a utilización das tecnolo-xías da información e da comunicación como elemen-to esencial para informarse, aprender e comunicarse.

Está asociada coa procura, selección, rexistro e tra-tamento ou análise da información, utilizando técnicase estratexias diversas para acceder a ela segundo afonte á cal se acuda e o soporte que se utilice (oral,impreso, audiovisual, dixital ou multimedia). Requireo dominio de linguaxes específicas básicas (textual,numérica, icónica, visual, gráfica e sonora) e das súaspautas de descodificación e de transferencia, así comoaplicar en distintas situacións e contextos o coñece-mento dos diferentes tipos de información, das súasfontes, das súas posibilidades e da súa localización,así como as linguaxes e soportes máis frecuentes enque esta adoita expresarse.

Dispoñer de información non produce de forma auto-mática coñecemento. Transformar a información encoñecemento exixe de destrezas de razoamento paraorganizala, relacionala, analizala, sintetizala e facerinferencias e deducións de distinto nivel de complexi-dade; en definitiva, comprendela e integrala nosesquemas previos de coñecemento. Significa, así mes-

mo, comunicar a información e os coñecementosadquiridos empregando recursos expresivos que incor-poren non só diferentes linguaxes e técnicas específi-cas, senón tamén as posibilidades que ofrecen as tec-noloxías da información e da comunicación.

Ser competente na utilización das tecnoloxías dainformación e da comunicación como instrumento detraballo intelectual inclúe utilizalas na súa dobre fun-ción de transmisoras e xeradoras de información e decoñecemento. Utilizaranse na súa función xeradora aoempregalas, por exemplo, como ferramenta no uso demodelos de procesos matemáticos, físicos, sociais,económicos ou artísticos. Así mesmo, esta competen-cia permite procesar e xestionar adecuadamente infor-mación abundante e complexa, resolver problemasreais, tomar decisións, traballar en contornos colabo-rativos ampliando os contornos de comunicación paraparticipar en comunidades de aprendizaxe formais einformais, e xerar producións responsables e creati-vas.

A competencia dixital inclúe utilizar as tecnoloxíasda información e da comunicación extraendo o seumáximo rendemento a partir da comprensión da natu-reza e modo de operar dos sistemas tecnolóxicos, e doefecto que eses cambios teñen no mundo persoal esociolaboral. Así mesmo, supón manexar estratexiaspara identificar e resolver os problemas habituais desoftware e de hardware que vaian xurdindo. Igualmen-te, permite aproveitar a información que proporcionane analizala de forma crítica mediante o traballo persoalautónomo e o traballo colaborativo, tanto na súa ver-tente sincrónica como diacrónica, coñecendo e rela-cionándose con contornos físicos e sociais cada vezmáis amplos. Ademais de utilizalas como ferramentapara organizar a información, procesala e orientalapara conseguir obxectivos e fins de aprendizaxe, tra-ballo e lecer previamente establecidos.

En definitiva, a competencia dixital comporta faceruso habitual dos recursos tecnolóxicos dispoñiblespara resolver problemas reais de modo eficiente. Aomesmo tempo, posibilita avaliar e seleccionar novasfontes de información e innovacións tecnolóxicas amedida que van aparecendo, en función da súa utili-dade para acometer tarefas ou obxectivos específicos.

En síntese, o tratamento da información e a compe-tencia dixital implican ser unha persoa autónoma, efi-caz, responsable, crítica e reflexiva ao seleccionar, tra-tar e utilizar a información e as súas fontes, así comoas distintas ferramentas tecnolóxicas; tamén ter unhaactitude crítica e reflexiva na valoración da informa-ción dispoñible, contrastándoa cando for necesario, erespectar as normas de conduta acordadas socialmen-te para regular o uso da información e as súas fontesnos distintos soportes.

Competencia social e cidadá.

Esta competencia fai posible comprender a realida-de social en que se vive, cooperar, convivir e exercer acidadanía democrática nunha sociedade plural, asícomo comprometerse a contribuír á súa mellora. Nela


están integrados coñecementos diversos e habilidadescomplexas que permiten participar, tomar decisións,elixir como comportarse en determinadas situacións eresponsabilizarse das eleccións e decisións adoptadas.

Globalmente supón utilizar, para desenvolversesocialmente, o coñecemento sobre a evolución e orga-nización das sociedades e sobre os trazos e valores dosistema democrático, así como utilizar o xuízo moralpara elixir e tomar decisións, e exercer activa e res-ponsablemente os dereitos e deberes da cidadanía.

Esta competencia favorece a comprensión da reali-dade histórica e social do mundo, da súa evolución,dos seus logros e dos seus problemas. A comprensióncrítica da realidade exixe experiencia, coñecementos econciencia da existencia de distintas perspectivas aoanalizar esa realidade. Supón recorrer á análise multi-causal e sistémica para axuizar os feitos e problemassociais e históricos e para reflexionar sobre eles de for-ma global e crítica, así como realizar razoamentos crí-ticos e loxicamente válidos sobre situacións reais, edialogar para mellorar colectivamente a comprensiónda realidade.

Significa tamén entender os trazos das sociedadesactuais, a súa crecente pluralidade e o seu carácterevolutivo, ademais de demostrar comprensión daachega que as diferentes culturas fixeron á evolucióne progreso da humanidade, e dispoñer dun sentimentocomún de pertenza á sociedade en que se vive. Endefinitiva, mostrar un sentimento de cidadanía globalcompatible coa identidade local.

Así mesmo, forman parte fundamental desta compe-tencia aquelas habilidades sociais que permiten saberque os conflitos de valores e de intereses forman par-te da convivencia, resolvelos con actitude construtivae tomar decisións con autonomía empregando tanto oscoñecementos sobre a sociedade como unha escala devalores construída mediante a reflexión crítica e o diá-logo no marco dos patróns culturais básicos de cadarexión, país ou comunidade.

As dinámicas persoais ou de grupo a través do pro-pio corpo, en situacións de cooperación e de oposi-ción, fomentan a reflexión sobre os fenómenos depor-tivos na actualidade, así como os valores deportivosmáis esenciais de colaboración, de compañeirismo ede solidariedade e a súa aplicación a outros ámbitosda vida do alumnado.

A dimensión ética da competencia social e cidadáentraña ser consciente dos valores do contorno, avalia-los e reconstruílos afectiva e racionalmente para crearprogresivamente un sistema de valores propio e com-portarse en coherencia con eles ao afrontar unha deci-sión ou un conflito. Iso supón entender que non todaposición persoal é ética se non está baseada no respec-to a principios ou valores universais como os queencerra a Declaración universal dos dereitos humanos,e a Declaración dos dereitos da infancia.

En consecuencia, entre as habilidades desta compe-tencia destacan coñecerse e valorarse, saber comuni-

carse en distintos contextos, expresar as propias idease escoitar as alleas, ser capaz de poñerse no lugar dasoutras persoas e comprender o seu punto de vista aín-da que sexa diferente do propio, e tomar decisións nosdistintos niveis da vida comunitaria, valorandoconxuntamente os intereses individuais e os do grupo.Ademais, implica a valoración das diferenzas á vezque o recoñecemento da igualdade de dereitos entre osdiferentes colectivos, en particular entre homes emulleres. Igualmente, a práctica do diálogo e da nego-ciación para chegar a acordos como forma de resolveros conflitos, tanto no ámbito persoal como no social.

Para rematar, forma parte desta competencia o exer-cicio dunha cidadanía activa e integradora que exixe ocoñecemento e a comprensión dos valores en que seasentan os estados e as sociedades democráticas, dosseus fundamentos, modos de organización e funciona-mento. Esta competencia permite reflexionar critica-mente sobre os conceptos de democracia, liberdade,solidariedade, corresponsabilidade, participación ecidadanía, con particular atención aos dereitos e debe-res recoñecidos nas declaracións internacionais, naConstitución española e na lexislación autonómica, asícomo á súa aplicación por parte de diversas institu-cións; e mostrar un comportamento coherente cosvalores democráticos, que á súa vez implica dispoñerde habilidades como a toma de conciencia dos propiospensamentos, valores, sentimentos e accións, e o con-trol e autorregulación deles.

En definitiva, o exercicio da cidadanía implica dis-poñer de habilidades para participar activa e plena-mente na vida cívica. Significa construír, aceptar epracticar normas de convivencia acordes cos valoresdemocráticos, exercer os dereitos, liberdades, respon-sabilidades e deberes cívicos, e defender os dereitosdos demais.

En síntese, esta competencia supón comprender arealidade social en que se vive, afrontar a convivenciae os conflitos empregando o xuízo ético baseado nosvalores e prácticas democráticas, e exercer a cidada-nía, actuando con criterio propio, contribuíndo á cons-trución da paz e da democracia, e mantendo unha acti-tude construtiva, solidaria e responsable ante o cum-primento dos dereitos e obrigas cívicas.

Competencia cultural e artística.

Esta competencia supón coñecer, comprender, apre-ciar e valorar criticamente diferentes manifestaciónsculturais, artísticas e deportivas, utilizalas como fontede enriquecemento e desfrute e consideralas comoparte do patrimonio dos pobos.

Apreciar o feito cultural en xeral, e o feito artísticoen particular, leva implícito dispoñer daquelas habili-dades e actitudes que permiten acceder ás súas distin-tas manifestacións, así como habilidades de pensa-mento, perceptivas e comunicativas, sensibilidade esentido estético para poder comprendelas, valoralas,emocionarse e desfrutalas.


Esta competencia implica poñer en xogo habilidadesde pensamento diverxente e converxente, posto quecomporta reelaborar ideas e sentimentos propios ealleos; atopar fontes, formas e canles de comprensióne expresión; planificar, avaliar e axustar os procesosnecesarios para alcanzar uns resultados, xa sexa noámbito persoal ou académico. Trátase, xa que logo,dunha competencia que facilita tanto expresarse ecomunicarse como percibir, comprender e enriquecer-se con diferentes realidades e producións do mundo daarte e da cultura.

Require poñer en funcionamento a iniciativa, a ima-xinación e a creatividade para expresarse mediantecódigos artísticos e, na medida en que as actividadesculturais e artísticas supoñen en moitas ocasións untraballo colectivo, cómpre dispoñer de habilidades decooperación para contribuír á consecución dun resul-tado final, e ter conciencia da importancia de apoiar eapreciar as iniciativas e contribucións alleas.

A competencia artística incorpora, así mesmo, ocoñecemento básico das principais técnicas, recursose convencións das diferentes linguaxes artísticas, asícomo das obras e manifestacións máis destacadas dopatrimonio cultural. Ademais, supón identificar asrelacións existentes entre esas manifestacións e asociedade -a mentalidade e as posibilidades técnicasda época en que se crean, ou coa persoa ou colectivi-dade que as crea. Isto significa tamén ter concienciada evolución do pensamento, das correntes estéticas,das modas e dos gustos, así como da importanciarepresentativa, expresiva e comunicativa que os facto-res estéticos desempeñaron e desempeñan na vidacotiá da persoa e das sociedades.

Supón igualmente unha actitude de aprecio da crea-tividade implícita na expresión de ideas, experienciasou sentimentos a través de diferentes medios artísti-cos, como a música, a literatura, as artes visuais eescénicas, ou das diferentes formas que adquiren aschamadas artes populares. Exixe, así mesmo, valorar aliberdade de expresión, o dereito á diversidade cultu-ral, a importancia do diálogo intercultural e a realiza-ción de experiencias artísticas compartidas.

En síntese, o conxunto de destrezas que configuranesta competencia refírese tanto á habilidade paraapreciar e desfrutar coa arte e outras manifestaciónsculturais, como a aquelas relacionadas co empregodalgúns recursos da expresión artística para realizarcreacións propias. Implica un coñecemento básico dasdistintas manifestacións culturais, artísticas e deporti-vas; a aplicación de habilidades de pensamento diver-xente e de traballo colaborativo,; unha actitude aberta,respectuosa e crítica cara á diversidade de expresiónsartísticas e culturais; o desexo e vontade de cultivar apropia capacidade estética e creadora e un interesepor participar na vida cultural e por contribuír á con-servación do patrimonio cultural e artístico, tanto dapropia comunidade como doutras.

Competencia para aprender a aprender.

Aprender a aprender supón dispoñer de habilidadespara iniciarse na aprendizaxe e ser capaz de continuaraprendendo de xeito cada vez máis eficaz e autónomode acordo cos propios obxectivos e necesidades.

Esta competencia ten dúas dimensións fundamen-tais. Por unha banda, a adquisición da conciencia daspropias capacidades (intelectuais, emocionais, físi-cas), do proceso e das estratexias necesarias paradesenvolvelas, así como do que se pode facer por unmesmo e do que se pode facer coa axuda doutras per-soas ou recursos. Doutra banda, dispoñer dun senti-mento de competencia persoal, que redunda na moti-vación, na autoconfianza e no gusto por aprender.

Significa ser consciente do que se sabe e do quecómpre aprender, de como se aprende, e de como sexestionan e controlan de forma eficaz os procesos deaprendizaxe, optimizándoos e orientándoos a satisfa-cer obxectivos persoais. Require coñecer as propiaspotencialidades e carencias, sacando proveito das pri-meiras e tendo motivación e vontade para superar assegundas desde unha expectativa de éxito, aumentan-do progresivamente a seguridade para afrontar novosretos de aprendizaxe.

Por iso, comporta ter conciencia daquelas capacida-des que entran en xogo na aprendizaxe, como a aten-ción, a concentración, a memoria, a comprensión e aexpresión lingüística ou a motivación de logro, entreoutras, e obter un rendemento máximo e personaliza-do delas coa axuda de distintas estratexias e técnicas:de estudo, de observación e rexistro sistemático de fei-tos e de relacións, de traballo cooperativo e por pro-xectos, de resolución de problemas, de planificación ede organización de actividades e tempos de formaefectiva, ou do coñecemento sobre os diferentes recur-sos e fontes para a recolla, selección e tratamento dainformación, incluídos os recursos tecnolóxicos.

Implica, así mesmo, a curiosidade de formularsepreguntas, identificar e manexar a diversidade de res-postas posibles ante unha mesma situación ou proble-ma utilizando diversas estratexias e metodoloxías quepermitan afrontar a toma de decisións, racional e cri-ticamente, coa información dispoñible.

Inclúe, ademais, habilidades para obter información-xa sexa individualmente ou en colaboración- e, moiespecialmente, para transformala en coñecementopropio, relacionando e integrando a nova informacióncos coñecementos previos e coa propia experienciapersoal e sabendo aplicar os novos coñecementos ecapacidades en situacións parecidas e contextosdiversos.

Por outra banda, esta competencia require proporsemetas alcanzables a curto, medio e longo prazo e cum-prilas, elevando os obxectivos de aprendizaxe de for-ma progresiva e realista.

Fai necesaria tamén a perseveranza na aprendizaxe,desde a súa valoración como un elemento que enri-quece a vida persoal e social e que é, xa que logo,


merecedor do esforzo que require. Supón ser capaz deautoavaliarse e autorregularse, responsabilidade ecompromiso persoal, saber administrar o esforzo,aceptar os erros e aprender de e coas demais persoas.

En síntese, aprender a aprender implica a concien-cia, xestión e control das propias capacidades e coñe-cementos desde un sentimento de competencia ou efi-cacia persoal, e inclúe tanto o pensamento estratéxicocomo a capacidade de cooperar, de autoavaliarse, e omanexo eficiente dun conxunto de recursos e técnicasde traballo intelectual, todo o cal se desenvolve a tra-vés de experiencias de aprendizaxe conscientes e gra-tificantes, tanto individuais como colectivas.

Autonomía e iniciativa persoal.

Esta competencia refírese, por unha banda, á adqui-sición da conciencia e aplicación dun conxunto devalores e actitudes persoais interrelacionadas, como aresponsabilidade, a perseveranza, o coñecemento de simesmo e a autoestima, a creatividade, a autocrítica, ocontrol emocional, a capacidade de elixir, de calcularriscos e de afrontar os problemas, así como a capaci-dade de demorar a necesidade de satisfacción inme-diata, de aprender dos erros e de asumir riscos.

Por outra banda, remite á capacidade de elixir concriterio propio, de imaxinar proxectos, e de levaradiante as accións necesarias para desenvolver asopcións e plans persoais -no marco de proxectos indi-viduais ou colectivos- responsabilizándose deles, tan-to no ámbito persoal coma no social e no laboral.

Supón poder transformar as ideas en accións; é dicir,propoñerse obxectivos e planificar e levar a cabo pro-xectos. Require, xa que logo, poder reelaborar as for-mulacións previas ou elaborar novas ideas, buscarsolucións e levalas á práctica. Ademais, analizar posi-bilidades e limitacións, coñecer as fases de desenvol-vemento dun proxecto, planificar, tomar decisións,actuar, avaliar o feito e autoavaliarse, extraer conclu-sións e valorar as posibilidades de mellora.

Exixe, por todo iso, ter unha visión estratéxica dosretos e oportunidades que axude a identificar e cum-prir obxectivos e a manter a motivación para lograr oéxito nas tarefas emprendidas, cunha ambición per-soal, académica e profesional. Igualmente, ser capazde poñer en relación a oferta académica, laboral ou delecer dispoñible, coas capacidades, desexos e proxec-tos persoais.

Ademais, comporta unha actitude positiva cara aocambio e á innovación que presupón flexibilidade deformulacións para que se comprendan os devanditoscambios como oportunidades, para adaptarse crítica econstrutivamente a eles, afrontar os problemas e ato-par solucións en cada un dos proxectos vitais que seemprenden.

Na medida en que a autonomía e iniciativa persoalinvolucran a miúdo outras persoas, esta competenciaobriga a dispoñer de habilidades sociais para relacio-narse, para cooperar e para traballar en equipo: poñer-se no lugar do outro, valorar as ideas dos demais, dia-

logar e negociar, a asertividade para comunicarllesadecuadamente ás outras persoas as propias decisións,e traballar de forma cooperativa e flexible.

Outra dimensión importante desta competencia, moirelacionada con esta vertente máis social, está consti-tuída por aquelas habilidades e actitudes relacionadasco liderado de proxectos, que inclúen a autoestima, aempatía, o espírito de superación, as habilidades parao diálogo e a cooperación, a organización de tempos etarefas, a capacidade de afirmar e defender dereitos oua asunción de riscos.

En síntese, a autonomía e a iniciativa persoal supo-ñen ser capaz de imaxinar, emprender, desenvolver eavaliar accións ou proxectos individuais ou colectivoscon creatividade, confianza, responsabilidade e senti-do crítico.

ANEXO II

Currículo das materias

Introdución.

O alumnado da educación secundaria obrigatoriaten, con carácter xeral, unha idade comprendida entreos 12 e os 16 anos.

Este período coincide cunha etapa importante ecomplexa no referente a cambios, adaptacións e trans-formacións, tanto nos aspectos fisiolóxicos coma nospsicolóxicos e emocionais que configuran o proceso demaduración das persoas.

Como primeira información podemos dicir que oscambios non se producen dun xeito uniforme en todasas nenas e nenos da mesma idade. De aí a grandeimportancia da atención á diversidade; nin os temposnin os modos de evolución son os mesmos (para todose todas as nenas) como tampouco o son os gustos eintereses emerxentes.

De aí a grande importancia do papel da acción tito-rial e a súa relación co resto do profesorado, para deforma conxunta, traballar na mellora da atención aoalumnado.

Se na etapa anterior da educación primaria podia-mos dicir que o alumnado estaba na etapa chamada deoperacións concretas, a partir dos 12 anos entra noperíodo de desenvolvemento das operacións formais.

Nunha predominaba a percepción concreta, inme-diata á manipulación; nesta xa pode facer un razo-amento lóxico, conceptual.

Cómpre non esquecer que nin é automático nin éuniforme en todas as nenas e todos os nenos: é uncamiño que só se percorrerá en condicións de éxito seconflúen o grao de desenvolvemento do alumnado e asformas de ensino e aprendizaxe propostas.

O alumnado nesta idade de 12 a 16 anos, é capaz deanalizar os retos que se lle presentan; é capaz de for-mular preguntas cada vez máis complexas; é capaz deformular hipóteses, comprobando resultados, utilizan-


do un pensamento lóxico, e é capaz de planificaraccións.

Todas estas capacidades deben ser desenvolvidaspara acceder ao éxito escolar. Isto implica uns princi-pios fundamentais:

* Coñecemento do alumnado e atención á diversida-de. Transmitir con ideas claras o que se vai facer,como e con que normas.

* Asunción de métodos pedagóxicos que incidan enon que se afasten do desenvolvemento destas capaci-dades.

As liñas metodolóxicas xerais que se extraen de todoo anterior deberán:

* Fomentar a participación, a reflexión, tanto indivi-dual como grupal.

* Operar non só sobre o concreto senón tamén sobreconceptos, ideas.

* Fomentar a formulación de hipóteses.

* Buscar, seleccionar e tratar a información.

* Fomentar a confrontación clara, respectuosa dela

* Insistir na ordenación das ideas, comparación,xerarquización.

* Elaborar percorridos ordenados, lóxicos desde aformulación de hipóteses á comprobación dos resulta-dos.

* Expresar correcta, clara e ordenadamente os resul-tados.

* Comprobar noutros contextos diferentes aos utili-zados para o traballo.

* Relacionar os saberes aprendidos nas distintasmaterias.

Os currículos presentados deste anexo correspondenás distintas materias que configuran o currículo daeducación secundaria obrigatoria, indicadas nos arti-gos 6º e 7º deste decreto.

Ciencias da natureza.

Introdución.

Os avances tecno-científicos na actualidade estánpresentes nas nosas vidas cotiás a través de diversasaplicacións e dos medios de comunicación. As persoasusan aparellos con tecnoloxía láser, placas solares,pantallas de cristal líquido, materiais con fibras sinté-ticas, lámpadas de baixo consumo, teléfonos móbiles,toman antibióticos, sométense a tratamentos xenéti-cos, aliméntanse con produtos ecolóxicos ou transxé-nicos. O coñecemento científico é necesario para com-prender situacións que afectan de xeito global o plane-ta, como o cambio climático, os sismos, a redución dabiodiversidade, a diminución de concentración de ozo-no, «o burato de ozono», a deforestación, a contamina-ción, os problemas de saúde como a SIDA... por poñeralgún exemplo dos máis coñecidos; e de xeito local aspersoas, como a emisión de gases, os incendios, as

verteduras de produtos tóxicos a ríos e mares, a sobre-explotación dos recursos, os diferentes usos do solo, otratamento do lixo, o efecto das drogas sobre o organis-mo e a sociedade, etc. O ensino das ciencias da natu-reza ten, pois, que facilitar a comprensión de todoseses problemas e da responsabilidade humana neles,tamén dos avances científicos de cara a lograr a mello-ra da saúde individual e social, e para o desenvolve-mento sustentable.

As ciencias da natureza resumen o coñecementosobre o mundo natural e exprésano a través dunconxunto de principios, teorías e leis integrados den-tro de modelos explicativos e preditivos; caracterízan-se polos procedementos empregados para xeralos,organizalos e valoralos. Estes procedementos capaci-tan as persoas para valoraren e incorporaren en formade coñecemento válido o resultado da experiencia e ainformación sobre a natureza que se recibe ao longo davida. O coñecemento científico é tamén produto dunhaactividade social, desenvolvida por persoas que for-man parte da sociedade de cada momento, que se veinfluenciado polos coñecementos previos que seposúen, polas necesidades e condicionamentos decada época histórica. A ciencia, por tanto, considéra-se o resultado dun proceso de elaboración susceptiblede experimentar revisións e modificacións.

As ciencias da natureza forman parte da cultura, nonsó como ferramenta de desenvolvemento dela, senóntamén con entidade propia. Na historia da ciencia ato-pamos múltiples casos en que, a raíz dunha revolucióncientífica, cambia a concepción do mundo. Personaxesque influíron na forma de pensar da súa época e pos-teriormente, como: Newton, Lavoisier, Boyle, Mendel,Wegener, Einstein, Dalton, Marie Curie, RosalindFranklin, Watson, Crick, Lise Meitner, Severo Ochoa,Ramón Mª Aller Ulloa, Gallástegui e outros debenestar incluídos na bagaxe cultural dunha persoa críti-ca e preparada para afrontar os retos que se lle presen-ten na súa vida, polo que non se pode obviar no desen-volvemento curricular a perspectiva da historia daciencia.

A finalidade do ensino desta área céntrase no desen-volvemento de habilidades e estratexias para recollerinformacións de diferentes fontes, analizalas e valora-las, formarse opinións fundamentadas, formular hipó-teses, contrastalas mediante a observación e experi-mentacións, e elaborar conclusións e informes; ensuma, resolver problemas e formar cidadáns e cidadáscríticos, con capacidade para elaborar opinións pro-pias que lles permitan participar democraticamentenas decisións políticas que toman os representantessociais sobre o ambiente, a saúde e as aplicacións dosadiantos científicos e técnicos. Trátase de familiarizaro alumnado coa natureza e as ideas básicas da cienciaco obxectivo de que poida comprender as problemáti-cas de orixe científica que o afecten como persoa ecidadán, e así poder xerar actitudes responsables quelle permitan participar na toma de decisións cando seprocura a súa solución.


A área de ciencias da natureza comprende variosámbitos especializados do coñecemento científico:bioloxía, xeoloxía, física, química, ecoloxía, astrono-mía, etc. Pero todos eles levan consigo o estudo domedio, dos fenómenos que ocorren nel, das súas inte-raccións e dos cambios. A maior parte dos obxectos deuso cotián son aplicacións dos avances no coñecemen-to científico e tecnolóxico da humanidade. En realida-de este coñecemento integra conceptos e procedemen-tos propios de varias materias desta e doutras áreas.

A área de ciencias da natureza contribúe a desenvol-ver as capacidades plasmadas nos obxectivos da eta-pa, promovendo a formación de persoas tolerantes,cooperativas, solidarias e democráticas; consolidandohábitos de estudo e traballo, individual e en equipo;respectando a diferenza de sexos e a igualdade dedereitos entre mulleres e homes; incentivando a buscade solucións dialogadas aos problemas, rexeitando aviolencia e os comportamentos sexistas; desenvolven-do a capacidade de pensamento abstracto, a curiosida-de, a creatividade e a actitude crítica.

O desenvolvemento do currículo da área de cienciasdebe ter en conta as alumnas e os alumnos aos calesse dirixe, a diversidade nos niveis de desenvolvemen-to das súas capacidades, os seus intereses e expectati-vas, ofertando uns contidos que faciliten o achegamen-to á natureza e ás ideas básicas da ciencia e que axu-den á comprensión dos problemas a cuxa solución poi-da contribuír o desenvolvemento científico etecnolóxico, favorecendo actitudes responsables diri-xidas a sentar as bases dun desenvolvemento susten-table.

Na educación primaria, a área de coñecemento domedio integra aspectos sociais, naturais e culturaisdesde unha perspectiva global e baseada nas viven-cias e coñecementos cotiáns dos estudantes, para che-gar a establecer relacións entre eles e unha formula-ción máis científica.

Na educación secundaria obrigatoria hai que partirdos coñecementos anteriores para irse achegando pro-gresivamente a interpretacións máis elaboradas sobreo mundo que nos rodea. Nos dous primeiros cursosintégranse todas as materias nunha visión máis globalde área, coa finalidade de manter unha aproximaciónde conxunto aos fenómenos naturais. Nos dous últimoscursos, tendo en conta a madurez cognitiva do alum-nado, diferéncianse en bioloxía e xeoloxía e física equímica, xa que se afonda máis en aspectos epistemo-lóxicos de cada unha das materias.

Os contidos están secuenciados en cursos e organi-zados en bloques que inclúen un conxunto de saberesrelacionados, e permiten a súa organización arredor deeixes estruturantes de interese que sirvan de fío con-dutor para a súa interrelación, o que facilita unhaaprendizaxe integradora. Os núcleos en que se organi-za o currículo son os de materia, enerxía, interacción,cambio, unidade e diversidade.

O primeiro bloque de cada curso recolle os contidos,procedementais e actitudinais, relacionados co xeito

de construír a ciencia e de transmitir as experienciase o coñecemento científico. Estes contidos teñen unpapel transversal, xa que se relacionan con todos osbloques e deberán desenvolverse da forma máis inte-grada posible co conxunto dos contidos de cada curso.

Na distribución dos contidos tense en conta a madu-rez intelectual do alumnado e a exixencia cognitivadas materias; así, afóndase nos dous primeiros cursosen aspectos máis descritivos e observables dos con-ceptos, aínda que se introducen modelos explicativossinxelos. En terceiro e cuarto afóndase máis no nivelinterpretativo das ciencias e empréganse modelosmáis complexos e teóricos para interpretar os fenóme-nos e aspectos do medio.

No primeiro curso aparecen contidos relacionadoscoa Terra como planeta. En segundo curso aparece aenerxía como concepto estruturante, relacionada coscambios nos sistemas materiais.

No terceiro curso, nos bloques de física e química,afóndase no nivel interpretativo sobre a materia, coemprego de modelos que explican e predín as propie-dades das substancias e os seus cambios. Aparecetamén a idea de conservación, tanto para a masa comopara o elemento nos cambios químicos.

Na bioloxía e xeoloxía de terceiro curso, partindodas achegas da área dentro do ámbito da física e a quí-mica sobre materia e enerxía, trátanse dous sistemas,o corpo humano e o ecosistema. O estudo da estruturae función do corpo humano desde un enfoque de edu-cación para a saúde, onde o estudo dos aparellos seabordará desde unha perspectiva globalizadora e inte-gradora destacando a importancia de condutas e hábi-tos saudables dando a coñecer as novas perspectivasno ámbito do tratamento da enfermidade e nas súasdiferenzas no mundo globalizado. Respecto ao estudodo ecosistema, abordaranse os temas desde unha pers-pectiva integradora e globalizadora da interacción einterdependencia das persoas e o medio para rematarcoa actividade xeolóxica debido á enerxía externa naTerra, enmarcado dentro dun planeta dinámico.

Na física e química de cuarto curso abórdase o estu-do das forzas como interaccións, os seus efectos comocambios no estado de movemento dos corpos ou aspresións, tanto a nivel planeta como universal.

Na bioloxía e xeoloxía de cuarto curso destácase aintrodución das grandes teorías que fixeron posible arevolución nas ciencias da vida e da terra no séculoXX e que están a continuar na actualidade.

Á hora de abordar os contidos da área deberemos teren conta a nosa propia realidade. Galicia ten unhasituación xeográfica e un medio natural e cultural pro-pios, o que fai necesaria unha contextualización espe-cífica á hora do tratamento na aula dos contidos deciencias naturais. O coñecemento do patrimonioambiental propio e as consecuencias directas e indi-rectas das súa explotación deben quedar reflectidos.Temáticas de actualidade como os incendios, o tráficomarítimo, a explotación dos recursos naturais, a biodi-


versidade, os espazos protexidos deben formar parteintrínseca da práctica da aula.

Contribución da materia ás competencias básicas.

As ciencias da natureza contribúen á adquisicióndas competencias básicas desde a organización dasmaterias que integran a área, da súa estrutura concep-tual, da metodoloxía utilizada e das actitudes e valoresque promove.

A comunicación, nos ámbitos da comprensión eexpresión, tanto oral como escrita, constitúe un eixefundamental no proceso de ensino e aprendizaxe docoñecemento científico, contribuíndo ao desenvolve-mento da competencia en comunicación lingüística.

Nesta área trátase de desenvolver a capacidade decomprensión cando se fan lecturas de textos científi-cos e o alumnado aprende a diferencialos doutros quenon son científicos, cando se contrastan materiaisescritos e audiovisuais de diferentes fontes, tanto des-critivos como argumentativos, nun proceso que pasapola identificación dos conceptos e ideas principais, ainterpretación do papel que desempeñan segundo ocontexto e as relacións que se establecen entre eles.Na resolución de problemas débese estimular a lectu-ra comprensiva a través da contextualización da situa-ción, da identificación dos conceptos que aparecen edas relacións que se establecen entre os ditos concep-tos e os datos.

No ensino da área a expresión oral e escrita busca acoherencia e precisión no uso da linguaxe, tanto nonivel descritivo como no interpretativo. Trabállase aexpresión cando se emiten hipóteses, contrástanseideas, acláranse significados sobre conceptos ou pro-cesos científicos en contextos diferentes, realízansesínteses, elabóranse mapas conceptuais, extráenseconclusións, realízanse informes ou organízanse deba-tes onde se fomenten actitudes que favorezan a mello-ra na expresión oral e escrita, a confianza para expre-sarse en público, o saber escoitar, o contrastar opi-nións e ter en conta as ideas dos demais.

Contribúe esta área ao desenvolvemento da compe-tencia matemática, dado que o coñecemento científicose cuantifica grazas á linguaxe matemática. O empre-go de números, símbolos, operacións e relacións entreeles forman parte da metodoloxía científica e consti-túen unha base importante para a comprensión de leise principios.

Na realización de investigacións sinxelas, traballosprácticos ou resolucións de problemas desenvólvensecapacidades para identificar e manexar variables, paraorganizar e representar datos obtidos de maneira expe-rimental, para a interpretación gráfica das relaciónsentre eles, para realizar operacións con números esímbolos, para atopar as solucións correctas, paracuantificar as leis e principios científicos e para utili-zar estratexias básicas na resolución. Nas ciencias danatureza emprégase o razoamento matemático comoapoio cara a unha mellor comprensión das relaciónsentre conceptos.

A competencia no coñecemento e a interacción comundo físico recae de xeito importante sobre esta áreana cal o alumnado aprende os conceptos básicos quelle permitan a análise, desde diferentes eidos do coñe-cemento científico, da materia, dos seres vivos, dosfenómenos naturais, das súas transformacións, dosseus efectos sobre o ambiente e a saúde, dos cambiose dos obxectos tecnolóxicos.

A área de ciencias da natureza contribúe á compe-tencia de tratamento da información e competenciadixital, xa que se traballan habilidades para identifi-car, contextualizar, relacionar e sintetizar a informa-ción procedente de diferentes fontes e presentada endiversas linguaxes propias das tecnoloxías da informa-ción e comunicación, como os buscadores pola inter-net, documentos dixitais, foros, chats, mensaxaría,xornais dixitais, revistas divulgativas na web, presen-tacións electrónicas e simulacións interactivas. Candose traballa a crítica reflexiva sobre as informacións detipo científico que achegan as tecnoloxías da informa-ción e a comunicación, foméntanse actitudes favora-bles ao emprego delas evitando o seu emprego indis-criminado.

Cando se apoia a aprendizaxe de modelos teóricospor medio de simulacións, cando se traballan repre-sentacións de datos por medio de programas informá-ticos, cando se realizan experiencias virtuais para con-trastalas coas reais, cando se representan estruturasmoleculares, atómicas, anatómicas, xeolóxicas, situa-cións problemáticas coa axuda dos ordenadores, des-de a área estase a contribuír á competencia dixital.

En relación coa competencia social e cidadá, estaárea trata de dotar o alumnado das habilidades nece-sarias para comprender a problemática actual en rela-ción coa súa persoa, co resto da sociedade e co plane-ta. A aproximación do currículo á situación concretana cal se vive facilita a participación activa do alum-nado en actividades que impliquen esa cidadanía res-ponsable.

As ciencias da natureza contribúen a coñecer eaceptar o funcionamento do corpo, respectar as dife-renzas, afianzar os hábitos de coidado e saúde corpo-rais e ser críticos cos hábitos sociais pouco saudablese a contribuír á conservación e mellora do ambiente.

Os debates históricos sobre as diferentes concep-cións dos fenómenos que afectan as persoas servenpara traballar habilidades sociais relacionadas coaparticipación, cooperación e poñerse en lugar dosoutros, aceptar diferenzas, respectar os valores, cren-zas e incluso a diversidade de culturas.

A contribución da área á competencia cultural eartística. Na expresión das ideas, conceptos e princi-pios das ciencias da natureza empréganse, de xeitocreativo, diferentes códigos artísticos para representarfenómenos ou situacións dun xeito comprensible.

Desde a área de ciencias contribúese a desenvolveresta competencia cando se promove a presentacióndas ideas ou traballos en formatos diversos, onde se


lles deixa ás alumnas e aos alumnos a liberdade de eli-xir os ditos formatos estéticos e artísticos, cando se uti-lizan os museos de ciencias para espallar os xeitos depensar ou facer doutras culturas, ou nas exposiciónsrelacionadas co ámbito científico, como medio decoñecer, comprender e desfrutar do coñecemento cien-tífico.

O desenvolvemento da competencia de aprender aaprender desde os ámbitos científico e tecnolóxico,nun mundo en continuo e acelerado cambio, implicaespertar inquedanzas e motivacións cara á aprendiza-xe permanente. Cando afloran as ideas previas doalumnado sobre os contidos científicos, favoréceseesta competencia xa que se está a promover que asalumnas e os alumnos sexan conscientes do seus pro-pios coñecementos e limitacións. Pódese empregar ahistoria da ciencia para que os estudantes non caianno desánimo de estar case sempre errados nas súasconcepcións, cando ata os máis grandes científicosexperimentaron erros e resistencias ás novas ideas.

Obxectivos.

O ensino das ciencias da natureza nesta etapa terácomo obxectivo o desenvolvemento das seguintescapacidades:

1. Comprender e utilizar as estratexias e os concep-tos básicos das ciencias da natureza para interpretaros fenómenos naturais, así como para analizar e valo-rar as repercusións do desenvolvemento científico edas aplicacións tecnolóxicas.

2. Aplicar, na resolución de problemas e en sinxelasinvestigacións, estratexias coherentes cos procede-mentos das ciencias, tales como a discusión do intere-se dos problemas propostos, a formulación de hipóte-ses, a elaboración de estratexias de resolución e dedeseños experimentais, a análise de resultados, a con-sideración de aplicacións e repercusións do estudorealizado e a busca de coherencia global.

3. Comprender e expresar mensaxes con contidocientífico utilizando diferentes linguaxes como oral,escrita, gráfica, icónica, multimedia, etc. con propie-dade, así como comunicar a outros argumentacións eexplicacións empregando os coñecementos científicos.

4. Buscar e seleccionar información sobre temascientíficos utilizando diferentes fontes e medios eempregala, valorando o seu contido, para fundamentare orientar os traballos sobre temas científicos e oambiente, así como para contrastar as opinións per-soais.

5. Desenvolver hábitos favorables á promoción dasaúde persoal e comunitaria en ámbitos como alimen-tación, hixiene e sexualidade, facilitando estratexiasque permitan facer fronte aos riscos da sociedadeactual en aspectos relacionados co consumo, coas dro-godependencias e coa transmisión de enfermidades.

6. Comprender a importancia de utilizar os coñece-mentos provenientes das ciencias da natureza parasatisfacer as necesidades humanas e participar na

necesaria toma de decisións verbo de problemas locaise globais aos cales nos enfrontamos.

7. Adoptar actitudes críticas fundamentadas nocoñecemento científico para analizar, individualmenteou en grupo, cuestións relacionadas coa ciencia, a tec-noloxía e a sociedade. Coñecer e valorar os problemasaos cales se enfronta hoxe a humanidade en relación ásobreexplotación dos recursos, ás diferenzas entre paí-ses desenvolvidos e non, e a necesidade de busca eaplicación de medidas, para avanzar cara ao logro dunfuturo sustentable.

8. Valorar o carácter tentativo e creativo das cienciasda natureza así como as súas contribucións ao pensa-mento humano ao longo da historia, apreciando osgrandes debates superadores de dogmatismos e asrevolucións científicas que marcaron a evolución cul-tural da humanidade e as súas condicións de vida.

9. Ser quen de buscar e de utilizar o coñecementocientífico propio, planificando de forma autónoma aacción e posta en práctica das actividades de aprendi-zaxe, e de utilizar uns criterios de avaliación paraautocorrixirse no caso en que sexa necesario.

Contidos.

Primeiro curso.

Bloque 1. Contidos comúns.

* Familiarización coas características básicas dotraballo científico, mediante a identificación de situa-cións problema, discusión do seu interese, recoñece-mento de hipóteses, experimentación etc., para com-prender mellor os fenómenos naturais e resolver osproblemas que presenta o seu estudo.

* Utilización da experimentación para coñecermellor os fenómenos naturais e formular suposiciónssobre a súa evolución.

* Emprego de modelos sinxelos que contribúan áinterpretación dos fenómenos.

* Utilización dos medios de comunicación e das tec-noloxías da información para seleccionar informaciónsobre a natureza.

* Identificación de datos e feitos científicos sobre anatureza e utilización desa información para coñecela.

* Recoñecemento da importancia do coñecementocientífico e a súa evolución histórica para comprendermellor os argumentos que facilitan a toma de decisiónssobre situacións sociais e individuais.

* Utilización coidadosa dos materiais e instrumentosbásicos da experimentación e coñecemento das medi-das de seguridade.

Bloque 2. A Terra no Universo.

O Universo e o sistema solar.

* Identificación dos elementos do sistema solar.

* Coñecemento e explicación das características daTerra como planeta. A súa orixe.


* Análise das periodicidades nos calendarios, inter-pretando os movementos e as posicións no sistema sol-terra-lúa.

* Interpretación, coa axuda de modelos sinxelos, dosfenómenos relacionados cos movementos da Terra: odía e a noite, o ano, as estacións, as fases lunares e aseclipses.

* Uso de técnicas sinxelas de orientación baseadasna observación dos astros.

* Coñecemento da evolución histórica das concep-cións sobre a situación da Terra no Universo: xeocen-trismo, heliocentrismo e como parte da Vía Láctea.

A materia no Universo.

* Realización de experiencias sinxelas para identifi-car e medir directa e indirectamente as propiedadesxerais da materia en diferentes estados.

* Identificación da densidade como propiedadecaracterística das substancias. Utilización, en situa-cións habituais para diferenciar materiais.

* Diferenciación das características observables dosestados nos cales se presenta a materia. Clasificaciónde diferentes materiais aplicando criterios.

* Identificación dos cambios de estado. Determina-ción experimental das temperaturas de fusión e deebulición dunha substancia pura. Representación grá-fica da relación entre a temperatura e o cambio deestado.

* Emprego do modelo cinético para interpretar osestados da materia, as dilatacións, os cambios de esta-do.

* Diferenciación macroscópica entre mesturas hete-roxéneas e homoxéneas. Preparación de disoluciónsda vida cotiá e identificación cualitativa dos seus com-poñentes.

* Procura de información e comparación entre acomposición de materiais de interese e a súa utiliza-ción na vida cotiá.

* Utilización experimental dalgunhas técnicassinxelas de separación de substancias en mesturas.

* Emprego do modelo cinético para diferenciar mes-turas e substancias puras.

Bloque 3. Materiais terrestres: atmosfera, hidrosferae xeosfera.

* Explicación dos factores que condicionan o tempoatmosférico establecendo a relación entre tempo e cli-ma.

* Interpretación de mapas de clima sinxelos.

* Uso de instrumentos para medir variables ambien-tais (temperatura, presión atmosférica, humidade doaire, dirección do vento).

* Recolla sistemática de datos e representación grá-fica deles.

* Identificación dos compoñentes da atmosfera e assúas propiedades.

* Breve aproximación descritiva á estrutura verticalda atmosfera.

* Recoñecemento do seu papel protector e a súarelación cos seres vivos.

* Valoración da influencia da actividade humanasobre a atmosfera e repercusións na saúde das per-soas.

* Recoñecemento do importante papel da auga noclima, así como na paisaxe e nos seres vivos.

* O ciclo da auga, o seu percorrido na natureza e asúa incidencia no medio. Análise da intervenciónhumana nese ciclo.

* Realización de experiencias sinxelas que axuden acomprender a contaminación da auga e os procesos dedepuración e potabilización da auga.

* Análise da distribución da auga no planeta e valo-ración da importancia da auga doce como recurso.

* Caracterización das rochas máis importantes enGalicia e dos minerais que as compoñen; posteriorobservación e identificación cunha pequena análiseda súa formación.

* Relación entre as propiedades e a explotación dosminerais e rochas. O seu impacto ambiental.

* Aproximación descritiva ao modelo en capas edinámico do interior da Terra.

Bloque 4. A vida na Terra: os seres vivos.

Os seres vivos e a súa diversidade.

* Identificación dos requisitos necesarios para avida.

* Descrición das características que definen os seresvivos: as funcións vitais.

* Identificación dos seres unicelulares e pluricelula-res e utilización da lupa para proceder á súa observa-ción.

* Recoñecemento da biodiversidade e a clasifica-ción dos seres vivos nos cinco reinos.

* Observacións de organismos característicos decada un dos reinos prestando especial atención aosprincipais grupos do reino vexetal e animal.

* Utilización de claves dicotómicas sinxelas para asúa clasificación.

* Observación dos fósiles como forma de medir abiodiversidade do pasado e indicadores de evolución.

* Razóns da importancia da biodiversidade e a súavaloración como un patrimonio natural.

* Elaboración de informes sobre algunha especie enperigo de extinción ou dalgún espazo protexido próxi-mo e formulación de propostas para contribuír á súaconservación.


Criterios de avaliación.

1. Identificar a situación da Terra no universo e xus-tificar algúns fenómenos que derivan dos movementosrelativos entre a Terra, a Lúa e o Sol, empregandomodelos para interpretalos.

Trátase de comprobar que o alumnado é quen desituar a Terra no universo e explicar fenómenos comoa duración dos anos, o día e a noite, as eclipses, asfases da Lúa, e as estacións, baseándose na interpre-tación dos movementos relativos da Terra no sistemasolar. Valorarase a capacidade de empregar modelossinxelos para a interpretación dos fenómenos citados.

2. Describir cualitativamente algunhas observaciónse procedementos científicos que permiten avanzar nocoñecemento do noso planeta e do lugar que ocupa noUniverso.

Trátase de avaliar se o alumnado identifica os prin-cipais argumentos que permiten o desenvolvementodas teorías científicas, facendo fincapé nas relaciona-das co coñecemento astronómico, a súa evolución his-tórica e as súas repercusións sociais. Valorarase aselección, a partir de diferentes fontes, e contraste deinformacións sobre estes argumentos.

3. Identificar algunhas propiedades de diversosmateriais cotiáns, como a masa, o volume, a densida-de, os estados en que se presentan, os seus cambios, eplanificar e desenvolver procedementos para coñece-las.

Preténdese comprobar que o alumnado é capaz derecoñecer e medir algunhas propiedades da materiautilizando experiencias sinxelas que lle permitaninvestigar as súas características e identificar os cam-bios de estado que experimenta, ao mesmo tempo quese valora a planificación, a posta en práctica, o trata-mento dos datos e a elaboración de conclusións.

4. Identificar algunhas propiedades de diversosmateriais cotiáns, relacionándoos co uso que se faideles, e diferenciar mesturas de substancias puras.

Trátase de saber se o alumnado relaciona o uso dosmateriais na construción de obxectos coas súas pro-piedades, e se é capaz de diferenciar as mesturas desubstancias puras así como de utilizar técnicas deseparación sinxelas. Valorarase a planificación, postaen práctica e comunicación das técnicas empregadas,así como a identificación das propiedades diferencia-doras.

5. Interpretar cualitativamente fenómenos atmosféri-cos e o ciclo da auga na natureza a partir de datos erexistros climáticos e das propiedades da auga comosubstancia.

Trátase de comprobar se os estudantes son capacesde explicar, de xeito sinxelo, os factores que inflúen notempo atmosférico. Valorarase tamén a súa capacidadepara obteren datos de distintas variables meteorolóxi-cas utilizando instrumentos de medición que lles per-mitan familiarizarse con estes conceptos así como para

interpretaren algúns fenómenos meteorolóxicos sinxe-los e elaborar en esquemas sobre o ciclo da auga.

6. Identificar as rochas e os minerais máis frecuen-tes de Galicia, utilizando claves sinxelas e coñeceralgunhas aplicacións.

Preténdese que o alumnado sexa capaz de recoñeceros diferentes tipos de rochas (magmáticas, metamórfi-cas e sedimentarias) e minerais máis comúns en Gali-cia e coñeza as súas aplicacións. Valorarase, ademais,a capacidade para diferencialos a partir de observa-cións e comprobacións experimentais dalgunhas dassúas propiedades.

7. Valorar a importancia do sistema atmosfera-hidrosfera-xeosfera para o desenvolvemento da vida,identificando as repercusións da actividade humanasobre o medio e realizando propostas e compromisosde mellora.

Trátase de avaliar se o alumnado identifica algún dosproblemas ambientais, enunciando posibles conse-cuencias, e se propón medidas concretas de actuaciónna realidade próxima que potencien a redución noconsumo, a reutilización e a reciclaxe.

8. Recoñecer que os seres vivos están constituídospor células e que levan a cabo funcións vitais que osdiferencian da materia inerte.

Trátase de comprobar que o alumnado é quen derecoñecer e describir as características referentes áorganización e funcións dos seres vivos, a partir demostras, fotografías, debuxos ou outros medios. Valo-rarase tamén que o alumnado sexa quen de clasificaros organismos vivos utilizando claves sinxelas e deidentificar os trazos máis relevantes que os identifi-quen como membros dun grupo a través da súa obser-vación.

9. Participar activamente na construción, comunica-ción e utilización do coñecemento científico.

Trátase de comprobar que o alumnado se implicapersoalmente na propia aprendizaxe, realizando oesforzo necesario, valorándose a reflexión sobre ospropios procesos de aprendizaxe das ciencias desde aapropiación dos obxectivos ata a utilización de crite-rios de realización para autocorrixirse, no caso de quesexa necesario.

Segundo curso.


* Familiarización coas características básicas dotraballo científico, mediante a proposta de problemas,discusión do seu interese, aproximación á formulaciónde hipóteses, experimentación, comunicación dosresultados en diferentes formatos, etc., para compren-der mellor os fenómenos naturais e resolver os proble-mas que presenta o seu estudo.

* Utilización da experimentación para coñecermellor os fenómenos naturais e comprobar suposiciónssobre a súa evolución.


* Emprego de modelos sinxelos para interpretar osfenómenos e identificar as relacións entre conceptos.

* Utilización dos medios de comunicación e das tec-noloxías da comunicación e da información para obterinformación sobre os fenómenos naturais, no tratamen-to de datos e interpretación gráfica, na visualizaciónde modelos explicativos, na busca de relación entrevariables e na comunicación de resultados e conclu-sións.

* Interpretación de información de carácter científi-co e utilización desta información para formar unhaopinión propia e expresarse axeitadamente.

* Recoñecemento da importancia do coñecementocientífico e da súa evolución histórica, para compren-der mellor os argumentos que facilitan a toma de deci-sións sobre situacións sociais e individuais.

* Utilización correcta dos materiais e instrumentosexperimentais e respecto polas normas de seguridade.

Bloque 2. Materia e enerxía.

A enerxía nos sistemas materiais.

* Recoñecemento da intervención da enerxía endiferentes situacións cotiás como movementos, defor-macións, variacións da temperatura, cambios de esta-do, etc. Aproximación ao concepto de enerxía e á súarelación cos cambios.

* Utilización de criterios para clasificar as diferen-tes fontes de enerxía. Valoración, desde o punto de vis-ta ambiental, do emprego de fontes de enerxía renova-bles e non renovables.

* Valoración do uso da enerxía na sociedade. Proble-mas asociados á intervención humana sobre o ambien-te. Busca de información e valoración de medidas tan-to individuais como colectivas de eficiencia e aforroenerxético a curto, medio e longo prazo.

* Transferencia de enerxía: o traballo, a calor e aradiación.

* Recoñecemento de situacións e realización deexperiencias elementais en que se manifesten os efec-tos da transferencia de enerxía entre os sistemas.

* Identificación do traballo como mecanismo detransferencia de enerxía en situacións sinxelas. Valo-ración das máquinas de uso cotián. Recoñecemento doseu papel no desenvolvemento económico e social.

* Realización de experiencias onde o mecanismo detransferencia de enerxía sexa a calor. Uso do termóme-tro para medir temperaturas. Diferenciación entrecalor e temperatura.

* Observación e comprobación experimental das for-mas de propagación da calor. Procura, selección e con-traste de información sobre as aplicacións cotiás dosmateriais illantes e condutores.

* Valoración do emprego das máquinas térmicas, dasúa eficacia e do seu rendemento.

* Análise dos procesos de xeración de enerxía a par-tir de diferentes fontes, do transporte e do consumo deenerxía en Galicia. Valoración das repercusiónsambientais.

* Identificación da luz e do son como mecanismosde transferencia de enerxía.

* Realización de experiencias de propagación daluz. Utilización de espellos e lentes para o estudo cua-litativo da reflexión e refracción da luz.

* Relación entre a luz e a visión. Estudo cualitativoda descomposición da luz branca.

* Realización de experiencias de propagación ereflexión do son. Relación entre o son e a audición.

* Identificación das aplicacións prácticas relaciona-das coa luz e o son para a sociedade.

* Valoración do problema da contaminación acústi-ca e luminosa. Procura e análise de solucións.

Bloque 3. Transformacións xeolóxicas debidas áenerxía interna da Terra.

* Recoñecemento das diferentes manifestacións daenerxía interna da terra: volcáns, terremotos, prega-mentos, fallas e formación de montañas. Xustificacióncualitativa á luz do modelo dinámico.

* Identificación do papel da enerxía interna na for-mación de materiais terrestres: magmatismo e meta-morfismo.

* Clasificación das rochas magmáticas e metamórfi-cas segundo a súa orixe e pola observación da súaestrutura.

* Procura de noticias de xornais relacionadas coasmanifestacións desa enerxía interna e análise das súasrepercusións segundo o grao de desenvolvemento dopaís.

Bloque 4. A vida en acción: as funcións vitais.

* Identificación da célula como unidade básica dosseres vivos e observación ao microscopio apreciando asúa diversidade.

* Caracterización das función de nutrición como unintercambio de materia e enerxía co ambiente.

* Diferenciación dos dous tipos de nutrición: autó-trofa e heterótrofa.

* Descrición e comparación cualitativa dos procesosde fotosíntese, respiración e fermentación.

* Valoración da importancia da fotosíntese para avida na Terra.

* Caracterización e comparación da reproduciónsexual e asexual e do seu significado desde o punto devista da súa variabilidade.

* Recoñecemento das funcións de relación: percep-ción, coordinación e resposta (movemento).


* Planificación e realización de experiencias sinxe-las que poñan de manifesto a influencia dalgunhavariable (a luz, o osíxeno, a temperatura, a clorofila....)que incide nos procesos citados.

Bloque 5. Ambiente: o ambiente natural.

* Identificación dos compoñentes dun ecosistema,medio abiótico e comunidade e recoñecemento dainfluencia dos factores abióticos e bióticos nos ecosis-temas.

* Recoñecer o papel dos organismos produtores, econsumidores e descompoñedores no ecosistema e arelación coa reciclaxe da materia e o fluxo de enerxía.

* Aproximación aos conceptos de ecosistema e bios-fera. Coñecemento da variedade de ecosistemas (bio-diversidade) e a súa organización en biomas.

* Utilización de técnicas de campo para o estudo dedous ecosistemas galegos, acuático e terrestre: ecosis-tema litoral, de xunqueira, de bosque, de río...

* Coñecemento dalgún espazo protexido en Galicia.


1. Identificar a presenza da enerxía nas transforma-cións e cambios que teñen lugar no noso contorno,valorando a importancia para a sociedade e as reper-cusións para o ambiente de diferentes fontes de ener-xía.

Preténdese avaliar se o alumnado é capaz de recoñe-cer a presenza da enerxía en procesos da vida cotiá, seenumera diferentes fontes de enerxía, e se é quen deutilizar criterios para clasificalas. Valorarase se asociaa eficiencia e o aforro enerxético coa utilización res-ponsable da enerxía cara a contribuír ao futuro susten-table.

2. Identificar situacións prácticas de equilibrio edesequilibrio enerxético e os efectos da calor sobre oscorpos.

Preténdese comprobar se o alumnado diferenciacalor de temperatura na análise enerxética de situa-cións prácticas sinxelas. Valorarase se sabe utilizar otermómetro, se coñece o seu fundamento e se identifi-ca situacións de equilibrio ou desequilibrio enerxéti-co.

3. Explicar fenómenos cotiáns referidos á transmi-sión da luz e do son, e reproducir experimentalmentealgúns deles.

Este criterio busca avaliar se o alumnado é capaz deutilizar as propiedades da luz para interpretar a refle-xión e a refracción da luz e describir o funcionamentodalgúns aparellos ópticos; e para o son fenómenoscomo o eco. Valorarase se identifica as repercusións dacontaminación acústica e luminosa e formula propos-tas de solucións.

4. Identificar as accións dos axentes xeolóxicos naorixe do relevo terrestre, así como no proceso de for-mación das rochas magmáticas e metamórficas.

Trátase de comprobar que o alumnado ten unha con-cepción dinámica da natureza e que é quen de recoñe-cer e interpretar no campo ou en imaxes algunhasmanifestacións da dinámica interna no relevo, como apresenza de pregamentos, fallas, cordilleiras e vol-cáns. Pretende tamén avaliar se o alumnado entendeas transformacións que poden existir entre os distintostipos de rochas endóxenas en función das característi-cas do ambiente xeolóxico en que se atopan.

5. Identificar os riscos asociados aos procesos xeoló-xicos internos e valorar a capacidade de prevención epredición.

Trátase de valorar se o alumnado é capaz de recoñe-cer e interpretar axeitadamente os principais riscosasociados aos procesos xeolóxicos internos e a súarepercusión, utilizando noticias de prensa, mapas eoutras canles de información.

6. Interpretar os aspectos relacionados coas funciónsvitais dos seres vivos a partir de observacións experi-mentais realizadas con organismos sinxelos, compro-bando o efecto que teñen determinadas variables nosprocesos de nutrición, relación e reprodución.

Trátase de comprobar que o alumnado coñece asfuncións vitais dos seres vivos, as diferenzas entre anutrición de seres autótrofos e heterótrofos, as caracte-rísticas e os tipos de reprodución, e os elementos fun-damentais que interveñen na función de relación. Trá-tase tamén de avaliar se é quen de deseñar experien-cias sinxelas para comprobar a incidencia que teñenvariables como a luz, o osíxeno, a clorofila, a tempera-tura, etc. sobre estas funcións.

7. Identificar o medio abiótico e as comunidades dunecosistema próximo, representar graficamente as rela-cións tróficas establecidas entre os seus seres vivos evalorar a súa diversidade.

Trátase de constatar que o alumnado é quen de dis-tinguir as partes dun ecosistema, ben nunha saída oucando se presenten imaxes ou esquemas. Así mesmo,haberá que comprobar que é capaz de recoñecer oselementos dun ecosistema específico, obtendo datosdalgúns compoñentes abióticos (luz, humidade, tem-peratura, topografía, rochas, etc.), e bióticos (animaise plantas máis abundantes); interpretar correctamenteas relacións nas cadeas tróficas e valorar a diversida-de do ecosistema e a importancia da súa preservación.

8. Participar de forma construtiva en situacións de

comunicación relacionadas coa construción do coñe-

cemento científico, respectando as normas que fan

posible o intercambio.


Trátase de comprobar se o alumnado é capaz deescoitar, respectar as opinións alleas, chegar a acor-dos, achegar opinións razoadas nos traballos en grupo,debates, exposicións...

Terceiro curso. Física e química.


* Utilización de estratexias propias do traballo cien-tífico, mediante a proposta de sinxelas investigaciónspara a resolución de situacións problema, discusión doseu interese, identificación de variables que interve-ñen, formulación dalgunha hipótese de traballo, segui-mento dunha planificación na posta en práctica, recol-la organizada dos datos, interpretación de resultados ecomunicación das conclusións.

* Busca, selección e valoración crítica de informa-ción de carácter científico utilizando as tecnoloxías dacomunicación e da información e outras fontes.

* Interpretación de información de carácter científi-co coa axuda de modelos axeitados, e utilización des-ta información para formar unha opinión propia eexpresarse axeitadamente, coa axuda das tecnoloxíasda comunicación e da información e outras fontes.

* Valoración das achegas das ciencias da naturezaao longo da historia, para lles dar resposta ás necesi-dades dos seres humanos e mellorar as condicións dasúa existencia, así como para apreciar e desfrutar dadiversidade natural e cultural, participando na súaconservación, protección e mellora.

* Asimilar as diferenzas sociais derivadas da desi-gual repartición da riqueza no mundo, que provocaunhas condicións de enorme desvantaxe en aspectosde saúde e ambiente dos países pobres respecto dosricos.

* Posta en práctica correcta dos procedementosexperimentais e respecto polas normas de seguridade.

Bloque 2. Diversidade e unidade da estrutura damateria e os seus cambios.

Diversidade da materia.

* Caracterización de mestura e substancia pura.Identificación de substancias puras a través das súaspropiedades características. Planificación e elecciónexperimental das técnicas de separación de substan-cias máis axeitadas. Valoración do uso das técnicas deseparación de substancias en mesturas para o desen-volvemento da vida e para a obtención de recursos.

* Identificación de disolucións, dos seus compoñen-tes, caracterización da súa composición mediante asdiferentes formas de expresar a concentración dassubstancias. Preparación de disolucións de concentra-ción coñecida. Importancia das disolucións en produ-tos de consumo habitual e repercusións sobre a saúdedas persoas e o ambiente.

A unidade na estrutura da materia.

* Estudo experimental cualitativo das relaciónsentre a presión, o volume e a temperatura dos gases.

* Interpretación, coa axuda do modelo cinético departículas, do volume, da temperatura, da presión edas relacións entre esas magnitudes para os gases.Extrapolación do modelo cinético de partículas nainterpretación das propiedades dos líquidos e dos sóli-dos.

* Interpretación, coa axuda do modelo cinético damateria, dalgúns procesos como os cambios de estado,a difusión e a dilatación, así como da diferenza entremestura e substancia pura.

* Caracterización do cambio físico e químico. Dife-renciación experimental entre substancias simples ecompostas. Comprobación experimental da conserva-ción da masa e da non-conservación do volume nunsistema, antes e despois dun cambio físico e químico.Diferenciación entre mestura e composto.

* Valoración da importancia histórica do modelo ató-mico molecular de Dalton para interpretar a diferenzaentre substancias simples e compostas.

* Utilización de diversos formatos como o verbal, oicónico, o gráfico e o simbólico para expresar, de xei-to comprensivo, información sobre a estrutura e com-posición das substancias de uso cotián.

Os cambios químicos.

* Realización experimental dalgunhas transforma-cións químicas sinxelas. Reaccións de combustión.Identificación do que se conserva e do que cambia nasreaccións químicas.

* Recoñecemento da transferencia de enerxía nasreaccións químicas. Aplicación ás combustións e áfotosíntese.

* Interpretación, coa axuda do modelo atómico-molecular, das reaccións químicas como transforma-ción dunhas substancias noutras; representación gráfi-ca e simbólica; identificación do elemento químico;xustificación da conservación da masa e do elementoquímico nas reaccións a partir do modelo atómico-molecular.

* Estimacións e investigacións sobre a variación darapidez dunha reacción en función da temperatura,concentración, grao de división dos reactivos. A emi-sión dos gases nos vehículos e a influencia na calida-de do aire: función dos catalizadores.

* Procura, selección de información e análise críticasobre os beneficios e riscos da fabricación e uso dal-gún material de uso cotián. Estimación do impactoambiental das reaccións de combustión.

Bloque 3. A natureza eléctrica da materia.

Propiedades eléctricas e magnéticas da materia.


* Identificación experimental das interaccións eléc-tricas e magnéticas. Utilización da carga eléctrica nainterpretación das interaccións.

* Análise de movemento de cargas: circuíto eléctri-co.

* Importancia da electricidade nas condicións danosa vida cotiá e no desenvolvemento científico e tec-nolóxico. Valoración das medidas preventivas.

A estrutura do átomo.

* Selección de información e análise crítica da con-tribución do estudo da electricidade ao coñecementoda estrutura da materia.

* Incorporación da carga eléctrica á estrutura atómi-ca. Caracterización dos elementos químicos.

* Identificación dos compoñentes estruturais damateria: átomos, moléculas e ións. Comparación desubstancias con estruturas de átomos libres, molecula-res e xigantes. Relación entre a estrutura e as súaspropiedades.

* Aproximación cualitativa á radioactividade e aosefectos das radiacións ionizantes sobre a saúde e oambiente. Importancia dos isótopos na investigacióncientífica e médica. Valoración de medidas preventi-vas e protectoras.


1. Utilizar procedementos que permitan diferenciarmesturas, substancias simples e compostos en mate-riais de uso cotián, identificar a composición das mes-turas en produtos de consumo habitual e prepararalgunha disolución sinxela.

Este criterio trata de constatar se o alumnado reco-ñece cando un material é unha substancia pura ouunha mestura e, neste último caso, coñece técnicas deseparación, sabe deseñar e realizar algunhas delas,utiliza criterios para clasificar as substancias en sim-ples e compostas e diferencia mesturas de compostos.Tamén se debe comprobar que utiliza a informacióndas etiquetas dos produtos de consumo cotián paraidentificar a composición das mesturas, especialmen-te a concentración en masa e as porcentaxes tanto enmasa coma en volume. Valoraranse as habilidadesprácticas á hora de preparar disolucións cunha deter-minada concentración en masa e a capacidade parasalientar a importancia dalgúns materiais para a socie-dade.

2. Identificar e cuantificar algunhas propiedades dosmateriais nos seus distintos estados de agregación,diferenciando a descrición macroscópica da interpre-tación con modelos.

Trátase de verificar que o alumnado determinaalgunhas propiedades características das substancias,levando a cabo experiencias sinxelas que as poñan demanifesto. Interpreta coa axuda do modelo cinético osconceptos de presión, temperatura e cambios de esta-do. Tamén se valorará a interpretación cualitativa das

representacións gráficas que reflictan relacións entrepropiedades.

3. Clasificar distintos tipos de substancias e os pro-cesos de cambio utilizando criterios macroscópicos eas premisas do modelo de Dalton.

Preténdese comprobar se o alumnado emprega algúncriterio macroscópico que lle permita clasificar oscambios nas substancias, diferenciar mesturas decompostos e estes de substancias simples, utilizandoprocedementos experimentais sinxelos; valorando acontribución de Dalton ao modelo de materia para xus-tificar os ditos cambios e interpretar a existencia desubstancias simples e de compostos.

4. Interpretar e representar reaccións químicas utili-zando o modelo atómico-molecular, así como para xus-tificar a conservación da masa en sistemas pechados.

Este criterio pretende comprobar que o alumnadoidentifica experimentalmente a reacción químicacomo proceso en que unhas substancias se transfor-man noutras novas, onde se conserva a masa e o ele-mento químico; que saben xustificala co modelo ele-mental de reacción e que son quen de representalas dexeito verbal, gráfico e simbólico. Valorarase tamén secoñecen a súa importancia na mellora da calidade devida das persoas e as posibles repercusións negativassobre o contorno, sendo conscientes da relevancia eresponsabilidade de todos para a protección doambiente e a saúde das persoas.

5. Identificar fenómenos eléctricos e magnéticoscotiáns valorando as repercusións da electricidade nodesenvolvemento científico e tecnolóxico e nas condi-cións de vida das persoas.

Preténdese constatar se o alumnado é capaz de rea-lizar experiencias eléctricas e magnéticas, explicalascualitativamente co concepto de carga, mostrando oseu coñecemento da estrutura eléctrica da materia.Valorarase tamén se é capaz de utilizar instrumentossinxelos e é consciente das repercusións dos coñece-mentos sobre a electricidade e a necesidade da efi-ciencia e do aforro enerxético.

6. Analizar a evolución do modelo atómico ao intro-ducir a natureza eléctrica da materia e identificar asaplicacións de substancias radioactivas.

Trátase de comprobar que o alumnado comprendeque os cambios nos modelos da materia teñen comoobxectivo a procura de explicacións das súas propie-dades e dos fenómenos cotiáns. Tamén se trata decomprobar se valora as aplicacións da radioactividade,principalmente en medicina, mediante a participaciónen traballos, debates, etc. sobre elas e se xustifica asmedidas de protección nos traballos que impliquenperigos.

7. Participar activamente na construción, comunica-ción e utilización do coñecemento científico.

Trátase de comprobar que o alumnado se implicapersoalmente na propia aprendizaxe, realizando oesforzo necesario, valorando a reflexión sobre os pro-


pios procesos de aprendizaxe das ciencias desde aapropiación dos obxectivos ata a utilización de crite-rios de realización para autocorrixirse, no caso de quesexa necesario.

Terceiro curso. Bioloxía e xeoloxía.


* Utilización de estratexias propias do traballo cien-tífico, mediante a proposta de sinxelas investigaciónspara a resolución de situacións-problema, discusióndo seu interese, identificación de variables que inter-veñen, formulación dalgunha hipótese de traballo,seguimento dunha planificación na posta en práctica,recolla organizada dos datos, interpretación de resul-tados e comunicación das conclusións.

* Busca, selección e valoración crítica de informa-ción de carácter científico utilizando as tecnoloxías dacomunicación e da información e outras fontes.

* Interpretación de información de carácter científi-co coa axuda de modelos axeitados e utilización destainformación para formar unha opinión propia e expre-sarse axeitadamente, coa axuda das tecnoloxías dacomunicación e da información e outras fontes.

* Valoración das achegas das ciencias da naturezaao longo da historia, para lles dar resposta ás necesi-dades dos seres humanos e mellorar as condicións dasúa existencia, así como para apreciar e desfrutar dadiversidade natural e cultural, participando na súaconservación, protección e mellora.

* Asimilar as diferenzas sociais derivadas da desi-gual repartición da riqueza no mundo, que provocaunhas condicións de enorme desvantaxe en aspectosde saúde e ambiente dos países pobres con respectoaos ricos.

* Posta en práctica correcta dos procedementosexperimentais e respecto polas normas de seguridade.

Bloque 2. As persoas e a saúde.

A saúde e a enfermidade.

* Identificación dos niveis de organización do corpohumano: aparellos, sistemas, órganos, tecidos e célu-las.

* Valoración da saúde como un ben individual ecolectivo. Identificación dos factores que condicionana saúde e a enfermidade. Importancia dos hábitos devida saudable e o coñecemento dos factores de risco.

* Coñecemento de varios tipos de enfermidades:conxénitas, hereditarias, crónicas, deficitarias e infec-ciosas (tipos de seres vivos que as provocan). Valora-ción do uso dos fármacos e problemáticas derivadas.

* Selección de información e crítica das diferenzasdos tipos de enfermidades no mundo globalizado. Pro-postas de actuación.

* Recoñecemento da actuación do sistema inmuni-tario nun caso concreto (a gripe, unha enfermidadebacteriana, as alerxias...). Valoración da aplicación

das vacinas, os transplantes, a doazón de órganos e asnovas terapias con células nai.

Sexualidade e reprodución humana.

* Aproximación a unha definición de sexualidade.Recoñecemento da diversidade de sexo. Evolución doshábitos sexuais ao longo da vida.

* Diferenciación entre sexualidade e reprodución.Valoración dos cambios físicos e psíquicos na adoles-cencia. Breve referencia aos cambios hormonais.Métodos anticonceptivos.

* Identificación do proceso de reprodución como unmecanismo de perpetuación da especie. Caracteriza-ción dos aparellos reprodutores masculino e femininoasí como dos gametos, óvulo e espermatozoide.

* A preparación do útero para a fecundación: o ciclomenstrual. Identificación da fecundación, embarazo eparto cunha breve aproximación ao embrión e ao feto.Recoñecemento e valoración dos novos métodos dereprodución asistida.

* Procura e selección de información sobre as enfer-midades de transmisión sexual e valoración da saúdee hixiene sexual.

Alimentación e nutrición humanas.

* Realización de diagramas e esquemas que axudena dar unha visión global e integradora de todos os apa-rellos e procesos que interveñen na nutrición.

* Diferenciación entre alimento e nutriente recoñe-cendo os principios inmediatos necesarios para o serhumano: proteínas, glícidos, graxas, sales minerais,vitaminas e auga.

* Recoñecemento dos pasos que segue o alimentodesde que se inxire ata que se absorbe no aparellodixestivo.

* Coñecemento do papel que desempeñan os apare-llos: o respiratorio e a ventilación pulmonar; o circula-torio e a circulación; o excretor e a formación da urinae a excreción no proceso xeral de nutrición.

* Análise de dietas e hábitos saudables na alimenta-ción, destacando a importancia dunha dieta equilibra-da. Identificación das principais enfermidades e tras-tornos da conduta alimentaria. Valoración da alimen-tación e a saúde.

* Procura, selección de información e análise de eti-quetas identificando os aditivos alimentarios e produ-tos transxénicos.

As funcións de relación: percepción, coordinación emovemento.

* Identificación dos mecanismos de resposta do serhumano ante un estímulo: órganos dos sentidos, siste-ma nervioso e aparello locomotor.

* Coñecemento do papel do sistema endócrino e ashormonas. Identificación da importancia das súasprincipais alteracións.


* Valoración da saúde mental e dunha actitude críti-ca e responsable ante as condutas de risco e a influen-cia do medio social.

* Análise da súa relación co uso das substanciasaditivas, alcol, tabaco, estupefacientes.

Bloque 3. As persoas e o ambiente.

* Recoñecemento da dependencia humana dosrecursos naturais e da importancia fundamental da súaxestión sustentable. Análise e valoración do uso cotiánde recursos básicos (produción e consumo de enerxía,o uso da auga e do aire) e a produción de residuos e oseu tratamento. Utilización de técnicas sinxelas paracoñecer o grao de contaminación e depuración do airee da auga.

* Procura de información verbo dalgúns dos proble-mas ambientais globais, elaboración de informes eexposicións de resultados utilizando as tecnoloxías dainformación e da comunicación. O Cumio da Terra enRío 1992 e o Tratado de Quioto. Aproximación ao con-cepto de sustentabilidade.

* Planificación e posta en práctica dunha actuaciónpara potenciar o desenvolvemento sustentable nomedio máis próximo. Valoración dos resultados.

Bloque 4. Transformacións xeolóxicas debidas áenerxía externa.

A actividade xeolóxica externa do planeta.

* Análise da paisaxe como resultado da acciónconxunta dos fenómenos naturais e a intervenciónhumana. Uso de mapas topográficos sinxelos para asúa lectura e interpretación.

* Identificación mediante imaxes e/ou observaciónsde campo da acción dos diferentes axentes xeolóxicosexternos sobre as rochas e a paisaxe: a meteorización,os torrentes, as augas subterráneas, os ríos, o mar, oxeo e o vento. Identificación do papel dos axentesinternos na formación do relevo.

* Recoñecemento da formación de sedimentos a par-tir dos fenómenos descritos anteriormente e a súa pos-terior transformación en rochas sedimentarias. A orixedo carbón, o petróleo e o gas natural, e valoración doseu uso e esgotamento.


1. Recoñecer que na saúde inflúen aspectos físicos,psicolóxicos, económicos e sociais e valorar a impor-tancia dos estilos de vida para previr enfermidades emellorar a calidade de vida, así como as continuasachegas das ciencias biomédicas. Explicar os meca-nismos de defensa que evitan ou loitan contra os axen-tes causantes de enfermidades.

Con este criterio preténdese valorar se o alumnadoposúe un concepto actual de saúde, e se é capaz deestablecer relacións entre as diferentes funcións doorganismo, ademais dos factores que teñen unha maiorinfluencia na saúde, como son os estilos de vida. Ade-mais, deberá saber distinguir os distintos tipos de

enfermidades: infecciosas, hereditarias, por intoxica-ción, condutuais... relacionando a causa co efecto. Asímesmo, deberá comprender os mecanismos de defen-sa corporal e a acción de vacinas, antibióticos e outrascontribucións da ciencia médica na loita contra aenfermidade.

2. Coñecer os aspectos básicos da reproduciónhumana e describir os acontecementos fundamentaisda fecundación, o embarazo e o parto. Comprender ofuncionamento dos métodos de control da natalidade evalorar o uso de métodos de prevención de enfermida-des de transmisión sexual.

Trátase de comprobar se as alumnas e os alumnosdistinguen o proceso de reprodución como un meca-nismo de perpetuación da especie, da sexualidadeentendida como unha actividade ligada a toda a vidado ser humano e de comunicación afectiva e persoal.Deben coñecer, ademais, os trazos xerais anatómicos ede funcionamento dos aparellos reprodutores masculi-no e feminino e explicar, a partir do seu coñecemento,as bases dalgúns métodos de control de natalidade oude certas solucións a problemas de infertilidade. Ade-mais, deben saber explicar a necesidade de tomarmedidas de hixiene sexual individual e colectiva paraevitar enfermidades de transmisión sexual.

3. Explicar os cambios fundamentais que sofre o ali-mento ao longo de todo o proceso de nutrición, utili-zando esquemas ou ilustracións en cada unha das eta-pas. Xustificar a necesidade de adquirir hábitos ali-mentarios saudables.

Preténdese avaliar se o alumnado coñece o papel decada un dos aparellos e órganos implicados na funciónde nutrición, as relacións entre eles, así como as súasprincipais alteracións e a necesidade de adoptar deter-minados hábitos de hixiene. Así mesmo, valorarase odesenvolvemento de actitudes solidarias ante situa-cións como a doazón de sangue ou de órganos e serelacionan as funcións de nutrición coa adopción dedeterminados hábitos alimentarios saudables paraprevir enfermidades de cara a un consumo responsa-ble.

4. Coñecer os órganos dos sentidos e explicar amisión integradora dos sistemas nervioso e endócrino.Relacionar as alteracións máis frecuentes cos órganose procesos implicados en cada caso; identificar os fac-tores sociais que repercuten negativamente na saúdecomo o estrés e o uso de substancias adictivas.

Preténdese comprobar que as alumnas e os alumnossaben como se coordinan o sistema nervioso e o endó-crino, e aplican este coñecemento a problemas sinxe-los que poidan ser analizados utilizando modelos desimulación. Así mesmo, deberán caracterizar as súasprincipais enfermidades, valorar a importancia deadoptar hábitos de saúde mental, e identificar os efec-tos prexudiciais de determinadas condutas como oconsumo de drogas, o estrés, a falta de relacións inter-persoais sas, as presións dos medios de comunicación,etc.


5. Identificar as accións dos axentes xeolóxicosexternos na orixe e modelado do relevo terrestre, asícomo no proceso de formación das rochas sedimenta-rias.

Trátase de comprobar que o alumnado ten unha con-cepción dinámica da natureza e que é quen de recoñe-cer e interpretar, no medio natural ou en imaxes, aacción dos axentes xeolóxicos externos máis importan-tes. Preténdese tamén avaliar se o alumnado podeexplicar a orixe dos distintos tipos de modelaxe produ-cidos polos axentes xeolóxicos externos, así como adas rochas sedimentarias.

6. Valorar a capacidade para recompilar informaciónprocedente de distintas fontes sobre a influencia dasactuacións humanas no ambiente, analizar esta infor-mación e formular propostas para promover unha xes-tión máis racional dos recursos naturais.

Trátase de avaliar se o alumnado é quen de identifi-car a relación que existe entre a explotación dos recur-sos naturais e determinados impactos e riscos ambien-tais. Valorarase a capacidade de realizar investiga-cións sobre algunhas alteracións concretas producidaspolos seres humanos na natureza e se son quen devalorar o ambiente como un patrimonio da humanida-de e de argumentar as razóns de certas actuaciónsindividuais e colectivas para evitar a súa deteriora-ción.

7. Determinar os trazos distintivos do traballo cien-tífico analizando como se chegou á formulación e/ou áspropostas de resolución dalgún problema ambiental deactualidade.

Trátase de pescudar se as alumnas e os alumnos soncapaces de buscar bibliografía referente a temas deactualidade, como a conservación das especies ou aintervención humana na reprodución, e de utilizar asdestrezas comunicativas suficientes para elaborarinformes que estruturen os resultados do traballo. Pre-téndese avaliar tamén se teñen unha imaxe do traballocientífico como un proceso en continua construción,que se apoia nos traballos colectivos de moitos grupos,que ten os condicionamentos de calquera actividadehumana e que por iso se pode ver afectada por varia-bles de distinto tipo.

8. Valorar a situación mundial da distribución dariqueza e as súas repercusións sobre a saúde e oambiente, identificando interrelacións xeopolíticas,sociais, económicas e culturais.

Trátase de ver se o alumnado é consciente das dife-renzas que existen entre as distintos escenarios domundo como son os diálogos norte-sur, oriente-occi-dente, as interdependencias da globalización e é capazde enunciar cales son as consecuencias da sobreex-plotación de recursos, a industrialización masiva, etc.

Cuarto curso. Física e química.


* Utilización de estratexias propias do traballo cien-tífico, mediante a proposta de problemas e sinxelas

investigacións, discusión do seu interese, análise devariables que interveñen, formulación de hipóteses,planificación de experiencias, organización dos datos,interpretación de resultados e comunicación de con-clusións.

* Busca, selección e análise crítica de informaciónde carácter científico utilizando as tecnoloxías dacomunicación e da información e outras fontes.

* Interpretación de informacións de carácter cientí-fico e contraste destas informacións para formar unhaopinión propia e expresarse axeitadamente.

* Elaboración de argumentacións e explicaciónssobre feitos, observacións ou resultados experimen-tais, empregando modelos científicos axeitados.

* Valoración das achegas das ciencias da naturezapara lles dar resposta ás necesidades dos seres huma-nos e mellorar as condicións da súa existencia, asícomo para apreciar e desfrutar da diversidade naturale cultural, participando na súa conservación, protec-ción e mellora.

* Valoración da evolución do pensamento científicoao longo da historia, salientando a importancia quesupón para o desenvolvemento científico e tecnolóxicode cada época.

* Utilización comprensiva de protocolos experimen-tais e respecto polas normas de seguridade.

* Xustificación de decisións persoais verbo de pro-blemas reais do seu contorno que aseguren un desen-volvemento sustentable e da modificación de hábitosde conduta que promovan a saúde persoal e comunita-ria.

* Contribución do desenvolvemento científico e tec-nolóxico á resolución dos problemas. Importancia daaplicación do principio de precaución e da participa-ción cidadá na toma de decisións.

* Valoración da educación científica da cidadaníacomo requisito de sociedades democráticas sustenta-bles.

* Consideración da cultura científica como fonte desatisfacción persoal.

Bloque 2. As forzas como interacción.

As forzas e os cambios de movemento.

* Recoñecemento do carácter relativo do movemen-to. Sistemas de referencia. Valoración do uso do GPSpara determinar a posición dos obxectos na Terra.

* Análise cualitativa dos movementos rectilíneos ecurvilíneos. Análise cuantitativa do movemento recti-líneo e uniforme. Relación entre o tipo de movementoe a representación gráfica correspondente.

* Valoración das achegas de Galileo ao estudo expe-rimental da caída libre. Identificación da aceleracióncomo o cambio no estado de movemento dos corpos.

* Identificación de forzas que interveñen na vidacotiá. A mecánica de Newton.


* Caracterización do concepto de forza como inte-racción: acción-reacción. Carácter vectorial das forzase a súa representación.

* Interpretación de situacións de equilibrio de for-zas: inercia. Composición gráfica de forzas.

* Comprobación, experimental ou simulada, da rela-ción entre a forza resultante sobre un sistema, a súamasa e a aceleración. Análise dalgúns cambios nomovemento dos corpos e a súa relación coa forza. Apli-cación a situacións relacionadas con accidentes detráfico de vehículos e discusión de medidas preventi-vas.

As forzas e as deformacións e presións.

* Identificación cualitativa da relación entre forza edeformación en corpos elásticos. Obxectos e aparellosrelacionados.

* Recoñecemento da relación entre forza e presiónnos sólidos. Obxectos de uso cotián que utilizan estarelación.

* Relación entre a presión e a forza aplicada sobrelíquidos: aplicacións prácticas.

* Realización dalgunha experiencia sinxela con sóli-dos mergullados en líquidos. Identificación das varia-bles que determinan a presión nun sólido no seo dunfluído. Achega de Arquímedes á interpretación cientí-fica da flotación. Utilización da ecuación fundamentalda estática de fluídos para a comprensión de situa-cións cotiás.

* Deseño, realización de experiencias para poñer demanifesto a presión atmosférica e comunicación dosresultados. Utilización de aparellos para medir a pre-sión como manómetros ou barómetros. Descrición dofuncionamento dos altímetros.

A mecánica do Universo.

* Realización de observacións celestes directas ousimuladas e identificación das primeiras ideas sobre oUniverso.

* Comparación entre a concepción xeocéntrica e aheliocéntrica e a súa capacidade para interpretar asobservacións.

* Relación entre as melloras das observacións cotelescopio e o reforzo do modelo heliocéntrico. Reco-ñecemento das achegas de Kepler e Galileo. Valora-ción e implicacións do enfrontamento entre dogmatis-mo e liberdade de investigación: o xuízo de Galileo.

* Unificación da dinámica terrestre e celeste: a gra-vitación universal de Newton. Aplicacións en resolu-ción de situacións problemáticas sinxelas onde inter-veña a atracción gravitatoria.

* Aproximación cualitativa ás ideas actuais sobre oUniverso.

* Valoración crítica dos avances científicos e tecno-lóxicos para a exploración do universo. Procura eselección de información sobre as axencias espaciais

(ESA, NASA) e os proxectos conxuntos (ISS). Valora-ción do uso dos satélites artificiais en ámbitos cientí-ficos, tecnolóxicos e sociais.

Bloque 3. Afondamento no estudo dos cambios.

Transferencias e transformacións de enerxía.

* Identificación das formas de enerxía mecánica:cinética e potencial gravitatoria cos cambios na velo-cidade e posición dos obxectos.

* Realización de experiencias onde se poñan demanifesto cambios na enerxía interna dos sistemas.

* Recoñecemento das transformacións e transferen-cias de enerxía por traballo e calor en fenómenos pró-ximos ao alumnado.

* Interpretación cualitativa do traballo como meca-nismo de transferencia de enerxía. Estudo da medidada eficacia na realización de traballo: concepto depotencia. Valoración do emprego de máquinas simplespara o desenvolvemento económico e social.

* Interpretación cualitativa da calor como mecanis-mo de transferencia de enerxía. Máquinas térmicas eas súas repercusións.

* Utilización do principio de conservación da ener-xía para resolver situacións físicas sinxelas e próximasaos estudantes, onde se poñan de manifesto transfor-macións e transferencias.

* Identificación do problema da degradación daenerxía. Valoración do papel da enerxía na sociedadeactual e do uso das diferentes fontes para a súa obten-ción. Recoñecemento dalgún desenvolvemento tecno-lóxico que contribúa á eficiencia e ao aforro enerxéti-co.

Bloque 4. Estrutura e propiedades das substancias.

Estrutura do átomo e do enlace químico.

* Comparación dalgunhas propiedades característi-cas de substancias. Elaboración e aplicación de crite-rios para clasificar as substancias baseándose nas súaspropiedades. Identificación da relación entre as pro-piedades e a estrutura das substancias.

* Interpretación da estrutura atómica a partir de evi-dencias da distribución dos electróns en niveis deenerxía.

* Selección e análise crítica de información sobrediferentes criterios para a clasificación dos elementos.Valoración da información que proporciona a táboaperiódica en canto á capacidade de combinación doselementos.

* Interpretación da estrutura das substancias a tra-vés do enlace covalente, iónico ou metálico. Valora-ción de procesos industriais en Galicia relacionadosco transporte iónico como galvanizado e obtención demetais.

* Introdución cualitativa á sistemática da formula-ción e nomenclatura química da IUPAC: exemplo doscompostos binarios de uso habitual.


Os compostos de carbono e os seres vivos.

* Recoñecemento dos combustibles fósiles: carbón epetróleo, e a súa importancia como recursos enerxéti-cos. Identificación experimental dos produtos dasreaccións de combustión dos hidrocarburos. Seleccióne análise crítica de información sobre o incremento doefecto invernadoiro e a súa relación co cambio climá-tico. Procura de medidas para a súa prevención.

* Interpretación das posibilidades de combinacióndo átomo de carbono consigo mesmo, co hidróxeno econ outros átomos. As cadeas carbonadas.

* Papel dalgunhas biomoléculas que constitúen osseres vivos. Valoración do papel da química na com-prensión da orixe e desenvolvemento da vida.

* Selección e análise crítica de información sobremateriais de envase e embalaxe formados por cadeascarbonadas e a súa influencia sobre o ambiente. Valo-ración de actitudes favorables á súa redución, recicla-xe e reutilización.


1. Recoñecer o carácter relativo do movemento, des-cribir movementos comúns da vida cotiá e valorar aimportancia do seu estudo no xurdimento da cienciamoderna.

Trátase de constatar se o alumnado é quen de deter-minar e diferenciar as magnitudes necesarias paradescribir os movementos e se sabe formular e resolvercualitativamente problemas relacionados coa educa-ción viaria. Valorarase, así mesmo, se realiza e utilizaas representacións gráficas para identificar os diferen-tes movementos, se sabe interpretar expresións comodistancia de seguridade, ou velocidade media, e secomprende a importancia da cinemática pola súa con-tribución ao nacemento da ciencia moderna, no sécu-lo XVII.

2. Identificar o papel das forzas como causa doscambios de movemento e das presións, así como reco-ñecer e representar as principais forzas presentes ensituacións do contorno.

Pretende comprobar se o alumnado comprende aidea de forza como interacción e causa das acelera-cións dos corpos, cuestiona as evidencias do sentidocomún verbo da suposta asociación forza-movemento,sabe identificar e representar forzas que actúan ensituacións cotiás, así como o tipo de forza, gravitatoria,eléctrica, elástica ou as exercidas polos fluídos e reco-ñece como se utilizaron as características dos fluídosno desenvolvemento de tecnoloxías útiles á nosasociedade.

3. Empregar modelos para xustificar as observaciónscelestes e comparar as súas interpretacións, así comovalorar as implicacións históricas do enfrontamentoentre elas.

Trátase de avaliar se o alumnado utiliza diferentesmodelos celestes para xustificar as observacións dia-rias e anuais dos movementos dos astros e se coñece

as implicacións do enfrontamento entre xeocentrismoe heliocentrismo. Valorarase o emprego de simula-cións como axuda para o estudo das regularidades alongo prazo dos ditos movementos.

4. Utilizar a gravitación universal para explicar aforza peso, os movementos no sistema solar, os satéli-tes artificiais e as naves espaciais, e analizar de formacrítica as contribucións da ciencia espacial.

Trátase de comprobar que o alumnado comprendeque o establecemento do carácter universal da gravita-ción supuxo a ruptura da barreira ceo-Terra, dandopaso a unha visión unitaria da mecánica do Universo.Valorarase, así mesmo, a utilización da lei de gravita-ción universal para explicar o peso dos corpos e omovemento de planetas e satélites no sistema solar.Valorarase tamén se o alumnado é quen de expoñeropinións razoadas sobre os beneficios e prexuízos quepoden derivar dos usos dos satélites artificiais.

5. Aplicar o principio de conservación da enerxía ácomprensión das transformacións e das transferenciasenerxéticas en situacións prácticas da vida diaria eanalizar os problemas asociados coa súa obtención euso.

Preténdese avaliar se o alumnado identifica as dife-rentes formas de enerxía (tanto mecánica como inter-na), sabe relacionar a transferencia de enerxía mecá-nica co traballo e a transferencia de enerxía térmicacoa calor, así como realizar algúns balances enerxéti-cos sinxelos. Valorarase tamén se recoñece a impor-tancia do uso da enerxía e se sabe avaliar os seusbeneficios fronte ao impacto ambiental que orixina asúa produción e consumo, así como a participación enmedidas de eficiencia e aforro enerxético.

6. Identificar as características dos elementos quí-micos máis representativos da táboa periódica e predi-cir o seu comportamento químico.

Con este criterio preténdese comprobar se o alumna-do é capaz de saber distribuír os electróns dos átomosen niveis enerxéticos, relacionando esta distribucióncoa estrutura da táboa periódica. Así mesmo, débesecomprobar que é capaz de relacionar algunhas propie-dades físicas (temperaturas de fusión e ebulición, con-dutividade eléctrica, solubilidade en auga, etc.) cotipo de enlace que presentan e formular algunhas pre-visións sinxelas da unión con outros elementos e depropiedades das substancias simples e compostas for-madas.

7. Xustificar a gran cantidade de compostos orgáni-cos existentes así como a formación de macromolécu-las e a súa importancia nos seres vivos.

Trátase de avaliar se o alumnado comprende as enor-mes posibilidades de combinación que presenta o áto-mo de carbono e se é capaz de escribir fórmulasdesenvolvidas de compostos sinxelos. Así mesmo,deberase comprobar se comprende a formación demacromoléculas, o seu papel na constitución dos seresvivos e o logro que supuxo a síntese dos primeiros


compostos orgánicos fronte ao vitalismo na primeirametade do século XIX.

8. Recoñecer as aplicacións tecnolóxicas derivadasdas reaccións de combustión e valorar a súa influenciano incremento do efecto invernadoiro.

Con este criterio avaliarase se o alumnado recoñeceo carbón, o petróleo e o gas natural como combustiblesfósiles e como as fontes enerxéticas máis utilizadasactualmente en motores e centrais térmicas. Tamén sevalorará se é consciente do seu esgotamento, dos pro-blemas que sobre o ambiente ocasiona a súa utiliza-ción e a necesidade de tomar medidas para tratar debuscar un desenvolvemento sustentable e non conti-nuar aumentando o consumo actual.

9. Analizar os problemas e desafíos, aos cales seenfronta a humanidade globalmente, o papel da cien-cia e da tecnoloxía e a necesidade da súa implicaciónpersoal para resolvelos e avanzar cara ao logro dunfuturo sustentable.

Preténdese comprobar se o alumnado é conscienteda situación planetaria caracterizada por toda unhaserie de problemas intervinculados: contaminaciónsen fronteiras, esgotamento de recursos, perda de bio-diversidade e diversidade cultural, hiperconsumo,etc., e se comprende as repercusións do desenvolve-mento científico-técnico e a súa necesaria contribu-ción ás posibles solucións tendo sempre presente oprincipio de precaución e a responsabilidade indivi-dual e colectiva da sociedade na posta en práctica dasmedidas e vías de solución. Valorarase se é conscien-te da importancia da súa propia educación científicapara a súa participación persoal na toma fundamenta-da de decisións.

Cuarto curso. Bioloxía e xeoloxía.


* Utilización de estratexias propias do traballo cien-tífico, mediante a proposta de problemas e sinxelasinvestigacións, discusión do seu interese, análise devariables que interveñen, formulación de hipóteses,planificación de experiencias, organización dos datos,interpretación de resultados e comunicación de con-clusións.

* Busca, selección e análise crítica de informaciónde carácter científico utilizando as tecnoloxías dacomunicación e da información e outras fontes.

* Interpretación de informacións de carácter cientí-fico e contraste destas informacións para formar unhaopinión propia e expresarse axeitadamente.

* Elaboración de argumentacións e explicaciónssobre feitos, observacións ou resultados experimen-tais, empregando modelos científicos axeitados.

* Valoración das achegas das ciencias da naturezapara lles dar resposta ás necesidades dos seres huma-nos e mellorar as condicións da súa existencia, asícomo para apreciar e desfrutar da diversidade natural

e cultural, participando na súa conservación, protec-ción e mellora.

* Valoración da evolución do pensamento científicoao longo da historia, salientando a importancia quesupón para o desenvolvemento científico e tecnolóxicode cada época.

* Utilización comprensiva de protocolos experimen-tais e respecto polas normas de seguridade.

* Xustificación de decisións persoais verbo de pro-blemas reais do seu contorno que aseguren un desen-volvemento sustentable e da modificación de hábitosde conduta que promovan a saúde persoal e comunita-ria.

* Contribución do desenvolvemento científico e tec-nolóxico á resolución dos problemas. Importancia daaplicación do principio de precaución e da participa-ción cidadá na toma de decisións.

* Valoración da educación científica da cidadaníacomo requisito de sociedades democráticas sustenta-bles.

* Consideración da cultura científica como fonte desatisfacción persoal.

Bloque 2. A Terra, un planeta en continuo cambio.

A historia da Terra.

* Recoñecemento da variable tempo xeolóxico: a súamagnitude, a datación relativa e absoluta.

* Identificación dos principios e procedementos quepermiten reconstruír a historia da Terra e utilizacióndo actualismo como método de interpretación.

* Recoñecemento do proceso de fosilización. Identi-ficación dos fósiles máis importantes en cada etapa.Utilización dos fósiles como indicadores das caracte-rísticas dos ambientes e climas do pasado.

* Reconstrución de historias xeolóxicas sinxelas apartir dunha columna estratigráfica.

* Identificación das eras xeolóxicas e situación dosfenómenos xeolóxicos e biolóxicos máis relevantes queaconteceron en cada unha.

A tectónica de placas e as súas manifestacións.

* Recoñecemento e análise das probas do despraza-mento dos continentes.

* Localización e análise da distribución dos volcáns,terremotos, cordilleiras, dorsais e fosas oceánicas.Coñecemento do fenómeno da expansión do fondooceánico, a súa relación co volume constante da Terrae co modelo dinámico da estrutura interna da Terra.

* Recoñecemento das placas litosféricas principaise os seus límites.

* Análise das interaccións entre os procesos xeoló-xicos internos e externos, a formación das montañas,os seus tipos e os procesos xeolóxicos asociados, mag-matismo e metamorfismo, que completan o ciclo dasrochas.


* Análise e valoración dos riscos xeolóxicos en fun-ción da dinámica interna da Terra á luz da tectónica deplacas.

* Constatación da evolución das ideas no eido dopensamento científico partindo dalgunhas teorías oro-xénicas vixentes a finais do século XIX, as ideas revo-lucionarias de Wegener ata a actual teoría da tectóni-ca de placas. Valoración da construción continuada dopensamento científico.

Bloque 3. A vida no planeta.

A célula, unidade de vida.

* Recoñecemento da teoría celular e a súa importan-cia nas ciencias da vida.

* Recoñecemento da célula como unidade estruturale funcional dos seres vivos.

* Caracterización dos diversos tipos de células: pro-cariotas, eucariotas; vexetais e animais. Recoñece-mento dos principais orgánulos.

* Utilización do microscopio para a súa observación.

* Identificación do material hereditario no seu con-texto celular: cromatina e cromosomas.

* Recoñecemento do ADN como constituínte de cro-mosomas e cromatina e valoración do papel de JamesWatson, Francis Crick e Rosalyn Franklin no descu-brimento da súa estrutura e as importantes repercu-sións deste descubrimento.

* Caracterización dos procesos de división celular:mitose e meiose. Relación da mitose co ciclo celular.Relación da meiose coa formación de gametos nareprodución sexual e valoración do papel que desem-peña na variabilidade inter e intraespecífica.

A herdanza e a transmisión dos caracteres.

Xenética mendeliana.

* Recoñecemento e análise das achegas de Mendele as súas leis da herdanza destacando a extracción deconclusións a partir do tratamento estatístico dosdatos.

* Resolución de problemas sinxelos relacionadoscoas leis da herdanza constatando o uso de estratexiase procedementos da metodoloxía científica na súaresolución.

* Valoración das achegas de Mendel no contexto daevolución constante do pensamento científico no eidoda xenética.

Xenética molecular.

* Aproximación ao concepto de xene como unidadeportadora da información xenética. Recoñecemento doADN como constituínte molecular do xene, coñece-mento do código xenético e das mutacións e a súa rela-ción coa expresión proteica.

* Identificación do cromosoma como forma de orga-nización dos xenes e coñecemento do xenoma, o xeno-tipo e o fenotipo. Análise dun cariotipo.

Xenética humana.

* Aproximación á xenética humana, análise da her-danza de caracteres sinxelos.

* Procura e selección de información dalgunhaenfermidade xenética, análise da información, valora-ción crítica dos posibles tratamentos e comunicaciónde resultados.

* Coñecemento e valoración das aplicacións e reper-cusións da enxeñaría xenética: os alimentos transxéni-cos, a clonación, o xenoma humano e a terapia xénica.

* Valoración das implicacións ecolóxicas, sociais eéticas dos avances biotecnolóxicos. Análise da reper-cusión das noticias desta temática.

Orixe e evolución dos seres vivos.

* Análise dalgunhas teorías sobre a orixe da vida naTerra e a evolución dos seres vivos: teorías fixistas eevolucionistas.

* Identificación e análise de datos que apoian a teo-ría da evolución das especies. Recoñecemento da apa-rición e a extinción das especies.

* Comparación entre as teorías de Lamarck e deDarwin. Recoñecemento do gradualismo e o equilibriopuntuado.

* Procura e selección crítica de información acercada evolución do home.

* Valoración da biodiversidade como resultado doproceso evolutivo. O papel da humanidade na extin-ción das especies.

Bloque 4. As transformacións nos ecosistemas.

A dinámica dos ecosistemas.

* Construción e identificación de cadeas e redes tró-ficas no ecosistema como exemplo de dinámica e inte-racción. Interpretación de pirámides ecolóxicas.

* Análise do ciclo da materia e o fluxo de enerxíanos ecosistemas naturais. Idea de ciclo bioxeoquími-co. Análise do ciclo do carbono.

* Recoñecemento e valoración da formación e des-trución do solo, do impacto dos incendios forestais,das especies invasoras e a súa relación coa evolucióne a sucesión no ecosistema. Constatación da modifica-cións dos ambientes polos seres vivos e valoración daintervención humana.

* Investigación dalgún problema ambiental do con-torno, e análise crítica a partir das achegas da ciencia.Valoración e comunicación de conclusións.


1. Identificar e describir feitos que mostren a Terracomo un planeta cambiante e rexistrar algúns doscambios máis notables da súa longa historia utilizandomodelos temporais a escala.

Preténdese avaliar a capacidade do alumnado pararecoñecer a magnitude do tempo xeolóxico mediante a


identificación dos acontecementos fundamentais dahistoria da Terra nunha táboa cronolóxica e, especial-mente a través da identificación e situación dos fósilesmáis representativos das principais eras xeolóxicas edoutros rexistros xeolóxicos tales como a dataciónestratigráfica, os tipos de rochas, as cordilleiras e pro-cesos oroxénicos.

2. Utilizar o modelo dinámico da estrutura interna daTerra e a teoría da tectónica de placas para estudar osfenómenos xeolóxicos asociados ao movemento dalitosfera e relacionalos coa súa situación en mapasterrestres.

Trátase de avaliar a capacidade do alumnado paraaplicar o modelo dinámico da estrutura interna daTerra e a teoría da tectónica de placas na explicaciónde fenómenos aparentemente non relacionados entreeles, como a formación de cordilleiras, a expansión dofondo oceánico, a coincidencia xeográfica de terremo-tos e volcáns en moitos lugares da Terra, as coinciden-cias xeolóxicas e paleontolóxicas en territorios actual-mente separados por grandes océanos, etc. Tamén sedebe comprobar se é capaz de asociar a distribuciónde sismos e volcáns aos límites das placas litosféricasen mapas de escala axeitada, e de relacionar todosestes procesos.

3. Aplicar os postulados da teoría celular ao estudode distintos tipos de seres vivos e identificar as estru-turas características da célula procariótica, eucarióti-ca vexetal e animal, e relacionar cada un dos elemen-tos celulares coa súa función biolóxica.

Trátase de comprobar se o alumnado é quen de reco-ñecer e interpretar, empregando as técnicas axeitadas,a existencia de células en distintos organismos. Tráta-se de avaliar se é capaz de identificar as estruturascelulares en debuxos e microfotografías, sinalando afunción de cada unha delas. Así mesmo, debe enten-der a necesidade de coordinación das células quecompoñen os organismos pluricelulares.

4. Recoñecer as características do ciclo celular edescribir os procesos de división celular, sinalando asdiferenzas principais entre meiose e mitose, así comoo significado biolóxico de ambas as dúas.

Trátase de comprobar que o alumnado recoñece amitose como un tipo de división celular necesaria nareprodución dos organismos unicelulares e que asegu-ra o crecemento e reparación do corpo nos organismospluricelulares. Tamén debe explicar o papel dos game-tos e da meiose na reprodución sexual. Trátase decomparar ambos os dous tipos de división celular res-pecto do tipo de células que a sofren, o seu mecanis-mo de acción, os resultados obtidos e a importanciabiolóxica de ambos os dous procesos.

5. Resolver problemas prácticos de xenética mende-liana, explicar algúns caracteres que presentan estetipo de herdanza nos seres humanos e realizar investi-gacións sinxelas sobre estes caracteres.

Trátase de avaliar se o alumnado é capaz de diferen-ciar conceptos básicos da xenética e resolver exerci-

cios sinxelos calculando porcentaxes xenotípicas efenotípicas dos descendentes, recoñecendo nestes oseu carácter aleatorio. Valorarase tamén a capacidadepara aplicar as leis de Mendel en investigacións sobrecaracteres humanos con este tipo de herdanza.

6. Coñecer que os xenes están constituídos por ADNe situados nos cromosomas. Interpretar o papel dadiversidade xenética e as mutacións a partir do con-cepto de xene e valorar criticamente as consecuenciasdos avances actuais da enxeñaría xenética.

Preténdese comprobar se o alumnado pode explicarque o almacenamento da información xenética estános cromosomas, interpreta as excepcións ás leis deMendel mediante a teoría cromosómica da herdanza ecoñece o concepto molecular de xene, así como a exis-tencia de mutacións e as súas implicacións na evolu-ción e diversidade dos seres vivos. Valorarase se écapaz de utilizar os seus coñecementos para elaborarun criterio propio sobre as repercusións sanitarias esociais dos avances no coñecemento do xenoma e ana-lizar, desde unha perspectiva social, científica e ética,as vantaxes e inconvenientes da moderna biotecnolo-xía (terapia xénica, alimentos transxénicos, etc.).

7. Expoñer razoadamente os problemas que condu-ciron a enunciar a teoría da evolución, os principiosbásicos desta teoría e as controversias científicas,sociais e relixiosas que suscitou.

Preténdese avaliar se o alumnado coñece as contro-versias entre fixismo e evolucionismo e entre distintasteorías evolucionistas como as de Lamarck e Darwin,así como as teorías evolucionistas actuais máis acep-tadas. Trátase de valorar se o alumnado sabe interpre-tar, á luz da teoría da evolución dos seres vivos, orexistro paleontolóxico, a anatomía comparada, assemellanzas e diferenzas xenéticas, embriolóxicas ebioquímicas, a distribución bioxeográfica, etc.

8. Relacionar a evolución e distribución dos seresvivos, destacando as súas adaptacións máis importan-tes, cos mecanismos de selección natural que actúansobre a variabilidade xenética de cada especie.

Trátase de valorar se o alumnado sabe interpretar, áluz da teoría da evolución, os datos máis relevantes dorexistro paleontolóxico, a anatomía comparada, assemellanzas e diferenzas xenéticas, embriolóxicas ebioquímicas, a distribución bioxeográfica e outrosaspectos relacionados coa evolución dos seres vivos.

9. Explicar como se realiza a transferencia de mate-ria e enerxía nun ecosistema, ao longo dunha cadea ourede trófica. Explicar os mecanismos de restablece-mento do equilibrio ecolóxico e as consecuenciasprácticas da xestión sustentable dalgúns recursos porparte do ser humano.

Trátase de comprobar se o alumnado é capaz deexplicar os fundamentos en que se asenta o equilibriodos ecosistemas, e como pode actuarse sobre eles paraobter un fluxo de alimentos para os seres humanos dexeito ssustentables. Valorarase tamén a capacidadepara explicar as repercusións das actividades huma-


nas no mantemento da biodiversidade nos ecosistemas(desaparición de depredadores, sobreexplotación,introdución de especies exóticas, destrución de hábi-tats, etc.), o seu recoñecemento no noso territorio e aparticipación na xestión sustentable.

10. Analizar os problemas e desafíos, estreitamenterelacionados, a que se enfronta a humanidade global-mente, recoñecer a responsabilidade da ciencia e datecnoloxía e a necesidade da súa implicación pararesolvelos e avanzar cara ao logro dun futuro sustenta-ble.

Preténdese comprobar se o alumnado é conscienteda situación planetaria caracterizada por toda unhaserie de problemas intervinculados: contaminaciónsen fronteiras, esgotamento de recursos, perda de bio-diversidade e diversidade cultural, etc., e se compren-de a responsabilidade do desenvolvemento científico-técnico e a súa necesaria contribución ás posiblessolucións tendo sempre presente o principio de pre-caución. Valorarase se é consciente da importancia daeducación científica para a súa participación na tomafundamentada de decisións.

Ciencias sociais, xeografía e historia.

Introdución.

A área ten unha recoñecida especificidade nas últi-mas construcións curriculares e resulta innegable queconstitúe unha contribución fundamental para a for-mación do alumnado na educación secundaria obriga-toria.

Coas materias desta área preténdese profundar nocoñecemento da sociedade, da súa organización e fun-cionamento nun territorio, a través do tempo e naactualidade, utilizando o aprendido polo alumnado naetapa anterior na área de coñecemento do medio natu-ral, social e cultural.

A atención particular que se concede á xeografía eá historia como referentes da área, queda xustificadapolo seu acusado carácter integrador e globalizador epola súa sensibilidade ao interpretar o espazo naturale social e a súa evolución a través do tempo. Por outraparte, a complexidade das sociedades actuais e a apa-rición de novas temáticas -educación ambiental, cívi-ca, para o consumo, a paz ou o lecer-, recomendan aincorporación de contidos procedentes doutras disci-plinas como a socioloxía, a antropoloxía, a economía,ou a ecoloxía, que ofrecen perspectivas de análisediferentes para lograr o obxectivo común, que é ocoñecemento da realidade social.

Para a análise da dimensión espacial resulta axeita-do o enfoque ecoxeográfico, que permite tomar en con-sideración as múltiples variables -naturais e antrópi-cas- que conforman un espazo e, ademais, atende odinamismo interno de cada variable e das súas inte-raccións. A paisaxe, como unidade espacial de análi-se ecoxeográfica, ten especial relevancia e permiteabordar o estudo dos problemas a que a xeografía debedar reposta.

A historia débelle proporcionar ao alumnado uncoñecemento global que resulta necesario para enten-der o presente e para mellorar o futuro. É precisotamén facer emerxer no seu estudo suxeitos históricosata hai pouco moi silenciados, como as mulleres, a cla-se obreira, os pobres... dándolles o protagonismo quelles corresponde e que vai permitir unha renovacióndo discurso histórico.

En ambas as dúas materias non se debe esquecer oimportante que resulta adquirir un vocabulario con-ceptual propio e a capacidade para utilizalo e xenera-lizalo correctamente. Do mesmo xeito, cumpriríaenfiar ao longo do currículo de todos os cursos tres ele-mentos de análise que consideramos imprescindiblespara comprender a realidade social: a historia, o espa-zo e os recursos.

Por outra parte, as dúas materias permiten desenvol-ver unha metodoloxía que compare o inmediato e oafastado, o propio e o alleo, o máis concreto e o máisabstracto, xustificando así a importancia que no currí-culo debe concederse aos aspectos da xeografía, a his-toria e a cultura de Galicia.

Non debe esquecerse, á hora de introducir contidosmetodolóxicos, a importancia de saber interpretar fon-tes de diversa tipoloxía, a comprensión da multicausa-lidade e a intencionalidade na interpretación dos pro-cesos, o uso adecuado da información e o manexo dadocumentación.

A finalidade destas materias concretaríase en darunha visión global do mundo e un conxunto de valorespara que os alumnos e alumnas adopten unha actitudeética e comprometida dentro dunha sociedade plural esolidaria.

Os contidos e criterios de avaliación organízanse porcursos. Por claridade, os primeiros agrúpanse en blo-ques, e estes diferencian epígrafes con aspectos con-cretos. En todos os cursos prevese un bloque inicialdenominado Contidos comúns no cal se inclúe aaprendizaxe de aspectos fundamentais no coñecemen-to xeográfico e histórico, e que valoran, sobre todo,procedementos e actitudes que, en certa forma, condi-cionan o desenvolvemento dos contidos das outras epí-grafes.

No primeiro curso abórdase o estudo dos mediosnaturais -A Terra e os medios naturais, sociedadesprehistóricas, primeiras civilizacións e idade antiga-.

No segundo curso, introdúcese en primeiro lugar obloque que abarca o marco temporal que vai das socie-dades medievais ata a configuración do estado moder-no.

A continuación, prevese o estudo da poboación, doscomportamentos e tendencias demográficas e das súasconsecuencias -Poboación e sociedade- e, así mesmo,os trazos particulares da sociedade galega, española,europea e mundial desde a comprensión da súa estru-tura e diversidade. Abórdase tamén a realidade rural eurbana, con especial atención aos procesos e modali-


dades de creación do espazo urbano, os seus proble-mas e as formas de vida que o caracterizan.

Corresponde a terceiro curso a análise do territoriocomo espazo humanizado nas súas diferentes facetas eámbitos.

En cuarto curso, insístese na evolución e caracteri-zación das sociedades actuais, comezando polas baseshistóricas desde a fin do antigo réxime e as transfor-macións económicas, políticas e sociais que caracteri-zan o mundo contemporáneo desde o século XVIII ataa primeira metade do século XX, sen esquecer refe-rencias concretas a España e a Galicia.

Contribución da materia ás competencias básicas.

Estas materias unen ao carácter instrutivo o contex-tualizador, axudando a centrar unha información den-tro dunha perspectiva social.

A área de ciencias sociais resulta fundamental parao desenvolvemento da competencia social e cidadá,posto que facilita as relacións dentro dun modelo desociedade cada vez máis plural, e así mesmo a com-prensión da realidade social.

É ben coñecido o papel que as ciencias sociais xoga-ron na conformación das identidades sociais e territo-riais. Na medida en que constrúen as categorías detempo e espazo social permiten a construción de tem-po e espazo persoal no alumnado. Pero, para que estascategorías se traduzan no desenvolvemento dunhacompetencia social democrática e posibiliten unhainteracción responsable co medio, teñen que incorpo-rar a visión de que o mundo en que vivimos é froito dasdecisións que tomaron os nosos antepasados máis oumenos libremente. Esta visión permitiralle ao alumna-do adquirir a conciencia de que o futuro está condicio-nado polas nosas decisións e actuacións, e adoptar,polo tanto, unha posición comprometida e responsableante este.

O desenvolvemento desta competencia require ade-mais o tratamento destes contidos desde unhas meto-doloxías participativas, interactivas e dialóxicas, quepropicien habilidades para participar na vida cívica,para asumir os valores democráticos e para o cumpri-mento dos deberes.

Na competencia sobre coñecemento e interacción comundo físico, as contribucións son relevantes e permi-ten relacións interdisciplinares. Interactuar co mundofísico, tanto no que ten de espazo natural como namedida en que o transforma a acción humana, é unaspecto esencial no coñecemento social, en canto per-mite comprender mellor o que sucede, as consecuen-cias dun proceso determinado e as condicións de vidade homes e mulleres, que son os suxeitos dos asuntossociais.

Contribúese á adquisición desta competencia namedida en que se asegure que a dimensión espacialimpregna a aprendizaxe dos contidos xeográficos,adquirindo particular importancia o desenvolvementode procedementos de orientación, localización, obser-

vación e interpretación de espazos, paisaxes e a súarepresentación cartográfica.

Permite, ademais, analizar a acción humana na uti-lización do espazo e os seus recursos, e non só os pro-blemas que isto xera, senón tamén as accións quepode arbitrar de xeito responsable para asegurar a pro-tección do ambiente.

A competencia cultural e artística supón apreciar,comprender e valorar as diferentes manifestaciónsculturais e artísticas materiais e inmateriais, utilizalaspara o enriquecemento persoal e estimalas como ele-mentos do patrimonio cultural de que dispoñemos eque resulta necesario preservar.

A contribución da área concrétase facilitando aselección e coñecemento de obras de arte relevantes,ben polo seu significado na caracterización de estilose artistas.

No mundo actual é innegable a importancia que tena competencia no tratamento da información e compe-tencia dixital para a comprensión dos fenómenossociais e históricos. Poder contar con certas habilida-des para buscar, obter, procesar e comunicar a infor-mación e transformala en coñecemento. As TIC resul-tan imprescindibles na sociedade da información enque vivimos, aumentan as posibilidades de comunica-ción e axilizan os intercambios, mesmo poden propi-ciar formas de traballo cooperativo que abarquenespazos físicos e sociais cada vez máis amplos, queson precisamente os que interesa coñecer desde estaárea.

En todo caso, debe insistirse en que a información épreciso saber utilizala, xa que por si mesma non pro-duce unha forma axeitada de coñecemento. Por iso, énecesario comprendela e integrala nos esquemas pre-vios de coñecemento e, así mesmo, capacitarse para atransmisión desta información do xeito máis eficazposible.

Na medida en que a linguaxe é un vehículo impres-cindible de comunicación no proceso de ensinanza-aprendizaxe, a competencia en comunicación lingüís-tica resulta imprescindible. A lingua é o principal ins-trumento para organizar o pensamento, para aprendere para explicar. Co discurso é posible describir, narrar,disertar e argumentar, e así mesmo, adquirir un voca-bulario preciso e específico das ciencias sociais quedeberá asumir o alumnado, como tamén a capacidadepara utilizalo e xeneralizalo correctamente.

Esta competencia implica o dominio das habilidadesde ler e escribir diferentes tipos de textos cada vezmáis complexos e que resultan fundamentais comoelementos de información social e histórica. Trátase deser capaces de expoñer clara e sistematicamente asideas, argumentando con rigor e precisión.

A competencia para aprender a aprender supón ini-ciarse na aprendizaxe e continuala dun xeito autóno-mo. Do que se trata é de ter ferramentas que facilitena aprendizaxe e de atopar repostas que se correspon-dan cun coñecemento racional, asumindo que poden


ser diversas e que é posible atopalas desde distintasperspectivas metodolóxicas.

Para asumir esta competencia é preciso tamén coñe-cer o que se sabe e o que queda por aprender, orien-tando os procesos de aprendizaxe ata as nosas capaci-dades. Noutras palabras, trátase de coñecer as propiaspotencialidades e as propias carencias.

Obxectivos.

O ensino das ciencias sociais, xeografía e historia,nesta etapa, terá como obxectivo o desenvolvementodas seguintes capacidades:

* Promover o sentimento de pertenza á comunidadegalega e ás outras entidades políticas, sociais e cultu-rais en que se integra, participando nelas con plenaconciencia dos seus dereitos e deberes, desde posi-cións solidarias e respectuosas con outras comunida-des, estados e culturas.

* Identificar os procesos e mecanismos básicos querexen a realidade social e as interrelacións entre osfeitos políticos, económicos, sociais e culturais, utili-zando este coñecemento para comprender o pasado eas sociedades actuais; asumir que estas son o resulta-do de longos procesos de cambio e dunha pluralidadede causas, e, o papel que xogan nelas os homes e asmulleres e, así mesmo, analizar os problemas máisrelevantes que se deducen dese estudo.

* Identificar, localizar e analizar, a diferentes esca-las, as características do medio físico e as interacciónsque os grupos sociais establecen con el na utilizacióndo espazo e dos seus recursos, valorando as conse-cuencias de tipo económico, social, político e ambien-tal destas.

* Comprender que o territorio e a súa ordenación sono resultado da interacción das sociedades, ao longo dahistoria, sobre o medio en que se desenvolven e orga-nizan.

* Identificar, localizar e comprender as característi-cas básicas da diversidade xeográfica do mundo, dasgrandes áreas xeoeconómicas e os trazos físicos ehumanos de Europa, España e Galicia.

* Identificar e localizar no tempo e no espazo os pro-cesos e acontecementos máis relevantes na historia domundo, de Europa, de España e de Galicia, identifi-cando as súas causas e consecuencia, para adquirirunha perspectiva global da evolución da humanidade,e para conseguir ser capaces de elaborar unha inter-pretación dinámica desta que permita comprender apluralidade de comunidades en que se distribúen osseres humanos e, de xeito particular, a propia.

* Valorar a diversidade cultural -puntos de vista, for-mas de vida, códigos morais- manifestando actitudesde respecto e tolerancia por outras culturas e por opi-nións que non coinciden coas propias, sempre que nonsexan atentatorias contra a dignidade humana, senrenunciar por iso a un xuízo crítico sobre elas.

* Comprender e identificar as novas necesidadessociais que se produciron a partir da revolución indus-trial e a maneira en que inflúen na organización daspaisaxes rurais e urbanas.

* Coñecer os elementos técnicos básicos das mani-festacións artísticas dentro da súa realidade socio-cul-tural, para aprender así a valorar o patrimonio natural,histórico, cultural e artístico, asumindo a responsabi-lidade que supón a súa conservación e apreciándoocomo recurso para o enriquecemento individual ecolectivo.

* Comprender a singularidade do patrimonio natu-ral, histórico, cultural e lingüístico galego, participan-do activamente na súa conservación e mellora.

* Adquirir e empregar o vocabulario específico queofrecen as ciencias sociais para que a súa incorpora-ción ao vocabulario habitual aumente a precisión nouso da linguaxe e enriqueza a comunicación.

* Obter, comprender e relacionar información ver-bal, escrita, gráfica, icónica, estatística e cartográficaprocedente de fontes diversas, incluídas as que corres-ponden ao contorno físico e social, aos medios decomunicación e ás tecnoloxías da información. Apren-der a tratala de xeito autónomo e crítico de acordo cofin perseguido, e comunicala aos demais de maneiraorganizada e intelixible.

* Valorar a construción colectiva do coñecementocientífico, recoñecendo o seu carácter provisional ecomparalo co coñecemento social.

* Realizar tarefas en grupo e participar en debatescunha actitude construtiva, crítica e tolerante, funda-mentando adecuadamente as opinións e valorando odiálogo como unha vía necesaria para a solución dosproblemas humanos e sociais.

* Resolver problemas e levar cabo estudos e inves-tigacións escolares aplicando os instrumentos concep-tuais, as técnicas e os procedementos básicos da inda-gación característicos das ciencias sociais.

* Coñecer o funcionamento das sociedades demo-cráticas, apreciando os seus valores fundamentais e ofeito de que os dereitos e liberdades humanas consti-túen un logro irrenunciable da humanidade e unhacondición necesaria para a paz. Denunciar, en conse-cuencia, actitudes e situacións discriminatorias einxustas, amosándose solidario cos pobos, grupossociais e persoas privados dos seus dereitos ou dosrecursos económicos necesarios.

* Procurar a comprensión da realidade social galegaactual como unha realidade dinámica e cambiante quese constrúe continuamente en contacto con outrassociedades e culturas. Asumir a necesidade de orde-nación do territorio desde criterios sustentables, res-pectando o patrimonio natural e construído e recollen-do, así mesmo, o panorama futuro que pode ofrecersetras a análise destes presupostos.


Contidos.

Primeiro curso.


* Lectura e interpretación de imaxes e mapas dediferentes escalas e características. Percepción darealidade xeográfica mediante a observación directaou indirecta. Interpretación de gráficos e elaboracióndestes a partir de datos.

* Obtención de información de fontes diversas (ico-nográficas, arqueolóxicas, escritas, proporcionadaspolas tecnoloxías da información, etc.) e elaboraciónescrita da información obtida.

* Localización no tempo e no espazo dos períodos,culturas e civilizacións e acontecementos históricos.Representación gráfica de secuencias temporais.

* Identificación de causas e consecuencias dos fei-tos históricos e dos procesos de evolución e cambiorelacionándoos cos factores que os orixinaron.

* Coñecemento dos elementos básicos que caracte-rizan as manifestacións artísticas máis relevantes,contextualizándoas na súa época. Valoración da her-danza cultural e do patrimonio artístico, particular-mente o propio, como riqueza que hai que preservar ecolaborar na súa conservación.

* Realización de debates sobre temas de actualida-de que poidan ter referentes na antigüidade ou noscontidos xeográficos.

* Elaboración de traballos de campo sobre a realida-de xeográfica máis próxima e/ ou o patrimonio arqueo-lóxico do contorno.

Bloque 2. A Terra e os medios naturais.

* A representación da Terra. Aplicación de técnicasde orientación e localización xeográfica.

* Localización no mapa e caracterización de conti-nentes, océanos, mares, unidades do relevo e ríos nomundo, en Europa, en España e en Galicia.

* Caracterización dos principais medios naturais,identificando os compoñentes básicos do relevo, osclimas, as augas e a vexetación; comprensión das inte-raccións que manteñen. Observación e interpretaciónde imaxes representativas destes. Valoración da diver-sidade como riqueza que hai que conservar.

* Os grupos humanos e a utilización do medio: aná-lise das súas interaccións. As paisaxes naturais ehumanizadas. Principais unidades paisaxísticas enGalicia e España. A organización do territorio en Gali-cia: a dispersión da poboación en pequenos asenta-mentos ( aldeas ), as parroquias, as vilas e as áreasurbanas.

* Riscos. Estudo dalgún problema ambiental como,por exemplo, a acción humana sobre a vexetación, oproblema da auga ou o cambio climático. Toma deconciencia das posibilidades que o medio ofrece e dis-

posición favorable para contribuír ao mantemento dabiodiversidade e a un desenvolvemento sustentable.

Bloque 3. Sociedades prehistóricas, primeiras civili-zacións e idade antiga.

* Cazadores e recolectores, os primitivos actuais.Cambios producidos pola revolución neolítica. Aspec-tos significativos da prehistoria no territorio peninsu-lar.

* As primeiras civilizacións urbanas. Orixe do poderpolítico e patriarcado.

* As primeiras formas de poboamento e distribuciónda poboación en Galicia. A cultura castrexa.

* O mundo clásico: Grecia e Roma. As sociedadesescravistas. A democracia ateniense. As formas deorganización económica, social, administrativa e polí-tica romanas. O proceso de romanización e as súasconsecuencias na Hispania. A cidade e a forma devida urbana. Achegas da cultura e da arte clásicas.Pervivencias do mundo cultural romano na Gallaecia.

* Orixe e expansión do cristianismo. Fin do imperioromano e fraccionamento da unidade mediterránea. Oreino suevo como exemplo de adaptación de comuni-dades endóxenas e esóxenas.


1. Localizar lugares ou espazos nun mapa utilizandodatos de coordenadas xeográficas e obter informaciónsobre o espazo representado a partir da lenda e da sim-boloxía. Elaborar mapas sinxelos iniciándose noemprego de recursos informáticos.

Trátase de comprobar se o alumnado é capaz deidentificar as liñas básicas da orientación xeográfica esituar lugares no mapa mediante a lonxitude e a latitu-de. Así mesmo, permite avaliar se se sabe descodificarinformación simbólica, e interpretala para describir ocontido da información expresada nun mapa.

2. Localizar nun mapa os elementos básicos queconfiguran o medio físico mundial, de España e deGalicia, caracterizando os trazos que predominan nunespazo concreto.

Trátase de avaliar que se coñece o mapa físico domundo nos seus trazos básicos e en particular de Gali-cia e España, que se localizan espacialmente os seuselementos e se é capaz de salientar aqueles que pre-dominan en cada territorio, a dispersión dos núcleosde poboación en Galicia como resultado dunha longaevolución histórica.

3. Comparar os trazos físicos máis destacados (rele-vo, clima, augas e elementos bioxeográficos) que con-figuran os grandes medios naturais do planeta, conespecial referencia a Galicia, localizándoos no espazorepresentado e analizando exemplos das paisaxes queresultan da actividade humana.

Trátase de avaliar que se é capaz de recoñecer elocalizar no espazo os principais medios naturais domundo, de caracterizalos e distinguilos en función da


interacción dos trazos físicos predominantes para con-formar paisaxes xeográficas diferenciadas, véndoas enrelación coas formas de vida que posibilitan.

4. Interpretar a paisaxe do seu contorno, identifican-do os seus trazos característicos e relacionando ele-mentos físicos, recursos e formas de asentamentorurais ou urbanos.

Trátase de avaliar a capacidade de transferir oscoñecementos adquiridos de cara á análise e interpre-tación dun espazo concreto e próximo, e comprenderas interaccións que nel se producen, como a especifi-cidade da paisaxe rural galega, as formas tradicionaisde construción e asentamento ou as áreas urbanas.

5. Identificar e explicar exemplos de riscos e deimpactos que a acción humana ten sobre o medio, ana-lizando as súas causas e efectos, e proporcionandomedidas e condutas para prevelos e limitalos, facendounha especial referencia ao ámbito galego.

Trátase de avaliar se o alumnado coñece os princi-pais problemas ambientais da actualidade, se os rela-ciona coas súas causas e os seus posibles efectos, asícomo se é capaz de expoñer accións que poden contri-buír á súa mellora, a través da ciencia, da tecnoloxía,do consumo responsable, etc.

6. Utilizar as convencións e unidades cronolóxicas eas nocións de evolución e cambio, aplicándoas a feitose procesos referidos á prehistoria e historia antiga domundo, da Península Ibérica e de Galicia.

Tratase de avaliar se se usa como referencia tempo-ral na localización de feitos e procesos históricos aperiodización e datación correcta, e se se ten capaci-dade para identificar, en procesos referidos ás socie-dades na Prehistoria e na Antigüidade, elementos depermanencia e de cambio. Deberán quedar claras asdiferenzas entre tempo cronolóxico e histórico.

7. Identificar e expoñer os cambios que supuxo arevolución neolítica na evolución da humanidade evalorar a súa importancia e as súas consecuencias aocomparalos cos elementos que conformaron as socie-dades cazadoras e recolectoras.

Trátase de comprobar que se identifican os elemen-tos básicos que conformaron as principais sociedadesdepredadoras e os cambios que acompañaron a revo-lución neolítica, constatando as consecuencias queesta ten na evolución da humanidade. Valorarase aimportancia cultural da arte rupestre e do megalitismoatlántico.

8. Diferenciar os trazos que caracterizan algunha dasprimeiras civilizacións urbanas e a civilización grega,identificando os elementos orixinais desta última evalorando aspectos relevantes da súa contribución ácivilización occidental.

Trátase de comprobar que se é capaz de localizar notempo e no espazo as civilizacións de Exipto e/ouMesopotamia e de Grecia, e caracterizar os elementosbásicos que as conformaron -escravismo, patriarca-do...- e as diferenzas existentes na súa organización

política -teocracia e democracia-. Así mesmo, de veri-ficar se se é capaz de recoñecer os elementos relevan-tes da contribución de Grecia á civilización occiden-tal.

9. Comprender os trazos característicos da culturacastrexa, a área xeográfica en que se desenvolveu e asúa particular forma de ocupación do territorio.

Trátase de avaliar a capacidade para percibir ainfluenza do pasado no asentamento, comparando oespazo ocupado polos castrexos e os límites actuais deGalicia, sen esquecer unha análise dos elementossociais e artísticos máis elementais desta cultura.Farase fincapé nas relacións coas culturas urbanasmediterráneas e atlánticas.

10. Caracterizar os trazos da organización política,económica e social da civilización romana na súa épo-ca de expansión, valorando a transcendencia da roma-nización na Hispania e na Gallaecia e a pervivencia doseu legado.

Preténdese comprobar se o alumnado coñece a her-danza da civilización romana, con especial atención áorganización político-administrativa, social, económi-ca e cultural, e identifica, no patrimonio artístico enoutros trazos actuais, o legado desa civilización nonoso país. Así mesmo, procuraranse desenvolveralgunhas ideas sobre o significado do cristianismo e osnovos asentamentos que se producen no mundo tardo-rromano: suevo e visigodo.

11. Realizar unha lectura comprensiva de fontes deinformación e comunicar a información obtida de for-ma correcta por escrito.

Con este criterio trátase de avaliar que se len de for-ma comprensiva diferentes fontes de información tan-to arqueolóxicas como escritas, obtendo as ideas prin-cipais que conteñen e relacionándoas con outras paraformar esquemas explicativos, sendo capaz de comu-nicalas utilizando correctamente a expresión escrita.

Segundo curso.


* Localización no tempo e no espazo de períodos eacontecementos históricos. Nocións de simultaneida-de e evolución. Representación gráfica de secuenciastemporais.

* Recoñecemento de causas e consecuencias nosfeitos e procesos históricos distinguindo a súa nature-za. Identificación da multiplicidade causal nos feitossociais. Valoración do papel dos homes e as mullerescomo suxeitos da historia.

* Busca, obtención e selección de información docontorno, de fontes escritas, iconográficas, gráficas,audiovisuais e proporcionadas polas tecnoloxías dainformación. Elaboración escrita da información obti-da. Transformación de información estatística en grá-ficos.

* Recoñecemento de elementos básicos que caracte-rizan os estilos artísticos e interpretación de obras sig-


nificativas considerando o seu contexto. Valoración daherdanza cultural e do patrimonio artístico comoriqueza que hai que preservar e colaborar na súa con-servación.

* Análise dalgún aspecto da época medieval oumoderna relacionado cun feito ou situación relevanteda actualidade: as orixes da organización parroquial, oCamiño de Santiago, a peste negra-sida,....

Bloque 2. As sociedades preindustriais.

* Os séculos medievais. Orixe e expansión do Islam.A sociedade, a economía e o poder na Europa feudal.O rexurdir das vilas, da cidade e o intercambio comer-cial. A cultura e a arte medieval.

* A Península Ibérica na Idade Media. Al Andaluse os reinos cristiáns. A forma de vida nas cidades cris-tiás e musulmanas.

* Galicia na Idade Media: a era compostelá e as cri-ses baixomedievais.

* Características do Estado moderno en Europa. Osignificado do Renacemento.

* Evolución social, política e económica da Penínsu-la Ibérica na época moderna. A monarquía hispánicae a colonización de América.

* A Galicia dependente e agraria. Fidalgos e forei-ros.

* Arte, ciencia e cultura na época moderna. O Barro-co galego.

Bloque 3. Poboación e sociedade.

* A poboación e a evolución histórica da súa distri-bución. Aplicación dos conceptos básicos de demogra-fía á comprensión dos comportamentos demográficosactuais, análise e valoración das súas consecuenciasno mundo, en España e en Galicia. Elaboración einterpretación de datos e gráficos de demografía.

* A mobilidade da poboación: modalidades, etapas,causas e consecuencias. Análise do fenómeno migra-torio en Galicia.

* As sociedades actuais. Estrutura e diversidade.Desigualdades e conflitos. Caracterización da socieda-de galega, española e europea. Análise e valoraciónrelativa das diferenzas culturais.

* A transformación das cidades a partir da industria-lización, como resposta ás novas necesidades sociais.Urbanización do territorio no mundo actual e xerar-quía urbana. A creación do espazo urbano: diferencia-ción social e funcional nas cidades españolas e gale-gas. Problemas e planeamento urbano.

* O poboamento galego: transformación das formastradicionais e novo sistema urbano.


1. Describir os trazos sociais, económicos, políticos,culturais e artísticos que caracterizan a Europa medie-val a partir das funcións desempeñadas pola nobreza,

o clero e o campesiñado e recoñecer a súa evoluciónata a aparición do Estado moderno.

Trátase de comprobar se os alumnos e alumnas reco-ñecen os elementos básicos que caracterizan a econo-mía feudal, o papel social dos distintos estamentoscoas súas relacións, identificando os cambios sociais,culturais e artísticos que introduce o renacemento dascidades e o fortalecemento progresivo da autoridademonárquica ata a aparición do Estado moderno.

2. Situar no tempo e no espazo as diversas unidadespolíticas que coexistiron na Península Ibérica durantea Idade Media, distinguindo as súas peculiaridades erecoñecendo na España actual exemplos da perviven-cia do seu legado cultural e artístico, particularmenteno mundo urbano.

Pretende coñecer como se identifican as distintasetapas na formación e consolidación dos reinos cris-tiáns e de Al-Andalus, as características políticas,económicas, sociais e culturais fundamentais e se serecoñece a súa contribución cultural e artística a par-tir da análise dalgunhas obras relevantes e, en particu-lar, a pervivencia destas contribucións nas cidades deorixe cristiá e musulmá.

3. Valorar a identidade do período medieval galegonos seus momentos fundamentais, destacando o papelhexemónico que exerce a Igrexa na economía, na cul-tura ou na articulación do poboamento e establecendounha relación entre as súas crises sociais e a xeral dofeudalismo.

Trátase de saber se o alumnado é quen de situar notempo e valorar o momento de auxe do Reino de Gali-cia e as súas manifestacións culturais e sociais.Tamén, se sabe interpretar a significación particulardo movemento irmandiño.

4. Distinguir os principais momentos na formación eevolución do Estado moderno destacando as caracte-rísticas máis relevantes da monarquía hispánica e doimperio colonial español.

Trátase de comprobar se se identifican as distintasetapas da monarquía hispánica e as súas característi-cas políticas, así como o seu relevo na hexemoníaeuropea, recoñecendo a importancia económica e polí-tica, para España e para América, do descubrimento ea formación do imperio colonial español. Así mesmo,destacar a posición dependente de Galicia neste con-texto temporal e a particular forma de relación socio-económica que se establece no mundo rural galego.

5. Identificar e localizar os principais estilos artísti-cos do Medievo e da Idade Moderna, e aplicar esecoñecemento á análise dalgunhas obras e autoresrepresentativos destes estilos.

Trátase de comprobar se as alumnas e os alumnosdiferencian os elementos básicos dos estilos artísticosmedievais e da Idade moderna, contextualizándoos esubliñando a importancia dos estilos Románico eBarroco en Galicia.


6. Describir os factores que condicionan os compor-tamentos e movementos demográficos, utilizando osconceptos e indicadores básicos, caracterizando astendencias predominantes e aplicando este coñece-mento á análise do actual réxime demográfico de Gali-cia e España.

Preténdese avaliar se o alumnado coñece e se asalumnas e os alumnos son capaz de explicar, co voca-bulario axeitado, as tendencias demográficas e as súascausas, utilizando estes coñecementos para analizar oscontrastes, problemas e perspectivas que actualmenteexisten en Galicia, en España e no mundo. Do mesmoxeito, terán que analizarse as etapas da emigracióngalega e as súas consecuencias.

7. Identificar os trazos que caracterizan as socieda-des actuais distinguindo a diversidade de grupossociais que as configuran, e expoñendo algunha situa-ción que relita a desigualdade social.

Trátase de avaliar se se coñecen os trazos da organi-zación social, identificando os cambios que se produ-ciron nos últimos tempos na familia, na mobilidadesocial, nos valores, etc., analizando os contrastes quese producen en diferentes áreas do mundo. Adoptara-se unha actitude crítica fronte a manifestacións sexis-tas, racistas....

8. Analizar o crecemento das áreas urbanas e as súasnovas modalidades, a diferenciación social e funcionaldo espazo urbano e algúns dos seus problemas, apli-cando este coñecemento a exemplos de cidades espa-ñolas e galegas.

Con este criterio trátase de coñecer se o alumnado éconsciente das causas que provocan o aumento dapoboación urbana. Tamén se trata de avaliar, a travésdalgún exemplo galego, se se identifican os sectores efuncións do espazo urbano e se se analizan os seusproblemas e impactos, propoñendo medidas que con-tribúan a melloralo.

9. Realizar de forma individual e tamén en grupo,coa axuda do profesor, un traballo sinxelo de carácterdescritivo sobre algún pazo ou mosteiro da comarca,utilizando fontes diversas (prensa, bibliografía, páxi-nas web, etc.), seleccionando a información máis rele-vante, integrándoa nun esquema ou guión e comuni-cando os resultados do estudo de forma intelixible.

Trátase de avaliar en que medida o alumnado écapaz de planificar e realizar un pequeno traballo desíntese ou indagación, se selecciona información per-tinente en función do obxectivo proposto e a organizaadecuadamente. Por outra parte, permite comprobarse asume con responsabilidade as tarefas que llecorresponden como membro dun grupo.

Terceiro curso.


* Obtención e procesamento de información a partirda percepción das paisaxes xeográficas do contorno oude imaxes, de fontes orais e de documentos visuais,cartográficos e estatísticos, incluídos os proporciona-

dos polas tecnoloxías da información e a comunica-ción. Comunicación oral ou escrita da informaciónobtida.

* Realización de debates, análises de casos ou reso-lución de problemas sobre algunha cuestión de actua-lidade servíndose, entre outras, das fontes de informa-ción que proporcionan os medios de comunicación,valorando informacións diversas sobre un mesmo fei-to, fundamentando as opinións, argumentando as pro-postas, respectando as dos demais e utilizando o voca-bulario xeográfico axeitado.

* Realización de traballos de síntese e de indaga-ción, utilizando información de fontes variadas e pre-sentándoos correctamente, combinando diferentes for-mas de expresión incluídas as que proporcionan astecnoloxías da información e a comunicación.

Bloque 2. Actividade económica e espazo xeográfi-co.

* A actividade económica. Necesidades humanas erecursos económicos. Conceptos, axentes e institu-cións básicas que interveñen na economía de mercadoe a súa relación coas unidades familiares. Cambiosrecentes no mundo do traballo e o seu impacto espa-cial: a deslocalización.

* O sector agrario e as transformacións no mundorural. A actividade pesqueira. A actividade e os espa-zos industriais. O proceso de terciarización: diversida-de e importancia dos servizos na economía actual.

* Localización, caracterización e dinamismo dosprincipais eixos e focos de actividade económica, conespecial referencia ao territorio galego.

* Observación e identificación das principais paisa-xes xeográficas derivadas da actividade humana.

* Toma de conciencia do carácter esgotable dosrecursos e da necesidade de racionalizar o seu consu-mo. O impacto da actividade económica: riscos e pro-blemas ambientais. Medidas correctoras e políticas desustentabilidade. Disposición favorable para contri-buír á racionalización no consumo e ao desenvolve-mento humano de forma equitativa e sustentable.

Bloque 3. Organización política e espazo xeográfico.

* A organización política das sociedades. Diferentestipos de réximes políticos. Identificación dos princi-pios e institucións dos réximes democráticos e as difi-cultades da súa implantación en Latinoamérica, Asiae África.

* O proceso de configuración territorial de Estadoespañol. A organización política e administrativa deEspaña. Diversidade xeográfica e desequilibrios rexio-nais.

* A realidade territorial de Galicia. Aldeas, parro-quias, vilas e áreas urbanas. Comarcas e parroquias.Os desequilibrios espaciais.

* O espazo xeográfico europeo. Organización políti-ca e administrativa da Unión Europea. Funcionamen-


to das institucións. A condición periférica de Galicia erepercusión das políticas europeas. A eurorrexiónatlántica Galicia-Norte de Portugal.

* Localización e caracterización dos grandes ámbi-tos xeopolíticos, económicos e culturais do mundo.

Bloque 4. Transformacións e desequilibrios no mun-do actual.

* Interdependencia e globalización. Movementosantiglobalización.

* Desenvolvemento humano desigual: indicadores eevolución recente. Actitude crítica cos desequilibriosno desenvolvemento. Políticas e organismos de coope-ración.

* Tendencias, causas e consecuencias dos grandesdesprazamentos de poboación no mundo actual. Aná-lise da situación en Galicia, en España e en Europa.


1. Identificar os principais axentes e instituciónseconómicas así como as funcións que desempeñan nomarco dunha economía cada vez máis interdependen-te, e aplicar este coñecemento á análise e valoracióncrítica dalgunhas realidades actuais.

Con este criterio preténdese avaliar se se coñece ofuncionamento básico da economía e se dispoñen, polotanto, das claves imprescindibles para analizar algúnsdos feitos e problemas que lles afectan a eles ou ássúas familias (inflación, custo da vida, mercado labo-ral, consumo, etc.) ou que caracterizan a actual globa-lización da economía.

2. Caracterizar os principais sistemas de explotaciónagraria e pesqueira existentes no mundo, e as paisaxesa que dan lugar, localizando algúns exemplos repre-sentativos destes, e utilizar esa caracterización paraanalizar algúns problemas do campo e da pesca espa-ñois e galegos, identificando as súas orixes históricas.

Avaliarase se o alumnado sabe recoñecer os trazosdos principais sistemas agrarios e as súas paisaxes, asícomo as transformacións técnicas e socioeconómicasdo mundo rural. Tamén comprobar se utilizan estesconceptos ao analizar os problemas máis destacadosdo mundo agrario actual, en particular o galego. Igual-mente, se son quen de analizar os principais proble-mas vinculados á actividade pesqueira.

3. Comprender e describir as transformacións quenos campos das tecnoloxías, da organización empresa-rial e da localización se están producindo nas activi-dades, espazos e paisaxes industriais, localizando ecaracterizando os principais centros de produción nomundo, España e Galicia, e analizando as relacións deintercambio desigual.

Trátase de avaliar se as alumnas e os alumnos coñe-cen os principais tipos de industrias, se identifican asactuais formas de produción e as novas paisaxesindustriais e se localizan as zonas produtoras máisdestacadas, comprendendo os factores que explicantal distribución. Igualmente, se se recoñecen as

correntes de intercambio que xeran a produción e oconsumo, nun contexto de relacións desiguais, anali-zando a situación actual da industria galega.

4. Identificar o desenvolvemento e a transformaciónrecente das actividades terciarias, para entender oscambios que se están producindo tanto nas relaciónseconómicas como sociais, e analizar as súas diversasrepercusións espaciais, en particular no ámbito gale-go.

Con este criterio trátase de avaliar que se coñece oprogresivo proceso de terciarización da economíaactual, así como o papel que teñen os transportes e ascomunicacións no artellamento do espazo, utilizandoeste coñecemento para explicar a extensión de novasformas e procesos urbanos a partir da análise da reali-dade galega.

5. Describir algún caso, con preferencia do ámbitogalego, que mostre as consecuencias ambientais dasactividades económicas e os comportamentos indivi-duais e colectivos, recoñecendo as formas de desen-volvemento sustentable e ofrecendo algún exemplo demedidas correctoras, así como de acordos e políticaspara frear a deterioración do ambiente.

Trátase de comprobar se o alumnado toma concien-cia dos problemas que a ocupación e explotación doespazo pode xerar. Igualmente, que coñece posturas epolíticas de defensa do ambiente, suxerindo actua-cións e medidas concretas que melloren a calidadeambiental e colaboren na busca dun desenvolvementosustentable.

6. Identificar e localizar os principais países e áreasxeoeconómicas e culturais do mundo, os estados euro-peos, e as comunidades autónomas de España, coñe-cendo a estrutura da Unión Europea e a organizaciónpolítico-administrativa e territorial galega e española.

Preténdese avaliar o grao de comprensión da reali-dade político-territorial como unha construción ao lon-go do tempo, localizando os estados europeos, os gran-des países e áreas xeoeconómicas do mundo, e ascomunidades autónomas españolas. Tamén a capaci-dade de analizar a situación de Galicia en Europa,valorando as repercusións das políticas comunitarias eas posibilidades de cooperación para superar as des-vantaxes dunha posición excéntrica.

7. Comprender os trazos xeográficos comúns e diver-sos que caracterizan o territorio español e galego, eexplicar as causas da súa diferente organización e oscontrastes internos a partir do papel dos principaiscentros e eixos de actividade económica e de comuni-cación, en canto vertebradores do espazo.

Trátase de avaliar a comprensión da organizaciónespacial nestes dous ámbitos, integrando o medio físi-co, a ocupación humana do territorio e a actividadeeconómica, para explicar os contrastes e desequili-brios internos, analizando a súa natureza, causas, con-secuencias e interrelacións.


8. Analizar indicadores socioeconómicos de diferen-tes países para comprender os conceptos de desenvol-vemento humano e de estado de benestar, e recoñecerdesequilibrios na súa distribución e a dos recursos,explicando algunhas das súas causas e consecuencias,e amosando sensibilidade ante as desigualdades.

Avaliarase se se comprende a información estatísti-ca, expoñendo as súas conclusións, identificando dife-renzas no grao de desenvolvemento e benestar entrepaíses e dentro deles. Ademais, se se deducen conse-cuencias, amosando rexeitamento cara as desigualda-des, e valorando de xeito crítico o papel que desempe-ñan organismos e institucións na loita contra elas.

9. Analizar algún exemplo representativo das ten-dencias migratorias na actualidade, identificando assúas causas e relacionándoas co proceso de globaliza-ción, así como as consecuencias para os países recep-tores e emisores, e manifestando actitudes de solida-riedade no axuizamento deste fenómeno.

Preténdese avaliar que se saben utilizar os coñece-mentos sobre as tendencias do crecemento demográfi-co e de desenvolvemento económico -en particular adivisión mundial do traballo- para explicar os fluxosmigratorios predominantes. Valorarase a capacidadepara emitir un xuízo razoado desde o respecto poladiversidade cultural e o rexeitamento das situaciónsde explotación e dos comportamentos xenófobos eracistas.

10. Utilizar fontes diversas para obter, relacionar eprocesar información sobre feitos sociais e comunicaras conclusións de forma organizada e intelixible,empregando para isto as posibilidades que ofrecen asTIC.

Avalíase o manexo correcto dos instrumentos gráfi-cos e cartográficos. Trátase de comprobar se se utilizanas posibilidades que proporcionan as ferramentasinformáticas básicas.

11. Participar en debates sobre cuestións de actuali-dade próximas á vida do alumnado, argumentando aspropias opinións e manifestando actitudes de solida-riedade.

Con este criterio preténdese comprobar a sensibili-dade ante problemas do mundo actual, tales como aexistencia de situacións de racismo, sexismo, deterio-ración ambiental, actitudes consumistas,... Por outrabanda, avaliar o uso axeitado da linguaxe oral e daargumentación, así como a aceptación das normas querexen o diálogo e a intervención en grupo.

Cuarto curso.


* Localización no tempo e no espazo dos acontece-mentos e procesos históricos máis relevantes do mun-do contemporáneo. Identificación dos factores queinterveñen nos procesos de cambio histórico, conside-rando as súas interrelacións. Diferenciación de causase consecuencias e valoración do papel dos homes e as

mulleres, individual e colectivamente, como suxeitosda historia.

* Procura, selección e obtención de información defontes escritas, obtida segundo criterios de veracidadee pertinencia, diferenciando os feitos das opinións e asfontes primarias das secundarias. Contraste de infor-macións contraditorias e/ou complementarias a propó-sito dun mesmo feito ou situación. Análise e traballocon textos históricos de especial relevancia.

* Análise de feitos ou situacións relevantes daactualidade, particularmente de Galicia, con indaga-ción dos seus antecedentes históricos e das circuns-tancias que os condicionan.

* Valoración dos dereitos humanos e rexeitamentode calquera forma de discriminación ou de dominio.Visión crítica ante as situacións inxustas e valoracióndo diálogo e a procura da paz na resolución dos confli-tos.

* Recoñecemento dos elementos básicos que confi-guran os principais estilos ou artistas relevantes domundo contemporáneo, contextualizándoos na súaépoca, e interpretación de obras artísticas significati-vas de arquitectura, artes plásticas, literatura e músi-ca.

Bloque 2. Bases históricas da sociedade actual.

* Transformacións políticas e económicas na Europado Antigo Réxime. A crise do Estado absoluto. Asideas ilustradas. Reformismo borbónico en España. AIlustración galega: as Sociedades Económicas de Ami-gos do País.

* Transformacións políticas e socioeconómicas noséculo XIX. Revolución industrial. Liberalismo,nacionalismo e imperialismo: activismo revolucionariopara a transformación de Europa. Novo modelo sociale movemento obreiro. A exclusión das mulleres doespazo público e a súa loita pola igualdade: sufraxis-mo e dereito á educación.

* Crise do Antigo Réxime e construción do Estadoliberal na España do século XIX. A fin do imperiocolonial español. As desamortizacións e a súa impor-tancia en Galicia.

* Grandes cambios e conflitos na primeira metadedo século XX. Imperialismo, guerra e revolución. Adepresión de 1929 e o auxe dos fascismos. A revolu-ción soviética.

* Transformacións na España do século XX: crise doEstado liberal; a II República; guerra civil e represiónen Galicia; franquismo. As reivindicacións periféricas:o nacionalismo galego.

* Arte e cultura na época contemporánea.

Bloque 3. O mundo actual.

* A orde política e económica mundial na segundametade do século XX: bloques de poder e modelossocioeconómicos. Os procesos de descolonización e o


terceiro mundo. O neocolonialismo. O papel dos orga-nismos internacionais.

* Transición política e configuración do Estadodemocrático en España. O Estatuto de autonomía deGalicia.

* Proceso de construción da Unión Europea. Españae Galicia dentro da Unión Europea hoxe. A eurorre-xión Galicia-Norte de Portugal.

* Cambios nas sociedades actuais. Os novos move-mentos sociais e culturais. Os medios de comunica-ción e a súa influencia.

* A desaparición da URSS e a nova orde mundial:globalización e novos centros de poder.

* Focos de tensión e perspectivas no mundo actual.


1. Situar no tempo e no espazo períodos, feitos e pro-cesos históricos relevantes aplicando as convenciónshabituais no estudo da historia.

Trátase de avaliar se as alumnas e os alumnos coñe-cen as principais etapas e períodos cronolóxicos e seson capaces de comprender as nocións de simultanei-dade e cambio, e os momentos e procesos que carac-terizan o tránsito dunhas etapas a outras, aplicandoestas nocións á evolución histórica desde o séculoXVIII ao momento actual.

2. Identificar as causas e consecuencias de feitos eprocesos históricos significativos, establecendo cone-xións entre elas e recoñecendo a causalidade múltipleque comportan os feitos sociais.

Trátase de comprobar que se é capaz de explicar osfactores que inflúen nun feito ou proceso histórico sig-nificativo, recoñecendo a natureza, xerarquización einterrelación das causas, así como as súas consecuen-cias a curto e longo prazo.

3. Expoñer as características sociais, económicas epolíticas do Antigo Réxime derivando delas as trans-formacións que se producen en Europa no séculoXVIII e explicando os trazos significativos do refor-mismo borbónico en España e en Galicia.

Trátase de comprobar, partindo do coñecemento dostrazos xerais da sociedade no Antigo Réxime, que serecoñecen os cambios producidos no século XVIII,describindo o carácter centralizador e reformista dodespotismo ilustrado en España e Galicia, destacandoneste caso os esforzos de mellora económica e a reivin-dicación dunha cultura propia.

4. Identificar os trazos fundamentais das revoluciónsindustriais e liberal-burguesas, valorando os grandesprocesos de transformación que experimentou o mun-do occidental, e analizando as particularidades destesprocesos en España e Galicia en comparación conoutros exemplos representativos.

Búscase comprobar que se recoñecen os cambiosque a revolución industrial introduciu na produción eos diferentes ritmos de implantación do proceso en

Europa e en Galicia, así como as transformacións quedela se derivan coa aparición de grupos sociais queplanean reivindicacións desde posicións sindicais,socialistas ou anarquistas. Tamén, comprobar se seidentifican e se saben explicar as bases políticas,sociais, ideolóxicas e administrativas do liberalismo edo nacionalismo e o xeito particular de implantacióndo Estado liberal en España e en Galicia, coa signifi-cación que ten o proceso desamortizador e o sistemacaciquil.

5. Explicar as razóns da hexemonía política e econó-mica dos países europeos desde a segunda metade doséculo XIX, identificando os conflitos e problemas quecaracterizan estes anos, tanto entre como dentro dosestados, especialmente os relacionados coa expansióncolonial e coas tensións sociais e políticas.

Trátase de avaliar que se coñecen os acontecemen-tos máis relevantes que explican o protagonismo deEuropa durante a época do imperialismo e as conse-cuencias desta expansión colonial no ámbito das rela-cións internacionais e dos propios países.

6. Caracterizar e situar cronolóxica e xeográficamen-te as grandes transformacións e conflitos mundiais quetiveron lugar na primeira metade do século XX.

Preténdese valorar se se identifican os principaisacontecementos e procesos e as súas interaccións nopanorama internacional desta época -como son a revo-lución rusa, as guerras mundiais, a gran depresión-, eos trazos básicos dos totalitarismos contrapoñéndooscos réximes democráticos.

7. Analizar os procesos de cambio desde a segundametade do século XX, e aplicar este coñecemento ácomprensión dalgúns dos problemas internacionaismáis destacados da actualidade.

Trátase de comprobar que o alumnado é quen deanalizar os procesos de de descolonización, a divisióndo mundo en bloques, a súa crise e a problemáticaconformación dunha nova orde mundial, co fin decomprender mellor a realidade presente. Será de inte-rese comprobar a capacidade de analizar algúns pro-blemas internacionais actuais á luz dos acontecemen-tos citados.

8. Identificar e caracterizar as distintas etapas daevolución política, social e económica de España e deGalicia durante o século XX e os avances e retrocesosno camiño cara á modernización económica, á conso-lidación do sistema democrático, e á pertenza á UniónEuropea.

Trátase de avaliar se o alumnado recoñece as causasda crise da monarquía parlamentaria, as políticasreformistas emprendidas durante a Segunda Repúbli-ca, a quebra que supón a guerra civil, a caracteriza-ción e evolución do franquismo -desenvolvementoeconómico e cambios sociais- e a transición políticaata a Constitución de 1978, e a consolidación do Esta-do democrático e autonómico no marco da pertenza deEspaña e de Galicia á Unión Europea.


9. Realizar traballos individuais e en grupo sobrealgún foco de tensión política ou social no mundoactual, indagando os seus antecedentes históricos,analizando as causas e previndo posibles desenlaces,utilizando para iso diversas fontes de información,incluídas as que permitan obter interpretacións dife-rentes ou complementarias dun mesmo feito.

Trátase de avaliar a capacidade do alumnado paraabordar, asesorado polo profesor, o estudo dunhasituación do mundo en que vive, buscando os antece-dentes e causas que a orixinan, aplicando os seuscoñecementos para prever, desde a lóxica, as súasposibles consecuencias. Tamén de comprobar se teniniciativa para planificar o traballo, acceder con certaautonomía a diversas fontes de información, analizar eorganizar esta e presentar as conclusións de maneiraclara utilizando, de ser o caso, as posibilidades queofrecen as TIC.

10. Realizar en pequeno grupo unha investigaciónno contorno sobre algún aspecto da historia recente,utilizando fontes orais que permitan traballar aspectosde vida cotiá e memoria histórica, e procurar conecta-los a contextos máis amplos, sendo capaz de expoñer edefender as súas conclusións.

Trátase de comprobar a capacidade do alumnadopara valorar o papel que xogan as persoas anónimasnos procesos históricos, que se inicie nun método deinvestigación e que sexa capaz de elaborar conclu-sións a partir de distintos datos que debe saber inter-pretar.

Educación para a cidadanía.

Introdución.

Nas sociedades democráticas contemporáneas, aaprendizaxe do papel da cidadanía debe ser unha tare-fa compartida polas familias, o sistema educativo e osmedios de comunicación. Porén, a comunidade esco-lar debe estar preparada para asumir esta función e aresponsabilidade que dela se deriva. A Unión Europeaestablece como obxectivo dos sistemas educativosvelar por que na comunidade escolar se promova real-mente a aprendizaxe dos valores democráticos e daparticipación, con fin de preparar as persoas para acidadanía activa. De acordo coas recomendaciónsinternacionais, un dos principios que inspiran o siste-ma educativo é a transmisión e posta en práctica devalores que favorezan a liberdade persoal, a responsa-bilidade, a cidadanía democrática, a solidariedade, atolerancia, a igualdade, o respecto e a xustiza, asícomo que axuden a superar calquera tipo de discrimi-nación. Este principio pon de manifesto a necesidadede incorporar, con entidade propia, unha materia quecapacite o alumnado para asumir responsabilidadespola vida en común, construír pautas sociais comúnsque vaian máis alá dos intereses sociais individuais eentender o exercicio da cidadanía como valor impor-tante nas relacións humanas.

A educación para a cidadanía pretende contribuír áimplicación do alumnado na vida social, como cidadás

e cidadáns que posúan a información precisa e sexanconscientes das súas obrigas e responsabilidades, namedida en que os seus obxectivos impregnen todas asmaterias da etapa e a escola sexa quén de abrirse aomedio social en que as persoas van ter que exercer oseu rol de cidadáns, introducindo novas prácticas edu-cativas que lles permitan a toma de contacto con situa-cións do medio social, que incidan na construción dasúa identidade cívica.

As dúas materias que configuran a educación para acidadanía nesta etapa: a educación para a cidadanía eos dereitos humanos, que se imparte no segundo cur-so, e a educación ético-cívica de cuarto curso,estrutúranse en varios bloques que van desde o per-soal e o máis próximo ao global e máis xeral; en ambasexiste un conxunto de contidos comúns a todos os blo-ques, orientados á adquisición de procedementos,habilidades sociais e actitudes básicas para o desen-volvemento dunha convivencia pacífica e da cidadaníademocrática.

Os contidos da educación para a cidadanía e osdereitos humanos do segundo curso preséntanse orga-nizados en cinco bloques.

No bloque 1 figuran os contidos comúns, que estánencamiñados a desenvolver habilidades e destrezasrelacionadas coa reflexión e coa participación.

O bloque 2 Relacións interpersoais e participación,centra a reflexión nas relacións humanas, desde o res-pecto á dignidade persoal e á igualdade de dereitosindividuais, partindo do contorno máis próximo aoalumnado.

O bloque 3 Deberes e dereitos cidadáns, ademais docoñecemento dos principios recollidos nos textosinternacionais, propón a reflexión do sentido desesprincipios, así como a identificación de situacións deviolación dos dereitos humanos e ofrece informaciónsobre a actuación que, neses casos, corresponde ásorganizacións cívicas de defensa dos dereitos huma-nos así como aos tribunais ordinarios e aos tribunaisinternacionais.

No bloque 4 Democracia e cidadanía, a partir dunhaconcepción de cidadanía activa, disposta a asumir res-ponsabilidades, analízase o papel dos distintos servi-zos públicos administradores do ben común.

O bloque 5 Cidadanía en tempos de globalización,analiza algunhas características da sociedade contem-poránea marcada polo proceso de globalización einterdependencia, prestando especial atención ásdesigualdades e aos conflitos. Aborda tamén o papeldos principais organismos internacionais na preven-ción e resolución deses conflitos, así como as iniciati-vas para conseguir unha sociedade máis xusta e soli-daria.

Na educación ético-cívica de cuarto curso comézase,igual que nos cursos anteriores, establecendo no blo-que 1 contidos comúns a todos os temas, enfocados áadquisición de determinados procedementos e destre-zas básicas, fundamentalmente saber problematizar as


cuestións, conceptualizar as nocións e argumentarracionalmente as teses

O bloque 2 Identidade e alteridade, céntrase nareflexión en torno á construción da identidade da per-soa, a liberdade e a responsabilidade (individual ecolectiva), con particular atención á xestión dos senti-mentos e emocións.

No bloque 3 Teorías éticas. As exixencias da xustizae os dereitos humanos, inclúese a análise das grandesliñas de reflexión ética que máis influíron na conquis-ta dos dereitos e liberdades e, particularmente, o refe-rente ético que representan as diferentes formulaciónsdos dereitos humanos.

O bloque 4 Democracia e participación. As institu-cións democráticas, céntrase na análise dos funda-mentos éticos e xurídicos do noso sistema políticodemocrático e o funcionamento das principais institu-cións democráticas.

No bloque 5 A igualdade entre homes e mulleres,abórdase como bloque con entidade propia para posi-bilitar a reflexión sobre a loita das mulleres polo reco-ñecemento da igualdade de dereitos e oportunidades,do papel de suxeitos históricos e de cidadanía e orexeitamento de todas as formas de discriminaciónque, de feito, aínda sofren.

No bloque 6 Multiculturalismo e interculturalismo,analízanse os problemas éticos xerados nas comunida-des políticas polo debate do multiculturalismo, desdea perspectiva do rexeitamento ás discriminacións, orespecto ás culturas e o diálogo intercultural.

O bloque 7 Cidadanía global e democracia, abordadesde a perspectiva dos dereitos humanos, os grandesproblemas morais xerados pola intensificación do pro-ceso de globalización no ámbito social, cultural, eco-nómico e político, valorando o compromiso por unhaglobalización ética, da xustiza e da solidariedade.

Contribución da materia á adquisición das compe-tencias básicas.

A educación para a cidadanía e os dereitos humanose a educación ético-cívica relaciónanse directamentecoa competencia social e cidadá pero, a complexidadedas sociedades democráticas exixe facer fronte a unhaserie de novos desafíos como o coidado do ambiente, aorientación do desenvolvemento tecnocientífico, a res-ponsabilidade polas xeracións futuras, a igualdadeentre os sexos, a loita contra novas formas de exclusiónsocial e contra as existentes, que impiden desvinculara competencia social e cidadá do desenvolvementodas demais competencias básicas. Negarlle á cidada-nía a participación no debate sobre estas cuestións,entre outras, sería contraditorio cos valores democráti-cos. Unha cidadanía activa debe ter capacidade de eli-xir, pero ser quen de elixir exixe ser quen de formularpreguntas, observar, seleccionar, analizar, sintetizarinformación e transformala en coñecemento, explicitarideas, construír argumentos, formular hipóteses etc.Estamos a falar de destrezas relacionadas con diferen-tes competencias (competencia en comunicación lin-

güística, para aprender a aprender, autonomía e ini-ciativa persoal, etc.), que é necesario adquirir se oobxectivo é a formación integral do alumnado e a súapreparación para a vida social.

En relación coa competencia social e cidadá, a edu-cación para a cidadanía propicia a adquisición dehabilidades para vivir en sociedade e para exercer acidadanía democrática, ao favorecer o desenvolvemen-to de destrezas que permiten participar, tomar deci-sións, elixir a forma axeitada de comportarse en deter-minadas situacións e responsabilizarse das conse-cuencias derivadas das decisións adoptadas. Con-tribúe así mesmo a reforzar a autonomía, a autoestimae a identidade persoal, a tomar conciencia e facilitar aexpresión dos propios pensamentos, valores, senti-mentos e accións. Ao impulsar os vínculos persoaisbaseados nos sentimentos e os valores da convivenciae a participación, contribúe a fomentar habilidadessociais destinadas a mellorar as relacións interper-soais. O coñecemento da diversidade axuda a xerarsentimentos non excluíntes e a interiorizar o valor derespecto, así como a aceptar e usar convencións e nor-mas sociais facilitadoras da convivencia. A sensibili-zación ante as situacións de discriminación e inxusti-za, permiten consolidar os valores de cooperación,solidariedade, xustiza, non violencia, compromiso eparticipación tanto no ámbito persoal coma no social.A práctica do diálogo axuda a afrontar e resolver assituacións de conflito mediante procedementos nonviolentos.

Contribúese tamén á dimensión ética da competen-cia social e cidadá ao favorecer a identificación ereflexión crítica sobre os valores do contorno e ao ofre-cer como referente ético común os valores que susten-tan a Declaración Universal dos Dereitos Humanos, aConstitución española e o Estatuto de autonomía deGalicia. Contidos específicos como o coñecemento dosfundamentos e os modos de organización dos estados edas sociedades democráticos, a evolución históricados dereitos humanos, o achegamento á pluralidadesocial ou ao carácter da globalización e as implica-cións que comporta para os cidadáns, proporcionanlleao alumnado instrumentos para construír, aceptar epracticar normas de convivencia acordes cos valoresdemocráticos, exercer os dereitos e liberdades e asu-mir as responsabilidades e deberes cívicos.

A educación para a cidadanía, a través da educaciónafectivo emocional, contribúe tamén ao desenvolve-mento da competencia de aprender a aprender, porquefacilita o recoñecemento das propias capacidades ecarencias e as habilidades para sacar proveito das pri-meiras e superar as segundas. Por outra banda, odesenvolvemento do diálogo e a valoración das razónsdoutras persoas, require admitir a diversidade de res-postas ante un mesmo problema. Así mesmo, o estímu-lo das destrezas orientadas á recompilación e á sínte-se de información, á transformación da información encoñecemento, ao desenvolvemento das habilidadessociais que permiten o traballo en equipo e a partici-pación favorecen tamén as aprendizaxes posteriores.


Os contidos da educación para a cidadanía, poten-cian tamén o desenvolvemento da competencia básicaautonomía e iniciativa persoal, xa que a reflexiónsobre as relacións entre intelixencia, sentimentos eemocións, posibilita o coñecemento dun mesmo, oautocontrol e o equilibrio emocional, necesarios para odesenvolver un comportamento autónomo. O coñece-mento da contribución de distintas teorías éticas, faci-lita a creación dun código moral propio. Por outra ban-da, os contidos procedementais do currículo atendenespecialmente á argumentación, á elaboración deideas propias, ao estudo de casos que exixan un posi-cionamento persoal sobre un problema e a procura deposibles solucións. Prevé así mesmo a necesidade deplanificar, tomar decisións con criterio propio e asumira responsabilidade da elección. A formulación de dile-mas morais, que caracterizan as materias desta área,contribúen tamén a que as alumnas e os alumnos cons-trúan un xuízo ético propio baseado nos valores e prác-ticas democráticas.

O uso sistemático do diálogo e do debate contribúe ácompetencia en comunicación lingüística. Debater enserio exixe exercitarse na escoita, a exposición e aargumentación e para iso é necesario verbalizar osconceptos, facer explícitas as ideas, formar os xuízos eestruturalos de forma coherente.

A necesidade de buscar, obter, analizar, sintetizar erelacionar a información procedente de distintas fon-tes, comprendela e integrala para producir coñece-mento, comunicala, facer inferencias e deducións sonprocedementos que contribúen tamén a desenvolver acompetencia tratamento da información e competenciadixital.

A educación para a cidadanía permite tamén mello-rar a competencia cultural e artística, porque o desen-volvemento de habilidades sociais para a convivencianunha sociedade plural, exixe ser quen de apreciar ofeito cultural nas súas diversas manifestacións.

Finalmente, ser conscientes da importancia do usoresponsable dos recursos naturais, da necesidade depreservar o ambiente, potenciar o consumo responsa-ble e unha forma de vida saudable, son contidos conque desde a educación para a cidadanía é posible con-tribuír tamén ao desenvolvemento da competencia nocoñecemento e interacción co mundo físico.

Obxectivos.

As materias educación para a cidadanía e os derei-tos humanos e a educación ético-cívica nesta etapa,terán como obxectivo o desenvolvemento das seguin-tes capacidades:

1. Recoñecer a condición humana na súa dimensiónindividual e social, tomando conciencia da propiaidentidade, das características e experiencias persoaisrespectando as diferenzas cos outros e desenvolvendoa autoestima.

2. Coñecer e expresar os sentimentos e as emociónse desenvolver a afectividade nas relacións cos outros,manifestando unha actitude aberta, solidaria e respec-

tuosa, rexeitando os estereotipos, os prexuízos e a vio-lencia en todas as súas formas.

3. Desenvolver a iniciativa persoal, actuar con auto-nomía, asumindo responsabilidades individuais ecolectivas e practicar formas de convivencia e partici-pación baseadas no respecto, utilizando o diálogo e amediación para evitar e resolver os conflitos.

4. Coñecer, valorar e exercer os dereitos e asumirresponsablemente os deberes e as obrigas que se deri-van das declaracións internacionais de dereitos huma-nos e da Constitución española e o Estatuto de autono-mía de Galicia, identificando os valores que os funda-mentan.

5. Asumir a pluralidade das sociedades actuais reco-ñecendo a diversidade como enriquecedora da convi-vencia e defender a igualdade de dereitos e oportuni-dades de todas as persoas, rexeitando as situacións deinxustiza e as discriminacións existentes por razón desexo, orixe, crenzas, diferenzas sociais, orientaciónafectivo-sexual ou de calquera outro tipo, como unhavulneración da dignidade humana e causa perturbado-ra da convivencia.

6. Recoñecer e asumir a igualdade de dereitos eoportunidades entre mulleres e homes, valorar a dife-renza de sexos rexeitando os estereotipos e prexuízosque supoñan discriminación e participar activamentena prevención da violencia de xénero.

7. Coñecer e apreciar os principios e valores quefundamentan e lexitiman os sistemas democráticos e ofuncionamento da Comunidade Autónoma de Galicia,do Estado español e da Unión Europea, tomando con-ciencia do patrimonio común e da diversidade social ecultural.

8. Coñecer os fundamentos do modo de vida demo-crático e aprender a obrar de acordo con eles nos dife-rentes ámbitos da convivencia. Asumir os deberescidadáns na mantenza dos bens comúns e recoñecer opapel do Estado como garante dos servizos públicos.

9. Coñecer as diversas formas de participación polí-tica, desenvolver habilidades dialóxicas orientadas áparticipación democrática e valorar a importancia daparticipación cidadá ben sexa na vida política institu-cionalizada ou noutras formas de participación como acooperación, o asociacionismo e o voluntariado.

10. Coñecer as causas que provocan a violación dosdereitos humanos, a pobreza e a desigualdade, asícomo a relación entre os conflitos armados e o subde-senvolvemento. Valorar as accións encamiñadas á con-secución da paz e a seguridade e a participación acti-va como medio para lograr un mundo máis xusto.

11. Recoñecerse membros dunha cidadanía global,baseada nos valores da liberdade, a igualdade e a xus-tiza e implicarse activamente na súa realización,comezando por mostrar respecto crítico polos costu-mes e modos de vida de poboacións distintas á propiae manifestar comportamentos solidarios coas persoas ecolectivos desfavorecidos.


12. Coñecer e analizar as principais teorías éticasque máis contribuíron ao recoñecemento das liberda-des e dos dereitos das persoas.

13. Identificar as posicións morais que están na ori-xe dos principais problemas e conflitos do mundoactual, valorar a importancia da análise ética na orien-tación da súa resolución e desenvolver unha actitudecrítica ante os modelos que se transmiten a través dosmedios de comunicación, mediante a adquisición dedestrezas básicas na utilización das fontes de informa-ción.

14. Adquirir un pensamento crítico, desenvolver uncriterio propio e adquirir habilidades para comunicaras propias ideas e defender as propias posicións endebates, a través da argumentación documentada erazoada, así como para escoitar e valorar as razóns eargumentos dos outros.

15. Practicar o diálogo coa realidade social en con-tinuo proceso de transformación, como instrumentopara a análise crítica das conviccións persoais e a for-mulación dun proxecto de vida propio, na dimensiónpersoal, cívica e profesional.

Segundo curso: educación para a cidadanía e osdereitos humanos.

Contidos.


* Identificación de problemas actuais, a súa concep-tualización e reflexión argumentada.

* Análise comparativa e avaliación crítica de infor-macións proporcionadas polos medios de comunica-ción sobre un mesmo feito ou cuestión de actualidade.

* Prácticas de exposición (oral e escrita) das ideaspropias ou dos resultados das lecturas e da informa-ción obtida a través de diversos medios.

* Preparación e intervención en debates, sobreaspectos relevantes da realidade social, considerandoas posicións e alternativas existentes e desenvolvendounha actitude de compromiso para a súa mellora.

* Utilización do diálogo como estratexia para a iden-tificación dos conflitos e a solución dos problemas.

Bloque 2. Relacións interpersoais, convivencia eparticipación

* Comprensión e incorporación dos conceptos deamizade, fraternidade, dignidade, sinceridade, agra-decemento, cordialidade, diálogo, etc., básicos para aconvivencia.

* Recoñecemento e valoración da convivencia fami-liar como un sistema de comunicación e cooperaciónentre xeracións. Posibles disfuncións: análise e buscade solucións compartidas.

* Recoñecemento e valoración da amizade como unsistema de comunicación e cooperación entre iguais.

* Valoración e uso do diálogo como instrumento paraa prevención e resolución de conflitos nas relaciónsentre iguais e nas relacións interxeracionais.

* Análise da importancia da sexualidade na vidahumana, da necesidade dunha regulación ética dasrelacións sexuais baseada no respecto e na equidade eprevención de prácticas de risco.

* Valoración crítica da división social e sexual dotraballo e rexeitamento de prexuízos racistas, xenófo-bos, homófobos e sexistas.

* Axuda a compañeiras, compañeiros e, en xeral, apersoas en situación desfavorecida e responsabiliza-ción no coidado das persoas dependentes.

* Participación no centro educativo e en actividadessociais da comunidade como aprendizaxe dos deberescidadáns. Especial incidencia na mediación e acollidade alumnado inmigrante.

Bloque 3. Deberes e dereitos cidadáns.

* Identificación e exercicio dos deberes e dereitosque teñen como alumnado dun centro.

* Coñecemento e manexo da Declaración universaldos dereitos humanos, asunción dos deberes e respon-sabilidades que dela se derivan e valoración do proce-so de recoñecemento e proclamación dos dereitoshumanos como unha conquista histórica inacabada.

* Recompilación de información sobre os distintostipos de documentos que recollen a lexislación inter-nacional sobre os dereitos humanos (declaracións,pactos, convenios...) e sobre os mecanismos de controle protección dos acordos.

* Recoñecemento da igualdade das persoas en dig-nidade e dereitos, identificación e condena de situa-cións de violacións dos dereitos humanos e coñece-mento dos recursos para denunciar e combater a vio-lación dos dereitos.

* Valoración das diferenzas de xénero como enrique-cedoras das relacións interpersoais. Coñecemento dosdereitos das mulleres na nosa sociedade actual e a loi-ta pola súa consecución. Recoñecemento da igualdadede dereitos de mulleres e homes e identificación erexeitamento das situacións de discriminación de fei-to das cales aínda son vítimas as mulleres.

Bloque 4. Democracia e cidadanía.

* Identificación do sistema de dereitos e deberescomo base da convivencia política. Valoración doexercicio dunha cidadanía activa, que coñece os seusdereitos e asume as súas responsabilidades. Os siste-mas de votación democrática.

* Identificación das principias institucións e dosconceptos fundamentais que definen un sistemademocrático.

* Identificación e coñecemento dos principios,dereitos e deberes fundamentais recoñecidos na Cons-titución española e no Estatuto de autonomía de Gali-cia.


* Identificación e valoración das diversas formas departicipación cidadá: cooperación, asociacionismo evoluntariado.

* Valoración da política como servizo á cidadanía: aresponsabilidade pública. Información sobre a estru-tura e funcionamento da protección civil e coñece-mento do seu papel na prevención e xestión dos desas-tres naturais e provocados. Os sistemas de votacióndemocrática.

* Asunción da responsabilidade cidadá: identifica-ción e aprecio dos bens comúns e servizos públicos.Valoración dos impostos como a contribución dos cida-dáns aos gastos e investimentos públicos e como ins-trumento para a distribución da renda e compensacióndas desigualdades.

* Reflexión sobre as causas, avaliación das conse-cuencias dos accidentes de circulación e implicaciónna súa prevención.

* Coñecemento dos dereitos e deberes que implica oconsumo, planificación de condutas e adquisición dehábitos de consumo racional e responsable compatiblecoa sustentabilidade.

* Observación do impacto das actividades indivi-duais e colectivas sobre o ambiente e valoración daresponsabilidade polo seu coidado.

Bloque 5. Cidadanía en tempos de globalización.

* Valoración da diversidade social e cultural comoenriquecedora da convivencia nunha sociedade plu-ral. Identificación dos elementos culturais propios quepoidan estar en perigo nun mundo globalizado e posi-bles solucións

* Identificación de situacións de violación de derei-tos e sensibilización fronte ás necesidades de colecti-vos e grupos desfavorecidos. Planificación de iniciati-vas encamiñadas á construción duna sociedade máisxusta e solidaria.

* Identificación dos principais conflitos no mundoactual e sensibilización ante as situación das persoasque sofren directamente as súas consecuencias. Infor-mación sobre o papel dos organismos internacionais eas forzas de pacificación na prevención e resolucióndos conflitos. Identificación e valoración das acciónsindividuais e colectivas a favor da paz.

* Análise e valoración da influencia das novas for-mas de comunicación, información e mobilidade noestablecemento de relacións globais entre as persoasde diferentes lugares do mundo e das consecuenciasda globalización económica.

* Sensibilización ante as desigualdades: riqueza epobreza. Coñecemento de iniciativas encamiñadas áloita contra a pobreza e a axuda ao desenvolvemento.


1. Valorar a importancia das outras persoas para aconstrución da propia identidade, tomar concienciados vínculos que están na base da convivencia e ini-

ciar a construción dun código de conduta autónomo, apartir do recoñecemento da propia identidade e do res-pecto e tolerancia polas diferenzas persoais e sociais.

Con este criterio preténdese avaliar se o alumnado équen de comezar a creación do seu propio itinerario demadurez cívica, recoñecendo a importancia das outraspersoas na construción da propia identidade, respec-tando criticamente as diferenzas para ir máis aládunha tolerancia pasiva baseada no relativismo ou naindiferenza, cara a unha tolerancia activa.

2. Practicar o diálogo para evitar e superar os con-flitos nas relacións entre iguais e nas relacións inter-xeracionais.

Con este criterio preténdese avaliar se o alumnadodesenvolveu habilidades sociais de respecto e toleran-cia coas persoas do seu contorno e se utiliza de formasistemática o diálogo como instrumento para evitar eresolver os conflitos nas relacións interxeracionais eentre iguais, rexeitando calquera tipo de violencia,cara aos membros da comunidade escolar, ou da fami-lia.

3. Identificar e rexeitar, a partir da análise de feitosreais ou figurados, as situacións de discriminacióncara a persoas de diferente orixe, xénero, ideoloxía,relixión, orientación afectivo-sexual e outras, respec-tando as diferenzas persoais e mostrando autonomíade criterio.

Este criterio permite comprobar se os alumnos, antea presentación dun caso ou situación simulada ou real,recoñecen a discriminación que, por motivos diversos,sofren determinadas persoas e colectivos nas socieda-des actuais e se manifestan autonomía de criterio,actitude de rexeitamento cara ás discriminacións erespecto polas diferenzas persoais.

4. Participar, de modo democrático e cooperativo, entodas as actividades programadas tanto na aula comofóra dela, e en xeral na vida do centro e do contornocomo preparación para o exercicio duna cidadaníaactiva.

A través deste criterio preténdese valorar o compro-miso do alumnado co exercicio dunha cidadanía acti-va, capaz de asumir responsabilidades observando ograo de participación nas actividades do grupo-clase edo centro educativo.

5. Utilizar diferentes fontes de información e consi-derar as distintas posicións e alternativas existentesnos debates que se formulen sobre problemas e situa-cións de carácter local ou global.

Este criterio pretende comprobar o coñecemento emanexo das técnicas do debate, se as alumnas e osalumnos se documenta debidamente utilizando distin-tas fontes de información e se son quen de analizalase sintetizar a información para presentar as súas opi-nións de forma rigorosa, se argumentan debidamente,consideran as distintas posicións e alternativas encada un dos problemas formulados e chegan a elabo-rar un pensamento propio e crítico.


6. Identificar os principios básicos das declaraciónsinternacionais dos dereitos humanos e a súa evolu-ción, distinguir situacións de violación destes e reco-ñecer e rexeitar as desigualdades de feito e de dereito,en particular as que afectan as mulleres.

Este criterio avalía o grao de coñecemento dasdeclaracións internacionais de dereitos humanos e asúa evolución histórica, se o alumnado recoñece osactos e as situacións de violación de dereitos humanosno mundo actual, as discriminacións que aínda sofrenalgúns colectivos, tanto na lexislación como na vidareal e, particularmente, se describe e rexeita a discri-minación de feito e, en casos, tamén de dereito queafectan as mulleres.

7. Identificar os conceptos fundamentais (pluralismopolítico, parlamentarismo, representatividade...) quedefinen un sistema democrático, os principios e as ins-titucións fundamentais, así como os dereitos e deberesque establece a Constitución española e o Estatuto deautonomía de Galicia.

Con este criterio trátase de comprobar se o alumna-do identifica os conceptos fundamentais que definenun sistema democrático (pluralismo político, parla-mentarismo, representatividade...), así como os trazosfundamentais do sistema político español no que res-pecta á identificación das institucións fundamentais eos dereitos e deberes recollidos na Constitución espa-ñola e o Estatuto de autonomía de Galicia.

8. Identificar os principais servizos públicos quedeben garantir as administracións, recoñecer a contri-bución dos cidadáns no seu mantemento e mostrar,ante situacións da vida cotiá, actitudes cívicas relati-vas ao coidado do contorno, á seguridade vial, á pro-tección civil e ao consumo responsable.

O obxectivo deste criterio é comprobar que as alum-nas e os alumnos recoñecen os principais servizos queas administracións prestan á cidadanía e, á vez, com-prenden as obriga que corresponden a cada cidadánno mantemento dos servizos públicos a través da con-tribución fiscal. Así mesmo, trátase de comprobar quecoñecen as obrigas cívicas que lles corresponden nocoidado do contorno e o respecto aos bens públicos, áseguridade viaria, á protección civil ou ao consumoresponsable.

9. Utilizar e contrastar con rigor información proce-dente de diversos medios para identificar as causasdalgúns dos problemas de convivencia nas sociedadesactuais, elaborar un punto de vista propio e desenvol-ver actitudes responsables que contribúan á súamellora.

Este criterio pretende avaliar se o alumnado sabeutilizar con certo rigor información procedente de dis-tintas fontes para documentarse sobre os principiasproblemas de convivencia das sociedades actuais.

10. Identificar as características da globalización e opapel que xogan nela os medios de comunicación,recoñecer as relacións que existen entre a sociedade

en que vive e a vida das persoas doutras partes domundo.

Con este criterio trátase de valorar se as alumnas eos alumnos coñecen o papel da información e a comu-nicación no mundo actual e as relacións existentesentre a vida das persoas de distintas partes do mundocomo consecuencia da globalización, se comprendenas repercusións que determinadas formas de vida domundo desenvolvido teñen nos países en vías dedesenvolvemento e se manifestan actitudes de solida-riedade cos grupos desfavorecidos.

11. Recoñecer a existencia de conflitos e o papelque desempeñan neles as organizacións internacionaise as forzas de pacificación. Valorar a importancia daparticipación humanitaria para paliar as consecuen-cias dos conflitos.

Con este criterio preténdese comprobar que o alum-nado é capaz de identificar os conflitos máis relevan-tes do mundo actual e a súa localización, dá mostrasde sensibilización ante a situación das persoas quesofren directamente as consecuencias dos conflitos ese valora o papel da participación humanitaria paramitigalas.

Cuarto curso: educación ético-cívica.

Contidos.


* Elaboración, exposición e discusión sobre textos ecuestionarios con problemáticas reais referidas aosdereitos humanos para desenvolver unha conscienciacrítica atenta aos desafíos do presente e asumindounha responsabilidade ética polo futuro.

* Adquisición de informacións contrastadas e rele-vantes para a comprensión dos problemas e dos desa-fíos da sociedade contemporánea, mediante análisecomparativa e avaliación crítica das informacións pro-porcionadas polos medios de comunicación sobre unmesmo feito ou cuestión de actualidade.

* Recoñecemento dos sentimentos propios e alleos erespecto polas conviccións e actitudes dos outros,polos seus sentimentos, ideas e comportamentos com-patibles co respecto aos dereitos fundamentais.

* Interese por coñecer as posicións e as razóns dosquen pensa de modo distinto. Recolleita de informa-ción sobre temas de convivencia. Elaboracións de pre-guntas para a participación en debates sobre temaspreviamente pactados, con intervencións que sigan aspautas de respecto e normas moderadoras. Elabora-ción de conclusións.

* Recoñecemento das inxustizas e as desigualdades.Interese pola busca e práctica de formas de vida máisxustas e participación en proxectos que impliquenactitudes de solidariedade na vida comunitaria, dentroe fóra do centro educativo, asumindo o exercicio dacidadanía

Bloque 2. Identidade e alteridade.


* Recoñecemento da persoa como suxeito moral easunción dos compoñentes individuais e colectivos naconstrución da identidade e no comportamento moral.

* Recoñecemento, valoración e respecto pola digni-dade da persoa.

* Asunción da diversidade e rexeitamento de pre-xuízos baseados en estereotipos que supoñan calqueraforma de discriminación.

* Coñecemento, expresión e autocontrol dos propiossentimentos e emocións e rexeitamento da violenciacomo solución aos conflitos nas relacións interpesoais.

* Asunción de responsabilidades, individuais ecolectivas, no exercicio da liberdade na toma de deci-sións morais.

Bloque 3. Teorías éticas. As exixencias da xustiza eos dereitos humanos.

* Análise dos elementos individuais e do contextosociocultural que poden condicionar os diferentes sis-temas de valores. Subxectivismo, relativismo e plura-lismo.

* Coñecemento das principias teorías éticas quemáis teñen contribuído á conquista de dereitos e liber-dades, desde a perspectiva da felicidade e a perspec-tiva da xustiza.

* Consideración das dimensións ética, xurídica epolítica dos dereitos humanos. Valoración dos dereitoshumanos como exixencia mínima de xustiza.

* Identificación das principias etapas na conquistados dereitos humanos e valoración das novas reivindi-cacións (terceira xeración de dereitos).

* Implicación na defensa efectiva dos dereitoshumanos. Identificación e rexeitamento das actitudesde intolerancia, inxustiza e exclusión.

* Avaliación da discriminación positiva desde aperspectiva das exixencias da xustiza e a igualdade dedereitos e oportunidades.

Bloque 4. Democracia e participación. As institu-cións democráticas.

* Conceptualización da noción de democracia.

* Valoración da importancia da participación cidadápara o funcionamento das institucións democráticas.Distinción entre formas de participación non institu-cionalizada e a participación política institucionaliza-da. Valoración da formación da opinión, de acordo conalgún tipo de deliberación, para unha a participaciónresponsable. Distinción entre democracia representa-tiva e democracia deliberativa.

* Aproximación ao sistema político español. Identi-ficación das principias institucións democráticas erecoñecemento dos principios do funcionamentodemocrático.

* Identificación da liberdade, a xustiza e a igualda-de como valores en que se fundamenta a democracia.Valoración da democracia como conquista ética.

* Recoñecemento do Estado democrático de dereitocomo marco formal para a realización dos ideais éti-cos.

* Identificación dos valores constitucionais, coñece-mento dos dereitos e deberes fundamentais recoñeci-dos na Constitución española e no Estatuto de autono-mía de Galicia e da regulación do seu exercicio.

Bloque 5. A igualdade entre homes e mulleres.

* Coñecemento da loita das mulleres e das súasorganizacións para a conquista da igualdade de derei-tos e oportunidades e o seu recoñocemento comosuxeitos históricos, de dereitos e de cidadanía. Distin-ción entre igualdade de dereitos e igualdade de feito,e exemplificación e toma de conciencia de situaciónsen que a igualdade de dereitos non se traduce enigualdade de feito.

* Análise das causas e factores da discriminacióndas mulleres. Planificación de alternativas a situa-cións, reais ou simuladas, de discriminación.

* Rexeitamento da violencia de xénero. Recompila-ción de información sobre as medidas destinadas áprevención e protección integral da violencia contra asmulleres.

Bloque 6. Multiculturalismo e interculturalismo.

* Identificación e respecto polas diferenzas sociais eculturais e valoración das súas manifestacións en acti-tudes, costumes e formas de vida distintas á propia,como enriquecedoras da convivencia nunha sociedadeplural.

* Análise das posicións máis frecuentes ante o mul-ticulturalismo e reflexión sobre os problemas éticosque delas se derivan: etnocentrismo e discriminación,problemas éticos do relativismo cultural.

* Valoración do interculturalismo como proxecto éti-co e político e reflexión sobre os valores mínimosdunha ética cívica.

Bloque 7. Cidadanía global e democracia.

* Toma de conciencia da nova orde global e identifi-cación dos procesos que contribúen á súa formación: aintegración dos mercados e do espazo político e social.

* Identificación dos recursos básicos do poder dosmedios de comunicación (a selección das novas, a lin-guaxe da publicidade...) e a súa incidencia na constru-ción da realidade e nas nosas decisións e opinións.

* Recoñecemento da crise do estado-nación e valo-ración da globalización económica e a fragmentaciónda autoridade política como risco para a protecciónefectiva dos dereitos civís, económicos e sociais. Infor-mación sobre os movementos comprometidos nadefensa dos dereitos humanos e recoñecemento do seulabor.

* Identificación dos medios e iniciativas, tanto indi-viduais coma colectivos para procurar un desenvolve-mento humano sustentable.


* Recoñecemento da pertenza a unha cidadanía glo-bal e identificación e valoración dos procesos quepoderían contribuír a unha globalización ética.


1. Recoñecer os sentimentos nas relacións interper-soais e practicar o diálogo nas situacións de conflito.Razoar sobre as motivacións das condutas e eleccións,asumindo as responsabilidades que delas se derivan.

Con este criterio inténtase comprobar que o alumna-do identifica e recoñece os seus propios sentimentos,que é quen de poñerse no lugar das outras persoas eutiliza o diálogo para superar os conflitos nas súasrelacións interpersoais, que razoa as súas eleccións,que identifica aquelas cousas de que é directamenteresponsable e aquelas en que comparte algunha clasede responsabilidade colectiva e asume axeitadamentea responsabilidade dos seus actos.

2. Identificar os eixos sobre os cales se constrúe aidentidade persoal.

Mediante este criterio inténtase comprobar se asalumnas e os alumnos entenden e aceptan a propiaidentidade como algo construído e non dado, que éposible redefinir. Trátase tamén de avaliar se é quende respectar criticamente outras eleccións que confi-guran outras identidades, mediante o exercicio dunhatolerancia activa.

3. Diferenciar os trazos básicos que caracterizan adimensión moral das persoas, recoñecer distintos sis-temas de valores e identificar dilemas morais queteñen a súa orixe na aplicación de diferentes paradig-mas de valoración.

Con este criterio preténdese avaliar se o alumnadoidentifica os distintos trazos que caracterizan a dimen-sión moral das persoas, aqueles que condicionan ocomportamento humano (as normas, a xerarquía devalores, os costumes, etc.) e se recoñece distintosparadigmas de valoración na orixe dos dilemas moraisque se formulan no mundo actual.

4. Mediante a formulación de dilemas morais sobrecuestións de actualidade, identificar os problemas éti-cos xerados desde diversas posicións morais e propo-ñer estratexias para a súa resolución.

Con este criterio preténdese comprobar se o alumna-do identifica as posicións morais que están na orixe dedeterminados debates éticos do mundo actual. Asímesmo, trátase de valorar se comprende a eficacia dodiálogo, fronte ás posturas que o rexeitan por imposi-ble (dogmatismo) ou por innecesario (relativismo) e sepresentan unha actitude de tolerancia activa, fronte áintolerancia ou a mera tolerancia pasiva baseada norelativismo ou na indiferenza.

5. Identificar e explicar axeitadamente as principaisteorías éticas.

Mediante este criterio inténtase avaliar o coñece-mento dos núcleos conceptuais clave dalgúns dos sis-temas éticos occidentais que máis influíron coas súas

contribucións conceptuais e coa súa práctica social áconquista e recoñecemento das liberdades e dos derei-tos das persoas. Tamén permite valorar a capacidadedo alumnado para enxuizar, a partir das teorías estuda-das, determinadas condutas e situacións da súa vidacotiá.

6. Recoñecer e distinguir as dimensións ética, xurí-dica e política dos dereitos humanos. Valorar os derei-tos humanos como principal referencia ética, en tantoque exixencia mínima de xustiza, manifestando actitu-des a favor do exercicio activo e o respecto destes.Identificar a evolución dos dereitos cívicos, políticos,económicos, sociais e culturais e avaliar as novas rei-vindicacións en materia de dereitos humanos.

A través deste criterio trátase de comprobar o graode comprensión dos conceptos claves dos dereitoshumanos e a súa valoración crítica do esforzo quesupuxo na historia da humanidade.

7. Comprender e expresar o significado histórico efilosófico da democracia como forma de convivenciasocial e política e identificar os valores e principiosmorais en que se sustenta.

Mediante este criterio preténdese avaliar no alumna-do o coñecemento dos procesos de democratización demoitos países, en concreto España, como unha con-quista ético-política, se comprende o pluralismo polí-tico e moral á vez que coñece os conceptos clave dosistema democrático, como o sistema de eleccións, opluralismo político, o goberno da maioría e se recoñe-ce algo valioso nos procesos democráticos en si mes-mos á marxe da súa capacidade para lograr o bencomún.

8. Valorar de forma argumentada, a importancia daparticipación cidadá para o funcionamento das institu-cións democráticas e da formación da opinión, deacordo con algún tipo de deliberación, para unha par-ticipación responsable.

Con este criterio trátase de comprobar se as alumnase os alumnos son quen de distinguir entre formas departicipación política institucionalizada e non institu-cionalizada, valorar a importancia da participacióncidadá para o funcionamento dos sistemas democráti-cos e da formación de opinión de acordo con algún tipode deliberación, fronte ao seguimento acrítico da opi-nión difundida polos medios de comunicación, asícomo a responsabilidade dos poderes públicos de caraá cidadanía.

9. Analizar as causas que provocan os principaisproblemas sociais do mundo actual utilizando de for-ma crítica a información que proporcionan os mediosde comunicación e identificar solucións comprometi-das coa defensa de formas de vida máis xustas.

Trátase de comprobar se o alumnado identifica ecomprende algunhas das causas que provocan os prin-cipais problemas sociais do mundo actual (reparticióndesigual da riqueza, explotación infantil, emigraciónsforzadas, etc.), utilizando con precisión e de forma crí-tica a información obtida dos distintos medios de


comunicación, se recoñece a actuación de organismose institucións comprometidas coa defensa de formasde vida máis xustas e se manifesta actitudes de tole-rancia e solidariedade ao achegar solucións.

10. Analizar o camiño percorrido ata o recoñece-mento da igualdade de dereitos das mulleres e poñerde manifesto as súas contribucións en todos os camposdo saber ao longo da historia e o coidado dos sereshumanos. Identificar e rexeitar as causas e factores dediscriminación, así como as situacións de violenciamachista de que son vítimas.

Este criterio pretende coñecer se as alumnas e osalumnos recoñecen a igualdade e a dignidade de todasas persoas e os elementos diferenciadores que están nabase dalgunhas discriminacións, se identifican as súascontribucións aos diferentes campos do saber e o coi-dado dos seres humanos, así como os momentos histó-ricos máis relevantes na conquista dos dereitos políti-cos das mulleres e a igualdade no ámbito familiar elaboral, á vez que permite indagar se saben identificare localizar as situacións de discriminación que aíndasofren nas sociedades actuais e rexeitan activamente aviolencia contra as mulleres.

11. Xustificar as propias posicións utilizando siste-maticamente a argumentación e o diálogo e participarde forma democrática e cooperativa nas actividades docentro e do contorno.

Mediante este criterio preténdese avaliar o uso axei-tado da argumentación sobre dilemas e conflitosmorais, se son quen de desvelar os supostos de parti-da nas propias posicións e nas das outras persoas, desoster un punto de vista propio, de descubrir incohe-rencias nos procesos de razoamento e exixir claridade,precisión e pertinencia na argumentación, pero taméno respecto ás posicións diverxentes dos interlocutores,tanto na aula coma no ámbito familiar e social.

Por outra parte, trátase de coñecer a maneira e ograo en que as alumnas e os alumnos participan e coo-peran activamente no traballo de grupo e se colaboranco profesorado e as compañeiras e compañeiros nasactividades do centro educativo e noutros ámbitosexternos.

12. Recoñecerse membros dunha cidadanía global ecomprender a necesidade de compartir uns mínimosmorais posibilitadores da convivencia.

Este criterio pretende avaliar a capacidade do alum-nado para concibir e implicarse na construción dunfuturo mellor. Pretende comprobar se é quen de situar-se nunha perspectiva intercultural, asumindo a natu-reza pluralista da nosa sociedade, valorando positiva-mente as diferenzas culturais, recoñecendo o diálogoentre as culturas como unha posibilidade de enrique-cemento mutuo e como o camiño para lograr unha ver-dadeira integración, así como o establecemento dunsvalores mínimos compartidos. Trátase, en definitiva decomprobar, se no seu papel de cidadáns teñen porreferentes os cidadáns do mundo.

Educación plástica e visual.

Introdución.

A ensinanza secundaria obrigatoria entende a edu-cación plástica e visual como motor do desenvolve-mento das capacidades perceptivas, estéticas e expre-sivas da persoa.

A sociedade actual posúe unha extraordinaria capa-cidade para producir e consumir imaxes. Estas sonfacilmente transmisibles e chegan a toda a cidadaníaa través dos medios de comunicación, constituíndo unpoderoso medio de expresión, coñecemento e transfor-mación da realidade, podéndose converter nun mediode manipulación do pensamento das persoas. Cómprepotenciar, a través da análise e da valoración das men-saxes visuais, un xuízo crítico no alumnado co quepoida alcanzar un criterio propio.

Na educación primaria, o desenvolvemento dascapacidades perceptivas, creativas e expresivasexponse dun xeito global, nunha área integrada porcontidos procedentes de distintos ámbitos. Na secun-daria obrigatoria pódense adquirir destrezas e faceranálises máis particulares e específicas. Deste xeito aeducación plástica e visual organízase coma unhamateria independente.

A percepción visual é un proceso cognitivo relacio-nado co resto dos procesos cognitivos, que implica unconxunto de estratexias básicas: seleccionar, analizar,distinguir, relacionar, etc. Aínda que todas as áreas docurrículo desenvolven a capacidade de observación doalumnado, a educación plástica e visual incide espe-cificamente no desenvolvemento da percepción e nopensamento visual. A creación de imaxes e o coñece-mento dos códigos que interveñen neste proceso, asícomo dos fundamentos da linguaxe visual e plástica,axudarán ao desenvolvemento da capacidade creativae imaxinativa da persoa á resolución dos procesos decreación artística.

A materia de educación plástica e visual debe con-tribuír a desenvolver dous aspectos fundamentais daformación, estreitamente relacionados entre si: a per-cepción e a representación, saber ver e saber facer. Oseixos que vertebran este currículo representan dúascuestións fundamentais para a adquisición das capaci-dades que se pretenden: ensinar a ver, ensinar a repre-sentar.

Saber ver implica valorar o continxente da informa-ción visual e a análise crítica da realidade. Implicatamén a necesidade de educar na percepción quesupón ser capaz de valorar criticamente unha informa-ción visual e mesmo chegar a conclusións persoais deacordo cunha escala de valores propia.

Saber facer implica a acción de investigación ten-dente á produción artístico-creativa e a realización derepresentacións expresivo-comunicativas, propiciandoa adquisición de capacidades creativas

Saber facer implica a necesidade de educar no dese-ño, planificación, produción e creación de mensaxesicónicas, que supón ser capaz de expresarse utilizan-do códigos propios das linguaxes visuais.


Os contidos preséntanse agrupados en catro blo-ques:

Bloque 1 Observar e comprender. Bloque 2 Interpre-tar, expresar e crear. Bloque 3 Contorno visual e mul-timedia e bloque 4 Dimensión social e cultural.

O cuarto curso, en que a materia ten carácter opcio-nal, formúlase de xeito máis especializado e agrupatamén os contidos en bloques. Partindo dos Procesoscomúns creación artística no bloque 1 desenvolve encontidos diferenciados algúns dos principais procesosde creación.

Bloque 2 A expresión plástica e visual. Bloque 3Artes gráficas e deseño. Bloque 4. Imaxe e o son, e nobloque 5 Descrición obxectiva das formas.

Para conseguir unha forma ordenada e coherente depresentación de contidos, organizáronse en bloquesdiferenciados co obxectivo de acadar unha maior cla-ridade nas aprendizaxes básicas que se van abordar.Esta estruturación non supón priorización nin formu-lación de puntos de partida. Aínda así, proponse unhaestreita vinculación entre os contidos de distinta cate-goría que conforman os bloques.

O horizonte é acadar cidadáns e cidadás con autono-mía, con capacidade críticas, e con capacidade paradiscriminar, que sexan quen de defenderse da voráxi-ne de información que nos rodea, que coñezan e usenas distintas linguaxes visuais e as súas técnicas, quesexan capaces de percibir, experimentar, comunicarsee crear no gozo estético.


A competencia artística e cultural adquírese funda-mentalmente a través da área de educación plástica evisual, estando presente ao longo de todo o currículo.O alumnado aprende a mirar, ver, observar e percibir,e desde o coñecemento da linguaxe visual, a apreciaros valores estéticos e culturais das producións artísti-cas do propio patrimonio cultural e do alleo. Con-tribúese tamén a acadar esta competencia cando seexperimenta e investiga con distintas técnicas plásti-cas e visuais para expresarse a través da imaxe.

A educación plástica e visual colabora na adquisi-ción de autonomía e iniciativa persoal dado que todoproceso de creación supón converter unha idea nunproduto. Incide estreitamente en desenvolver estrate-xias de planificación, de previsión de recursos, deanticipación e avaliación de resultados. Deste xeito,sitúa o alumnado ante un proceso que o obriga a tomardecisións de maneira autónoma. Todo isto, xunto coespírito creativo, a experimentación, a investigación ea autocrítica, fomentan a iniciativa e autonomía per-soal.

Esta materia constitúe un bo vehículo para o desen-volvemento da competencia social e cidadá. Na medi-da en que a creación artística supoña un traballo enequipo, promoveranse actitudes de respecto, toleran-

cia, cooperación, flexibilidade e contribuirase áadquisición de habilidades sociais.

A reflexión sobre os procesos e experimentacióncreativa contribúe a favorecer a competencia deaprender a aprender que implica a aceptación dos pro-pios erros como instrumento de mellora.

A importancia que adquiren no currículo os contidosrelativos ao contorno audiovisual e multimedia, expre-sa o papel que se outorga a esta materia na adquisiciónda competencia no tratamento da información e, enparticular, a que achega o mundo das imaxes. Ade-mais, o uso de recursos tecnolóxicos específicos nonsó supón un recurso válido para a produción de crea-cións visuais, senón que pola súa vez, colabora naadquisición da competencia dixital.

A educación plástica e visual contribúe á adquisi-ción da competencia no coñecemento e a interacciónno mundo físico mediante a utilización de procede-mentos relacionados co método científico, como aobservación, a experimentación, o descubrimento e areflexión e posterior análise. Así mesmo introducevalores de sustentabilidade e reciclaxe en canto asboas prácticas na utilización de materiais para a crea-ción de obras.

Esta área contribúe á adquisición da competenciamatemática desenvolvendo a linguaxe simbólica e pro-fundando no coñecemento de aspectos espaciais darealidade, mediante a xeometría e a representaciónobxectiva das formas.

A educación plástica e visual enriquece a capacida-de comunicativa, dado que, como toda forma de comu-nicación, posúe uns procedementos comúns que per-miten facer uso duns recursos específicos para expre-sar ideas, sentimentos e emocións integrando a lingua-xe plástica e visual con outras imaxes.

Obxectivos.

1. Recoñecer a importancia da imaxe nos medios decomunicación de masas, a súa influencia no pensa-mento social e actuar de modo crítico ante as mensa-xes visuais.

2. Valorar a expresión plástica como medio de expre-sión artística de sociedades e culturas diferentes.Apreciala como un xeito de entendemento e concordiaentre pobos, valorando as súas similitudes e diferen-zas.

3. Recoñecer, comprender e valorar as manifesta-cións da cultura galega, apreciando o patrimonio cul-tural e contribuíndo á súa conservación e mellora.

4. Sensibilizar o alumnado ante o goce artístico eacadar os recursos suficientes para apreciar as dife-rentes representacións artísticas.

5. Adquirir e empregar con precisión a terminoloxíaespecífica da linguaxe plástica e visual.

6. Desenvolver o pensamento lóxico e matemático naresolución do proceso creativo aplicado á representa-


ción de formas e espazos mediante o emprego das pro-porcións e da perspectiva.

7. Expresarse con creatividade, utilizando as diver-sas ferramentas e técnicas plásticas e visuais, relacio-nándoas con outras linguaxes e aplicando nas súascreacións as tecnoloxías da información e da comuni-cación mais axeitadas.

8. Utilizar a linguaxe plástica para expresar emo-cións e sentimentos, vivencias e ideas, contribuíndo ácomunicación, reflexión crítica e respecto entre aspersoas.

9. Planificar e reflexionar, de forma individual oucolectiva, sobre o proceso de realización dun obxectopartindo duns obxectivos prefixados e revisar e valo-rar, ao final de cada fase, o estado do seu desenvolve-mento.

10. Aplicar as distintas técnicas de traballo coopera-tivo fomentando a responsabilidade e favorecendo odiálogo e a comunicación.

11. Establecer unha actitude positiva ante os novosretos, admitindo os erros e valorando os acertos comoparte do proceso de formación do individuo.

Tres primeiros cursos.

Contidos.

Bloque 1. Observar e comprender.

* Lectura de imaxes, recoñecendo os elementosvisuais, conceptuais e relacionais.

* Recoñecemento das finalidades comunicativa,expresiva e estética da comunicación visual.

* Exploración dos posibles significados dunha ima-xe segundo o seu contexto expresivo e referencial, edescrición dos seus elementos formais.

* Interese pola observación sistemática.

Bloque 2. Interpretar, expresar e crear.

* Análise e realización de composicións utilizandoos elementos conceptuais propios da linguaxe visualcomo elementos de descrición e expresión, tendo enconta conceptos de equilibrio, proporción e ritmo.

* Experimentación e exploración dos elementos queestruturan as formas e as imaxes (luz, forma, cor, tex-tura, dimensión).

* Descubrimento e representación subxectiva dasformas (posición, situación, ritmos, claroscuro, efectosvisuais, imaxinación, fantasía).

* Sensibilización ante as variacións visuais produci-das polos cambios lumínicos.

* Experimentación e utilización de técnicas en fun-ción das intencións expresivas e descritivas.

* Realización de apuntamentos, boquexos e esque-mas en todo o proceso de creación (desde a idea ini-cial ata a elaboración de imaxes e formas), facilitandoo proceso de reflexión, autoavaliación e avaliación.

* Produción colectiva de obras plásticas en distintossoportes.

* Representación persoal de ideas, en base a unsobxectivos, utilizando a linguaxe visual e plástica emanifestando iniciativa, creatividade e imaxinación.

* Construción de formas tridimensionais en funcióndunha idea ou obxectivo con diversidade de materiais.

* Actitude responsable no desenvolvemento da obrapropia ou colectiva.

Bloque 3. Contorno audiovisual e multimedia.

* Identificación da linguaxe visual en prensa, publi-cidade e televisión.

* Análise e experimentación dos procesos, técnicase procedementos propios dos medios de captura emanipulación de imaxes fixas, seriadas e en move-mento, para producir mensaxes audiovisuais.

* Experimentación e utilización das tecnoloxías dainformación e da comunicación para a procura, trata-mento e creación de imaxes plásticas.

* Actitude crítica ante as necesidades de consumocreadas pola publicidade e rexeitamento dos elemen-tos desta que supoñan discriminación social, de xéne-ro ou racial.

* Recoñecemento e valoración da presenza einfluencia da imaxe no noso tempo.

Bloque 4. Dimensión social e cultural.

* Análise de obras do patrimonio cultural propiodetectando as similitudes e as diferenzas respectodoutras sociedades e culturas.

* Determinación dos valores plásticos e factores per-soais e sociais que destaquen nunha obra determinadae o seu autor, realizando esquemas e sínteses sobrealgunhas obras para destacar os valores mais impor-tantes.

* Diferenciación de distintos estilos e tendenciasdas artes visuais, determinando os factores plásticos,simbólicos, etc. que os definen e caracterizan.

* Valoración, respecto e gozo do patrimonio históri-co-artístico, da obra allea e dos espazos de divulgaciónartística.


1. Recoñecer a linguaxe visual e plástica como unmodo de comunicación, tendo en conta as súas contri-bucións no desenvolvemento das capacidades percep-tivas, expresivas e estéticas do individuo.

Este criterio pretende avaliar se as alumnas e osalumnos son quen de apreciar a importancia da comu-nicación a través de linguaxes non verbais.

2. Representar obxectos e ideas de forma bidimen-sional ou tridimensional tendo en conta elementosvisuais establecidos previamente e utilizando as basesdos sistemas proxectivos convencionais.


Este criterio pretende avaliar a progresión dos coñe-cementos xeométricos e se o alumnado é capaz detomar decisións especificando os obxectivos e as difi-cultades e propoñer e avaliar as consecuencias, elixin-do a mellor solución.

3. Identificar os elementos constitutivos esenciais deobxectos e/ou aspectos da realidade (estrutura, varia-cións de luz e cor, orientación espacial e textura) e derelación entre eles.

Con este criterio compróbase se o alumnado é capazde identificar as calidades que determinan o valor físi-co, funcional e estético e de describir por medio derecursos plásticos as proporcións e as relacións de for-ma, cor, ritmo e textura, presentes na realidade parainterpretala obxectiva ou subxectivamente.

4. Diferenciar e recoñecer os procesos, técnicas,estratexias e materiais en imaxes do contorno audiovi-sual e multimedia.

Mediante este criterio preténdese comprobar se oalumnado é capaz de utilizar e analizar os medios tec-nolóxicos como instrumentos de expresión visual mos-trando unha actitude crítica fronte ás manifestaciónsconsumistas, insolidarias, sexistas e discriminatorias.

5. Elaborar e participar, activamente, en proxectosde creación visual cooperativos como, por exemplo,producións videográficas ou plásticas, aplicando asestratexias propias e adecuadas da linguaxe plástica evisual.

Este criterio permite avaliar se o alumnado manifes-ta actitudes de respecto, tolerancia, flexibilidade einterese dentro dun equipo de traballo, así como semanexa axeitadamente os recursos, medios, ferramen-tas e técnicas que se empregan nos distintos procesos.

6. Realizar creacións plásticas seguindo o procesode creación, amosando interese, iniciativa, creativida-de e imaxinación.

Mediante este criterio preténdese avaliar se o alum-nado toma conciencia das necesidades en función dosobxectivos e de valorar criticamente a súa produciónaceptando os propios erros como instrumento demellora.

7. Elixir e manexar os materiais máis adecuadospara elaborar un produto visual e plástico en base auns obxectivos prefixados e a autoavaliación continuado proceso de realización.

Compróbase con este criterio se o alumnado é capazde utilizar estratexias compositivas adecuadas, fai unbo uso das técnicas e diferenza a orixe e as variaciónsdos elementos visuais para realizar as súas propiascreacións.

8. Diferenciar os estilos e as tendencias das artesvisuais a través do tempo e atendendo á diversidadecultural.

Este criterio pretende avaliar se o alumnado é capazde valorar as formas e as imaxes que propoñen as dis-

tintas expresións artísticas e o interese mostrado poloseu estudo, análise e interpretación.

Cuarto curso.

Contidos.

Bloque 1. Procesos comúns á creación artística.

* Realización e seguimento do proceso de creación:bosquexo ou esquema, guión ou proxecto, presenta-ción final ou maqueta e avaliación (reflexión, autoava-liación e avaliación colectiva do proceso e do resulta-do final).

* Selección e utilización das tecnoloxías da informa-ción e da comunicación nas producións propias.

* Elaboración de proxectos plásticos de forma coo-perativa.

* Utilización da linguaxe plástica e visual para arepresentación persoal de ideas a partir de obxectivos.

* Iniciativa, creatividade e autoexixencia no proce-so de creación artística e na superación das creaciónspropias.

Bloque 2. Expresión plástica e visual.

* Técnicas de expresión gráfico-plástica (debuxoartístico, pintura e volume) e de gravado e reprografía.

* Realización de experiencias de experimentacióncon materiais diversos.

* Interese pola busca e investigación sobre mate-riais, soportes, técnicas e ferramentas cuns fins con-cretos.

Bloque 3. Artes gráficas e deseño.

* Valores funcionais e estéticos nas artes aplicadas.

* Fundamentos do deseño e das súas técnicas gráfi-co-plásticas.

* Sintaxe das linguaxes visuais do deseño e dapublicidade.

* Lectura e valoración das imaxes do contorno dodeseño e da publicidade.

Bloque 4. Imaxe e son.

* Técnicas de expresión gráfico-plásticas aplicadasá imaxe fixa, seriada e en movemento.

* Recoñecemento e lectura de imaxes presentes endistintos soportes.

* Sintaxe da linguaxe audiovisual.

* Integración de produtos multimedia.

* Valoración crítica da utilización dos medios audio-visuais e das tecnoloxías da información e da comuni-cación como ferramentas para o rexistro, tratamento,creación e difusión de produtos audiovisuais

Bloque 5. Descrición obxectiva das formas.

* Representación obxectiva da realidade nun sopor-te bidimensional.


* Contornos de aplicación dos sistemas de represen-tación.

* Normalización.

* Recoñecemento e lectura de representacións bidi-mensionais de obras arquitectónicas e de obxectos eaparellos técnicos.

Criterios de avaliación.1. Tomar decisións especifi-cando os obxectivos e as dificultades, propoñendodiversas opcións e avaliando cal é a mellor opción.

Este criterio pretende coñecer se as alumnas e osalumnos adquiren habilidades para teren autonomía,creatividade e responsabilidade no traballo.

2. Utilizar recursos informáticos e novas tecnoloxíasno proceso de elaboración da imaxe fotográfica, odeseño gráfico, o debuxo asistido por ordenador e aedición videográfica.

Este criterio pretende avaliar se o alumnado é capazde utilizar diversidade de ferramentas da culturaactual relacionadas coas tecnoloxías da información eda comunicación para realizar as súas propias crea-cións.

3. Colaborar na realización de proxectos plásticosque requiren unha organización de forma cooperativa.

Mediante este criterio inténtase comprobar se oalumnado é capaz de elaborar e participar, activamen-te, en proxectos cooperativos aplicando estratexiaspropias e adecuadas da linguaxe visual.

4. Realizar obras plásticas experimentando e utili-zando diversidade de técnicas de expresión gráfico-plásticas (debuxo, volume, pintura, gravado...)

Con este criterio preténdese comprobar se o alumna-do coñece distintos soportes e técnicas bidimensionaise tridimensionais.

5. Utilizar a sintaxe propia das formas visuais dodeseño e da publicidade para realizar proxectos con-cretos.

Con este criterio pretende avaliar se o alumnado écapaz de distinguir nun obxecto simple ben deseñadoos seus valores funcionais estéticos (proporción entreas partes, cor, textura, forma, etc.).

6. Elaborar obras multimedia e producións videográ-ficas utilizando as técnicas adecuadas ao medio.

Preténdese avaliar se o alumnado é capaz de recoñe-cer e integrar os procesos, as técnicas e os materiaisutilizados no eido multimedia, fotográfico, da anima-ción, do son e videográfico, así como de utilizar assúas linguaxes específicas.

7. Describir obxectivamente as formas, aplicandosistemas de representación e normalización.

Avalíase a capacidade de representar a realidade talcomo se ve sobre un soporte bidimensional medianteoperacións que non requiran operacións complicadasno seu trazado. Terase en conta a corrección do traza-do xeométrico dos elementos utilizados, a súa adecua-

da relación entre distancia e tamaño e a súa disposi-ción no espazo.

8. Recoñecer e ler imaxes, obras e obxectos dos con-tornos visuais (obras de arte,deseño, multimedia...)

Preténdese coñecer se o alumnado é capaz de teractitudes críticas e de aprecio e respecto cara as mani-festacións plásticas e visuais do seu contorno.

Música.

Introdución.

A música é unha das principais manifestacións cul-turais habidas ao longo dos tempos, a través da calhomes e mulleres expresaron o seu mundo interior, assúas inquedanzas, pensamentos e emocións, dun xeitoartístico e excepcional. Así mesmo, é unha arte viva eexperiencial, que lle permite a todo o alumnado expe-rimentar coas súas posibilidades instrumentais, vocaise de movemento, a través do coñecemento dos proce-dementos compositivos constitutivos desta arte. Aposibilidade de gravar o son fixo que se modificasensensiblemente as relacións entre creadores, intérpre-tes e público; en efecto, os medios de comunicacióncontribúen á difusión masiva desta arte, ao mesmotempo que as tecnoloxías da comunicación permitenampliar considerablemente os referentes musicais dasociedade grazas ás súas achegas a toda a produciónmusicográfica mundial. Neste senso, a música faisepresente en todas os opcións de lecer da mocidade: osconcertos en vivo, os CD, reprodutores de música enformato dixital, a televisión, os videoxogos, o cine, apublicidade, a internet, etc.

A materia de música na educación secundaria obri-gatoria ten como obxecto guiar e afianzar os coñece-mentos musicais e a actitude ante a música que oalumnado alcanzou na educación primaria, situándoosnun marco de competencias que lle posibilite gozar dacreación e da escoita musical; así mesmo, ten o obxec-to de establecer puntos de contacto entre a música decarácter masivo e a gran tradición musical, xa que é unmedio habitual de diversión e entretemento entre osmozos e mozas; por isto, cómpre afondar nesta etapanas raíces culturais da música galega e a europea,recoñecéndoa como parte fundamental do noso patri-monio cultural, xa que, soamente a través do coñece-mento profundo da nosa realidade cultural será posi-ble desenvolver un achegamento ás culturas musicaisdoutros pobos.

Por estes motivos, a educación neste ámbito na eta-pa secundaria obrigatoria quere ser unha canle quepermita por en funcionamento a iniciativa, a sensibili-dade e a creatividade do alumnado, estimular a crea-ción dunha conciencia artística propia, ao mesmo tem-po que desenvolver actitudes de valoración da liberda-de de expresión, ao achegarse ás expresión musicaisdoutros pobos, o que contribúe ao fomento da sensibi-lidade e á ampliación do propio horizonte estético. A


vía de consecución destes obxectivos é a través daaudición, da interpretación e da creación propia eallea.

Alcanzar estes obxectivos exixe do noso alumnado oafianzamento da súa iniciativa propia e do sentido crí-tico sobre as manifestacións musicais que a sociedadeda comunicación pon ao seu alcance. Tomar concien-cia do gusto estético propio exixe así mesmo, o desen-volvemento de valores persoais como os da dignidade,a liberdade, a autoestima e a seguridade nun mesmo,entre outros valores, especialmente no desenvolve-mento artístico da práctica musical e do movemento engrupo, que require respecto e coordinación cosdemais.

Cómpre ter en conta que o alumnado que inicia estaetapa vén de coñecer na educación primaria os funda-mentos musicais máis xerais, polo que na nova etapada súa formación está en condicións de afondar nelesa través dunha metodoloxía analítica e propedéutica,que incida nos aspectos vertebradores da materia naeducación secundaria obrigatoria e que son:

Bloque 1 A escoita. Bloque 2 A interpretación. Blo-que 3 A creación. Bloque 4 Os contextos musicais.

A formación musical do alumnado debe incidir nacomprensión e asimilación dos parámetros musicaisque articulan estes distintos bloques, desde unhaperspectiva cultural, artística e estimuladora da ini-ciativa persoal.

Así, a escoita engloba a percepción e a introspecciónanalítica desta que completa e dá sentido á percepciónformal, tímbrica, rítmica, etc., da música. Nesta etapa,o alumnado está en condicións de desenvolver ascapacidades que lle permitan escoitar activamente ecomprender globalmente distintas manifestaciónsmusicais, producidas en períodos históricos preceden-tes, nos momentos actuais e na propia aula de música.

A interpretación e creación refírese á capacitacióndo alumnado para que este sexa quen de desenvolver,ben individualmente, ben coas súas compañeiras ecompañeiros accións musicais que impliquen a voz, osinstrumentos e o movemento. Mediante o desenvolve-mento destas capacidades trátase de facilitar a conse-cución dun dominio básico de técnicas vinculadas aocanto, a interpretación instrumental, individual e degrupo, e as que conducen ao movemento e á danza.Estes dous bloques están pois, estreitamente ligados áexpresión.

O bloque contextos musicais, inclúe contidos rela-cionados cos referentes culturais das músicas e o seupapel nos distintos contextos sociais e culturais, édicir, que o bloque se vertebra a partir duns contidosreferenciais a través dos cales pivota a historia damúsica occidental en que se insire a nosa tradiciónmusical.

En cuarto curso, onde a materia é opcional, o primei-ro dos bloques é Audición e referentes musicais, quese relaciona directamente co eixo mencionado deescoita. O segundo bloque, Interpretación e creación,

enmárcase no ámbito de expresión e recolle todosaqueles contidos vinculados coa interpretación vocal einstrumental, o movemento e a danza, a improvisación,a elaboración de arranxos e a composición, así como aparticipación en proxectos musicais de diversa índole.O terceiro bloque, que está moi vinculado cos anterio-res, é Música e tecnoloxías; como se deriva do seuencabezamento, introduce contidos que permitencoñecer e utilizar ferramentas tecnolóxicas en activi-dades de audición e produción musical.

Da organización dos contidos en bloques e eixos nonse deriva unha priorización na súa secuencia. É dicir,na práctica, o profesorado combinará ambos os aspec-tos do xeito que lle resulte máis coherente e quefomente a comprensión dos contidos e conceptosmusicais por parte do seu alumnado.


A materia de música contribúe de forma directa áadquisición da competencia cultural e artística entodos os aspectos que a configuran. Fomenta a capaci-dade de apreciar, comprender e valorar criticamentediferentes manifestacións culturais e musicais, a tra-vés de experiencias perceptivas, expresivas e do coñe-cemento de músicas de diferentes culturas, épocas eestilos. Pode potenciar así, actitudes abertas e respec-tuosas e ofrecer elementos para a elaboración de xuí-zos fundamentados respecto das distintas manifesta-cións musicais, establecendo conexións con outras lin-guaxes artísticas e cos contextos social e histórico osque se circunscribe cada obra.

Colabora ao desenvolvemento da competencia deautonomía e iniciativa persoal, mediante o traballocolaborativo e a habilidade para planificar e xestionarproxectos. A interpretación e a composición son dousclaros exemplos de actividades que requiren dunhaplanificación previa e de toma de decisións para obteros resultados desexados. Por outra banda, naquelasactividades relacionadas especialmente coa interpre-tación musical, desenvólvense capacidades e habili-dades tales como a perseveranza, a responsabilidade,a autocrítica e a autoestima, sendo estes factores cla-ve para a adquisición desta competencia. Non podeesquecerse tampouco que a organización e realizaciónde actividades musicais no centro escolar require autilización de habilidades sociais para traballar enequipo co fin de levar a cabo un proxecto común:poñerse no lugar doutro, valorar as ideas dos demais,dialogar, negociar e traballar de forma cooperativa eflexible para un ben común.

A música contribúe tamén á competencia social ecidadá. A participación en actividades musicais e demovemento de distinta índole, especialmente as rela-cionadas coa interpretación e creación colectiva querequiren dun traballo cooperativo colabora na adquisi-ción de habilidades para relacionarse cos demais. Aparticipación en experiencias colectivas, musicais ede movemento dá a oportunidade de expresar ideaspropias, valorar as dos demais e coordinar as súas pro-


pias accións coas doutros integrantes do grupo respon-sabilizándose na consecución dun resultado.

A toma de contacto cunha ampla variedade de músi-cas, tanto do pasado como do presente, favorece acomprensión de diferentes culturas e da súa contribu-ción á sociedade en que vivimos, fomentando a valora-ción das distintas achegas e a percepción da progresi-va fusión de estilos e culturas que se está a realizarnesta arte. A reflexión sobre a presenza incesante damúsica nas nosas vidas, sobre o uso que dela se fai napublicidade e noutros medios como elemento de mani-pulación emotiva, e sobre o seu papel na economía ena creación de novas profesións, desenvolve a valora-ción crítica e a comprensión da realidade.

A música tamén contribúe de xeito directo ao desen-volvemento do tratamento da información e da compe-tencia dixital. O uso dos recursos tecnolóxicos no cam-po da música posibilita o coñecemento e dominio bási-co do hardware e o software musical, os distintos for-matos de son e de audio dixital ou as técnicas detratamento e gravación do son relacionados, entreoutros, coa produción de mensaxes musicais, audiovi-suais e multimedia. Favorece, así mesmo, o seu apro-veitamento como ferramenta para os procesos deautoaprendizaxe e a súa posible integración nas acti-vidades de lecer.

Ademais a obtención de información musical requi-re de destrezas relacionadas co tratamento da informa-ción aínda que desde esta materia, merece especialconsideración o uso de produtos musicais e a súa rela-ción coa distribución e os dereitos de autor.

A música tamén contribúe ao desenvolvemento dacompetencia para aprender a aprender, potenciandocapacidades e destrezas fundamentais para a aprendi-zaxe guiada e autónoma como a atención, a concentra-ción e a memoria, á vez que desenvolve o sentido daorde e da análise.

Respecto á competencia en comunicación lingüísti-ca, a música contribúe, do mesmo xeito que outrasáreas, a enriquecer os intercambios comunicativos, e áadquisición e uso dun vocabulario musical básico.Tamén colabora coa integración da linguaxe musical eda linguaxe verbal e coa valoración do enriquecemen-to que a dita interacción xera.

Desde o punto de vista da competencia no coñece-mento e a interacción co mundo físico a música reali-za a súa achega á mellora da calidade do ambienteidentificando e reflexionando sobre o exceso de ruído,a contaminación sonora e o uso indiscriminado damúsica, co fin de xerar hábitos saudables. Ao mesmotempo os contidos relacionados co uso terapéutico damúsica ou co uso correcto da voz e do aparello respi-ratorio, non só para conseguir resultados musicaisóptimos, senón tamén para previr problemas de saúde,inciden no desenvolvemento desta competencia.

A música contribúe á competencia matemáticapoñendo en evidencia a necesidade do manexo deprincipios matemáticos para a comprensión dos ele-

mentos básicos da linguaxe musical: a relación entreas distintas figuras, o compás, o timbre ou as agrupa-cións dos sons en distintos tipos de escalas. Por outraparte non podemos esquecer a relación que teñen coasmatemáticas e a física correntes musicais como amúsica aleatoria, algorítmica, a estocástica e a fractal.

Obxectivos.

A ensinanza da música nesta etapa terá como obxec-tivo o desenvolvemento das seguintes capacidades:

* Utilizar a voz, o corpo, obxectos, instrumentos edispositivos electrónicos para expresar ideas e senti-mentos, enriquecendo as propias posibilidades decomunicación e respectando outras formas distintas deexpresión.

* Desenvolver e aplicar diversas habilidades e téc-nicas que posibiliten a creación, a interpretación vocale a instrumental, o movemento e a danza, tanto de for-ma individual como en grupo.

* Escoitar unha ampla variedade de obras, de distin-tos estilos, xéneros, tendencias e culturas musicais,apreciando o seu valor como fonte de coñecemento,enriquecemento intercultural e gozo persoal, intere-sándose por ampliar e diversificar as preferenciasmusicais propias.

* Recoñecer as características de diferentes obrasmusicais como exemplos da creación artística e dopatrimonio cultural, recoñecendo as súas intencións efuncións e aplicando a terminoloxía apropiada paradescribilas e valoralas criticamente.

* Utilizar de forma autónoma diversas fontes deinformación -medios audiovisuais, internet, textos,partituras e outros recursos gráficos- para o coñece-mento e gozo da música.

* Coñecer e utilizar diferentes medios audiovisuaise tecnoloxías da información e da comunicación comorecursos para a produción musical, valorando a súacontribución ás distintas actividades musicais e aaprendizaxe autónoma da música.

* Participar na organización e realización de activi-dades musicais desenvolvidas nos diferentes contex-tos, con respecto e disposición para superar estereoti-pos e prexuízos, tomando conciencia, como membrodun grupo, do enriquecemento que se produce coascontribucións dos demais.

* Comprender e valorar as relacións entre a lingua-xe musical e outras linguaxes e ámbitos de coñece-mento, así como a función e o significado da música endiferentes producións artísticas e audiovisuais e nosmedios de comunicación.

* Elaborar xuízos e criterios persoais, medianteunha análise crítica dos diferentes usos sociais damúsica, sexa cal sexa a súa orixe, aplicándoos conautonomía e iniciativa a situacións cotiás e valorandoa contribución que a música pode facer á vida persoale a da comunidade.


* Valorar o silencio e o son como fenómenos naturaise como elementos musicais, tomando conciencia dasúa función como parte integral do ambiente e utili-zando coñecementos da ecoloxía acústica para aproxi-marse a paisaxes sonoras de diferentes épocas e espa-zos para combater a polución sonora.

Contidos.

Tres primeiros cursos.

Bloque 1. Escoita.

* Utilización dos recursos necesarios para a com-prensión da música escoitada.

* Elementos que interveñen na construción dunhaobra musical: melodía, ritmo, harmonía, timbre, textu-ra, forma, tempo, dinámica, etc.

* Identificación dos elementos da música e das súascaracterísticas na audición e na análise de obras musi-cais.

* Clasificación e discriminación auditiva dos dife-rentes tipos de voces e instrumentos e das distintasagrupacións vocais e instrumentais.

* Audición, análise elemental e apreciación críticade obras vocais e instrumentais de distintos estilos,xéneros, tendencias e culturas musicais, incluíndo asinterpretacións e composicións realizadas na aula.Interese por coñecer músicas de distintas característi-cas e por ampliar as propias preferencias musicais.

* A música en vivo: concertos e outras manifesta-cións musicais, da propia cultura musical e doutras.Interese por desenvolver hábitos positivos e de respec-to aos demais durante a escoita.

* Aplicación de estratexias de atención, audicióninterior, memoria comprensiva e anticipación durantea interpretación e creación musical.

* Valoración da audición como forma de comunica-ción e como fonte de coñecemento e enriquecementointercultural.

Bloque 2. Interpretación.

* As características da voz e da palabra comomedios de expresión musical. Habilidades técnicas einterpretativas, exploración e descubrimento das posi-bilidades da voz como medio de expresión musical.

* Os instrumentos e o corpo como medios de expre-sión musical: características xenéricas e formais.

* Agrupacións vocais e instrumentais na música dediferentes xéneros, estilos e culturas. A interpretaciónindividual e en grupo.

* Práctica de pezas musicais aprendidas a través damemorización e da lectura de partituras.

* As grafías e outras formas de notación musical,convencionais e propias, empregadas como expresiónmusical.

* Experimentación e práctica das distintas técnicasdo movemento e da danza, expresión dos contidos

musicais a través do corpo e do movemento e a inter-pretación dun repertorio variado de danzas.

* Coñecemento e emprego das tecnoloxías da infor-mación na interpretación e gravación de pezas musi-cais.

* Práctica da relaxación, a respiración, a articula-ción, a resonancia e a entoación.

* Exploración das posibilidades de diversas fontessonoras e práctica de habilidades técnicas para ainterpretación.

* Práctica das pautas básicas da interpretación:silencio, atención ao director/a e aos/ás e outros/asintérpretes, audición interior, memoria e adecuaciónao conxunto.

* Aceptación e cumprimento das normas que rexena interpretación en grupo e a aportación das ideasmusicais que contribúan ao perfeccionamento da tare-fa común.

* Aceptación e predisposición para mellorar ascapacidades técnicas e interpretativas propias e res-pecto ante outras formas de expresión.

Bloque 3. Creación.

* A improvisación, a elaboración de arranxos e acomposición como recursos para a creación musicalen todas as súas vertentes; elaboración de arranxos decancións e pezas instrumentais, con acompañamentossinxelos e a selección de distintos tipos de organiza-ción musical.

* Composición individual ou en grupo de cancións epezas instrumentais para distintas agrupacións a par-tir da combinación de elementos e recursos presenta-dos no contexto das diferentes actividades que se rea-lizan na aula.

* Sonorización de representacións dramáticas, acti-vidades de expresión corporal e danza e imaxes fixase en movemento na realización de producións audiovi-suais.

* Fomento da sensibilidade estética, desenvolvida através da comprensión e interiorización da música.

* Emprego e coñecemento dos recursos necesariospara a conservación e a difusión das creacións musi-cais propias e alleas.

* Utilización das tecnoloxías da información nosprocesos de creación musical.

Bloque 4. Contextos musicais.

* Recoñecemento e localización nas coordenadasespacio-temporais das manifestacións musicais máissignificativas do patrimonio musical galego, occiden-tal e doutras culturas.

* A pluralidade de estilos na música actual. Carac-terísticas culturais, artísticas e formais.

* A música ao servizo doutras linguaxes; corporal,teatral, cinematográfica, radiofónica ou publicitaria.


Análise da música empregada en diferentes tipos deespectáculos e producións audiovisuais.

* Utilización de diversas fontes de información paraindagar sobre instrumentos, compositores e composi-toras, concertos e producións musicais en vivo e gra-vadas, tanto do patrimonio galego como da músicaoccidental en xeral e doutras culturas.

* O son e a música nos medios audiovisuais e nastecnoloxías da información e a comunicación. Valora-ción dos recursos tecnolóxicos como instrumentospara o coñecemento e gozo da música.

* Sensibilización e actitude crítica ante o consumoindiscriminado de música e a contaminación sonora.


1. Recoñecer auditivamente e determinar a época ea cultura musical a que pertencen distintas pezasescoitadas con anterioridade na aula.

Con este criterio preténdese comprobar en quemedida o alumnado é capaz de situar axeitadamenteunha obra musical no contexto que lle é propio.

2. Identificar e analizar os compoñentes básicosdunha obra musical, empregando a linguaxe musicalcoñecida a través do traballo na aula.

Con este criterio trátase de avaliar a capacidade doalumnado de expresar coa linguaxe propia do ámbitomusical, os elementos básicos que configuran unhaobra musical.

3. Ser quen de comunicar axeitadamente e con rigorvaloracións persoais sobre as distintas manifestaciónsmusicais coñecidas con anterioridade na aula.

Con este criterio preténdese avaliar a capacidade doalumnado de valorar positivamente e con respecto dis-tintas manifestacións musicais, facéndoo co rigor econ criterios de profundidade, indo máis aló dunhasimple opinión non sustentada no coñecemento.

4. Utilizar axeitadamente as tecnoloxías do coñece-mento á hora de crear ou escoitar unha peza musical.

Con este recurso trátase de avaliar a disposición deapertura e a capacidade de acción do alumnado á horade utilizar as tecnoloxías do coñecemento no eidomusical.

5. Coñecer cómo se desenvolve a interpretación engrupo, ben sexa instrumental, vocal ou de movemento.

Con este criterio trátase de comprobar a capacidadedo alumnado para levar a cabo interpretaciónsconxuntas conforme as normas que emanan da disci-plina musical e do respecto polo quefacer dos demais.

6. Elaborar axeitadamente un pequeno arranxomusical.

Con este criterio trátase de avaliar a aplicación porparte do alumnado dos coñecementos adquiridos naaula no ámbito da creación.

7. Ler axeitadamente as grafías musicais con que seescribe unha obra musical.

Con este criterio preténdese comprobar o grao decoñecemento das grafías básicas que lle permitan aoalumnado a lectura axeitada dunha peza musical.

Cuarto curso.

Bloque 1. Audición e referentes musicais.

* A música como un elemento cunha presenza cons-tante na vida das persoas: a audición de música navida cotiá, nos espectáculos e nos medios audiovi-suais. Reflexión sobre esa presenza incesante nasnosas vidas e a necesidade do silencio.

* Audición, recoñecemento, análise e comparaciónde músicas de diferentes xéneros, estilos e culturas.

* Utilización de distintas fontes de información paraobter referencias sobre músicas de diferentes épocas eculturas, incluídas as actuais, e sobre a oferta de con-certos e outras manifestacións musicais tanto en vivocomo divulgadas a través dos medios de comunica-ción.

* A música nos medios de comunicación. Factoresque inflúen nas preferencias e as modas musicais.

* A crítica como medio de información e valoracióndo feito musical. Análise de críticas musicais e usodun vocabulario apropiado para a elaboración de críti-cas orais e escritas sobre a música escoitada.

* A edición, a comercialización e a difusión damúsica. Novas modalidades de distribución da músicae as súas consecuencias para os profesionais da músi-ca e a industria musical.

* Interese, respecto e curiosidade pola diversidadede propostas musicais, así como polos gustos musicaisdoutras persoas.

* Rigor na utilización dun vocabulario adecuadopara describir a música.

Bloque 2. Interpretación e creación.

* Práctica e aplicación de habilidades técnicas engrao crecente de complexidade e concertación coasoutras partes do conxunto na interpretación vocal einstrumental e no movemento e a danza.

* Interpretación de pezas vocais e instrumentaisaprendidas de oído e/ou mediante a lectura de partitu-ras con diversos tipos de notación.

* Utilización de diferentes técnicas, recursos e pro-cedementos compositivos na improvisación, a elabora-ción de arranxos e a creación de pezas musicais.

* Planificación, ensaio, interpretación, dirección eavaliación de espectáculos musicais na aula e noutrosespazos e contextos.

* Ámbitos profesionais da música. Identificación edescrición das distintas facetas e especialidades notraballo dos músicos.


* Perseveranza na práctica de habilidades técnicasque permitan mellorar a interpretación individual e engrupo e a creación musical.

* Interese por coñecer as posibilidades que ofrece amúsica nos ámbitos persoal e profesional.

Bloque 3. Música e tecnoloxías.

* O papel das tecnoloxías na música. Reflexiónsobre a repercusión que na música tivo a posibilidadede gravar o son e a aparición dos ordenadores.

* Transformación de valores, hábitos, consumo egusto musical como consecuencia dos avances tecno-lóxicos das últimas décadas.

* Utilización de dispositivos electrónicos, recursosda internet e software musical de distintas caracterís-ticas para o adestramento auditivo, a escoita, a inter-pretación e a creación musical.

* Aplicación de diferentes técnicas de gravación,analóxica e dixital, para rexistrar as creacións propias,as interpretacións realizadas no contexto da aula eoutras mensaxes musicais.

* Análise das funcións da música en distintas pro-ducións audiovisuais: publicidade, televisión, cine,videoxogos, etc.

* Sonorización de imaxes fixas e en movementomediante a selección de músicas preexistentes ou acreación de bandas sonoras orixinais.

* Valoración crítica da utilización dos medios audio-visuais e as tecnoloxías da información e a comunica-ción como recursos para a creación, a interpretación, orexistro e a difusión de producións sonoras e audiovi-suais.


1. Explicar algunhas das funcións que cumpre amúsica na vida das persoas e na sociedade.

Con este criterio preténdese avaliar o coñecementodo alumnado acerca do papel da música en situaciónse contextos diversos: actos da vida cotiá, espectáculos,medios de comunicación, etcétera.

2. Analizar diferentes pezas musicais apoiándose naaudición e no uso de documentos impresos como par-tituras, comentarios ou musicogramas e describir assúas principais características.

Este criterio intenta avaliar a capacidade do alum-nado para identificar algúns dos trazos distintivosdunha obra musical e para describir, utilizando unhaterminoloxía adecuada, aspectos relacionados co rit-mo, a melodía, a textura ou a forma. A análise realiza-rase sempre en situacións contextualizadas e a partirda audición de obras previamente traballadas na aulaou con características similares a estas.

3. Expoñer de forma crítica a opinión persoal res-pecto a distintas músicas e eventos musicais, argu-mentándoa en relación á información obtida en distin-

tas fontes: libros, publicidade, programas de concer-tos, críticas, etcétera.

Este criterio pretende avaliar a capacidade paraexpresar unha opinión fundamentada respecto dunhaobra ou dun espectáculo musical, así como a habilida-de para comunicar, de forma oral ou escrita, e argu-mentar correctamente as propias ideas apoiándose nautilización de diferentes fontes documentais.

4. Ensaiar e interpretar, en pequeno grupo, unhapeza vocal ou instrumental ou unha coreografía apren-didas de memoria a través da audición ou observaciónde gravacións de audio e vídeo ou mediante a lecturade partituras e outros recursos gráficos.

Con este criterio trátase de comprobar a autonomíado alumnado e a súa disposición e colaboración conoutros membros do grupo, seguindo os pasos necesa-rios e introducindo as medidas correctivas adecuadaspara lograr un resultado acorde coas súas propias posi-bilidades.

5. Participar activamente nalgunhas das tarefasnecesarias para a celebración de actividades musicaisno centro: planificación, ensaio, interpretación, difu-sión, etcétera.

A través deste criterio preténdese valorar o coñece-mento do alumnado dos pasos a seguir na organizacióne posta en marcha dun proxecto musical, a súa inicia-tiva e o seu interese pola procura de solucións ante osproblemas que poidan xurdir.

6. Explicar os procesos básicos de creación, edicióne difusión musical considerando a intervención de dis-tintos profesionais.

Este criterio pretende avaliar o coñecemento doalumnado sobre o proceso seguido en distintas produ-cións musicais (discos, programas de radio e televi-sión, cine, etcétera) e o papel xogado en cada unha dasfases do proceso polos diferentes profesionais queinterveñen.

7. Elaborar un arranxo para unha peza musical apartir da transformación de distintos parámetros (tim-bre, número de voces, forma, etcétera) nun ficheiroMIDI, utilizando un secuenciador ou un editor de par-tituras.

Con este criterio inténtase avaliar a capacidade doalumnado para utilizar diferentes recursos informáti-cos ao servizo da creación musical. Trátase de valorara aplicación das técnicas básicas necesarias para uti-lizar algúns dos recursos tecnolóxicos ao servizo damúsica e a autonomía do alumnado para tomar deci-sións no proceso de creación.

8. Sonorizar unha secuencia de imaxes fixas ou enmovemento utilizando diferentes recursos informáti-cos.

Este criterio pretende comprobar os criterios deselección de fragmentos musicais adecuados ásecuencia de imaxes que se pretende sonorizar e aaplicación das técnicas básicas necesarias para a ela-


boración dun produto audiovisual, e pode desenvol-verse en coordinación coa materia de educación plás-tica e audiovisual.

Lingua galega e literatura.

Introdución.

A área de lingua galega e literatura ten como finali-dade fundamental o desenvolvemento da competenciacomunicativa do alumnado. Xa que logo, está orienta-da a garantir que, ao final da educación secundariaobrigatoria, o alumnado sexa capaz de interaccionaradecuadamente nas situacións de comunicación fun-damentais dos ámbitos escolar, social, cultural e pro-fesional, que comprenda a diversidade de mensaxesorais e escritas con que se vai atopar ao longo da súavida adulta e que sexa quen de producilas, non só coadebida corrección lingüística, senón tamén con creati-vidade e adecuación ao contexto en que se realiza acomunicación. Non en van, a lingua é unha das ferra-mentas fundamentais que vai utilizar para relacionar-se na sociedade, para adquirir novos coñecementos eentender a realidade, para analizar criticamente ainformación, para xerar e difundir ideas ou opinións emais para expresar a súa afectividade e regular asemocións.

Por esta razón, os bloques de comunicación oral eescrita céntranse sobre todo no traballo lingüístico dasrelacións interpersoais e sociais e nas habilidadescomunicativas precisas en todas as áreas curriculares,así como no emprego activo dos medios de comunica-ción e das tecnoloxías da sociedade da información.Ademais, concibir a aprendizaxe da lingua como odesenvolvemento das destrezas de comprensión e deexpresión nos contextos sociais máis relevantes,incluído o literario, implica que o coñecemento formaldebe poñerse ao servizo da mellora das habilidadescomunicativas. A aprehensión das formas, estruturas eregras realízase mediante a reflexión e indución sobreos usos contextualizados e ten que redundar no perfec-cionamento destes. Daquela, a unidade lingüísticafundamental terá que ser o discurso e as propiedadestextuais convértense nun dos piares do bloque de fun-cionamento da lingua. Mais esta concepción implicatamén unha sistematización progresiva ao longo daetapa dese funcionamento da lingua, co asentamentodunha metalinguaxe axustada e, asemade, o profunda-mento gradual na reflexión sobre discursos cada vezmáis complexos.

Agora ben, a lingua tamén é transmisora de signifi-cados culturais e iso supón atender a aspectos como oseu papel de depositaria e, ao mesmo tempo, confor-madora dunha determinada visión do mundo ou cultu-ra e, así mesmo, como lugar de proxección simbólicade identidades. Deste xeito, a materia de lingua gale-ga e literatura debe garantir un coñecemento reflexivoe práctico do idioma que leve o alumnado a sentirseseguro para usalo con propiedade en calquera situa-ción, mais tamén debe contribuír á comprensión e ávaloración da realidade plurilingüe en que nos move-mos e á superación dos prexuízos que bloquean o uso

do galego en determinados contextos ou con determi-nadas persoas, encarando os condicionamentos socio-lingüísticos derivados do proceso de minorización quesofre. Todas estas son finalidades do bloque de linguae sociedade.

Tamén o estudo da literatura pode e debe ser abor-dado desde diferentes perspectivas. En concreto, debecontribuír á capacitación comunicativa do alumnadoao fornecerlle modelos de lingua apropiados e creati-vos en que prima a dimensión estética, pero tamén seerixe como fonte de pracer e de enriquecemento per-soal e como manifestación dunha cultura diferenciada.

A literatura tamén contribue a mellorar o gusto polalectura, a mellorar a súa capacidade de comprensión einterpretación de mensaxes escritas e a formar o espí-rito crítico do alumnado.

En calquera caso, será preciso integrar na prácticada aula, a través de tarefas e situacións significativaspara o alumnado, tanto procedementos, conceptos eactitudes como o traballo das capacidades básicas(escoitar comprensivamente e falar, ler e escribir) asícomo, en xeral, todos os bloques de contidos, que pre-sentan a súa especificidade sempre en articulacióncos demais.

O ensino desta área así como a secuenciación decontidos en cada un dos bloques, parte do principio deque a aprendizaxe dunha lingua progresa en espiral, oque significa que a adquisición de novas habilidadesdebe ir paralela ao mantemento e á activación das doscursos anteriores, pois sobre elas se asenta. Polo tan-to, secuenciar contidos non implica en moitos casosfacer unha selección dos que se dan en cada curso,senón indicar a atención e o grao maior ou menor deprofundidade con que se han abordar. Do mesmo xei-to, os criterios de avaliación dos distintos cursos só sedistinguirán na autonomía que as alumnas e os alum-nos deberán demostrar na asimilación e uso prácticodos contidos, en función da súa madureza e de que setrate de avaliar a adquisición de novas habilidades oua activación das vellas.

Cómpre poñer especial atención na oralidade e nascompetencias activas; aproveitar os recursos que ofre-ce a biblioteca, así como as tecnoloxías da informacióne da comunicación, e fomentar a investigación en gru-po e o traballo colaborativo do alumnado.

Por outro lado, cómpre lembrar que a aprendizaxelingüística non se fai só na clase de lingua galega eliteratura, senón que outros axentes, como os mediosde comunicación, a familia, as compañeiras e os com-pañeiros, así como o profesorado doutras áreas, inci-den na adquisición das habilidades comunicativas doalumnado.

En relación coa aprendizaxe non formal da lingua,cabe sinalar tamén que cumprirá traballar en equipoco resto do profesorado para converter o centro nunlugar que ofreza contextos comunicativos diversos engalego que lle fornezan ao alumnado modelos lingüís-ticos adecuados a cada situación e favorezan as inte-


raccións entre iguais de maneira organizada. O traba-llo por proxectos que impliquen varias disciplinas é,neste sentido, de grande utilidade. Fundamentalmen-te, é preciso asegurar a coordinación do profesoradode lingua galega co que imparte as outras linguas nocentro. Convén buscar a maneira de rendibilizar oscoñecementos lingüísticos e literarios que ten o alum-nado, aproveitando todos os contidos adquiridosnunha das materias para a aprendizaxe das outras.Unha proposta didáctica integradora das distintas lin-guas do centro asegura a transferencia de saberesentre elas.

Contribución da área ao desenvolvemento das com-petencias básicas.

Se a área de lingua e literatura se orienta á adquisi-ción de destrezas que permitan o uso pleno da linguanun amplo abano de contextos, é evidente que consti-túe o ámbito privilexiado para o progreso da compe-tencia en comunicación lingüística en toda a súaextensión.

Porén, hai outras competencias básicas con que gar-da unha relación moi estreita. Así sucede, coa compe-tencia social e cidadá. Desde a materia de lingua gale-ga e literatura é obrigado facilitar, a través do traballocon diferentes tipos de textos e situacións de comuni-cación, a aproximación crítica á realidade, así como ocoñecemento e exercicio dos valores democráticos edos dereitos civís.

O traballo das destrezas dialóxicas prepara paracompartir e respectar saberes e referencias culturais.Ademais, redunda na mellora da práctica de normassociais de convivencia, no emprego da negociaciónpara chegar a acordos.

En canto á competencia no tratamento da informa-ción e dixital, a súa relación con lingua galega e lite-ratura ten dúas dimensións complementarias: dunhabanda, cómpre aprender a utilizar unha serie de ferra-mentas que hoxe en día se presentan en soportesvariados e que lles permitirán ás alumnas e aos alum-nos mellorar as súas habilidades e obter informaciónverbo da área que nos ocupa: desde as máis estrita-mente lingüísticas, como dicionarios, correctores orto-gráficos..., ata as relacionadas coa materia dun xeitomenos exclusivo (enciclopedias, xornais dixitais...),pasando por outras de corte literario (bibliotecas vir-tuais, catálogos de publicacións...).

Doutra banda, a lingua mesma é unha ferramenta:aquela con que os cidadáns e cidadás nos enfrontamosá crecente cantidade de información de que se dispón.Con ela podemos e debemos seleccionar, analizar cri-ticamente, organizar, relacionar e sintetizar esa infor-mación co fin de transformármola en coñecemento.

Disponse de competencia cultural e artística se secrean, comprenden, aprecian e valoran con criteriomanifestacións estéticas. Nesta área, isto concrétasesobre todo no ámbito literario, mais tamén no coñece-mento e valoración da riqueza cultural que supón a

diversidade lingüística e a expresividade popular dafala.

En canto á competencia para aprender a aprender,desenvólvese ao contribuír a linguaxe á estruturacióndo pensamento e ao control da aprendizaxe; en concre-to, ao perfeccionar a lectura comprensiva, a composi-ción de resumos e de esquemas que organicen asideas, a interpretación das informacións lingüísticasdos dicionarios, a exposición e as conclusións sobretarefas académicas, etc. Tamén contribuirá decisiva-mente o valorar a lectura e a escrita como fontes deenriquecemento propio.

A autonomía e iniciativa persoal promóvense desdea materia de lingua e literatura co contacto activo econtinuo con distintos espazos de comunicación: aintervención en situacións reais ou simuladas; os obra-doiros de escrita; a lectura de obras literarias que esti-mulen a imaxinación e fomenten a creatividade; o usoprogresivamente autónomo dos medios de comunica-ción social, das tecnoloxías da información e da comu-nicación (en diante, TIC) e da biblioteca para apren-der a manter unha actitude crítica ante as mensaxesrecibidas; a localización e selección de información; aorientación lectora; o fomento da autoestima lingüísti-ca, etc. Pero, ademais, o propio traballo da linguaxe éclave na análise de problemas, na elaboración deplans e nas toma de decisións.

Obxectivos.

1. Comprender discursos orais e escritos nos diver-sos contextos da actividade social, cultural e académi-ca.

2. Expresarse oralmente de xeito correcto, coheren-te, creativo e adecuado aos distintos contextos da acti-vidade social, laboral e cultural, adoptando medianteo diálogo actitudes de respecto e de colaboración cosdemais.

3. Expresarse por escrito de xeito correcto, coheren-te, creativo e adecuado aos distintos contextos da acti-vidade social, laboral e cultural.

4. Utilizar eficazmente a lingua na actividade esco-lar para buscar, procesar e analizar información e maispara redactar ou expoñer textos propios do ámbito aca-démico.

5. Utilizar criticamente e con progresiva autonomíaas bibliotecas, os medios de comunicación social e asTIC para obter, interpretar, elaborar e valorar informa-cións de diversos tipos e opinións diferentes.

6. Aplicar con certa autonomía os coñecementossobre a lingua e as normas de uso lingüístico paracomprender textos orais e escritos e mais para escribire falar con adecuación, coherencia e corrección.

7. Comprender as circunstancias que condicionarona historia social da lingua galega, afirmándoa comopropia de Galicia, así como as que hoxe condicionan oseu uso, de xeito que se estea en disposición de supe-rar as que supoñen obstáculos para a súa utilizaciónen calquera contexto e situación.


8. Coñecer e respectar a realidade plurilingüe e plu-ricultural do Estado español, de Europa e do mundoactual, facerse consciente da riqueza que representa eentender as situacións que provoca o contacto de lin-guas.

9. Analizar os diferentes usos sociais das linguaspara evitar os estereotipos que supoñen xuízos de valore prexuízos clasistas, racistas ou sexistas.

10. Ler con fluidez, consolidar o hábito lector e facerda lectura fonte de pracer, de enriquecemento persoale de coñecemento do mundo.

11. Comprender textos literarios utilizando os coñe-cementos sobre as convencións de cada xénero, ostemas e motivos da tradición literaria e os recursosestilísticos.

12. Aproximarse ao coñecemento do patrimonio lite-rario e valoralo como un xeito de simbolizar a expe-riencia individual e colectiva en diferentes contextoshistórico-culturais.

Contidos.

Primeiro curso.

Bloque 1. Comunicación oral. Escoitar e falar.

Comprensión de textos.

* Comprensión de textos propios dos medios decomunicación, especialmente de novas de actualidadepróximas aos intereses do alumnado.

* Comprensión de textos orais utilizados no ámbitoacadémico, como presentación de tarefas e de instru-cións para a súa realización ou breves exposiciónsorais de temáticas variadas.

* Desenvolvemento de habilidades de escoita activa.Actitude de interese, de cooperación e de respectoante as intervencións orais de quen fala diante de nós,sobre todo en exposicións do profesorado ou do alum-nado e mais no traballo colaborativo.

* Actitude reflexiva e crítica ante as mensaxes quesupoñan calquera tipo de discriminación, con especialatención ás procedentes dos informativos dos mediosde comunicación. Identificación dos usos lingüísticosdiscriminatorios máis evidentes e procura de alterna-tivas.

* Valoración das producións orais emitidas cunhafonética galega correcta e actitude crítica ante os pre-xuízos que se poidan asociar a ela.

Produción de textos.

* Exposición planificada, clara e ordenada, coa axu-da das TIC, de informacións de actualidade que inte-resen ao alumnado tomadas dos medios de comunica-ción.

* Narración oral coa axuda dos medios audiovisuaise das TIC a partir dun guión preparado previamente,incluíndo descricións sinxelas, ideas e valoraciónsrelativas aos feitos expostos.

* Participación activa en situacións propias doámbito académico (pedimento de aclaracións, inter-cambio de opinións, exposición de conclusións...).

* Coherencia entre comunicación verbal e non ver-bal na produción dos discursos e presentacións orais.

* Participación en situacións de comunicación reaisou simuladas propias da vida cotiá do alumnado adop-tando o rexistro adecuado a estas.

* Valoración do diálogo como medio de resoluciónde conflitos, intervencións orais respectuosas conquen nos rodea e actitude de cooperación en situa-cións de aprendizaxe compartida. Desenvolvementode habilidades de comunicación asertiva aplicadas,por exemplo, á expresión e recepción de sentimentospositivos.

* Interese por producir enunciados correctos e noninterferidos desde o punto de vista fonético, fuxindodos prexuízos que adoitan relacionarse con determina-dos modelos de lingua oral.

Bloque 2. Comunicación escrita. Ler e escribir.


* Comprensión de textos propios da vida cotiá e dasrelacións sociais en ámbitos próximos á experienciado alumnado, como mensaxes de chat e de correo elec-trónico, normas e instrucións de uso.

* Comprensión de textos dos medios de comunica-ción, sobre todo de noticias relacionadas coa vidacotiá, atendendo ao lugar que ocupan na estrutura doxornal, á información dos feitos e aos elementos para-textuais.

* Comprensión de textos do ámbito académico, aten-dendo especialmente aos de carácter instrutivo eexpositivo (incluídas webs educativas e informaciónsde dicionarios, glosarios e enciclopedias en diversossoportes).

* Detección do tema e dos subtemas de narracións eaplicación a elas de técnicas de análise do contido detextos escritos: subliñado das ideas principais, elabo-ración de esquemas que as estruturen visualmente eresumo.

* Utilización dirixida da biblioteca do centro e dasTIC para obter tanto información como modelos para acomposición escrita.

* Actitude reflexiva e crítica ante as mensaxes quesupoñan calquera tipo de discriminación, con especialatención ás procedentes das informacións dos xornais.Identificación dos usos lingüísticos discriminatoriosmáis evidentes e procura de alternativas.

* Lectura en voz alta con dicción, entoación e ritmocorrectos, incidindo especialmente na adecuación aospatróns fonéticos do galego e na atención aos signos depuntuación.

Produción de textos escritos.


* Composición de textos propios da vida cotiá e dasrelacións sociais, como instrucións e normas, mensa-xes de chat ou de correo electrónico.

* Composición de textos propios dos medios decomunicación impresos ou dixitais, especialmentenoticias.

* Composición de textos propios do ámbito académi-co, especialmente conclusións sobre tarefas e aprendi-zaxes efectuadas, resumos, esquemas e exposiciónssinxelas.

* Composición de textos narrativos e descritivos.

* Planificación, revisión e boa presentación dos tex-tos escritos, con respecto polas normas gramaticais eortográficas e mais con adecuación á temática, fins,destinatarios... de cada escrito.

* Uso das TIC para elaborar textos escritos ben pre-sentados e correctos, aproveitando as posibilidadesdos procesadores de textos, correctores ortográficos,etc.

Bloque 3. Funcionamento da lingua.

* Recoñecemento das intencións comunicativasexpresadas a través das modalidades oracionais.

* Recoñecemento e uso reflexivo dos mecanismos decohesión textual como a deíxe persoal, a actualizacióne a referencia interna de tipo gramatical e mais dosnexos e conectores textuais máis comúns, en particu-lar os temporais e explicativos.

* Indución, a partir de usos contextualizados, dadiferenza entre palabras flexivas e non flexivas e reco-ñecemento das categorías gramaticais básicas (subs-tantivo, adxectivo cualificativo, verbo, adverbio), parao perfeccionamento da produción e comprensión tex-tuais.

* Indución das regras de concordancia e das fun-cións sintácticas principais no seo da oración para amellora das estruturas na construción e revisión detextos.

* Uso dun léxico suficientemente amplo e preciso,con incorporación de fraseoloxía e de vocabulariotemático a partir de campos identificados nos textostraballados na aula.

* Uso reflexivo da puntuación en relación coa cohe-sión sintáctica, así como das normas ortográficas, conaprecio dos seus valores funcionais e sociais.

* Reflexión básica acerca daqueles aspectos dafonética e da fonoloxía do galego onde poidan produ-cirse interferencias (apertura das vogais de graomedio, n velar, entoación...), exposición a modelospositivos e práctica mediante a lectura de textos.

* Uso de estratexias de autoavaliación e autocorrec-ción, aceptando o erro como parte do proceso deaprendizaxe.

* Interpretación e aproveitamento das informaciónslingüísticas que ofrecen os dicionarios e as obras de

consulta, especialmente sobre clases de palabras enormativa.

Bloque 4. Lingua e sociedade.

* Coñecemento xeral da diversidade lingüística nomundo e no Estado español, valorando positivamenteo plurilingüismo como expresión da riqueza culturalda humanidade.

* Observación da situación sociolingüística en can-to a usos e actitudes no contorno máis próximo (aula,barrio...), con aproximación aos prexuízos lingüísticosmáis evidentes.

* Consciencia da necesidade e das potencialidadesde enriquecemento persoal e colectivo do uso norma-lizado da lingua galega, afirmando o plurilingüismo.

* Observación das principais diferenzas, contextuaise formais, entre usos de distintos niveis e rexistros,tanto na oralidade como na escrita.

Bloque 5. Educación literaria.

* Selección guiada e lectura orientada de obras ade-cuadas á idade que estimulen o hábito e pracer lectorao tempo que amplían o coñecemento do mundo.

* Lectura expresiva e comprensiva e mais audiciónde poemas recitados ou cantados, captando o uso dosrecursos estilísticos principais do nivel semántico e osque conforman o ritmo poético.

* Lectura expresiva e comprensiva e mais audiciónde diferentes textos narrativos breves, recoñecendo afuncionalidade dos elementos formais básicos.

* Lectura dramatizada e comprensiva e mais visio-namento de pezas teatrais, apreciando os seus compo-ñentes e procedementos máis relevantes.

* Comparación entre textos literarios e non literariose dos tres grandes xéneros.

* Creación de textos de intención literaria partindodos trazos formais dos traballados na aula e das posi-bilidades lúdico-estéticas da lingua.

* Análise doutras linguaxes estéticas: o cómic.

* Aproveitamento guiado dos fondos e recursos queofrecen as bibliotecas, incluídas as virtuais.


1. Extraer a intención comunicativa e a idea xeral detextos orais sinxelos dos ámbitos social e académico.Seguir instrucións para realizar tarefas guiadas deaprendizaxe.

Este criterio permite avaliar se o alumnado é quende comprender e de reproducir, oralmente ou porescrito, o propósito, o tema e os feitos fundamentais detextos oídos, como noticias de actualidade procedentesdos medios de comunicación, instrucións para realizartarefas ou breves exposicións de tema académico.

2. Extraer a intención comunicativa e a idea xeral detextos escritos sinxelos dos ámbitos social e académi-


co. Seguir instrucións para realizar tarefas guiadas deaprendizaxe.

Este criterio permite avaliar se o alumnado é quende comprender e resumir contos, noticias, mensaxeselectrónicas, informacións de enciclopedias e outrostextos escritos semellantes, recoñecendo o tema prin-cipal e os secundarios, se os houber, apoiándose enaspectos gráficos (tipos de letra, subliñados, ilustra-cións...) ou en trazos de cohesión claros (distribuciónen parágrafos, comezo e final destes...). Tamén permi-te comprobar se o alumnado é capaz de seguir instru-cións escritas sinxelas relacionadas coas tarefas deaprendizaxe que debe abordar.

3. Realizar exposicións e narracións orais planifica-das claras e áxiles e participar de forma construtiva endiversas interaccións comunicativas (simulacións, tra-ballos colaborativos...) respectando as regras que asrexen. Adoptar o rexistro adecuado a cada tipo de tex-to e situación.

Con este criterio preténdese descubrir cal é a capa-cidade do alumnado para narrar, describir e expoñeroralmente sucesos, informacións, valoracións, etc.seguindo un guión previamente elaborado e axudándo-se dos medios audiovisuais e das TIC. Preténdesetamén que sirva para valorar a calidade das súas inte-raccións orais, tanto cando exerce o papel de emisorcomo cando exerce o de receptor, calidade que deberádemostrar no traballo cotián da aula e mais nas situa-cións propias do contexto extraescolar que se simulennela. Debe servir para valorar habilidades lingüísticase actitudes: a corrección, o respecto aos valores demo-cráticos e ás regras sociocomunicativas (saúdos, noninterrupción de quen fala...), a actitude dialogante eatenta ás expresións ou opinións dos demais, a perti-nencia e mais a adecuación das intervencións e amanifestación de ideas e sentimentos propios.

4. Escribir, seguindo un modelo, narracións e descri-cións, así como outros textos sinxelos propios da vidacotiá, das relacións sociais e dos medios de comunica-ción. Planificar e revisar os ditos textos coa axuda doprofesorado aplicándolles normas básicas de adecua-ción, de coherencia, de cohesión, de corrección e deprecisión léxica.

Este criterio permitiralle ao alumnado demostrarque é capaz de escribir textos breves e sinxelos comomensaxes de correo electrónico, noticias, contos, resu-mos de temas académicos adecuados á idade... previa-mente planificados mediante esquemas que reflictanas ideas que se queren expresar. Tamén permitirácomprobar se se coida a presentación (marxes, sangra-dos, tamaños de letra, subliñados, ilustracións...) e sese revisan as propias producións, aproveitando paratodo isto os coñecementos que ten o alumnado e asposibilidades que ofrecen procesadores de textos,correctores ortográficos ou dicionarios e vocabulariosen diversos soportes.

5. Consultar, baixo a dirección do profesorado, tex-tos en diferentes soportes co fin de extraer a informa-ción solicitada e incorporala ás propias producións.

Este criterio está orientado a avaliar a capacidade deusar con efectividade un recurso concreto sinaladopolo profesorado e procedente, ben da biblioteca docentro, ben dos medios audiovisuais e das TIC, pararesponder a preguntas formuladas na aula.

6. Aplicar os coñecementos sobre a lingua e as nor-mas do uso lingüístico para resolver problemas decomprensión e para compoñer e revisar de xeito diri-xido os propios textos.

Con este criterio procúrase comprobar como se usa areflexión sobre a lingua e as normas de uso para amellora da comprensión e mais da composición e revi-sión textuais. Avalíase, sobre todo, a aprehensión dofuncionamento dos mecanismos de cohesión (a deíxe,a actualización, as referencias internas de tipo grama-tical, os conectores), da adecuación e da gramaticali-dade e a súa incorporación ás producións propias,recoñecendo os erros e considerándoos parte do proce-so de aprendizaxe.

7. Recoñecer, a través da reflexión sobre os usos dis-cursivos, os mecanismos da lingua e coñecer e usarunha terminoloxía lingüística básica.

Este criterio permitirá saber se se inducen e asimi-lan as formas e as regras lingüísticas a través dos usoscontextualizados e se se coñece e se usa de forma ade-cuada a terminoloxía necesaria para seguir as explica-cións e as actividades sobre a lingua que se realizanna aula. Avaliarase tamén a progresiva autonomía naobtención de todo tipo de información lingüística endicionarios e outras obras de consulta.

8. Observar os condicionamentos máis evidentes davaloración e uso social do galego e utilizar a linguagalega con fluidez e normalidade nos máis diversoscontextos comunicativos.

Con este criterio avaliarase a comprensión, a travésdun achegamento activo, do contexto sociolingüísticomáis próximo, considerando a percepción das actua-cións normalizadoras e da presenza de prexuízos, asícomo a adopción de actitudes positivas cara o uso nor-malizado da lingua.

9. Recoñecer a diversidade lingüística do mundoactual, con especial atención ao contorno peninsular.

Este criterio permite avaliar o recoñecemento dadiversidade lingüística e cultural e se esta chega a serentendida como riqueza e reflexo do dereito dos pobose dos individuos á súa identidade, valorándoa positi-vamente.

10. Ler con regularidade obras literarias e desenvol-ver criterio lector; expoñer unha opinión persoal sobrea lectura dunha obra axeitada á idade, relacionando oseu sentido coa propia experiencia e recoñecendo ostrazos xerais do xénero.

Este criterio está dirixido a avaliar a competencialectora no ámbito literario a través da lectura persoalde obras completas axeitadas á idade. Considerarase aelaboración dunha opinión propia atendendo á poten-cialidade dos trazos temático-formais do xénero para


ampliar o coñecemento do mundo que cada quenposúe.

11. Utilizar os coñecementos literarios na compren-sión de textos breves ou fragmentos, atendendo espe-cialmente os trazos xenéricos e á funcionalidade dosrecursos retóricos.

Con este criterio avalíase a comprensión e valora-ción de textos representativos do sistema literario (dedistintos canons) a partir dos comentarios realizadosna aula. Porase especial atención na identificación dascaracterísticas xenéricas e na captación do valor fun-cional dos principais recursos retóricos.

12. Participar de maneira activa na creación de tex-tos de intención estética tomando como modelo oslidos e comprendendo os recursos que se empreguen.

Avaliarase a través deste criterio a implicación enobradoiros literarios de (re)creación a partir de mode-los, con comprensión dos distintos recursos, funda-mentalmente estilísticos, dos textos lidos e comenta-dos na aula. Terase que comprobar que o alumnado équen de empregar nos propios escritos determinadoscoñecementos literarios.

Segundo curso.



* Comprensión de novas de actualidade e de infor-macións de crónicas e de reportaxes procedentes dosmedios de comunicación audiovisual.

* Comprensión de textos orais utilizados no ámbitoacadémico, como presentación de tarefas e de instru-cións para a súa realización ou breves exposiciónsorais de temáticas variadas.


* Actitude reflexiva e crítica ante as mensaxes dosmedios de comunicación, con especial atención aosprogramas de carácter informativo e, xa que logo, ásnoticias, reportaxes e crónicas que conteñen. Recoñe-cemento dos usos lingüísticos discriminatorios máisevidentes, análise dos prexuízos que os sustentan eprocura de alternativas.



* Exposición planificada, clara e ordenada, coa axu-da das TIC, de informacións de actualidade que inte-resen ao alumnado tomadas dos medios de comunica-ción, poñendo de relevo as diferenzas no modo de pre-sentar os feitos dos distintos medios.

* Participación activa en situacións propias doámbito académico (achega de propostas e de informa-ción, intercambio de opinións, exposición de informessobre as tarefas realizadas...).

* Coherencia entre comunicación verbal e non ver-bal na produción dos discursos e presentacións orais.

* Participación en situacións de comunicación reaisou simuladas propias da vida cotiá do alumnado adop-tando o rexistro adecuado a elas.

* Valoración do diálogo como medio de resoluciónde conflitos, intervencións orais respectuosas conquen nos rodea e actitude de cooperación en situa-cións de aprendizaxe compartida. Desenvolvementode habilidades de comunicación asertiva (por exemp-lo, aplicadas á solicitude de cambios).




* Comprensión de textos propios da vida cotiá e dasrelacións sociais en ámbitos próximos á experienciado alumnado, como diarios ou cartas persoais e solici-tudes.

* Comprensión e análise de textos dos medios decomunicación, sobre todo de noticias, reportaxes ecrónicas, atendendo ao lugar que ocupan na estruturado xornal dixital e aos elementos paratextuais.

* Comprensión de textos do ámbito académico, aten-dendo especialmente aos de carácter instrutivo eexpositivo (incluídas webs educativas e informaciónsde dicionarios, glosarios e enciclopedias en diversossoportes).

* Detección do tema e dos subtemas de narracións eaplicación a elas de técnicas de análise do contido detextos escritos: subliñado das ideas principais, elabo-ración de esquemas que as estruturen visualmente eresumo.

* Utilización progresivamente autónoma da bibliote-ca e das TIC como fonte de información e de modelospara a composición escrita.

* Actitude reflexiva e crítica ante as mensaxes quesupoñan calquera tipo de discriminación, con especialatención ás procedentes das noticias, reportaxes e cró-nicas dos medios de comunicación. Recoñecementodos usos lingüísticos discriminatorios máis evidentes,análise dos prexuízos que os sustentan e procura dealternativas.

* Lectura en voz alta con dicción, entoación e ritmocorrectos, incidindo especialmente na adecuación aospatróns fonéticos do galego e na atención aos signos depuntuación.



* Composición de textos propios da vida cotiá e dasrelacións sociais en ámbitos próximos á experienciado alumnado, como diarios e cartas persoais ou solici-tudes.

* Composición de textos propios dos medios decomunicación en soporte papel ou dixital; por exemp-lo noticias, crónicas e reportaxes.

* Composición, en soporte papel e dixital, de textospropios do ámbito académico (esquemas, resumos,exposicións e explicacións sinxelas, informes de tare-fas e aprendizaxes efectuadas).

* Composición de textos narrativos e descritivos.

* Planificación, revisión e boa presentación dos tex-tos escritos, con respecto polas normas gramaticais eortográficas e mais con adecuación á temática, fins,destinatarios... de cada escrito.



* Revisión da adecuación de textos alleos e propios,con especial atención ao tratamento dos interlocutorese ás fórmulas de cortesía.

* Recoñecemento e uso reflexivo dos nexos e conec-tores textuais máis comúns, en particular os espaciaise os de oposición e contraste, e mais dos mecanismosde cohesión textual como a deíxe espacial e temporal,a relación entre os tempos verbais, as relacións decontraste -antonimia- e a referencia interna de tipoléxico, sobre todo a sinonimia e a elipse.

* Indución, a partir de usos contextualizados, daestrutura das palabras flexivas, especialmente subs-tantivo e verbo, e recoñecemento dos seus aspectosmorfolóxicos máis precisos para a mellora da com-prensión e produción textuais.

* Distinción reflexiva entre os distintos elementossintácticos no nivel da frase para a mellora das estru-turas na construción e revisión de textos.



* Reflexión básica acerca daqueles aspectos dafonética e da fonoloxía do galego onde poidan produ-cirse interferencias (apertura das vogais de graomedio, n velar, entoación...), exposición a modelospositivos e práctica, especialmente durante as exposi-cións planificadas.


* Interpretación e aproveitamento das informaciónslingüísticas que ofrecen os dicionarios e as obras deconsulta, especialmente sobre flexión, relaciónssemánticas e normativa.


* Coñecemento xeral da situación das linguas mino-rizadas e das internacionais, con manexo e interpreta-ción de mapas, táboas, textos e información dosmedios e tecnoloxías da comunicación, valorandopositivamente o plurilingüismo como expresión dariqueza cultural da humanidade.

* Comprensión da situación sociolingüística galegaen canto a usos e actitudes xerais, realizando peque-nos traballos que permitan recoñecer e analizar pre-xuízos lingüísticos.

* Coñecemento da nosa lexislación esencial enmateria lingüística, a toponimia e a antroponimia.


* Observación das principais diferenzas, preferente-mente en textos orais, entre as variedades xeográficasda lingua galega.


* Selección guiada e lectura progresivamente autó-noma de obras adecuadas á idade que estimulen ohábito e pracer lector ao tempo que amplían o coñece-mento do mundo.

* Lectura expresiva e comprensiva e mais audiciónde poemas recitados ou cantados, captando o valorfuncional dos recursos estilísticos máis relevantes nosdiferentes niveis.

* Lectura expresiva e comprensiva e mais audiciónde textos narrativos breves, contrastando os elementosestruturais e formais: distintas voces, perspectivastemporais, etc..

* Lectura dramatizada e comprensiva e mais visio-namento de pezas teatrais, recoñecendo os compoñen-tes e procedementos que caracterizan os subxéneros.

* Comparación entre textos pertencentes aos subxé-neros literarios.

* Creación de textos de intención literaria partindodos trazos formais dos traballados na aula e das posi-bilidades lúdico-estéticas da lingua.

* Análise doutras linguaxes estéticas: a canción.

* Aproveitamento guiado dos fondos e recursos queofrecen as bibliotecas, incluídas as virtuais.


1. Extraer a intención comunicativa, o tema, as ideasprincipais e os datos relevantes de diferentes textosorais dos medios de comunicación e do ámbito escolar,así como seguir instrucións para realizar tarefas deaprendizaxe con progresiva autonomía.


Con este criterio preténdese avaliar se o alumnadocomprende textos orais procedentes dos programas decarácter informativo dos medios de comunicación(reportaxes, crónicas...) e é capaz de obter deles eseleccionar os datos relevantes. Tamén se pretendecomprobar se é quen de recoller en esquemas e resu-mos o contido máis significativo de presentacións eexposicións orais sinxelas feitas na aula. E, finalmen-te, se se seguen normas e instrucións recibidas oral-mente.

2. Extraer a intención comunicativa, o tema, as ideasprincipais e os datos relevantes de diferentes textosescritos dos ámbitos social e académico, así comoseguir instrucións para realizar tarefas de aprendizaxecon progresiva autonomía.

Con este criterio preténdese comprobar se o alumna-do comprende textos propios da vida cotiá como dia-rios ou cartas persoais; dos medios de comunicación,como noticias, reportaxes, crónicas... e do ámbito aca-démico, como entradas de enciclopedias e de diciona-rios, webs educativas, etc.

3. Realizar exposicións orais planificadas claras eáxiles de informacións de actualidade poñendo derelevo as diferenzas no modo de presentar uns mesmosfeitos de diferentes medios, así como participar de for-ma construtiva en diversas interaccións comunicativas(simulacións, traballos colaborativos...) respectando asregras que as rexen. Adoptar o rexistro adecuado acada tipo de texto e situación.

Con este criterio preténdese comprobar cal é a capa-cidade do alumnado para expoñer oralmente informa-cións de actualidade e breves informes de tema acadé-mico seguindo un guión previamente elaborado e axu-dándose eficazmente dos medios audiovisuais e dasTIC. Preténdese tamén que sirva para valorar a calida-de das súas interaccións orais, tanto cando fala comocando escoita. Valoraranse habilidades lingüísticas eactitudes: a corrección, o respecto aos valores demo-cráticos e ás regras sociocomunicativas (con especialatención ás formas de tratamento e ás fórmulas de cor-tesía), a actitude dialogante e atenta ás expresións ouopinións das outras persoas, a pertinencia e elabora-ción das intervencións (adecuación ao contexto eexpresividade) e a manifestación de ideas propias.

4. Escribir -a partir de modelos aos que incorporaras propias achegas- textos propios dos medios decomunicación e dos ámbitos social e académico. Pla-nificar e revisar os ditos textos con progresiva autono-mía aplicándolles normas de coherencia, de cohesión,de corrección e de precisión léxica.

Este criterio permitiralle ao alumnado demostrar seé quen de redactar contos, diarios persoais, cartas,solicitudes, crónicas e reportaxes, resumos ou exposi-cións académicas sinxelas... previamente planificadosmediante esquemas que reflictan as ideas que se que-ren expresar. Tamén permitirá comprobar se se coidaa presentación e se se revisan as propias producións,aproveitando para todo isto os propios coñecementos eas posibilidades que ofrecen procesadores de textos,

correctores ortográficos ou dicionarios e glosarios endiversos soportes.

5. Consultar de maneira progresivamente autónomatextos en diferentes soportes co fin de seleccionar ainformación relevante e incorporala ás propias produ-cións, especialmente a traballos do ámbito académicoadecuados ao nivel.

Este criterio permite avaliar a capacidade de usarcon efectividade recursos variados suxeridos polo pro-fesorado e outros descubertos polo propio alumnadopara seleccionar información e incorporala a sinxelostraballos de aula.

6. Aplicar os coñecementos sobre a lingua e as nor-mas do uso lingüístico para resolver problemas decomprensión e para compoñer e revisar de xeito pro-gresivamente autónomo os propios textos.

Con este criterio procúrase comprobar como se usa areflexión sobre a lingua e as normas de uso para amellora da comprensión e mais da composición e revi-sión textuais. Avalíase, sobre todo, a aprehensión dofuncionamento dos mecanismos de cohesión (como adeíxe, as referencias internas de tipo léxico e osconectores), da adecuación e da gramaticalidade e asúa incorporación ás propias producións, recoñecendoos erros e considerándoos parte do proceso de apren-dizaxe.

7. Recoñecer, a través da reflexión sobre os usos dis-cursivos, os mecanismos da lingua e coñecer e usarunha terminoloxía lingüística básica.

Este criterio permitirá saber se se inducen e asimi-lan as formas e as regras lingüísticas a través dos usoscontextualizados e se se coñece e se usa de forma ade-cuada a terminoloxía necesaria para seguir as explica-cións e as actividades sobre a lingua que se realizanna aula. Avaliarase tamén a progresiva autonomía naobtención de todo tipo de información lingüística endicionarios e outras obras de consulta.

8. Observar os condicionamentos actuais da valora-ción e uso social da lingua galega e utilizala con flui-dez e normalidade nos máis diversos contextos comu-nicativos.

Con este criterio avaliarase a comprensión, a travésdun achegamento activo, do noso contexto sociolin-güístico a respecto de usos e actitudes, considerando avaloración das actuacións normalizadoras, a reflexióndiante dos prexuízos e a adopción de actitudes positi-vas cara ao uso normalizado da lingua.

9. Recoñecer e comprender a diversidade lingüísti-ca do mundo actual.

Este criterio permite avaliar o recoñecemento dadiversidade lingüística e cultural e a comprensión dasprincipais situacións sociolingüísticas

10. Ler con regularidade obras literarias e desenvol-ver criterio lector; expoñer unha opinión persoal sobrea lectura dunha obra axeitada á idade, relacionando oseu sentido coa propia experiencia e valorando o uso


dos elementos do xénero, o punto de vista e o empre-go da linguaxe.

Este criterio está dirixido a avaliar a competencialectora no ámbito literario a través da lectura persoalde obras completas axeitadas á idade. Considerarase aelaboración dunha opinión propia fundamentada,atendendo á potencialidade dos trazos temático-for-mais para ampliar o coñecemento do mundo que cadaquen posúe.

11. Utilizar os coñecementos literarios na compren-sión de textos breves ou fragmentos, atendendo espe-cialmente aos trazos dos subxéneros e á funcionalida-de dos recursos retóricos.

Con este criterio avalíase a comprensión e valora-ción de textos representativos do sistema literario apartir dos comentarios realizados na aula. Poraseespecial atención na identificación das característicasdos distintos subxéneros e na captación do valor fun-cional dos recursos retóricos.

12. Participar de maneira activa na creación de tex-tos de intención estética tomando como modelo oslidos e comprendendo os recursos que se empregarán.

Avaliarase a través deste criterio a implicación enobradoiros literarios de (re)creación a partir de mode-los, con comprensión dos distintos recursos, funda-mentalmente estilísticos, dos textos lidos e comenta-dos na aula. Terase que comprobar que o alumnado équen de empregar nos propios escritos determinadoscoñecementos literarios.

Terceiro curso.


Comprensión de textos

* Comprensión de textos propios dos medios decomunicación audiovisual, con especial atención ásentrevistas, noticias, crónicas e reportaxes.

* Análise encamiñada á comprensión e á valoracióncrítica da comunicación televisiva e da radiofónicacoas súas especificidades.

* Comprensión de textos orais utilizados no ámbitoacadémico, como presentación de tarefas e de instru-cións para a súa realización, intervencións en simpo-sios ou exposicións orais de temáticas variadas.


* Actitude reflexiva e crítica ante as mensaxes dosmedios de comunicación, con especial atención ásprocedentes das entrevistas, noticias, reportaxes e cró-nicas. Recoñecemento dos usos lingüísticos discrimi-natorios, detección dos prexuízos que os sustentan eprocura de alternativas que se incorporen con progre-siva autonomía ás propias producións.



* Exposición planificada, clara e ordenada sobretemas de actualidade que interesen ao alumnadotomadas dos medios de comunicación, contrastando osdiferentes puntos de vista e opinións neles expresadase axudándose dos medios audiovisuais e das TIC.

* Participación activa en situacións propias doámbito académico (achega de propostas e de informa-ción, intercambio de opinións, breve exposición detraballos coa axuda dos medios audiovisuais e dasTIC, informes sobre as tarefas realizadas...).

* Participación en entrevistas e simposios simula-dos, así como en situacións de comunicación propiasda vida cotiá do alumnado, adoptando o rexistro ade-cuado a elas.

* Uso consciente dos elementos paraverbais (volumede voz, velocidade, pausas, entoación) e non verbais(xestos, movementos...) na intervención oral planifica-da.

* Valoración do diálogo como medio de resoluciónde conflitos, intervencións orais respectuosas conquen nos rodea e actitude de cooperación en situa-cións de aprendizaxe compartida. Desenvolvementode habilidades de comunicación asertiva (por exemp-lo, á hora de formular e reaccionar a críticas).



Comprensión de textos escritos.

* Comprensión de textos propios da vida cotiá e dasrelacións sociais, como actas de reunión, regulamen-tos...

* Comprensión de textos dos medios de comunica-ción, recoñecendo as diferenzas entre información eopinión en entrevistas, crónicas, reportaxes...

* Comprensión de textos do ámbito académico, aten-dendo especialmente aos de carácter instrutivo eexpositivo (incluídos webs educativas e informaciónsde dicionarios, glosarios e enciclopedias en diversossoportes).

* Detección do tema e dos subtemas de textos expo-sitivos e aplicación a estes de técnicas de análise docontido de textos escritos: subliñado das ideas princi-pais, elaboración de esquemas que as estruturenvisualmente e resumo.

* Utilización practicamente autónoma da bibliotecae das TIC para obter, organizar e seleccionar a infor-mación.


* Actitude reflexiva e crítica ante as mensaxes quesupoñan calquera tipo de discriminación, con especialatención ás procedentes de reportaxes, crónicas ouentrevistas dos medios de comunicación. Recoñece-mento dos usos lingüísticos discriminatorios, detec-ción dos prexuízos que os sustentan e procura de alter-nativas que se incorporen con progresiva autonomía áspropias producións.

* Lectura en voz alta adecuada aos patróns fonéticosdo galego (entoación, fonética sintáctica...) e fluidezlectora que favoreza a comprensión dos textos traballa-dos na aula.


* Composición de textos propios da vida cotiá e dasrelacións sociais, como actas de reunión, solicitudes,etc.

* Composición de textos propios dos medios decomunicación en soporte papel ou dixital, fundamen-talmente entrevistas, crónicas e reportaxes.

* Composición, en soporte papel e dixital, de textos,sobre todo expositivos, propios do ámbito académico,elaborados a partir de información obtida en distintasfontes. Elaboración de proxectos e de informes sobretarefas e sobre aprendizaxes.

* Planificación, revisión e boa presentación dos tex-tos escritos, con respecto polas normas gramaticais eortográficas e mais con adecuación á temática, fins,destinatarios, soporte... de cada escrito.



* Revisión da adecuación de textos alleos e propios,con recoñecemento das intencións comunicativasexpresadas a través dos modos e perífrases verbais.

* Recoñecemento e uso reflexivo dos nexos e conec-tores textuais máis comúns, en particular os presenta-tivos, secuenciadores e de adición, e mais dos meca-nismos de cohesión textual como a referencia internade tipo léxico, sobre todo a hiperonimia e a nominali-zación; análise e aplicación da función cohesiva dasfamilias léxicas.

* Recoñecemento, sobre usos contextualizados, dosmecanismos de formación de palabras (derivación ecomposición), para o perfeccionamento da compren-sión e produción textuais.

* Recoñecemento da diferenza entre funcións sin-tácticas e unidades que as desempeñan (incluíndo asque teñen forma oracional), de cara á mellora dasestruturas na construción e revisión de textos, conemprego dunha terminoloxía sintáctica axeitada.

* Uso dun léxico suficientemente amplo e preciso,con incorporación de fraseoloxía e de vocabulario

temático a partir de campos identificados nos textostraballados na aula.

* Identificación e revisión da estrutura do texto, aconstrución dos parágrafos e a vinculación e progre-sión temáticas en diferentes textos expositivos, alleose propios.


* Reflexión básica acerca daqueles aspectos dafonética e da fonoloxía do galego onde poidan produ-cirse interferencias (apertura das vogais de graomedio, n velar, entoación...), exposición a modelospositivos e aplicación práctica nas interaccións oraisespontáneas.


* Interpretación e aproveitamento das informaciónslingüísticas que ofrecen os dicionarios e as obras deconsulta, especialmente sobre formación de palabras,familias léxicas e normativa.


* Coñecemento xeral e concreción no marco penin-sular das causas que contribúen á formación, expan-sión, transformación, minorización, substitución e nor-malización das linguas, con manexo e interpretaciónde mapas, táboas, textos e información dos medios etecnoloxías da comunicación. Valoración positiva doplurilingüismo como expresión da riqueza cultural dahumanidade.

* Coñecemento xeral da formación da lingua galegae das distintas etapas da súa historia social ata o sécu-lo XIX, con manexo de textos da época e informacióndos medios e tecnoloxías da comunicación. Análise ecomprensión das causas e consecuencias dos feitosmáis relevantes.

* Comprensión da situación sociolingüística galegaa través da abordaxe dos fenómenos de contacto delinguas (bilingüismo, diglosia, conflito lingüístico,interferencias...), desenvolvendo proxectos de traballo,con emprego dos medios audiovisuais e das TIC, quepermitan enfrontar prexuízos lingüísticos.


* Recoñecemento das características contextuais eformais dos distintos niveis e rexistros, aplicaciónsegundo as circunstancias da situación comunicativa evaloración da necesidade de adecuarse a elas.


* Selección e lectura autónoma de obras adecuadasá idade que estimulen o hábito e pracer lector ao tem-po que amplían o coñecemento do mundo, especial-


mente da nosa realidade histórico-cultural anterior aoséculo XX.

* Lectura expresiva e comprensiva e mais audiciónde textos poéticos recitados ou cantados da literaturagalega desde a Idade Media ao século XIX e da popu-lar, comentando as motivacións e o tratamento dastemáticas máis recorrentes en distintos períodos e afuncionalidade das sucesivas formas e recursos estéti-cos.

* Lectura expresiva e comprensiva e mais audiciónde prosa galega anterior ao século XX, así como decontos e lendas populares, recoñecendo as diversasconcepcións da narrativa e os procedementos asocia-dos.

* Lectura dramatizada e comprensiva e mais visio-namento de fragmentos do teatro galego anterior aoséculo XX, observando as súas características.

* Desenvolvemento de tarefas colectivas pouco com-plexas ou elaboración de traballos sinxelos, ambossobre as lecturas e o seu contexto (etapas, cultura eambiente literarios, axentes, etc.), entendendo o influ-xo determinante das circunstancias históricas e dasituación sociolingüística na evolución do sistema lite-rario galego.

* Creación de textos de intención literaria partindodas características dos traballados na aula.

* Análise doutras linguaxes estéticas: o cinema.

* Aproveitamento progresivamente autónomo dosfondos e recursos que ofrecen as bibliotecas, incluídasas virtuais.


1. Comprender a intención comunicativa implícita eexplícita, o tema, a idea principal e as secundarias detextos propios dos medios de comunicación audiovi-sual, así como seguir e recoller resumidamente odesenvolvemento oral dunha exposición académica.

Este criterio debe permitirnos comprobar se o alum-nado pode extraer a idea fundamental e mais a infor-mación relevante de crónicas, reportaxes ou entrevis-tas dos medios de comunicación audiovisual. Así mes-mo, debe servir para constatar se dá comprendido, erecollido en resumos e esquemas que reflictan a xerar-quización das ideas, textos expositivos propios doámbito académico

2. Identificar e contrastar o propósito comunicativoen textos escritos do ámbito público e dos medios decomunicación, así como da vida académica, analizan-do criticamente os seus contidos, interpretando asconnotacións e mensaxes implícitas que deles sededuzan e inferindo o tema principal e os secundarios.Comprender e seguir as instrucións que regulan a vidasocial e os procesos de aprendizaxe complexos.

Con este criterio perséguese comprobar se as alum-nas e os alumnos identifican o tema xeral, os subtemase o propósito comunicativo, non sempre explícito, dediferentes tipos de texto fundamentais na vida social e

cultural (crónicas, entrevistas, actas, etc.) e saben dis-tinguir e interpretar os contidos informativos e valora-tivos, contrastándoos con outros procedentes doutrasfontes.

3. Realizar exposicións orais planificadas claras eáxiles de traballos e de informacións de actualidadecontrastando os diferentes puntos de vista e opiniónsexpresadas en distintos medios audiovisuais, así comoparticipar de forma construtiva en diversas interac-cións comunicativas (simulacións, traballos colabora-tivos...) respectando as regras que as rexen. Adoptar orexistro adecuado a cada tipo de texto e situación.

Con este criterio preténdese comprobar cal é a capa-cidade do alumnado para expoñer oralmente informa-cións de actualidade, así como traballos e informesacadémicos, seguindo un guión previamente elabora-do e mantendo a atención do auditorio coa axuda depausas e inflexións da voz, da linguaxe non verbal edos medios audiovisuais e das TIC.

4. Escribir textos propios dos medios de comunica-ción e dos ámbitos social e académico, usando conprogresiva liberdade os modelos propostos na aula.Planificar e revisar os ditos textos de maneira caseautónoma para asegurar a súa coherencia, cohesión,corrección e precisión léxica.

Con este criterio búscase comprobar se a redaccióndas producións do alumnado se axusta ás propiedadestextuais todas e se dominan as técnicas fundamentaisda escrita compositiva: planificar analizando a situa-ción comunicativa, xerando e organizando as ideas erevisar realizando sucesivas versións.

5. Consultar de maneira case autónoma textos endiferentes soportes co fin de seleccionar e analizar cri-ticamente a información relevante para integrala naspropias producións, especialmente en traballos doámbito académico adecuados ao nivel.

Este criterio permite valorar a capacidade do alum-nado para usar con efectividade os recursos e posibili-dades da biblioteca do centro, así como os mediosaudiovisuais e as TIC (dicionarios, buscadores, biblio-tecas e enciclopedias virtuais...). Con el comprobare-mos se o alumnado pode contrastar e extraer informa-ción relevante de diversas fontes e incorporalas aosseus traballos de aula recoñecendo a autoría das ideasrecollidas e expresando coas propias palabras algun-has delas.

6. Aplicar os coñecementos sobre a lingua e as nor-mas do uso lingüístico para resolver problemas decomprensión e para compoñer e revisar de xeito pro-gresivamente autónomo os propios textos.

Con este criterio procúrase comprobar como se usa areflexión sobre a lingua e as normas de uso para amellora da comprensión e mais da composición e revi-sión textuais. Avalíase, sobre todo, a aprehensión dofuncionamento dos mecanismos de cohesión (as fami-lias léxicas, as referencias internas de tipo léxico, osnexos e conectores), da adecuación, da coherencia eda gramaticalidade e a súa incorporación ás propias


producións, recoñecendo os erros e considerándoosparte do proceso de aprendizaxe.

7. Recoñecer, a través da reflexión sobre os usos dis-cursivos, os mecanismos da lingua, e coñecer e usar aterminoloxía lingüística adecuada.

Este criterio permitirá saber se se inducen e asimi-lan as formas e as regras lingüísticas a través dos usoscontextualizados e, ademais, se se coñece e se usa deforma adecuada a terminoloxía necesaria para seguiras explicacións e as actividades sobre a lingua que serealizan na aula e para referirse aos coñecementos gra-maticais. Avaliarase tamén a progresiva autonomía naobtención de todo tipo de información lingüística endicionarios e outras obras de consulta.

8. Identificar as causas e consecuencias dos feitosmáis relevantes da historia social da lingua galegaanterior ao século XX; extraer os trazos principais quedefinen a actual situación sociolingüística de Galicia,analizando criticamente os condicionamentos da valo-ración e uso social do galego; utilizar a lingua galegacon fluidez e normalidade nos máis diversos contextoscomunicativos.

Con este criterio preténdese avaliar a comprensióndas circunstancias que definen as diferentes etapas dahistoria social da lingua galega co fin de afirmala comopropia de Galicia e entender mellor a súa situaciónactual. Tamén se estimará a capacidade de análise,tras un achegamento activo, do noso contexto sociolin-güístico e de reflexión crítica diante dos prexuízos emais a adopción de actitudes positivas cara ao uso nor-malizado da lingua.

9. Recoñecer as causas da diversidade lingüística edos procesos sociolingüísticos.

Avalíase a través deste criterio o recoñecemento dascircunstancias que actúan na conformación e evolu-ción social das linguas, especialmente das do nosocontorno.

10. Ler con regularidade obras literarias e desenvol-ver criterio lector; expoñer unha opinión persoal sobrea lectura dunha obra axeitada á idade, relacionando oseu sentido coa propia experiencia e valorando aestrutura, o punto de vista e o emprego da linguaxe.

Este criterio está dirixido a coñecer a competencialectora no ámbito literario a través da lectura persoalde obras completas axeitadas á idade

11. Utilizar os coñecementos literarios na compren-sión de textos breves ou fragmentos, atendendo espe-cialmente á relación co contexto, á evolución dosxéneros, formas e estilos e á funcionalidade dos recur-sos retóricos.

Con este criterio avalíase a comprensión e valora-ción de textos representativos do sistema literario,enmarcándoos nun determinado momento en relacióncoa evolución das formas e motivos da escrita anteriorao século XX.

12. Participar de maneira activa na creación de tex-tos de intención estética tomando como modelo oslidos e comprendendo os recursos que se empregarán;explicar as relacións das obras co contexto histórico eliterario en que aparecen e os autores máis relevantes,realizando un traballo de información e de síntese oude resolución de problemas.

Este criterio comprobará se se comprende o fenóme-no literario como una actividade comunicativa estéticanun contexto histórico determinado. Avaliarase aimplicación en obradoiros literarios de (re)creación apartir dos textos lidos na aula e, ademais, a realiza-ción, en soporte papel ou dixital, dun traballo persoalde síntese e tratamento da información obtida sobreperíodos, movementos, autores ou obras ou a partici-pación nun labor colectivo de resolución de problemasno campo literario.

Cuarto curso.


Comprensión de textos orais.

* Comprensión de textos propios dos medios decomunicación audiovisual, con especial atención aosxéneros de carácter argumentativo (debates, faladoi-ros, editoriais radiofónicos...).

* Comprensión e análise de textos publicitarios dosmedios de comunicación audiovisual, atendendo aoscompoñentes verbais e non verbais da comunicaciónpublicitaria.

* Comprensión de textos orais utilizados no ámbitoacadémico, como presentacións, relatorios, interven-cións en mesas redondas...

* Desenvolvemento de habilidades de escoita activa.Actitude de interese, de cooperación e de respectoante as intervencións orais de quen fala diante de nós,sobre todo en debates, exposicións do profesorado oudo alumnado e mais no traballo colaborativo.

* Actitude reflexiva e crítica ante as mensaxes dosmedios de comunicación, con especial atención ásprocedentes da publicidade e ás mensaxes implícitase explícitas dos textos argumentativos. Detección dosusos lingüísticos discriminatorios e mais dos prexuízosque os sustentan e procura de alternativas que seincorporen con autonomía ás propias producións.


Produción textos orais.

* Coa axuda dos medios audiovisuais e das TIC, pre-sentacións orais ben organizadas sobre temas deactualidade tomados dos medios de comunciaciónaudiovisual que admitan distintos puntos de vista,diferenciando información, opinión e persuasión einserindo a propia visión de maneira argumentada erespectuosa.


* Participación activa en situacións propias doámbito académico, especialmente en autoavaliaciónsdas tarefas realizadas e en presentacións orais, conaxuda dos medios audiovisuais e das TIC, de traballospreviamente elaborados.

* Participación activa en debates e noutras situa-cións de comunicación reais ou simuladas onde seexpresen opinións acerca dun tema de actualidade dointerese do alumnado, ofrecendo argumentos e respec-tando as normas que rexen a interacción oral organiza-da.

* Uso consciente dos elementos paraverbais (volumede voz, velocidade, pausas, entoación) e non verbais(xestos, movementos...) na intervención oral planifica-da.

* Valoración do diálogo como medio de resoluciónde conflitos, intervencións orais respectuosas conquen nos rodea e actitude de cooperación en situa-cións de aprendizaxe compartida. Desenvolvementode habilidades de comunicación asertiva, en especialá hora de rexeitar peticións e propostas cando sexaconveniente.




* Comprensión de textos propios da vida cotiá e dasrelación sociais, como contratos ou correspondenciainstitucional e comercial.

* Comprensión de textos dos medios de comunica-ción, atendendo especialmente aos xéneros de opinióncomo editoriais, columnas, cartas ao director, etc.

* Comprensión e análise de textos publicitarios dosmedios de comunicación escritos, dos elementos ver-bais e non verbais que se empregan neles e das súasmensaxes explícitas e implícitas.

* Comprensión de textos do ámbito académico,como os procedentes de dicionarios, glosarios, enci-clopedias e outras fontes de información en diversossoportes, incluíndo fragmentos de ensaios.

* Detección do tema e dos subtemas dun texto argu-mentativo, análise dos argumentos e elaboración deesquemas que reflictan que se captou a súa mensaxeprincipal e a súa estrutura.

* Utilización autónoma da biblioteca e das TIC paraobter, organizar e seleccionar a información.

* Actitude reflexiva e crítica ante as mensaxes quesupoñan calquera tipo de discriminación, con especialatención ás procedentes da publicidade e dos xénerosde opinión nos medios de comunicación. Deteccióndos usos lingüísticos discriminatorios, dos prexuízosque os sustentan e procura de alternativas que seincorporen con autonomía ás propias producións.

* Lectura en voz alta adecuada aos patróns fonéticosdo galego (entoación, fonética sintáctica...) e fluidezlectora que favoreza a comprensión dos textos traballa-dos na aula.


* Composición de textos propios da vida cotiá e dasrelacións sociais, como intervencións en foros e blogs,curricula vitae, reclamacións e solicitudes, etc.

* Composición de textos propios dos medios decomunicación en soporte papel ou dixital, como cartasao director, editoriais, artigos de opinión, columnas,etc.

* Composición, en soporte papel e dixital, de textos,sobre todo expositivos e argumentativos, propios doámbito académico e elaborados a partir de informa-ción obtida en distintas fontes. Redacción de proxec-tos e de informes sobre tarefas e sobre aprendizaxes.

* Planificación, revisión e boa presentación dos tex-tos escritos, con respecto polas normas gramaticais eortográficas e mais con adecuación á temática, fins,destinatarios, soporte... de cada escrito.



* Revisión da adecuación de textos alleos e propios,con especial atención ás formas de expresión dasubxectividade e ao enfoque do tema, sobre todo enexposicións e argumentacións.

* Recoñecemento e uso reflexivo dos nexos e conec-tores textuais máis comúns, en particular os de causae consecuencia, os de condición e hipótese e os con-clusivos, e mais dos mecanismos de cohesión textualcomo a referencia interna de tipo léxico, sobre todo asmetáforas, metonimias, paráfrases e comodíns.

* Recoñecemento das principais regras de combina-ción impostas polos verbos en función dos seus argu-mentos e revisión das conseguintes estruturas sintác-ticas e os tipos de oración segundo a natureza do pre-dicado, aplicándoas na construción e revisión de tex-tos; emprego dunha terminoloxía sintáctica apropiada.


* Identificación e revisión da estrutura do texto, aconstrución dos parágrafos e a vinculación e progre-sión temáticas en diferentes textos argumentativos,alleos e propios.


* Reflexión básica acerca daqueles aspectos dafonética e da fonoloxía do galego onde poidan produ-


cirse interferencias (apertura das vogais de graomedio, n velar, entoación...), exposición a modelospositivos e práctica.


* Interpretación e aproveitamento das informaciónslingüísticas que ofrecen os dicionarios e as obras deconsulta, especialmente sobre cuestións de uso(semántico e sintáctico) e de normativa.


* Coñecemento xeral da situación sociolingüística elegal das linguas do Estado español, con manexo einterpretación de gráficos, táboas, textos e informacióndos medios e tecnoloxías da comunicación, valorandopositivamente o plurilingüismo como expresión dariqueza cultural da humanidade.

* Coñecemento xeral das distintas etapas da historiasocial da lingua galega desde comezos do século XX,con manexo e interpretación de textos e informacióndos medios e tecnoloxías da comunicación. Análise ecomprensión das causas e consecuencias dos feitosmáis relevantes.

* Comprensión da situación sociolingüística deGalicia a través da revisión da presenza da linguagalega nos principais ámbitos e contextos e dos facto-res de normalización, desenvolvendo proxectos de tra-ballo, con emprego dos medios e tecnoloxías da infor-mación, que permitan enfrontar e superar prexuízoslingüísticos.


* Recoñecemento e valoración dos principais fenó-menos que caracterizan as variedades xeográficas dalingua galega e da función da lingua estándar.


* Selección e lectura autónoma de obras fundamen-tais da literatura galega desde comezos do século XXata a actualidade adecuadas á idade. Recoñocer opapel dos personaxes femininos nestas obras.

* Lectura expresiva e comprensiva e audición detextos poéticos recitados ou cantados das distintas eta-pas da literatura galega desde o 1900, entendendo eapreciando os recursos empregados, sobre todo os quemanifestan as innovacións dos principais movemen-tos, grupos ou autoras e autores.

* Lectura expresiva e comprensiva e audición detextos da narrativa galega dos séculos XX e XXI,comentando os seus trazos e en especial a incorpora-ción, por parte de certos grupos e autores/as, das novasvisións do mundo e das técnicas modernas.

* Lectura dramatizada e comprensiva e mais visio-namento de fragmentos ou breves obras teatrais gale-

gas dos séculos XX e XXI, recollendo as diversasintencións e formas e resaltando as innovadoras.

* Desenvolvemento de tarefas colectivas sobre aslecturas e o seu contexto entendendo o influxo deter-minante das circunstancias históricas e da situaciónsociolingüística na evolución do sistema literario gale-go.

* Creación de textos de intención literaria partindodas características dos traballados na aula.

* Aproveitamento practicamente autónomo dos fon-dos e recursos que ofrecen as bibliotecas, incluídas asvirtuais.


1. Identificar a intención comunicativa implícita eexplícita, o tema, a idea principal e as secundarias, atese e os argumentos de textos propios dos medios decomunicación audiovisual e do ámbito académico.

Este criterio hanos dar a posibilidade de comprobarse o alumnado é quen de comprender textos expositi-vos, recollendo as ideas fundamentais en resumos eesquemas e diferenciando neles información, opinióne persuasión.

2. Comprender textos escritos do ámbito público,dos medios de comunicación e da vida académica,identificando as ideas principais e secundarias, o pro-pósito comunicativo implícito ou explícito, contrastan-do explicacións e argumentos.

Este criterio hanos dar a posibilidade de comprobarse o alumnado é quen de comprender textos expositi-vos, publicitarios e argumentativos, recollendo asideas fundamentais en resumos e esquemas; diferen-ciando información, opinión e persuasión; e valorandoa eficacia do texto en relación á intención comunicati-va, así como o papel dos procedementos lingüísticosempregados para acadala.

3. Realizar exposicións orais planificadas claras eáxiles de traballos e de informacións de actualidadediferenciando información, opinión e persuasión, asícomo participar de forma construtiva en diversas inte-raccións comunicativas (debates, traballos colaborati-vos...) respectando as regras que as rexen. Adoptar orexistro adecuado a cada tipo de texto e situación.

Con este criterio preténdese comprobar cal é a capa-cidade do alumnado para expoñer oralmente temas deactualidade e traballos académicos seguindo un guiónpreviamente elaborado e axudándose eficazmente dosmedios audiovisuais e das TIC, así como de pausas,inflexións da voz, xestos, movementos, etc. que permi-tan manter a atención do auditorio.

4. Escribir textos propios da vida cotiá, das relaciónssociais, dos medios de comunicación e do ámbito aca-démico tendo como referencia os modelos propostosna aula e expresando con claridade as propias opi-nións razoadas. Planificar e revisar autonomamente osditos textos para asegurar a súa coherencia, cohesión,corrección e precisión léxica.


Con este criterio preténdese valorar se a redaccióndas producións do alumando (reclamacións, cartas aodirector, artigos de opinión, traballos académicos...) seaxusta ás propiedades textuais todas e se dominan astécnicas fundamentais da escrita compositiva: planifi-car analizando a situación comunicativa, xerando eorganizando as ideas, e revisar realizando sucesivasversións. Tamén permitirá comprobar se se coida apresentación -en especial aspectos como os índices,tipos de letra, gráficos, mapas conceptuais, citas ebibliografía- e se se aproveitan eficazmente ferramen-tas como os dicionarios en diferentes soportes, busca-dores de internet, correctores ortográficos, procesado-res de textos e outros programas informáticos.

5. Consultar de maneira autónoma textos en diferen-tes soportes co fin de seleccionar información relevan-te, analizala criticamente, extraer conclusións funda-mentadas e integralas nas propias producións, espe-cialmente en traballos do ámbito académico adecua-dos ao nivel.

Este criterio permite valorar a capacidade do alum-nado para usar os recursos e posibilidades das biblio-tecas, así como os medios audiovisuais e as TIC.

6. Aplicar os coñecementos sobre a lingua e as nor-mas do uso lingüístico para resolver problemas decomprensión e para compoñer e revisar con autonomíaos propios textos.

Con este criterio procúrase comprobar como se usa areflexión sobre a lingua e as normas de uso para amellora da comprensión e mais da composición e revi-sión textuais, se se coñecen os mecanismos de cohe-sión, da adecuación, da coherencia e da gramaticali-dade e a súa incorporación ás propias producións,recoñecendo os erros e considerándoos parte do proce-so de aprendizaxe.

7. Recoñecer, a través da reflexión sobre os usos dis-cursivos, os mecanismos da lingua e coñecer e usar aterminoloxía lingüística adecuada.

Este criterio permitirá saber se se inducen e asimi-lan as formas e as regras lingüísticas a través dos usoscontextualizados e se se coñece e se usa de forma ade-cuada a terminoloxía necesaria para seguir as explica-cións e as actividades sobre a lingua que se realizanna aula e para referirse aos coñecementos gramaticais.

8. Identificar as causas e consecuencias dos feitosmáis relevantes da historia social da lingua galega;extraer os trazos principais que definen a actual situa-ción sociolingüística de Galicia, analizando critica-mente os condicionamentos da valoración e uso socialdo galego; utilizar a lingua galega con fluidez e norma-lidade nos máis diversos contextos comunicativos.

Con este criterio avaliarase a comprensión das cir-cunstancias que definen as diferentes etapas da histo-ria social da lingua galega co fin de afirmala como pro-pia de Galicia e entender mellor a súa situaciónactual.

9. Ler con regularidade obras literarias e desenvol-ver criterio lector; expoñer unha opinión argumentadasobre a lectura persoal dunha obra clásica da literatu-ra contemporánea atendendo aos seus elementosestruturais e formais.

Este criterio está dirixido a avaliar a competencialectora no ámbito literario a través da lectura persoalde obras completas contemporáneas.

10. Utilizar os coñecementos literarios na compren-sión de textos breves ou fragmentos, atendendo espe-cialmente á relación co contexto, ás innovacións e áfuncionalidade dos recursos retóricos.

Con este criterio avalíase a comprensión e valora-ción de textos representativos do sistema literario (dedistintos canóns), enmarcándoos nun determinadomomento en relación coa evolución das formas e moti-vos da escrita desde comezos do século XX. Poraseespecial atención na identificación das característicasdos distintos movementos, apreciando as novidads, ena captación do valor funcional dos recursos retóricos.

11. Participar de maneira activa na creación de tex-tos de intención estética tomando como modelo oslidos e comprendendo os recursos que se empregarán;explicar as relacións das obras co contexto histórico eliterario en que aparecen e os autores máis relevantes,realizando un traballo de información e de síntese oude resolución de problemas.

Este criterio pretende comprobar se é comprendidoo fenómeno literario como una actividade comunicati-va estética nun contexto histórico determinado. Ava-liarase a implicación en obradoiros literarios de(re)creación a partir dos textos lidos na aula e, ade-mais, a realización, en soporte papel ou dixital, duntraballo persoal de síntese.

Lingua castelá e literatura.

Introdución.

A lingua debe ser entendida, esencialmente, comoun vehículo de comunicación e de interacción social,así como o medio con que unha persoa desenvolve assúas capacidades intelectuais, cognoscitivas e afecti-vas, ademais do signo de identidade dunha sociedade.

O obxectivo fundamental desta etapa é que o alum-nado consiga aquelas capacidades indispensablespara a plena realización persoal e social, o que hoxe,nunha sociedade da información en continuo cambio,supón modificar e ampliar as tarefas da clase de lin-gua castelá e literatura máis alá das dirixidas á adqui-sición do coñecemento gramatical mediante a refle-xión sobre textos, fundamentalmente literarios. Noséculo XXI, temos que aceptar un novo concepto dealfabetización: saber cando e por que se necesitainformación, onde encontrala, e como avaliala, utiliza-la e comunicala de maneira ética. Esta alfabetizaciónconvértese así en obxectivo do ensino da lingua. Só oseu logro lles permitirá aos cidadáns e cidadás parti-cipar eficazmente na sociedade do coñecemento.


A lingua catelá e literatura ten entre as súas finali-dades específicas o desenvolvemento das habilidadeslingüísticas de escoitar, comprender e producir enun-ciados de forma oral e escrita apropiados ás diversassituacións de comunicación. Para acadar con éxitoestas destrezas, ademais do coñecemento da estruturada lingua para a súa utilización no discurso, necesita-rase obter información, saber asimilala, e planificar omellor modo de comunicala atendendo a un contexto efinalidade concretos. Así mesmo, a adquisición dunhaplena competencia comunicativa inclúe un achega-mento ao feito cultural e literario a través da lectura.

Ao ser esta competencia comunicativa un requisitoimprescindible para a aprendizaxe, a lingua é un ins-trumento fundamental no desenvolvemento das outrasmaterias que compoñen o currículo, polo que se con-verte nun elemento determinante do labor educativoque reverte na propia materia e nas demais, co que sefai necesaria unha coordinación coa materia de linguagalega e literatura e coas demais linguas do centro.Conseguir os obxectivos nesta área implica, polo tan-to, non só a adquisición da capacidade lingüística -comunicar e relacionarse, creación do propio pensa-mento, entender e respectar a súa cultura e outras cul-turas - senón tamén o dominio do instrumento esencialde aprendizaxe, que permitirá a adquisición das outrascompetencias.

Existen tres destrezas nucleares do ámbito lingüís-tico que na práctica coinciden cos bloques propostosno currículo e que son: falar e escoitar, que supón sercompetente na expresión e comprensión de mensaxesorais en situacións comunicativas diversas; ler, quesupón ser competente para comprender e usar textosdiferentes con diferentes intencións comunicativas; eescribir, que supón ser competente para compoñerdiferentes tipos de texto e documentos con distintasintencións comunicativas. Ponse o acento nas compe-tencias para elaborar e intercambiar textos orais eescritos diferenciados e axeitados a situacións comu-nicativas específicas, que respondan a intenciónsdiversas cun uso correcto da linguaxe. Estas tres habi-lidades nucleares integrarán os elementos do currícu-lo nos distintos bloques de contido que, aínda que,aparecen como bloques, se conectan entre si e soninterdependentes.

O bloque 1. Escoitar, comprender e falar, refírese ahabilidades lingüísticas orais e ten como base o diálo-go e o intercambio de experiencias, interacción quefacilita o desenvolvemento de posibilidades indivi-duais, co que o proceso de ensino-aprendizaxe é en sitan importante como o resultado final. Partirase dosusos que da lingua fan os alumnos e alumnas buscan-do unha ampliación significativa do léxico e a axeita-da aplicación a cada situación comunicativa.

O bloque 2. Ler e escribir, refírese ás habilidadeslingüísticas escritas, con moitos aspectos comúns coalingua oral, polo que se deben interrelacionar e apoiarmutuamente, aínda que neste segundo bloque seincrementará progresivamente a dificultade dos textos,coa adquisición de técnicas lingüísticas, en distintos

soportes, mantendo a coherencia e respectando as nor-mas gramaticais e ortográficas e, se é o caso, tipográ-ficas. Partirase da actividade comunicativa que oalumnado exercitou na etapa anterior para que afondee perfeccione as técnicas aprendidas. Proporcionaran-se ferramentas para o desenvolvemento das capacida-des necesarias de maneira progresiva, ampliando oscontidos e sen perder de vista a diferenza entre oimprescindible e o desexable.

O bloque 3. Educación literaria, necesitará dos con-tidos dos bloques anteriores, especialmente da lectu-ra; esta concíbese como a aproximación a textos litera-rios axeitados á idade do alumnado, o achegamento áexpresión artística, ao valor patrimonial das obras lite-rarias, e o aprecio polo feito literario como feito lin-güístico; sen perder de vista a progresión dos contidos,os intereses do alumnado e os coñecementos adquiri-dos previamente. Para este labor partirase de textossignificativos e atractivos e, mediante a lectura e acomposición escrita, favoreceranse a comprensión eexpresión do seu mundo interior e do que os rodea, aeliminación de estereotipos lingüísticos, e o respecto áidiosincrasia de cada cultura e de cada pobo.

O bloque 4. O coñecemento da lingua, refírese aoestudo formal do sistema lingüístico, á necesaria refle-xión sobre o uso da lingua recapacitando sobre as súasformas e mecanismos. A progresión dos contidos debe-rá adaptarse ás capacidades e intereses dos estudan-tes, o que os axudará a comprender a súa propia diná-mica, a dinámica social e cultural do seu contorno, e aacadar a súa plena identidade individual e cidadá,procurando que esta reflexión estea acompañada daadquisición de destrezas que lle permitan ao alumna-do autoavaliarse e corrixirse, favorecendo unha apren-dizaxe autónoma.

O proceso de ensino-aprendizaxe, nos bloques decontido, segue o procedemento da aprendizaxe natu-ral, a partir do que saben e usan os e as estudantes atao que aprenden, reflexionando sobre iso e asumíndoocomo propio, para poder usalo. A clase convértese nomedio idóneo para levar a cabo unha metodoloxía acti-va coa que o alumnado resolva problemas, utilizando ecompartindo información, aprendendo a autoavaliar oproceso que seguiu co fin de chegar a ser máis capazde conducirse autonomamente.

Os procedementos convértense no elemento verte-brador da área de lingua castelá e literatura, poisdeben levar o alumnado ao desenvolvemento de habi-lidades na expresión e comprensión oral e escrita encontextos significativos, ademais de coñecer, valorar egozar do feito literario, tendo sempre presente que osresultados, en educación, son a longo prazo, e que seconcretan nunha competencia individual para aaprendizaxe posterior, dentro ou fóra das aulas.

Contribución ao desenvolvemento das competenciasbásicas.

A área de lingua castelá e literatura ten como finali-dade primeira a mellora da competencia comunicati-va, utilizando a linguaxe como instrumento tanto de


comunicación oral e escrita como de aprendizaxe eregulación de condutas e emocións. O obxectivo cen-tral desta competencia é comprender e saber comuni-carse nas diversas situacións que se xeran no ámbitosocial, cultural e académico, utilizando as fontes deinformación e os soportes que hoxe están á nosa dispo-sición. Non se trata, polo tanto, de adquirir só saberesteóricos, senón tamén saberes prácticos. Así, a lingua-xe constitúese en instrumento de aprendizaxe do restodas áreas, e ten un papel fundamental no desenvolve-mento integral da persoa, nas súas relacións consigomesma e con outras persoas, na súa forma de entendere explicar o mundo.

Como a propia lingua é unha ferramenta, temos queintentar aprenderlle ao alumnado a manexala en todasas situacións de comunicación, o que nos leva á com-petencia no tratamento da información e competenciadixital. O coñecemento dos sistemas e modo de operardas tecnoloxías da información e a comunicación(TIC) e do seu uso debe capacitar o alumnado paraunha axeitada xestión da información atendendo a dis-tintas finalidades.

Na medida en que a linguaxe é un instrumento derelación social básico parece necesaria unha aprendi-zaxe que nos axude a comunicarnos cos demais e acomprender a realidade social do mundo en que sevive, co que se relaciona directamente coa competen-cia social e cidadá. De aí que as actividades da clasede lingua castelá, entendida esta como un microcos-mos social, lle faciliten ao alumnado prepararse paraparticipar de maneira construtiva nas actividades dacomunidade, axudándolle a que teña unha visión crí-tica da realidade e adquira os coñecementos prácticosnecesarios para o exercicio de valores democráticos ede dereitos civís. Nesta área é importante inculcar noalumnado a necesidade de caracterizar usos da lingua-xe que manifesten prexuízos raciais, sexistas ou cla-sistas, así como fomentar o respecto pola realidadeplurilingüe de España (linguas cooficiais, caso da nosacomunidade), ademais das variedades ou diferentesrexistros que se dan en distintos colectivos sociais, xaque a miúdo a linguaxe vai asociada a estereotipos ouprexuízos culturais.

Os contidos desta área e etapa son instrumentais, edeben preparar o alumnado para seguir adquirindocoñecementos. É fundamental o feito de que o alum-nado participe activa e progresivamente na constru-ción do seu propio coñecemento, o que evidencia arelación da área de lingua castelá e literatura coa com-petencia para aprender a aprender. A clase de linguacastelá pode ser, pois, a pedra angular para a adquisi-ción dos coñecementos e destrezas necesarios paraque a persoa poida aprender en calquera situación.

A relación entre esta área e a competencia en auto-nomía e iniciativa persoal entróncase no propio proce-so de ensino-aprendizaxe, posibilitándolle ao alumna-do a transformación da información en coñecemento,caracterizando o que considere oportuno, e incorpo-rando todo aquilo que o enriqueza e o axude a ser unhapersoa máis respectuosa e aberta. Facilitaráselle así a

consecución da súa autonomía persoal e a súa capaci-tación para integrarse como compoñente pleno nasociedade, asumindo valores éticos e sociais queimperan nela.

A competencia cultural e artística supón apreciar,comprender e valorar criticamente diferentes manifes-tacións culturais e artísticas, e utilizalas como fonte degozo e enriquecemento persoal; é, en consecuencia,unha competencia que facilita tanto expresarse ecomunicarse como percibir, comprender e enriquecer-se con diferentes realidades e producións do mundo,da arte e da cultura. Desde esta área trátase de capa-citar o alumnado para entender a linguaxe literaria,valorar os textos, establecer relacións entre estes e ocontorno en que naceron, pero sobre todo ser capaz degozar da lectura.

Obxectivos.

* Comprender discursos orais e escritos nos diversoscontextos da actividade social e cultural.

* Utilizar a lingua para expresarse de forma cohe-rente e adecuada nos diversos contextos da actividadesocial e cultural, para tomar conciencia dos propiossentimentos e ideas e para controlar a propia conduta.

* Coñecer a realidade plurilingüe de España e asvariedades do castelán e valorar esta diversidade comounha riqueza cultural.

* Utilizar a lingua oral na actividade social e cultu-ral de forma adecuada ás distintas situacións e fun-cións, adoptando unha actitude respectuosa e de coo-peración.

* Empregar as diversas clases de escritos medianteos que se produce a comunicación coas instituciónspúblicas, privadas e da vida laboral.

* Utilizar a lingua eficazmente na actividade escolarpara buscar, seleccionar e procesar información e pararedactar textos propios do ámbito académico.

* Utilizar con progresiva autonomía e espírito críti-co os medios de comunicación social e as tecnoloxíasda información para obter, interpretar e valorar infor-macións de diversos tipos e opinións diferentes.

* Facer da lectura fonte de pracer, de enriquece-mento persoal e de coñecemento do mundo e consoli-dar hábitos lectores.

* Comprender textos literarios utilizando coñece-mentos básicos sobre as convencións de cada xénero,os temas e motivos da tradición literaria e os recursosestilísticos.

* Aproximarse ao coñecemento de mostras relevan-tes do patrimonio literario e valoralo como un modo desimbolizar a experiencia individual e colectiva endiferentes contextos histórico-culturais.

* Aplicar con certa autonomía os coñecementossobre a lingua e as normas do uso lingüístico paracomprender textos orais e escritos e para escribir e


falar con adecuación, coherencia, cohesión e correc-ción.

* Analizar os diferentes usos sociais das linguaspara evitar os estereotipos lingüísticos que supoñenxuízos de valor e prexuízos clasistas, racistas ou sexis-tas.

Contidos.

Primeiro curso.

Bloque 1. Escoitar, falar, conversar.

* Comprensión de noticias de actualidade próximasaos intereses do alumnado procedentes dos medios decomunicación.

* Exposición de informacións de actualidade toma-das dos medios de comunicación.

* Narración oral, a partir dun guión preparado pre-viamente, de feitos relacionados coa experiencia, pre-sentada de forma secuenciada e con claridade, inse-rindo descricións sinxelas e incluíndo ideas e valora-cións en relación co exposto, con axuda de mediosaudiovisuais e das tecnoloxías da información e dacomunicación.

* Comprensión de textos orais utilizados no ámbitoacadémico atendendo especialmente á presentaciónde tarefas e de instrucións para a súa realización, abreves exposicións orais e á obtención de informa-cións de documentais tomados dos medios de comuni-cación.

* Participación activa en situacións de comunica-ción propias do ámbito académico, especialmente nopedimento de aclaracións ante unha instrución, enpropostas sobre o xeito de organizar as tarefas, na des-crición de secuencias sinxelas de actividades realiza-das, no intercambio de opinións e na exposición deconclusións.

* Participación activa en traballos en grupo coope-rando e respectando o resto dos seus compoñentes.

* Utilización da lingua para tomar conciencia doscoñecementos, das ideas e dos sentimentos propios epara regular a propia conduta.

Bloque 2. Ler e escribir.


* Comprensión de textos propios da vida cotiá e dasrelacións sociais en ámbitos próximos á experienciado alumnado, como instrucións de uso e normas.

* Comprensión de textos dos medios de comunica-ción, atendendo á estrutura do xornal (seccións exéneros) e aos elementos paratextuais, con especialatención ás noticias relacionadas coa vida cotiá e coainformación de feitos.

* Comprensión de textos do ámbito académico, ten-dendo especialmente aos de carácter expositivo eexplicativo; ás instrucións para realizar tarefas; á con-sulta, en diversos soportes, de dicionarios, de glosarios

e doutras fontes de información, como enciclopedias ewebs educativas.

* Utilización dirixida da biblioteca do centro e dastecnoloxías da información e da comunicación comofonte de obtención de información e de modelos paraa composición escrita.

* Reflexión crítica con respecto á información dis-poñible ante as mensaxes que supoñan calquera tipode discriminación.

Composición de textos escritos.

* Composición de textos propios da vida cotiá e dasrelacións sociais en ámbitos próximos á experienciado alumnado, como cartas e notas.

* Composición de textos propios dos medios decomunicación, especialmente noticias, destinados aun soporte impreso ou dixital.

* Composición, en soporte papel ou dixital, de tex-tos propios do ámbito académico, especialmente resu-mos, esquemas xerárquicos, mapas conceptuais, expo-sicións sinxelas, glosarios e conclusións sobre tarefase aprendizaxes efectuadas.

* Utilización da composición escrita como fonte deinformación e de aprendizaxe, como forma de comuni-car experiencias, ideas, opinións e coñecementos pro-pios e como forma de regular a conduta.

* Dominio das normas de presentación dos textosescritos tanto en soporte papel como dixital, con res-pecto ás normas gramaticais, ortográficas e tipográfi-cas.


* Lectura de varias obras adecuadas á idade.

* Recitado de poemas, recoñecendo os elementosbásicos do ritmo, a versificación e as figuras semánti-cas máis relevantes.

* Lectura de relatos breves, incluíndo mitos e lendasde diferentes culturas, recoñecendo os elementos dorelato literario e a súa funcionalidade.

* Lectura dramatizada de obras teatrais breves ou defragmentos recoñecendo os aspectos formais do textoteatral.

* Diferenciación dos grandes xéneros literarios através das lecturas comentadas.

* Composición de textos de intención literaria utili-zando algunhas das aprendizaxes adquiridas nas lec-turas dirixidas.

* Utilización dirixida da biblioteca do centro e debibliotecas virtuais.

* Desenvolvemento da autonomía lectora e do apre-cio pola literatura como fonte de pracer e de coñece-mento do mundo.


Bloque 4. Coñecemento da lingua.

* Observación de diferenzas relevantes, contextuaise formais, entre comunicación oral e escrita e entre osusos coloquiais e formais, especialmente os propios doámbito escolar.

* Coñecemento xeral da diversidade lingüística e dadistribución xeográfica das linguas de España, valo-rándoa como fonte de enriquecemento persoal e colec-tivo.

* Coñecemento das modalidades da oración e dosmodos do verbo como formas de expresar as intenciónsdos falantes.

* Identificación e uso das formas lingüísticas da deí-xe persoal (pronomes persoais, posesivos e termina-cións verbais) en textos orais e escritos como cartas enormas.

* Identificación e uso reflexivo dalgúns conectorestextuais, con especial atención aos temporais, explica-tivos e de orde e dalgúns mecanismos de referenciainterna, tanto gramaticais (pronomes persoais, posesi-vos e demostrativos) como léxicos (repeticións, sinóni-mos e elipses).

* Recoñecemento e uso coherente das formas ver-bais nos textos, con especial atención aos tempos depretérito na narración.

* Recoñecemento do funcionamento sintáctico deverbos de uso frecuente a partir do seu significado,identificando o suxeito e os complementos do verbo,constatando a existencia de complementos necesariosou argumentais fronte aos non necesarios ou circuns-tanciais; comprensión dunha terminoloxía sintácticabásica: oración; suxeito e predicado; predicado nomi-nal e predicado verbal.

* Uso de procedementos para compoñer os enuncia-dos cun estilo cohesionado, especialmente a inserciónna oración de expresións con valor explicativo, como aaposición, o adxectivo e a oración de relativo.

* Distinción entre palabras flexivas e non flexivas erecoñecemento das distintas categorías gramaticais edos mecanismos de formación de palabras (composi-ción e derivación).

* Interpretación das informacións lingüísticas queproporcionan os dicionarios escolares e outras obrasde consulta, especialmente sobre clases de palabras,relacións semánticas de léxico (sinonimia, antoni-mia...) e normativa.

* Iniciación ao uso de dicionarios e de correctoresortográficos dos procesadores de textos.

* Coñecemento e uso reflexivo das normas ortográfi-cas.


1. Comprender a idea xeral e a intención comunica-tiva en textos orais sinxelos dos ámbitos social e aca-démico. Seguir instrucións pouco complexas para rea-lizar tarefas de aprendizaxe.

Con este criterio trátase de avaliar se o alumnado écapaz de entender informacións sinxelas (normas,noticias, breves presentacións divulgativas de temaacadémico) e se é capaz de expresar oralmente ou porescrito o tema xeral desa información. Preténdesecomprobar se é quen de seguir instrucións orais pararealizar tarefas constituídas pola secuencia de, polomenos, tres actividades.

2. Comprender a idea xeral e a intención comunica-tiva en textos escritos sinxelos do ámbito social. Iden-tificar a enunciación explícita do tema e as partes dotexto; así como seguir instrucións sinxelas.

Con este criterio preténdese avaliar se as alumnas eos alumnos extraen informacións concretas indicadasexplicitamente nos textos (na prensa, en obras de con-sulta, en normas); se identifican o tema dun texto reco-ñecendo os enunciados onde aparece explícito; se dis-tinguen o modo en que está organizada a información(elementos de descricións, secuencias de feitos) e orepresentan mediante técnicas de organización comoesquemas xerárquicos ou mapas conceptuais; e seseguen instrucións sinxelas relacionadas co ámbitopersoal (instrucións) e con tarefas de aprendizaxe.

3. Narrar, expoñer e resumir, en soporte papel oudixital, cunha organización clara e un rexistro adecua-do, aplicando a planificación e revisión de textos, erespectando as normas gramaticais e ortográficas.

Con este criterio preténdese avaliar se as alumnas eos alumnos adquiriron o código escrito redactando tex-tos de feitos próximos á súa experiencia persoal, social(cartas, anécdotas persoais, normas) e académica concoherencia e con corrección gramatical e ortográfica;se manifestan interese en planificar e revisar os textosde xeito que lles permita progresar na autonomía paraaprender: resumos, esquemas, exposicións, glosarios.

4. Realizar narracións orais claras e ben estrutura-das de experiencias vividas, con axuda de mediosaudiovisuais e das tecnoloxías da información e dacomunicación.

Con este criterio preténdese comprobar que as alum-nas e os alumnos son capaces de narrar feitos e viven-cias presentándoos de forma secuenciada e con clari-dade, incluíndo sentimentos e valoracións en relaciónco exposto. Valorarase se teñen en conta a quen escoi-ta e se na exposición dos feitos dan utilizado os apoiosque os medios audiovisuais e as TIC proporcionan.

5. Expoñer unha opinión persoal sobre a lecturadunha obra literaria axeitada á idade do alumnado;recoñecer os trazos globais do xénero e diferenciar deforma sinxela o contido literal e o sentido da obra,establecendo relacións coa súa experiencia.

Este criterio serve para avaliar a competencia lecto-ra e a asimilación de coñecementos no ámbito litera-rio, para saber se os alumnos e alumnas son quen deconsiderar o texto de maneira crítica, recoñecendo oxénero e valorando o contido, a estrutura e o uso dalinguaxe.


6. Identificar en distintos tipos de textos orais eescritos toda aquela representación ou expresión quedenote algunha forma de discriminación social, racial,sexual, etc.

Este criterio pretende comprobar se o alumnadolocaliza os usos discriminatorios da lingua existentesen textos orais, escritos e icónico-verbais; se reflexio-na sobre a práctica social e persoal, de forma cons-ciente ou inconsciente, dalgunha forma de discrimina-ción.

7. Aplicar os coñecementos literarios na compren-sión e valoración de fragmentos, atendendo ao xénero,aos temas e motivos da tradición, así como aos recur-sos rítmicos e semánticos básicos.

Este criterio pretende avaliar en que medida se apli-can os coñecementos literarios traballados na lectura evaloración de textos breves comentados na clase, aten-dendo aos seus trazos máis xerais: comprensión dotema, identificación do xénero e, se é o caso, dosrecursos rítmicos e semánticos máis xerais.

8. Compoñer textos, en soporte papel ou dixital,tomando como modelo un texto literario lido e comen-tado na aula ou realizar algunha transformación sinxe-la neses textos.

Con este criterio preténdese comprobar a capacida-de de utilizar nos propios escritos, presentados ensoporte papel ou dixital, os coñecementos literariosadquiridos, mediante a composición de textos decarácter literario como un relato breve ou un poema,imitando modelos utilizados na clase ou realizandoalgunha transformación sinxela. Máis que a calidade,preténdese avaliar a utilización dos coñecementosadquiridos e a composición de textos seguindo unhaspautas determinadas.

9. Aplicar os coñecementos sobre a lingua e as nor-mas de uso lingüístico para solucionar problemas decomprensión de textos orais e escritos e para a compo-sición e revisión dirixida dos textos propios deste cur-so.

Con este criterio trátase de comprobar que se utili-zan determinados coñecementos sobre a lingua e asnormas de uso en relación coa comprensión, composi-ción e revisión dos textos. Atenderase especialmenteás marcas de enunciación, conectores textuais de tem-po, orde e explicación, formas verbais na narración,expresión do mandato ou do desexo. En normas orto-gráficas, atenderase a regras xerais de acentuación,ortografía do vocabulario máis usual, usos elementaisda coma, do punto e signos do diálogo.

10. Coñecer unha terminoloxía lingüística baseadaen actividades de reflexión sobre o uso.

Preténdese comprobar que o alumnado comprende aterminoloxía básica para seguir explicacións e instru-cións nas actividades gramaticais. Comprobarase ocoñecemento de terminoloxía referida a modalidadesda oración, palabras flexivas e non flexivas, procede-mentos de formación de palabras, sinonimia, antoni-

mia, categorías gramaticais, tempo e modos verbais esuxeito e predicado. Avaliarase a obtención de infor-mación gramatical en dicionarios escolares e outrasobras de consulta.

Segundo curso.

Bloque 1. Falar, escoitar e conversar.

* Comprensión de informacións de actualidade pro-cedentes dos medios de comunicación audiovisual.

* Exposición de informacións tomadas dos mediosde comunicación poñendo de relevo diferenzas nomodo de presentar os feitos en distintos medios.

* Presentación ordenada e clara de informaciónspreviamente preparadas sobre temas do interese doalumnado, con axuda de medios audiovisuais e dastecnoloxías da información e da comunicación.

* Comprensión de textos orais utilizados no ámbitoacadémico atendendo especialmente á presentaciónde tarefas e instrucións para a súa realización, a bre-ves exposicións orais e á obtención de informaciónsdos medios de comunicación en informativos e docu-mentais.

* Participación activa en situacións de comunica-ción propias do ámbito académico, especialmente naspropostas sobre o modo de organizar a actividade, naachega de informacións útiles para o traballo encomún e na exposición de breves informes sobre astarefas realizadas.

* Participación activa en traballos en grupo coope-rando e respectando os demais.




* Comprensión de textos propios da vida cotiá e dasrelacións sociais en ámbitos próximos á experienciado alumnado, como normas e comunicacións.

* Comprensión de textos dos medios de comunica-ción, especialmente de información sobre feitos, noti-cias e crónicas, atendendo á estrutura do xornal dixi-tal (seccións e xéneros) e aos elementos paratextuais.

* Comprensión de textos do ámbito académico, aten-dendo especialmente aos expositivos e explicativos, ásinstrucións para realizar tarefas, á consulta, en diver-sos soportes, de dicionarios, glosarios e outras fontesde información, como enciclopedias e webs educati-vas.

* Utilización progresivamente autónoma das biblio-tecas e das tecnoloxías da información e da comunica-ción como fonte de información e de modelos para acomposición escrita.

* Reflexión crítica con respecto á información dis-poñible ante as mensaxes que supoñan calquera tipode discriminación.



* Composición de textos propios da vida cotiá e dasrelacións sociais en ámbitos próximos á experienciado alumnado.

* Composición de textos propios dos medios decomunicación, especialmente crónicas destinadas aun soporte impreso ou dixital, a audio ou a vídeo.

* Composición, en soporte papel ou dixital, de tex-tos propios do ámbito académico, especialmente resu-mos, esquemas xerárquicos, mapas conceptuais, expo-sicións e explicacións sinxelas, glosarios e informes detarefas e de aprendizaxes efectuadas.

* Utilización da composición escrita como fonte deinformación e de aprendizaxe, como forma de comuni-car as experiencias e mais os coñecementos propios, ecomo forma de regular a conduta.

* Dominio das normas de presentación dos textosescritos tanto en soporte papel como dixital, con res-pecto polas normas ortográficas, gramaticais e tipográ-ficas.

Bloque 3. A educación literaria.

* Lectura de varias obras adecuadas á idade doalumnado.

* Recitado de poemas, prestándolle atención aovalor simbólico da linguaxe poética, ao sentido dosrecursos retóricos máis importantes, recoñecendo osprocedementos da versificación e valorando a funciónde todos estes elementos no poema.

* Lectura de relatos comparando e contrastandotemas e elementos da historia, formas de inicio, desen-volvemento, desenlaces...

* Lectura dramatizada de fragmentos de obras tea-trais, recoñecendo algúns subxéneros e prestándolleatención á estrutura e compoñentes do texto teatral.

* Diferenciación dos principais subxéneros litera-rios a través das lecturas comentadas.

* Composición de textos de intención literaria utili-zando algunhas das aprendizaxes adquiridas nas lec-turas dirixidas.

* Utilización progresivamente autónoma da bibliote-ca do centro e de bibliotecas virtuais.

* Desenvolvemento da autonomía lectora e do apre-cio pola literatura como fonte de pracer e de coñece-mento doutros mundos e culturas.


* Recoñecemento das diferenzas contextuais e for-mais relevantes entre comunicación oral e escrita eentre os usos coloquiais e formais nos discursos alleose na elaboración dos propios.

* Recoñecemento dalgúns significados contextuaisque poden adquirir as modalidades da oración.

* Identificación e uso das formas de deíxe persoal,temporal e espacial (demostrativos, adverbios de tem-po e de lugar) en textos orais e escritos.

* Identificación e uso reflexivo dalgúns conectorestextuais, como os de orde, explicativos e de contraste,e dalgúns mecanismos de referencia interna, tanto gra-maticais (substitucións pronominais) como léxicos,especialmente as elipses e o uso de hiperónimos designificado concreto.

* Recoñecemento e uso coherente das formas ver-bais nos textos, con especial atención aos distintosvalores do presente de indicativo.

* Recoñecemento do funcionamento sintáctico doverbo a partir do seu significado, identificando osuxeito e os complementos do verbo, distinguindoentre argumentais e non argumentais; transformandooracións para observar diferentes papeis semánticosdo suxeito (axente, causa, paciente). Utilización dunhaterminoloxía sintáctica básica: oración; suxeito e pre-dicado; predicado nominal e predicado verbal; suxei-to, verbo e complementos; axente, causa, paciente.

* Uso de procedementos para compoñer os enuncia-dos con estilo cohesionado, especialmente a inserciónde expresións explicativas e o emprego de constru-cións de participio e de xerundio.

* Interpretación das informacións lingüísticas queproporcionan os dicionarios escolares e outras obrasde consulta, especialmente sobre clases de palabras,relacións semánticas do léxico e normativa.

* Coñecemento e uso reflexivo das normas ortográfi-cas, apreciando o seu valor social e a necesidade decinguirse á norma lingüística.


1. Captar a intención comunicativa e a idea xeral esecundarias dos textos orais social e academicamentepróximos ao alumnado; identificar a información rele-vante en textos audiovisuais; e seguir instrucións paraa realización autónoma de tarefas de aprendizaxe.

Este criterio está destinado a comprobar se o alum-nado é capaz de obter, seleccionar e relacionar infor-mación de textos dos ámbitos audiovisual e escolar; sereflexionou sobre os mecanismos de comprensión dostextos orais - interese por facerse escoitar e ser enten-dido- e sobre os procedementos utilizados para iso.Constatar se segue instrucións para a realización detarefas de aprendizaxe.

2. Comprender a intención comunicativa e captar arelación entre a idea xeral e as secundarias de textosescritos próximos á experiencia do alumnado; e seguirinstrucións de certa extensión.

Con este criterio avalíase se as/os estudantes soncapaces de detectar e entender información ou ideasrelevantes -explícitas e implícitas- en textos escritospróximos ao seu contorno, así como se son capaces defacer deducións baseadas no texto: xeneralizacións,propósito; se identifican ideas principais e secunda-


rias; se identifican elementos de descrición, fases deprocesos pouco complexos e secuencias de feitos ennarracións de desenvolvemento temporal lineal e nonlineal e aplican técnicas de organización de ideascomo esquemas xerárquicos e mapas conceptuais; seseguen instrucións en procesos de certa extensión.

3. Narrar, expoñer, resumir, explicar e comentar, ensoporte papel e dixital, usando o rexistro adecuado,organizando as ideas con claridade e cohesión, respec-tando as normas gramaticais e ortográficas, e valoran-do a importancia de planificar e revisar o texto.

Trátase de avaliar a capacidade para redactar textosdo mundo persoal, cultural e académico (narración deexperiencias, explicacións e exposicións académicassinxelas, resumos) usando o rexistro adecuado e unhaorganización clara do contido. Valorarase a presenta-ción en soporte papel ou dixital, con respecto ás nor-mas ortográficas e tipográficas, e a aplicación da pla-nificación e revisión de textos.

4. Realizar exposicións orais sinxelas sobre temaspróximos ao contorno do alumnado, claras e estrutura-das, coa axuda de medios audiovisuais e das tecnolo-xías da información e da comunicación.

Búscase con este criterio observar se as alumnas e osalumnos son capaces de presentar de forma ordenadae clara informacións sobre algún tema do seu interese,seleccionando o máis relevante e tendo en conta acomprensión das persoas que escoitan; terase en con-ta tamén se son capaces de utilizar nas súas exposi-cións os apoios que proporcionan as TIC e os mediosaudiovisuais.

5. Expoñer unha opinión persoal sobre a lecturadunha obra completa axeitada á idade do alumnado;recoñecer a estrutura e os elementos de xénero; valo-rar o uso da linguaxe e o punto de vista da autora e doautor. Diferenciar contido literal e sentido da obra erelacionar o contido coa propia experiencia. Utilizar oscoñecementos literarios na comprensión e valoracióndos textos.

Con este criterio avaliarase a capacidade de gozar deforma autónoma dos textos literarios, de comprender oseu sentido, temas, elementos característicos de xéne-ro, uso da linguaxe e os distintos puntos de vista, ade-mais da capacidade para considerar o texto de manei-ra crítica emitindo opinións persoais e relacionando ocontido do texto coas propias vivencias. Preténdeseque as alumnas e os alumnos sexan capaces de utili-zar os coñecementos literarios na comprensión e valo-ración de textos.

6. Identificar en textos orais e escritos a presenzadun uso sexista da linguaxe ou de valoracións discri-minadoras sobre colectivos ou culturas distintos.

Con este criterio inténtase comprobar se o alumnadoé capaz de detectar, tanto nos textos alleos como nospropios, algún tipo de prexuízo moral, cultural ousexista, non só no contido senón tamén na linguaxeutilizada.

7. Aplicar os coñecementos literarios na compren-sión e valoración de fragmentos, atendendo ao xénero,aos temas e motivos da tradición, á caracterización dossubxéneros literarios, á versificación e á funcionalida-de dos recursos retóricos máis relevantes.

Este criterio pretende avaliar en que medida se apli-can os coñecementos literarios traballados na lectura evaloración de textos breves comentados na clase, aten-dendo a: comprensión do tema, organización, identifi-cación do xénero (elementos da historia, desenvolve-mento cronolóxico da narración, compoñentes do tex-to teatral, estruturas da versificación e o seu efecto noritmo), subxéneros máis frecuentes, recoñecemento derecursos retóricos máis comúns e valor simbólico dalinguaxe, especialmente a poética.

8. Compoñer textos, en soporte papel ou dixital,tomando como modelo textos literarios ou realizaralgunhas transformacións neses textos.

Avaliarase a capacidade para recrear ou imitar poe-mas ou relatos utilizando determinados recursos comoa rima ou o ritmo ou realizando algunha transforma-ción neles. Avaliarase, máis que a calidade literariadas producións, a utilización dos coñecementos adqui-ridos e o uso de pasos propios do proceso (planifica-ción, escritura do texto, revisión).

9. Aplicar os coñecementos sobre a lingua e as nor-mas do uso lingüístico para resolver problemas decomprensión de textos orais e escritos e para a compo-sición e revisión dos textos propios deste curso.

Con este criterio trátase de comprobar que se adqui-ren e utilizan determinados coñecementos sobre a lin-gua e as normas de uso en relación coa comprensión,a composición e a revisión de textos. Atenderase a sig-nificados contextuais da modalidade oracional; aconectores explicativos, de contraste e de orde; ao usoda deíxe, de recorrencias e de elipses; así como aosvalores do presente de indicativo e de subxuntivo e aouso de construcións de participio e de xerundio. Encanto ás normas ortográficas, atenderase á acentua-ción de hiatos e de ditongos, usos de acento gráficocon función diacrítica máis frecuentes, ortografía deverbos irregulares, distintos modos de usar os signosde puntuación en diálogos e usos do punto e da coma.

10. Coñecer unha terminoloxía lingüística básicanas actividades de reflexión sobre o uso.

Con este criterio preténdese comprobar que se coñe-ce a terminoloxía básica para seguir explicacións einstrucións nas actividades gramaticais e para referir-se a elas (suxeito, predicado e complementos; elipses),papeis do suxeito -axente, causa, paciente-, funciónssintácticas características das clases de palabras(núcleo, complemento, determinantes, enlace) valora-rase a progresiva autonomía na obtención de informa-ción gramatical de carácter xeral nos dicionarios esco-lares e noutras obras de consulta.


Terceiro curso.

Bloque 1. Escoitar, falar e conversar.

* Comprensión de textos procedentes dos medios decomunicación audiovisual, como reportaxes e entre-vistas emitidos pola radio e pola televisión.

* Exposición da información tomada dun medio decomunicación acerca dun tema de actualidade, res-pectando as normas que rexen a interacción oral.

* Explicacións orais sinxelas de forma ordenada eclara, previamente preparadas, sobre feitos de actuali-dade social, política ou cultural que sexan do interesedo alumnado, con axuda de medios audiovisuais e dastecnoloxías da información e da comunicación.

* Comprensión de textos orais utilizados no ámbitoacadémico atendendo especialmente á presentaciónde tarefas e instrucións para a súa realización, a bre-ves exposicións orais e á obtención de informaciónsdos medios de comunicación en informativos, docu-mentais, reportaxes ou entrevistas.

* Colaboración en actividades de aprendizaxe indi-viduais ou compartidas, especialmente nas propostassobre o modo de organizar a actividade, a achega deinformacións útiles para o traballo en común e a expo-sición de informes sobre as tarefas realizadas.

* Participación en actividades de aprendizaxe com-partida cooperando e respectando os demais.




* Comprensión de textos propios da vida cotiá e dasrelacións sociais como convocatorias e regulamentos.

* Comprensión de textos dos medios de comunica-ción, recoñecendo as diferenzas entre información eopinión en crónicas, reportaxes e entrevistas.

* Comprensión de textos do ámbito académico, aten-dendo especialmente á consulta, en diversos soportes,de dicionarios, glosarios e outras fontes de informa-ción.

* Utilización das bibliotecas e das tecnoloxías dainformación e da comunicación de forma autónomapara a localización, selección e organización de infor-mación.

* Reflexión crítica ante as mensaxes que supoñencalquera tipo de discriminación para fomentar unhasensibilidade crítica fronte a elas.


* Composición de textos propios da vida cotiá e dasrelacións sociais como diarios persoais, regulamentosou circulares.

* Composición de textos propios dos medios decomunicación, como reportaxes ou entrevistas destina-

dos a un soporte escrito ou dixital, a audio ou a vídeo.

* Composición, en soporte papel ou dixital, de tex-tos propios do ámbito académico, especialmente textosexpositivos e explicativos elaborados a partir da infor-mación obtida e organizada mediante esquemas,mapas conceptuais e resumos, así como elaboraciónde proxectos e informes sobre tarefas e aprendizaxes.

* Utilización da composición escrita como fonte deinformación e aprendizaxe, como forma de comunicarexperiencias, opinións e coñecementos propios, ecomo forma de regular a conduta.



* Lectura de obras ou fragmentos axeitados á idade,relacionándoos cos grandes períodos e autores da lite-ratura a partir da Idade Media ata o século XVIII.

* Recitado de poemas, comparando o tratamento decertos temas recorrentes en distintos períodos litera-rios e valorando a función dos elementos simbólicos edos recursos retóricos e métricos no texto.

* Lectura de relatos, observando a transformación danarrativa desde a épica medieval en verso á narraciónmoderna en prosa, e do heroe ou heroína personaxe denovela.

* Lectura dramatizada de obras teatrais breves e defragmentos representativos do teatro clásico español,recoñecendo algunhas características temáticas e for-mais.

* Composición de textos de intención literaria e ela-boración de traballos sinxelos sobre as lecturas dirixi-das.

* Utilización progresivamente autónoma da bibliote-ca do centro, das do contorno e de bibliotecas virtuais.

* Desenvolvemento da autonomía lectora e do apre-cio pola literatura como fonte de pracer, de coñece-mento doutros mundos, tempos e culturas.


* Coñecemento das diferenzas entre usos orais infor-mais e formais da lingua e conciencia das situaciónscomunicativas en que resultan adecuados.

* Recoñecemento e uso dos significados contextuaisque poden adquirir as modalidades da oración e asperífrases verbais de carácter modal.

* Identificación e uso das variacións (fórmulas deconfianza e de cortesía) que adoptan as formas deícti-cas en relación coa situación.

* Identificación e uso reflexivo de conectores tex-tuais, con especial atención aos distributivos, de orde,de contraste, de explicación e de causa, e dos meca-nismos de referencia interna, tanto gramaticais comoléxicos, especialmente as nominalizacións e os hiperó-


nimos de significado abstracto como fenómeno, ele-mento ou característica.

* Recoñecemento e uso coherente das formas ver-bais nos textos, con especial atención aos valoresaspectuais de perífrases verbais.

* Comparación dos diferentes comportamentos sin-tácticos dun mesmo verbo nalgunhas das súas acep-cións, identificación do suxeito e dos diferentes com-plementos verbais, incluíndo entre estas funcións asque teñen forma oracional (subordinadas substantivas,adxectivas e adverbiais) e uso da terminoloxía sintác-tica necesaria nas actividades: enunciado, frase e ora-ción; suxeito e predicado; predicado nominal e predi-cado verbal; suxeito, verbo e complementos; axente,causa e paciente; oración activa e oración pasiva; ora-ción transitiva e intransitiva; complemento directo,indirecto, de réxime, circunstancial, axente e atributo;oracións subordinadas substantivas, adxectivas eadverbiais.

* Uso de procedementos para compoñer enunciadoscohesionados, especialmente mediante a transforma-ción de oracións independentes, coordinadas ou xus-tapostas en subordinadas adverbiais ou en oraciónssubordinadas mediante as que se expresan diferentesrelacións lóxicas: causais, consecutivas, condicionaise concesivas.

* Coñecemento das funcións sintácticas característi-cas das clases de palabras e análise da súa forma (fle-xión, afixos...), especialmente no que se refire aosaspectos relacionados coa normativa.

* Interpretación das informacións lingüísticas queproporcionan os dicionarios escolares e outras obrasde consulta, especialmente sobre o comportamentosintáctico dos verbos (transitivos e intransitivos) e asrelacionadas co rexistro e coa normativa.

* Uso progresivamente autónomo de dicionarios e decorrectores ortográficos dos procesadores de textos.

* Coñecemento e uso reflexivo das normas ortográfi-cas, apreciando o seu valor social e a necesidade decinguirse á norma lingüística.


1. Comprender a intención comunicativa, as ideasxerais e as informacións específicas en reportaxes e enentrevistas; seguir o desenvolvemento oral dun temaacadémico e plasmalo nun esquema ou resumo.

Comprobarase con este criterio se o alumnado écapaz de distinguir o tema xeral e feitos relevantes dereportaxes dos medios de comunicación, así como opi-nións significativas en entrevistas; de plasmar en for-ma de esquema o tema xeral dunha exposición oral,ben estruturada, acerca de contidos relacionados conmaterias escolares.

2. Comprender a intención comunicativa implícita eexplícita, temas, organización da información en tex-tos escritos; seguir instrucións de certa complexidadeen ámbitos públicos e procesos de aprendizaxe.

Este criterio quere avaliar se as alumnas e os alum-nos son capaces de buscar, localizar e seleccionarinformación ou ideas relevantes que aparecen explíci-tas nos textos actuando de acordo ao que neles se indi-ca; débese avaliar a capacidade para transcender osignificado superficial e extraer inferencias directas,tema xeral e secundarios; se aplican técnicas de orga-nización de ideas; se son capaces de seguir instruciónspara realizar actividades de aprendizaxe en procesosde certa complexidade.

3. Narrar, expoñer, explicar, resumir e comentar, ensoporte papel ou dixital, nun rexistro adecuado, consecuencias coherentes, respectando as normas grama-ticais e ortográficas e utilizando a planificación e revi-sión de textos.

Este criterio trata de avaliar que as alumnas e osalumnos son capaces de expresarse por escrito de for-ma coherente, seguindo os pasos propios da producióndun escrito e axustándose a un formato e rexistro axei-tados; compoñer textos propios do ámbito público(regulamentos, circulares, convocatorias), resumirnarracións e exposicións reconstruíndo os elementosbásicos do texto orixinal e organizando a informaciónde forma xerárquica, consultando distintas fontes.Valorarase a presentación dos escritos, en soportepapel ou dixital, con respecto ás normas ortográficas etipográficas.

4. Realizar explicacións orais sinxelas sobre temasde interese para o alumnado con axuda dos mediosaudiovisuais e das TIC.

Con este criterio trátase de observar se os alumnos ealumnas son capaces de explicar e facerse entendersobre aquilo que esperte o seu interese da realidadeque os rodea (fenómenos naturais, feitos históricos,conflitos sociais). Valorarase a utilización de mediosaudiovisuais e das TIC como apoio ás explicacións.

5. Expoñer unha opinión sobre a lectura dunha obracompleta axeitada á idade e relacionada con algúnperíodo literario estudado; valorar a estrutura, o uso dalinguaxe e o punto de vista da autora e do autor; situaro sentido da obra en relación co contexto e coa expe-riencia do alumnado.

Con este criterio preténdese comprobar a competen-cia lectora no ámbito literario, a capacidade para con-siderar o texto de maneira crítica e para avaliar o seucontido, tendo en conta as súas características (estru-tura, xénero, uso da linguaxe -rexistro, estilo-, puntosde vista, etc.) e relacionando o contido do texto coaspropias vivencias. Preténdese que as alumnas e osalumnos sexan capaces de utilizar os coñecementosliterarios na comprensión e valoración de textos.

6. Explorar alternativas lingüísticas que eviten o usode expresións discriminatorias sociais, raciais,sexuais, etc. e a utilización desas alternativas en pro-ducións propias.

Este criterio pretende avaliar se as alumnas e osalumnos son capaces de indagar as diferentes alterna-tivas lingüísticas que eviten os usos discriminatorios e


se utilizan estas alternativas en producións propias. Éconveniente que a observación se centre non só enmensaxes dos medios de comunicación social e nainterrelación entre o código verbal e non verbal, senóntamén nas mensaxes das persoas do seu contornosocial pertencentes a outros grupos sociais ou étnicos.

7. Utilizar os coñecementos literarios na compren-sión e valoración de textos breves ou fragmentos, aten-dendo ao uso de temas recorrentes, valor da linguaxepoética, evolución de xéneros, formas literarias e esti-los.

Preténdese comprobar se o alumnado asimilou oscoñecementos literarios en función da lectura; a capa-cidade para avaliar o contido dun texto literario, a súaorganización e uso da linguaxe, e o oficio das autorase autores. Terase en conta a comprensión de temas emotivos recorrentes (amor, tempo, vida, morte), reco-ñecemento de xéneros e evolución sen entrar en deta-lles (da épica en verso á novela); e identificación derecursos retóricos (entre eles, os simbólicos), valoran-do a súa especial funcionalidade no verso.

8. Mostrar coñecemento das relacións, nas obraslidas, entre o contexto e autores/as máis relevantesmediante un traballo persoal de síntese e informaciónou recreación, en soporte papel ou dixital.

Con este criterio trátase de comprobar que se com-prende o fenómeno literario como unha actividadecomunicativa estética nun contexto determinado ela-borando un traballo persoal, presentado en soportepapel ou dixital, en que se sintetice a informaciónsobre unha autora ou un autor (dos máis relevantes dasliteraturas hispánicas e europeas), obra ou período (apartir da Idade Media ata o S. XVIII) ou en que serecree algún dos modelos utilizados na clase.

9. Aplicar os coñecementos sobre a lingua e as nor-mas de uso para resolver problemas de comprensiónde textos orais ou escritos e para a composición e revi-sión progresivamente autónoma dos textos propiosdeste curso.

Trátase de indagar con este criterio se se adquiren eutilizan os coñecementos sobre a lingua e as normasde uso en relación coa comprensión, a composición ea revisión de textos. Atenderase ás variacións sociaisda deíxe (fórmulas de confianza e de cortesía), conec-tores distributivos, de orde, de contraste, explicación ecausa; mecanismos de referencia interna, gramaticais,léxicos; valores do subxuntivo e perífrases verbais deuso máis frecuente. Comprobarase a consolidación docoñecemento práctico das normas ortográficas (acen-tuación gráfica con función diacrítica, ortografía deprefixos e de sufixos máis usuais, comiñas como formade cita) e tipográficas.

10. Coñecer a terminoloxía lingüística necesariapara a reflexión sobre o uso.

Preténdese comprobar que se coñece e se usa a ter-minoloxía básica para seguir e dar explicacións e ins-trucións nas actividades gramaticais. Terminoloxíareferida a clases de predicados e de oracións, de com-

plementos verbais, cambios de categoría (nominaliza-cións) e á identificación das formas de unión das ora-cións (xustaposición, coordinación e subordinación).Valorarase a progresiva autonomía na obtención deinformación gramatical de carácter xeral nos diciona-rios escolares.

Cuarto curso.


* Comprensión de textos procedentes dos medios decomunicación audiovisual, como debates na radio outelevisión e opinións dos oíntes.

* Exposición da información tomada de variosmedios de comunicación acerca dun tema de actuali-dade contrastando os diferentes puntos de vista e asopinións expresadas polos devanditos medios, respec-tando as normas que rexen a interacción oral.

* Presentacións orais ben estruturadas sobre temasrelacionados coa actividade académica ou a actualida-de que admitan diferentes puntos de vista, utilizandoo apoio de medios audiovisuais e das tecnoloxías dainformación e da comunicación.

* Comprensión de presentacións, exposicións ouconferencias realizadas no ámbito académico relacio-nadas con contidos de diferentes materias.

* Colaboración en actividades de aprendizaxe indi-viduais ou compartidas, especialmente nas propostasde planificación das actividades e na presentación deinformes de seguimento e avaliación das tarefas.

* Participación en actividades de aprendizaxe com-partida para fomentar estratexias de cooperación e derespecto.

* Utilización da lingua para tomar conciencia doscoñecementos, as ideas e os sentimentos propios epara regular a propia conduta.



* Comprensión de textos propios da vida cotiá e dasrelacións sociais, como disposicións legais e folletos.

* Comprensión de textos dos medios de comunica-ción atendendo especialmente aos xéneros de opinión,como editoriais ou columnas.

* Comprensión de textos do ámbito académico, aten-dendo especialmente á consulta, en diversos soportes,de dicionarios, glosarios e outras fontes de informa-ción, incluíndo fragmentos de ensaios.

* Utilización das bibliotecas e das tecnoloxías dainformación e da comunicación de forma autónomapara a localización, selección e organización de infor-mación.

* Reflexión crítica ante as mensaxes que supoñancalquera tipo de discriminación para fomentar unhasensibilidade crítica fronte a elas.



* Composición de textos propios da vida cotiá e dasrelacións sociais como foros, solicitudes e instancias,reclamacións, curricula vitae e folletos.

* Composición de textos propios dos medios decomunicación como cartas ao director e artigos de opi-nión (editoriais e columnas), destinados a un soporteescrito ou dixital.

* Composición, en soporte papel ou dixital, de tex-tos propios do ámbito académico, especialmente textosexpositivos, explicativos e argumentativos elaboradosa partir da información obtida en diversas fontes eorganizada mediante esquemas, mapas conceptuais eresumos, así como a elaboración de proxectos e infor-mes sobre tarefas e aprendizaxes.

* Utilización da composición escrita como fonte deinformación e aprendizaxe, como forma de comunicaras experiencias e os coñecementos propios, e comoforma de regular a conduta.



* Lectura de novelas e de relatos desde o século XIXata a actualidade.

* Recitado de poemas contemporáneos, con especialatención ás achegas do simbolismo e das vangardas álinguaxe poética, valorando a función dos elementossimbólicos e dos recursos retóricos e métricos no poe-ma.

* Lectura de relatos contemporáneos de diverso tipoque ofrezan distintas estruturas e voces narrativas.

* Lectura dramatizada de breves pezas teatrais con-temporáneas, ou de fragmentos, de carácter diversoconstatando algunhas innovacións nos temas e nas for-mas.

* Coñecemento das características xerais dos gran-des períodos da historia da literatura desde o séculoXIX ata a actualidade.

* Achegamento a algúns autores e autoras relevan-tes das literaturas hispánicas e europea desde o sécu-lo XIX ata a actualidade.

* Composición de textos de intención literaria e ela-boración de traballos sobre as lecturas dirixidas.

* Utilización con certa autonomía da biblioteca docentro, das do contorno e de bibliotecas virtuais.

* Desenvolvemento da autonomía lectora e apreciopola literatura como fonte de pracer e de coñecemen-to doutros mundos, tempos e culturas.


* Coñecemento dos diferentes rexistros e dos facto-res que inciden no uso da lingua en distintos ámbitos

sociais e valoración da importancia de usar o rexistroadecuado segundo as circunstancias da situacióncomunicativa.

* Coñecemento da diversidade lingüística de Espa-ña (linguas e dialectos), análise dos factores que inci-den na relación das linguas da nosa comunidade, ereflexión sobre a situación actual do español no mun-do.

* Recoñecemento e utilización dalgunhas formas deexpresión da subxectividade en textos de carácterexpositivo e argumentativo e identificación e uso dasvariacións que adoptan as formas deícticas en relacióncoas situacións de comunicación.

* Identificación e uso reflexivo de distintos procede-mentos de conexión nos textos, con especial atencióna conectores de causa, consecuencia, condición ehipótese, e dos mecanismos gramaticais e léxicos dereferencia interna, favorecendo a autonomía na revi-sión dos propios textos.

* Recoñecemento e uso coherente da correlacióntemporal na coordinación e subordinación de oraciónse no discurso relatado (paso de estilo directo a indirec-to).

* Recoñecemento dos esquemas semántico e sintác-tico da oración, construción e transformación de enun-ciados de acordo con estes esquemas e uso da termi-noloxía sintáctica necesaria nas actividades: enuncia-do, frase e oración; suxeito e predicado; predicadonominal e predicado verbal; suxeito, verbo e comple-mentos; axente, causa e paciente; oración impersoal;oración activa e oración pasiva; oración transitiva eintransitiva; complemento directo, indirecto, de réxi-me, circunstancial, axente e atributo; oracións subor-dinadas substantivas, adxectivas e adverbiais.

* Uso de procedementos para compoñer os enuncia-dos cun estilo cohesionado e emprego dos seguintestermos: aposición; adxectivo e oración de relativoexplicativos; construción de participio e de xerundio;oración coordinada (copulativa, disxuntiva, adversati-va e consecutiva); subordinada causal, consecutiva,condicional e concesiva.

* Distinción entre a forma (categoría gramatical) e afunción das palabras, así como coñecemento dos pro-cedementos léxicos (afixos) e sintácticos para o cam-bio de categoría.

* Interpretación das informacións lingüísticas queproporcionan os dicionarios da lingua (gramaticais,semánticas, rexistro e normativa).

* Uso con certa autonomía de dicionarios e correcto-res ortográficos dos procesadores de textos.

* Coñecemento e uso reflexivo das normas ortográfi-cas, empregando os termos apropiados na explicaciónsobre o uso (sílaba tónica, til diacrítico, etc.) e apre-ciando o seu valor social e a necesidade de cinguirseá norma lingüística.



1. Comprender a intención comunicativa, as ideasprincipais, os datos relevantes, as teses ou argumentosdos textos orais nos medios de comunicación ou noámbito escolar.

Con este criterio avalíase se o alumnado dá elabora-do resumos ou esquemas de exposicións orais reco-llendo intencións, teses ou argumentos de declara-cións en debates públicos de carácter persuasivo ou doámbito escolar.

2. Comprender a intención comunicativa, temas,organización da información de textos escritos nosmedios de comunicación ou no ámbito públicos e xul-gar a eficacia dos procedementos lingüísticos usados.Comprender instrucións que regulan a vida social eprocesos de aprendizaxe complexos.

Este criterio serve para avaliar se os alumnos ealumnas identifican o acto da fala e o propósito comu-nicativo nos textos públicos de participación; se soncapaces de inferir o tema principal e os secundarios apartir de informacións do texto e dos seus coñecemen-tos; se son capaces de xulgar o papel dalgúns procede-mentos lingüísticos (rexistro, organización do texto,figuras retóricas) na eficacia do texto (claridade, pre-cisión, capacidade de persuasión); se seguen instru-cións en procesos complexos de aprendizaxe.

3. Expoñer, explicar, argumentar, resumir e comen-tar, en soporte papel ou dixital, usando o rexistro ade-cuado, con claridade e coherencia, respectando asnormas gramaticais e ortográficas e valorando a impor-tancia de planificar e revisar o texto.

Con este criterio preténdese avaliar na composiciónde textos a súa organización e coherencia, así como asúa planificación ata chegar ao texto definitivo, axus-tado a un formato e rexistro axeitados, e se as alumnase alumnos saben compoñer textos propios do ámbitopúblico.

4. Realizar presentacións orais claras e estruturadassobre temas académicos, sociais, políticos, culturaiscoa axuda dos medios de comunicación e das TIC.

Con este criterio preténdese observar se o alumnadoé capaz de realizar exposicións orais sobre un temacoa axuda de notas escritas, carteis, diapositivas oucalquera outro medio audiovisual, de forma ordenadae crítica, proporcionando datos que lles permitan aosoíntes adoptar unha actitude propia. Valorarase a uti-lización dos medios audiovisuais e das TIC como apoionas presentacións orais.

5. Expoñer unha opinión argumentada sobre a lectu-ra de obras a partir do século XIX ata a actualidade;avaliar a composición xeral e relacionar o sentido daobra e a propia experiencia.

Preténdese avaliar a competencia lectora no ámbitoliterario por medio da lectura de obras completas dosperíodos literarios estudados; con espírito crítico,valorando o contido, a estrutura, as características dasobras, o punto de vista da autora ou autor.

6. Identificar e valorar en textos orais e escritos apresenza dun uso sexista da linguaxe ou de valora-cións discriminatorias sobre colectivos ou culturasdistintos. Propoñer outras formulacións que eliminen adiscriminación detectada.

Con este criterio inténtase comprobar se o alumnadoé capaz de detectar, tanto nos textos alleos como nospropios, algún tipo de prexuízo moral, cultural ousexista tanto no contido como na linguaxe utilizada;tamén se é capaz de propoñer solucións lingüísticasque supriman o uso discriminador, non só nos distin-tos medios de comunicación, senón tamén no uso dia-rio do ámbito sociocultural que o rodea.

7. Utilizar os coñecementos literarios na compren-sión e valoración de textos breves da literatura con-temporánea, relacionando fragmentos e autores co seucontexto literario e histórico; valorar as innovaciónsdos xéneros e as formas na literatura contemporánea.

Este criterio avalía a capacidade de percepción porparte do alumnado do fenómeno literario como unhaactividade enmarcada nun período socio-históricodeterminado, identificando características e valorandoas novidades e achegas dos movementos xurdidos nasépocas de estudo. Deberán tamén poder recrear ouimitar algún modelo proposto na clase.

8. Mostrar coñecemento das relacións, nas obraslidas, entre o contexto e os autores/ras cun traballopersoal de síntese ou recreación, en soporte papel oudixital, expoñendo unha valoración persoal.

Este criterio trata de comprobar que se comprende ofenómeno literario como unha actividade comunicati-va estética nun contexto histórico determinado,mediante un traballo persoal, en soporte papel ou dixi-tal, que sintetice a información obtida ou a composi-ción dun texto que imite ou recree algún dos modelosutilizados. Preténdese comprobar que se adquire ocoñecemento dos períodos e movementos literarios apartir do século XIX ata a actualidade, así como deobras ou autores máis relevantes desa época.

9. Aplicar os coñecementos sobre a lingua e as nor-mas de uso para resolver problemas de comprensiónde textos orais e escritos e para a composición e revi-sión autónoma dos textos propios.

Preténdese avaliar con este criterio se se adquiren ese utilizan os coñecementos sobre a lingua e as normasde uso en relación coa comprensión e coa composicióne se se utilizan con autonomía na revisión de textos;avaliaranse todos os aspectos, en especial a expresiónda subxectividade (opinión, valoración, certeza, citas),a deíxe (fórmulas de confianza e de cortesía), a utiliza-ción de oracións simples e complexas, o uso de conec-tores (causa, consecuencia, condición e hipótese), osmecanismos de referencia interna, a construción deenunciados cohesionados (construcións e oraciónsnominais, xustaposición, coordinación e subordina-ción). Terase en conta a ortografía de elementos de ori-xe grecolatina, a puntuación como recurso de cohe-


sión, o uso da raia e da paréntese en incisos e os usosexpresivos das comiñas.

10. Coñecer e usar a terminoloxía lingüística axeita-da na reflexión sobre o uso.

Preténdese comprobar con este criterio que se coñe-ce e se usa de forma axeitada a terminoloxía necesariapara referirse aos coñecementos gramaticais; debe dis-tinguirse neste curso a diferenza entre forma e funcióndas palabras, e débense coñecer os procedementosléxicos (afixos) e sintácticos para os cambios de cate-goría; valorarase a progresiva autonomía na obtenciónde todo tipo de información lingüística en dicionariose outras obras de consulta.

Lingua estranxeira.

Introdución.

As linguas son instrumentos de comunicación e decoñecemento, vehículo dos sistemas de valores e dasexpresións culturais e factor determinante da identi-dade dos pobos e das persoas

No mundo actual, cada vez máis globalizado, no queestán a desaparecer os límites xeográficos da comuni-cación, a aprendizaxe de linguas estranxeiras consti-túe unha necesidade de achegamento á información,ao coñecemento e ás tecnoloxías, así como a distintasformas e estilos de vida e maneiras de pensar de dife-rentes culturas.

Galicia está a participar de cheo nas relacións inter-nacionais en todos os eidos. A necesidade de coñeceroutras linguas faise cada vez máis evidente na Europade hoxe. É este coñecemento o que posibilita o contac-to con costumes e formas de vida diferentes e o quepromove unha actitude de tolerancia e respecto cara aoutros países, aos seus falantes e á súa cultura. A nosacomunidade non é tampouco allea aos movementosmigratorios que están a acontecer no mundo e de aíque, desde unha perspectiva integradora, a función dalingua como ferramenta de mediación teña no nosocaso especial relevancia. Ademais, o dominio e uso delinguas estranxeiras non só fomenta as relacións inter-persoais - favorecendo a formación integral do indivi-duo- senón que tamén nos permite comprender mellora lingua propia desde unha visión máis ampla e rica darealidade.

A Unión Europea defínese a si mesma como unhacomunidade multilingüe. O concepto de multilingüis-mo fai referencia tanto á capacidade dunha persoapara utilizar varios idiomas como á coexistencia dediferentes comunidades lingüísticas nunha zona xeo-gráfica determinada. Na nosa comunidade, o estudo devarias linguas estranxeiras en contexto escolar tenunha finalidade que supera o simple multilingüismo.Adoptando o enfoque plurilingüe promovido polo Mar-co Común Europeo de Referencia, a presencia devarias linguas estranxeiras no currículo da educación

secundaria obrigatoria pon énfase no feito de que aspersoas, conforme se amplía a súa experiencia lingüís-tica e o contacto coas linguas doutros pobos, desenvol-ven unha competencia comunicativa plurilingüe con-formada por todos os seus coñecementos e experien-cias lingüísticas e nela as linguas aprendidas relació-nanse entre si e interactúan.

A competencia plurilingüe estase a conformar comoun aspecto esencial para a protección e o desenvolve-mento da herdanza lingüística, como fonte de enrique-cemento mutuo. Esta competencia permitiralles ásalumnas e aos alumnos relacionar, de modo significa-tivo, as distintas culturas ás que teñen acceso median-te os seus coñecementos lingüísticos e lograr unhamellor comprensión delas. As competencias lingüísti-ca e cultural respecto de cada lingua modifícansemediante o coñecemento mutuo e contribúen a crearunha conciencia, unhas destrezas e unhas capacida-des interculturais. Permiten que as alumnas e osalumnos desenvolvan unha personalidade máis rica ecomplexa, melloran a capacidade de aprendizaxe pos-terior de novas linguas e de apertura a novas experien-cias culturais. Tales competencias permitiranlle aoalumnado axudar como mediador a conseguir algúngrao de comunicación entre persoas que non teñanunha lingua común e carezan, xa que logo, da capaci-dade para comunicarse.

Xunto con todo o anterior, o sentido e as funciónsdesta materia veñen determinados tamén por razónsprofundamente educativas, derivadas da contribuciónque realiza ás competencias básicas e aos obxectivoseducativos xerais. O proceso de ensino e aprendizaxede linguas estranxeiras contribuirá á formación educa-tiva do alumnado desde unha perspectiva global quefavoreza o desenvolvemento da súa personalidade,compense as desigualdades de partida axudando áintegración social, teña en conta as distintas capacida-des e ritmos de aprendizaxe e posibilite o acceso adatos de interese

Ao empezar a etapa de educación secundaria obriga-toria, o alumnado debe estar familiarizado coa linguaestranxeira usada en situacións de comunicaciónsinxelas presentadas no ensino primario. Trátase naetapa de secundaria de conseguir un dominio comuni-cativo suficiente para desenvolverse non só en situa-cións habituais da vida cotiá, senón tamén noutrasconectadas coas súas motivacións e intereses futuros(académicos e laborais), de maneira que, ao rematar aetapa, adquiran destrezas comunicativas suficientespara enfrontarse a novas situacións.

Os contidos e criterios de avaliación organízanse porcursos, tendo en conta as recomendacións feitas desdeo Marco Europeo Común de Referencia. Esta especifi-cación de contidos por cursos hai que interpretalacomo un continuo no que se irán construíndo progre-sivamente as distintas habilidades comunicativas, demaneira que os contidos volverán aparecer en distin-tos contextos, xa que a aprendizaxe non se produce deforma lineal senón global, nun progreso que se vaienriquecendo ciclicamente.


Dentro de cada curso, os contidos aparecen estrutu-rados en catro bloques: bloque 1 Escoitar, falar e con-versar, bloque 2 Ler e escribir, que se refiren as habi-lidades lingüísticas, bloque 3 Coñecementos da lingua(que se refiren aos elementos lingüísticos e á súa rela-ción) e bloque 4 Aspectos socioculturais e conscienciaintercultural.

Aínda que aparecen separados para maior claridade,temos que entendelos como inseparables na prácticalingüística. Estes catro bloques teñen característicasdistintas en canto a que necesitan de metodoloxíasespecíficas para aplicalos ao proceso de ensino eaprendizaxe pero gozan do mesmo peso á hora de con-tribuír á aprendizaxe da lingua.

Así, os dous primeiros bloques refírense ás habilida-des lingüísticas e necesitarán dunha metodoloxíabaseada nos procedementos, entendidos estes como asoperacións -tanto na oralidade como na escrita- quepermiten relacionar os conceptos adquiridos coa súarealización en actividades de comunicación quedesenvolvan o saber facer.

O terceiro bloque ten como punto de partida assituacións de uso que favorezan a reflexión sobre a lin-gua estranxeira e as estratexias que axuden a progre-sar na aprendizaxe.

O cuarto bloque refírese aos aspectos socioculturais,contribuíndo ao coñecemento dos costumes, formas derelación social, trazos e particularidades dos paísesnos que se fala a lingua estranxeira, etc. Promóvese asía tolerancia e aceptación de formas de vida diferentes.


A incorporación das competencias básicas ao currí-culo introduce dous novos enfoques: por unha bandapermítenos identificar as aprendizaxes imprescindi-bles para o alumnado e por outra banda achega unhavisión integradora do proceso de aprendizaxe. Istoquere dicir que, aínda que as áreas e materias son asque ofrecen os contidos concretos diferenciados, aaprendizaxe deberá facerse desde unha perspectivaintegradora e de colaboración

A materia de lingua estranxeira relaciónase moidirectamente coa competencia en comunicación lin-güística, pero, debido aos seus trazos comunicativos,sociais e culturais, tamén contribúe ao desenvolve-mento doutras competencias como a de aprender aaprender, a do tratamento da información e competen-cia dixital, á competencia social e cidadá, á competen-cia artística e cultural e á da autonomía e iniciativapersoal. De maneira máis tanxencial tamén contribúeás competencias matemática e do coñecemento e ainteracción co mundo físico, especialmente mediantea utilización da lingua estranxeira como instrumentode información con outros contidos do currículo.

Sen dúbida a materia de lingua estranxeira con-tribúe á competencia en comunicación lingüística poisofrece máis oportunidades para interactuar en situa-cións comunicativas e para reflexionar sobre a lingua-

xe en xeral a través da comparación entre as distintaslinguas que se están a aprender.

Porén, a lingua non só é un medio para a comunica-ción, tamén é unha ferramenta esencial para o accesoa outras aprendizaxes non lingüísticas. Isto, unido áutilización da gradación dos logros nas aprendizaxespropostas polo Marco Común Europeo de Referencia eao uso consciente de estratexias de aprendizaxe, con-tribúe a espertar no alumnado a consciencia do estadodos seus coñecementos e o desexo de utilizar a linguaestranxeira como instrumento de acceso á informaciónuniversal, favorecendo un proceso dinámico de apren-dizaxe ao longo da vida. É por isto que a materia delingua estranxeira contribúe de xeito directo á compe-tencia de aprender a aprender, xa que será a travésdela que o alumnado accederá a distintos tipos deinformación, textos e contidos que lle permitan acce-der á aprendizaxe.

A aprendizaxe dunha lingua ten tamén un compo-ñente social que vai axudar ao desenvolvemento glo-bal das persoas. A contribución da materia de linguaestranxeira á competencia social e cidadá prodúcese através de dúas vías. Por unha banda, todas as linguasson un vehículo para a interacción social, e a súaaprendizaxe comprende non só os aspectos exclusiva-mente lingüísticos, senón tamén os compoñentessocioculturais que subxacen no uso desa lingua.

Por outra banda, non podemos esquecer que todalingua é un vehículo de transmisión cultural e que oseu coñecemento favorece a tolerancia e o respectopolas outras culturas, relacionando a cultura propiacoa estranxeira, aceptando a diversidade de valores, esuperando prexuízos, favorecendo actitudes social-mente positivas tales como a cooperación a través dotraballo compartido, o respecto ao interlocutor ou aparticipación activa en debates.

Desde a materia de lingua estranxeira, a contribu-ción á competencia no tratamento da información e acompetencia dixital vai ser esencial. O tratamento dainformación vaise traballar desde esta área como uncontido específico a través de actividades que requi-ran do alumnado o manexo de fontes informativas endistintas linguas, soportes e modelos lingüísticos e oseu procesamento e presentación posterior. Da mesmamaneira a contribución á competencia dixital vai sercontinua, desde o uso das TIC para a creación de dis-tintos contextos comunicativos: chats, foros, correoelectrónico, blogs, etc., pasando polo uso de distintasferramentas dixitais para manexar a información: CD,DVD, internet, presentacións de PowerPoint... ata ouso de distintos recursos para a aprendizaxe das lin-guas: programas de software específicos, páxinas web,dicionarios en liña, tradutores automáticos, etc.

A aprendizaxe dunha lingua estranxeira ofreceigualmente oportunidades para o achegamento ás súasprincipais manifestacións artísticas e culturais. Así,contribuirase ao desenvolvemento da competenciaartística e cultural do alumnado a través da presenta-ción de modelos lingüísticos que conteñan valores


artísticos ou culturais de maneira que aprenda a valo-ralos e a atopar goce estético neles.

O coñecemento dunha lingua estranxeira vai facili-tar a competencia de autonomía e iniciativa persoal.Permítelle manexarse en situacións nas que, doutroxeito, non sería posible ou necesitaría de axuda. Supóna superación de dificultades e xera autoconfianza eautoestima, converténdose nunha ferramenta esencialá hora de desenvolver aspectos relacionados coa auto-nomía propia. Mediante a preparación e realización detarefas comunicativas, fomenta o desenvolvemento dacapacidade de xestionar os proxectos e iniciativas pro-pias a través do traballo cooperativo, identificando asmetas e as necesidades, propoñendo obxectivos, plani-ficando accións e estratexias para conseguilos, bus-cando solucións ante as dificultades.

Obxectivos.

O ensino da lingua estranxeira nesta etapa terá comoobxectivo o desenvolvemento das seguintes capacida-des:

1. Escoitar e comprender información xeral e espe-cífica oral en distintas situacións comunicativas,adoptando unha actitude respectuosa e de cooperaciónco falante.

2. Comunicarse oralmente en situacións habituaisde forma comprensible, axeitada e con certo nivel deautonomía.

3. Ler e comprender textos diversos dun nivel axei-tado ás capacidades e intereses do alumnado co fin deextraer información xeral e específica, e utilizar a lec-tura como fonte de pracer e de enriquecemento per-soal.

4. Escribir textos sinxelos con fins diversos sobredistintos temas utilizando recursos axeitados de cohe-sión e coherencia.

5. Utilizar eficazmente os compoñentes fonéticos,léxicos, estruturais e funcionais básicos da linguaestranxeira en contextos reais de comunicación.

6. Desenvolver a autonomía na aprendizaxe, refle-xionando sobre o propio proceso de adquisición da lin-gua e transferindo á lingua estranxeira coñecementose estratexias de comunicación adquiridas noutras lin-guas.

7. Buscar, seleccionar e presentar información oral-mente e por escrito na lingua estranxeira utilizandotodos os medios ao seu alcance, (bibliotecas, tecnolo-xías da información e a comunicación e as estratexiasde aprendizaxe).

8. Valorar a lingua estranxeira e as linguas en xeral,como instrumento de acceso á información e comoferramenta de aprendizaxe de contidos diversos, comomedio de comunicación e entendemento entre persoasde procedencias, linguas e culturas distintas evitandocalquera tipo de discriminación e de estereotipos lin-güísticos e culturais.

9. Manifestar unha actitude receptiva e de autocon-fianza na propia capacidade de aprender e usar a lin-gua estranxeira.

10. Coñecer os elementos culturais máis relevantesdos países onde se fala a lingua estranxeira, establecerrelación entre aspectos culturais deses países e os pro-pios rexeitando estereotipos negativos.

Contidos.

Primeiro curso.


* Comprensión de mensaxes orais sinxelas e básicaspara realizar actividades de aula.

* Comprensión de textos orais sinxelos gravados ouen diferentes soportes multimedia, conectados cosseus intereses e apoiados con imaxes, sons e xestos.

* Uso de estratexias básicas de comprensión dasmensaxes orais: anticipación do contido xeral do quese escoita con axuda de elementos verbais e non ver-bais e uso dos coñecementos previos sobre a situación.

* Memorización de producións orais breves signifi-cativas (saúdos, rutinas para iniciar ou manter a quen-da de palabra, para manter a atención), propias davida cotiá.

* Produción de mensaxes orais curtas, con estruturalóxica e con pronuncia que non impida a comunica-ción (saúdo, despedida, presentacións, felicitación áspersoas da aula nos seus aniversarios....).

* Participación en conversas breves e sinxelas con-troladas dentro da aula, espontáneas e/ou en simula-cións relacionadas con experiencias e intereses per-soais.

* Uso de respostas axeitadas ás cuestións requiridaspolo profesor/a e os compañeiros/as nas actividades deaula.

* Identificación e desenvolvemento progresivo deestratexias para superar as interrupcións na comuni-cación (como por exemplo a demanda de repetición eaclaración entre outras), facendo uso de elementosverbais e non verbais nas actividades de aula en pare-lla e en grupo.

* Valoración da lingua estranxeira como instrumen-to para comunicarse e para achegarse a persoas dou-tras culturas.

* Valoración positiva das intervencións orais propiase alleas.

* Uso de estratexias de cooperación na interacción eno traballo con outras persoas.

* Comprensión do sentido dun texto e reformulaciónna propia lingua, como actividade de mediación anteinterlocutores que descoñecen a lingua estranxeira.


* Comprensión de instrucións básicas para a resolu-ción de actividades presentadas por escrito.


* Asociación e identificación de grafía, pronuncia,fonema e significado a partir de modelos escritos, deimaxes, con palabras coñecidas e relacionadas contemas próximos ao alumnado, en situacións contextua-lizadas empregando diferentes recursos visuais einformáticos.

* Comprensión xeral e identificación de informa-cións específicas en diferentes tipos de textos sinxelosauténticos e adaptados, en soporte papel e dixital,sobre diversos temas axeitados á súa idade e relacio-nados con contidos doutras materias do currículo.

* Iniciativa para ler con certa autonomía textos axei-tados á idade, intereses e nivel de competencia doalumnado.

* Uso de estratexias básicas de comprensión lectora:identificación do tema dun texto coa axuda de elemen-tos textuais e non textuais, uso dos coñecementos pre-vios sobre o tema, inferencia de significados polo con-texto, por comparación de palabras ou frases similaresnas linguas que xa coñecen.

* Recoñecemento dalgunhas das características econvencións da linguaxe escrita e como se diferenciada linguaxe oral.

* Desenvolvemento da expresión escrita de formaguiada, como por exemplo completando ou modifican-do frases e parágrafos sinxelos.

* Composición de textos curtos sinxelos, coñecidospreviamente en producións orais, con elementos bási-cos de intencións comunicativas a partir de modelos eutilizando cohesión e con diversas estratexias como aplanificación, textualización e revisión do texto.

* Coidado na presentación dos textos escritos ensoporte papel e dixital usando as regras básicas deortografía e de puntuación e recoñecendo a súa impor-tancia na comunicación escrita.

* Valoración positiva dos textos escritos propios e osdo resto das persoas da aula, colaborando na súa pro-dución e exposición e integrándoas na rutina da aula.

* Uso de distintas fontes, en soporte papel, dixital oumultimedia, para obter información e realizar tarefasindividuais ou en grupo.


Bloque 3. Coñecementos da lingua.

Coñecementos lingüísticos.

* Identificación de elementos morfolóxicos básicos ehabituais no uso da lingua como o substantivo, o ver-bo, o adxectivo, o adverbio ou a preposición e conec-tores básicos de adición, enumeración e ordenación.

* Identificación e uso de expresións comúns, de fra-ses feitas sinxelas e de léxico relativo a contextos con-cretos e cotiáns e a contidos doutras materias do currí-culo.

* Identificación de antónimos básicos e de uso habi-tual.

* Uso de estruturas e funcións básicas relacionadascoas situacións cotiás máis predicibles.

* Identificación de fonemas de especial dificultade.

* Recoñecemento e produción de patróns básicos deritmo, entoación e acentuación de palabras e frases.

Reflexión sobre a aprendizaxe.

* Aplicación de estratexias básicas para organizar,adquirir, recordar e utilizar léxico.

* Uso progresivo de recursos para a aprendizaxecomo dicionarios, libros de consulta, bibliotecas e tec-noloxías da información e a comunicación.

* Reflexión guiada sobre o uso e o significado dasformas gramaticais axeitadas a distintas intenciónscomunicativas.

* Iniciación nas estratexias de autoavaliación eautocorrección das producións orais e escritas propias.

* Aceptación do erro como parte do proceso deaprendizaxe e ter unha actitude positiva para supera-lo.

* Organización do traballo persoal como estratexiapara progresar na aprendizaxe.

* Interese por aproveitar as oportunidades de apren-dizaxe creadas no contexto da aula e fóra dela.

* Participación activa e cooperativa en actividades etraballos grupais.

* Confianza e iniciativa para expresarse oralmente ena escrita.

Bloque 4. Aspectos socioculturais e conscienciaintercultural.

* Recoñecemento e valoración da lingua estranxeiracomo instrumento de comunicación na aula, ou conpersoas doutras culturas.

* Identificación dos principais costumes e trazos davida cotiá propios doutros países e culturas onde sefala a lingua estranxeira. Comparación cos patrónsculturais existentes en Galicia, evitando os estereoti-pos.

* Uso de fórmulas de cortesía axeitadas nos inter-cambios sociais.

* Coñecemento dalgúns trazos históricos e xeográfi-cos dos países onde se fala a lingua estranxeira, obten-do a información por diferentes medios, entre eles abiblioteca, a internet e outras tecnoloxías da informa-ción e comunicación.

* Interese e iniciativa na comunicación con falantesou aprendices/zas da lingua estranxeira, utilizandosoporte papel ou medios dixitais.

* Valoración do enriquecemento persoal que supóna relación con persoas pertencentes a outras culturas.



1. Comprender a idea xeral e as informacións espe-cíficas máis relevantes de mensaxes orais emitidascara a cara ou por medios audiovisuais sobre asuntoscotiáns se se fala amodo e con claridade.

A través deste criterio apreciase a capacidade dealumnos e alumnas para comprender o esencial dediálogos emitidos cara a cara ou por medios audiovi-suais, aínda que non se comprendan na súa totalidade.Trátase de avaliar esencialmente se se identifica o sig-nificado de instrucións, comentarios, preguntas e res-postas, diálogos curtos, descricións e narracións bre-ves sobre temas cotiás utilizando as estratexias básicasde comprensión das mensaxes orais.

2. Comunicarse oralmente participando en conver-sas e en simulacións sobre temas coñecidos ou traba-llados previamente, utilizando as estratexias axeitadaspara facilitar a continuidade da comunicación e pro-ducindo un discurso comprensible e axeitado á inten-ción de comunicación.

Este criterio avalía a capacidade de comunicarseoralmente participando en conversas, reais ou simula-das, sobre temas coñecidos. Estas consistirán esen-cialmente en presentar e contestar preguntas, inter-cambiar ideas e información, relatar experienciassobre temas familiares en situacións predicibles utili-zando os recursos lingüísticos e as estratexias que ase-guren a comunicación. As producións poderán terincorreccións léxicas, morfosintácticas ou fonéticasque non dificulten a comunicación.

3. Identificar e interpretar palabras e enunciadossinxelos e contextualizados, en situacións de comuni-cación significativas para o alumnado, coa axuda deelementos textuais e non textuais, sobre temas varia-dos e outros relacionados con outras materias do currí-culo.

A través deste criterio apreciarase a capacidadepara comprender textos diversos: instrucións, corres-pondencia, descricións e narracións breves, mensaxes,cuestionarios, etc. aplicando estratexias básicas delectura como a inferencia de significados polo contex-to ou por elementos visuais ou a comparación coas lin-guas que o alumnado coñece.

Con este criterio tamén se avalía a capacidade de lertextos, en soporte papel ou dixital, de certa extensión,para aprender ou para gozar da lectura, recorrendo aodicionario cando sexa preciso.

4. Redactar de forma guiada textos breves en dife-rentes soportes utilizando as estruturas, as funcións eo léxico axeitados, así como algúns elementos básicosde cohesión, partindo de modelos e respectando asregras elementais de ortografía e puntuación.

Este criterio avalía a capacidade para redactar, aín-da que de forma elemental, notas, descricións, corres-pondencia postal ou electrónica e mensaxes. Os textosconterán palabras de uso habitual, oracións simples e

conectores básicos. Valorarase tamén a presentaciónclara, limpa e ordenada, en soporte papel ou dixital.

5. Na lingua propia, comparar aspectos da vida cotiádos países nos que se fala a lingua estranxeira cos pro-pios, identificando elementos básicos e evitando este-reotipos.

A través deste criterio trátase de avaliar o interesepor coñecer a outra cultura e se as alumnas e alumnosson consciente do enriquecemento persoal que supóna relación con persoas doutras culturas.

6. Reformular na lingua propia o sentido dun texto,oral ou escrito, sobre temas previamente traballadosna aula, para facelo comprensible a interlocutores quedescoñecen a lingua estranxeira estudada.

Trátase de avaliar a capacidade de facer mediaciónentre persoas interlocutoras que non poden entender-se polo descoñecemento da lingua, facendo equivalen-cia dunha lingua a outra ou dando explicacións do sig-nificado do texto.

7. Identificar e utilizar algunhas estratexias utiliza-das para progresar na aprendizaxe.

Este criterio pretende avaliar se o alumnado identi-fica e utiliza as estratexias básicas que favorecen oproceso de aprendizaxe, como a capacidade de ir valo-rando os seus progresos, a reflexión sobre como apren-de un mesmo máis e mellor, a incorporación da acep-tación do erro como parte do proceso de aprendizaxe,a utilización de formas diversas para almacenar,memorizar e revisar o léxico, o uso correcto do dicio-nario para identificar a acepción axeitada ao contexto;o uso de recursos bibliográficos, informáticos e dixi-tais co fin de recoller información, ampliar ou revisaraspectos traballados na aula, etc.

8. Usar de forma guiada as tecnoloxías da informa-ción e a comunicación para buscar información, pro-ducir mensaxes a partir de modelos e para establecerrelacións persoais amosando interese polo seu uso.

Trátase de valorar con este criterio a capacidade doalumnado de utilizar as tecnoloxías da información ecomunicación como ferramenta de comunicación e deaprendizaxe, en actividades habituais de aula e paraestablecer relacións persoais de forma guiada. Ascomunicacións que se establezan versarán sobretemas familiares previamente traballados e realizaran-se a partir de modelos. Tamén se terá en conta a acti-tude cara a lingua estranxeira, os intentos por utiliza-la e se se valora a diversidade lingüística como ele-mento enriquecedor.

Segundo curso.


* Escoita e comprensión de mensaxes orais, de pro-gresiva dificultade, emitidas dentro da aula, relaciona-dos coas actividades habituais.

* Obtención de información xeral e específica detextos orais sobre asuntos cotiáns e predicibles proce-


dentes de diferentes medios audiovisuais e con apoiode elementos verbais e non verbais.

* Uso de estratexias de comprensión das mensaxesorais: uso do contexto verbal e non verbal e dos coñe-cementos previos sobre a situación, así como identifi-cación de palabras clave.

* Produción de mensaxes orais breves e coherentessobre temas de interese persoal e cunha pronuncia quenon dificulte a comunicación.

* Participación en situacións reais ou simulada decomunicación (conversas telefónicas, peticións, auto-presentacións, identificación de obxectos, lugares oupersoas) en todo tipo de interaccións (parellas, grupos,equipos) dentro da aula, con pronuncia e entoaciónaxeitadas para conseguir a comunicación.

* Resposta axeitada a situacións de comunicaciónna aula.

* Desenvolvemento de estratexias de comunicaciónpara superar as interrupcións na comunicación e parainiciar e concluír intercambios comunicativos.

* Valoración positiva das intervencións orais propiase alleas na lingua estranxeira como instrumento paracomunicarse e coñecer outras culturas.



* Asociación de grafía, pronuncia e significado apartir de modelos escritos e expresións orais coñecidase consolidación das asociacións grafía-son das mensa-xes empregadas en situacións funcionais de comuni-cación.

* Comprensión da información xeral e específica endiferentes tipos de textos, en soporte papel e dixital,auténticos e adaptados, sobre asuntos familiares erelacionados con contidos doutras áreas do currículo.

* Iniciativa para ler de xeito autónomo textos de cer-ta extensión.

* Uso de estratexias de comprensión lectora: antici-pación do contido antes e durante a lectura, identifica-ción do tema dun texto coa axuda de elementos tex-tuais e non textuais, emprego dos coñecementos pre-vios sobre un tema, inferencia de significados polocontexto, por elementos visuais, por comparación depalabras ou frases similares nas linguas que coñecen.

* Recoñecemento e iniciación no uso dalgunhas fór-mulas que diferencian a linguaxe formal e informalnas comunicacións escritas.

* Composición de distintos textos coa axuda demodelos, atendendo a elementos básicos de cohesión eutilizando estratexias elementais no proceso de com-posición escrita (planificación, textualización e revi-sión).

* Comunicación persoal con falantes da linguaestranxeira mediante correspondencia postal ou utili-zando medios informáticos: chats, correo electrónico,etc. Utilización das tecnoloxías da información e acomunicación para ler e transmitir información.

* Presentación coidada dos textos escritos, en sopor-te papel e dixital usando as regras básicas de ortogra-fía e puntuación e valorando a súa importancia nascomunicacións escritas e o sentido estético destes.




* Identificación de elementos morfolóxicos no usoda lingua: substantivo, verbo, adxectivo, adverbio,preposición, etc.

* Ampliación de expresións comúns, de frases feitase de léxico apropiado a contextos concretos, cotiáns ea contidos doutras materias do currículo.

* Uso das estruturas e funcións máis habituais.

* Recoñecemento e pronuncia de fonemas de espe-cial dificultade.

* Recoñecemento e produción de patróns básicos deritmo, entoación e acentuación de palabras e frases.


* Ampliación de estratexias para organizar, adquirir,lembrar e utilizar léxico.

* Uso de recursos para a aprendizaxe como diciona-rios, libros de consulta, bibliotecas ou tecnoloxías dainformación e da comunicación.

* Reflexión sobre o uso e o significado das formasgramaticais axeitadas a distintas intencións comunica-tivas.

* Participación en actividades de avaliación com-partida, na avaliación da propia aprendizaxe e uso deestratexias de autocorrección.


* Interese por aproveitar as oportunidades da apren-dizaxe creadas no contexto da aula e fóra dela.

* Participación activa en actividades e traballos gru-pais.



* Recoñecemento e valoración da lingua estranxeiracomo instrumento de comunicación internacional.

* Identificación e respecto cara aos costumes e tra-zos da vida cotiá propios doutros países e culturas


onde se fala a lingua estranxeira respecto a patrónsculturais existentes en Galicia.

* Ampliación de fórmulas de cortesía axeitadas nosintercambios sociais.

* Coñecemento dos acontecementos culturais diver-sos de tipo histórico, aspectos xeográficos ou literarios,obtendo a información por diferentes medios, entreeles a biblioteca, a internet e outras tecnoloxías dainformación e comunicación.

* Interese e iniciativa na realización de intercam-bios comunicativos con falantes ou aprendices/zas dalingua estranxeira, utilizando soporte papel ou mediosdixitais.


* Respecto pola cultura da lingua estranxeira encomparación coa galega, acadando unha conscienciaintercultural que supere os estereotipos.


1. Comprender a idea xeral e informacións específi-cas de mensaxes orais emitidas cara a cara ou proce-dentes de distintos medios audiovisuais, sobre temascoñecidos.

Este criterio avalía a capacidade para comprender aidea xeral e detalles específicos de mensaxes breves econversacionais sobre temas familiares tanto emitidoscara a cara como por distintos medios audiovisuaissempre que sexa nunha pronuncia estándar, utilizandoas estratexias básicas de comprensión das mensaxesorais.

2. Participar con progresiva autonomía en conversase simulacións relativas ás experiencias persoais, planse proxectos, empregando estruturas sinxelas, as expre-sións máis usuais de relación social, e unha pronunciaaxeitada para conseguir a comunicación.

Con este criterio avalíase a capacidade para desen-volverse en situacións interactivas que supoñen a inte-gración da comprensión e da expresión oral. As con-versas daranse en situacións de dous tipos: as habi-tuais de clase (pedir información e aclaración, pedirpermiso, traballar en grupo, etc.) e as creadas poloprofesor (xogos, simulacións, xogos de rol, comunica-cións mediante as novas TIC, etc.). As mensaxes pode-rán ser aínda titubeantes e conter erros morfosintácti-cos e léxico reducido sempre que a mensaxe sexa com-prensible.

3. Comprender a información xeral e a específica dediferentes textos escritos, auténticos e adaptados deextensión variada e axeitados á súa idade, demostran-do a comprensión mediante unha actividade específi-ca.

Mediante este criterio avalíase a capacidade paracomprender textos escritos de carácter interpersoalcomo correspondencia, anuncios, folletos de diversotipo, narracións, artigos de revistas xuvenís, páxinasweb, letras de cancións, etc., aplicando estratexias de

lectura como a inferencia de significados polo contex-to, a aplicación de regras de formación de palabras oudos coñecementos transferidos das linguas que coñeceou vinculados a outras áreas do currículo. Con este cri-terio avalíase tamén a capacidade para ler textos, ensoporte papel ou dixital, dunha certa extensión, reco-rrendo ao dicionario de xeito espontáneo cando resul-te difícil a comprensión global do argumento por des-coñecemento dalgunha palabra clave, e demostrando asúa comprensión mediante tarefas lingüísticas e nonlingüísticas.

4. Redactar de xeito guiado textos diversos en dife-rentes soportes, empregando estruturas, conectoressinxelos e léxico adecuados, coidando os aspectos for-mais e respectando as regras elementais de ortografíae de puntuación para que sexan comprensibles ao lec-tor e presenten unha corrección aceptable para acomunicación.

Por medio deste criterio avalíase a capacidade doalumnado para expresar por escrito, en soporte papelou dixital, de xeito comprensible para o lector, descri-cións sobre acontecementos e actividades cotiás efamiliares, narracións sobre experiencias persoais,plans e proxectos, cartas, postais, formularios ecorreos electrónicos de forma guiada. Valorarasetamén a presentación clara, limpa e ordenada.

5. Utilizar os coñecementos adquiridos sobre o siste-ma lingüístico da lingua estranxeira, en diferentescontextos de comunicación, como instrumento deautoaprendizaxe e de autocorrección das produciónspropias orais e escritas e para comprender as produ-cións alleas.

Este criterio avalía a capacidade do alumnado paraaplicar os seus coñecementos sobre o sistema lingüís-tico e reflexionar sobre a necesidade da corrección for-mal que fai posible a comprensión tanto das súas pro-pias producións como das alleas.

6. Identificar, utilizar algunhas estratexias básicasutilizadas para progresar na aprendizaxe.

Este criterio pretende avaliar se se empregan estra-texias que favorecen o proceso de aprendizaxe como acapacidade de valorar os seus progresos, a reflexiónsobre a propia aprendizaxe, a utilización de formasdiversas para almacenar, memorizar e revisar o léxico;o uso correcto do dicionario para identificar a acep-ción adecuada ao contexto; uso de recursos bibliográ-ficos, informáticos e dixitais co fin de recompilarinformación, ampliar ou revisar aspectos traballadosna aula, participación na avaliación da propia apren-dizaxe, e uso dalgúns mecanismos de autocorrección.

7. Usar de xeito guiado as tecnoloxías da informa-ción e a comunicación para buscar información, pro-ducir textos a partir de modelos e para establecer rela-cións persoais mostrando interese polo seu uso.

Trátase de valorar con este criterio a capacidade deutilizar as tecnoloxías da información e comunicacióncomo ferramentas de comunicación e de aprendizaxede xeito guiado, en actividades habituais de aula e


para establecer relacións persoais. As comunicaciónsque se establezan versarán sobre temas familiares pre-viamente traballados. Tamén se terá en conta se sevalora a diversidade lingüística como elemento enri-quecedor, a súa actitude cara á lingua estranxeira e osseus intentos por empregala.

8. Identificar e poñer exemplos dalgúns aspectossociais, culturais, históricos, xeográficos ou literariospropios de países onde se fala a lingua estranxeira eamosar interese por coñecelos.

A través deste criterio apreciarase o coñecementodos trazos máis importantes e característicos da socie-dade, cultura, historia, xeografía e literatura dos paí-ses onde se fala a lingua estranxeira. Tamén se avalia-rá se alumnos e alumnas amosan respecto cara aosvalores e comportamentos doutros pobos, superandodese xeito algúns estereotipos.

9. Reformular na lingua propia o sentido dun texto,oral ou escrito, sobre temas previamente traballadosna aula, para facelo comprensible a interlocutores quedescoñecen a lingua estranxeira en estudo.


Terceiro curso.


* Comprensión de instrucións en contextos reais esimulados.

* Comprensión global e específica de textos orais deprogresiva complexidade, relacionados con activida-des propias da aula, cos intereses das alumnas e dosalumnos, cos seus sentimentos, desexos e gustos.

* Escoita, identificación e comprensión de informa-ción xeral e específica de mensaxes sinxelas, de pro-gresiva dificultade, cara a cara ou emitidas por mediosaudiovisuais sobre temas concretos e coñecidos, pro-nunciados con lentitude e claridade.

* Uso de estratexias de comprensión das mensaxesorais: uso do contexto verbal e non verbal e dos coñe-cementos previos sobre a situación, identificación depalabras clave e identificación da intención do falan-te.

* Produción oral de descricións, narracións e expli-cacións breves sobre acontecementos, experiencias ecoñecementos diversos.

* Participación en conversas e simulacións sobretemas cotiás e de interese persoal con diversos finscomunicativos.

* Emprego de respostas espontáneas a situacións decomunicación na aula.

* Uso progresivamente autónomo das convenciónsmáis habituais e propias da conversa en actividades decomunicación reais e simuladas.

* Uso progresivamente autónomo no uso de estrate-xias de comunicación para resolver as dificultadesdurante a interacción.



* Comprensión da información xeral e específica detextos auténticos, en soporte papel e dixital, sobretemas cotiás de interese xeral e relacionados con con-tidos doutras áreas do currículo.

* Lectura autónoma de textos relacionados cos seusintereses, para obter información ou goce.

* Uso de distintas fontes, en soporte papel, dixital oumultimedia, para obter información co fin de realizartarefas individuais ou en grupo.

* Uso de diferentes estratexias de lectura como aidentificación do contido dun texto escrito coa axudade elementos textuais e non textuais, uso do contexto,de dicionarios ou aplicación de regras de formación depalabras para inferir significados.

* Produción guiada de textos sinxelos e estrutura-dos, con algúns elementos de cohesión para marcarcon claridade a relación entre ideas e utilizando estra-texias básicas no proceso de composición escrita (pla-nificación, textualización e revisión de borradores)que axuden á reflexión sobre o proceso de escritura.

* Uso progresivamente autónomo do rexistro apro-piado ao lector ao que vai dirixido o texto (formal einformal).

* Comunicación persoal con falantes da linguaestranxeira mediante a correspondencia postal ou uti-lizando medios informáticos: chats, correo electrónico,etc.

* Interese pola presentación coidada dos textosescritos, en soporte papel e dixital, utilizando adecua-damente a ortografía e os signos de puntuación.




* Uso progresivamente autónomo de expresiónscomúns, frases feitas e léxico sobre temas de interesepersoal e xeral, temas cotiás e temas relacionados concontidos doutras áreas do currículo.

* Uso, con progresiva autonomía, de expresiónsfixas, enunciados e léxico sobre temas de interese per-soal.

* Identificación de antónimos, de «falsos amigos» ede palabras con prefixos e sufixos máis habituais.

* Uso de estruturas e funcións asociadas a diferen-tes situacións de comunicación.



* Recoñecemento e produción de diferentes patrónsde ritmo, entoación e acentuación de palabras e frases.


* Aplicación de diferentes estratexias para organi-zar, adquirir, lembrar e utilizar léxico.

* Organización e uso, cada vez máis autónomo, derecursos para a aprendizaxe como dicionarios, librosde consulta, bibliotecas ou tecnoloxías da informacióne da comunicación.

* Análise e reflexión sobre o uso e o significado dediferentes formas gramaticais mediante comparación econtraste coas linguas que coñece.

* Participación na avaliación da propia aprendizaxee uso de estratexias de autocorrección.






* Valoración do uso da lingua estranxeira comomedio para comunicarse con persoas de procedenciasdiversas.

* Identificación dos trazos comúns e das diferenzasmáis significativas que existen entre os costumes,usos, actitudes e valores da sociedade cuxa lingua seestuda respecto a patróns culturais existentes en Gali-cia.

* Uso apropiado desde o punto de vista socio-cultu-ral de fórmulas lingüísticas en situacións concretas decomunicación para expresar matices semánticos comocortesía, acordo, discrepancia, etc.

* Coñecemento dos elementos culturais máis signi-ficativos dos países onde se fala a lingua estranxeira:literatura, arte, música, cine, obtendo a informaciónpor diferentes medios, entre eles a biblioteca, a pren-sa, a Internet e outras tecnoloxías da información e dacomunicación.

* Interese e iniciativa por comunicarse con falantesou aprendices/zas da lingua estranxeira utilizandosoporte papel ou medios dixitais.



1. Comprender a idea principal e algúns detallesrelevantes de textos en mensaxes orais sinxelas sobretemas concretos e coñecidos emitidas con claridade.

Este criterio avalía a capacidade para seguir instru-cións, comprender avisos, diálogos ou exposiciónsbreves sobre temas coñecidos como lecer e tempolibre, preferencias, experiencias persoais, organiza-ción da aula, e aqueles nos que identifiquen a inten-ción do falante ben cara a cara ou emitidos por mediosaudiovisuais cunha pronuncia estándar utilizando asestratexias básicas de comprensión das mensaxesorais.

2. Participar en conversas e simulacións breves,relativas a situacións habituais ou de interese persoale con diversos fins comunicativos, empregando as con-vencións propias da conversa e as estratexias necesa-rias para resolver as dificultades durante a interac-ción.

Con este criterio avalíase a capacidade para desen-volverse en conversas empregando as estratexias ade-cuadas para comprender e facerse comprender co finde expresar gustos, necesidades, sentimentos, dar eprocurar información, dar opinións e relatar experien-cias.

3. Comprender a información xeral e todos os datosrelevantes de textos escritos auténticos, de extensiónvariada recoñecendo feitos e opinións e identificando,no seu caso, a intención comunicativa do autor.

A través deste criterio avalíase a capacidade paracomprender diferentes tipos de textos escritos (narra-tivos, descritivos, argumentativos) que traten temas deinterese xeral ou relacionados con outras áreas docurrículo, aplicando as estratexias de lectura coñeci-das e outras novas como a identificación do tema pormedio de elementos textuais e paratextuais

4. Redactar de forma guiada textos diversos, coidan-do o léxico, as estruturas, e algúns elementos de cohe-sión e coherencia para marcar a relación entre ideas efacelos comprensibles ao lector.

Este criterio pretende avaliar a capacidade paracomunicarse por escrito iniciándose na elaboración erevisión de borradores e na elección do rexistro ade-cuado. Os textos presentarán unha sintaxe simple efacilmente comprensible, léxico limitado pero axeita-do ao contexto, e a ortografía e a puntuación correctas.

5. Empregar de xeito consciente en contextos decomunicación variados os coñecementos adquiridossobre o sistema lingüístico da lingua estranxeira comoinstrumento de autocorrección e de autoavaliación dasproducións propias orais e escritas e para comprenderas producións alleas.

A través deste criterio apreciarase a capacidadepara aplicar de xeito cada vez máis autónomo os seuscoñecementos sobre o sistema lingüístico e reflexionarsobre a necesidade da corrección formal que fai posi-


ble a comprensión tanto das súas propias produciónscomo das alleas.

6. Identificar e utilizar diferentes estratexias empre-gadas para progresar na aprendizaxe.

Este criterio pretende avaliar se se utilizan as estra-texias que favorecen o proceso de aprendizaxe comovaloración dos seus progresos e a reflexión sobre apropia aprendizaxe; a utilización de estratexias diver-sas para almacenar, memorizar e revisar o léxico; o usocada vez máis autónomo de dicionarios, recursosbibliográficos, informáticos e dixitais; a análise e areflexión sobre o uso e o significado de diferentes for-mas gramaticais mediante comparación e contrastecoas linguas que coñece, a utilización consciente dasoportunidades de aprendizaxe na aula e fóra dela e ouso de mecanismos de autocorrección.

7. Usar as tecnoloxías da información e a comunica-ción de xeito progresivamente autónomo para buscarinformación, producir textos a partir de modelos,enviar e recibir mensaxes de correo electrónico e paraestablecer relacións persoais orais e escritas, amosan-do interese polo seu uso.

Trátase de valorar con este criterio a capacidade deutilizar as tecnoloxías de información e comunicacióncomo ferramenta de comunicación e de aprendizaxeen actividades habituais de aula e para establecerrelacións persoais tanto orais como escritas. As comu-nicacións que se establezan versarán sobre temasfamiliares previamente traballados. Tamén se terá enconta se se valora a diversidade lingüística como ele-mento enriquecedor, a súa actitude cara á linguaestranxeira e os seus intentos por empregala.

8. Identificar os aspectos culturais máis relevantesdos países onde se fala a lingua estranxeira, sinalar ascaracterísticas máis significativas dos costumes, nor-mas, actitudes e valores da sociedade da que se estu-da a lingua e amosar unha valoración positiva depatróns culturais distintos aos propios.

A través deste criterio apreciarase se os alumnos ealumnas son quen de identificar nos textos orais eescritos algúns trazos significativos e característicosda cultura xeral dos países onde se fala a linguaestranxeira, se poden describilos de xeito claro esinxelo e amosan respecto cara aos valores e compor-tamentos doutros pobos, superando así algúns estereo-tipos.



Cuarto curso.


* Escoita, identificación e comprensión do significa-do xeral e específico de conversas interpersoais sinxe-las sobre temas coñecidos presentados de forma clarae organizada co fin de contestar no momento a pregun-tas ou cuestións sobre temas coñecidos.

* Escoita, identificación e comprensión xeral e dosdatos máis relevantes de programas emitidos pormedios de comunicación audiovisuais nunha linguaxeclara e sinxela.

* Uso de estratexias de comprensión das mensaxesorais: uso do contexto verbal e non verbal e dos coñe-cementos previos sobre a situación, identificación depalabras clave e identificación da actitude e intencióndo falante.

* Produción oral de descricións, narracións e expli-cacións sobre experiencias, acontecementos e conti-dos diversos.

* Participación activa en conversas e simulaciónssobre temas cotiáns e de interese persoal con diversosfins comunicativos.

* Uso de estratexias de cooperación na interacción eno traballo con outras persoas, colaborando, verifican-do a comprensión e cooperando activamente na reali-zación das tarefas de comunicación.

* Emprego de respostas espontáneas e precisas asituacións de comunicación na aula.

* Uso de convencións propias da conversa en activi-dades de comunicación reais e simuladas.

* Uso autónomo de estratexias de comunicaciónpara iniciar, manter e terminar a interacción.

* Valoración das linguas como medio para comuni-carse e relacionarse con compañeiras e compañeirosdoutros países, como recurso de acceso á informacióne como instrumento de enriquecemento persoal aocoñecer culturas e maneiras de vivir diferentes.



* Identificación da intención do emisor da mensaxe.

* Comprensión de instrucións e indicacións sinxelase de comentarios básicos aos seus traballos escritos.

* Obtención de información xeral de textos oraisauténticos, gravados e en soporte multimedia que con-teñan vocabulario relativo a lugares, persoas, obxec-tos, acontecementos e accións ligados a temas de con-versa habituais na idade das alumnas e alumnos.

* Comprensión xeral e específica de diversos tiposde texto, en soporte papel e dixital, de interese xeralou referidos a contidos doutras materias do currículo.


* Lectura autónoma de textos máis extensos relacio-nados co seus intereses.

* Uso de distintas fontes, en soporte papel, dixital oumultimedia, para obter información co fin de realizartarefas específicas.

* Consolidación de estratexias de lectura xa utiliza-das como a identificación do tema dun texto escrito coapoio contextual que este conteña.

* Composición de textos diversos, con léxico axeita-do ao tema e ao contexto, cos elementos necesarios decohesión para marcar con claridade a relación entre asideas e utilizando con autonomía estratexias básicasno proceso de composición escrita como a planifica-ción, textualización e revisión do texto.

* Uso con certa autonomía do rexistro axeitado aolector ao que vai dirixido o texto (formal e informal).

* Comunicación persoal con falantes da linguaestranxeira a través de correspondencia postal ou uti-lizando medios informáticos.

* Presentación coidada dos textos escritos, en sopor-te papel e dixital utilizando correctamente a ortografíae os signos de puntuación.




* Uso de expresións comúns, frases feitas e léxicosobre temas de interese persoal e xeral, temas cotiánse temas relacionados con contidos doutras materias docurrículo.

* Recoñecemento de antónimos, sinónimos e «falsosamigos» e formación de palabras a partir de prefixos esufixos.

* Consolidación e uso de estruturas e funcións aso-ciadas a diferentes situacións de comunicación.


* Recoñecemento e produción autónoma de diferen-tes patróns de ritmo, entoación e acentuación de pala-bras e frases.


* Aplicación de estratexias para organizar, adquirir,lembrar e utilizar o léxico.

* Organización e uso, cada vez máis autónomo, derecursos para a aprendizaxe como dicionarios, librosde consulta, bibliotecas ou recursos dixitais e informá-ticos.

* Análise e reflexión sobre o uso e o significado dediferentes formas gramaticais mediante comparación econtraste coas linguas que coñece.







* Valoración da importancia da lingua estranxeira entodos os eidos das relacións internacionais.

* Identificación das características máis significati-vas dos costumes, normas, actitudes e valores dasociedade cuxa lingua se estuda e respecto a patrónsculturais distintos aos existentes en Galicia.

* Coñecemento dos elementos culturais máis rele-vantes dos países onde se fala a lingua estranxeiraobtendo a información por diferentes medios, entreeles a biblioteca, a prensa, a internet e outras tecnolo-xías da información e comunicación.

* Interese e iniciativa por comunicarse con falantesou aprendices/zas da lingua estranxeira utilizandosoporte papel ou medios dixitais.

* Uso apropiado, desde o punto de vista sociocultu-ral, de fórmulas lingüísticas en situacións concretas decomunicación para expresar matices semánticos,como cortesía, acordo, discrepancia...



1. Comprender a idea principal e os detalles máisrelevantes de mensaxes orais emitidas en situaciónsde comunicación interpersoal ou polos medios audio-visuais, sobre temas que non exixan coñecementosespecializados.

Con este criterio avalíase a capacidade de alumnose alumnas para comprender mensaxes emitidas ensituación de comunicación cara a cara e que xiren entorno a necesidades materiais e relacións sociais, sen-sacións físicas e sentimentos ou opinións.

2. Participar en conversas e simulacións utilizandoestratexias axeitadas para iniciar, manter e terminar acomunicación, producindo un discurso comprensiblee adaptado ás características da situación e á inten-ción comunicativa.

Con este criterio valórase a capacidade para desen-volverse en conversas con intencións comunicativasdiversas (establecer relacións, expoñer, narrar e argu-mentar, describir e dar instrucións), utilizando asestratexias e os recursos que aseguren a comunicación


cos interlocutores habituais na aula ou falantes nati-vos.

3. Comprender a información xeral e específica dediversos textos escritos auténticos e adaptados e deextensión variada, identificando datos, opinións, argu-mentos, informacións implícitas e intención comuni-cativa do autor.

A través deste criterio apreciarase a capacidade doalumnado para comprender os textos máis usuais e úti-les da comunicación escrita, ou textos literarios e dedivulgación que traten temas relacionados coa culturae a sociedade dos países onde se fala a linguaestranxeira estudada, aplicando as estratexias adquiri-das e progresando noutras novas como a realización deinferencias directas.

Con este criterio tamén se avalía a capacidade paraler de forma autónoma textos de maior extensión co finde consultar ou buscar información sobre contidosdiversos, para aprender, ou por pracer ou curiosidade,facendo uso correcto de dicionarios e doutras fontes deinformación en soporte papel ou dixital.

4. Redactar con certa autonomía textos diversoscunha estrutura lóxica, utilizando as convenciónsbásicas propias de cada xénero, o léxico apropiado aocontexto e os elementos necesarios de cohesión ecoherencia, de maneira que sexan facilmente com-prensibles para o lector.

Trátase de apreciar a capacidade para comunicarsepor escrito de forma ordenada, iniciándose na produ-ción de textos libres (avisos, correspondencia, instru-cións, descricións, relatos de experiencias, noticias...)cunha estrutura adecuada, lóxica e prestando especialatención á planificación do proceso de escritura.

En todos os escritos, en papel ou soporte dixital, ava-liarase a progresiva utilización das convencións bási-cas de cada xénero e a presentación clara, limpa eordenada.

5. Utilizar de forma consciente os coñecementosadquiridos sobre o sistema lingüístico da linguaestranxeira en diferentes contextos de comunicación,como instrumento de autocorrección e de autoavalia-ción das producións propias orais e escritas e paracomprender as producións alleas.

Este criterio avalía a capacidade para aplicar os seuscoñecementos sobre o sistema lingüístico e reflexionarsobre a necesidade da corrección formal que fai posi-ble a comprensión tanto das súas propias produciónscomo das alleas.

6. Identificar, utilizar e explicar estratexias utiliza-das, poñer exemplos doutras posibles e decidir sobreas máis axeitadas ao obxectivo da aprendizaxe.

Este criterio pretende avaliar se as alumnas e osalumnos utilizan as estratexias que favorecen o proce-so de aprendizaxe, como a aplicación autónoma de for-mas diversas para almacenar, memorizar e revisar oléxico; o uso cada vez máis autónomo de dicionarios,recursos bibliográficos, informáticos e dixitais; a aná-

lise e a reflexión sobre o uso e o significado de dife-rentes formas gramaticais mediante comparación econtraste coas linguas que coñece, a utilización cons-ciente das oportunidades de aprendizaxe na aula e fóradela, a participación na avaliación da propia aprendi-zaxe ou o uso de mecanismos de autocorrección.

7. Usar as tecnoloxías da información e a comunica-ción con certa autonomía para buscar información,producir textos a partir de modelos, enviar e recibirmensaxes de correo electrónico e para establecer rela-cións persoais orais e escritas, mostrando interese poloseu uso.

Trátase de valorar con este criterio a capacidade deutilizar as tecnoloxías da información e a comunica-ción como ferramenta de comunicación e de aprendi-zaxe en actividades habituais de aula e para estable-cer relacións persoais tanto orais como escritas.

8. Identificar e describir os aspectos culturais máisrelevantes dos países onde se fala a lingua estranxeirae establecer algunhas relacións entre as característi-cas máis significativas dos costumes, usos, actitudes evalores da sociedade falante da linguaen estudo e apropia, e amosar respecto cara a elas.

Este criterio pretende comprobar se coñecen algun-has mostras significativas da cultura dos países ondese fala a lingua estranxeira, se establecen semellanzase diferenzas e se valoran e respectan patróns culturaisdistintos aos propios.



Segunda lingua estranxeira.

Introdución.

A Unión europea defínese a si mesma como unhacomunidade multilingüe. O concepto de multilingüis-mo fai referencia tanto á capacidade dunha persoapara utilizar varios idiomas como á coexistencia dediferentes comunidades lingüísticas nunha zona xeo-gráfica determinada. Na nosa comunidade, o estudo devarias linguas estranxeiras en contexto escolar tenunha finalidade que supera o simple multilingüismo.Adoptando o enfoque plurilingüe promovido polo Mar-co Común Europeo de Referencia, a presenza devarias linguas estranxeiras no currículo da educaciónsecundaria obrigatoria pon énfase no feito de que oindividuo, conforme se amplía a súa experiencia lin-güística e o contacto coas linguas doutros pobos, nongarda linguas e culturas en compartimentos mentaisestancos, senón que desenvolve unha competenciacomunicativa denominada plurilingüe porque a con-forman todos os seus coñecementos e experiencias lin-


güísticas e porque nela as linguas aprendidas se rela-cionan entre si e interactúan.

O Consello de Europa no seu documento Marco deReferencia Europeo das Linguas considera a aprendi-zaxe das linguas estranxeiras como unha prioridadepara os cidadáns e cidadás de Europa xa que favore-cerá a construción dunha Europa pluricultural e pluri-lingüe promovendo o coñecemento das distintas lin-guas e culturas e así aumentar o respecto por estas e ainteracción entre a cidadanía europea. Neste mesmodocumento especifícanse as distintas etapas de apren-dizaxe dunha lingua para acadar a competencia lin-güística necesaria para levar a cabo tarefas comunica-tivas en distintas situacións, tanto oralmente como naescrita así como a adquisición de distintas estratexiaspara que a comunicación teña efecto e para mellorar apropia aprendizaxe das linguas.

Mediante o estudo de linguas estranxeiras, o alum-nado debe adquirir competencia comunicativa nesaslinguas e desenvolver unha certa tolerancia e compe-tencia sociocultural que lle permita actuar con propie-dade nun contexto sociocultural propio da outra cultu-ra. Todo isto ha facilitar a mobilidade plena das per-soas e o intercambio democrático de ideas.

Deste modo preténdese dar á aprendizaxe de linguasestranxeiras a súa dimensión de contribución á cons-trución da identidade persoal libre e responsable donoso alumnado. Esta debe caracterizar, por outra par-te, ao cidadán europeo, aberto a todas as linguas e cul-turas, aberto aos demais, e capaz de integrar as infor-macións que lle chegan a través da variedade de lin-guas e culturas coas que entra en contacto.

Ao iniciar esta etapa de educación secundaria obri-gatoria, o alumnado entrará posiblemente en contactopor primeira vez cunha segunda lingua estranxeira.Trátase pois nos primeiros cursos de familiarizalo conela para a súa utilización en situacións de comunica-ción sinxelas e, progresivamente, lograr un dominiocomunicativo suficiente para desenvolverse en situa-cións sinxelas e habituais da vida cotiá, e tamén nou-tras conectadas coas súas motivacións e intereses.

Os contidos e criterios de avaliación deste currículoestán distribuídos por cursos, cunha gradación denivel de logro que segue as recomendacións do MarcoComún Europeo de Referencia. Esta especificación decontidos para cada curso debe ser interpretada comoun continuo de partes unidas entre si no que se iránconstruíndo progresivamente as aprendizaxes das dis-tintas habilidades comunicativas.

En cada curso, os contidos están estruturados encatro bloques entendidos, non obstante, como un todoinseparable na práctica da competencia comunicativa:os bloques 1 e 2 refírense ás habilidades, tamén deno-minadas actividades lingüísticas, e ás estratexias queas poñen en funcionamento. Entre estas atópase a ini-ciación á actividade de mediación informal, comomedio de entendemento intercultural. O bloque 3 esta-blece os coñecementos da lingua e as estratexias deaprendizaxe necesarias para realizar as actividades

lingüísticas ou destrezas e, finalmente, o bloque 4 refí-rese aos aspectos relacionados cos costumes, formasde relación social, usos, actitudes, valores, crenzas eparticularidades dos países nos que se fala a linguaestranxeira. Cómpre sinalar o valor esencial deste blo-que para promover a tolerancia e a aceptación de for-mas de vida diferentes cunha perspectiva pluricultu-ral.

A contribución desta a materia á adquisición dascompetencias básicas realízase nos mesmos termosque a da primeira lingua estranxeira.

Obxectivos.

O ensino da segunda lingua estranxeira nesta etapaterá como obxectivo o desenvolvemento das seguintescapacidades:

1. Comprender mensaxes orais claras e sinxelas,relativas ás situacións de comunicación máis habi-tuais ou que conteñan información básica sobre o con-torno próximo familiar e social e producidas por falan-tes ou por medios de reprodución e de comunicación.

2. Utilizar oralmente a lingua estranxeira co fin desatisfacer necesidades básicas de comunicación tantoen interaccións reais e propias da aula, como en inte-raccións simuladas que reproduzan situacións reaiscotiás e interaccións sociais básicas, producindo tex-tos comprensibles e amosando interese por compren-der e facerse comprender.

3. Comprender mensaxes escritas relativas a situa-cións habituais de comunicación expresadas en dife-rentes tipos de texto, identificando cunha finalidadecomunicativa concreta as informacións globais e espe-cíficas que transmiten os textos.

4. Escribir textos sinxelos con cohesión e coherenciae que respecten as regras do código escrito.

5. Ler de forma comprensiva e cada vez cun maiorgrao de autonomía textos adecuados ás capacidades eintereses co fin de obter informacións requiridas pre-viamente.

6. Reflexionar sobre o funcionamento do sistema lin-güístico na comunicación e valoralo como elementoque facilita a aprendizaxe e mellora as producións pro-pias.

7. Comparar distintos aspectos socioculturais carac-terísticos dos países nos que se fala a lingua estranxei-ra cos propios, identificando trazos básicos e evitandoos estereotipos, e incidindo nos trazos característicosda cultura galega para cumprir, se é o caso, o papel deintermediario lingüístico e cultural, abordando coneficacia a resolución de malentendidos interculturais.

8. Usar estratexias de aprendizaxe xa aprendidasnoutras linguas e desenvolver e ampliar outrasmediante a comparación e contraste entre as diferen-tes linguas do currículo, aplicando a experiencia pre-via nesas linguas á aprendizaxe da segunda linguaestranxeira.


Contidos.

Primeiro curso.

Bloque 1. Escoitar e falar.

* Comprensión de mensaxes orais sinxelas e básicaspara realizar actividades da aula.

* Comprensión de textos orais sinxelos gravados ouen diferentes soportes multimedia, conectados cosseus intereses e apoiados con imaxes, sons e xestos.

* Achegamento a aspectos elementais fonéticos, doritmo, acentuación e entoación da nova lingua.

* Participación con actitude de colaboración ensituacións de comunicación sinxelas e básicas, reaisou simuladas, seguindo modelos e empregando res-postas verbais ou non verbais.

* Memorización de producións orais breves signifi-cativas (saúdos, rutinas para iniciar ou manter a quen-da de palabra, fórmulas orais breves para manter aatención...).

* Interese por empregar a lingua estranxeira ensituacións variadas de comunicación (saúdo, despedi-da, presentacións, felicitación ás persoas da aula nosseus aniversarios, expresións básicas de estados deánimo...).

* Utilización das estratexias básicas que favorecen acomprensión e expresión oral: uso do contexto visual enon verbal e dos coñecementos previos sobre o temaou a situación de comunicación transferidos desde aslinguas que coñece á lingua estranxeira.

* Valoración da lingua estranxeira como instrumen-to para comunicarse e para achegarse a persoas dou-tras culturas.

* Valoración positiva das intervencións orais propiase alleas.

* Recoñecemento e aprendizaxe de formas básicasde relación social en lingua estranxeira.


* Asociación e identificación de grafía, pronuncia,fonema e significado a partir de modelos escritos, deimaxes, con palabras coñecidas e relacionadas contemas próximos ao alumnado, en situacións contextua-lizadas empregando diferentes recursos visuais einformáticos.

* Lectura e comprensión de diferentes mensaxes,(tiras de banda deseñada, karaoke, menús, instruciónsdun xogo, mensaxes de correo electrónico, xogos depistas, anuncios publicitarios) e adaptadas á súa com-petencia lingüística, en soporte papel e dixital, parautilizar información global e específica no desenvolve-mento dunha tarefa ou polo placer da lectura.

* Escritura de palabras e enunciados moi sinxelos ecoñecidos previamente en producións orais utilizandodistintos medios (xogos visuais e informáticos nos queo alumnado teña que formar palabras e asocialas conimaxes, modelos, textos para completar) coa intención

de compartir información ou cunha intención lúdicae/ou funcional.

* Uso de programas informáticos educativos para ler,escribir e presentar mensaxes sinxelas.

* Interese polo coidado na presentación dos textosescritos.

* Valoración positiva dos textos escritos propios e osdo resto das persoas da aula, colaborando na súa pro-dución e exposición e integrando estas na rutina dia-ria (carteis, calendario, cartafol colectivo).


Bloque 3. Coñecementos da lingua

Coñecementos lingüísticos

* Identificación de elementos morfolóxicos básicos ehabituais no uso da lingua como o substantivo, verbo,adxectivo, adverbio, preposición, e conectores básicosde adición -e, ou, tamén...

* Identificación e uso de expresións comúns, de fra-ses feitas sinxelas relativas ao saúdo, á despedida, áspresentacións, aos parabens de aniversario, e de léxi-co relativo a contextos concretos e cotiáns de priorida-de inmediata (información persoal básica, material einstrucións de aula, materias escolares, actividades delecer, trazos básicos físicos e de personalidade).


* Uso de estruturas lingüísticas e funcións comuni-cativas básicas relacionadas con situacións cotiás.

* Identificación de sons e grafías de fonemas e pro-dución de trazos fonéticos que distinguen fonemas(nasalización, sonorización...).

* Recoñecemento e produción comprensible depatróns moi básicos de ritmo, entoación e acentuaciónde palabras e frases.

* Soletreo do nome, enderezo, nacionalidade eoutros datos persoais.


* Aplicación de estratexias básicas para organizar,adquirir, recordar e utilizar léxico.

* Uso guiado de estratexias que permiten a adquisi-ción de novos coñecementos e a súa integración napropia competencia: observación, repetición, memori-zación utilizando estratexias de agrupación léxica,imaxes e representacións visuais de sons.

* Uso de estratexias para producir lingua adecuada-mente: repetición por imitación e recoñecemento e usode modelos da lingua estranxeira.

* Reflexión guiada sobre o uso e o significado dasformas gramaticais axeitadas a distintas intenciónscomunicativas.


* Uso de estratexias de autoavaliación e autocorrec-ción das producións orais e escritas propias.

* Aceptación do erro como parte do proceso deaprendizaxe e actitude positiva para superalo.






* Recoñecemento e valoración da lingua estranxeiracomo instrumento de comunicación na aula, ou conpersoas doutras culturas.

* Identificación dos principais costumes e trazos davida cotiá propios doutros países e culturas onde sefala a lingua estranxeira.

* Comparación de aspectos da vida cotiá dos paísesnos que se fala a lingua estranxeira cos propios, evi-tando os estereotipos.

* Uso de fórmulas de cortesía axeitadas nos inter-cambios sociais.

* Coñecemento de trazos moi básicos dos países daunión europea e identificación das linguas que sefalan neles.


* Toma de conciencia da diversidade lingüística ecultural europea e aceptación da propia pertenza aesta, evitando actitudes etnocéntricas.


1. Comprender as informacións específicas máisrelevantes de mensaxes orais sinxelas e básicas emiti-das cara a cara, gravadas ou en soporte multimedia,sobre situacións habituais de comunicación, se se falamoi a modo e con moita claridade.

A través deste criterio trátase de avaliar se se é quende seguir instrucións ou indicacións, de identificarpersoas, obxectos e lugares descritos cun vocabulariobásico. Igualmente, preténdese avaliar que o alumna-do recoñece as funcións básicas dunha situación decomunicación (saudar, expresar a opinión, o acor-do/desacordo; agradecer, invitar, chamar a atención,pedir colaboración, preguntar e dar un prezo...) e oestado de animo dos falantes. Valorarase especialmen-te a utilización de estratexias básicas de comprensióndas mensaxes orais.

2. Comunicarse oralmente (en parella, en pequenogrupo, en gran grupo) coa facilidade suficiente parasatisfacer as necesidades de comunicación básicas de

interacción na aula e participar en simulacións brevese sinxelas sobre temas coñecidos ou traballados pre-viamente.

Este criterio avalía a capacidade de comunicarseoralmente participando en conversas, reais ou simula-das, tanto nas relacións de aula como sobre temascoñecidos (o lecer, a vivenda, o tempo meteorolóxico,os alimentos, os gustos...). Estas consistirán esencial-mente en facer e contestar preguntas, intercambiarideas e información e describir persoas, obxectos, acti-vidades diarias e lugares utilizando os recursos lin-güísticos e os modelos de interacción adquiridos e asestratexias de cooperación que aseguren a comunica-ción (preguntar, soletrear....), amosando interese polacomunicación cos demais.

As producións poderán ter incorreccións léxicas,morfosintácticas ou fonéticas que non dificulten acomunicación.

3. Identificar e interpretar palabras e enunciadossinxelos pero contextualizados en situacións de comu-nicación significativas para o alumnado como mensa-xes multimedia, historias curtas, tarxetas de felicita-ción, anuncios e carteis, aprendidos con anterioridadena súa forma oral ou xa traballados nas outras linguasdo currículo.

Trátase de valorar a capacidade do alumnado derelacionar a forma escrita coa forma oral, recorrendoás diversas linguaxes que acompañarán as palabras eenunciados (imaxes, xestos, sons, disposición dos tex-tos). A identificación destas noutros contextos e a rela-ción coas aprendizaxes previas noutras linguas seráclave para a valoración positiva da aprendizaxe.

4. Producir mensaxes significativas sinxelas de xei-to guiado en papel ou en formato dixital cunha finali-dade comunicativa e con axuda de modelos que pre-viamente foran aprendidos oralmente.

Avaliarase a capacidade de escribir enunciadossinxelos a partir dun modelo, substituíndo unha pala-bra ou expresión por outra para unha funcionalidadeou tarefa determinada (felicitar, informar, saudar,escribir un cartel...) tanto de forma manuscrita comoen formato dixital.

5. Na propia lingua, comparar aspectos da vida cotiádos países nos que se fala a lingua estranxeira cos pro-pios, identificando trazos moi básicos e evitando osestereotipos.

Trátase de avaliar o interese por coñecer a outra cul-tura e a consciencia do enriquecemento persoal quesupón a relación con persoas pertencentes a outrasculturas. Valorarase especialmente a conciencia dadiversidade lingüística e cultural europea, a acepta-ción da propia pertenza a esta, evitando actitudesetnocéntricas. Dada a dificultade lingüística de expre-sarse na lingua estranxeira, proporanse actividades deavaliación na lingua propia posto que non é a compe-tencia lingüística a que este criterio pretende avaliar.

Segundo curso.



* Comprensión de mensaxes orais de progresivacomplexidade articuladas con claridade e pausada-mente, para realizar actividades da aula.

* Comprensión de textos orais de dificultade crecen-te-diálogos, anuncios, información meteorolóxica,localización dunha persoa, obxecto ou lugar- conecta-dos cos seus intereses en soporte audiovisual e multi-media, para extraer información global e algunhaespecífica.

* Identificación e dominio progresivo de aspectosfonéticos, do ritmo, acentuación e entoación da linguaestranxeira como aspectos fundamentais para a com-prensión e a produción oral.

* Participación en situacións reais ou simuladas decomunicación (conversas telefónicas, peticións, auto-presentación e presentación doutras persoas, compra-venda, identificación e localización de persoas, obxec-tos e lugares) dando respostas verbais e non verbaisque supoñan unha elección entre un repertorio cadavez máis amplo de posibilidades, en contextos progre-sivamente menos dirixidos.

* Utilización das convencións propias do procesocomunicativo: prestar atención á persoa que fala,quendas de palabra, contacto visual, actitude positivae adecuación da resposta á intervención das outraspersoas.

* Utilización das estratexias básicas para apoiar acomprensión e expresión oral: uso do contexto visual enon-verbal e dos coñecementos previos sobre o temaou a situación transferidos desde as linguas que coñe-ce á lingua estranxeira e solicitando repeticións paraasegurar a comprensión.

* Valoración positiva das intervencións orais propiase alleas na lingua estranxeira como instrumento paracomunicarse e coñecer outras culturas.


* Asociación de grafía, pronunciación e significadoa partir de modelos escritos e expresións orais coñeci-das e consolidación das asociacións grafía-son dasmensaxes empregadas en situacións funcionais decomunicación.

* Lectura e comprensión de diferentes mensaxessignificativas (entrevistas de personaxes de interese,bitácoras, instrucións dun novo xogo, mensaxes decorreo, narración dun suceso, historias curtas...) ensoporte papel e dixital, adaptadas á competencia lin-güística do alumnado, para utilizar información globale específica, no desenvolvemento dunha tarefa ou pro-xecto ou para gozar da lectura.

* Comprensión xeral e identificación de informa-cións específicas, solicitadas previamente, en diferen-tes tipos de textos sinxelos auténticos e adaptados, ensoporte papel e dixital, sobre diversos temas axeitadosá súa idade, que vehiculen aspectos socioculturais dospaíses onde se fala a lingua estranxeira.

* Uso guiado de estratexias de lectura (utilizacióndas imaxes, títulos e outras informacións visuais, e doscoñecementos previos sobre o tema ou a situación decomunicación transferidos desde as linguas que coñe-ce o alumnado), identificando a información máisimportante e deducindo o significado de palabras eexpresións non coñecidas.

* Lectura expresiva e escritura de textos propios desituacións cotiás próximas como invitacións, felicita-cións, notas, avisos, billetes de transporte, entradas,etiquetas, xogos.

* Composición de textos sinxelos a partir de mode-los, empregando expresións e enunciados moi coñeci-dos oralmente, para transmitir información, ou conintencións comunicativas propias da vida diaria.

* Utilización das tecnoloxías da información e acomunicación para ler e transmitir información (webs,programas multimedia, correo electrónico).

* Interese polo coidado e a presentación dos textosescritos valorando o sentido estético dos mesmos.

* Interese por cooperar na utilización da linguaestranxeira na súa forma escrita na aula, por expoñelacomo recordatorio visual e para a aprendizaxe denovas palabras e expresións (carteis para identificar osobxectos e espazos da aula, calendario, normas dexogos...).

* Iniciación ao coñecemento e uso das estratexiasbásicas para producir textos (elección da persoa desti-nataria, finalidade, planificación, redacción do borra-dor, revisión do texto e versión final) a partir de mode-los moi estruturados e con axuda.



* Identificación de elementos morfolóxicos básicos ehabituais no uso da lingua como o substantivo, verbo,adxectivo, adverbio, preposición, e conectores básicosde adición - e, ou, tamén...-, enumeración e clasifica-ción -en primeiro lugar, a continuación, logo, final-mente.

* Identificación e uso de expresións comúns, de fra-ses feitas sinxelas relativas ao tempo meteorolóxico,gustos, localización espacio-temporal, lugares e deléxico relativo a contextos concretos e cotiáns de prio-ridade inmediata (comida e bebida, actividades cotiáse de lecer, o corpo e o estado físico...).


* Recoñecemento e pronuncia intelixible de fone-mas básicos.

* Recoñecemento e produción comprensible depatróns básicos de ritmo, entoación e acentuación depalabras e frases.



* Ampliación de estratexias para organizar, adquirir,lembrar e utilizar léxico.

* Uso de estratexias que permiten a adquisición denovos coñecementos e a súa integración na propiacompetencia: memorización, identificación de necesi-dades, inferencia.


* Uso de recursos para a aprendizaxe como diciona-rios, libros de consulta, bibliotecas ou tecnoloxías dainformación e da comunicación.

* Reflexión sobre o uso e o significado das formasgramaticais axeitadas a distintas intencións comunica-tivas.

* Participación en actividades de avaliación com-partida, na avaliación da propia aprendizaxe e uso deestratexias de autocorrección.


* Interese por aproveitar as oportunidades da apren-dizaxe creadas no contexto da aula e fóra dela.




* Recoñecemento e valoración da lingua estranxeiracomo instrumento de comunicación internacional.

* Identificación e respecto cara aos costumes e tra-zos da vida cotiá propios doutros países e culturasonde se fala a lingua estranxeira respecto a patrónsculturais existentes en Galicia.

* Iniciación á competencia intercultural mediante aidentificación de aspectos socioculturais básicos dospaíses nos que se fala a lingua estranxeira coas cultu-ras do alumnado, se é o caso, analizándoos comparati-vamente, evitando os estereotipos e incidindo nos tra-zos característicos da cultura galega.


* Respecto pola cultura da lingua estranxeira encomparación coa galega, acadando unha conscienciaintercultural que supere os estereotipos.



1. Comprender a idea xeral e informacións específi-cas de mensaxes orais emitidas cara a cara ou proce-dentes de distintos medios audiovisuais, sobre temascoñecidos e articulados con claridade e pausadamente.

Este criterio avalía a capacidade para comprender aidea xeral e detalles específicos de mensaxes breves econversacionais, ben adaptadas, e ben auténticas esinxelas, sobre temas familiares -descrición de per-soas, obxectos, lugares e accións, concreción de citas,expresión de estados de saúde...- tanto emitidos cara acara como por distintos medios audiovisuais. Valorara-se especialmente a utilización de estratexias básicasde comprensión das mensaxes orais.

2. Participar con progresiva autonomía en conversa-sespontáneas relativas ás necesidades na aula, e ensimulacións nas que se narre ou describa experienciaspersoais, plans e proxectos, empregando estruturasmoi sinxelas, as expresións máis usuais de relaciónsocial nos rexistros familiar e neutro, o vocabulariobásico dos temas e ámbitos estudados e unha pronun-cia comprensible que non impida a comunicación.

Con este criterio avalíase a capacidade para desen-volverse en situacións interactivas habituais de clase(pedir información e aclaración, pedir permiso, traba-llar en grupo, etc.) e as creadas polo profesor (xogos,simulacións, xogos de rol, comunicacións mediante asnovas TIC, etc.). Valorarse a utilización das estratexiasbásicas para apoiar a comprensión e expresión oral:uso do contexto visual e non-verbal, soletreo e solici-tude de repeticións para asegurar a comprensión.

3. Participar comprensivamente en situacións decomunicación escritas (da vida da aula ou simuladas),respectando as normas básicas dos intercambios escri-tos e empregando formas lingüísticas e non-lingüísti-cas.

Avalíase con este criterio a capacidade de interac-cionar en situacións comunicativas necesarias na vidadiaria (pedir algo, cubrir un formulario, aceptar unhainvitación...). Atenderase tamén á actitude coa que separticipa nos intercambios: mirar a quen se dirixe e ointerese pola composición de textos a partir de mode-los.

4. Comprender o significado global e algunhas infor-macións específicas de textos sinxelos sobre temasdiversos, motivadores e adaptados á competencia lin-güística dos alumnos e alumnas, en soporte papel edixital.

Con este criterio avalíase a capacidade de extraerinformación global e específica, con axuda de estrate-xias fundamentais de comprensión escrita, como usarelementos do contexto lingüístico e non-lingüístico etransferir coñecementos das linguas que coñece, asícomo a adquisición do léxico previamente traballado.

5. Producir mensaxes escritas significativas nas queaparezan enunciados e textos curtos a partir de mode-los, cunha finalidade determinada e cun formato pre-establecido, tanto en soporte papel como dixital.

Este criterio intenta valorar a capacidade de escribirtextos diversos como notas, instrucións ou normas,cartas, carteis, folletos, cómics ou descricións sinxelascon corrección ortográfica. Avaliarase a capacidade deutilizar o modelo ou guía para producir un texto con


certo grao de autonomía, atenderase tamén ao interesepola presentación limpa e ordenada do texto.

6. Na propia lingua, comparar aspectos da vida cotiádos países nos que se fala a lingua estranxeira cos dopropio país, identificando trazos básicos e evitando osestereotipos.

Trátase de avaliar a competencia intercultural, ointerese por coñecer a outra cultura e a consciencia doenriquecemento persoal que supón a relación con per-soas pertencentes a outras culturas. Valorarase espe-cialmente a consciencia da diversidade lingüística ecultural europea, a aceptación da propia pertenza aesta, evitando actitudes etnocéntricas. Dada a dificul-tade lingüística de expresarse na lingua estranxeira,proporanse actividades de avaliación na lingua propia,posto que non é a competencia lingüística a que estecriterio pretende avaliar.

Terceiro curso.


* Comprensión global e específica de textos oraisauténticos ou pedagóxicos de progresiva complexida-de articulados con claridade e ritmo pausado e acen-tuación estándar relacionados coas actividades pro-pias da aula, cos intereses dos rapaces e das rapazas,e cos seus sentimentos, desexos e gustos (entrevistas apersoas coñecidas, sucesos, relato oral do que se estáfacendo, vendo ou escoitando, relato da vida diaria decompañeiros/as e de persoas doutras culturas).

* Interese pola pronuncia coidada, ritmo, entoacióne acentuación adecuadas como aspectos fundamentaispara a comprensión e a produción oral.

* Participación activa en situacións cotiás sinxelasde comunicación espontáneas, relacionadas coas acti-vidades de aula, e planificadas (decidir sobre un asun-to, facer peticións, organizar a actividade, traballar enequipo, pedir aclaracións ou axuda, expoñer untema...), respectando e empregando as convenciónspropias do proceso comunicativo.

* Participación nas situacións de comunicación conpronuncia e entoación axeitadas para conseguir acomunicación, e colaborando co seu interlocutor parafacilitarlle a comprensión, utilizando adecuadamenteos conectores lóxicos, temporais, de causa e de come-zo e peche do discurso.

* Confianza no uso das estratexias básicas paraapoiar a comprensión e expresión oral: uso do contex-to visual e non-verbal e dos coñecementos previossobre o tema ou a situación de comunicación transfe-ridos desde as linguas que coñece á lingua estranxei-ra, e solicitando repeticións e reformulacións para ase-gurar a comprensión.

* Interese por empregar a lingua estranxeira e poraprender o seu uso en novas situacións de comunica-ción de progresiva complexidade, atendendo á correc-ción e á adecuación das expresións.

* Valoración das actividades realizadas fóra da aulanas que a lingua empregada sexa a lingua estranxeira.

* Valoración das linguas como medio para comuni-carse e relacionarse con compañeiros e compañeirasdoutros países, como recurso de acceso á información,e como instrumento de enriquecemento persoal aocoñecer culturas e maneiras de vivir diferentes.

* Actitude crítica ante as desigualdades amosadasnas mensaxes procedentes dos diferentes medios decomunicación social, audiovisuais e multimedia.


* Comprensión de instrucións básicas para a resolu-ción de actividades presentadas por escrito.

* Comprensión da información xeral e específica endiferentes tipos de textos, auténticos e adaptados, bre-ves, en soporte papel e dixital, sobre asuntos familia-res, que vehiculen aspectos socioculturais dos paísesonde se fala a lingua estranxeira en resposta a unhatarefa previamente coñecida.

* Recoñecemento da idea principal dun texto sinxe-lo, distinguindo os distintos núcleos de información eas relacións lóxicas de cohesión e coherencia estable-cidas entre eles (conectores textuais e estratexias deprogresión do tema).

* Uso progresivamente autónomo de estratexias delectura (utilización dos elementos do contexto visual edos coñecementos previos sobre o tema ou a situaciónde comunicación transferidos desde as linguas que secoñecen previamente), identificando a informaciónmáis importante, deducindo o significado de palabrase expresións non coñecidas e empregando dicionariosou tradutores dixitais.

* Exploración das posibilidades expresivas da lectu-ra de mensaxes nas que a expresividade sexa ingre-diente fundamental para a comprensión e goce destas(breves obriñas de teatro, chistes, poemas, cancións,conversas da vida cotiá...).

* Actitude crítica ante as mensaxes procedentes dosmedios de comunicación social e da internet e identi-ficación de valores e ideas subliminais que supoñancalquera tipo de discriminación ou manipulación.

* Interese pola lectura autónoma de textos en linguaestranxeira para obter información e goce.

* Lectura e escritura de textos propios de situaciónscomunicativas habituais de relación social, de mediosde comunicación e de textos para aprender e parainformarse.

* Valoración da lingua estranxeira como instrumen-to para comunicarse por escrito con rapaces e rapazasdoutros lugares (chat e correo electrónico) e paraaprender costumes e aspectos culturais propios dospaíses onde se fala a lingua estranxeira e doutros nosque se estuda a lingua estranxeira (manifestaciónsartísticas e musicais, danzas, festivais, paisaxe, clima-toloxía, patrimonio histórico, comidas, deportes, xogostradicionais e actividades de lecer...).


* Produción de textos escritos sobre temas de inte-rese elaborados, seguindo as secuencias do proceso deprodución (planificación, xeración de ideas, textuali-zación e revisión), tanto de forma individual como coo-perativa, (buscando neste caso que o resultado se aca-de a través da negociación entre o grupo), utilizando astecnoloxías da información para a produción destes.

* Interese polo coidado e a presentación dos textosescritos propios e alleos valorando o seu sentido esté-tico.

* Composición de textos de creación propia asocia-dos a distintas situacións de comunicación, progresi-vamente máis extensos e ricos en léxico e estruturas,seguindo as secuencias do proceso de produción (pla-nificación, xeración de ideas, textualización -organiza-ción en parágrafos, e revisión), con diversas intenciónscomunicativas (contar experiencias, sentimentos, pre-ferencias, regular normas, informar de acontecemen-tos, invitar a actuar con responsabilidade ecolóxica...).

* Interese por empregar as TIC para producir textose presentacións coa finalidade de transmitir a outrosrapaces e rapazas aspectos relacionados coa nosaidentidade cultural (adaptando ou creando poemas,lendas, cancións e describindo lugares do contorno,personaxes da nosa cultura, xogos e festas popula-res...).



* Uso de elementos morfolóxicos (substantivo, ver-bo, adxectivo, adverbio, pronomes, preposición,conectores de adición, enumeración, clasificación -primeiramente, finalmente- comparación e causativosque permitan recoñecer e formular enunciados.

* Uso progresivamente autónomo de expresiónsfixas, enunciados fraseolóxicos -preguntas por prefe-rencias, expresión de opinións- e léxico sobre temasde interese persoal (traballos da xuventude, as festas,a amizade, as saídas, a compravenda...).

* Comprensión de palabras cos prefixos e sufixosmáis habituais, e uso de antónimos.

* Uso de estruturas lingüísticas e funcións comuni-cativas asociadas a diferentes contextos propios daidade do alumnado.

* Uso guiado de esquemas textuais relativos a textosnarrativos descritivos e instrucionais.

* Recoñecemento e produción intelixible de diferen-tes patróns de ritmo, entoación e acentuación de pala-bras e frases.


* Aplicación de diferentes estratexias para organi-zar, adquirir, lembrar e utilizar léxico.

* Uso de estratexias que permiten a adquisición denovos coñecementos, a súa integración na propia com-petencia, e a súa progresiva reutilización: memoriza-

ción, recuperación, comparación con outras linguascoñecidas, transferencia.


* Organización e uso, cada vez máis autónomo, derecursos para a aprendizaxe como dicionarios, librosde consulta, bibliotecas ou tecnoloxías da informacióne da comunicación.

* Análise e reflexión sobre o uso e o significado dediferentes formas gramaticais mediante comparación econtraste coas linguas que coñece o alumnado.


* Valoración da capacidade persoal para progresarno coñecemento e no uso da lingua.



* Participación activa en actividades e traballos gru-pais ou individuais.



* Valoración do uso da lingua estranxeira comomedio para comunicarse con persoas de procedenciasdiversas.

* Identificación dos trazos comúns e das diferenzasmáis significativas que existen entre os costumes,usos, actitudes e valores da sociedade cuxa lingua seestuda respecto a patróns culturais existentes en Gali-cia.

* Iniciación á competencia intercultural mediante aidentificación de distintos aspectos socioculturaiscaracterísticos dos países nos que se fala a linguaestranxeira coas culturas, se é o caso, do alumnado,analizándoos comparativamente, evitando os estereoti-pos e incidindo nos trazos característicos da culturagalega.

* Coñecemento dalgúns trazos históricos e xeográfi-cos dos países onde se fala a lingua estranxeira, obten-do a información por diferentes medios, entre eles abiblioteca, a internet e outras tecnoloxías da informa-ción e comunicación.

* Interese e iniciativa por comunicarse con falantesou aprendices da lingua estranxeira utilizando soportepapel ou medios dixitais ou tecnoloxías da comunica-ción que permiten os intercambios orais e escritos.



* Interese e iniciativa na comunicación con falantesou aprendices da lingua estranxeira, utilizando sopor-te papel, medios dixitais e informáticos.

* Toma de conciencia da diversidade lingüística ecultural europea e aceptación da propia pertenza ámesma, evitando actitudes etnocéntricas.


1. Comprender a idea principal e algúns detallesrelevantes de textos orais sinxelos sobre temas concre-tos e coñecidos polo alumnado, así como sobre temasrelacionados con aspectos cotiáns e socioculturaisrelativos ao país ou países nos que se fala o idiomaestudado, emitidos en contextos reais e simulados conclaridade e ritmo e acentuación estándar.

Este criterio avalía a capacidade para comprenderdiálogos ou exposicións breves sobre temas coñecidoscomo lecer e tempo libre, trazos de personalidade, pro-fesións e traballos, preferencias, experiencias per-soais, organización da aula... Valorarase especialmen-te a utilización de estratexias básicas de comprensióndas mensaxes orais.

2. Participar en conversas espontáneas relativas ásinteraccións na aula, e en simulacións breves, relati-vas a situacións habituais, de interese persoal narran-do, describindo, xustificando unha elección, e utili-zando as convencións propias da conversa producindoun discurso con pronunciación e entoación compren-sibles e vocabulario suficiente e as estratexias necesa-rias para desenvolverse na interacción.

Con este criterio avalíase a capacidade para desen-volverse en situacións interactivas amosando un usoprogresivamente autónomo das estratexias adecuadaspara reaccionar a preguntas e respostas, e comprendere facerse comprender mediante o uso das estratexiaspropias da comprensión e produción oral. Valoraraseigualmente o establecemento de contactos sociais moibásicos requiridos en contextos formais de comunica-ción e o interese e iniciativa na comunicación.

3. Localizar en mensaxes escritas en diversos forma-tos, e relacionadas cos intereses dos alumnos e alum-nas, información así como explícita e realizar inferen-cias directas baseadas no contexto.

Este criterio avalía a capacidade de ler e de identi-ficar e entender información ou ideas relevantes explí-citas en textos, máis complexos e extensos ca nos cur-sos anteriores, que traten temas do seu interese.Tamén se valora a habilidade para transcender o sig-nificado superficial e facer inferencias directas basea-das no texto, no contexto e na transferencia dos coñe-cementos doutras linguas.

4. Compoñer mensaxes escritas significativas aten-dendo ás persoas ás que van dirixidas, ao tipo de tex-to e á finalidade, tanto en soporte papel como dixital,e elaboradas de tanto de forma individual como formacooperativa.

Trátase de avaliar a capacidade do alumnado de pro-ducir, a partir de modelos, textos curtos e diversos

sobre temas relacionados cos seus intereses atenden-do aos diferentes elementos da comunicación. Teraseen conta o uso de estruturas lingüísticas variadas, aamplitude de vocabulario e o uso de conectores de adi-ción, enumeración, clasificación comparación e cau-sativos na formulación dos enunciados.

Valorarase especialmente a atención prestada ásfases de produción do texto: planificación, xeración deideas, textualización -organización en parágrafos-, erevisión, negociando no grupo para chegar ao resulta-do final, no caso de textos colaborativos.

5. Na propia lingua, comparar distintos aspectossocioculturais característicos dos países nos que sefala a lingua estranxeira cos propios, identificando tra-zos básicos e evitando os estereotipos e incidindo nostrazos característicos da cultura galega.

Trátase de avaliar a competencia intercultural, ointerese por coñecer a outra cultura e a consciencia doenriquecemento persoal que supón a relación con per-soas pertencentes a outras culturas. Valorarase espe-cialmente o coñecemento dalgúns trazos sociocultu-rais, históricos e xeográficos dos países nos que se falaa lingua estranxeira. Dada a dificultade lingüística deexpresarse na lingua estranxeira, proporanse activida-des de avaliación na lingua propia posto que non é acompetencia lingüística a que este criterio pretendeavaliar.

Cuarto curso.


* Comprensión detallada de textos emitidos dentroda aula relacionados coas actividades habituais, e detextos curtos gravados ou emitidos en soporte multi-media e articulados con claridade e ritmo e acentua-ción estándar.

* Obtención de información xeral de textos oraisauténticos gravados e en soporte multimedia que con-teñan vocabulario relativo a lugares, persoas, obxec-tos, acontecementos e accións ligados a temas de con-versa habituais nesa idade escolar.

* Participación activa en situacións reais de comu-nicación ou simuladas empregando expresións cadavez máis complexas, baseadas en modelos e estruturaslingüísticas coñecidas (para falar da familia, doutraspersoas, de actividades diarias, gustos, lugares eobxectos, con estrutura lóxica e con pronunciaciónintelixible que non impida a comunicación.

* Participación en conversas espontáneas, relacio-nadas coas actividades de aula, e en simulaciónssinxelas e comúns con todo tipo de interaccións (pare-llas, grupos, equipos) dentro da aula, narrando histo-rias ou describindo acontecementos, persoas e luga-res, plans e citas, con pronuncia e entoación axeitadaspara conseguir a comunicación, e colaborando co seuinterlocutor para facilitarlle a comprensión, e utilizan-do adecuadamente os conectores básicos necesariospara asegurar a cohesión e coherencia do discurso.


* Uso de estratexias de cooperación na interacción eno traballo con outras persoas: colaborando cosdemais na interacción, verificando a comprensión pro-pia e a dos demais e cooperando activamente na reali-zación das tarefas de comunicación.

* Consciencia no uso de estratexias de comprensióndas mensaxes orais: uso do contexto verbal e non-ver-bal e dos coñecementos previos sobre a situación(quen fala a quen, con que intencións, onde, cando)que dan lugar a inferencias do significado baseadas nocontexto; uso dos coñecementos referenciais sobre otema, así como identificación de palabras clave.

* Uso de rutinas ou modelos de información que odestinatario vai recoñecer como narración, descriciónou instrucións.

* Comprensión do sentido dun texto e reformulaciónna propia lingua coa finalidade de facer o texto com-prensible a un interlocutor próximo que descoñece alingua estranxeira.

* Valoración das linguas como medio para comuni-carse e relacionarse con compañeiros e compañeirasdoutros países, como recurso de acceso á información,e como instrumento de enriquecemento persoal aocoñecer culturas e maneiras de vivir diferentes.

* Actitude crítica ante as desigualdades amosadasnas mensaxes procedentes dos diferentes medios decomunicación social, audiovisuais e multimedia.


* Comprensión de instrucións e indicacións sinxelase de comentarios sinxelos aos seus traballos escritos.

* Comprensión da información xeral e específica detextos auténticos, en soporte papel e dixital, breves,que conteñan vocabulario frecuente sobre temascotiáns de interese xeral, que vehiculen aspectossocioculturais dos países onde se fala a linguaestranxeira e relacionados con contidos básicos dou-tras áreas do currículo.

* Análise da estrutura, contido, léxico e estruturassintácticas dun texto para identificar o tipo de que setrata: literario, informativo, científico, etc. distinguin-do os distintos núcleos de información e as relaciónslóxicas de cohesión e coherencia establecidas entreeles (conectores textuais e estratexias de progresión dotema).

* Uso de diferentes estratexias de lectura como aidentificación do contido dun texto escrito coa axudade elementos textuais e paratextuais (tipografía, dese-ño gráfico, imaxes...), uso do contexto, de dicionariosou aplicación de regras de formación de palabras parainferir significados e por comparación de palabras oufrases similares nas linguas que se coñecen.

* Lectura autónoma de textos de certa extensiónrelacionados cos seus intereses superando as limita-cións dos coñecementos lingüísticos mediante a utili-zación de estratexias de comprensión lectora, adecua-das á finalidade da lectura: intensiva, para informarse

minuciosamente; selectiva, en busca dunha informa-ción específica; extensiva, lectura rápida dun textolongo; e oceánica, para facerse unha idea global dotexto.


* Produción guiada de textos sinxelos e estrutura-dos, utilizando elementos de cohesión máis complexos(conectores, substitucións léxicas, mantemento detempo verbal, etc.) para marcar con claridade a rela-ción entre ideas e utilizando adecuadamente a ortogra-fía da oración: coma, punto e coma, puntos suspensi-vos, parénteses e comiñas.

* Uso de diversas estratexias de expresión como aplanificación, atendendo ao destinatario e ao tipo detexto descritivo, narrativo, instrutivo- que correspondaá intención de comunicación; a xeración de ideasmediante creación de listas, esquemas, remuíños deideas colectivos...; a textualización, organizando asideas en parágrafos e encadeando estes con marcado-res temporais e lóxicos necesarios, atendendo ao tipode texto; localización de recursos coma dicionarios; ea revisión do texto, nos aspectos relativos a ortografía,puntuación, orde das palabras e tempos verbais.

* Comunicación persoal con falantes da linguaestranxeira mediante a correspondencia postal ou uti-lizando medios informáticos (e-mail, chats, etc.), iden-tificando nestes últimos a ausencia de corrección dagramática, a sintaxe e a ortografía debidos á velocida-de a á resposta instintiva e impulsiva que xera a súainmediatez.

* Presentación coidada dos textos escritos, en sopor-te papel e dixital -uso de marxes, espazos entre pará-grafos, maiúscula ao inicio de parágrafo, guións nosdiálogos- utilizando as regras básicas de ortografía epuntuación e valorando da súa importancia nas comu-nicacións escritas.

* Comprensión do sentido dun texto, desverbaliza-ción -desligándose da formulación lingüística orixinal-e reexpresión do sentido na propia lingua, explicándooa un interlocutor próximo, que descoñece a linguaestranxeira, coa finalidade de facer o texto comprensi-ble e garantir a relación fluída entre falantes e cultu-ras.



* Uso de elementos morfolóxicos (substantivo, ver-bo, adxectivo, adverbio, pronomes, preposición,conectores, ordenadores do discurso (de comezo e deconclusión); de explicación -é dicir, isto é...- de resu-me, causa-efecto, exemplificación e condición quepermitan recoñecer, formular e organizar enunciados emensaxes.

* Uso de expresións frecuentes e de locucións idio-máticas, frases feitas, circunloquios e léxico sobre


temas pertinentes para a súa vida diaria e temas rela-cionados con contidos doutras materias do currículo.

* Uso de antónimos, sinónimos e «falsos amigos»,substitución léxica sinxela e formación de palabras apartir de prefixos e sufixos.

* Uso de estruturas lingüísticas e funcións comuni-cativas asociadas a diferentes contextos propios da súaidade.

* Uso de esquemas textuais básicos relativos a tex-tos narrativos descritivos e instrucionais.

* Recoñecemento e produción autónoma e intelixi-ble de diferentes patróns de ritmo, entoación e acen-tuación de palabras e frases.


* Aplicación de estratexias para organizar, adquirir,lembrar e utilizar o léxico.

* Uso autónomo de estratexias que permiten aadquisición de novos coñecementos, a súa integraciónna propia competencia e a súa reutilización: memori-zación, percepción de diferenzas e similitudes entrelinguas coñecidas, transferencia.

* Uso de estratexias para producir lingua adecuada-mente mediante estratexias de combinación: recons-truíndo o significado dunha secuencia ou ampliándoaou reformulándoa con elementos coñecidos.

* Organización e uso de recursos para a aprendiza-xe como dicionarios, libros de consulta, bibliotecas ourecursos dixitais e informáticos.

* Análise e reflexión sobre o uso e o significado dediferentes formas gramaticais mediante comparación econtraste coas linguas que coñece ou mediante dedu-ción das regras de análise da lingua estranxeira.


* Valoración da capacidade persoal para progresarno coñecemento e no uso da lingua.



* Participación activa en actividades e traballosindividuais e cooperativa nos grupais.



* Valoración da importancia da lingua estranxeira entodos os eidos das relacións internacionais.

* Identificación das características máis significati-vas dos costumes, normas, actitudes e valores dasociedade cuxa lingua se estuda e respecto por patrónsculturais distintos aos existentes en Galicia, obtendo a

información por diferentes medios, entre eles a biblio-teca, a prensa, a internet e outras tecnoloxías da infor-mación e comunicación.

* Consciencia da propia competencia para axudar,servindo de mediadores entre individuos que nonteñan unha lingua común e carezan, por tanto, dacapacidade para comunicarse en situacións básicas.

* Interese e iniciativa por comunicarse con falantesou aprendices da lingua estranxeira utilizando soportepapel ou medios dixitais ou tecnoloxías da comunica-ción que permiten os intercambios orais e escritos.

* Valoración do enriquecemento persoal que supo-ñen a relación e a comunicación con persoas perten-centes a outras culturas.

* Interese e iniciativa na comunicación con falantesou aprendices da lingua estranxeira, utilizando sopor-te papel, medios dixitais e informáticos.



* 1 Comprender a idea principal e os detalles máisrelevantes de mensaxes orais curtas emitidas de formaclara, breve e organizada, en situacións de comunica-ción interpersoal ou polos medios audiovisuais, sobretemas concretos e coñecidos polo alumnado, así comosobre temas relacionados con aspectos cotiáns e socio-culturais (organización do sistema escolar, da Seguri-dade Social, das vacacións...), relativos ao país ou paí-ses nos que se fala o idioma estudado.

* Con este criterio avalíase a capacidade de alumnose alumnas para comprender mensaxes emitidos ensituación de comunicación cara a cara e que xirenarredor de necesidades materiais, sensacións físicas esentimentos ou opinións. Así mesmo, preténdesemedir con este criterio a capacidade para comprenderpresentacións sobre aspectos ligados a contidos bási-cos do currículo da etapa. Valorarase igualmente a uti-lización de estratexias básicas de comprensión dasmensaxes orais.

2. Participar en conversas e simulacións utilizandoestratexias axeitadas para iniciar, manter e terminar acomunicación, producindo un discurso comprensiblee adaptado ás características da situación.

Con este criterio valórase a capacidade para desen-volverse en conversas con intencións comunicativasbásicas diversas (establecer relacións, narrar, dar asúa opinión, describir), utilizando as normas de inte-racción adecuadas ao rexistro familiar ou neutro deri-vado do contexto, e as estratexias e os recursos básicosque aseguren a comunicación cos interlocutores (pre-guntar, pedir que se soletree ou se fale máis amodo...).

Os intercambios comunicativos conterán elementosde coordinación e subordinación básica que podenpresentar algunhas incorreccións que non dificultenda comunicación.


Trátase de valorar o uso dos recursos lingüísticosadquiridos e a súa adecuación sociolingüística. Valo-rarase igualmente a independencia progresiva dosmodelos e o interese e iniciativa na comunicación.

3. Comprender a información xeral e todos os datosrelevantes de textos escritos auténticos e adaptados,de extensión variada sobre temas traballados na aula etamén que vehiculen aspectos socioculturais dos paí-ses nos que se fala a lingua estranxeira recoñecendofeitos e opinións, identificando, se é o caso, a inten-ción comunicativa do autor, e utilizando as estratexiasrequiridas pola finalidade da lectura.

A través deste criterio avalíase a capacidade paracomprender diferentes tipos de textos escritos (narra-tivos, descritivos) que traten temas de interese xeralou relacionados con outras áreas do currículo, aplican-do as estratexias de lectura.

Con este criterio tamén se avalía a capacidade paraler de forma autónoma libros, noticias, instrucións,explicacións, etc., de certa extensión, en diferentessoportes e con finalidades diversas: procurar ou comu-nicar información para a realización dunha tarefaespecífica, aprender contidos doutras áreas ou porpracer ou por entretemento.

4. Redactar de forma guiada textos diversos, aten-dendo ao destinatario e ao esquema textual que corres-ponda á intención de comunicación, coidando o léxi-co, ás estruturas lingüísticas, e algúns elementos máiscomplexos de cohesión e coherencia para marcar arelación entre ideas e facelos comprensibles ao lectore revisando o produto final para verificar ortografía,puntuación, orde de palabras e tempos verbais.

Este criterio avalía a capacidade para comunicarsepor escrito iniciándose na elección do rexistro adecua-do. Os textos presentarán unha sintaxe simple e facil-mente comprensible, léxico limitado pero axeitado aocontexto e corrección na ortografía, puntuación, ordedas palabras e tempos verbais.

En todos os escritos, avaliarase tamén a presenta-ción clara, limpa e ordenada e a revisión do texto antesde ser entregado. Valorarase, se é o caso, a habilidadeno uso dos medios informáticos para a súa elaboracióne presentación.

* 5 Reformular na propia lingua o sentido dun textotanto oral como escrito que conteña temas traballadosna aula para facelo comprensible a un interlocutorpróximo, que descoñeza a lingua estranxeira e garan-tir a relación fluída entre falantes e culturas.

Mediante este criterio avalíase a capacidade demediar, cunha actividade de interpretación informal,cando o receptor descoñece a lingua orixinal. Trátasede valorar a capacidade de desligarse da formulaciónlingüística orixinal e de explicar o sentido do texto detal xeito que se poidan evitar malentendidos en uncontexto social multilingüe.

6. Usar as tecnoloxías da información e a comunica-ción de xeito progresivamente autónomo para buscar

información, producir textos a partir de modelos,enviar e recibir mensaxes de correo electrónico e paraestablecer relacións persoais orais e escritas, amosan-do interese polo seu uso.

Trátase de valorar con este criterio a capacidade deutilizar as tecnoloxías de información e comunicacióncomo ferramenta de comunicación e de aprendizaxeen actividades habituais de aula e para establecerrelacións persoais tanto orais como escritas, sendoconsciente, no caso dos chats, do pouco coidado naescritura das frases e da ausencia de corrección dagramática, a sintaxe, e a ortografía debidos á velocida-de a á resposta instintiva e impulsiva que xera a súainmediatez.

As comunicacións que se establezan versarán sobretemas familiares previamente traballados. Tamén seterá en conta se se valora a diversidade lingüísticacomo elemento enriquecedor, a súa actitude cara á lin-gua estranxeira e os seus intentos por empregala.

7. Na propia lingua, comparar distintos aspectossocioculturais característicos dos países nos que sefala a lingua estranxeira cos propios, identificando tra-zos básicos e evitando os estereotipos, e incidindo nostrazos característicos da cultura galega.

Trátase de avaliar a competencia intercultural, ointerese por coñecer a outra cultura e a consciencia doenriquecemento persoal que supón a relación con per-soas pertencentes a outras culturas. Valorarase espe-cialmente o coñecemento dalgúns trazos sociocultu-rais, históricos e xeográficos dos países nos que se falaa lingua estranxeira. Dada a dificultade lingüística deexpresarse na lingua estranxeira, proporanse activida-des de avaliación na lingua propia posto que non é acompetencia lingüística a que este criterio pretendeavaliar.

Matemáticas.

Introdución.

Desde certo punto de vista as matemáticas son a dis-ciplina máis simple xurdida da creatividade do serhumano. Isto é así porque, por exemplo, para as mate-máticas unha bóla de aceiro é só unha esfera, mentresque para a química é un conxunto de átomos enlaza-dos para formar moléculas, cunha estrutura non defi-nitivamente determinada; a física está interesada nasforzas atómicas; para a enxeñaría pode ser unha com-poñente dun mecanismo que ten que cumprir determi-nadas especificacións para que aquel funcione; e qui-zais o interese artístico estea no reflexo deformado darealidade sobre a súa superficie... Pero a pesar destaidea de simplicidade que estamos salientando aquí,sempre houbo unha gran dificultade para a súa com-prensión, motivada, quizais, polo vocabulario técnicopropio, a simboloxía empregada e o seu nivel de abs-tracción.

A presentación lóxica das matemáticas esquece undos seus propósitos: coñecer, analizar, explicar a rea-lidade e predicir o seu comportamento. Esta vertenteintegradora de saberes das matemáticas é ignorada por


parte do colectivo de matemáticos profesionais para osque a matemática é unha arte e, como tal, o seu únicopropósito é crear beleza. Para eles tan importante é,por exemplo, un resultado da teoría de números comoo cálculo infinitesimal. Pero son os problemas da rea-lidade os que crearon as matemáticas máis fértiles, edeben ser tamén estes os que constitúan o punto departida e a meta das matemáticas que se fagan naESO, sen esquecer a compoñente estética que podexurdir durante ese traballo de elaboración. Pero asmatemáticas, na súa vertente integradora e orientada áaplicación dos saberes adquiridos, non esquecen nin alóxica nin o razoamento, pois sempre están presentesnas aplicacións. De aí que esta versión das matemáti-cas continúa tendo un gran valor formativo.

Tratándose dunha ensinanza obrigatoria, o enfoquecomprensivo das matemáticas é o que debe prevalecerfronte a outros, o que condiciona a selección de conti-dos, a profundidade coa que deben estudarse e mesmoa metodoloxía para introducilos. A habilidade parautilizar os números e as súas operacións, a simboloxíamatemática e as súas diferentes linguaxes de expre-sión, así como as formas de argumentar e razoar aso-ciados a elas, deben relacionarse nesta etapa caseexclusivamente cos aspectos cuantitativos e espaciaisda realidade e para a resolución de problemas relacio-nados coa vida diaria e o mundo laboral. Pero tampou-co poden esquecerse os aspectos relacionados conoutras disciplinas ás que deben servir de soporte.

A presentación de contidos comúns para todo oalumnado que recolle a ESO non está en contradiciónco obxectivo de conseguir unha boa educación mate-mática para todas e todos, atendendo ás súas caracte-rísticas persoais de cada un.

Alumnas e alumnos aprenden cando conectan osnovos contidos co que xa saben, polo que o profesora-do debe saber cal é o seu grao de coñecemento, a par-tir do cal pode deseñar actividades que favorezan aconstrución de novas aprendizaxes. A selección demateriais, os espazos, os medios, os agrupamentos,etc. son os recursos que utiliza o profesorado paralograr un contorno de aprendizaxe que se adapte aocolectivo de estudantes ao que desexa ensinar, senperder de vista os obxectivos e as competencias bási-cas que se deben acadar na etapa. Se se quere, porexemplo, potenciar o traballo colaborativo e as discu-sións, deben realizarse agrupamentos co coidado ade-cuado para non encadrar ao alumnado. Se o que sepretende é que adquira o concepto de medida, o pro-fesorado deberá elixir diferentes espazos e recursossegundo o aspecto da medida que se estea tratando. Seo que se pretende é que o alumnado adquira o sentidonumérico, ademais de efectuar operacións con lapis epapel, deben ter oportunidades de realizar cálculoestimativo e de empregar calculadoras e outros mediostecnolóxicos, así como de contrastar o resultado obtidocoa situación que xerou o cálculo. Se se quere que oalumnado aprenda a xustificar oralmente e por escritoo seu pensamento ou a realizar conxecturas, o profeso-rado debe propiciar situacións nas que se invite á

especulación, como as que proporciona a resoluciónde problemas. Pero, sexa como sexa a situación deensino-aprendizaxe na que nos atopemos, sempredebe terse en conta que se reforza a compresión doscontidos matemáticos cando as actividades que teñenque realizar as alumnas e os alumnos están conectadasa contextos do mundo real ou son significativos paraeles. O profesorado, en todo caso, debe decidir, paraun mesmo escenario de ensino e aprendizaxe de aula,que lle preguntar e que lle pedir ao alumnado paraaxudalo, dependendo das súas características e a súasituación respecto do que se pretende ensinar.

Outro dos factores que inflúen no ensino e aprendi-zaxe das matemáticas é o referido á tecnoloxía. As cal-culadoras e os ordenadores non só realizan as tarefasrutineiras como o cálculo, a organización de datos, aelaboración de gráficas, etc. dunha forma eficiente.Tamén facilitan a análise de datos, proporcionan ima-xes de conceptos matemáticos ou apoian a tarefa deinvestigación e descubrimento en xeometría, estatísti-ca, álxebra, etc. Desta forma o uso da tecnoloxía favo-rece a dedicación de máis tempo a tarefas típicas daresolución de problemas como a reflexión, o razo-amento, a toma de decisións, a comunicación do pro-ceso seguido e dos resultados obtidos, etc. Por todoiso, a tecnoloxía inflúe tanto nas matemáticas que sedeben ensinar como no xeito en que hai que ensinalas.

Os contidos preséntanse agrupados en seis bloquesbaixo un criterio estritamente disciplinar, isto non sig-nifica que as actividades de ensino-aprendizaxe pre-sentes na programación de aula teñan que seguir nin asecuencia presentada nin o criterio de agrupación.Este agrupamento dos contidos en bloques non debeocultar as múltiples interconexións que existen entreeles. Unha das tarefas do profesorado consiste en pla-nificar as súas clases de forma que estas relacións sefagan explícitas diante do alumnado. Deberán, polotanto, as profesoras e profesores propiciar unha meto-doloxía na que as matemáticas se insiran na realidadeda que o alumnado participa, pero sempre sen perderde vista os obxectivos xerais e as finalidades da etapa.

Tamén deberá ter en conta o profesorado que o pri-meiro bloque de cada curso, titulado Contidoscomúns, debe tratarse a través dos demais bloques decontidos (Números, Álxebra, Xeometría, Funcións egráficas, Estatística e probabilidade) vinculado a elese aos contextos que o profesorado seleccione para faci-litar lle alumnado o logro dos obxectivos xerais e aadquisición das competencias básicas.

Parte integrante do proceso de ensino-aprendizaxe éa avaliación que non debe centrarse unicamente nocontido curricular propiamente dito, senón tamén nacapacidade de utilizar ese contido en situacións simi-lares ás que terán que enfrontarse os estudantes na súavida diaria. Para orientar e facilitar a avaliación dosestudantes en relación as capacidades implícitas nosobxectivos xerais, preséntanse para cada curso oscorrespondentes criterios de avaliación. Estes criteriosrecollen o tipo e grao de aprendizaxe que se esperaque acaden os estudantes ao rematar cada período.


Describen, en xeral, unha serie de tarefas nas queestán presentes os saberes, os modos de facer e as acti-tudes que deben mostrar en relación aos contidos pre-sentes nos bloques. A capacidade para a realizacióndestas tarefas implica a consecución dos obxectivosxerais. Para unha adecuada aplicación dos criterios deavaliación é necesario, en xeral, que as actividades deavaliación e, polo tanto, as de ensinanza-aprendizaxerecollan unha variedade de situacións en diferentescontextos da vida cotiá, sen esquecer as procedentesdos contornos social, económico, científico, cultural,artístico e tecnolóxico, das diferentes materias doámbito académico e das propias matemáticas, cungrao de complexidade que dependerá do nivel cursa-do.


O currículo da área de matemáticas, xunto co dasdemais áreas curriculares da ESO, debe ser o instru-mento que concrete, a través da consecución dos seuspropios obxectivos, da selección de contidos e dametodoloxía empregada, como se contribuirá á adqui-sición, por parte do alumnado, dos coñecementos, des-trezas e actitudes implícitos naquelas competencias.

As matemáticas na ESO non son só un fin en si mes-mo, senón un medio para que o alumnado logre a con-secución de competencias ligadas á comunicación lin-güística, ao tratamento da información, ao coñecemen-to e interacción co mundo físico, ao ámbito social,cidadán, cultural e artístico e á autonomía necesariapara actuar con criterio propio e tomar iniciativas, res-ponsablemente, nos diversos aspectos que afecten asúa vida, incluído o campo da aprendizaxe.

Ninguén dubida de que a linguaxe natural, oral eescrita, é un instrumento de aprendizaxe e de comuni-cación de saberes sen o que dificilmente se progresa.É necesario que todos o alumnado aprenda a verbali-zar os conceptos, a facer explícita unha idea, a redac-tar un escrito ou a expoñer un argumento. Adquiriresta competencia supón aprender lingua cando se usaen situacións e contextos de comunicación diversos.Un de tales contextos é o que proporciona a área dematemáticas. Pero, ademais, a comunicación lingüísti-ca na área de matemáticas ten características propiascomo son a súa precisión, a súa concisión e a súa fal-ta de ambigüidade, e o dispoñer de símbolos propios ede diferentes rexistros de linguaxe (numérica, alxébri-ca, gráfica...) que están destinados a conseguir expre-sar claramente acontecementos presentes na vidacotiá.

Na sociedade actual impóñense outras fontes deinformación, os medios audiovisuais e as TIC, poloque é necesario que o alumnado adquira as habilida-des para buscar, obter, procesar e comunicar a infor-mación para transformala en coñecemento, mantendoen todo momento unha posición crítica. O profesoradonon se limitará, polo tanto, a ser a única fonte de infor-mación, senón que ten que ensinalo a buscar informa-

ción relevante nos procesos de ensinanza e de apren-dizaxe

Capacitar as alumnas e os alumnos para que sedesenvolvan de forma autónoma nun mundo caracteri-zado polos avances cientifico-técnicos, require queadquiran as bases do pensamento científico necesariaspara poder interpretar o mundo dos obxectos e dosfenómenos cos que convivimos. Esa interpretaciónprecisa da axuda do coñecemento matemático tanto nalinguaxe e conceptos que utiliza como nas formas deargumentación e razoamento empregadas para a reso-lución dos problemas, facendo útiles e prácticos oscoñecementos adquiridos.

A historia das civilizacións está aí para recordarnosque os saberes e descubrimentos non entenden defronteiras. Sociedades que poden estar atravesandopor dificultades na actualidade ou mesmo outras quedesapareceron foron no seu momento os faros quederon luz ao resto do mundo. A historia das matemáti-cas está ligada á historia da humanidade e, na parteque lle corresponde, é útil para que poidamos com-prender certos acontecementos do pasado e do presen-te e mesmo predicir os do futuro. A través do estudodas matemáticas, da utilización das ferramentas quenos proporciona, poderemos abordar temas candentesna sociedade actual: movementos migratorios, o papelda muller na sociedade, cuestións relacionadas condistintos tipos de violencia.

A comprensión da realidade social do mundo no quevivimos e o exercicio da cidadanía de maneira demo-crática son necesarios para a integración dos estudan-tes da ESO na sociedade. Determinados aspectos des-tas realidades poden entenderse mellor na medida enque poidan ser analizados empregando as ferramentasque proporcionan as matemáticas. Para comprender apluralidade da sociedade española e europea podecuantificarse a súa composición desde diferentes cri-terios (xeográficos, económicos, culturais, raciais, etc.)o que devén nun afondamento do coñecemento desapluralidade. De novo as porcentaxes, a análise detáboas e gráficas e a estatística son os contidos mate-máticos máis axeitados para facer estes estudos

Un dos aspectos máis salientables da realidadesocial son os ámbitos cultural e artístico. Pero non sóforman parte da cultura da nosa sociedade as produ-cións literarias, a música, a pintura, ou a arquitectura.A ciencia e, en particular, as matemáticas son unhaparte integrante dela. Moitas das creacións culturaisda humanidade xamais se terían realizado sen o seuconcurso. Abonda lembarar que, hai máis de vintecin-co séculos, a música e as matemáticas se entrelazabanna escola pitagórica. Múltiples manifestacións daarquitectura, escultura e pintura de diferentes épocasconstitúen exemplos nos que se detecta a súa relacióndirecta coas matemáticas.

Estas conexións das matemáticas e a música, aarquitectura ou a arte non son cousa exclusiva dopasado. Exemplos actuais de vangarda serían magnífi-cos representantes do que queremos dicir; pénsese,


por exemplo, na música estocástica, nas formas en ten-sión ou na arte fractal.

Por outra banda, os avances no proceso de resolu-ción dun problema, aínda sen ter acadada unha solu-ción, proporcionan unha satisfacción que recompensao esforzo realizado e redunda na autoestima. Nese pro-ceso de resolución sempre se aprende algo, aínda quesexa vendo o que xa coñeciamos desde outro punto devista. Pero tamén se poñen en xogo estratexias deaprendizaxe como a formulación de preguntas, o sen-timento de curiosidade pola exploración de obxectos esituacións, a observación e rexistro sistemático de fei-tos e relacións, a integración e relación da nova infor-mación con outros datos e coa propia experiencia ecoñecementos anteriores, a utilización de técnicas deconsulta e a disposición a aceptar diferentes puntos devista. Pode, polo tanto, considerarse como un procesode aprendizaxe autónoma que fai que a competenciade aprender a aprender se fortaleza.

Pero con esa metodoloxía póñense tamén en xogodestrezas relativas á autonomía e a iniciativa persoal,dado que no proceso de resolución dun problema, enmoitas ocasións, é necesario optar con criterio propioentre varias vías, desenvolver a opción elixida e facer-se responsable dela. Tamén exixe o desenvolvementode valores persoais tales como a liberdade, a demorada satisfacción, a confianza na propia capacidade paraenfrontarse a eles con éxito e adquirir un nivel ade-cuado de autoestima, que permita gozar dos aspectoscreativos, manipulativos, estéticos e utilitarios dasmatemáticas.

Pondo de relevo, durante a realización das activida-des de ensinanza e aprendizaxe na aula, as conexiónsentre as matemáticas e as demais áreas do currículo ea súa achega á consecución das competencias básicas,é máis doado que as matemáticas adquiran significadoe relevancia para as alumnas e os alumnos, o que, sendúbida, redundará nunha mellor comprensión dosseus saberes, nunha maior naturalidade no seu uso endiversos contextos e nunha mellor actitude cara a elas.En definitiva: nunha mellor competencia matemática.

Obxectivos.

A ensinanza das matemáticas nesta etapa contribui-rá a que o alumnado desenvolva as capacidades implí-citas nos seguintes obxectivos xerais:

1. Incorporar á linguaxe habitual os modos de argu-mentación e as formas de expresión matemática(numérica, alxébrica, xeométrica, gráfica, probabilísti-ca, etc. ), tanto nas situacións que se suscitan na vidacotiá como nas procedentes dos ámbitos matemáticoou científico, co obxecto de mellorar a comunicación epromover a reflexión sobre as propias actuacións.

2. Cuantificar aqueles aspectos da realidade quepermitan interpretala mellor: utilizar procedementosde medida, técnicas de recollida e análise de datos,empregar a clase de número e a notación máis adecua-da para representalos e realizar o cálculo máis apro-piado a cada situación.

3. Identificar os elementos matemáticos (datos esta-tísticos, xeométricos, gráficos, cálculos, etc.) presentesnos medios de comunicación, internet, publicidade ououtras fontes de información; analizar criticamente asfuncións que desempeñan estes elementos matemáti-cos e valorar se a súa achega mellora a comprensióndas mensaxes.

4. Identificar, describir, representar e cuantificar asformas e relacións espaciais que se presentan na vidacotiá, en contextos científicos e artísticos, analizar aspropiedades e relacións xeométricas implicadas, valo-rar a súa compoñente estética e estimular a creativida-de e a imaxinación.

5. Utilizar de forma adecuada os distintos mediostecnolóxicos (calculadoras, ordenadores, etc.) pararealizar cálculos numéricos ou alxébricos, comprobarpropiedades xeométricas, buscar, tratar, representar etransmitir informacións de índole diversa e como axu-da na aprendizaxe.

6. Fortalecer a capacidade de razoamento, actuandoante os problemas que se suscitan na vida cotiá deacordo con modos propios da actividade matemática,tales como a exploración sistemática de alternativas, opreguntas ante as apreciacións intuitivas, a flexibili-dade para modificar o punto de vista, a precisión nalinguaxe, a xustificación dos razoamentos, a perseve-ranza na procura de solucións ou a necesidade da súaverificación.

7. Formular e resolver problemas matemáticos ouprocedentes doutras ámbitos, individualmente ou engrupo, empregando distintos recursos e instrumentos,valorando a conveniencia das estratexias utilizadas enfunción da análise dos resultados obtidos e mostrandounha actitude positiva e confianza na propia capacida-de.

8. Integrar os coñecementos matemáticos na bagaxecultural propia, en conxunción cos saberes que se vanadquirindo desde as distintas áreas e aplicalos paraanalizar e valorar fenómenos sociais como a diversida-de cultural, o respecto ao ambiente, a saúde, o consu-mo, a igualdade de xénero ou a convivencia pacífica.

9. Valorar as matemáticas como parte integrante danosa cultura desde un punto de vista histórico, apre-ciando a súa contribución ao desenvolvemento dasociedade actual.

Contidos.

Primeiro curso.


* Utilización de estratexias e técnicas simples naresolución de problemas, tales como a análise doenunciado, o ensaio e erro ou a resolución dun proble-ma máis simple, e a comprobación da solución obtida.

* Expresión verbal do procedemento que se seguiuna resolución de problemas.

* Utilización correcta dos símbolos e das normas dasmatemáticas, valorando a precisión desta linguaxe.


* Interpretación de mensaxes que conteñan informa-cións sobre cantidades e medidas ou sobre elementosou relacións espaciais.

* Confianza nas propias capacidades para afrontarproblemas, comprender as relacións matemáticas etomar decisións a partir delas.

* Perseveranza e flexibilidade na procura de solu-cións aos problemas.

* Planificación e realización de traballos matemáti-cos tanto individualmente como en equipo, mantendoactitudes favorables de participación e diálogo.

* Utilización de ferramentas tecnolóxicas para faci-litar os cálculos de tipo numérico, alxébrico ou estatís-tico, as representacións funcionais e a comprensión depropiedades xeométricas.

* Busca de información e lectura de textos sobreacontecementos e persoas relacionadas coas matemá-ticas ao longo da historia.

Bloque 2. Números.

* Divisibilidade de números naturais. Múltiplos edivisores comúns a varios números. Aplicacións dadivisibilidade na resolución de problemas asociados asituacións cotiás.

* Necesidade de ampliar o conxunto dos númerosnaturais co dos números negativos para expresar esta-dos e cambios. Os números enteiros. Recoñecementoe conceptualización en contextos reais.

* Significado e usos das operacións con númerosenteiros. Utilización da xerarquía e propiedades dasoperacións e das regras de uso das parénteses en cál-culos sinxelos.

* Fraccións e decimais en contornos cotiás e enámbitos científicos. Diferentes significados e usos dasfraccións. Operacións con fraccións: suma, resta, pro-duto e cociente.

* Números decimais. Relacións entre fraccións edecimais.

* Elaboración e utilización de estratexias persoaispara o cálculo mental, para o cálculo aproximado econ calculadoras.

* Razón e proporción. Identificación e utilización ensituacións da vida cotiá de magnitudes directamenteproporcionais. Aplicación á resolución de problemasnos que interveña a proporcionalidade directa.

* Porcentaxes para expresar partes dun todo, cotasde participación ou variación de magnitudes. Aplica-cións á vida cotiá. Calculo mental, escrito e con calcu-ladora para obter porcentaxes habituais.

Bloque 3. Álxebra.

* Emprego de letras para simbolizar números ini-cialmente descoñecidos. Simbolización para expresarcantidades en distintos contextos, valorando a súa uti-lidade.

* Tradución de expresións da linguaxe cotiá á alxé-brica e viceversa. Procura e expresión de propiedades,relacións e regularidades en secuencias numéricas.

* Obtención de valores numéricos en fórmulassinxelas.

* Valoración da precisión e simplicidade da lingua-xe alxébrica para representar e comunicar diferentessituacións da vida cotiá e doutros ámbitos.

Bloque 4. Xeometría.

* Elementos básicos para a descrición das figurasxeométricas no plano. Utilización da terminoloxía ade-cuada para describir con precisión situacións, formas,propiedades e configuracións do mundo físico.

* Paralelismo e perpendicularidade. Análise derelacións e propiedades de figuras no plano, empre-gando o agrupamento e a descomposición de figuras eoutros métodos. Construcións xeométricas sinxelas:mediatriz, bisectriz.

* Clasificación de triángulos e cuadriláteros a partirde diferentes criterios. Estudo dalgunhas propiedadese relacións nestes polígonos.

* Polígonos regulares. A circunferencia e o círculo.

* Construción de polígonos regulares cos instrumen-tos de debuxo habituais.

* Medida e cálculo de ángulos en figuras planas.

* Estimación, medición e cálculo de perímetros defiguras representadas e reais. Estimación, medición ecálculo de áreas, de figuras representadas e reais,mediante fórmulas, triangulación e cadriculación.Realización de bosquexo para a anotación de medidas.

* Simetría de figuras planas. Recoñecemento dasimetría na natureza e nas construcións.

* Emprego de ferramentas informáticas para cons-truír, simular e investigar relacións entre elementosxeométricos.

Bloque 5. Funciones e gráficas.

* Organización de datos en táboas de valores.

* Coordenadas cartesianas. Representación de pun-tos nun sistema de eixes coordenados. Identificaciónde puntos a partir das súas coordenadas.

* Identificación de relacións de proporcionalidadedirecta a partir da análise da súa táboa de valores. Uti-lización de exemplos de magnitudes non directamenteproporcionais.

* Identificación e verbalización de relacións dedependencia en situacións cotiás. Construción globalde gráficas a partir de expresións verbais que descri-ban situacións ou experiencias tomadas da vida diariae do mundo físico.

* Interpretación puntual e global de informaciónspresentadas nunha táboa ou representadas nunha grá-fica. Detección de erros nas gráficas que poden afec-tar a súa interpretación.


Bloque 6. Estatística e probabilidade.

* Formulación de conxecturas sobre o comporta-mento de fenómenos aleatorios sinxelos e deseño deexperiencias para a súa comprobación.

* Recoñecemento e valoración das matemáticas parainterpretar e describir situacións incertas e para trans-mitir informacións.

* Diferentes formas de recolleita de información.Organización en táboas de datos recollidos nunhaexperiencia. Frecuencias absolutas e relativas.

* Diagramas de barras, de liñas e de sectores. Aná-lise dos aspectos máis destacables dos gráficos a par-tir de exemplos tomados dos medios de comunicacióne de informacións relacionadas cos ámbitos social efísico.


1. Utilizar números naturais e enteiros e as fracciónse decimais sinxelos, as súas operacións e propiedades,para recoller, transformar e intercambiar informacióne aplicar estes coñecementos á resolución de situa-cións que estean en relación con outras materias oupresentes na vida cotiá.

Trátase de comprobar a capacidade de identificar eutilizar os distintos tipos de números usando os quemellor se axusten a cada situación, valorando a utili-dade dos números enteiros e relacionando as expre-sións fraccionarias coas decimais e coas porcentaxes.Comprobar tamén se sabe elixir a forma de cálculoapropiada a cada situación, chegando a realizar opera-cións combinadas, utilizando o cálculo mental e escri-to e usando a calculadora cando a situación o requira,manexándoa de forma efectiva e valorando a pertinen-cia dos resultados

2. Resolver problemas para os que se precise a uti-lización das catro operacións, con números enteiros,decimais e fraccionarios, utilizando a forma de cálcu-lo axeitada e valorando a adecuación do resultado aocontexto.

Trátase de valorar a capacidade para asignar ás dis-tintas operacións novos significados e interpretarresultados diferentes aos que se obteñen habitualmen-te con números naturais, identificando situacións reaisque así o requiran. Comprobar que o alumnado sabeescoller o modo de cálculo máis adecuado a cadasituación, desenvolve estratexias persoais de cálculomental e fai estimacións coa finalidade de non tomar oresultado do cálculo por bo sen contrastalo coa situa-ción de partida

3. Identificar e describir regularidades, pautas erelacións en conxuntos de números, utilizar correcta-mente os signos matemáticos e letras para simbolizardistintas cantidades e obter expresións alxébricascomo síntese en secuencias numéricas, así coma ovalor numérico de fórmulas sinxelas.

Este criterio pretende comprobar a capacidade parapercibir nun conxunto numérico aquilo que é común,

se saben comparar e ordenar números, se detecta asecuencia lóxica coa que se construíu ou se sabe esta-blecer un criterio que permita ordenar os seus elemen-tos e, cando sexa posible, expresar de forma alxebrai-ca a regularidade percibida. Preténdese así mesmovalorar o uso do signo igual, a utilización correcta dou-tros signos matemáticos e o manexo da letra nas súasdiferentes acepcións. Forma tamén parte deste criterioa obtención do valor en fórmulas simples cunha soaletra. Tamén se pretende coñecer se o alumnado valo-ra de forma positiva a álxebra coma unha linguaxe pre-cisa e concisa que permite formalizar a linguaxe ver-bal e resolver diferentes tipos de situacións problemá-ticas.

4. Recoñecer, describir e analizar figuras, presentestanto na natureza como nas actividades sociais e artís-ticas, utilizar as súas propiedades para clasificalas eaplicar o coñecemento xeométrico adquirido parainterpretar e describir o mundo físico e as manifesta-cións culturais facendo uso da terminoloxía e das for-mas de representación axeitadas.

Preténdese comprobar a capacidade de utilizar osconceptos básicos da xeometría para describir obxec-tos e as súas propiedades, representalos e abordardiferentes situacións e problemas da vida cotiá e domundo físico relacionados coas figuras xeométricas.Preténdese avaliar tamén a experiencia adquirida nautilización de diferentes elementos e formas xeométri-cas para realizar creacións propias e recoñecer as pro-piedades e os elementos xeométricos á hora de inter-pretar manifestacións artísticas. Quérese comprobartamén se o alumnado sabe utilizar os instrumentos dedebuxo e os recursos tecnolóxicos de maneira adecua-da.

5. Estimar e calcular perímetros, áreas e ángulos defiguras planas utilizando os instrumentos e a unidadede medida adecuada.

Preténdese valorar a capacidade de estimar e efec-tuar medidas de figuras planas representadas ou reaise sobre obxectos reais por diferentes métodos e deempregar correctamente os instrumentos de medida,sendo conscientes dos erros que se poden cometer,tendo en conta a unidade e a precisión máis axeitada.Valorarase tamén o emprego de métodos de descompo-sición por medio de figuras elementais para o cálculode áreas de figuras planas do contorno e de figurasrepresentadas.

6. Organizar e interpretar informacións diversasmediante táboas e gráficas, e identificar relacións dedependencia en situacións cotiás, nos campos social ecientífico e nos medios de comunicación.

Este criterio pretende valorar a capacidade de iden-tificar as variables que interveñen nunha situacióncotiá ou que poida ser extraída dos medios de comuni-cación. Comprobarase tamén a competencia paraidentificar a relación de dependencia entre as varia-bles e para representala graficamente. Trátase de ava-liar, ademais, o uso das táboas como instrumento pararecoller a información producida no desenvolvemento


dunha experiencia e transferila a uns eixos coordena-dos, así como a capacidade para interpretar de formacualitativa a información presentada en forma detáboas ou gráficos. Quérese comprobar tamén a capa-cidade do alumnado para traducir informacións expre-sadas con diferentes tipos de linguaxe matemática alinguaxe verbal e a valoración positiva da linguaxenumérica e gráfica para representar e facilitar a com-prensión de situacións que teñen que ver co mediofísico e social.

7. Facer predicións sobre a posibilidade de que unsuceso ocorra a partir da información previamenteobtida de forma empírica ou doutras fontes.

Trátase de valorar a capacidade para diferenciar osfenómenos deterministas dos aleatorios e, nestes últi-mos, analizar as regularidades obtidas ao repetir unnúmero significativo de veces unha experiencia alea-toria e facer predicións razoables a partir destas. Ade-mais, este criterio pretende verificar a comprensión doconcepto de frecuencia relativa organizando datosobtidos de diversas fontes en táboas ou de interpretaras que se lle presenten procedentes de diversos con-textos. Preténdese tamén apreciar se o alumnadoadquiriu dunha forma intuitiva a noción de probabili-dade a posteriori a través da frecuencia relativa, parao que terá que asignar probabilidades (en forma deporcentaxes ou fraccións) a sucesos a partir dela. Trá-tase tamén de comprobar a valoración positiva diantedas interpretacións e das solucións que as matemáti-cas poden dar diante de situacións de incerteza de tiposocial ou relacionadas co mundo físico.

8. Utilizar estratexias e técnicas simples de resolu-ción de problemas, tales coma a análise do enunciado,o ensaio-erro ou a resolución dun problema máissinxelo e a comprobación da solución obtida.

Con este criterio valórase a forma de enfrontarse atarefas de resolución de problemas para os que non sedispón dun procedemento estándar que permita obtera solución. Avalíase desde a comprensión do enuncia-do a partir da análise de cada unha das partes do tex-to e a identificación dos aspectos máis relevantes, ataa aplicación de estratexias simples de resolución, asícomo o hábito e a destreza necesarias para comprobara solución. Trátase de avaliar, así mesmo, a perseve-ranza na busca de solucións e a confianza na propiacapacidade para logralo.

9. Expresar, utilizando a linguaxe matemática axei-tada ao seu nivel, o procedemento que se seguiu naresolución dun problema sinxelo.

Trátase de valorar a capacidade de transmitir cunhalinguaxe axeitada, as ideas e procesos persoais desen-volvidos, de modo que se fagan entender e entendan oque outras persoas expresan. Tamén se pretende valo-rar a súa actitude positiva para realizar esta activida-de de intercambio, xustificando os razoamentos e pre-sentando con orde e limpeza os resultados, botandoman, se é preciso, das axudas que ofrecen as tecnolo-xías da información e da comunicación. Tamén sevalorará se se mostra unha actitude positiva diante do

traballo en grupo, asumindo as propias responsabili-dades e poñéndoas en común coas dos demais, toman-do conciencia de que é este un valor que servirá paraa integración eficaz na vida social e cidadá.

Segundo curso.


* Utilización de estratexias e técnicas na resoluciónde problemas, tales como a análise do enunciado, oensaio e erro ou a división do problema en partes, ecomprobación da solución obtida.

* Descrición verbal de procedementos de resoluciónde problemas utilizando termos adecuados.

* Utilización correcta dos símbolos e das normas dasmatemáticas, valorando a precisión desta linguaxe.

* Interpretación de mensaxes que conteñan informa-cións de carácter cuantitativo ou sobre elementos ourelacións espaciais.


* Perseveranza e flexibilidade na procura de solu-cións aos problemas e na mellora das atopadas.



* Busca de información e lectura de textos sobreacontecementos históricos e persoas relacionadas coasmatemáticas ao longo da historia.

Bloque 2. Números.

* Números enteiros. Operacións. Potencias conexpoñente natural. Operacións con potencias. Utiliza-ción da notación científica para representar númerosgrandes relacionados, basicamente, co mundo da cien-cia.

* Cadrados perfectos. Raíces cadradas. Estimacióne obtención de raíces aproximadas.

* Relacións entre fraccións, decimais e porcentaxes.Uso destas relacións para elaborar estratexias de cál-culo práctico con porcentaxes en contextos referidos ávida cotiá e ao mundo físico.

* Utilización da forma de cálculo mental, escrito oucon calculadora, e da estratexia para contar ou estimarcantidades de acordo coa precisión esixida no resulta-do e a natureza dos datos.

* Proporcionalidade directa e inversa. Análise detáboas. Razón de proporcionalidade. Magnitudes nonproporcionais.

* Aumentos e diminucións porcentuais.


* Resolución de problemas relacionados coa vidacotiá e con outros ámbitos nos que aparezan relaciónsde proporcionalidade directa ou inversa.

Bloque 3. Álxebra.

* Paso da linguaxe verbal á linguaxe alxébrica eviceversa. A linguaxe alxébrica para xeneralizar pro-piedades e simbolizar relacións en contextos diversos(vida cotiá e ámbitos socioeconómico, científico e físi-co). Obtención de fórmulas e termos xerais baseada naobservación de pautas e regularidades.

* Obtención do valor numérico dunha expresiónalxébrica.

* Significado das ecuacións e das solucións dunhaecuación.

* Resolución de ecuacións de primeiro grao. Trans-formación de ecuacións noutras equivalentes. Inter-pretación da solución.

* Utilización das ecuacións para a resolución deproblemas. Resolución destes mesmos problemas pormétodos non-alxébricos: ensaio e erro dirixido.


* Figuras coa mesma forma e distinto tamaño. Asemellanza. Proporcionalidade de segmentos. Identifi-cación de relacións de semellanza.

* Ampliación e redución de figuras. Obtención, can-do sexa posible, do factor de escala utilizado. Razónentre as superficies de figuras semellantes.

* Utilización dos teoremas de Tales e Pitágoras paraobter medidas e comprobar relacións entre figuras.

* Poliedros e corpos de revolución. Desenvolvemen-tos planos e elementos característicos. Clasificaciónatendendo a distintos criterios. Utilización de propie-dades, regularidades e relacións para resolver proble-mas do mundo físico.

* Volumes de corpos xeométricos. Resolución deproblemas que impliquen a estimación, a medición e ocálculo de lonxitudes, superficies e volumes de obxec-tos do contorno inmediato.

* Utilización de procedementos tales como a compo-sición, descomposición, intersección, truncamento,dualidade, movemento, deformación ou desenvolve-mento de poliedros para analizalos ou obter outros.

Bloque 5. Funcións e gráficas.

* Descrición local e global de fenómenos, de tiposocial, natural ou científico, presentados de forma grá-fica.

* Contribucións do estudo gráfico á análise dunhasituación: crecemento e decrecemento. Continuidadee descontinuidade. Cortes cos eixes. Máximos e míni-mos relativos.

* Obtención da relación entre dúas magnitudesdirecta ou inversamente proporcionais a partir da aná-lise da súa táboa de valores e da súa gráfica. Interpre-

tación da constante de proporcionalidade. Aplicacióna situacións reais.

* Representación gráfica dunha situación que véndada a partir dunha táboa de valores, dun enunciadoou dunha expresión alxébrica sinxela.

* Interpretación das gráficas como relación entredúas magnitudes. Observación e experimentación encasos prácticos.

* Utilización de calculadoras gráficas e programasde ordenador para a construción e interpretación degráficas.


* Diferentes formas de recolleita de información.Organización dos datos en táboas. Frecuencias absolu-tas e relativas, ordinarias e acumuladas.

* Diagramas estatísticos. Análise dos aspectos máisdestacables dos gráficos.

* Medidas de centralización: media, mediana emoda. Significado, estimación e cálculo, utilizando acalculadora cando se considere preciso. Utilizacióndas propiedades da media para resolver problemas.Introdución á análise da dispersión: valores máximo emínimo, rango ou percorrido.

* Utilización da media, a mediana, a moda e o per-corrido para realizar comparacións e valoracións.

* Utilización da folla de cálculo para organizar osdatos, realizar os cálculos e xerar os gráficos máis ade-cuados.


1. Utilizar números enteiros, fraccións, decimais eporcentaxes sinxelas, as súas operacións e propieda-des para recoller información, transformala, intercam-biala e resolver problemas relacionados coa vida dia-ria e cos ámbitos social e científico.

Trátase de valorar a capacidade de identificar eempregar os números e as operacións sendo conscien-tes do seu significado e propiedades, elixir a forma decálculo apropiada (mental, escrita ou con calculadora)e estimar a coherencia e precisión dos resultados obti-dos. Entre as operacións a que se refire este criteriodeben considerarse incluídas as potencias de expo-ñente natural e a valoración positiva da utilidade danotación científica para poder representar cantidadesmoi grandes. A estimación e a obtención das raícescadradas deberá facerse case sempre ligada á resolu-ción de problemas xeométricos. Adquire especial rele-vancia avaliar o uso de diferentes estratexias que per-mitan simplificar o cálculo con fraccións, decimais eporcentaxes, así como a habilidade para identificar eusar os números en diferentes contextos, recoñecer assúas relacións e saber describir e xustificar situaciónsdiversas mediante os números e as operacións adecua-das.


2. Identificar relacións de proporcionalidade numé-rica e xeométrica e utilizalas para resolver problemasen situacións da vida cotiá.

Preténdese comprobar a capacidade de identificar,en diferentes contextos, unha relación de proporciona-lidade entre dúas magnitudes distinguindo cando asmagnitudes son directa ou inversamente proporcio-nais. Trátase así mesmo de utilizar diferentes estrate-xias (emprego de táboas, obtención e uso da constantede proporcionalidade, redución á unidade, etc.) paraobter elementos descoñecidos nun problema a partirdoutros coñecidos en situacións da vida real nas queexistan relacións de proporcionalidade. Tamén se que-re comprobar se saben identificar figuras semellantes,calculando a razón de semellanza e sabendo utilizarestes coñecementos para interpretar situacións da vidadiaria e do mundo físico. Quérese comprobar, ade-mais, se sabe aplicar o teorema de Tales para resolverproblemas de tipo xeométrico.

3. Utilizar a linguaxe alxébraica para simbolizar,xeneralizar e incorporar a formulación e a resoluciónde ecuacións de primeiro grao coma unha ferramentamáis coa que abordar e resolver problemas.

Preténdese comprobar a capacidade de utilizar a lin-guaxe alxébrica para xeneralizar propiedades sinxelas,simbolizar relacións, traducir situacións procedentesda vida diaria e do mundo físico e planear e resolverecuacións de primeiro grao por métodos alxébricos oumediante ensaio e erro. Tamén se pretende avaliar acapacidade para pór en práctica estratexias persoaiscomo alternativa á álxebra á hora de formular e resol-ver problemas, interpretando en todos os casos osresultados obtidos e valorando a súa pertinencia.

4. Estimar, efectuar medicións e calcular lonxitudes,áreas e volumes de espazos e obxectos cunha precisiónacorde coa situación presentada e comprender os pro-cesos de medida, expresando o resultado da estima-ción, da medición e o cálculo na unidade de medidamáis adecuada.

Mediante este criterio valórase a capacidade paracomprender e diferenciar os conceptos de lonxitude,superficie e volume e seleccionar a unidade axeitadapara cada un deles. Trátase de comprobar, ademais, sese adquiriron as capacidades necesarias para estimaro tamaño dos obxectos e as destrezas adecuadas parafacer medicións. Tamén se quere comprobar se sabenaplicar os teoremas de Tales e Pitágoras para obtermedidas a partir doutras e para facer representaciónse interpretar planos. Máis alá da habilidade paramemorizar fórmulas e aplicalas, este criterio pretendevalorar o grao de afondamento na comprensión dosconceptos implicados no proceso, a diversidade demétodos que se é capaz de pór en marcha e a capaci-dade persoal para relacionar os conceptos teóricos coarealidade diaria e os obxectos do contorno.

5. Interpretar relacións funcionais sinxelas dadas enforma de táboa, gráfica, a través dunha expresión alxé-brica ou mediante un enunciado, obter valores a partir

delas e extraer conclusións acerca do fenómeno estu-dado.

Este criterio pretende valorar o manexo dos meca-nismos que relacionan os diferentes tipos de presenta-ción da información, en especial, o paso da gráfica,correspondente a unha relación de proporcionalidade,a calquera das outras tres: verbal, numérica e alxé-braica. Trátase de avaliar tamén a capacidade de rela-cionar unha expresión verbal coa súa correspondentegráfica e de analizar unha gráfica e relacionar o resul-tado desa análise co significado das variables repre-sentadas. Quérese comprobar, ademais, se se sabeninterpretar gráficas que teñan que ver con fenómenosde tipo social ou do mundo natural. Tamén se preten-de avaliar se valora positivamente o papel que a lin-guaxe gráfica xoga nos medios de comunicación e autilidade das tecnoloxías para facer o tratamento dedatos e da representación de gráficas.

6. Formular as preguntas adecuadas para coñecer ascaracterísticas dunha poboación e recoller, organizar erepresentar datos relevantes para respondelas, utili-zando os métodos estatísticos apropiados e as ferra-mentas informáticas adecuadas.

Trátase de verificar, en casos sinxelos e relacionadosco seu contorno a capacidade de desenvolver as distin-tas fases dun estudo estatístico: formular a pregunta oupreguntas que darán lugar ao estudo, recoller a infor-mación, organizala en táboas e gráficas, achar valoresrelevantes (media, moda, valores máximo e mínimo,rango), utilizando a calculadora cando se precise, etirar conclusións razoables a partir dos datos obtidos,interpretando criticamente os resultados. Tamén sepretende valorar a capacidade para utilizar e elaborarmodelos coa folla de cálculo para organizar datos, cal-cular parámetros e xerar os gráficos máis adecuados ásituación estudada. Trátase de avaliar, así mesmo, acapacidade para mostrar informacións e resultadoscon claridade e limpeza e de valorar positivamente osrecursos que nos ofrece a estatística á hora de inter-pretar situacións procedentes dos ámbitos social e físi-co.

7. Utilizar estratexias e técnicas de resolución deproblemas, tales coma a análise do enunciado, oensaio e erro sistemático, a división do problema enpartes así como o comprobación da coherencia dasolución obtida.

Con este criterio valórase a maneira de enfrontarse atarefas de resolución de problemas para os que non sedispón dun procedemento estándar que permita obtera solución. Avalíase desde a comprensión do enuncia-do a partir da análise de cada unha das partes do tex-to e a identificación dos aspectos máis relevantes, ataa aplicación de estratexias de resolución, así como ohábito e a destreza necesarias para comprobar acorrección da solución e a súa coherencia co problemaproposto. Trátase de avaliar, así mesmo, a perseveran-za na busca de solucións e a confianza na propia capa-cidade para logralas. Valorarase tamén a facultade deaproveitar os coñecementos adquiridos na resolución


doutros problemas e a disposición para aprender dassituacións actuais co fin de telas en conta no futuro esaber aplicalas.

8. Expresar, utilizando a linguaxe matemática ade-cuada ao seu nivel, o procedemento que se empregouna resolución dun problema.

Preténdese valorar se o alumnado é capaz de trans-mitir cunha linguaxe suficientemente precisa, as idease os procesos persoais desenvolvidos, de maneira quese fagan entender e comprenda o que outras persoasexpresan, respectando as opinións do resto e intere-sándose en comprender estratexias diferentes ás súase valorando positivamente esta actividade de contras-te.

Terceiro curso.


* Planificación e utilización de estratexias na reso-lución de problemas, tales como o reconto exhaustivo,a indución ou a procura de problemas afíns, e compro-bación do axuste da solución á situación suscitada.

* Descrición verbal de relacións cuantitativas eespaciais e procedementos de resolución utilizando aterminoloxía precisa.

* Interpretación de mensaxes que conteñan informa-cións de carácter cuantitativo ou simbólico ou sobreelementos ou relacións espaciais.






Bloque 2. Números.

* Os números racionais. Números decimais e frac-cións. Transformación de fraccións en decimais e vice-versa. Números con expresión decimal finita e conexpresión decimal periódica. Fracción xeratriz. Utili-zación das diferentes formas de representación parainterpretar e comunicar información da maneira máisprecisa.

* Operacións con fraccións e decimais. Cálculomental, escrito e con calculadora. Cálculo aproximadoe redondeo. Cifras significativas. Erro absoluto e rela-tivo. Utilización de aproximacións e redondeo na reso-

lución de problemas da vida cotiá coa precisión requi-rida pola situación suscitada.

* Potencias de expoñente enteiro. Significado e uso.A súa aplicación para a expresión de números moigrandes e moi pequenos. Operacións con númerosexpresados en notación científica. Aplicación a pro-blemas extraídos do ámbito social e físico. Uso da cal-culadora.

* Representación na recta numérica. Comparaciónde números racionais.

Bloque 3. Álxebra.

* Identificación e comprobación de regularidadesnuméricas, curiosidade e interese por investigalas encontextos diversos. Análise de sucesións numéricas.Progresións aritméticas e xeométricas.

* Sucesións recorrentes. As progresións como suce-sións recorrentes.

* Tradución de situacións da linguaxe verbal aoalxébrico e viceversa. Identidades e ecuacións.

* Transformación de expresións alxébricas. Identi-dades notables.

* Resolución de ecuacións de primeiro e segundograo cunha incógnita. Sistemas de dúas ecuaciónslineais con dúas incógnitas. Resolución por diferentesmétodos: alxébricos, gráficos e mesmo por tenteo; uti-lizando ademais, cando se considere pertinente, axu-das tecnolóxicas.

* Resolución de problemas mediante a utilizaciónde ecuacións, sistemas e outros métodos persoais.Valoración da precisión, simplicidade e utilidade dalinguaxe alxébrica para resolver diferentes situaciónsda vida cotiá, dos ámbitos social e científico e do mun-do físico.


* Determinación e descrición de figuras a partir decertas propiedades. Lugar xeométrico. Obtención delugares xeométricos utilizando programas de xeome-tría dinámica.

* Aplicación da semellanza e dos teoremas de Talese Pitágoras á resolución de problemas xeométricos edo medio físico.

* Translacións, simetrías e xiros no plano. Elemen-tos invariantes de cada movemento.

* Uso dos movementos para a análise e representa-ción de figuras e configuracións xeométricas.

* Recoñecemento dos movementos na natureza, naarte e noutras construcións humanas.

* Aplicación de translacións, xiros e simetrías paradeseñar diversas composicións artísticas.

* Representacións xeométricas e comprobación depropiedades utilizando programas de xeometría diná-mica.


* Poliedros, poliedros regulares. Corpos de revolu-ción.

* Planos de simetría nos poliedros.

* Coordenadas xeográficas e fusos horarios. Inter-pretación de mapas e resolución de problemas asocia-dos.

* Curiosidade e interese por investigar sobre formas,configuracións e relacións xeométricas.


* Análise e descrición cualitativa de gráficas querepresentan fenómenos da vida cotiá e dos ámbitossocial, científico e do mundo físico.

* Análise dunha situación a partir do estudo dascaracterísticas locais e globais da gráfica correspon-dente: dominio, continuidade, monotonía, extremos epuntos de corte. Uso das tecnoloxías da informaciónou de calculadoras para a análise conceptual e recoñe-cemento de propiedades de funcións e gráficas.

* Formulación de conxecturas sobre o comporta-mento do fenómeno que representa unha gráfica, unhatáboa de valores ou a súa expresión alxébraica.

* Análise e comparación de situacións de dependen-cia funcional dadas mediante táboas, enunciados egráficas.

* Utilización de modelos lineais para estudar situa-cións provenientes dos diferentes ámbitos de coñece-mento e da vida cotiá, mediante a confección da táboa,a representación gráfica e a obtención da expresiónalxébraica.

* Utilización das distintas formas de representar aecuación da recta.

* Obtención e análise das gráficas utilizando a cal-culadora gráfica ou programas informáticos.


* Necesidade, conveniencia e representatividadedunha mostra. Métodos de selección aleatoria e apli-cacións en situacións reais.

* Atributos e variables discretas e continuas.

* Agrupación de datos en intervalos. Histogramas epolígonos de frecuencias.

* Interpretación de gráficas provenientes de diferen-tes contextos e utilización da información que propor-cionan, mantendo unha actitude crítica na súa análise.

* Construción da gráfica adecuada á natureza dosdatos e ao obxectivo desexado, para o mellor coñece-mento dun fenómeno procedente do medio social oufísico.

* Formulación de conxecturas sobre o comporta-mento dunha poboación a partir da información pro-porcionada por unha gráfica estatística.

* Planificación individual ou colectiva do procesopara a elaboración dun estudo estatístico sobre unfenómeno da realidade.

* Media, moda, cuartís e mediana. Significado, cál-culo e aplicacións.

* Análise da dispersión: rango e desviación típica.Interpretación conxunta da media e a desviación típi-ca.

* Relación dos parámetros de centralización e dis-persión coas representacións gráficas corresponden-tes.

* Utilización das medidas de centralización e dis-persión para realizar comparacións e valoracións.Actitude crítica ante a información de índole estatísti-ca.

* Organización de datos, realización de cálculos exeración de gráficas adecuadas a cada situación, utili-zando a calculadora e a folla de cálculo.

* Experiencias aleatorias. Sucesos e espazo mostral.Utilización do vocabulario adecuado para describir ecuantificar situacións relacionadas co azar.

* Recoñecemento de fenómenos aleatorios en situa-cións procedentes da vida diaria e dos ámbitos sociale científico.

* Cálculo de probabilidades mediante a Lei deLaplace. Formulación e comprobación de conxecturassobre o comportamento de fenómenos aleatorios sinxe-los.

* Cálculo da probabilidade mediante a simulaciónou experimentación.

* Utilización da probabilidade para tomar decisiónsfundamentadas en diferentes contextos. Recoñece-mento e valoración das matemáticas para interpretar,describir e predicir situacións incertas.


1. Utilizar os números racionais, as súas operaciónse propiedades, para recoller, transformar e intercam-biar informacións e resolver problemas relacionadoscoa vida diaria, cos ámbitos social e científico e comundo físico.

Trátase de valorar a capacidade de identificar eempregar os números e as operacións sendo conscien-tes do seu significado e propiedades, elixir a forma decálculo apropiada (mental, escrita ou con calculadora)e estimar a coherencia e precisión dos resultados obti-dos. É relevante tamén a adecuación da forma deexpresar os números (decimal, en porcentaxe, fraccio-naria ou en notación científica) á situación presentada.Nos problemas que deben formularse neste niveladquire especial relevancia o emprego da notacióncientífica e das potencias para expresar cantidadesmoi grandes ou moi pequenas así como o arredonda-mento dos resultados coa precisión requirida e a valo-ración do erro cometido ao facelo. Quérese comprobartamén, se se saben comparar, ordenar e representar


números racionais e se se saben aproveitar as presta-cións das calculadoras e dos programas de cálculosimbólico para abordar este cometido. Comprobarase,ademais, se se valora a utilización das diferentesmaneiras de representar un número para expresarideas e transmitir ou interpretar mensaxes de maneiraprecisa.

2. Expresar mediante a linguaxe alxébraica unhapropiedade ou relación dada mediante un enunciado eobservar regularidades en secuencias numéricas obti-das a partir de diversas situacións, obtendo a lei deformación e a fórmula correspondente, en casos sinxe-los.

A través deste criterio, preténdese comprobar acapacidade de extraer a información relevante dunfenómeno e saber pasar da linguaxe verbal á alxébrai-ca, e viceversa. Tamén se comprobará se o alumnadosabe detectar, transformar e interpretar xeometrica-mente expresións alxébraicas notables. Quérese com-probar tamén se se sabe operar con expresións alxé-braicas sinxelas tanto realizando os cálculos persoal-mente ou utilizando algún programa de cálculo simbó-lico. No referente ao tratamento de pautas numéricas,valórase se está capacitado para analizar regularida-des e obter expresións simbólicas, incluíndo formasiterativas e recursivas.

3. Resolver problemas da vida cotiá e dos ámbitossocial e científico nos que se precise o planeamento eresolución de ecuacións de primeiro e segundo grao oude sistemas de ecuacións lineais con dúas incógnitas.

Este criterio vai dirixido a comprobar a capacidadepara aplicar as técnicas de manipulación de expre-sións literais para resolver problemas, procedentes dediversos ámbitos, que poidan ser traducidos previa-mente a ecuacións e sistemas. A resolución alxébraicanon se presenta como o único método de resolución ecombínase tamén con outros métodos numéricos e grá-ficos, mediante o uso adecuado dos recursos tecnoló-xicos (calculadoras científicas e gráficas, follas de cál-culo, programas de cálculo simbólico, etc.). Valorara-se, ademais, a utilización da álxebra coma unha formaprecisa de linguaxe que nos axuda a resolver situa-cións problemáticas procedentes de diferentes situa-cións, considerando se os resultados son pertinentesen relación co contexto.

4. Recoñecer as transformacións que levan dunhafigura xeométrica a outra mediante os movementos noplano e utilizar estes movementos para crear as súaspropias composicións e analizar, desde un punto devista xeométrico, deseños cotiás, obras de arte e confi-guracións presentes na natureza.

Con este criterio preténdese valorar a comprensióndos movementos no plano, para que poidan ser utiliza-dos coma un recurso máis de análise nunha formaciónnatural ou nunha creación artística. O recoñecementodos movementos leva consigo a identificación dos seuselementos característicos: eixes de simetría, centro eamplitude de xiro, etc. Trátase tamén de avaliar ahabilidade para relacionar os obxectos do contorno cos

conceptos teóricos e a capacidade para manipularobxectos e compoñer movementos para xerar crea-cións propias. Tamén se quere comprobar se sabenmanexar instrumentos de debuxo e programas de xeo-metría dinámica para facer representacións e compro-bar propiedades.

5. Interpretar planos e mapas e manexar o sistemade coordenadas xeográficas. Aplicar os teoremas dePitágoras e Tales para resolver situacións problemáti-cas da vida cotiá e do mundo físico.

Con este criterio preténdese comprobar se o alumna-do sabe aplicar o concepto de semellanza e de razónde semellanza na interpretación de mapas e planos,para resolver problemas relacionados co cálculo dedistancias e superficies. Tamén se quere indagar secoñece o concepto de coordenadas xeográficas e sabeaplicalo para situar lugares nos mapas, para calculardistancias e diferenzas horarias.

6. Analizar globalmente diferentes funcións sinxelase utilizar modelos lineais para estudar diferentessituacións reais expresadas mediante un enunciado,unha táboa, unha gráfica ou unha expresión alxébrai-ca.

Este criterio valora a capacidade de analizar, de xei-to global, fenómenos físicos, sociais ou procedentes davida cotiá que poden ser expresados mediante unhafunción, e no caso dunha función lineal saber cons-truír a táboa de valores, debuxar a gráfica utilizando asescalas adecuadas nos eixos e obter a expresión alxé-braica da relación. Preténdese avaliar tamén a capaci-dade de aplicar os recursos tecnolóxicos para facer arepresentación de gráficas e a análise dos aspectosmáis relevantes dunha gráfica e tirar dese xeito ainformación que permita profundar no coñecementodo fenómeno estudado. Valórase tamén a capacidadepara recoñecer e expresar a ecuación dunha recta dediferentes maneiras.

7. Elaborar e interpretar informacións estatísticastendo en conta a adecuación das táboas e gráficasempregadas e analizar se os parámetros son máis oumenos significativos.

Trátase de valorar a capacidade de organizar, entáboas de frecuencias e gráficas, informacións denatureza estatística, do ámbito social ou do mundofísico, atendendo aos seus aspectos técnicos, funcio-nais e estéticos (elección da táboa ou gráfica quemellor presenta a información), e calcular, utilizando,se é necesario, a calculadora ou a folla de cálculo, osparámetros centrais (media, mediana e moda) e de dis-persión (percorrido e desviación típica) dunha distri-bución. Así mesmo, valorarase a capacidade de inter-pretar información estatística dada en forma de táboase gráficas e obter conclusións pertinentes dunhapoboación a partir do coñecemento dos seus paráme-tros máis representativos.

8. Facer predicións sobre a posibilidade de que unsuceso ocorra a partir de información previamente


obtida de forma empírica ou como resultado do recon-to de posibilidades, en casos sinxelos.

Preténdese medir a capacidade de identificar ossucesos elementais dun experimento aleatorio sinxeloe outros sucesos asociados a este experimento. Taména capacidade de determinar e interpretar a probabili-dade dun suceso a partir da experimentación ou docálculo (Lei de Laplace), en casos sinxelos. Por isoteñen especial interese as situacións que esixan atoma de decisións razoables a partir dos resultados daexperimentación, simulación ou, se é o caso, do recon-to. Tamén se quere valorar a utilización dos coñece-mentos matemáticos para identificar e describir, usan-do a terminoloxía adecuada, situacións de incertezapropias da vida social e do mundo físico.

9. Planificar e utilizar estratexias e técnicas de reso-lución de problemas, tales como o reconto exhaustivo,a indución ou a busca de problemas afíns e comprobaro axuste da solución á situación presentada.

Trátase de avaliar a capacidade para formular ocamiño cara á resolución dun problema e incorporarestratexias máis complexas á súa solución baseadas encoñecementos adquiridos con anterioridade. Avalíase,así mesmo, a perseveranza na busca de solucións, acoherencia e axuste destas á situación que hai queresolver, así como a confianza na propia capacidadepara logralo. Valórase tamén, no caso do traballo engrupo, en que medida se colabora cos demais mem-bros do grupo e se respectan as suxestións dos demais.

10. Expresar verbalmente con precisión, razoamen-tos, relacións cuantitativas, e informacións que incor-poren elementos matemáticos, valorando a utilidade ea simplicidade da linguaxe matemática para iso.

Trátase de valorar a precisión da linguaxe utilizadapara expresar todo tipo de informacións que conteñancantidades, medidas, relacións, numéricas e espa-ciais, así como estratexias e razoamentos utilizados naresolución dun problema. Tamén se valora a orde e alimpeza á hora de presentar as conclusións utilizando,cando sexa necesario, as prestacións que, neste senti-do, nos ofrecen as tecnoloxías.

Cuarto curso. Opción A.


* Planificación e utilización de procesos de razo-amento e estratexias de resolución de problemas, talescomo a emisión e xustificación de hipóteses ou a xene-ralización.

* Expresión verbal de argumentacións, relaciónscuantitativas e espaciais e procedementos de resolu-ción de problemas coa precisión e rigor adecuados ásituación.

* Interpretación de mensaxes que conteñan argu-mentacións ou informacións de carácter cuantitativoou sobre elementos ou relacións espaciais.




* Utilización de ferramentas tecnolóxicas para faci-litar os cálculos de tipo numérico, alxébraico ou esta-tístico, as representacións funcionais e a comprensiónde propiedades matemáticas.


Bloque 2. Números.

* Números con expresión decimal infinita non-periódica. Os números reais.

* Interpretación e utilización dos números e as ope-racións en diferentes contextos, elixindo a notación eprecisión máis adecuadas en cada caso. Erros absolu-to e relativo.

* Proporcionalidade directa e inversa. Aplicación áresolución de problemas da vida cotiá.

* As porcentaxes na economía. Aumentos e diminu-cións porcentuais. Porcentaxes sucesivas. Interesesimple e composto.

* Organización de cálculos asociados á resoluciónde problemas cotiáns e financeiros, usando a folla decálculo, a calculadora o outras ferramentas informáti-cas.

* Desigualdades. Intervalos. Significado e diferentesformas de expresar un intervalo. Valor absoluto.

* Representación de números na recta numérica.

Bloque 3. Álxebra.

* Obtención e interpretación de expresións literais apartir de diferentes situacións. Cálculo de valores con-cretos en fórmulas e ecuacións en diferentes contex-tos.

* Resolución gráfica e alxébraica dos sistemas deecuacións con dúas incógnitas. Resolución de proble-mas cotiáns e doutras áreas de coñecemento medianteecuacións e sistemas.

* Resolución de diferentes tipos de ecuaciónsmediante ensaio-erro ou a partir de métodos gráficoscon axuda dos medios tecnolóxicos.


* Aplicación da semellanza de triángulos e do teore-ma de Pitágoras para a obtención indirecta de medi-das. Resolución de problemas xeométricos frecuentesna vida cotiá.


* Utilización doutros coñecementos xeométricos naresolución de problemas do mundo físico: medida ecálculo de lonxitudes, áreas, volumes, etc.


* Interpretación dun fenómeno descrito mediante unenunciado, táboa, gráfica ou expresión analítica. Aná-lise de resultados.

* A taxa de variación media como medida da varia-ción dunha función nun intervalo. Análise de distintasformas de crecemento a partir de táboas, gráficas eenunciados verbais.

* Estudo e utilización doutros modelos funcionaisnon lineais: proporcionalidade inversa, exponencial,cadrático e funcións dadas a anacos. Utilización detecnoloxías da información para a súa análise.

* Obtención da expresión alxébrica dunha funciónen casos sinxelos.


* Realización das fases e tarefas dun estudo estatís-tico (organización de datos, representación gráfica,cálculo de parámetros, interpretación de resultados) apartir de situacións concretas próximas ao alumnado,utilizando axudas tecnolóxicas, se é o caso.

* Análise elemental da representatividade das mos-tras estatísticas.

* Gráficas estatísticas: gráficas múltiples, diagramasde caixa. Uso da folla de cálculo.

* Utilización das medidas de centralización e dis-persión para realizar comparacións e valoracións.

* Interpretación, análise e valoración de informa-cións estatísticas tomadas dos medios de comunica-ción e dos ámbitos físico e social.

* Experiencias aleatorias. Espazo mostral. Regra deLaplace.

* Experiencias compostas. Utilización de táboas decontinxencia e diagramas de árbore para o reconto decasos e a asignación de probabilidades.

* Utilización do vocabulario adecuado para descri-bir e cuantificar situacións relacionadas co azar.


1. Utilizar os distintos tipos de números e opera-cións, xunto coas súas propiedades, para recoller,interpretar, transformar e intercambiar información eresolver problemas relacionados coa vida cotiá.

Trátase de valorar a capacidade de identificar eempregar os distintos tipos de números e as operaciónsque se axusten a cada situación, sendo conscientes doseu significado e propiedades, elixindo a forma de cál-culo apropiada (mental, escrita ou con calculadora) eestimando a coherencia e precisión dos resultadosobtidos. Preténdese tamén valorar a utilización danotación científica para representar cantidades moigrandes e moi pequenas, así como a realización de

estimacións e aproximacións valorando o nivel de errocometido e a capacidade de razoar os resultados.

Neste nivel adquire especial importancia observar acapacidade dos alumnos para manexar os números endiversos contextos tanto do medio natural como da rea-lidade social, co fin de analizala e comprendelamellor.

2. Aplicar porcentaxes e taxas á resolución de pro-blemas cotiás e financeiros valorando a oportunidadede utilizar a folla de cálculo en función da cantidade ecomplexidade dos números.

Este criterio vai dirixido a comprobar a capacidadepara aplicar porcentaxes, taxas, aumentos e diminu-cións porcentuais a problemas vinculados a situaciónsfinanceiras habituais, así como interpretar e valorar asinformacións que proveñen dese medio. Tamén se pre-tende valorar a capacidade de utilización das tecnolo-xías da información para realizar os cálculos candosexa preciso.

3. Resolver problemas da vida cotiá para os que seprecise a formulación e resolución de ecuacións deprimeiro e segundo grao ou de sistemas de ecuaciónslineais con dúas incógnitas.

Este criterio vai dirixido a comprobar que o alumna-do está preparado para aplicar as técnicas de manipu-lación de expresións literais para resolver problemasexpresados na linguaxe natural, para o que deberá sercapaz de expresalos en forma de ecuacións e de siste-mas.

4. Utilizar instrumentos, fórmulas e técnicas apro-piadas para obter medidas directas e indirectas desituacións reais.

Preténdese comprobar o desenvolvemento de estra-texias para calcular magnitudes descoñecidas a partirdoutras coñecidas, aplicar os coñecementos xeométri-cos (semellanza de triángulos, concepto de escala, teo-rema de Pitágoras, etc.) para resolver situacións pro-blemáticas relacionadas co mundo físico e social, uti-lizar os instrumentos de medida dispoñibles, aplicaras fórmulas apropiadas e desenvolver as técnicas edestrezas adecuadas para realizar a medición propos-ta, valorando o uso dos medios tecnolóxicos.

5. Identificar relacións cuantitativas nunha situa-ción expresada en diferentes linguaxes e determinar,representar e analizar o tipo de función que poidarepresentalas.

Este criterio pretende avaliar a capacidade de dis-cernir a que tipo de modelo, de entre os estudados -lineal, de proporcionalidade inversa, cadrático ouexponencial-, responde un fenómeno determinado,proveninte dos ámbitos social, físico ou da vida cotiá,e de extraer conclusións razoables da situación asocia-da a este, utilizando para a súa análise, cando sexapreciso, as tecnoloxías da información.

6. Analizar táboas e gráficas que representen rela-cións funcionais asociadas a situacións reais paraobter información sobre o seu comportamento.


Á vista do comportamento dunha gráfica ou dosvalores numéricos dunha táboa, valorarase a capacida-de de analizar e tirar conclusións sobre o fenómenoestudado. Para iso será preciso o cálculo e a interpre-tación das taxas de variación a partir dos datos gráfi-cos ou numéricos. Ademais, preténdese comprobar se,en casos sinxelos, as alumnas e os alumnos son capa-ces de obter a fórmula da función asociada á gráfica ouá táboa para obter valores descoñecidos.

7. Elaborar e interpretar táboas e gráficos estatísti-cos, así como calcular os parámetros estatísticos máisusuais, correspondentes a distribucións discretas econtinuas, interpretalos e valorar cualitativamente arepresentatividade das mostras utilizadas.

Trátase de valorar a capacidade de organizar a infor-mación estatística en táboas e gráficas e calcular osparámetros que resulten máis relevantes, con axuda dacalculadora ou da folla de cálculo. Quérese avaliartamén, a capacidade para interpretar, analizar e valo-rar informacións estatísticas presentes nos medios decomunicación e nos ámbitos físico e social.

8. Aplicar os conceptos e as técnicas de cálculo deprobabilidades para resolver diferentes situacións eproblemas da vida cotiá.

Preténdese que o alumnado sexa capaz de describiro espazo mostral en experiencias simples e en expe-riencias compostas sinxelas, en contextos concretos davida cotiá, e utilicen a Lei de Laplace, os diagramas deárbore ou as táboas de continxencia para calcular pro-babilidades. Preténdese ademais, que os resultadosobtidos se utilicen para a toma de decisións razoablesno contexto dos problemas presentados. Trátase,tamén, de avaliar a capacidade para identificar navida cotiá acontecementos de realización incerta eaplicarlles os conceptos de probabilidade para inter-pretalos e comprendelos mellor.

9. Planificar e utilizar procesos de razoamento eestratexias diversas e útiles para a resolución de pro-blemas.

Trátase de avaliar a capacidade de planificar o pro-ceso a seguir para afrontar a resolución dun problema,comprender as relacións matemáticas que interveñene elixir e aplicar estratexias e técnicas de resoluciónaprendidas nos cursos anteriores, confiando na súapropia capacidade. Preténdese avaliar, ademais, a dis-posición e perseveranza dos estudantes para compro-bar o valor das súas intuicións no proceso de resolu-ción.

10. Expresar con precisión razoamentos, relaciónscuantitativas e informacións que incorporen elementosmatemáticos, valorando a utilidade e simplicidade dalinguaxe matemática para iso.

Trátase de valorar a precisión da linguaxe utilizadapara expresar todo tipo de informacións que conteñancantidades, medidas, relacións numéricas e xeométri-cas, así como estratexias e razoamentos utilizados naresolución dun problema. Tamén se pretende coñecercomo os estudantes argumentan e xustifican as súas

propostas, así como a súa actitude para acoller asideas dos demais, poñelas en común e analizalas.

Cuarto curso. Opción B.


* Planificación e utilización de estratexias de reso-lución de problemas, tales como a emisión e xustifica-ción de hipóteses ou a xeneralización.

* Expresión verbal de argumentacións, relaciónscuantitativas e espaciais e procedementos de resolu-ción de problemas coa precisión e rigor adecuados ásituación.

* Interpretación de mensaxes que conteñan argu-mentacións ou informacións de carácter cuantitativoou sobre elementos ou relacións espaciais.




* Utilización de ferramentas tecnolóxicas para faci-litar os cálculos de tipo numérico, alxébraico ou esta-tístico, as representacións funcionais e a comprensiónde propiedades matemáticas.

* Busca de información e lectura de textos sobreacontecementos persoas relacionadas coas matemáti-cas ao longo da historia.

Bloque 2. Números.

* Recoñecemento de números que non poden expre-sarse en forma de fracción. Números irracionais.Números reais.

* Representación de números na recta real. Desi-gualdades. Intervalos. Significado e diferentes formasde expresar un intervalo. Valor absoluto.

* Interpretación e uso dos números reais en diferen-tes contextos elixindo a notación e aproximación ade-cuadas en cada caso. Erros absoluto e relativo.

* Expresión de raíces en forma de potencia. Radi-cais equivalentes. Comparación e simplificación deradicais.

* Utilización da xerarquía e propiedades das opera-cións para realizar cálculos con potencias de expoñen-te enteiro e fraccionario e radicais sinxelos.

* Realización de operacións con calquera tipo deexpresión numérica, utilizando a calculadora cando asituación o requira. Cálculos aproximados. Recoñece-mento de situacións que requiran a expresión de resul-tados en forma exacta (radical ou fraccionaria).

* Logaritmo dun número real. Propiedades.


Bloque 3. Álxebra.

* Expresións literais: obtención e interpretación apartir de diferentes situacións, cálculo de valoresnuméricos e realización de operacións. Utilización deigualdades notables e das propiedades das operacións.

* Resolución gráfica e alxébraica dos sistemas deecuacións con dúas incógnitas, utilizando, cando seconsidere necesario, medios informáticos. Resoluciónde problemas cotiáns e doutras áreas de coñecementomediante ecuacións e sistemas.

* Resolución por métodos alxébraicos, gráficos oupor ensaio-erro sistemático de diferentes tipos deecuacións (bicadradas, con radicais, exponenciais,etc.), utilizando medios tecnolóxicos, se é o caso.

* Resolución de inecuacións lineais cunha e dúasincógnitas. Interpretación gráfica. Formulación e reso-lución de problemas en diferentes contextos utilizandoinecuacións.


* Razóns trigonométricas. Relacións entre elas.Relacións métricas nos triángulos.

* Uso da calculadora para o cálculo de ángulos e derazóns trigonométricas.

* Resolución de triángulos. Aplicación dos coñece-mentos xeométricos á resolución de problemas métri-cos no mundo físico: medida e cálculo de lonxitudes,áreas e volumes.

* Razón entre lonxitudes, áreas e volumes de corpossemellantes.


* Interpretación dun fenómeno descrito mediante unenunciado, táboa, gráfica ou expresión analítica. Aná-lise de resultados.

* A taxa de variación media como medida da varia-ción dunha función nun intervalo. Análise de distintasformas de crecemento a partir de táboas, gráficas eenunciados verbais.

* Funcións definidas a anacos. Procura e interpreta-ción en situacións reais.

* Recoñecemento doutros modelos funcionais: fun-ción cadrática, de proporcionalidade inversa, expo-nencial e logarítmica. Aplicacións a contextos e situa-cións reais. Representación, simulación e análise grá-fica, empregando as tecnoloxías da información.

* Obtención da expresión alxébrica dunha funciónen casos sinxelos.


* Realización das fases e tarefas dun estudo estatís-tico.

* Análise elemental da representatividade das mos-tras estatísticas.

* Gráficas estatísticas: gráficas múltiples, diagramasde caixa. Análise crítica de táboas e gráficas estatísti-cas nos medios de comunicación. Detección de fala-cias.

* Condicións en que unha distribución pode ser des-crita pola súa media e pola súa desviación típica. Des-centralizacións, nesgo e valores atípicos. Utilizaciónconxunta das medidas de centralización e dispersiónpara realizar comparacións e valoracións. Coeficientede variación.

* Organización de datos, cálculo de parámetros erepresentacións gráficas utilizando axudas tecnolóxi-cas.

* Interpretación, análise e valoración de informa-cións estatísticas tomadas dos medios de comunica-ción e dos ámbitos físico e social.

* Experiencias aleatorias. Espazo mostral. Regra deLaplace.

* Experiencias compostas. Utilización de táboas decontinxencia e diagramas de árbore para o reconto decasos e a asignación de probabilidades. Probabilidadecondicionada.

* Utilización do vocabulario adecuado para descri-bir e cuantificar situacións relacionadas co azar.


1. Utilizar os distintos tipos de números e opera-cións, xunto coas súas propiedades, para recoller,transformar e intercambiar información e resolver pro-blemas relacionados coa vida diaria, cos contornossocial, económico, científico ou tecnolóxico e conoutras materias do ámbito académico.

Trátase de valorar a capacidade de identificar eempregar os distintos tipos de números e as opera-cións, sendo conscientes do seu significado e propie-dades, elixir a forma de cálculo apropiada (mental,escrita ou con calculadora) e estimar a coherencia eprecisión dos resultados obtidos. Neste nivel adquireespecial importancia observar a capacidade dos alum-nos para adecuar a solución (exacta ou aproximada) áprecisión esixida no problema, particularmente candose traballa con potencias, radicais ou fraccións. Qué-rese comprobar tamén se saben recoñecer contextosque non poden ser expresados unicamente con núme-ros racionais e se representan diferentes tipos denúmeros.

2. Representar e analizar situacións provenientestanto da vida cotiá como doutras áreas de coñecemen-to, utilizando símbolos e métodos alxébricos pararesolver problemas.

Este criterio vai dirixido a comprobar a capacidadede usar a álxebra simbólica, para o cal o alumnadodebe ser capaz de representar e explicar relaciónsmatemáticas presentes nos campos económico, social,científico, tecnolóxico ou nas propias matemáticas.Tamén se pretende coñecer se son capaces de utilizaros métodos alxébricos na resolución de problemas


mediante inecuacións, ecuacións e sistemas, facendouso, cando sexa preciso, de medios informáticos paraacadar as solucións.

3. Utilizar instrumentos, fórmulas e técnicas apro-piadas para obter medidas directas e indirectas ensituacións reais.

Preténdese comprobar a capacidade de desenvolverestratexias para calcular magnitudes descoñecidas apartir doutras coñecidas, utilizar os instrumentos demedida dispoñibles, aplicar as fórmulas apropiadas edesenvolver as técnicas e destrezas adecuadas pararealizar a medición proposta, e comprobar a pertinen-cia dos resultados obtidos ós contextos. Tamén se valo-rará o uso dos medios tecnolóxicos tanto para a obten-ción das medidas como para a realización dos cálcu-los.

4. Recoñecer relacións cuantitativas nunha situa-ción e determinar o tipo de función que pode represen-talas e aproximar e interpretar a taxa de variaciónmedia a partir dunha gráfica, de datos numéricos oumediante o estudo dos coeficientes da expresión alxé-brica.

Este criterio pretende avaliar a capacidade de reco-ñecer que tipo de modelo, de entre os estudados:lineal, cadrático, de proporcionalidade inversa, expo-nencial, logarítmico ou de funcións definidas a anacos,responde a un fenómeno determinado proveniente doámbito científico, físico ou social e de extraer conclu-sións razoables da situación asociada a este, utilizan-do para a súa análise, cando sexa preciso, as tecnolo-xías da información. Ademais, á vista do comporta-mento dunha gráfica ou dos valores numéricos dunhatáboa, valorarase a capacidade de extraer conclusiónssobre o fenómeno estudado. Dependendo deste, ásveces, será preciso o cálculo e a interpretación da taxade variación media a partir dos datos gráficos, numé-ricos ou valores concretos alcanzados pola expresiónalxébrica. Ademais preténdese comprobar se, en casossinxelos, o alumnado é quen de obter a fórmula da fun-ción asociada á gráfica ou á táboa para obter valoresdescoñecidos.

5. Elaborar táboas e gráficos estatísticos e calcularos parámetros estatísticos máis usuais en distribuciónsunidimensionais, interpretar tanto unhas como outrose valorar cualitativamente a representatividade dasmostras utilizadas.

Neste nivel adquire especial significado o estudocualitativo dos datos dispoñibles e as conclusións quepoden extraerse do uso conxunto dos parámetros esta-tísticos. Preténdese, ademais, que se teña en conta arepresentatividade e a validez do procedemento deelección da mostra e a pertinencia da xeneralizacióndas conclusións do estudo a toda a poboación. Quére-se comprobar tamén se interpretan de forma crítica asinformacións provenientes dos medios de comunica-ción e dos ámbitos social e científico. Valorarase a uti-lización dos medios tecnolóxicos adecuados (calcula-doras, follas de cálculo ou programas específicos) para

a elaboración das táboas e as gráficas e o cálculo dosparámetros estatísticos.

6. Aplicar os conceptos e técnicas de cálculo de pro-babilidades para resolver diferentes situacións e pro-blemas da vida cotiá e doutros ámbitos.

Preténdese que o alumnado sexa quen de describir oespazo mostral en experiencias simples e en experien-cias compostas sinxelas, en diferentes contextos, e uti-licen a Lei de Laplace, os diagramas de árbore ou astáboas de continxencia para calcular probabilidades.Preténdese, ademais, que os resultados obtidos se uti-licen para a toma de decisións razoables no contextodos problemas suscitados.

7. Planificar e utilizar, individualmente e en grupo,estratexias de resolución de problemas, tales como aemisión e xustificación de hipóteses ou a xeneraliza-ción.

Trátase de avaliar a capacidade do alumnado paraplanificar o camiño cara á resolución dun problema,recoñecer e comprender as relacións matemáticas eaventurar e comprobar hipóteses, confiando na súapropia capacidade e intuición.

8. Expresar con precisión e rigor razoamentos, rela-cións cuantitativas e informacións que incorporen ele-mentos matemáticos, valorando a utilidade e simplici-dade da linguaxe matemática para iso.

Trátase de apreciar se as alumnas e os alumnos uti-lizan con precisión e rigor a linguaxe, tanto naturalcomo matemática, para expresar todo tipo de informa-cións que conteñan cantidades, medidas, relaciónsnuméricas e xeométricas, etc., así como as estratexiase os razoamentos utilizados na resolución dun proble-ma. Tamén se trata de apreciar se o alumnado mostraa autonomía necesaria para enfrontarse a situaciónsnovas a partir de coñecementos anteriores e se toma enconsideración as achegas dos outros cando traballanen equipo.

Tecnoloxías.

Introdución.

Ao longo do último século, a tecnoloxía, entendidacomo o conxunto de actividades e coñecementos cien-tíficos e técnicos empregados polo ser humano para aconstrución ou elaboración de obxectos, sistemas ouambientes, co obxectivo de resolver problemas e satis-facer necesidades, individuais ou colectivas, foiadquirindo unha importancia progresiva na vida daspersoas e no funcionamento da sociedade. De aí anecesidade dunha atención específica á adquisicióndeste tipo de coñecementos, necesarios para tomardecisións sobre o uso de obxectos e procesos tecnoló-xicos, para resolver problemas relacionados con eles epara, en definitiva, aumentar a capacidade de actuarsobre o contorno e mellorar a calidade de vida.

Non sería posible abordar a tecnoloxía nin desenvol-verse na sociedade actual sen as tecnoloxías da infor-mación e da comunicación e, por iso, a súa presenzano currículo converte a esta materia nun instrumento


na formación da cidadanía e dá coherencia ás apren-dizaxes a elas asociadas. Trátase de lograr un uso com-petente destas tecnoloxías, na medida do posible den-tro dun contexto, é dicir, asociado ás tarefas específi-cas para as que son útiles. A incorporación das tecno-loxías da información e da comunicación, por outraparte, facilita a integración das aprendizaxes obtidasnoutras materias, mellora a comprensión dos procesose contribúe a potenciar a súa utilización de maneiraautónoma.

Esta materia trata, en resumo, de fomentar as apren-dizaxes e desenvolver as capacidades que permitan acomprensión dos obxectos técnicos, a súa utilización ea súa manipulación, así como o dominio dos procesostecnolóxicos mediante os que tales obxectos se dese-ñan e constrúen empregando as tecnoloxías da infor-mación e da comunicación.

Unha das características esenciais da actividadetecnolóxica con maior incidencia na educación básicaé o relativo ao seu carácter integrador de diferentesdisciplinas. A actividade tecnolóxica require a conxu-gación de elementos que proveñen do coñecementocientífico e da súa aplicación técnica, pero tamén dou-tros de carácter económico e estético. Todo iso demaneira integrada e cun referente disciplinar propiobaseado nun modo ordenado e metódico de intervir nocontorno.

O valor educativo desta materia está, así, asociadotanto aos compoñentes que a integran como ao propiomodo de levar a cabo esa integración. O principal des-tes compoñentes, que constitúe o eixo vertebrador doresto de contidos da materia, é o proceso de resoluciónde problemas tecnolóxicos. Trátase do desenvolve-mento de habilidades e da aplicación de métodos quepermiten avanzar desde a identificación e formulacióndun problema técnico ata a súa solución construtiva, etodo iso a través dun proceso planificado que busquea optimización dos recursos e das solucións. A postaen práctica deste proceso tecnolóxico exixe, pola súavez, un compoñente científico e técnico. Tanto paracoñecer e utilizar mellor os obxectos tecnolóxicoscomo para intervir neles é necesario poñer en xogo unconxunto de coñecementos sobre os fenómenos nosque se basean as máquinas e os elementos que asconstitúen, e tamén sobre os procesos de análise,deseño, manipulación e construción de obxectos técni-cos, que contribúen á adquisición de novos coñece-mentos e á consolidación doutros.

A análise da evolución das tecnoloxías, ademais,clarifica o papel que xogaron na transformación dascondicións de vida dos pobos, desvelando criteriospara a súa valoración e desenvolvendo actitudes posi-tivas de cara á súa utilización.


A área de tecnoloxía contribúe ao desenvolvementoda competencia de interacción no medio físico, princi-palmente, mediante o coñecemento e a comprensiónde obxectos, procesos, sistemas e ambientes tecnolóxi-

cos, e a través do desenvolvemento de destrezas técni-cas e habilidades para manipular obxectos con preci-sión e seguridade. A interacción cun contorno no queo tecnolóxico constitúe un elemento esencial, vesefacilitada polo coñecemento e utilización do procesode resolución técnica de problemas e a súa aplicaciónpara identificar e dar resposta a necesidades, avalian-do o proceso e os seus resultados. Pola súa parte, aanálise de obxectos e sistemas técnicos desde variospuntos de vista, permite coñecer como foron deseña-dos e construídos os elementos que os forman e a súafunción no conxunto, facilitando o seu uso e a súa con-servación.

É importante, por outra parte, o desenvolvemento dacapacidade e da disposición para lograr un contornosaudable e unha mellora da calidade de vida, median-te o coñecemento e a análise crítica da repercusiónambiental da actividade tecnolóxica e o fomento deactitudes responsables de consumo racional.

A contribución á autonomía e iniciativa persoal cén-trase no modo particular que proporciona esta materiapara abordar os problemas tecnolóxicos, e será maiorna medida en que, a metodoloxía empregada na aula,fomente modos de enfrontarse a eles de maneira autó-noma e creativa, incida na valoración reflexiva dasdiferentes alternativas e prepare para a análise previadas consecuencias das decisións que se toman no pro-ceso.

As diferentes fases do proceso: a formulación ade-cuada dos problemas; a presentación de ideas que seanalizan desde distintos puntos de vista; a elección damáis adecuada; a planificación e execución do proxec-to; a avaliación do seu desenvolvemento e do obxecti-vo alcanzado; e, por último, a realización de propostasde mellora; todas elas contribúen ao desenvolvementodesta competencia, ofrecendo oportunidades para odesenvolvemento de calidades persoais, como a inicia-tiva, o espírito de superación, a perseveranza fronte ásdificultades, a autonomía e a autocrítica, contribuíndoao aumento da confianza en si mesmo e á mellora dasúa autoestima.

O tratamento específico das tecnoloxías da informa-ción e da comunicación, integrado nesta materia, pro-porciona unha oportunidade especial para desenvolvera competencia no tratamento da información e da com-petencia dixital, e a este desenvolvemento están diri-xidos especificamente unha parte dos contidos. Con-tribuirase ao desenvolvemento desta competencia namedida na que as aprendizaxes asociadas incidan naconfianza no uso dos ordenadores, nas destrezas bási-cas asociadas a un uso suficientemente autónomo des-tas tecnoloxías e, en definitivo contribúan a familiari-zarse suficientemente con eles. En todo caso, estánasociados ao seu desenvolvemento os contidos quepermiten localizar, procesar, elaborar, almacenar epresentar información co uso da tecnoloxía. Por outraparte, debe destacarse, en relación co desenvolvemen-to desta competencia, a importancia do uso das tecno-loxías da información e da comunicación como ferra-menta de simulación de procesos tecnolóxicos e para


a adquisición de destrezas con linguaxes específicas,como a icónica ou a gráfica.

A contribución á adquisición da competencia sociale cidadá, no que se refire ás habilidades para as rela-cións humanas e ao coñecemento da organización efuncionamento das sociedades, virá determinada polomodo no que se aborden os contidos, especialmente osasociados ao proceso de resolución de problemas tec-nolóxicos, onde o alumnado ten múltiples ocasiónspara expresar e discutir adecuadamente ideas e razo-amentos, escoitar ás outras persoas, abordar dificulta-des, xestionar conflitos e tomar decisións practicandoo diálogo e a negociación, e adoptando actitudes derespecto e tolerancia cara ás súas compañeiras e aosseus compañeiros.

Ao coñecemento da organización e funcionamentodas sociedades colabora a materia de Tecnoloxía des-de a análise do seu desenvolvemento tecnolóxico e dasúa influencia nos cambios económicos e de organiza-ción social que tiveron lugar ao longo da historia dahumanidade. A actividade tecnolóxica, por outra par-te, caracterízase polo traballo colectivo, que permite odesenvolvemento de habilidades relevantes de inte-racción social.

O uso instrumental de ferramentas matemáticas, nasúa xusta dimensión e de maneira fortemente contex-tualizada, contribúe a configurar adecuadamente acompetencia matemática, na medida na que propor-ciona situacións de aplicabilidade a diversos campos,facilita a visibilidade desas aplicacións e das relaciónsentre os contidos matemáticos e pode, segundo comose formule, colaborar á mellora da confianza no usodesas ferramentas matemáticas. Algunhas delas estánespecialmente presentes nesta materia, como a medi-ción e o cálculo de magnitudes básicas, o uso de esca-las, a lectura e interpretación de gráficos, a resoluciónde problemas baseados na aplicación de expresiónsmatemáticas, referidas a principios e fenómenos físi-cos, que resolven problemas prácticos ou necesidadessociais.

A contribución á competencia en comunicación lin-güística realízase a través da adquisición de vocabula-rio específico, que ten que utilizarse nos procesos debusca, análise, selección, resumo e comunicación deinformación. A lectura, interpretación e redacción deinformes e documentos técnicos contribúe ao coñece-mento e á capacidade de utilización de diferentes tiposde textos e das súas estruturas formais.

O uso da lingua galega nun contexto tecnolóxico(léxico específico) estende o seu ámbito de aplicaciónfacilitando a normalización da lingua no ámbito profe-sional. Contribúe así, a crear un espazo tecnolóxicolingüístico propio cuxa existencia, senón imprescindi-ble é, cando menos, necesaria para o desenvolvemen-to tecnolóxico da comunidade autónoma.

Á adquisición da competencia de aprender a apren-der contribúese polo desenvolvemento de estratexiasde resolución de problemas, reflexión sobre as rela-cións de causa-efecto, a contrastación nos procesos de

experimentación e construción. O estudo metódico deobxectos, sistemas ou contornos axuda a desenvolverhabilidades e estratexias cognitivas e promove actitu-des e valores necesarios para a aprendizaxe.

A competencia cultural e artística adquírese desen-volvendo a iniciativa, a imaxinación e a creatividadena resolución das necesidades sociais e permite unhamellor apreciación das manifestacións culturais quesempre incorporan elementos técnicos.

Obxectivos.

A ensinanza da tecnoloxía nesta etapa terá comoobxectivo o desenvolvemento das seguintes capacida-des:

1. Analizar os obxectos e sistemas técnicos paraidentificar os seus elementos e as funcións que reali-zan, explicar o seu funcionamento, utilizalos e contro-lalos de diversas formas, e recoñecer as condiciónsfundamentais que interveñen no seu deseño e constru-ción.

2. Abordar con autonomía e creatividade, indivi-dualmente e en grupo, problemas tecnolóxicos traba-llando de forma ordenada e metódica para estudar oproblema, recompilar e seleccionar información pro-cedente de distintas fontes, elaborar a documentaciónpertinente, concibir, deseñar, planificar e construírobxectos ou sistemas que resolvan o problema e ava-liar a súa idoneidade desde distintos puntos de vista.

3. Actuar de xeito dialogante, flexible, responsable evoluntario no traballo en equipo, na procura de solu-cións, na toma de decisións e na execución das tarefasencomendadas con actitude de respecto, cooperación,tolerancia e solidariedade.

4. Empregar as destrezas e os coñecementos necesa-rios para a análise, intervención, deseño, elaboracióne manipulación de forma segura e precisa de mate-riais, obxectos e sistemas.

5. Expresar e comunicar ideas e solucións técnicas,así como explorar a súa viabilidade e alcance utilizan-do os medios tecnolóxicos, os recursos gráficos, a sim-boloxía e o vocabulario axeitados.

6. Adoptar actitudes favorables á resolución de pro-blemas técnicos, desenvolvendo interese e curiosida-de cara á actividade tecnolóxica, analizando e valoran-do criticamente a investigación e o desenvolvementotecnolóxico e a súa influencia na sociedade, noambiente, na saúde e na calidade de vida das persoas.

7. Manexar con soltura aplicacións informáticas parabuscar, almacenar, organizar, manipular, recuperar,presentar, compartir e publicar información, e empre-gar de forma habitual as redes de comunicación napropia formación, na busca de emprego e para accedera servizos electrónicos administrativos ou comerciais.

8. Interesarse polos avances tecnolóxicos valorandocriticamente a súa contribución á mellora do benestarsocial e individual, e incorporándoos ao seu facercotiá.


Tres primeiros cursos. Tecnoloxías.

Contidos.

Bloque 1. Proceso de resolución de problemas tec-nolóxicos.

* A tecnoloxía como resposta ás necesidades huma-nas: fundamento do quefacer tecnolóxico. O procesoinventivo e de deseño.

* Fases do proxecto tecnolóxico. Elaboración deideas e procura de solucións. Distribución de tarefas eresponsabilidades, cooperación e traballo en equipo.

* Realización de documentos técnicos. Deseño, pla-nificación e construción de prototipos ou maquetasmediante o uso responsable de materiais, ferramentase técnicas axeitadas.

* Avaliación do proceso creativo, de deseño e deconstrución. Análise e valoración das condicións docontorno de traballo.

* Utilización de aplicacións informáticas para aresolución de problemas tecnolóxicos.

* Exemplificación do proceso tecnolóxico na indus-tria do contorno.

* Esgotamento de recursos enerxéticos e de materiasprimas. Consumo responsable e desenvolvemento sos-tible.

Bloque 2. Hardware e sistemas operativos.

* Descrición da arquitectura, dos elementos dunordenador e doutros dispositivos periféricos. Funcio-namento, manexo e interconexión dos elementos dunordenador.

* Emprego do sistema operativo como interface per-soa-máquina. Almacenamento, organización e recupe-ración da información en soportes físicos, locais eextraíbles.

* Acceso a recursos compartidos en redes locais eposta a disposición destes.

* Instalación de programas e realización de tarefasbásicas de mantemento do sistema.

Bloque 3. Materiais de uso técnico.

* Análise de materiais e técnicas básicas e indus-triais empregadas na construción e fabricación deobxectos.

* Materiais naturais, transformados e sintéticos:madeira, metais, materiais plásticos, cerámicos epétreos. Propiedades e técnicas básicas de utilización.

* Tratamento de residuos e impacto ambiental doproceso produtivo. Uso de materiais comerciais e reci-clados para a construción e fabricación de obxectos.

* Emprego das ferramentas de forma axeitada esegura.

Bloque 4. Técnicas de expresión e comunicación.

* Uso de instrumentos e técnicas de debuxo, asícomo de aplicacións de deseño gráfico por ordenador,para a realización de bosquexos e esbozos, empregan-do escalas, cotas e sistemas de representación norma-lizados.

* Utilización de aplicacións informáticas de ofimáti-ca para a creación, edición, mellora e presentación dedocumentos técnicos, e descrición da súa terminoloxíae dos seus procedementos básicos.

* Coñecemento da linguaxe icónica como base parao dominio da expresión por medio da imaxe e a asimi-lación das diversas técnicas cinematográficas: plano,universo fílmico, movementos de cámara, panorámi-cas, trucos e recursos do cinema.

Bloque 5. Estruturas.

* Descrición dos elementos dunha estrutura e dosesforzos aos que están sometidos. Análise da funciónque desempeñan os elementos na estrutura.

* Deseño, planificación e construción de estruturasutilizando distintos tipos de apoio e triangulación.

Bloque 6. Máquinas e mecanismos.

* Mecanismos de transmisión e transformación domovemento. Análise da súa función en máquinas.Relación de transmisión.

* Descrición e funcionamento básico dos motorestérmicos e eléctricos.

* Deseño e construción de maquetas que inclúanmecanismos de transmisión e transformación do move-mento.

* Uso de simuladores para recrear a función dosoperadores mecánicos no deseño de prototipos.

Bloque 7. Electricidade e electrónica.

* Efectos da corrente eléctrica: luz, calor e electro-magnetismo.

* Circuíto eléctrico: elementos, funcionamento esimboloxía. Magnitudes eléctricas. Compoñentes edispositivos básicos. Realización de medidas. Corren-te continua e alterna.

* Instalacións eléctricas nas vivendas. Potencia.Dispositivos de protección.

* Valoración crítica dos efectos do uso da enerxíaeléctrica sobre o ambiente: xeración e transporte deenerxía eléctrica. Emprego de enerxías renovables.

* Deseño de circuítos que cumpran unha funciónpredeterminada, realización da montaxe, nas condi-cións de seguridade apropiadas e utilización de simu-ladores para a comprobación previa do seu funciona-mento.

* Valoración da importancia actual da electrónica erespecto polas normas de seguridade.

Bloque 8. Tecnoloxías da comunicación. Internet.


* Sistemas de comunicación: telefonía, radio, televi-sión e redes de transmisión de datos.

* Estrutura e funcionamento da internet. Dispositi-vos de comunicación. Servizos da internet.

* Ferramentas e aplicacións básicas para a procura,descarga, intercambio e publicación de información.

* Actitude crítica e responsable cara á propiedadeintelectual e á distribución dos contidos e da informa-ción en xeral. Licenzas de uso e distribución do soft-ware.


1. Resolver problemas tecnolóxicos identificando oscondicionantes, empregando os coñecementos preci-sos, propoñendo solucións variadas e desenvolvendo amáis axeitada nun contexto de traballo colectivo, eempregando adecuadamente os recursos de expresióne comunicación.

Con este criterio trátase de avaliar o coñecemento doalumnado sobre a actividade técnica. Esta capacidadeconcrétase na elaboración dun plan de traballo paraexecutar un proxecto técnico: conxunto de documentoscunha orde lóxica de operacións, coa previsión detempos e de recursos materiais, con debuxos, cálculosnuméricos, orzamento, listaxes de pezas e explica-cións. Avaliarase a cooperación e o traballo en equiponun clima de tolerancia cara ás ideas e opinións dou-tras persoas. Débese valorar, así mesmo, o empregodun vocabulario específico e de modos de expresióntecnicamente apropiados.

2. Realizar as operacións técnicas previstas nunplan de traballo utilizando os recursos materiais eorganizativos con criterios de economía, seguridade erespecto ao ambiente e valorando as condicións docontorno de traballo.

Preténdese avaliar a capacidade de construción doalumnado, seguindo a orde marcada no plan de traba-llo. As pautas para acadar o grao de desenvolvementofixado son: o coidado no uso de ferramentas, de máqui-nas e de instrumentos, o aproveitamento de materiais,o uso de elementos reciclados e o traballo respectandoas normas de seguridade e saúde. O grao de acaba-mento debe manterse dentro de marxes dimensionaise estéticas aceptables.

3. Identificar e conectar compoñentes físicos dunordenador e outros dispositivos periféricos e explicar oseu funcionamento. Manexar o contorno gráfico dossistemas operativos como interface de comunicacióncoa máquina.

Búscase valorar a adquisición das habilidades nece-sarias para administrar un sistema informático per-soal. As alumnas e os alumnos han ser capaces deconectar dispositivos externos e interconectalos conoutros sistemas, personalizar os contornos gráficos,xestionar os diferentes tipos de documentos almace-nando e recuperando a información en diferentessoportes. Deberán, así mesmo, realizar as tarefas bási-cas de instalación de aplicacións, mantemento e

actualización que manteñan o sistema nun nivel deseguridade e rendemento.

4. Describir propiedades básicas de materiais técni-cos e as súas variedades comerciais: madeira, metais,materiais plásticos, cerámicos e pétreos. Identificalosen aplicacións comúns e empregar técnicas básicas deconformación, unión e acabado.

Con este criterio búscase avaliar o grao de coñece-mento das propiedades mecánicas, eléctricas e térmi-cas dos materiais empregados nos proxectos. Relacio-nar estas propiedades coa aplicación de cada materialna fabricación de obxectos comúns, así como coñecere utilizar adecuadamente as técnicas de conformación,unión e acabamento empregadas no seu proceso cons-trutivo, mantendo criterios de tolerancia dimensional eseguridade.

5. Representar mediante vistas e perspectivasobxectos e sistemas técnicos sinxelos, aplicando crite-rios de normalización.

Trátase de valorar a capacidade dos alumnos e dasalumnas para representar obxectos e sistemas técnicosen proxección diédrica -alzado, planta e perfil, asícomo, a obtención da súa perspectiva-, como ferra-menta no desenvolvemento de proxectos técnicos. Pre-téndese avaliar a adquisición de destrezas para a súarealización tanto a man alzada, como mediante instru-mentos de debuxo e aplicacións de deseño gráfico porordenador. Para iso deberán seguirse os criterios nor-malizados de acoutamento e escala.

6. Elaborar, almacenar e recuperar documentos ensoporte electrónico que incorporen información tex-tual e gráfica.

Preténdense avaliar as habilidades básicas para arealización de documentos que integren informacióntextual, imaxes e gráficos utilizando, por exemplo, fol-las de cálculo e procesadores de texto. Para lograloaplicaranse os procedementos e funcionalidades pro-pias de cada aplicación para obter documentos progre-sivamente máis complexos e de maior perfección encanto á estruturación e presentación, almacenándoosen soportes físicos locais e remotos.

7. Analizar e describir nas estruturas do contorno oselementos resistentes e os esforzos aos que estánsometidos.

Trátase de comprobar se o alumnado é quen de com-prender a función dos elementos que constitúen asestruturas -trabes, piares, zapatas, tensores, arcos- eidentificar os esforzos aos que están sometidos -trac-ción, compresión e flexión- valorando o efecto destesesforzos sobre os elementos estruturais dos prototiposfabricados na aula obradoiro.

8. Identificar, manexar e aplicar operadores mecáni-cos encargados da transformación e transmisión demovementos para deseñar obxectos técnicos, expli-cando o funcionamento dos operadores no conxunto e,se é o caso, calcular as relacións de transmisión.


Preténdese avaliar o coñecemento dos movementosempregados en máquinas: rectilíneo, circular e de vai-vén. Coñecer os mecanismos de transformación etransmisión de movementos, así como a súa funcióndentro do conxunto da máquina. O alumnado debe sercapaz de aplicar estes coñecementos para construírmaquetas con diferentes operadores mecánicos e derealizar cálculos para determinar a relación de trans-misión en sistemas de poleas e engrenaxes.

9. Deseñar e simular circuítos coa simboloxía ade-cuada e montar circuítos formados por operadores ele-mentais, nos que se empreguen os efectos da enerxíaeléctrica e a súa capacidade de conversión noutrasmanifestacións enerxéticas, utilizando correctamenteinstrumentos de medida de magnitudes eléctricasbásicas.

A finalidade deste criterio é a de comprobar se asalumnas e os alumnos son conscientes da importanciada enerxía eléctrica no ámbito doméstico e industrial,así como valorar o grao de coñecemento e habilidadepara deseñar e construír circuítos eléctricos. O alum-nado debe adquirir destrezas no manexo do polímetro.Isto implica determinar tensión, corrente, resistencia,potencia e enerxía eléctrica, empregando os conceptose principios de medida e cálculo de magnitudes.

10. Acceder á internet para a utilización de servizosbásicos: navegación para a localización de informa-ción, correo electrónico, comunicación no grupo epublicación de información.

Perséguese valorar o grao de coñecemento dos con-ceptos e da terminoloxía referidos á navegación polainternet e a utilización eficiente dos buscadores paraafianzar técnicas que lles permitan a identificación deobxectivos de busca, a localización de informaciónrelevante, o seu almacenamento, a creación de colec-cións de referencias de interese e a utilización de xes-tores de correo electrónico e ferramentas deseñadaspara a comunicación de grupo.

Cuarto curso. Tecnoloxía.

Contidos.

Bloque 1. Instalacións en vivendas.

* Análise dos elementos que configuran as instala-cións dunha vivenda: electricidade, comunicacións,auga sanitaria, evacuación de augas, sistemas de cale-facción, gas, aire acondicionado, domótica.

* Acometidas, compoñentes, normativa, simboloxía,análise, deseño e montaxe en equipo de modelossinxelos destas instalacións.

* Análise de facturas domésticas e aforro enerxéticonas instalacións de vivendas. Arquitectura bioclimáti-ca.

Bloque 2. Electrónica, pneumática e hidráulica.

* Descrición e análise dos sistemas hidráulicos epneumáticos, dos seus compoñentes e principios físi-cos de funcionamento.

* Electrónica analóxica e dixital. Compoñentes bási-cos, simboloxía, análise de circuítos elementais. Apli-cación da álxebra de Boole a problemas tecnolóxicosbásicos. Portas lóxicas.

* Aplicacións típicas dos sistemas electrónicos,pneumáticos e hidráulicos en sistemas industriais.Valoración da importancia da normalización.

* Deseño e montaxe de circuítos electrónicos bási-cos e sistemas pneumáticos sinxelos que cumpranunha función predeterminada, interpretando adecua-damente a simboloxía.

* Deseño de circuítos mediante simuladores, empre-gando simboloxía específica e uso de simuladores paraanalizar o comportamento dos circuítos.

Bloque 3. Tecnoloxías da comunicación.

* Descrición dos sistemas de comunicación con esen fíos e dos seus principios técnicos para transmitirson, imaxe e datos.

* Utilización de tecnoloxías da comunicación de usocotián.

Bloque 4. Control e robótica.

* Elementos de sistemas de control. Análise e expe-rimentación con sistemas automáticos, sensores,actuadores e aplicación da realimentación en disposi-tivos de control. Aplicacións domésticas.

* Deseño e montaxe de robots a partir de elementospreconstruídos.

* Uso do ordenador, como elemento programable,para controlar un sistema automático o un robot.

* Traballo con simuladores informáticos para verifi-car e comprobar o funcionamento dos sistemas dese-ñados.

Bloque 5. Tecnoloxía e sociedade.

* Valoración do desenvolvemento tecnolóxico aolongo da historia. Análise do impacto das novas tecno-loxías na sociedade actual.

* Desenvolvemento de proxectos técnicos. Organiza-ción do traballo. Produción en serie e control de cali-dade.

* Análise da evolución de obxectos técnicos eimportancia da normalización nos produtos indus-triais.

* Aproveitamento de materias primas e recursosnaturais e adquisición de hábitos que potencien odesenvolvemento sustentable.

* A aplicación das ferramentas informáticas e decontrol no desenvolvemento de proxectos tecnolóxicos.


1. Describir os elementos que compoñen as distintasinstalacións dunha vivenda e as normas que regulan oseu deseño e utilización. Realizar deseños sinxelos,empregando a simboloxía adecuada, e montaxes de


circuítos básicos, e valorar as condicións que con-tribúen ao aforro enerxético, á habitabilidade e á esté-tica nunha vivenda.

Trátase de valorar a capacidade de interpretar emanexar simboloxía de instalacións eléctricas, decalefacción, aire acondicionado, comunicacións, sub-ministración de auga e saneamento. Para iso hansepoñer de manifesto os coñecementos sobre os elemen-tos, normativa básica e as destrezas para a montaxe ea comprobación de instalacións sinxelas. O alumnadodebe ser capaz tamén de analizar os elementos compo-ñentes das facturas das diferentes subministracións ecoñecer e aplicar as técnicas actuais de aforro enerxé-tico.

2. Analizar esquemas de circuítos electrónicos,pneumáticos ou hidráulicos para describir o seu fun-cionamento, os seus compoñentes elementais e osprincipios físicos nos que se basean e realizar a mon-taxe de circuítos, previamente deseñados, con finali-dade clara, introducindo modificacións cun propósitodeterminado.

Preténdese avaliar a capacidade para comprender ofuncionamento de circuítos electrónicos, analóxicos oudixitais, e de circuítos pneumáticos sinxelos e intervirsobre eles para modificalos. Para debe hanse coñeceras características e a función dos seus compoñentesbásicos a partir da análise, a simulación e a montaxede circuítos.

3. Coñecer as principais aplicacións das tecnoloxíaselectrónica, hidráulica e pneumática e identificar edescribir as características e o funcionamento destetipo de sistemas. Utilizar con soltura a simboloxía e anomenclatura necesaria para representar circuítos coafinalidade de deseñar e construír un circuíto ou meca-nismo capaz de resolver un problema cotián, utilizan-do enerxía eléctrica, hidráulica ou pneumática.

Hase avaliar a capacidade para deseñar e construírsistemas electrónicos, hidráulicos ou pneumáticossinxelos. Para iso o alumnado ha ser capaz de analizaraplicacións habituais electrónicas, hidráulicas e pneu-máticas, coñecer os elementos que compoñen estessistemas, os seus símbolos e función. Representaresquemas empregando a simboloxía e nomenclaturaadecuada comprendendo os principios físicos de fun-cionamento.

4. Deseñar e construír un circuíto ou mecanismocapaz de resolver un problema cotián, utilizando astecnoloxías electrónica, hidráulica ou pneumática.

Trátese de comprobar se o alumnado é quen de ana-lizar aplicacións habituais electrónicas, hidráulicas epneumáticas e de relacionar as súas característicascoas condicións nas que deben traballar para poderdeseñar, construír e conectar sistemas electrónicos,pneumáticos ou hidráulicos sinxelos que resolvan pro-blemas reais cotiáns, empregando correctamente a súarepresentación simbólica.

5. Realizar operacións lóxicas empregando a álxebrade Boole, relacionar formulacións lóxicas con procesos

técnicos e resolver mediante portas lóxicas problemastecnolóxicos sinxelos.

Con este criterio trátase de avaliar a capacidade dedeseñar circuítos con portas lóxicas para resolver pro-blemas sinxelos, empregando a álxebra de Boole paraobter a función lóxica simplificada que dá solución aoproblema. Valorarase o coñecemento e uso da simbo-loxía e funcionamento das portas lóxicas.

6. Analizar e describir os elementos e sistemas decomunicación con e sen fíos e os principios básicosque rexen o seu funcionamento.

Preténdese valorar a comprensión do principio defuncionamento dos sistemas de comunicación median-te a posta en práctica de distintos dispositivos. Paraiso hanse coñecer os diferentes medios de transmisiónde información e as súas características, tipos desinais, elementos e procesos de transmisión, transfor-mación e protección da información.

7. Desenvolver un programa para controlar un siste-ma automático ou un robot e o seu funcionamento deforma autónoma en función da realimentación quereciba del contorno.

Trátase de valorar se o alumnado é capaz de desen-volver, mediante linguaxes de programación simples,un programa que execute as instrucións nun dispositi-vo técnico de fabricación propia ou comercial.

8. Explicar a evolución tecnolóxica ao longo da his-toria analizando obxectos técnicos e a súa relación cocontorno, e valorando a súa repercusión na calidadede vida.

Con este criterio preténdese valorar a elaboración dexuízos de valor fronte ao desenvolvemento tecnolóxicoa partir da análise de obxectos técnicos. Trátase taménde establecer a capacidade de relacionar inventos edescubrimentos co contexto no que se desenvolveninterpretando as modificacións tecnolóxicas, económi-cas e sociais en cada período histórico.

Informática.

Introdución.

Durante as últimas décadas, vénse producindo nasociedade un profundo proceso de transformacióncaracterizado pola presenza das tecnoloxías da infor-mación e da comunicación na vida cotiá. Estas tecno-loxías empregan todo tipo de medios para crear, alma-cenar, procesar e transmitir información en tempo ecantidade hai uns anos insospeitados. Ademais deexpandir as posibilidades de comunicación, as tecno-loxías da información xeran unha nova cultura ao esi-xir o desenvolvemento de novas destrezas e formas deconstrución do coñecemento que os avances técnicosmanteñen en constante evolución.

A necesidade de educar no uso das tecnoloxías dainformación durante a educación obrigatoria inclúeunha dobre vertente. Por unha parte, trátase de que axente nova adquira os coñecementos básicos sobre asferramentas que facilitan a súa interacción co contor-


no e de que comprenda os límites morais e legais queimplica a súa utilización. Por outra, deben ser quen deintegrar as aprendizaxes tecnolóxicas coas aprendiza-xes adquiridas noutras áreas do currículo, dándollescoherencia e mellorando a súa calidade.

A simplicidade da informática actual facilita o uso eo aproveitamento das tecnoloxías da información e dacomunicación en calquera das formas en que estas senos presentan. Neste sentido, preparar as alumnas e osalumnos para desenvolverse nun marco cambiante vaimáis alá da simple alfabetización dixital centrada nomanexo de ferramentas. Faise imprescindible propi-ciar a adquisición dun conxunto imbricado de coñece-mentos, destrezas e actitudes, que permitan utilizar asnovas tecnoloxías para continuar a súa aprendizaxe aolongo da vida, adaptándose ás demandas dun mundoen permanente cambio. Neste contexto, complemen-tando a utilización instrumental das aplicacións infor-máticas nas diferentes materias curriculares, parecenecesario que o alumnado de educación secundariaobrigatoria que o desexe poida cursar, en cuarto curso,unha materia optativa que complete os coñecementostécnicos adquiridos na área de tecnoloxía, na cal cur-saría un tronco común de contidos específicos dirixi-dos a facilitarlle a adquisición das competencias dixi-tais básicas e a dotalo dunha visión global e prácticado estado actual e da evolución previsible destas tec-noloxías.

As tecnoloxías da información e da comunicaciónpoden influír positivamente no rendemento escolar sese fai un adecuado uso delas, porque fornece ao alum-nado unha ferramenta para explorar todas as materiasdo currículo e consolidar os seus coñecementos, e coaque pode simular fenómenos e situacións novas queaxudan a aprender a aprender. O seu valor educativoestá asociado non só á posibilidade de almacenar exestionar a información senón tamén a propiciar atoma de decisións que o seu uso implica, a facilitar aelaboración de proxectos e a mellorar a calidade dasaprendizaxes; en resumo a incrementar produción decoñecemento.

As utilidades da informática requiren un maior afon-damento nos aspectos técnicos e de relación entreferramentas que permitan a creación de contidos com-plexos para a súa difusión nas denominadas comuni-dades virtuais. A adscrición a estas comunidadesinclúe a utilización dos servizos referidos á adminis-tración electrónica, saúde, formación, lecer e comercioelectrónico.

Os contidos da materia estrutúranse en catro gran-des bloques: bloque 1, dedicado aos sistemas operati-vos e á seguridade informática, trata a necesidade deadoptar medidas de seguridade activa e pasiva nainternet e mostra os sistemas operativos máis estendi-dos; o bloque 2 céntrase nas ferramentas multimedia ede tratamento de imaxe, vídeo e son a partir de dife-rentes fontes; o bloque 3, achega a publicación e difu-sión de contidos na web, incluíndo o deseño de pre-sentacións; e o bloque 4 profunda na internet e nasredes sociais virtuais, os tipos de software e as súas

licenzas de distribución e o acceso aos servizos elec-trónicos.

Esta clasificación non debe entenderse como unconxunto de elementos separados e non implica, polotanto, unha forma única de abordar os contidos naaula. Proponse como unha disposición que axuda ácomprensión do conxunto de coñecementos que sepretende conseguir desde un determinado enfoquepedagóxico. Neste sentido cabe sinalar a necesidadede formar a xente nova nunha actitude crítica ante ouso das ferramentas informáticas, para que distinganen que nos axudan e en que nos limitan e poder, así,obrar en consecuencia.


Esta materia contribúe de maneira plena á adquisi-ción da competencia referida ao tratamento da infor-mación e competencia dixital, imprescindible paradesenvolverse nun mundo que cambia, e que nos cam-bia, empuxado polo constante fluxo de informaciónxerado e transmitido mediante unhas tecnoloxías dainformación cada vez máis potentes e omnipresentes.

Na sociedade da información, as tecnoloxías dainformación e da comunicación ofrecen ás persoas aposibilidade de se converter en creadoras e difusorasde coñecemento a través da súa comunicación conoutras xentes conectadas por medio de redes de infor-mación. A adaptación ao ritmo evolutivo da sociedadedo coñecemento require que a educación obrigatoriadote o alumnado dunha competencia en que os coñe-cementos de índole tecnolóxica se poñan ao servizodunhas destrezas que lle sirvan para acceder á infor-mación utilizando unha multiplicidade de dispositivose sendo quen de seleccionar os datos relevantes parapoñelos en relación cos seus coñecementos previos exerar bloques de coñecemento máis complexos. Oscontidos da materia de informática contribúen en altograo á consecución deste compoñente da competencia.

O alumnado, pois, debe desenvolver a capacidadepara integrar informacións, reelaboralas e producirdocumentos en diversos formatos, e de comunicarsecon outras persoas, sexa por medios telemáticos ouconvencionais. Estas actividades deben favorecer ofortalecemento do pensamento crítico ante as produ-cións alleas e propias, a utilización da creatividade naelaboración de novos contidos e a aplicación das des-trezas comunicativas en diferentes contextos. Incorpo-rar o intercambio de contidos aos comportamentoscotiáns será posible grazas á adquisición de condutastendentes a manter contornos seguros. Permitirá, asímesmo, proxectar cara ao futuro os coñecementosadquiridos na fase escolar e fomentará a valoracióncrítica dos avances tecnolóxicos e das modificaciónssociais que estes produzan.

Os coñecementos de tipo técnico, polo tanto, debenservir para o desenvolvemento de destrezas e actitudesque posibiliten a localización e interpretación dainformación, utilizándoa para comunicala, evitando aexclusión de persoas e grupos, e para acceder á cre-


cente oferta de servizos da sociedade do coñecemento.

Ademais, a materia contribúe de maneira parcial áadquisición da competencia cultural e artística porquefacilita o acceso ás manifestacións culturais e potenciaa expresión do alumnado mediante algúns códigosartísticos. O acceso ás manifestacións de arte dixital eá información sobre obras artísticas non-dixitais, fisi-camente inaccesibles, a captación de contidos multi-media e o seu tratamento, así como a creación denovos contidos que integren informacións en diferen-tes linguaxes, enriquecen a imaxinación, aumentan acreatividade e contribúen á adopción de convenciónscompositivas e expresivas baseadas no coñecementoartístico.

A contribución á adquisición da competencia sociale cidadá céntrase en que as destrezas de busca, obten-ción, rexistro, interpretación e análise permiten acce-der en tempo real ás fontes de información requiridaspara unha correcta interpretación dos fenómenossociais e históricos que conforman a visión da actuali-dade. Múltiples perspectivas favorecerán a adquisi-ción dunha conciencia cidadá comprometida namellora da súa propia realidade social. Compartirideas e opinións a través da participación en redessociais, brinda unhas posibilidades insospeitadas paraintervir na vida cidadá e acceder a servizos relaciona-dos coa administración dixital nas súas diversas face-tas.

A contribución á adquisición da competencia paraaprender a aprender está relacionada co acceso e ainteracción en contornos virtuais de aprendizaxe, quefacilita a aprendizaxe autónoma unha vez finalizada aescolaridade obrigatoria. Neste empeño contribúedecisivamente a capacidade para obter información,transformala en coñecemento propio e comunicar oaprendido poñéndoo en común con outras persoas ougrupos.

Esta materia contribúe á adquisición da competen-cia en comunicación lingüística nos aspectos relacio-nados coa linguaxe escrita e as linguas estranxeiras.Desenvolverse diante de fontes de información e situa-cións comunicativas diversas consolida as destrezaslectoras e implica a composición de textos con diferen-tes finalidades comunicativas e o uso funcional daslinguas estranxeiras que se empregan na interacciónpropia das comunidades virtuais.

A informática contribúe de maneira parcial á adqui-sición da competencia matemática, achegando a des-treza no uso de follas de cálculo para calcular, repre-sentar e interpretar datos matemáticos e para resolverproblemas. Por outra parte, a utilización de aplica-cións interactivas permite formular e comprobar hipó-teses acerca dos cambios producidos pola modifica-ción de datos en escenarios diversos.

Á adquisición da competencia no coñecemento e ainteracción co mundo físico contribúese en tanto queproporciona destrezas coas que se pode obter informa-ción cualitativa e cuantitativa para a resolución deproblemas sobre o espazo físico. A interacción con

aplicacións de simulación facilita a observación deprocesos cuxareprodución resulta especialmente difí-cil ou perigosa e proporciona unha mellor compren-sión dos fenómenos físicos.

A informática contribúe, por último, á competenciade autonomía e iniciativa persoal na medida en que uncontorno tecnolóxico cambiante exixe unha constanteadaptación. A aparición de novos dispositivos e dasaplicacións asociadas, os novos campos de coñece-mento, a variabilidade dos contornos de traballo e doscontextos de comunicación exixen a reformulación deestratexias e a adopción de novos puntos de vista queposibiliten a resolución de situacións multifacéticasprogresivamente máis complexas.

Obxectivos.

1. Utilizar os servizos telemáticos adecuados pararesponder a necesidades relacionadas, entre outrosaspectos, coa formación, o lecer, a inserción laboral, aadministración, a saúde ou o comercio, valorando enque medida cobren estasnecesidades e se o fan de for-ma apropiada.

2. Buscar e seleccionar recursos dispoñibles na redepara incorporalos ás súas propias producións, valoran-do a importancia do respecto á propiedade intelectuale a conveniencia de recorrer a fontes que autoricenexpresamente a súa utilización.

3. Coñecer e utilizar as ferramentas para integrarseen redes sociais, achegando as súas competencias aoseu crecemento e adoptando as actitudes de respecto,participación, esforzo e colaboración que posibiliten acreación de producións colectivas.

4. Utilizar periféricos para capturar e dixitalizarimaxes, textos e sons e manexar as funcionalidadesprincipais dos programas de tratamento dixital da ima-xe fixa, do son e da imaxe en movemento e a súa inte-gración para crear pequenas producións multimediacon finalidade expresiva, comunicativa ou ilustrativa.

5. Integrar a información textual, numérica e gráficapara construír e expresar unidades complexas decoñecemento en forma de presentacións electrónicas,aplicándoas en modo local, para apoiar un discurso ou,en modo remoto, como síntese ou guión que facilite adifusión de unidades de coñecemento elaboradas.

6. Integrar a información textual, numérica e gráficaobtida de calquera fonte para elaborar contidos pro-pios e publicalos na web, utilizando medios que posi-biliten a interacción (formularios, enquisas, bitácoras,etc.) e formatos que faciliten a inclusión de elementosmultimedia decidindo a forma en que se poñen á dis-posición do resto de persoas usuarias.

7. Coñecer e valorar o sentido e a repercusión socialdas diversas alternativas existentes para compartir oscontidos publicados na web e aplicalos cando sedifundan as producións propias.

8. Comprender a importancia de reforzar as condu-tas de seguridade activa e pasiva que posibiliten a pro-


tección dos datos e a persoal nas interaccións na inter-net.

9. Coñecer os paquetes de aplicacións en rede, ossistemas de almacenamento remotos e os posibles sis-temas operativos na internet que faciliten a súa mobi-lidade e a independencia dun equipamento localizadoespacialmente.

Contidos.

Bloque 1. Sistemas operativos e seguridade informá-tica.

* Creación de redes locais: configuración de dispo-sitivos físicos para a interconexión de equipos infor-máticos.

* Creación de grupos de persoas usuarias, adxudica-ción de permisos, e posta á disposición de contidos erecursos para o seu uso en redes locais baixo diferen-tes sistemas operativos.

* Seguridade na internet. O correo masivo e a pro-tección fronte a diferentes tipos de programas, docu-mentos ou mensaxes susceptibles de causar prexuízos.Uso de tornalumes. Importancia da adopción de medi-das de seguridade activa e pasiva.

* Conexións sen fíos e intercambios de informaciónentre dispositivos móbiles e fixos.

Bloque 2. Multimedia.

* Adquisición de imaxe fixa mediante periféricos deentrada.

* Tratamento básico da imaxe dixital: os formatosbásicos e o seu uso. Selección de fragmentos: tamañoe encadramento das imaxes. Acondicionamento defotografías dixitais modificando exposición, satura-ción, luminosidade e contraste. Creación de debuxossinxelos.

* Captura de son e de vídeo a partir de diferentesfontes. Edición e montaxe de audio e vídeo para acreación de contidos multimedia.

* As redes de intercambio como fonte de recursosmultimedia. Necesidade de respectar os dereitos queamparan as producións alleas.

Bloque 3. Publicación e difusión de contidos.

* Integración y organización de elementos textuais,numéricos, sonoros, gráficos e animados en estruturashipertextuais.

* Elaboración de páxinas web que conteñan obxec-tos activos sinxelos: mapas, formularios e controismultimedia.

* Deseño de presentacións. Emprego de animaciónssinxelas con elementos gráficos.

* Creación e publicación na web. Estándares depublicación. Deseño gráfico das páxinas web.

* Accesibilidade da información.

Bloque 4. A internet e redes sociais.

* A información e a comunicación como fontes decomprensión e transformación do contorno social:comunidades virtuais e globalización.

* Actitude positiva cara ás innovacións no ámbitodas tecnoloxías da información e da comunicación ecara ça súa aplicación para satisfacer necesidadespersoais e de grupo.

* Acceso a servizos de Administración electrónica ecomercio electrónico: os intercambios económicos e aseguridade.

* Acceso a recursos e plataformas de formación adistancia, emprego e saúde.

* A propiedade e a distribución do software e ainformación: software libre e software propietario,tipos de licenzas de uso e distribución.

* A enxeñaría social e a seguridade: estratexias parao recoñecemento da fraude, desenvolvemento de acti-tudes de protección activa diante dos intentos de frau-de.

* Adquisición de hábitos orientados á protección daintimidade e da seguridade persoal na interacción encontornos virtuais: acceso a servizos de lecer.

* Canles de distribución dos contidos multimedia:música, vídeo, radio, TV.

* Acceso, descarga e intercambio de programas einformación. Diferentes modalidades de intercambio.


1. Instalar e configurar aplicacións, e desenvolvertécnicas que permitan asegurar sistemas informáticosconectados entre si.

Valórase con este criterio a capacidade do alumnadopara localizar, descargar e instalar aplicacións quepreveñan o tráfico non autorizado en redes sobrediversos sistemas operativos. Pola súa vez, trátase decomprobar se identifican elementos ou compoñentesde mensaxes que permitan catalogalas como falsas oufraudulentas, adoptan actitudes de protección pasiva,mediante a instalación e configuración de aplicaciónsde filtrado e eliminación de correo lixo, e de protec-ción activa, evitando colaborar na difusión de mensa-xes deste tipo.

2. Conectar dispositivos móbiles con outros, sen fíosou con fíos, fixos ou móbiles, para intercambiar infor-mación e datos.

Preténdese avaliar a capacidade de crear redes quepermitan comunicarse a diferentes dispositivos fixosou móbiles, utilizando todas as súas funcionalidades eintegrándoos en redes xa existentes. Tamén se trata deverificar se se coñecen os distintos protocolos decomunicación e os sistemas de seguridade asociados,aplicando o máis adecuado a cada tipo de situación oucombinación de dispositivos.


3. Obter imaxes fotográficas, aplicarlles técnicas deedición dixital e diferencialas das imaxes xeradas porordenador.

Este criterio pretende valorar a capacidade de dife-renciar as imaxes vectoriais das imaxes de mapa debits. Céntrase na captación de fotografías en formatodixital e no seu almacenamento e edición para modifi-car características das imaxes tales como o formato, aresolución, o encadramento, a luminosidade, o equili-brio de cor e os efectos de composición.

4. Capturar, editar e montar fragmentos de vídeo conaudio.

Con este criterio preténdese comprobar se o alumna-do é capaz de instalar e utilizar dispositivos externosque permitan a captura, xestión e almacenamento devídeo e de audio. Aplicaranse as técnicas básicas paraeditar calquera tipo de fonte sonora: locución, sonambiental ou fragmentos musicais, así como as técni-cas básicas de edición non lineal de vídeo para com-poñer mensaxes audiovisuais que integren as imaxescapturadas e as fontes sonoras.

5. Deseñar e elaborar presentacións destinadas aapoiar o discurso verbal na exposición de ideas e deproxectos.

Preténdese avaliar a capacidade de estruturar men-saxes complexas coa finalidade de expoñelas publica-mente, utilizando o ordenador como recurso nas pre-sentacións. Valorarase a correcta selección e integra-ción de elementos multimedia en consonancia co con-tido da mensaxe, así como a corrección técnica doproduto final e o seu valor de discurso verbal.

6. Desenvolver contidos interactivos para a redeaplicando estándares de accesibilidade na publica-ción da información.

Preténdese comprobar se as alumnas e os alumnosutilizan aplicacións específicas para crear e publicarsitios web, incorporando recursos multimedia, apli-cando os estándares establecidos polos organismosinternacionais, aplicando ás súas producións as reco-mendacións de accesibilidade e valorando a importan-cia da presenza na web para a difusión de todo tipo deiniciativas persoais e de grupo.

7. Participar en redes sociais virtuais como emisorese receptores de información e iniciativas comúns.

Este criterio céntrase na comprobación da capacida-de das alumnas e dos alumnos para localizala na inter-net servizos que posibiliten a publicación de contidos,utilizándoos para a creación de diarios ou páxinas per-soais ou de grupo, para subscribirse a grupos relacio-nados cos seus intereses e para participar activamen-te neles. Valorarase a adquisición de hábitos relacio-nados co mantemento sistemático da informaciónpublicada e a incorporación de novos recursos e servi-zos. No ámbito das redes virtuais deberán ser quen deacceder e manexar contornos de aprendizaxe a distan-cia e busca de emprego.

8. Elixir entre produtos de software e de contidos,tanto de código aberto e comerciais, con funcionalida-des similares, os que sexan compatibles co respectopolos dereitos de autor e que mellor se axusten aosrequirimentos das publicacións e ás necesidades dosusuarios.

Trátase de avaliar a capacidade para optar entreaplicacións con funcionalidades similares cando senecesite incorporalas ao sistema, tendo en conta asparticularidades dos diferentes modelos de distribu-ción de software. Terase en conta o respecto ás ditasparticularidades e a actitude á hora de utilizar e com-partir as aplicacións e os contidos xerados con elas.Así mesmo, valorarase o respecto aos dereitos de ter-ceiras persoas no intercambio de contidos de produ-ción allea.

Educación física.

Introdución.

A estrutura de competencias que se presenta comobase deste currçiculo lévanos ao concepto das «inteli-xencias múltiples» no ser humano. Entre elas destacaa existencia dunha específica que ten que ver coa uti-lización do noso corpo, a súa capacidade de movemen-to e manipulación de obxectos, a intelixencia motriz. Aconstrución e o desenvolvemento da intelixenciamotriz implica a conxugación, a través do movemento,de procesos cognitivos, biolóxicos e socioafectivos quelles permitirán ao alumnado afrontar e superar os pro-blemas motrices que puidesen xurdir en diversos con-textos, a partir dunha aprendizaxe realmente significa-tiva. A partir deste concepto proponse o desenvolve-mento motor como algo imprescindible nun sistemaeducativo adaptado ás exixencias do ser humano. Asociedade de hoxe non é comprensible sen os coñece-mentos relacionados co corporal e o motriz. É parte danosa cultura e do noso futuro a consolidación dunmellor coñecemento das nosas capacidades corporais,das súas funcións e dos valores e que implica a inte-racción entre corpo e movemento.

Desde outro punto de vista, o actual estilo de vida,de carácter sedentario, require ademais que a educa-ción física se estableza como contrapeso que manteñao equilibrio psíquico e físico do ser humano e sexaimpulsora de prácticas saudables para o tempo delecer. A promoción da saúde e a calidade de vida debeser, en consecuencia, un dos obxectivos básicos detodo sistema educativo.

A proposta que se fai desta materia permite achegare incluír unha multiplicidade de funcións que se esta-blecen en relación ao propio movemento que asmediatiza e que se relacionan, como función de coñe-cemento, de organización perceptiva, anatómico/fun-cional, estético/comunicativa, de relación social coasoutras persoas, hixiénica e hedonística. Deste xeito,unha correcta utilización do movemento por medio daactividade física facilitará, ademais dun maior autoco-ñecemento, unha utilización máis produtiva do contor-no, unhas mellores relacións coas outras persoas e unincremento da calidade de vida e a saúde, entendida


como o estado de completo benestar físico, mental esocial.

A educación física na educación secundaria obriga-toria toma como eixos vertebradores o corpo e o move-mento, para contribuír, desde o seu coñecemento e asúa vivencia, ao desenvolvemento funcional do alum-nado e á cooperación nun proxecto global que se arti-cula como integrador e que se fai explícito nos obxec-tivos xerais da etapa. Proponse, en consecuencia,unha educación física formativa, que permita, a travésdunha motricidade consciente, construír a identidadecorporal das nosas alumnas e dos nosos alumnos.

Pártese da necesidade de construír unha educaciónfísica para todo o alumnado, en que a diversidade éentendida como un elemento valioso e na cal a apren-dizaxe e a construción de novos significados é o resul-tado dun proceso de integración a partir das experien-cias e ideas previas. É necesario romper coa descon-fianza e o temor da alumna e do alumno ante a súacompetencia motora, sobredimensionando as dificul-tades que incrementan as posibilidades de fracaso áhora de afrontar a tarefa, e que ao cabo conduce aadoptar unha actitude pasiva na aula. É por iso quedebemos concretar actuacións axustadas aos ritmos deaprendizaxe e á singularidade e características doalumnado, valorando de forma diferente resultadosque serán diferentes. Educar na diversidade en educa-ción física implica resituar permanentemente osrecursos para desenvolver as diferentes capacidadesde cada quen. Isto supón unha mudanza importante nafocalización da práctica profesional de cada día, édicir, na forma de realizarse a interacción entre o pro-fesorado e o alumnado, na metodoloxía de ensinoseleccionada, na detección de diferentes xeitos deaprendizaxe, na organización de grupos, tempos eespazos e na toma en consideración de elementos decarácter ambiental, sociocultural, de xénero ou fami-liar. A partir da explicitada e necesaria adecuación decontidos ao alumnado e á realidade do contorno, pode-mos definir como orientacións básicas a desenvolveren educación secundaria obrigatoria as referidas aunha educación física para o coidado e/ou mellora docorpo, a forma física e a saúde, a unha educación físi-ca para medrar nas capacidades socio-comunicativase expresivas e a unha educación física para a utiliza-ción construtiva do lecer orientado á práctica de acti-vidades recreativas e deportivas individuais ou colec-tivas ou de adversario.

Unha consideración especial merece o deporte comovalor social e parte específica das condutas motrices.O deporte debe ter un carácter aberto, sen que a par-ticipación se supedite a discriminacións en canto aosexo, nivel ou habilidade e non debe responder a for-mulacións estritamente competitivas, selectivas e res-trinxidas a unha soa especialidade. As propostas com-petitivas poden resultar formativas en canto motiven oalumnado, sexan utilizadas con criterios educativos evaian acompañadas de actuacións prácticas quefomenten a colaboración, contribuíndo a educar paragañar e para perder. Ao mesmo tempo, a educación

física na educación secundaria ten que relacionar apráctica e a observación de todo tipo de actividadesdeportivas cunha escala de valores baseada no respec-to e consideración a outras persoas en situación decompetición e cunha análise crítica de calquera tipode actitude antideportiva.

Os contidos organízanse ao redor de catro grandesbloques: bloque 1, Condición física e saúde, bloque 2,Xogos e deportes, bloque 3, Expresión corporal e blo-que 4, Actividades no medio natural.

O bloque Condición física e saúde agrupa contidosrelativos á capacidade para a realización dunha tarefa,á saúde física, aos hábitos de exercicio físico e depráctica deportiva que inciden, a partir das condiciónsanatómicas e fisiolóxicas, no desenvolvemento motornas súas diferentes manifestacións e na capacidadedas persoas para mellorar a súa calidade de vida utili-zando de forma construtiva o seu tempo libre. Así, acondición física convértese na referencia fundamentalna relación entre actividade física e saúde.

O bloque de Xogos e deportes contribúe, a partir darealización de propostas polivalentes enmarcadas nunsistema de regras determinadas por unha lóxica inter-na, a atinxir unha educación física de carácter educa-tivo, promovendo as capacidades que pretende estamateria a través do desenvolvemento de habilidadesespecíficas que implican dominios corporais adapta-dos, a través da colaboración, a participación e o coñe-cemento da propia cultura, a través da percepción dasestruturas comúns que subxacen en xogos e deportes ea través do desenvolvemento de actitudes dirixidascara á solidariedade, a cooperación e a non-discrimi-nación.

No bloque 3, Expresión corporal, incorpóranse con-tidos relacionados co coñecemento e coa toma de con-ciencia do propio corpo, coas súas posibilidades demovemento no tempo e no espazo e coa utilización dediferentes técnicas corporais como forma de aprendera expresar e a comunicar emocións, sentimentos eideas e como medio de desenvolvemento de capacida-des como a relaxación, a concentración, a respiración,a desinhibición ou a sensibilización.

Os contidos incluídos no bloque 4, Actividades nomedio natural, constitúen unha oportunidade para queo alumnado interaccione directamente co contorno,con plena seguridade e desenvolvendo diferentes tiposde actividades físico-deportivas, coñecendo materiaisespecíficos, adquirindo técnicas básicas de aplicaciónno medio e valorando a súa conservación e mellora,tanto nun contorno inmediato como afastado, en áreaurbana ou en espazos abertos.

Os diferentes bloques, cuxa finalidade non é outraque a de estruturar os contidos da materia, presentande forma integrada conceptos, procedementos e actitu-des. A proposta de secuencia tende a conseguir unhaprogresiva autonomía por parte do alumnado quedebería chegar, ao finalizar a etapa, a planificar de for-ma reflexiva a súa propia actividade física.



A materia de educación física contribúe de xeitodirecto e claro á consecución de tres competenciasbásicas: a competencia no coñecemento e a interac-ción co mundo físico, a competencia social e cidadá ea competencia cultural e artística. De forma xenérica,contribúe a outras tres: competencia en comunicaciónlingüística, competencia para aprender a aprender eautonomía e iniciativa persoal. Ao resto das competen-cias contribúe de forma menor.

Forman parte da competencia no coñecemento e ainteracción co mundo físico o conxunto de aspectosque interveñen nas interaccións motoras que se reali-zan en diferentes contornos e que xeran a capacidadede afrontar e superar múltiples retos motores, tanto naaula como na vida cotiá. O noso corpo é o vínculo derelación co contorno e coas persoas que nos rodean. Asaúde como referencia fundamental maniféstase a tra-vés de respostas motoras variables que se correspon-den coa exixencia de continuos axustes corporaisadaptados ás condicións do contorno.

Por outra banda, a educación física ten que adaptar-se ao medio onde se desenvolven programas e conti-dos. É necesario axustar as propostas de actividadesao que o contorno social e cultural demanda. O ensinoestá inserido nunha comunidade determinada, concertas particularidades socioculturais ou xeográficas,que deben ser un punto de partida para a construcióndunha adecuada competencia motora e dunha educa-ción física consecuente.

A educación física suscita tamén, en canto a estacompetencia, a realización de actividades físico-deportivas no medio natural, así como o coñecementode materiais, técnicas e criterios específicos previos acalquera tipo de actuación fóra do espazo-aula, de for-ma que se garanta a seguridade e unha secuencia axei-tada das capacidades que se deben desenvolver nosdiferentes contornos. A todo iso engádese a promocióndunha utilización responsable do medio natural, sexaen espazos abertos ou urbanos.

Desde o punto de vista da educación física a compe-tencia social e cidadá incorpora a capacidade de esta-blecer dinámicas persoais e grupais a través do propiocorpo, en situacións de cooperación e de oposición,preservando e fomentando os valores deportivos máisesenciais, que comportan a posta en práctica dun pro-xecto en común e a aceptación de regras e normasestablecidas polo grupo na práctica de xogos ou depor-tes, así como o respecto aos materiais, ao contorno e áspersoas participantes. As habilidades asociadas áinteracción con outras compañeiras e compañeirosimplican, xa que logo, a integración de diferentessaberes (sociais e deportivos) que permiten establecerrelacións construtivas e facilitan a integración doalumnado na sociedade e/ou no grupo.

O deporte é o resultado dun proceso histórico e cul-tural. Os códigos, interpretacións e significados quexerou esta evolución poden ser moi diverxentes entre

si. Por iso, proponse unha educación física que ten enconta o espazo social en que se desenvolve e que tencomo norte formar un alumnado activo, capaz de ana-lizar con espírito crítico o conxunto de espectáculos,manifestacións, valores e actitudes que xiran arredordo deporte e da súa actualidade, seleccionando ainformación recibida e procesándoa, obtendo conclu-sións a partir da realización de análises persoais eachegándoo a unha cultura deportiva na cal o deporteestea ao servizo do ser humano e no que palabras comosatisfacción, autonomía, confianza, esforzo, axuda outraballo en equipo sexan un referente que se vaiaseguir. Por iso, a práctica e a organización de activida-des deportivas colectivas propóñense cun carácteraberto, de pacto, e exixe a aceptación das diferenzas elimitacións das persoas participantes e a asunción porparte de cada integrante das súas propias responsabi-lidades.

Esta competencia tamén relaciona o dereito que todaa cidadanía ten á saúde coa promoción da actividadefísica no período escolar. A inactividade física é unproblema importante de saúde pública. A visióndunha mocidade sedentaria, observadora deportiva eafastada da práctica motora, con índices crecentes deobesidade e problemas de saúde realmente alarmantesestablece como prioridade social a educación para aprevención de comportamentos de risco e a promociónda actividade física como base de cultivo de hábitossaudables.

A educación física promove de forma singular a con-secución da autonomía e iniciativa persoal das alum-nas e dos alumnos. As bases da identidade persoaledifícanse a partir de dous dos aspectos reguladoresdo ser humano, o corpo e o movemento. A forma deinteraccionar con outras persoas e co medio realízasea partir da diferenciada motricidade de cada quen. Eé aí, na disposición persoal para a acción, onde se afir-ma a súa base identitaria.

O ensino das diferentes propostas motoras, dos xogose deportes, das actividades no medio natural ou dodesenvolvemento da condición física e a expresióncorporal oriéntanse cara á formación dun ser autóno-mo capaz de anticipar, percibir, decidir, relacionar,executar e reflexionar sobre as súas actuacións e detransferir o traballo na aula a outros espazos persoaisde recreación e tempo libre.

Estas propostas, que fomentan a autonomía e a ini-ciativa persoal, oriéntanse en educación física, basica-mente, desde tres campos: desde a forma de producir-se a interacción entre o profesorado e o alumnado,desde a metodoloxía de traballo na aula e desde as exi-xencias e os retos da propia actividade.

A interacción na aula fai referencia ao clima existen-te, á cooperación e participación das alumnas e dosalumnos nas propostas que se desenvolven na aula efóra dela. Neste espectro inclúense formulacións deautoxestión ou coxestión das propias sesións de edu-cación física ou da organización de propostas comple-


mentarias como xornadas deportivas, eventos singula-res ou programacións específicas.

As metodoloxías seleccionadas condicionan o nivelde autonomía do alumnado.A metodoloxía debe serutilizada en función da actividade e das característicasdas persoas destinatarias. Con todo as propostas máiscreativas, máis autónomas, máis individualizadas,máis exploratorias, promoven unha formación máisindividualizada e desenvolven unha maior capacidadede iniciativa persoal.

Doutra banda, as exixencias e os retos das tarefascon certa dificultade técnica ou enfrontarse á mellorado propio nivel de condición física, implican situa-cións en que o alumnado debe manifestar autosupera-ción, perseveranza e actitude positiva; responsabilida-de e honestidade na aplicación das regras e capacida-de de aceptación dos diferentes niveis de condiciónfísica e de execución motriz dentro do grupo.

A educación física contribúe á competencia culturale artística en dous planos diferentes. O primeiro planovén definido polo enriquecemento cultural que supónpara o alumnado a práctica e o coñecemento das acti-vidades físicas e deportivas. O segundo plano véndeterminado pola observación da actividade física edeportiva como unha forma artística, como elementoplástico.

No primeiro caso, esta competencia supón apreciar,comprender e valorar as manifestacións culturais damotricidade humana, tales como os deportes, os xogostradicionais, as actividades expresivas ou a danza, econsideralos como parte do patrimonio cultural dospobos, algo que é necesario coñecer e preservar. Con-tribúese a adquirir esta competencia facilitando oacceso do alumnado á historia literaria e visual daeducación física, ao coñecemento dos seus momentosmáis singulares e a unha reflexión e valoración críticasobre a súa transcendencia no contexto cultural en queteñen/tiveron lugar.

Noutro sentido, esta materia está comprometida coaadquisición dunha actitude aberta e respectuosa anteo fenómeno deportivo como espectáculo e ante asmanifestacións lúdicas, deportivas e de expresión cor-poral propias doutras culturas, propoñendo fomentarunha visión crítica ante a violencia no deporte ououtras situacións contrarias á dignidade humana quenel se producen.

A educación física ten un carácter creativo ao que secontribúe mediante a exploración e utilización dasposibilidades e recursos expresivos do corpo e o move-mento. Desenvólvese esta competencia ensinando aver e a percibir os aspectos estéticos que poden exis-tir dentro dun acto motor, especialmente na observa-ción das grandes competicións e encontros deportivos.Elasticidade, expresividade, harmonía, plasticidade,son palabras asignables a diversas especialidades emomentos deportivos. A súa aplicación farase a travésdo desenvolvemento das habilidades perceptivas e daexperimentación sensorial, especialmente a través darealización de propostas rítmico-expresivas, indivi-

duais ou grupais e da visualización de actividadesdeportivas ou de expresión corporal de alto nivel.

Aprender a resolver problemas motores de formaautónoma, aplicar os coñecementos á resolución denovas situacións, é un dos grandes obxectivos da edu-cación física. Aprender a aprender en educación físi-ca tamén implica desenvolver habilidades para o tra-ballo en equipo en diferentes actividades deportivas eexpresivas colectivas e a adquisición de aprendizaxestécnicas, estratéxicas e tácticas que sexan xeneraliza-bles para varias actividades deportivas.

Esta competencia está vinculada directamente codesenvolvemento da autonomía e da iniciativa persoalna aula. A forma en que se realiza a interacción nela eas metodoloxías de traballo empregadas no desenvol-vemento das sesións van condicionar o desenvolve-mento desta competencia. A educación física axuda áconsecución da competencia para aprender a aprenderao ofrecer recursos para a planificación de determina-das actividades físicas a partir dun proceso de experi-mentación. Unha educación física e deportiva sobre abase de situacións-problema, discusións polémicas,obradoiros, debates... pode contribuír a que o alumna-do sexa capaz de regular a súa propia aprendizaxe daactividade física e á vez estruturar e organizar a prác-tica no seu tempo libre. Para iso deberán realizarseactividades que, polo seu contido, propicien a resolu-ción de problemas, organizar situacións en que serevelen contradicións, buscar solucións posibles anteas actividades cooperativas ou de competición, indivi-duais ou grupais presentados, e xulgar o proceso e oseu resultado final.

A educación física é unha encrucillada de diversaslinguaxes. Algunhas sonlle propias e outras son com-partidos. A adquisición da competencia en comunica-ción lingüística prodúcese en educación física de dúasformas diferentes. A primeira, do mesmo xeito que noresto das materias, ofrecendo unha variedade de inter-cambios comunicativos e enriquecendo a capacidadecomunicativa a través das expresións e o vocabularioespecífico que achega.

Ademais a comunicación, como factor básico da lin-guaxe, está unida á área de educación física polo usodo corpo como medio para expresar todo tipo deaccións ou sensacións. Co corpo transmítense ade-máns, afectos, estados de ánimos, posturas, sinais...que configuran as bases da linguaxe corporal. Escoi-tar, expoñer e dialogar estarían moi empobrecidos sena significatividade que o corpo lles dá a estes concep-tos. A comunicación xestual, a utilización de ritmos edanzas, a respiración e, en xeral, as técnicas de domi-nio corporal, inicialmente traballadas en primaria, eque convén continuar.

A contribución da educación física á adquisición dacompetencia matemática é de carácter secundario eprodúcese a través do desenvolvemento de diversoscontidos específicos da educación física e a partir dou-tros de carácter transversal. O cuantitativo no espa-cial, no temporal, nas distancias e traxectorias, está


reflectido en moi diversos momentos e actos. O controldo tempo, a toma de pulsacións, o ritmo en función dadistancia, a regulación de esforzos, a ocupación espa-cial, son formas que se manexan habitualmente eneducación física, ben polo coñecemento regulamenta-rio, ben polas exixencias da propia práctica.

Obxectivos.

O ensino da educación física nesta etapa terá comoobxectivo o desenvolvemento das seguintes capacida-des:

1. Coñecer os trazos que definen unha actividadefísica saudable e os efectos beneficiosos que esta tenpara a saúde individual e colectiva.

2. Valorar a práctica habitual e sistemática de acti-vidades físicas como medio para mellorar as condi-cións de saúde e a calidade de vida.

3. Realizar tarefas dirixidas ao incremento das posi-bilidades de rendemento motor, á mellora da condi-ción física para a saúde e ao perfeccionamento dasfuncións de axuste, dominio e control corporal, adop-tando unha actitude de autoexixencia na súa execu-ción.

4. Coñecer e consolidar hábitos saudables, técnicasbásicas de respiración e relaxación como medio parareducir desequilibrios e aliviar tensións producidas navida cotiá e na práctica físico-deportiva.

5. Planificar actividades que permitan satisfacer asnecesidades en relación coas capacidades físicas ehabilidades específicas a partir da valoración do nivelinicial.

6. Realizar actividades físico-deportivas no medionatural que teñan baixo impacto ambiental, contri-buíndo á súa conservación.

7. Coñecer e realizar actividades deportivas erecreativas individuais e colectivas aplicando os fun-damentos regulamentarios, técnicos e tácticos ensituacións de xogo, con progresiva autonomía na súaexecución.

8. Amosar habilidades e actitudes sociais de respec-to, de traballo en equipo e de deportividade na parti-cipación en actividades, xogos e deportes, indepen-dentemente das diferenzas de xénero, culturais,sociais e de habilidade.

9. Practicar e deseñar actividades expresivas con ousen base musical, utilizando o corpo como medio decomunicación e expresión creativa.

10. Adoptar unha actitude crítica ante o tratamentodo corpo, a actividade física e o deporte no contextosocial.

Contidos.

Primeiro curso.

Bloque 1. Condición física e saúde.

* O quecemento e o seu significado na práctica daactividade física.

* Execución de xogos e exercicios apropiados para oquecemento.

* Valoración do quecemento como hábito saudableao comezo dunha actividade física.

* Realización de actividades de baixa intensidadena finalización da actividade física.

* Condición física. Capacidades físicas principal-mente relacionadas coa saúde.

* Acondicionamento físico a través do desenvolve-mento das capacidades físicas relacionadas coa saúde.

* Realización de xogos para a mellora da condiciónfísica.

* Exercitación de posicións corporais axeitadas napráctica de actividades físicas e en situacións da vidacotiá.

* Fortalecemento da musculatura de sostén median-te a realización de exercicios de mobilidade articular,de fortalecemento muscular e de relaxación.

* Atención á hixiene corporal logo da práctica deactividade física.

Bloque 2. Xogos e deportes.

* O deporte como fenómeno social e cultural.

* Execución de habilidades motrices vinculadas aaccións deportivas.

* Práctica de actividades e xogos para a aprendiza-xe dos deportes individuais.

* Realización de xestos técnicos básicos e identifi-cación de elementos regulamentarios dun deporteindividual.

* As fases do xogo nos deportes colectivos: concep-to e obxectivos.

* Realización de xogos e actividades en que preva-lezan aspectos comúns dos deportes colectivos.

* Realización de tarefas xogadas e actividades coo-perativas. Desafíos físicos cooperativos.

* Coñecemento e realización de xogos e deportestradicionais de Galicia.

* Aceptación do propio nivel de execución e dispo-sición cara á súa mellora.

* Valoración das actividades deportivas como unhaforma de mellorar a saúde.

* Respecto e aceptación das regras das actividades,xogos e deportes practicados.

Bloque 3. Expresión corporal.

* O corpo expresivo: postura, xesto e movemento.Aplicación da conciencia corporal nas actividadesexpresivas.

* Experimentación de actividades expresivas orien-tadas a favorecer unha dinámica positiva do grupo.


* Combinación de distintos ritmos e manexo dediversos obxectos na realización de actividades expre-sivas.

* Realización de danzas sinxelas de carácter recrea-tivo e popular.

* Disposición favorable á desinhibición nas activi-dades de expresión corporal.

Bloque 4. Actividades no medio natural.

* As actividades físico-deportivas no medio natural:terra, aire e auga. Realización de habilidades adapta-das ao tipo de actividade recreativa proposta: rubir,transportar, remar, montar en bicicleta...

* Adquisición de técnicas básicas no medio natural:iniciación á cabullería básica e montaxe de tendas decampaña. A súa aplicación en diferentes contextos.

* Realización de itinerarios de curto percorrido, pre-ferentemente no medio natural, con recoñecemento desinais de rastrexo.

* Adquisición de nocións básicas sobre seguridade,coñecemento de materiais e vestimenta necesaria.

* Desfrute con construcións de madeira e/ou corda econ outras actividades de recreación propias do medionatural.

* Aceptación e respecto das normas para a conser-vación do medio urbano e natural.


1. Recompilar actividades, xogos, estiramentos eexercicios de mobilidade articular apropiados para oquecemento e realizados na clase.

O criterio pretende comprobar que o alumnado, logode realizar na clase xogos e exercicios diversos paraquentar, propostos polo profesorado, recolle en sopor-te escrito ou dixital exercicios que poden ser utilizadosno quecemento de calquera actividade física.

2. Identificar os hábitos hixiénicos e posturais sau-dables relacionados coa actividade física e coa vidacotiá.

Preténdese analizar se o alumnado, durante a prác-tica da actividade física, identifica e leva a cabo deter-minados hábitos, por exemplo usar a indumentariaaxeitada, hidratarse durante a actividade ou atender ásúa hixiene persoal logo das sesións. O alumnado,igualmente, deberá recoñecer as posturas adecuadasnas actividades físicas que se realicen e en accións davida cotiá como sentar, levantar cargas ou transportarmochilas.

3. Incrementar as capacidades físicas relacionadascoa saúde, traballadas durante o curso, con respectoao seu nivel inicial.

Con este criterio preténdese comprobar se o alumna-do se esforza para mellorar os niveis das capacidadesfísicas principalmente relacionadas coa saúde. Para aavaliación deberase ter en conta, sobre todo, a mello-ra respecto dos seus propios niveis iniciais nas capa-

cidades de resistencia aeróbica, forza, resistencia eflexibilidade, e non só o resultado obtido.

4. Mellorar a execución dos aspectos técnicos funda-mentais dun deporte individual, aceptando o nivelalcanzado.

Mediante este criterio preténdese comprobar a pro-gresión das capacidades coordinativas nas habilidadesespecíficas dun deporte individual. Ademais, observa-rase se o alumnado fai unha autoavaliación axustadado seu nivel de execución, e se é capaz de resolver coneficacia os problemas motores suscitados.

5. Realizar a acción motriz oportuna en función dafase de xogo que se desenvolva, ataque ou defensa, noxogo ou deporte colectivo proposto.

Búscase comprobar que o alumnado, en situaciónsde ataque, é quen de conservar o móbil, avanzar, econseguir a marca, seleccionando as accións técnicasadecuadas. En situacións de defensa debe intentarrecuperar a pelota, frear o avance e evitar que os opo-ñentes consigan a marca. Dentro deste criterio taménse terán en conta os aspectos actitudinais relacionadosco traballo en equipo e a cooperación.

6. Resolver desafíos físicos de forma cooperativa.

Preténdese valorar o grao de colaboración existenteentre o alumnado á hora de resolver os desafíos físicospropostos, que deben ser resoltos de forma cooperati-va. A cohesión grupal, a toma de decisións e a organi-zación para a resolución do problema suscitado son oselementos básicos que hai que considerar.

7. Coñecer e realizar xogos e deportes tradicionaisde Galicia.

Trátase de avaliar o grao de coñecemento e valora-ción dos xogos e deportes tradicionais practicados, asícomo as capacidades coordinativas nas habilidadesespecíficas requiridas. Tamén se valorará a realizaciónpor parte do alumnado dunha autoavaliación axustadaao seu nivel de execución.

8. Elaborar unha mensaxe de forma colectivamediante técnicas como o mimo, o xesto, a dramatiza-ción ou a danza e comunicalo ao resto de grupos.

Preténdese avaliar a capacidade de elaborar colecti-vamente unha mensaxe e comunicala, escollendoalgunha das técnicas de expresión corporal traballa-das. Analizarase a capacidade creativa, así como aadecuación e a posta en práctica da técnica expresivaescollida. Tamén se poderán avaliar todos aquelesaspectos relacionados co traballo en equipo na prepa-ración da actividade final.

9. Seguir as indicacións dos sinais de rastrexo pro-pias do sendeirismo nun percorrido polo centro ou assúas inmediacións, resolvendo pequenos problemassuscitados no devandito itinerario.

Búscase comprobar se o alumnado é quen de identi-ficar o significado dos sinais necesarios para comple-tar o percorrido e, a partir da súa lectura, seguilas pararealizalo na orde establecida e o máis rápido posible.


Tamén se valorará neste criterio a capacidade pararesolver pequenos problemas técnicos asociados aoscontidos traballados e a actitude para desenvolverserespectuosamente co contorno físico e social en que sedesenvolva a actividade.

Segundo curso.


* Obxectivos do quecemento. Quecemento xeral eespecífico.

* Realización de xogos e exercicios aplicados aoquecemento. Recompilación destes.

* Capacidades físicas principalmente relacionadascoa saúde: resistencia aeróbica e flexibilidade.

* Control da intensidade do esforzo: toma da fre-cuencia cardíaca e cálculo da zona de actividade.

* Acondicionamento físico xeral con especial inci-dencia na resistencia aeróbica e na flexibilidade.

* Realización de actividades e xogos para a mellorada condición física.

* Recoñecemento e valoración da relación existenteentre unha boa condición física e a mellora das condi-cións de saúde.

* Recoñecemento e valoración da importancia daadopción dunha postura correcta en actividadescotiás.

* Realización de actividades con implementos.

* Relación entre hidratación e práctica de activida-de física.

* Coñecemento das técnicas de respiración e a súaadecuación a situacións cotiás.

* Valoración de hábitos saudables como descansaraxeitadamente e realizar actividade física. Toma deconciencia sobre os efectos que teñen para a saúdedeterminados hábitos como o consumo de tabaco,alcohol e estupefacientes.


* Práctica de actividades e xogos para a aprendiza-xe dos deportes individuais.

* Realización de xestos técnicos básicos e identifi-cación de elementos regulamentarios dun deporteindividual diferente ao realizado no curso anterior.

* Os deportes de competición entre dúas persoascomo fenómeno social e cultural.

* Realización de xogos e actividades con elementostécnicos, tácticos e regulamentarios dos deportes decompetición entre dúas persoas.

* Realización de tarefas xogadas e de actividadescooperativas. Novos desafíos físicos cooperativos.

* Respecto e aceptación das normas dos deportes decompetición entre dúas persoas e das establecidaspolo grupo.


* Práctica dos fundamentos técnicos, tácticos eregulamentarios dun deporte colectivo.

* Autocontrol ante as situacións de contacto físicoque se dan nos xogos e no deporte.

* Cooperación nas funcións atribuídas dentro dunlabor de equipo para a consecución de obxectivoscomúns.

* Tolerancia e deportividade por riba da procuradesmedida dos resultados.


* A linguaxe corporal e a comunicación non verbal.

* Os xestos e as posturas. Experimentación de acti-vidades encamiñadas ao dominio, ao control corporale á comunicación coas outras persoas.

* Control da respiración e da relaxación nas activi-dades expresivas.

* Realización de improvisacións colectivas e indivi-duais como medio de comunicación espontánea.

* Realización de danzas do mundo de caráctercolectivo. Contextualización básica.

* Aceptación das diferenzas individuais e respectoante a execución das tarefas por parte doutras persoas.


* O sendeirismo: descrición, tipos de carreiro, mate-rial e vestimenta necesaria.

* Realización de percorridos preferentemente nomedio natural.

* As actividades físico-deportivas no medio natural:terra, aire e auga. Realización de habilidades adapta-das ao tipo de actividade recreativa proposta: nadar,esquiar, rubir, remar...

* Adquisición de técnicas básicas no medio natural:aplicación da cabullería básica en diferentes contex-tos.

* Respecto do ambiente e valoración deste comolugar rico en recursos para a realización de activida-des recreativas. Experimentación con construcións demadeira e/ou corda e con outras actividades de recrea-ción propias do medio natural.

* Aceptación e respecto das normas para a conser-vación do medio urbano e natural. Toma de concienciados usos adecuados en ambos os contornos.

* Procura de información previa sobre o espazonatural en que se van desenvolver propostas fóra docentro.


1. Incrementar a resistencia aeróbica e a flexibilida-de respecto do seu nivel inicial.


Preténdese comprobar se o alumnado se esforza enmellorar os niveis de resistencia e flexibilidade,mediante a participación activa nas sesións. Deberaseter en conta a mellora respecto do seu propio nivel ini-cial, e non só respecto ao resultado obtido.

2. Recoñecer a través da práctica, as actividadesfísicas que se desenvolven nunha franxa da frecuenciacardíaca beneficiosa para a saúde.

Preténdese comprobar se o alumnado, despois dediversas tomas da frecuencia cardíaca, é quen de ana-lizar se diferentes actividades físicas se atopan dentrodo intervalo do que se considera unha actividade aeró-bica.

3. Mostrar autocontrol na aplicación da forza e narelación e na confrontación con outras persoas, antesituacións de contacto físico en xogos e actividades deloita.

Este criterio servirá para comprobar se o alumnadoaplica a forza de forma proporcionada atendendo ávariabilidade da situación e aplicando de formacorrecta as técnicas ensinadas. Tamén se valorará acapacidade de mostrar respecto cara ás persoas opo-ñentes, realizando a actividade de loita dentro das nor-mas establecidas.

4. Manifestar actitudes de cooperación, tolerancia edeportividade tanto cando se adopta o papel de parti-cipante como o de espectador ou espectadora na prác-tica dun deporte colectivo.

Preténdese comprobar que o alumnado participanteen situacións competitivas do deporte colectivo esco-llido ten capacidade de implicarse e esforzarse encumprir as responsabilidades que lle asigna o seu pro-pio equipo. Tamén se valorará o respecto ás normas, aquen arbitre, ás compañeiras e aos compañeiros e áspersoas pertencentes ao equipo contrario, así como aaceptación do resultado. Cando actúe como espectadorou espectadora valorarase a súa capacidade de parti-cipación e motivación pola competición e o respecto áspersoas que forman os equipos, a quen arbitra e ássúas decisións.


Pretende avaliar o coñecemento e valoración dosxogos e deportes tradicionais practicados, así como ascapacidades de coordinación nas habilidades especí-ficas requiridas. Tamén se valorará a realización porparte do alumnado dunha autoavaliación axustada aoseu nivel de execución.

6. Resolver desafíos físicos descoñecidos previa-mente polo alumnado de forma cooperativa

Preténdese comprobar o nivel de colaboración exis-tente entre o alumnado á hora de resolver os novosdesafíos físicos propostos, que deben ser resoltos deforma cooperativa. A cohesión grupal, a toma de deci-sións e a organización para a resolución do problemasuscitado son os elementos básicos que hai que consi-derar.

7. Crear e poñer en práctica unha secuencia harmó-nica de movementos corporais a partir dun ritmo esco-llido.

Este criterio pretende comprobar se o alumnado,despois de escoller un ritmo e seleccionar unhasecuencia de movementos para desenvolvelos harmo-nicamente, é quen de adecuar un á outra, así como acapacidade creativa e a desinhibición persoal na pre-paración e execución da actividade. Tamén se valora-rá a realización cooperativa das danzas do mundo tra-balladas na aula.

8. Realizar de forma autónoma un percorrido decarreiro cumprindo normas de seguridade básicas eresolvendo pequenos problemas suscitados no devan-dito itinerario, á vez que amosa unha actitude de res-pecto cara á conservación do contorno en que se levaa cabo a actividade.

Preténdese comprobar se o alumnado é capaz derealizar o percorrido de forma autónoma cumprindounhas normas de seguridade básicas, como levar unhaindumentaria adecuada, seguir o carreiro e contar contodo o material necesario para completar o percorrido.Neste criterio tamén se valorará a capacidade pararesolver pequenos problemas técnicos asociados aoscontidos traballados como o uso de recipientes ondedepositar os residuos producidos durante a marcha, asaplicacións da cabullería básica ou como evolucionarpor terreos sen prexudicar a flora e a fauna do contor-no.

9. Buscar información en diferentes medios e fontessobre as saídas que se van realizar ao medio.

Preténdese valorar a capacidade do alumnado paraobter a información necesaria ante unha saída aomedio natural así como a selección das diferentesinformacións obtidas.

Terceiro curso.


* O quecemento. Efectos. Pautas para a súa elabora-ción.

* Elaboración e posta en práctica de quecementos,logo da análise da actividade física que se vai realizar.

* Vinculación das capacidades físicas principal-mente relacionadas coa saúde, cos aparellos e siste-mas do corpo humano.

* Acondicionamento das capacidades relacionadascoa saúde: resistencia aeróbica, flexibilidade e forzaresistencia xeral, mediante a posta en práctica de sis-temas e métodos de adestramento.

* Recoñecemento do efecto positivo que a prácticade actividade física produce no organismo.

* Adopción de posturas correctas nas actividadesfísicas e deportivas realizadas.

* Control da intensidade do esforzo: coñecemento dafrecuencia cardíaca máxima e de repouso. Tempo derecuperación.


* Alimentación e actividade física: equilibrio entre ainxesta e o gasto calórico.

* Valoración da alimentación como factor decisivona saúde persoal.

* Execución de métodos de relaxación como mediopara liberar tensións.


* As fases do xogo nos deportes colectivos: organiza-ción do ataque e da defensa.

* Práctica dos fundamentos técnicos, tácticos eregulamentarios dun deporte colectivo diferente aorealizado no curso anterior.

* Participación activa nas actividades e xogos e nodeporte colectivo escollido.

* Práctica de actividades e xogos para a progresiónnun deporte individual.


* Tolerancia e deportividade na práctica deportiva ena consecución de resultados.

* Asunción da responsabilidade individual nunhaactividade colectiva, como condición indispensablepara a consecución dun obxectivo común.


* Bailes e danzas: realización de danzas colectivas,históricas e do mundo. Aspectos culturais en relacióná expresión corporal.

* Realización de movementos corporais globais esegmentarios cunha base rítmica, combinando asvariables de espazo, tempo e intensidade, destacandoo seu valor expresivo.

* Execución de ritmos con práctica individual, porparellas ou colectiva.

* Predisposición para realizar os bailes e danzas concalquera compañeiro e compañeira.

* Disposición favorable á desinhibición na exteriori-zación de sentimentos e emocións.


* As actividades físico-deportivas no medio natural:terra, aire e auga. Realización de habilidades adapta-das ao tipo de actividade recreativa proposta: rapelar,esquiar, rubir, remar...

* Normas de seguridade para a realización de perco-rridos de orientación no medio urbano e natural.

* Realización de percorridos de orientación, a partirdo uso de elementos básicos de orientación natural eda utilización de mapas.

* Recoñecemento das actividades na natureza comoactividades para a mellora da condición física e arecreación.

* Aplicación da cabullería a construcións e monta-xes básicas características das actividades no medionatural.

* Aceptación das normas de seguridade e protecciónna realización de actividades de orientación e no pasode construcións e montaxes de madeira e/ou corda,propias do medio natural.


1. Relacionar as actividades físicas cos efectos queproducen nos diferentes aparellos e sistemas do corpohumano, especialmente con aqueles que son máisrelevantes para a saúde.

Preténdese saber se o alumnado coñece a incidenciano seu corpo da práctica de exercicio físico, así comoas adaptacións que esta produce. Farase fincapénaqueles aparellos e sistemas máis directamente rela-cionados coa saúde, é dicir, basicamente no aparellocardiovascular e no aparello locomotor. Así mesmo,deberá mostrar a repercusión que os devanditos cam-bios teñen na calidade de vida e na autonomía das per-soas no curso da súa vida.

2. Incrementar os niveis de resistencia aeróbica, fle-xibilidade e forza resistencia a partir do nivel inicial,participando na selección das actividades e exerciciosen función dos métodos de adestramento propios decada capacidade.

Este criterio pretende comprobar se o alumnadocoñece actividades e exercicios que deberá combinarpara, a partir dos métodos de adestramento estableci-dos polo profesorado, incrementar o nivel das capaci-dades físicas citadas, de acordo coas súas capacidadese baseado no esforzo diario.

3. Realizar exercicios de acondicionamento físicoatendendo a criterios de hixiene postural como estra-texia para a prevención de lesións.

Este criterio avalía a capacidade de executar correc-tamente exercicios, sobre todo de forza muscular e deflexibilidade, recoñecendo que, realizados incorrecta-mente, poden resultar potencialmente perigosos para asúa saúde. Ademais, o alumnado deberá aplicar aspautas de movemento facilitadas para transferilas ásposicións corporais das actividades cotiás.

4. Recoñecer, a partir da medición da frecuenciacardíaca, a intensidade do traballo realizado.

En relación aos conceptos, busca avaliar se o alum-nado calcula a súa zona de traballo óptima a partir duncálculo porcentual da súa frecuencia cardíaca máximateórica. Preténdese saber se o alumnado é capaz deregular o traballo realizado.

5. Reflexionar sobre a importancia que ten para asaúde unha alimentación equilibrada a partir do cál-culo da inxesta e o gasto calórico, de acordo coasracións de cada grupo de alimentos e das actividadesdiarias realizadas.

Preténdese comprobar se o alumnado é quen dereflexionar sobre a importancia de manter un equili-


brio diario entre a inxesta e o gasto calórico. Así mes-mo, deberá ser consciente dos riscos para a saúde e asenfermidades que derivan dos desequilibrios que sepoidan producir cunha actuación incorrecta, quesegue, a miúdo, ditames da moda.

6. Resolver situacións de xogo reducido dun ouvarios deportes colectivos, aplicando os coñecementostécnicos, tácticos e regulamentarios adquiridos.

Preténdese valorar prioritariamente a capacidade doalumnado na toma de decisións necesarias para a reso-lución de situacións de xogo reducido e na execucióntécnica das habilidades que se desenvolven. As situa-cións escollidas serán aplicables á maioría dos depor-tes colectivos traballados, fomentarán a participacióndo alumnado e simplificarán os mecanismos de deci-sión.

7. Progresar no desenvolvemento dos aspectos técni-cos do deporte individual traballado.

Mediante este criterio preténdese comprobar a pro-gresión das habilidades específicas dun deporte indi-vidual. Ademais, observarase se o alumnado fai unhaautoavaliación axustada do seu nivel de execución, ese é capaz de resolver con eficacia os problemas moto-res suscitados


Búscase avaliar o coñecemento e a valoración dosxogos e deportes tradicionais practicados, así como ascapacidades coordinativas nas habilidades específicasrequiridas. Tamén se valorará a realización por partedo alumnado dunha autoavaliación axustada ao seunivel de execución.

9. Realizar bailes por parellas ou en grupo, indistin-tamente con calquera membro del, amosando respectoe desinhibición.

Búscase comprobar se o alumnado é quen de inte-raccionar directamente cos seus compañeiros e com-pañeiras, respectándose e adaptándose a cada quen.Na proposta de bailes, suscitaranse actividades onde adistancia e o contacto directo entre os integrantes sexavariable, de menor a maior proximidade entre partici-pantes, e serán seleccionadas en función das caracte-rísticas do grupo.

10. Completar unha actividade de orientación, pre-ferentemente no medio natural, coa axuda dun mapa,resolvendo pequenos problemas suscitados no devan-dito itinerario, coñecendo e aplicando as normas deseguridade propias das actividades na natureza e amo-sando unha actitude de respecto cara ao medio.

Preténdese comprobar a capacidade do alumnadopara completar unha actividade na cal se deberáorientar coa axuda dun mapa e/ou outros métodos deorientación. Neste criterio tamén se valorará a capaci-dade para resolver pequenos problemas técnicos aso-ciados aos contidos traballados, como o atender asmedidas de seguridade en relación coa roupa e calza-do axeitado, a hidratación, o uso de mapas, etc. Cada

centro elixirá o espazo para realizar a actividade enfunción das súas instalacións e o seu contorno, priori-zando o feito de levar a cabo esta actividade nun con-torno natural.

Cuarto curso.


* Realización e práctica de quecementos autóno-mos, logo de análise da actividade física que se vai arealizar.

* O quecemento como medio de prevención delesións.

* Sistemas e métodos de adestramento das capacida-des físicas relacionadas coa saúde: resistencia aeróbi-ca, flexibilidade e forza resistencia.

* Efectos do traballo de resistencia aeróbica, de fle-xibilidade e de forza resistencia sobre o estado de saú-de: efectos beneficiosos, riscos e prevención.

* Aplicación dos métodos de adestramento da resis-tencia aeróbica, da flexibilidade e de forza resistencia.

* Elaboración e posta en práctica dun plano de tra-ballo dunha das capacidades físicas relacionadas coasaúde.

* Toma de conciencia da propia condición física epredisposición a mellorala.

* Relaxación e respiración. Aplicación de técnicas emétodos de relaxación de forma autónoma.

* Valoración dos métodos de relaxación para aliviartensións da vida cotiá.

* Valoración dos efectos negativos que determinadoshábitos (fumar, beber, sedentarismo, consumir estupe-facientes...) teñen sobre a condición física e sobre asaúde e adopción dunha actitude de rexeitamento anteestes.

* Primeiras actuacións ante as lesións máis comúnsque poden manifestarse na práctica deportiva. Proto-colos básicos de primeiros auxilios.


* Realización de xogos e deportes individuais, decompetición entre dúas persoas e colectivos de lecer erecreación.

* Práctica dos fundamentos técnicos, tácticos eregulamentarios dos deportes.

* Coñecemento e práctica de xogos e deportes tradi-cionais de Galicia e da propia zona, así como do seuregulamento. Procura de información sobre variaciónslocais.

* Planificación e organización de campionatos noscales se utilicen sistemas de puntuación que poten-cien as actitudes, os valores e o respecto das normas.

* Valoración dos xogos e deportes como actividadesfísicas de lecer e tempo libre.


* Aceptación das normas sociais e democráticas querexen nun traballo en equipo.


* Adquisición de directrices para o deseño de com-posicións coreográficas.

* Creación de composicións coreográficas colectivascon apoio dunha estrutura musical incluíndo os dife-rentes elementos: espazo, tempo e intensidade.

* Participación e achega ao traballo en grupo nasactividades rítmicas.

* Disposición favorable á desinhibición na presenta-ción individual ou colectiva de exposicións orais e rít-micas en público.


* Relación entre a actividade física, a saúde e omedio natural.

* Participación na organización de actividades nomedio natural de baixo impacto ambiental, no medioterrestre ou acuático. Procura e procesamento dainformación. Presentación de proxectos a compañeirase compañeiros.

* Habilidades de manipulación dos elementos natu-rais (refuxio, vivac...).

* Realización de actividades especializadas e decarácter recreativo, preferentemente desenvolvidas nomedio natural (escalada, rapel, paso de travesías,carreiras de orientación...).

* Realización de actividades especializadas e decarácter recreativo, desenvolvidas no medio natural(remo, vela, traíñas, montañismo...).

* Toma de conciencia do impacto que teñen algun-has actividades físico-deportivas no medio natural.


1. Planificar e poñer en práctica quecementos autó-nomos respectando pautas básicas para a súa elabora-ción e atendendo as características da actividade físi-ca que se realizará.

Trátase de comprobar se o alumnado adquiriu unharelativa autonomía na planificación e posta en prácti-ca de quecementos axeitados ás pautas e característi-cas requiridas para que sexan eficaces. Observarasetamén que sexan adecuados á actividade física que serealizará.

2. Analizar os efectos beneficiosos e de prevenciónque o traballo regular de resistencia aerobia, de flexi-bilidade e de forza resistencia supoñen para o estadode saúde.

Con este criterio de avaliación preténdese saber se oalumnado coñece os efectos e as adaptacións xeraisque o traballo continuado de cada capacidade físicarelacionada coa saúde supón para o organismo e paraa mellora do estado deste. Tamén se recoñece os riscos

que comporta o déficit de actividade física diaria paraa saúde e a calidade de vida.

3. Deseñar e levar a cabo un plan de traballo dunhacapacidade física relacionada coa saúde, incremen-tando o propio nivel inicial, a partir do coñecementode sistemas e métodos de adestramento.

Trátase de comprobar se o alumnado, coa guía e aspautas do profesorado, é quen de elaborar un plan detraballo, con exercicios e actividades que, partindo doseu nivel inicial, poida permitirlle mellorar a súacapacidade física, de cara a ter e manter unha boa saú-de.

4. Resolver situacións de xogo dos deportes traballa-dos, aplicando os coñecementos técnicos, tácticos eregulamentarios adquiridos.

Pretende valorar, sen esquecer outros aspectos, acapacidade de toma de decisións necesaria para aresolución de situacións de xogo.

5. Coñecer e realizar xogos e deportes tradicionaisde Galicia, propios do contorno do centro.

Pretende comprobar o grao de coñecemento regula-mentario e a valoración dos xogos e deportes tradicio-nais practicados, así como as capacidades coordinati-vas nas habilidades específicas requiridas e a informa-ción sobre variantes locais dos xogos seleccionados.

6. Resolver supostos prácticos sobre as lesións quese poden producir na vida cotiá, na práctica de activi-dade física e no deporte, aplicando unhas primeirasatencións e protocolos básicos de actuación.

Búscase comprobar se o alumnado é quen de demos-trar que ten un coñecemento teórico-práctico básicodas actuacións que se deben levar a cabo ante lesiónsque se poidan producir no seu contorno habitual e,concretamente, na práctica de actividade física. Inci-dirase moi especialmente nos aspectos preventivos, noestablecemento de criterios de actuación e naquelesque evitan a progresión da lesión.

7. Manifestar unha actitude crítica ante as prácticase valoracións que se fan do deporte e do corpo a travésdos diferentes medios de comunicación.

Con este criterio preténdese saber se o alumnado, apartir da análise da información que ofrecen os mediosde comunicación =prensa, revistas para adolescentes,a internet, radio, TV=, é capaz de abordar temáticasvinculadas ao deporte e ao corpo vixentes na socieda-de e de analizar de forma crítica temas coma a imaxecorporal, os estilos de vida na sociedade actual, osvalores das diferentes vertentes do deporte ou a vio-lencia e a competitividade.

8. Participar na organización e posta en práctica detorneos en que se practiquen deportes e actividadesfísicas realizadas ao longo da etapa.

Con este criterio preténdese coñecer a capacidadede colaboración na organización de situacións depor-tivas competitivas, ademais de participar activamentenelas. Nestes encontros, autoxestionados polo propio


alumnado, valorarase en canto á organización, aspec-tos como a iniciativa, a previsión e a anticipación anteposibles desaxustes; en canto á práctica, aspectoscomo a participación activa, a colaboración cos mem-bros dun mesmo equipo e o respecto polas normas epolas persoas opoñentes.

9. Participar de forma desinhibida e construtiva nacreación e realización de actividades expresivascolectivas con soporte musical.

Con este criterio preténdese coñecer a capacidadedo alumnado para participar activamente no deseño eexecución de coreografías sinxelas con soporte musi-cal en pequenos grupos, nas cales se valorará a capa-cidade de seguir o ritmo da música, a expresividade docorpo, a orixinalidade da coreografía, así como oseguimento do traballo de cada grupo ao longo do pro-ceso de creación da coreografía.

10. Utilizar os tipos de respiración e as técnicas emétodos de relaxación como medio para a redución dedesequilibrios e o alivio de tensións producidas navida cotiá.

Con este criterio de avaliación preténdese saber se oalumnado é capaz de aplicar autonomamente os tiposde respiración e as técnicas e os métodos de relaxa-ción aprendidos ao longo da etapa. Teranse en containdicadores como a localización e control da respira-ción, a concentración, a disociación de sensacións detensión - relaxación ou frío - calor e as sensacións cor-porais logo do seu uso.

11. Planificar unha saída ao medio natural e resolvercooperativamente problemas que se presentan nel apartir dos contidos traballados.

Búscase coñecer a capacidade do alumnado para,de forma cooperativa, planificar unha saída ao medionatural, así como aplicar os coñecementos adquiridosá resolución de problemas que habitualmente se sus-citan no medio natural: rapelar, facer unha travesía,unha ponte mono, vivaquear, construír un refuxio, etc.e que deben ser contextualizados dentro do camporecreacional. Cada centro elixirá o espazo para reali-zar a actividade en función das súas instalacións e oseu contorno, realizando a devandita actividade, pre-ferentemente, no espazo natural.

Latín. Cuarto curso.

Introdución.

A materia de latín, presente no currículo de cuartocurso da educación secundaria obrigatoria, supón unachegamento específico á lingua e á cultura de Romae, consecuentemente, ao mundo antigo. O seu estudoofrécese a partir de contidos lingüísticos e culturais,complementarios entre si e unidos polo seu carácter deachegas substanciais do que se coñece como herdanzaclásica.

Todas as linguas da Europa occidental incrementa-ron os seus recursos expresivos, en todas as épocas,mesmo na actualidade, coa adopción de palabras deorixe latina. Esa calidade de achega e continuidade na

sociedade actual debe guiar a súa presentación e darsentido ao seu estudo.

A adquisición de capacidades básicas e o logro dosobxectivos da etapa deberán estar no horizonte dosdous obxectivos primordiais que persegue esta mate-ria: iniciar un estudo básico da lingua que é nexo eestá na orixe do amplo grupo das linguas romances ecoñecer os aspectos máis relevantes da sociedade e dacultura romanas para poder relacionalos cos do mun-do actual. O primeiro obxectivo axuda a mellorar ocoñecemento e uso das propias linguas como instru-mento primordial de aprendizaxe e comunicación; osegundo achega unha interpretación máis ponderadada sociedade actual.

A lingua latina é unha das máis importante achegasdo mundo clásico á civilización occidental, polo que érazoable que os contidos propiamente lingüísticosocupen un espazo moi considerable e substancial damateria. Por evolución ou por influencia léxica o latínestá presente nas linguas que utilizamos ou nas queson obxecto de aprendizaxe para as alumnas e osalumnos.

O estudo do sistema da lingua latina como modelode lingua flexiva permite, a través da comparación,unha reflexión profunda sobre os elementos formais eos mecanismos sintácticos das linguas de uso do alum-nado. O coñecemento, sequera básico, do latín faiposible entender as linguas de orixe romance como oresultado concreto dunha evolución, e apreciar en quemedida a súa estrutura e o seu léxico están en débedacoa lingua da que proceden. Pola súa banda, a prácti-ca da tradución constitúe unha experiencia de investi-gación que utiliza a lóxica do pensamento, favorece amemoria e potencia os hábitos de disciplina no estudo,co que se razoa mellor e se aprende a aprender. Nestesentido, parece recomendable seguir un método natu-ral en que as regras morfosintácticas se deduzan dapráctica da lectura e da tradución e no cal a súa apren-dizaxe sistemática constitúa unha segunda fase.

O estudo da historia e evolución da lingua latina e daformación das palabras dota o alumnado dos coñece-mentos necesarios para entender a evolución lingüís-tica, determinar os procesos de cambio fonético esemántico e ilustrar os procedementos que actúan naformación do léxico, ao mesmo tempo que enriquece oseu vocabulario. O alumnado, ao falar calquera linguarománica, debe ter conciencia de estar mantendo vivosmoitos séculos de civilización mediterránea co latíncomo nexo unificador.

Ademais, a materia aborda o coñecemento do marcoxeográfico e histórico e dos aspectos máis relevantesda sociedade romana e clásica en xeral, desde a que setransmitiron modos de vida, institucións e creaciónsliterarias, técnicas e artísticas que están na base daconfiguración e do progreso de Europa. Ese coñece-mento supón un referente necesario no que rastrexaros antecedentes históricos da organización social ou adelimitación dos dereitos das persoas. A cultura quemodelou o noso presente e impregna boa parte dos


nosos canons estéticos é tamén transmisora de valoresuniversais, que entroncan a nosa herdanza culturalcoas raíces do mundo clásico. Neste sentido, a lecturade textos literarios axuda a observar como temas etópicos da cultura grecolatina se transmitiron ata hoxee seguen presentes nos nosos escritos.

De acordo con estes principios, os contidos da mate-ria distribúense en catro bloques. Os tres primeiros, Osistema da lingua latina, A historia e evolución da lin-gua latina e A formación das palabras, poñen o acentoen contidos propiamente lingüísticos e gardan unharelación coherente entre eles, contribuíndo, non só aun coñecemento do latín, senón a un uso máis precisoda propia lingua e ao adecuado entendemento da ter-minoloxía culta, científica e técnica. O bloque 4 Víasnon lingüísticas de transmisión do mundo clásico, tra-ta os aspectos máis relevantes da sociedade romana epon o acento na continuidade do mundo clásico queofrece o mundo contemporáneo, na análise comparati-va dos seus correspondentes antecedentes clásicos ena valoración crítica dos aspectos de continuidade,evolución e cambio.

A distribución dos contidos nestes catro bloquesimplica un tratamento específico e equilibrado del eobriga a situalos nun contexto xeral en que os diversoselementos atopen unha explicación relacionada ecoherente.

A funcionalidade e a utilidade dos coñecementosbásicos sobre a lingua latina e a cultura clásica endiversos contextos de aprendizaxe guiará o tratamentodos contidos e a selección de obxectivos. Por estarazón, tentarase que o latín, na medida que sirva paraa consecución dos obxectivos e desenvolvemento dascapacidades e competencias propostos para esta eta-pa, asente os fundamentos para o estudo, se é o caso,das humanidades ou as ciencias sociais.


O estudo desta materia contribúe dun xeito claro aodesenvolvemento da competencia en comunicaciónlingüística: o coñecemento da estrutura da lingua lati-na posibilita unha comprensión profunda da gramáti-ca funcional das linguas europeas de orixe romance edoutras que comparten co latín o carácter flexivo, ourecibiron unha achega léxica importante da lingualatina. A interpretación dos elementos morfosintácti-cos e de vocabulario e a práctica da tradución e daretroversión supoñen a adquisición da habilidade pararecoller e procesar a información dada e utilizala apro-piadamente. O coñecemento dos procedementos paraa formación das palabras e os fenómenos de evoluciónfonética colabora eficazmente á ampliación do voca-bulario básico e potencia a habilidade para utilizar alinguaxe como instrumento de comunicación. O coñe-cemento das etimoloxías grecolatinas proporciona acomprensión e incorporación dun vocabulario culto eexplica o vocabulario específico de termos científicose técnicos.

O coñecemento da historia e evolución da lingualatina fomenta o ser consciente da variabilidade daslinguas a través do tempo e dos diferentes ámbitosxeográficos e sociais, así como do diálogo entre as cul-turas; igualmente o interese e o respecto por todas aslinguas, incluíndo as antigas e as minoritarias, e orexeitamento dos estereotipos baseados en diferenzasculturais e lingüísticas.

Co coñecemento do patrimonio arqueolóxico e artís-tico romano no noso país e en Europa esta materiapotencia o aprecio e goce da arte como produto dacreación humana e como testemuño da historia, á vezque fomenta o interese pola conservación dese patri-monio. Coa achega de referencias para facer unhavaloración crítica de creacións artísticas posterioresinspiradas na cultura e na mitoloxía grecolatinas, oudas mensaxes difundidas polos medios de comunica-ción que, en moitos casos, toman a súa base icónica dorepertorio clásico. O coñecemento do mundo clásico eda súa continuidade favorece a interpretación da lite-ratura posterior, en que perduran temas, arquetipos,mitos e tópicos, á vez que se desenvolve o interesepola lectura, a valoración do carácter estético dos tex-tos e o amor pola literatura, contribuíndo, pois, aologro da competencia en expresión cultural e artística.

Desde o coñecemento das institucións e o modo devida dos romanos que é o referente histórico de orga-nización social, a participación dos cidadáns na vidapública e delimitación dos dereitos e deberes das per-soas e das colectividades, no ámbito e o contornodunha Europa diversa, unida no pasado pola lingualatina, sitúase a contribución para lograr a competen-cia social e cidadá.

O coñecemento das desigualdades existentes nesasociedade favorece unha reacción crítica ante a discri-minación pola pertenza a un grupo social ou étnicodeterminado, ou pola diferenza de sexos. Foméntaseasí no alumnado unha actitude de valoración positivada participación cidadá, da negociación e da aplica-ción de normas iguais para todos como instrumentosválidos na resolución de conflitos.

Coa busca, selección crítica, e tratamento da infor-mación, recorrendo a fontes variadas; coa aplicaciónde técnicas de síntese, coa identificación de palabrasclave e coa distinción entre ideas principais e secun-darias; elaboración de textos e coa presentación a tra-vés de medios informáticos, favorécese a competenciadixital, á cal se contribuirá desde todas as materias docurrículo. Cómpre facer ver a necesidade dunha utili-zación crítica das tecnoloxías da información e acomunicación como instrumento que universaliza ainformación e como unha ferramenta para a comunica-ción do coñecemento adquirido.

O estudo do latín, propiciando a disposición e ahabilidade para organizar a aprendizaxe, favorecendoas destrezas de autonomía, disciplina e reflexión, exer-citando a memoria mediante a recuperación de datos esituando o proceso formativo nun contexto de rigor


lóxico, favorece a competencia de aprender a apren-der.

Facilita o logro da competencia de autonomía e ini-ciativa persoal o recurso continuado a procedementosque exixen planificar, avaliar distintas posibilidades etomar decisións. O traballo cooperativo e a posta encomún dos resultados implica valorar as achegas dou-tros compañeiros, aceptar posibles erros, comprendera forma de corrixilos e non renderse ante un resultadoinadecuado. En definitiva, achega posibilidades demellora e fomenta o afán de superación.

Obxectivos.

1. Comprender textos latinos en contextos onde osentido sexa facilmente deducible.

2. Identificar e relacionar elementos morfolóxicos,sintácticos e léxicos da lingua latina que permitan aanálise e a tradución de textos sinxelos.

3. Desenvolver os hábitos de organización, traballo edisciplina no estudo a partir dos mecanismos de estru-turación mental que implica o proceso de análise e tra-dución de textos latinos.

4. Mellorar a lectura comprensiva e a expresión orale escrita mediante o coñecemento do vocabulario e asestruturas gramaticais latinas.

5. Coñecer a orixe e evolución das linguas romancespara valorar os trazos comúns e a diversidade lingüís-tica como mostra da riqueza cultural dos pobos deEuropa.

6. Utilizar as regras fundamentais de evolución foné-tica do latín ás linguas romances e identificar palabraspatrimoniais, cultismos e expresións latinas en dife-rentes contextos lingüísticos.

7. Entender o significado do léxico común de orixegrecolatina da propia lingua e comprender vocabularioculto, científico e técnico a partir dos seus compoñen-tes etimolóxicos.

8. Reflexionar sobre os elementos formais e as estru-turas lingüísticas das linguas romances coñecidas poloalumno, a través da comparación co latín, modelo delingua flexiva.

9. Coñecer os aspectos relevantes da cultura e dacivilización romanas, utilizando diversas fontes deinformación e diferentes soportes, para identificar evalorar a súa continuidade no noso patrimonio cultu-ral, artístico e institucional.

10. Coñecer os xéneros literarios latinos máis impor-tantes.

Contidos.

Bloque 1. O sistema da lingua latina.

* Abecedario e a pronunciación clásica e posclásicado latín. A regra da penúltima sílaba. Diferenza entrevocais breves e longas.

* Lectura e interpretación de textos en latín de difi-cultade progresiva creados nunha variedade de con-

textos e situacións en que as palabras e as estruturasteñan sentido, de tal xeito que todo se deduza, senambigüidade, do contexto en que aparezan.

* O latín como lingua flexiva. Os casos e os seusprincipais valores sintácticos. Recoñecemento dasdiferenzas e similitudes básicas entre a estrutura dalingua latina e a das linguas romances utilizadas poloalumno.

* Clases de palabras. A flexión nominal, pronominale verbal. Recoñecemento das categorías gramaticaisda flexión latina e comparación cos elementos flexivosdas linguas actuais.

* As estruturas oracionais básicas. A concordancia ea orde flexible de palabras. Nexos coordinantes máisfrecuentes.

* Valoración da lingua latina como principal vía detransmisión e continuidade do mundo clásico e instru-mento privilexiado para unha comprensión profundado sistema das linguas romances.

Bloque 2. A historia e evolución da lingua latina.

* A orixe e a evolución do latín. Clasificación daslinguas indoeuropeas.

* Latín culto e latín vulgar: lingua de cultura e lin-gua de comunicación. O proceso de redución morfoló-xica e sintáctica no latín vulgar. A formación das lin-guas romances. Análise dos procesos de evolución daslinguas romances.

* A evolución fonética. Termos patrimoniais, semi-cultismos e cultismos. Explicación dos cambios foné-ticos máis frecuentes. Relación semántica entre pala-bras dunha mesma raíz latina e evolución fonéticadiferente.

* A achega léxica do latín ás linguas modernas nonderivadas del.

Bloque 3. A formación das palabras.

* Compoñentes grecolatinos nas linguas romances.Identificación de lexemas, sufixos e prefixos grecolati-nos usados na propia lingua: préstamos, derivación,composición e analoxía como mecanismos de enrique-cemento do vocabulario.

* Definición de palabras a partir dos seus étimos.

* O vocabulario da ciencia e da técnica. Os étimosgregos e latinos nas terminoloxías específicas.

* Latinismos e locucións latinas. Recoñecementodas expresións latinas incorporadas á lingua falada eescrita.

* O significado etimolóxico das palabras como guíapara a adecuada utilización do vocabulario.

Bloque 4. Vías non lingüísticas de transmisión domundo clásico.

* O marco xeográfico e histórico da sociedade roma-na. Gallaecia e o resto da Hispania. As vías romanasde Hispania e as grandes vías modernas: medio de


difusión dunha civilización uniforme, de unidade polí-tica e económica e de relación humana. Uso de fontesprimarias e secundarias para coñecer o pasado.

* As institucións e a vida cotiá. Ocio e negocio.Relación entre o relixioso e o festivo. Interpretacióndos seus referentes desde a nosa perspectiva sociocul-tural. Comparación e análise crítica das estruturassociais e familiares.

* As pegadas materiais da romanización: o foro e aarquitectura do ocio en relación coa concepción dourbanismo posterior, a importancia do arco e a bóvedana arquitectura posterior. Valoración da conxunción damagnificencia e o xenio práctico. Emprego dos mediosaudiovisuais e das TIC para coñecer o patrimonioartístico e arqueolóxico. Observación directa.

* Os temas e argumentos mitolóxicos na literatura enas artes plásticas e visuais. Recoñecemento de ele-mentos da mitoloxía clásica en manifestacións cultu-rais de todo tipo e interpretación do seu significado.

* O papel de Roma na historia de Occidente, o patri-monio arqueolóxico, artístico e literario. Coñecementoespecial do herdado en Galicia.

* Valoración da importancia da lectura de textos daliteratura latina de diversidade temática.


1. Identificar en textos traducidos de autores clási-cos e modernos, despois de resumilos, aspectos histó-ricos ou culturais.

Este criterio pretende verificar a capacidade decomprender o contido dun texto, identificar acontece-mentos, personaxes e aspectos da civilización romana,e relacionar os datos do texto con referentes actuais.

2. Distinguir nas diversas manifestacións literarias eartísticas de todos os tempos a mitoloxía clásica comofonte de inspiración e recoñecer no patrimonioarqueolóxico as pegadas da romanización.

Este criterio trata de comprobar se se identifican osprincipais elementos da mitoloxía clásica e o patrimo-nio arqueolóxico romano en diversos contextos expre-sivos, textos literarios e iconografía de calquera tipo,se se comprende o seu significado específico e se seadvirte o seu valor como fonte de inspiración.

3. Aplicar as regras básicas de evolución fonética aétimos latinos que dean orixe a termos romances dovocabulario habitual e establecer a relación semánticaentre un termo patrimonial e un cultismo.

Con este criterio preténdese avaliar a capacidadepara utilizar os mecanismos de evolución fonética eanalizar as diferenzas de significado entre palabrasdunha mesma orixe.

4. Identificar compoñentes de orixe grecolatina enpalabras da linguaxe cotiá e no vocabulario específicodas ciencias e da técnica, e explicar o seu sentido eti-molóxico.

Este criterio trata de comprobar a capacidade derecoñecer os formantes gregos e latinos en diferentescontextos lingüísticos e producir definicións etimoló-xicas de termos cotiáns, científicos e técnicos.

5. Recoñecer latinismos e locucións usuais de orixelatina incorporadas ás linguas coñecidas polo alumnoe explicar o seu significado en expresións orais eescritas.

Este criterio pretende verificar se o alumnado iden-tifica e comprende as expresións latinas integradasnas linguas modernas e se é capaz de utilizalas de xei-to coherente.

6. Recoñecer os elementos morfolóxicos e as estru-turas sintácticas elementais da lingua latina e compa-ralos cos da propia lingua.

Con este criterio trátase de constatar a compresióndo funcionamento básico da lingua latina e a capaci-dade de establecer analoxías e diferenzas con elemen-tos e estruturas da súa propia lingua.

7. Traducir textos breves e sinxelos e producir,mediante retroversión, oracións simples utilizando asestruturas propias da lingua latina.

Este criterio intenta comprobar se as alumnas e osalumnos asimilaron as estruturas morfolóxicas e sin-tácticas elementais da lingua latina e se son capacesde recoñecelas para realizaren traducións directas ouinversas de textos elaborados de escasa dificultade.

8. Manexar recursos que lle permitan ao alumnadoelaborar, guiado polo profesorado, un traballo temáti-co sinxelo sobre calquera aspecto da produción artís-tica e técnica, a historia, as institucións, ou a vidacotiá en Roma.

Este criterio quere comprobar se o alumnado é quende buscar información en fontes e formatos diversos,seleccionala, organizala e, despois da elaboración duntexto, expresala con orde, coherencia e cohesión.

Historia e cultura das relixións.

Introdución.

O fenómeno relixioso foi e segue a ser unha dasdimensións persoais máis interiorizadas, á vez que undos elementos fundamentais na configuración dos gru-pos humanos e das sociedades no mundo de hoxe. Amaiores das súas crenzas, preceptos e símbolos, asrelixións adquiren unha importante dimensión cultu-ral pola súa influencia no mundo do pensamento e daarte, polas raíces relixiosas de moitas estruturas, cos-tumes e usos sociais actuais, así como por inspirarcódigos de conduta individual e colectiva. No caso deGalicia, as raíces, influencias e inspiracións do feitorelixioso, especialmente da relixión cristiá, son benevidentes.

No mundo actual asistimos a un pluralismo que semanifesta nunha gran variedade de crenzas relixiosase non relixiosas. Simultaneamente, dáse unha progre-siva secularización da sociedade que está a propiciarcambios no papel e importancia das distintas reli-


xións. Todo este dinamismo afecta profundamente avida das persoas, as relacións entre elas e os diversosgrupos socioculturais.

A materia de historia e cultura das relixións concibeo estudo das crenzas e prácticas relixiosas como unelemento da civilización. A súa análise tenta acercar oalumnado ao coñecemento das principais relixións edas súas manifestacións en relación con outras reali-dades sociais e culturais, así como á comprensión dainfluencia da relixión no pensamento, na vida social epolítica das distintas civilizacións e culturas ao longodo tempo.

Este coñecemento das relixións enmarca a expresiónrelixiosa na súa realidade histórica concreta, coas súasproxeccións positivas e negativas, tanto na configura-ción das sociedades en que xorden e se desenvolvencomo nas relacións entre os pobos.

A materia fai un estudo das relixións cun enfoquenon confesional, nin de vivencia relixiosa; tampoucodesde unha defensa de posturas agnósticas ou ateas.Pretende mostrar ao alumnado o pluralismo ideolóxicoe relixioso existente no mundo en que viven, desde ocoñecemento dos trazos relevantes das principais reli-xións e a súa presenza nas sociedades actuais, á vezque dá importancia á liberdade das conciencias e áliberdade relixiosa como elementos esenciais dun sis-tema de convivencia. Así mesmo, busca desenvolveractitudes de tolerancia cara ás persoas con crenzas ousen elas, no respecto aos dereitos recoñecidos naDeclaración universal dos dereitos humanos, no mar-co da Constitución española e do Estatuto de autono-mía da nosa comunidade galega.

Contribución ao desenvolvemento das competenciasbásicas.

En relación coa historia e cultura das relixións, oalumnado terá que entrar no debate e no diálogo paracomunicar os seus pensamentos, emocións, vivenciase opinións, formarse un xuízo crítico e un comporta-mento ético, estruturar o coñecemento, dar coherenciae cohesión ao seu discurso e ás propias accións e tare-fas, adoptar decisións e desfrutar escoitando, lendo,falando e escribindo.

Comunicarse e conversar supoñen habilidades paraestablecer relacións construtivas coas demais persoase co contorno, e acercarse a novas culturas, que adqui-ren consideración e respecto na medida en que secoñecen. Exercitar a competencia en comunicaciónlingüística implica tomar conciencia das convenciónssociais, dos valores e aspectos culturais; desenvolve,igualmente, a capacidade empática de poñerse nolugar doutras persoas, de ter en conta opinións distin-tas á propia con sensibilidade e espírito crítico.

O estudo da historia e cultura das relixións axudaráa coñecer os espazos xeográficos en que se desenvol-veron e manifestaron as diversas tradicións e contri-buirá a enriquecer o coñecemento da nosa terra, con-tribuíndo así ao desenvolvemento da competencia docoñecemento e interacción co mundo físico.

O coñecemento da historia e cultura das relixiónsdébese completar acudindo ás novas tecnoloxías,especialmente á internet. Esta inclusión favorecerá,non só o seu estudo e o aumento de información, senóntamén, o desenvolvemento da competencia dixital.

O estudo da historia e cultura das relixións favorecea comprensión da realidade histórica e social do mun-do, a súa evolución, cos seus problemas, logros e defi-ciencias. Comporta recorrer á análise multicausal esistémica para xulgar os feitos e problemas sociais ehistóricos e para reflexionar sobre eles de forma globale crítica, así como realizar razoamentos sobre situa-cións, e dialogar para mellorar colectivamente a com-prensión da realidade.

O estudo desta materia axuda tamén a entender ostrazos das sociedades actuais, a súa crecente plurali-dade e o seu carácter evolutivo, ademais de facilitar acomprensión das contribucións das diferentes culturasrelixiosas ao progreso da humanidade, e dispor dunsentimento común de pertenza á sociedade en que sevive. Todo isto forma parte da competencia social ecidadá. Da mesma maneira, a historia e cultura dasrelixións promove a adquisición das habilidadessociais que permiten saber que os conflitos de valores,crenzas e intereses forman parte das relacións huma-nas e que debemos resolvelos con actitude construtivae convivencial, mediante a reflexión crítica e o diálo-go, no marco dos patróns culturais básicos de cadarexión, país ou comunidade. Estes marcos culturaisdeben compatibilizarse co respecto aos principios evalores universais, como os expresados na Declaraciónuniversal dos dereitos humanos, nos Dereitos da infan-cia, Constitución española e Estatuto de autonomía deGalicia e noutras lexislacións complementarias. Istosupón entender e interiorizar que non toda posiciónrelixiosa é ética, se non está baseada no devandito res-pecto.

O estudo da historia e cultura das relixións leva con-sigo coñecer, comprender e valorar criticamente asdiferentes manifestacións culturais e artísticas decarácter relixioso, utilizalas como fonte de enriquece-mento e gozo e consideralas como parte do patrimoniodos pobos.

Esta dimensión artística do feito relixioso que semostra a través da arquitectura e das artes plásticas,da música, da literatura, das artes escénicas e dasdiferentes formas que adquiren as chamadas artespopulares, contribúen ao desenvolvemento da compe-tencia cultural e artística.

Aprender a aprender supón dispoñer de habilidadespara iniciarse na aprendizaxe e ser quen de continuaraprendendo de maneira cada vez máis eficaz e autóno-ma de acordo cos propios obxectivos e necesidades.

A didáctica da historia e cultura das relixións pro-move distintas estratexias e técnicas: de estudo einformación, de observación e rexistro de feitos e rela-cións, de traballo cooperativo, de resolución pacíficados conflitos, de aceptación de erros, de aprender de ecoas demais persoas. Implica, así mesmo, a curiosida-


de de formular preguntas, identificar e manexar adiversidade de respostas diante de situacións e proble-mas que teñen que ver co feito relixioso.

A competencia de autonomía e iniciativa personalvai referida á adquisición dun conxunto de valores eactitudes persoais, como a iniciativa e perseverancia,o coñecemento de si mesmo e a autoestima, a autocrí-tica, o control emocional, a creatividade, a capacidadede afrontar problemas e optar con criterio propio e res-ponsabilizarse das propias opcións.

Na medida en que a autonomía e iniciativa persoalinvolucran outras persoas, esta competencia obriga adispoñer de habilidades prosociais para relacionarse,cooperar e traballar en equipo, etc.

Obxectivos.

O ensino da historia e cultura das relixións nestaetapa terá como finalidade o desenvolvemento dascapacidades que habiliten o alumnado para alcanzaros seguintes obxectivos:

1. Coñecer o feito relixioso nas súas diferentes mani-festacións e identificar os trazos básicos das principaisrelixións como forma de axudar a comprender a plura-lidade relixiosa existente na sociedade actual.

2. Comprender o nacemento e desenvolvemento dasrelixións no contexto político, social e cultural en quexurdiron e relacionalas coa traxectoria dos pobos nasdiferentes facetas da súa realidade histórica.

3. Valorar as manifestacións culturais e artísticas eas tradicións relixiosas como parte do patrimonio cul-tural dos pobos, asumindo a responsabilidade da súaconservación e apreciándoas como recurso para oenriquecemento persoal.

4. Localizar e identificar, en España e en Galicia, asricas contribucións das tradicións relixiosas á vida dospobos e a través de monumentos, artes plásticas e lite-rarias.

5. Identificar as contribucións morais de determina-das relixións e valorar a súa influencia nas relaciónshumanas.

6. Concretar e analizar as causas dos enfrontamentosviolentos entre as diferentes confesións relixiosas epropoñer solucións pacificadoras a estes conflitos.

7. Destacar as principais iniciativas a prol do diálo-go interrelixioso para fomentar a interculturalidade noseo dos Estados pluriculturais.

8. Recoñecer o dereito á liberdade de pensamento,de conciencia e de relixión, manifestando actitudes derespecto e tolerancia cara a crenzas ou non crenzasdas persoas, e de rexeitamento cara a situacións deinxustiza, discriminación e fanatismo baseadas nascrenzas relixiosas.

9. Adquirir un pensamento crítico, desenvolver uncriterio propio e as necesarias habilidades para defen-der as propias posicións, a través da argumentación

documentada e razoada, así como valorar as razóns eargumentos das outras persoas.

10. Sinalar a relación entre unha educación cívica edemocrática e a educación relixiosa.

Contidos.

Os contidos preséntanse agrupados en tres bloquesque, con progresiva dificultade, estarán presentes nostres primeiros cursos de educación secundaria obriga-toria.

Bloque 1. Manifestacións relixiosas a través dostempos.

* As primeiras manifestacións relixiosas na Prehis-toria: a manifestación do sagrado na natureza. As pin-turas rupestres e o seu significado relixioso.Vida des-pois da morte.

* A relixión no Neolítico galego: megalitos e petro-glifos: os cultos prerromanos en Galicia. A influenciamáxico-relixiosa nos mitos e lendas.

* O politeísmo relixioso en Mesopotamia e Exipto:As claves da relixión: o máis alá. Mitos, ritos, templose sacerdotes mediadores.

* A relixión en Grecia e Roma. Mitos, ritos e tem-plos. A dimensión artística do politeísmo greco-roma-no.

* As relixións orientais: os mitos e as doutrinasmorais do hinduísmo. As castas e os intocables. O hin-duísmo actual. Gandhi e a a-himsa (non-violencia).Buda e o budismo. As Catro Nobles Verdades e oCamiño cara á Iluminación. Karma, samsara e nirva-na. Confucio, mestre de sabedoría. Ética universal etradición relixiosa no confucianismo. Lao Tzé e otaoísmo. O significado do Tao te king: o curso do ceo eo fluír pacífico da natureza. O taoísmo ecolóxico. Oying e o yang, opostos que se complementan. O xin-toísmo e o culto familiar clánico. A divindade do poderimperial en Xapón.

* As relixións da América precolombiana. Aztecas,maias e incas: un politeísmo mítico e ritual.


1. Describir algúns mitos significativos das distintasrelixións, establecendo comparacións entre eles eidentificando a súa posible influencia na nosa tradi-ción cultural.

Con este criterio trátase de comprobar se o alumna-do coñece algúns mitos presentes nas diferentes reli-xións, por exemplo, sobre a creación do mundo e doser humano, o diluvio, o máis alá, a orixe do ben e domal, etc.; se é quen de identificar elementos semellan-tes e diferentes nesta mitoloxía e coñece algún exemp-lo da súa pervivencia en tradicións, festas, lendas eobras literarias.

É importante que as devanditas comprobaciónsteñan unha especial referencia ao contexto relixioso-cultural de Galicia.


2. Recoñecer nalgúns ritos das relixións máis anti-gas a relación con aspectos significativos da vida daspersoas, como son o nacemento, o matrimonio ou amorte, e a pervivencia desas crenzas na tradición reli-xiosa-cultural dos pobos.

Con este criterio trátase de comprobar se o alumna-do coñece algúns dos ritos que aparecen nas relixiónsmáis antigas, identifica as diferenzas entre eles econstata a pervivencia de determinadas concepciónsrelixiosas nas prácticas e costumes sociais actuais.

De novo a importancia de referir as devanditas com-probacións ao contexto relixioso-cultural de Galicia.

3. Situar xeograficamente as principais manifesta-cións máxico-relixiosas da prehistoria en pinturas,petroglifos, esculturas e monumentos megalíticos.

Con este criterio trátase de comprobar se o alumna-do sabe situar estas manifestacións nun planisferio e,máis localmente, na Península Ibérica, con especialreferencia a Galicia.

4. Caracterizar os edificios sagrados das primitivasrelixións politeístas e as súas creacións artísticas enxeral, recoñecéndoas como manifestacións do patri-monio cultural-relixioso.

Con este criterio trátase de comprobar se o alumna-do identifica os espazos sagrados e as creacións artís-ticas das primitivas relixións politeístas e se coñece afunción que cada relixión lles outorga. Por outra par-te, permite comprobar se estima o valor estético queteñen como manifestacións artísticas do patrimoniocultural-relixioso dos pobos.

5. Coñecer e valorar as achegas morais e a orixinali-dade doutrinal das relixións orientais e a súa influen-cia nas sociedades actuais.

Con este criterio trátase de comprobar se o alumna-do é capaz de percibir as profundas achegas morais ea orixinalidade doutrinal do hinduísmo, budismo,taoísmo, confucianismo..., e de establecer unha com-paración valorativa coas manifestacións de caráctermáxico-relixioso doutras relixións politeístas antigas.Igualmente, trátase de comprobar en que medida asrelixións orientais aludidas inflúen nas actitudes ecomportamentos do alumnado.

Bloque 2. As relixións monoteístas.

* Xudaísmo: cando Deus fala. A Biblia xudía e oTalmud. Ritos, festas, espazos e símbolos. O mesianis-mo. A historia do xudaísmo: entre a diáspora e a per-secución. A situación actual: xudaísmo reformado eliberal, ortodoxo/ultraortodoxo e conservador. Osxudeus en España e en Galicia.

* Mahoma e o islamismo. O Corán e a Shari´a. A éti-ca: os Cinco Piares. Ritos, festas, espazos e símbolos.A expansión do islamismo: tolerancia e guerra santa.A diversidade do mundo islámico na actualidade:modernidade, teocracia e fundamentalismo. O islamis-mo en España.

* O cristianismo: Xesús, o Cristo. O Antigo e o NovoTestamento. A vida dos primeiros cristiáns e a expan-sión da primitiva igrexa. Ritos, festas, espazos e sím-bolos. Ortodoxia e heterodoxia no seo do cristianismo.O cristianismo e a colonización de América. A expan-sión do cristianismo en Galicia, o papel e influenciado culto xacobeo na nosa historia e cultura.


1. Explicar as relacións existentes entre o xudaísmo,o cristianismo e o islamismo, poñendo de manifesto asúa tradición común e os seus trazos característicosdiferenciais.

Con este criterio trátase de avaliar se o alumnadoidentifica os elementos comúns ás relixións monoteís-tas do Libro e as tradicións relixiosas que as impreg-nan, así como se coñece os trazos fundamentais dassúas doutrinas, os seus preceptos e cultos, e se é capazde facer explícitas as súas diferenzas.

2. Valorar a influencia das tres relixións do Libro naconfiguración da nosa propia historia e cultura, nasmanifestacións escritas, plásticas, musicais, rituais efestivas.

Con este criterio preténdese comprobar se o alumna-do coñece, valora e sitúa as pegadas das relixións doLibro en España e Galicia, e as influencias que seguena ter nos diversos campos socioculturais e relixiosos.

3. Describir a resposta que o xudaísmo, o cristianis-mo e o islamismo lle deron e dan aos problemas damodernidade social e cultural, ao desenvolvementocientífico, á liberdade individual e á democracia.

Con este criterio trátase de comprobar se o alumna-do é capaz de situar ás relixións do Libro no contextoactual da modernidade ou posmodernidade e de valo-rar o seu posicionamento con respecto aos retos e inte-rrogantes dos descubrimentos científicos, a súa res-posta á igualdade entre homes e mulleres, á liberdadeindividual e á democracia e, en xeral, ás declaraciónssobre dereitos humanos.

4. Coñecer a influencia da relixión cristiá en Améri-ca Latina e as súas relacións coa colonización.

Con este criterio preténdese comprobar se o alumna-do coñece e valora as pegadas da relixión cristiá enAmérica latina e se é quen de emitir un xuízo críticosobre a connivencia entre relixión e colonización.

Bloque 3. O feito relixioso.

* A comunicación entre o relixioso e o profano: ashierofanías. Hierofanías nas relixións politeístas e natradición relixiosa galega.

* Ningunha relixión sen símbolos. O mito como rela-to simbólico. O rito e as celebracións. Influencia dasrelixións nas manifestacións artísticas.

* Influencia da relixión nas tradicións culturaisgalegas. Festas, romaxes e santuarios.

* As mediacións do feito relixioso: tradicións, per-soas mediadoras e ritos litúrxicos.


* A moral relixiosa e os valores éticos universais.

* Deus cuestionado. A diversidade de respostasfronte ao feito relixioso: persoas relixiosas, ateas eagnósticas.


1. Explicar as relacións de comunicación entre orelixioso e o profano nas relacións máis antigas.

Con este criterio preténdese comprobar se o alumna-do entende o significado da divinización da naturezanas relixións máis antigas, a través das hierofanías, ese é quen de detectar estas manifestacións hierofáni-cas na cultura tradicional de Galicia.

2. Coñecer e valorar a presenza significativa dossímbolos nas diversas relixións e a influencia das reli-xións nas manifestacións artísticas.

Con este criterio trátase de avaliar se o alumnadocoñece e valora a riqueza simbólica -mitos, ritos, cele-bracións...- das relixións, así como a súa influencia entodas as manifestacións artísticas -arquitectura, pintu-ra, escultura, música, creacións literarias...-. Igual-mente, se é quen de detectar e situar esta influencianas tradicións culturais galegas.

3. Explicar e valorar a importancia das mediaciónsno feito relixioso.

Con este criterio preténdese comprobar se o alumna-do entende o sentido da mediación relixiosa e como serealiza a través das tradicións, das persoas e dos ritoslitúrxicos.

4. Relacionar a moral propia de cada relixión e osvalores éticos de carácter universal.

Con este criterio trátase de comprobar se o alumna-do sabe distinguir entre os valores morais propios decada relixión e os valores éticos universais, e estable-cer relacións entre eles.

5. Coñecer as doutrinas filosóficas que cuestionan aDeus, aínda ben de maneira distinta.

Con este criterio trátase de comprobar se o alumna-do coñece e ten conciencia dos cambios habidos nasrespostas fronte ao feito relixioso, especialmente apartir da Ilustración. Igualmente, se sabe explicar asdiferenzas entre deístas, agnósticos e ateos.

Cuarto curso.

Contidos.

* As relixións e o poder político. Estados confesio-nais, teocráticos e laicos.

* Herexías e guerras de relixión no seo do cristianis-mo. As reformas de Lutero e Calvino.

* As relixións e o pensamento científico e filosófico.Interrelacións entre ambos os dous ámbitos. Coinci-dencias e diferenzas na interpretación do mundo e dasociedade.

* O espertar da relixiosidade, a secularización e opluralismo relixioso no mundo actual.

* Fundamentalismos nas relixións de hoxe.

* Diálogo interrelixioso, intercultural e a Alianzadas Civilizacións:

* As crenzas relixiosas no marco da Constituciónespañola. A Lei orgánica de educación (LOE) e a reli-xión: convivencia, tolerancia e xuízo crítico.


1. Explicar as relacións entre as diversas confesiónsrelixiosas e o poder político, así como as diferenzasentre Estados confesionais, teocráticos e laicos.

Con este criterio preténdese comprobar se o alumna-do é consciente das mutuas interferencias entre asconfesións relixiosas e o poder político, coas conse-cuencias político-relixiosas que implica, e se é quende explicar as diferenzas entre Estados confesionais,teocráticos e laicos.

2. Coñecer e enxuizar a historia das herexías e dasguerras de relixión no seo do cristianismo.

Con este criterio trátase de comprobar se o alumna-do coñece os condicionamentos políticos e os criteriosde carácter doutrinal e ético que deron lugar aosmovementos heréticos e ás guerras de exterminio noseo da relixión cristiá. Igualmente se o alumnado écapaz de ter un xuízo crítico sobre estes dramáticosacontecementos.

3. Coñecer e valorar as relacións entre a relixión e opensamento científico e filosófico, así como as coinci-dencias e diferenzas na interpretación do mundo e dasociedade.

Con este criterio trátase de comprobar se o alumna-do coñece as relacións entre relixión, ciencia e filoso-fía e se é quen de diferenciar e valorar o pensamentocientífico e outras formas de coñecer, como a maxia, omito e a relixión. Na mesma liña, se é capaz de distin-guir os ámbitos propios da ciencia, filosofía e relixión,para superar incomprensións, intromisións e resolveros conflitos.

4. Detectar os trazos dunha nova relixiosidade, asícomo o pluralismo relixioso e a crecente seculariza-ción da sociedade no mundo actual.

Con este criterio preténdese saber se o alumnado équen de recoñecer e de concretar os cambios moder-nos que afectan os sentimentos e prácticas relixiosasdas persoas nun mundo progresivamente secularizado.

5. Definir e identificar o fundamentalismo nas reli-xións de hoxe.

Con este criterio preténdese comprobar se o alumna-do é capaz de definir as características esenciais dofundamentalismo relixioso e situar os principais luga-res xeográficos de maior influencia. Comprobar igual-mente se coñece a historia do fundamentalismo ultra-conservador católico nos dous últimos séculos, conespecial referencia a España, e que valoración fai del.

6. Valorar o diálogo interrelixioso como expresión deconvivencia, tolerancia e xuízo crítico.


Con este criterio trátase de saber se o alumnadocoñece as iniciativas que están a promover o diálogoentre as diversas relixións e que valoración fai de todoeste movemento de conciliación ecuménica e de cul-tura de paz interrelixiosa.

7. Coñecer o lugar que ocupan as crenzas relixiosasno marco da Constitución española e o tratamento quea Lei orgánica de educación (LOE) fai do ensino darelixión nas escolas.

Con este criterio trátase de comprobar se o alumna-do ten coñecemento das relacións institucionais entreun Estado non confesional, como é o caso de España,e a pluralidade de confesións relixiosas, así como otratamento do ensino relixioso nas escolas.

Cultura clásica.

Introdución.

A materia cultura clásica supón o primeiro achega-mento sistemático, e quizais o único, ao mundo greco-rromano, do que poida dispor o alumnado ao longo doseu proceso formativo. Integrada no currículo da edu-cación secundaria obrigatoria, compaxina o coñece-mento e comprensión do mundo clásico cunha toma deconciencia da súa presenza no mundo actual.

O estudo do mundo grecolatino nas áreas da cultura,a literatura, as artes e as ciencias, e o recoñecementoda súa transmisión e continuidade, será de grandeimportancia para tomar e ter conciencia da súa identi-dade.

Esta materia ten un obxectivo básico: coñecer osaspectos máis relevantes das sociedades e as culturasde Grecia e Roma e descubrir desde o mundo de hoxeo fío que nos guía ata elas. A cultura grecolatina, patri-monio común e irrenunciable, é a base necesariadunha parte moi considerable do pensamento humanooccidental, e as formas creadas polo xenio de gregos eromanos constitúen o soporte e a esencia da nosa civi-lización.

Mediante a comparación constante entre o seu con-torno e a diversidade dos clásicos grecorromanos oalumnado será quen de recoñecer en que medida o seupresente é froito, xa directo, xa interpretado por suce-sivas xeracións, dun rico proceso creador que transco-rre ao longo de máis de trinta séculos de historia. Peroesta achega, aínda que moi importante, non é exclusi-vo, polo que deberá valorar tamén aqueles elementosasimilados doutras culturas. Así mesmo, comprobaráde que xeito a cultura clásica se converte na enerxíavivificadora de todo renacemento cultural, e en parti-cular de aquel co que se inaugura a época moderna.

O coñecemento do marco xeográfico e histórico e dosaspectos máis relevantes das sociedades grega e roma-na, desde as que se transmitiron modos de vida, insti-tucións ou creacións literarias, técnicas e artísticasachegará un instrumento de referencia necesario paraentender a configuración e o progreso de Europa, osantecedentes históricos da organización social, e adelimitación dos dereitos das persoas.

O estudo básico dos fundamentos das linguas gregae latina, das regras elementais de evolución fonética eda formación das palabras dota o alumnado dos coñe-cementos necesarios para comezar a entender a evolu-ción lingüística, determinar os procesos de cambiofonético e semántico e ilustrar os procedementos queactúan na formación do léxico.

A cultura que modelou o noso presente e fixa boaparte dos nosos canons estéticos é tamén transmisorade valores universais, que entroncan a nosa herdanzacultural coas raíces do mundo clásico.

O acercamento ás narracións míticas xunto coa lec-tura, aínda que fragmentaria, de textos da literaturaclásica axudará a observar como temas e tópicos dacultura grecolatina se transmitiron ata hoxe e seguenvivos nos nosos escritos e mesmo nas expresións dalingua cotiá.

O seu carácter opcional fai necesario dotar ao ensi-no desta materia dunha gran flexibilidade para ade-cualo á realidade de cada centro e do seu alumnado.As directrices deste currículo han de tomarse comoorientacións abertas cara ao logro dos obxectivos sina-lados para a etapa.

Os contidos distribúense en tres bloques: bloque 1,Grecia e Roma como civilizacións históricas singula-res. Bloque 2, As pegadas do mundo clásico. Bloque3, Nocións básicas de lingua e literatura gregas e lati-nas.

Co primeiro bloque de contidos preténdese que oalumnado comprenda espacial e temporalmente osfenómenos máis relevantes da civilización grecorro-mana e que sexa capaz de recoñecer aspectos diversospolo que respecta á historia, á filosofía, ás ciencias, ámitoloxía, ao urbanismo, a arte e á vida cotiá, identifi-cando trazos comúns e aqueloutros que son diversos.Haberá que recorrer ás competencias adquiridas nou-tras materias, especialmente ciencias sociais, para asíasentar e profundar nos coñecementos adquiridos.

O segundo bloque daralle ao alumnado ferramentaspara recoñecer e valorar criticamente a achega da civi-lización clásica á cultura que lle é propia, respectan-do a diversidade das identidades culturais. Implica odesenvolvemento da sensibilidade estética e a capaci-dade da reflexión crítica para valorar a continuidadeda cultura clásica en contextos diversos, tomando con-ciencia da pertenza a unha cultura que comparte raí-ces con outras. Certos elementos da cultura clásicaestán na base dalgunhas das formas vixentes do pen-samento e da organización política, e este feito permi-te establecer unha ligazón entre os contidos da mate-ria e os de educación para a cidadanía.

O terceiro bloque tenta iniciar as alumnas e os alum-nos na dimensión lingüística da civilización grecorro-mana baseada especialmente nos elementos do alfabe-to e o léxico, incorporando tamén contidos de literatu-ra. Son evidentes as relacións que se poden establecercoas literaturas galega e castelá e, aínda que en menor


medida, polo nivel do seu estudo, coas linguasestranxeiras.

Contribución á adquisición das competencias bási-cas.

As contribucións desta materia á competencia encomunicación lingüística son importantes. A través dalectura comprensiva de textos variados, da busca e tra-tamento da información obtida, así como a síntese paraa expresión oral e escrita, contribúe á adquisición dacompetencia en comunicación lingüística.

A lectura comprensiva dunha realidade certamenteafastada do contorno do alumno, a comprensión dunsconceptos totalmente novos e a necesidade ineludiblede aprender a expresalos dunha forma ordenada tenun valor moi estimable. Pero se por algo destaca estamateria no eido da lingua é por ser un instrumentoinmellorable para a adquisición dun vocabulario pasi-vo e activo baseado nos termos que se expliquen aolongo do curso, incluídos os seus compoñentes e asregras de combinación. A introdución breve ao estudodiacrónico das linguas, incluído entre os obxectivos,contribuirá a unha percepción máis matizada do que éun sistema lingüístico.

A percepción do contorno propio como o único posi-ble limita a capacidade do alumnado de facerse pre-guntas que poidan levalos a unha relación co contornomáis produtiva e gratificante. O contacto con culturasdotadas doutras inquedanzas, doutros valores e dou-tras relixións fará que relativicen as súas propias cer-tezas e sexan quen de analizalas criticamente. Máximenestas que, en tantos aspectos xeográficos, económi-cos, artísticos e organizativos, seguen a estar presentesno mundo actual, servindo de nexo entre a meirandeparte dos países do mundo que nos rodea.

O coñecemento de como se serviron do contorno, decomo aproveitaron os recursos naturais, de como ostransformaron, posibilitará unha meirande facilidadepara o coñecemento e a interacción co mundo físico.

A competencia na expresión cultural e artísticafoméntase mediante o coñecemento dos fundamentosda literatura clásica, da arquitectura, da escultura, daarte en xeral que debe dar un leve sustento teórico aoque é o comezo do aprecio e do goce da arte como pro-duto da creación humana e como testemuño da histo-ria. O coñecemento dos restos arqueolóxicos do con-torno debe axudar a aprender a valorar as obras dopasado e a apreciar os esforzos pola súa conservación.Cóntase, así, con referencias para facer unha valora-ción crítica de creacións artísticas posteriores inspira-das na cultura e na mitoloxía grecolatinas, ou dasmensaxes difundidas polos medios de comunicaciónque, en moitos casos, toman a súa base icónica dorepertorio clásico.

Contribúe a adquisición da competencia social ecidadá o coñecemento das institucións e o modo devida dos gregos e romanos como referente histórico deorganización social, participación dos cidadáns navida pública e delimitación dos dereitos e deberes dos

individuos e das colectividades, no ámbito e no con-torno dunha Europa diversa unida en moitos aspectospola cultura grecolatina. Paralelamente, o coñecemen-to das desigualdades existentes nesa sociedade favore-ce unha reacción crítica ante a discriminación polapertenza a un grupo social ou étnico determinado, oupola diferenza de sexos. Implícase así o alumnadonunha actitude de valoración positiva da participacióncidadá, da negociación e da aplicación de normasiguais para todos como instrumentos válidos na reso-lución de conflitos. Doutra parte, se o traballo é coo-perativo, impúlsase o respecto pola diferenza de crite-rios e pola liberdade de expresión.

O uso crítico da rede como fonte de información, oemprego de aplicacións informáticas para a elabora-ción de documentos de aula, servirán para completar aachega da cultura clásica á adquisición da competen-cia no tratamento da información e competencia dixi-tal.

As actividades relativas á recollida, selección e aná-lise da información, a aplicación de técnicas de sínte-se, a identificación de palabras clave e a distinciónentre ideas principais e secundarias achegan instru-mentos básicos para a adquisición desta competencia,tan relacionada con destrezas para a continua forma-ción persoal.

O estudo dos elementos básicos das linguas grega elatina, na medida en que propicia a disposición e ahabilidade para organizar a aprendizaxe, favorece asdestrezas de autonomía, disciplina e reflexión, exerci-ta a recuperación de datos mediante a memorización esitúa o proceso formativo nun contexto de rigor lóxico,inciden no logro da competencia de aprender a apren-der.

Contribúe ao desenvolvemento da competencia deautonomía e iniciativa persoal na medida en que seutilizan procedementos que exixen planificar, selec-cionar, avaliar distintas posibilidades e tomar deci-sións. O traballo cooperativo e a posta en común dosresultados implica valorar as achegas doutros compa-ñeiros, aceptar posibles erros, comprender a forma decorrixilos e non se render ante un resultado inadecua-do. En definitiva, achega posibilidades de mellora efomenta o afán de superación.

Obxectivos.

1. Localizar no tempo e no espazo os procesos eacontecementos históricos máis relevantes das cultu-ras grega e latina.

2. Recoñecer e identificar aspectos diversos da cul-tura grecolatina relativos á lingua, á literatura, á filo-sofía, á ciencia, a técnica, ao dereito, a Administracióndo Estado, ao urbanismo, á arquitectura, ás artes plás-ticas, valorando a súa unidade e, ao mesmo tempo, adiversidade.

3. Valorar a mitoloxía clásica, especialmente a gre-ga, como elemento unificador da cultura grecolatina einspirador da cultura ao longo da historia europea.Identificar en formas de relixiosidade actuais elemen-


tos que estean presentes nos mitos ou ritos propios darelixión grecorromana.

4. Valorar a conciencia de pertenza a un contornosocial e cultural, identificando elementos de continui-dade da cultura clásica na propia, respectando adiversidade de identidades culturais.

5. Identificar as raíces clásicas de valores actuaisnos ámbitos da educación, o pensamento, o dereito, apolítica, valorando os elementos que hai que preservare os elementos revisar.

6. Recoñecer e valorar as pegadas da cultura clásicaen contextos artísticos, lingüísticos e científico-técni-cos, entre outros, tanto na cultura occidental comonoutras culturas pasadas e presentes.

7. Coñecer os xéneros literarios grecolatinos máisimportantes.

8. Identificar, agrupar e comprender os rastros daslinguas clásicas nos diferentes eidos da lingua actual.

Contidos.

1. Grecia e Roma como civilizacións históricas sin-gulares.

* O mito fronte á razón: o espazo xeográfico míticofronte ao real. A lenda fronte á historia. O pensamen-to mítico fronte ao lóxico. O heroe fronte ao home.

* Polis e civitas: o home da areté e o home da virtus.As sociedades grega e romana e as súas manifesta-cións artísticas e culturais: literatura, filosofía, arqui-tectura, política, relixión, arte; o espazo público; oexército; a política; a xustiza; a economía.

* O individuo: o espazo privado. Clases sociais. Cos-tumes e afeccións; o traballo; o vestido e a hixiene; acomida; as viaxes; relacións privadas. A familia; aeducación.

* As fontes: as literaturas grega e romana: caracte-rísticas xerais. Semellanzas e diferenzas. A literaturaclásica e a súa continuidade en Europa. Os principaisxéneros.

* A arqueoloxía. Os restos máis importantes; o seuvalor artístico, cultural e documental. Os restos nonoso contorno.

2. A herdanza da cultura clásica.

* Romanización de Europa: historia dun proceso. Asupervivencia da cultura indíxena: ritos ligados aosciclos da natureza, festas, topónimos, tradicións...

* As pegadas do mundo clásico: que é romano; queé grego. (literatura, arte, dereito, ciencia, obras públi-cas, técnica, filosofía...).

* A mitoloxía e a súa presenza na cultura occiden-tal.

* A organización e o cómputo do tempo.

* A civilización grecorromana como elemento rexei-tado ou reivindicado: os renacementos.

* A herdanza clásica como elemento unificador deEuropa. Estudo crítico.

3. Iniciación aos elementos básicos das linguas deGrecia e Roma.

* Do alfabeto ao abecedario. Breve historia da escri-tura. Signos e materiais.

* As familias lingüísticas. O indoeuropeo. As lin-guas romances.

* As linguas flexivas.

* A evolución das linguas. O latín como orixe degalego e castelán.

* O vocabulario. Palabras patrimoniais, semicultis-mos, cultismos, latinismos, helenismos, prefixos,sufixos. Palabras procedentes doutras linguas: razónslingüísticas, históricas e culturais.


1. Identificar en textos traducidos de autores clási-cos e modernos, despois de resumilos, aspectos histó-ricos ou culturais.

Con este criterio preténdese comprobar a capacida-de do alumnado para extraer a información relevantesobre aspectos históricos e/ou culturais, previamentetraballados, en textos variados.

2. Localizar no tempo e no espazo as etapas básicasdas culturas grega e romana e os seus feitos máis rele-vantes, os elementos de cambio e continuidade e asrelacións con outras culturas coetáneas.

Con este criterio preténdese comprobar a capacida-de de identificar en textos e situar no espazo e no tem-po, feitos relevantes da historia das culturas clásicas,previamente traballados.

3. Identificar as formas básicas de organizaciónsocial e política de Grecia e de Roma e a súa continui-dade no mundo de hoxe.

Preténdese comprobar se o alumnado é quen decomprender a organización sociopolítica de Grecia edeRoma, así como establecer comparacións coa exis-tente na actualidade.

4. Localizar no espazo xeográfico as civilizaciónsgrega e romana, así como recoñecer os elementos rele-vantes do patrimonio arqueolóxico e artístico naGallaecia e Hispania.

Preténdese comprobar a capacidade para localizaren mapas o espazo das civilizacións antigas, así comorecoñecer e situar os restos máis relevantes na Galiciae na España actual.

5. Distinguir nas diversas manifestacións literarias,artísticas e, incluso, científicas de todos os tempos, amitoloxía clásica como fonte de inspiración.

Preténdese comprobar se as alumnas e os alumnos,despois de traballar na clase os mitos máis salienta-bles, son quen de identificalos en manifestacións lite-rarias e doutro tipo, adecuadas á súa idade.


6. Identificar elementos do legado lingüístico comúndas linguas románicas actuais. Recoñecer o vocabula-rio grecolatino nas linguas modernas.

Búscase comprobar se o alumnado, acudindo ásaprendizaxes xa adquiridas nas outras linguas, é quende recoñecer elementos comúns a todas elas no voca-bulario.

7. Recoñecer os trazos esenciais de cada xénero lite-rario.

Preténdese comprobar se o alumnado coñece os ele-mentos básicos dos xéneros literarios clásicos, acudin-do ás aprendizaxes xa adquiridas nas outras linguas.

8. Identificar aspectos significativos da achega dacultura clásica á civilización occidental no campo dopensamento, da ciencia e da técnica.

Preténdese comprobar se o alumnado é capaz derelacionar as achegas do mundo clásico nos eidos dopensamento, ciencia e técnica, ao mundo actuais.

9. Valorar criticamente a herdanza dos clásicos e asposibilidades de influencia no mundo actual, estable-cendo relacións entre algúns dos valores, disposiciónse costumes.

Con este criterio preténdese comprobar se o alum-nado, coa axuda do profesorado, é quen de analizar apermanencia do legado clásico na actualidade, asícomo a evolución co paso do tempo.

10. Manexar recursos que permitan elaborar, coaaxuda do profesorado, un traballo temático sinxelosobre calquera aspecto da produción artística e técni-ca, a historia, as institucións, ou a vida cotiá en Roma.

Preténdese comprobar a capacidade do alumnadopara elaborar un pequeno traballo sobre algún dosaspectos do legado do mundo clásico e a capacidadede exposición posterior na aula. Valorarase o grao deplanificación e a selección da información, que sedebe facer acudindo a fontes variadas, así como a pre-sentación clara e ordenada e a utilización dos mediosinformáticos.

Obradoiro de iniciativas emprendedoras.

Introdución.

As sociedades desenvolvidas de comezos do séculoXXI caracterízanse por unha interconexión e unhacomplexidade crecentes, que fan xurdir novas necesi-dades que o eido educativo se ve na obriga de satisfa-cer.

A globalización económica e o desenvolvemento dastecnoloxías da información e da comunicación (TIC)produciron cambios importantes que teñen fortesrepercusións sociais. A terciarización da economía e oaumento dos niveis de consumo, xunto coa extensiónde novas formas de pobreza, dan lugar a novas realida-des sociais. O paso dunha sociedade industrial a unhasociedade do coñecemento pon en primeiro plano anecesidade de dispoñer dunha formación cada vezmáis versátil e flexible.

Os cambios habidos nos últimos tempos no mercadode traballo, os retos que supón o incremento dos move-mentos migratorios por todo o Planeta, exixen que osistema educativo contribúa a dar aos novos mozos emozas as ferramentas necesarias para enfrontar estenovo mundo globalizado. Estas novas demandan unhanova forma de enfocar as finalidades da educaciónobrigatoria. A formación adquirida ao longo do ensinoobrigatorio debe proporcionar aos nosos alumnos ealumnas os elementos necesarios para comprender eenfrontarse ao mundo actual, desenvolvendo compe-tencias que os capaciten para resolver os problemascos que se van enfrontar.

A Lei orgánica de educación recoñece como un dosseus principios inspiradores o compromiso decididocos obxectivos educativos suscitados pola Unión Euro-pea para os próximos anos. Entre eles, destaca a pre-tensión de que a educación contribúa ao desenvolve-mento dunha economía baseada no coñecemento máiscompetitiva e dinámica, capaz de lograr un crecemen-to económico sustentado, acompañado dunha melloracuantitativa e cualitativa do emprego e dunha maiorcohesión social. Así mesmo, recoñécese como máisnecesario que nunca que a educación prepare a nosamocidade xoves para un mundo cada vez máis cam-biante, onde as tecnoloxías e as ciencias evolucionana gran velocidade e que a educación facilite o tránsitoda etapa da formación ao mundo do traballo e vicever-sa, nun proceso de aprendizaxe permanente.

Consciente do déficit emprendedor que padecemos,a Unión Europea vén promovendo o seu fomento ins-tando os estados membros a crear as condicións paraque poidan prosperar as iniciativas e as actividadesemprendedoras.

Así, a partir do Consello Europeo de Lisboa de mar-zo de 2000 recoñeceuse a necesidade do fomento dasiniciativas emprendedoras desde o ámbito educativo,así como a necesidade de crear políticas de educacióne de formación que fomenten a cultura emprendedorae innovadora como motor da innovación, da competiti-vidade, da creación de emprego e do crecemento eco-nómico. Esta é unha das premisas sobre as que des-cansa o Libro verde sobre o espírito empresarial enEuropa (2003) da Comisión Europea, e sobre o quepivota o Plan de acción a favor do espírito empresarial,marco estratéxico do impulso ao tecido empresarial naUnión Europea. O fomento do espírito emprendedor érecoñecido como unha competencia clave para enfron-tar os cambios sociais e económicos que derivan dasociedade do coñecemento.

Neste contexto, a LOE inclúe entre os fins do siste-ma educativo o desenvolvemento da capacidade dosalumnos para desenvolver a creatividade, a iniciativapersoal e o espírito emprendedor, a capacitación paraa exercicio de actividades profesionais así como paraa participación activa na vida económica. En concre-to, na etapa da educación secundaria obrigatoria esta-blécese como finalidade a preparación dos alumnos ealumnas para a súa inserción laboral, prestándolle


unha especial atención á orientación educativa e pro-fesional do alumnado.

Neste marco, a Comunidade Autónoma galega éconsciente de que, para acadar a converxencia coaUnión Europea, necesita ampliar o tecido empresarial.Este carácter estratéxico do tecido empresarial xustifi-ca que as políticas dirixidas á súa creación e amplia-ción fosen un dos eixes fundamentais que deseñou ogoberno galego recentemente.

Así, Galicia introduce o fomento do espírito empre-sarial como un dos obxectivos que ten que acadar polonoso sistema educativo. Establécese a materia deObradoiro de iniciativas emprendedoras coa finalida-de básica de potenciar o desenvolvemento do espíritoemprendedor dos alumnos e alumnas, así como rela-cionalos co realidade do seu contorno socioeconómicoe produtivo.

O espírito emprendedor non debe considerarse sócomo un conxunto de calidades e habilidades coobxectivo de crear unha nova empresa, senón comounha actitude xeral ante a vida, que pode ser de utili-dade tanto nas actividades profesionais, como na vidacotiá de calquera persoa. Baixo este enfoque, o con-cepto de espírito emprendedor debe incluír dous ele-mentos diferentes: un concepto amplo de educación enactitudes e capacidades emprendedoras que incluirá odesenvolvemento de calidades persoais que potencia-rán as habilidades dos alumnos; e un concepto especí-fico de formación dirixido á elaboración e execucióndun proxecto emprendedor, sexa baixo a forma deempresa, de cooperativa, de asociación. Esta será aorientación que presida o deseño desta materia.


A materia de Obradoiro de iniciativas emprendedo-ras contribúe dun xeito evidente á adquisición dascompetencias básicas dos alumnos e alumnas do ensi-no secundario.

En canto á competencia en comunicación lingüísti-ca, a materia exixirá dos alumnos que utilicen asdiversas formas da linguaxe como instrumento decomunicación oral e escrita. Os alumnos e as alumnasveranse obrigados a expresar pensamentos, a xerarideas, formarse xuízos críticos, a dialogar, a organizara información (tanto a propia como a xerada poroutros). Así mesmo, a materia préstase a que os alum-nos desenvolvan as capacidades lingüísticas orais,expoñendo as ideas, presentando proxectos e produ-tos, promocionándoos e relacionándose cos potenciaisclientes e provedores.

En canto á competencia matemática, a materia con-tribuirá a facilitar aos alumnos e as alumnas a utiliza-ción de ferramentas de cálculo (especialmente no rela-tivo aos custos e aos beneficios). Tamén será frecuen-te o uso de información cuantitativa para poder valorardiferentes alternativas, xunto cos elementos e razo-amentos matemáticos como ferramenta de axuda para

resolver problemas relacionados coas situacións davida cotiá e na toma de decisións.

A materia contribúe á competencia no coñecementoe a interacción co mundo físico en canto incorporahabilidades para desenvolverse axeitadamente nacomprensión de sucesos e na predición das conse-cuencias das nosas actividades. Por outra banda, ascapacidades desenvolvidas con esta materia facilita-rán que os alumnos e alumnas poidan interpretar omundo tendo unha correcta percepción do espazo físi-co en que se desenvolven a vida e a actividade econó-mica humana. As consecuencias no medio físico daactividade levada a cabo polas empresas serán outroaspecto destacable como resultado dos contidos traba-llados na materia, promovendo un uso responsable dosrecursos naturais, o coidado do medio, o consumoracional e a protección da saúde individual e colecti-va como un dos fins que deberá guiar a actividadeempresarial.

A materia Obradoiro de iniciativas emprendedorascontribúe dun xeito especial á consecución da compe-tencia dixital e do tratamento da información. Osalumnos veranse obrigados a buscar, obter, procesar ecomunicar información para transformala en coñece-mento. A utilización das tecnoloxías da información eda comunicación serán un elemento imprescindiblepara o desenvolvemento da materia. Así mesmo, con-tribuirase ao desenvolvemento da capacidade dosalumnos e as alumnas para transformar a gran cantida-de de información que as novas tecnoloxías poñen ánosa disposición en coñecemento útil, facilitando queos alumnos poidan resolver problemas tanto propioscomo alleos: detectar necesidades insatisfeitas, ofertarprodutos novidosos ao mercado, utilizar as novas tec-noloxías para a promoción e as vendas dos produtos....

A conexión da materia co desenvolvemento da com-petencia social e cidadá é enorme. A presenza dasempresas como elemento fundamental da actividadeeconómica é incuestionable. A través das capacidadesdesenvolvidas na nosa materia, os alumnos adquiriránconciencia da importancia do papel coordinador dasempresas, e do asociacionismo en xeral, axudándoos acomprender a realidade social e económica do mundoen que viven. Tamén aprenderán a asumir responsabi-lidades, a comprender a dimensión multicultural darealidade social actual e como a actividade económicanon pode ser allea a ela. Desenvolverán habilidadessociais relativas á xestión de conflitos e á necesidadede negociación presentes en calquera organizaciónsocial (e a empresa non deixa de selo). Asumirán quea actividade económica e empresarial ten unha dimen-sión ética e unha responsabilidade social cada vezmáis ineludibles. Así mesmo, os alumnos e as alumnascomezarán o exercicio da súa cidadanía achegándo seao contacto coa lexislación económica e laboral, aocoñecemento e exercicio dos dereitos e deberes doscidadáns, partindo da dobre dimensión de patronos etraballadores.

En canto á contribución á competencia cultural eartística podemos destacar que o contacto coas dife-


rentes realidades culturais no mundo actual obriga ásempresas a adaptar os produtos ás diferentes sensibi-lidades e necesidades sociais e culturais. As empresasdeben coñecer e respectar esas diferenzas e ofrecerdiferentes posiblidades e alternativas que satisfaganos potenciais clientes. Por outro lado, as necesidadesde deseñar (logos, imaxes de marca, envases, campa-ñas de publicidade) contribuirán a desenvolver ascapacidades artísticas, de iniciativa, imaxinativas, ofomento da creatividade en suma, dos nosos alumnos.

O Obradoiro de iniciativas emprendedoras contribúeá competencia para aprender a aprender fomentando aadquisición por parte do alumnado da conciencia daspropias capacidades, do que pode facer un por si mes-mo e do que se pode chegar a facer coa axudas dosdemais. Alumnos que en ocasións desconectan doscontidos educativos máis académicos e tradicionais,conseguen contactar co sistema a través de materiascomo esta que teñen un forte carácter práctico e quelles permiten desenvolver a competencia persoal, queos estimula e os motiva, fomentando a confianza en simesmo e o gusto por aprender. Contribúe tamén a quetomen conciencia de que as capacidades das persoasson diferentes, de que cada un ten as súas, pero todasson válidas e de que xuntas poden chegar a producirxuntas bos resultados. Pon de manifesto a posibilida-de de emprender proxectos persoais, dividíndoos enmetas alcanzables a curto, medio e longo prazo e ven-do a necesidade de aplicar o esforzo á aprendizaxe deforma progresiva e realista.

No que toca á autonomía e iniciativa persoal, a nosamateria axuda os estudiantes a desenvolver a confian-za en si mesmos e a motivación por actuar. Verán quetodos temos ideas, como se poden seleccionar aquelasmáis axeitadas e levalas á práctica. Contribúe a elevara autoestima, a autocrítica e o coñecemento de si mes-mo. A necesidade de tomar decisións, de elixir cuncriterio propio, calculando os riscos e avaliándoospara despois asumir as consecuencias das nosas deci-sións, serán capacidades que se desenvolvan nestamateria. O desenvolvemento de proxectos emprende-dores contribúe a que os alumnose as alumnas sehabitúen a transformar as ideas en accións planifica-das, propoñéndose obxectivos, planificando e dese-ñando, levando a cabo os proxectos e avaliándoosfinalmente. Tamén implica desenvolver habilidadesrelacionadas co liderado de proxectos, que inclúen aconfianza nun mesmo, a empatía, o espírito de supera-ción, a capacidade de organización. En suma, a capa-cidade de imaxinar, emprender, desenvolver e avaliaraccións ou proxectos individuais ou colectivos concreatividade, responsabilidade e sentido crítico.

Obxectivos.

O desenvolvemento desta materia debe contribuír alograr a adquisición das seguintes capacidades:

1. Comprender o concepto de empresa e da persoaemprendedora e valorar o seu papel como axente xera-dor de riqueza e motor económico.

2. Valorar a importancia do asociacionismo comofonte de dinamización social, e como un medio desumar esforzos e compartir ideais.

3. Coñecer os trazos básicos das actitudes, calidadespersoais e as capacidades que constitúen a base doespírito emprendedor.

4. Identificar as propias capacidades e interesespara a toma de decisións sobre estratexias persoais deformación e inserción laboral.

5. Coñecer estratexias de xeración e maduración deideas emprendedoras.

6. Definir os aspectos xerais e os elementos necesa-rios para levar a cabo un proxecto emprendedor, tendosempre respecto polo medio.

7. Realizar actividades que contribúan a mellorar ascapacidades de traballo en equipo, negociación, reso-lución de conflitos e planificación.

8. Desenvolver no alumnado a iniciativa persoal, aautoestima, a creatividade.

9. Buscar, seleccionar e interpretar información, uti-lizala de forma crítica e responsable de acordo co finperseguido e comunicala de forma organizada e inteli-xible aos demais.

10. Empregar as novas tecnoloxías da información ea comunicación como ferramentas de traballo eficacesna vida cotiá.

11. Utilizar as linguas estranxeiras como medio decomunicación necesario no mundo globalizado actual.

Contidos.

Bloque 1. O emprendedor e a xeración de ideasemprendedoras.

* A importancia da motivación por emprender:importancia económica e social do emprendedor.

* As habilidades do emprendedor. Calidades per-soais. Habilidades sociais. Habilidades de dirección.

* Fontes de ideas. Como atopar ideas.

* Xeración e maduración das ideas para un proxec-to emprendedor. A valoración da idea xerada.

Bloque 2. Planificar para emprender.

* A necesidade e a conveniencia de planificar.Importancia e utilidade dos plans.

* Elaboración do plan emprendedor.

* A concreción da idea.

* A presentación das persoas promotoras do proxec-to.

* A forma xurídica elixida.

* Características do produto ofrecido.

* A quen vai dirixido.

* A difusión do proxecto.


* Como se vai desenvolver.

* Os recursos humanos necesarios.

* O financiamento necesario.

* A previsión dos resultados.

Bloque 3. A posta en marcha: a execución do pro-xecto.

* Formas xurídicas de empresa. As empresas deeconomía social: as cooperativas. As asociacións.

* Os trámites de constitución e as obrigas ante asdiferentes administracións: mercantís, fiscais,sociais...

* As relacións co mundo laboral: selección de per-soal, carta de presentación, currículo, entrevista detraballo.

* As axudas aos proxectos emprendedores.

* A memoria do proxecto.

* Conclusión do proxecto emprendedor: control doproxecto, avaliación e propostas de mellora.


1. Recoñecer a importancia do espírito emprendedore valorar a súa achega á comunidade como xeradora deriqueza.

Pretende verificar que os alumnos e alumnas coñe-cen e valoran positivamente o importante papel econó-mico desenvolvido polos emprendedores como axenteseconómicos e dinamizadores sociais que engadenvalor e xeran riqueza á comunidade realizando unhatarefa que implica a asunción de riscos, anticipándoseaos cambios e ás necesidades da sociedade.

2. Describir as características básicas do emprende-dor, diferenciando as calidades persoais, as habilida-des sociais e as habilidades directivas.

Con este criterio búscase comprobar que os alumnose as alumnas recoñecen cales son as principais habili-dades presentes nos emprendedores, separando as tresdimensións da acción emprendedor/ra (a individual, asocial e a directiva) e que comprenden que a actitudeemprendedora é unha actitude vital que serve paracalquera proxecto en que se trate de conseguir obxec-tivos e resultados, nun proceso de mellora constante.

3. Descubrir e identificar as capacidades e potencia-lidades propias e as características do contorno socio-laboral, para establecer obxectivos persoais e profesio-nais de futuro.

Pretende valorar a capacidade do alumnado paraactuar de forma autónoma e tomar decisións sobre oseu futuro profesional de acordo co seu autocoñece-mento e as posibilidades da súa realidade socioeconó-mica, aproveitando o seu potencial persoal e as opor-tunidades do seu contorno.

4. Precisar diversos procedementos para a xeraciónde ideas emprendedoras, así como distintos métodospara seleccionalas e facelas madurar.

Trátase de comprobar que os alumnos e alumnasasumen que existen técnicas específicas que axudan adesenvolver a creatividade e a detectar posibilidadesmesmo en contextos pouco propicios, e que valoranpositivamente os efectos do seu desenvolvemento.Comprobarase o desenvolvemento da proactividadecomo un xeito de actuar anticipándose aos problemasfuturos, necesidades ou cambios, buscando detectar asoportunidades que ofrece o contorno.

5. Identificar a importancia da planificación dos pro-xectos emprendedores, coñecer os elementos funda-mentais que a integran e desenvolver proxectos e ini-ciativas persoais e profesionais.

Preténdese que os alumnos e alumnas demostren aimportancia que ten a planificación para calqueratarefa, asumindo que, antes de poñerse a actuar, cçom-pre reflexionar facendo un labor de deseño que actúecomo guía da actividade que se vai emprender. Asímesmo, comprobarase que o alumnado coñece calesson as partes fundamentais en que debe estruturarsecalquera acción planificadora e mostran hábitos detraballo individuais e cooperativos, asumen e respon-sabilízanse das tarefas encomendadas mostrando acti-tudes de perseveranza, autonomía e espírito de equi-po.

6. Coñecer os trazos básicos das principais formasxurídicas de empresa e valorar especialmente os tiposde empresas de economía social.

Os alumnos e alumnas deben demostrar que recoñe-cen a importancia da forma xurídica dunha empresa eda súa elección, en que se diferencian unhas doutrasincidindo especialmente no relativo ás diferenzas enmateria de responsabilidade e de obrigas contraídas.Incidirase nas causas da especial valoración dasempresas de economía social.

7. Describir os principais trámites de constitución ecubrir algúns dos documentos relacionados, facendoespecial fincapé nos dereitos e obrigas laborais e fis-cais.

Verifçicase que os alumnos e as alumnas coñecen osprocedementos e documentos básicos de constitucióne xestión dunha empresa ou asociación, incidindo nasúa familiarización cos impresos e documentos rela-cionados co mundo laboral e fiscal (carta de presenta-ción, currículo, instancia, nómina...), así como que soncapaces de buscar e seleccionar información de formaobxectiva e crítica e de comunicala de forma razoadae correcta.

8. Valorar a importancia dos procesos de avaliacióne das reflexións finais tras a execución dos proxectos.

Trátase de comprobar que os alumnos e as alumnastomaron conciencia da necesidade de control que todoproxecto implica, que as avaliacións teñen un dobreenfoque como comprobación e como medio de detec-cións de erros e problemas co obxectivo final de mello-rar.


9. Utilizar as novas tecnoloxías da información e dacomunicación como ferramentas de uso habitual etransmitir mensaxes escritas ou orais básicas nunhalingua estranxeira.

Trata de comprobar que os alumnos e as alumnasseleccionan as novas tecnoloxías axeitadas aos traba-llos que deben realizar e as utilizan con frecuencia eeficacia, ao mesmo tempo que asumen a realidade domundo globalizado actual que exixe coñecer outrasrealidades culturais e económicas, o que nos obriga ainterpretar e transmitir mensaxes básicas nunha lin-gua estranxeira.

Proxecto interdisciplinar.

Non é unha materia máis, senón un achegamento, deforma conxunta, compartida, aos saberes das outrasmaterias do currículo.

En ningún caso será estudo complementario dunhamateria do currículo.

Pretende un tratamento globalizador aos distintosaspectos que interveñen á hora de construír o coñece-mento que, por estas características, facilite o tránsitoda primaria ao ensino secundario.

En todo caso busca o achegamento, de forma com-partida por varias áreas do currículo, ás competenciasbásicas.

Na vida, os saberes preséntanse como un todo. Untodo variado e múltiple. Traballar esa multiplicidadeque está nos saberes para construír un coñecementoglobal a partir dos diversos puntos de vista disciplina-res é o obxectivo principal do «proxecto interdiscipli-nar».

Pretende ser, así mesmo, un traballo compartido, enque conflúan os esforzos de cada persoa dos equiposcreados na aula.

Os seus compoñentes serán:

* Planificación.

* Busca e tratamento da información.

* Comprensión e expresión con textos de variadotipo e formato.

* Exposición oral, escrita e en soporte informáticodo traballo realizado.

Organización:

Os proxectos serán decididos no seo da comisión decoordinación pedagóxica e aceptados polo claustro doprofesorado.

Os centros educativos, na súa programación anualexpresarán as características do proxecto, con autono-mía para decidir o eixe central e metodoloxía de traba-llo.

A Administración educativa poderá, en todo caso,propoñer algúns proxectos, a modo de exemplo, se foseconsiderado oportuno.

Terán que intervir polo menos dúas materias docurrículo, á aparte da lingua e a tecnoloxía da informa-ción como materias instrumentais.

Profesorado:

A persoa responsable do proxecto interdisciplinarserá prioritariamente a persoa titora do grupo e,en todocaso, en colaboración estreita cos distintos departa-mentos didácticos implicados.

Avaliación:

Os criterios de avaliación terán como referente aconsecución das competencias básicas, facendo finca-pé en:

* Competencia en comunicación lingüística.

* Competencia dixital.

* Competencia aprender a aprender.

* Competencia en resolución de problemas

* Competencia en habilidades sociais e de autono-mía.

ANEXO III CADRO DE DISTRIBUCIÓN HORARIA

Cursos Materias

1º 2º 3º 4º

Bioloxía e xeoloxía - - 2 3*

Ciencias da natureza 4 3 - -

Ciencias sociais, xeografía e historia

3 3 3 3

Educación física 2 2 2 2

Educación para a cidadanía e

dereitos humanos - 2 - -

Educación ético-cívica - - - 1

Educación plástica e visual 2 - 2 3*

Física e química - - 2 3*

Informática - - - 3*

Latín - - - 3*

Lingua galega e literatura 4 3 3 3

Lingua castelá e literatura 4 3 3 3

Primeira lingua estranxeira 3 3 3 3

Segunda lingua estranxeira 2 2 - 3*

Matemáticas 4 4 4 3

Música - 2 2 3*

Tecnoloxía - - - 3*

Tecnoloxías - 3 2 -


Cursos Materias

1º 2º 3º 4º

Relixión 2 1 1 1

Proxecto interdisciplinar 1 - - -

Titoría 1 1 1 1

Optativa - - 2 3

TOTAL 32 32 32 32

Materias optativas:

3º curso:

-Segunda lingua estranxeira.

-Cultura clásica.

-Taller de iniciativas emprendedoras.

-Optativa ofertada polo centro.

4º curso:

-Cultura clásica (se non foi cursada en 3º).

-Taller de iniciativas emprendedoras (se non foicursada en 3º).

-Calquera das oito materias do punto dous non eli-xida con anterioridade.

-Optativa ofertada polo centro.

ANEXO IV

Relación de materias coas especialidades doprofesorado

* Materia: ciencias da natureza.

Especialidade profesorado: os cursos de 1º e 2º,mestres da especialidade de ciencias da natureza,bioloxía e xeoloxía, física e química.

* Materia: educación ético-cívica.

Especialidade profesorado: filosofía, xeografía ehistoria.

* Materia: educación para a cidadanía e os dereitoshumanos.

Especialidade profesorado: filosofía, xeografía ehistoria.

* Materia: taller de iniciativas emprendedoras.

Especialidade profesorado: administración deempresas, economía, organización e xestión comer-cial, formación e orientación laboral, xeografía e his-toria.

* Materia: historia e cultura das relixións.

Especialidade profesorado: filosofía, xeografía ehistoria

* Materia: informática.

Especialidade profesorado: tecnoloxía, informática,matemáticas, física e química.

ANEXO V

Proxecto lector de centro.

Co fin de facilitar a consecución dos obxectivos que aLei orgánica de educación e a Comunidade Autónoma deGalicia sinalan para as etapas de ensino obrigatorio, oscentros educativos deberán elaborar e incluír nos seusproxectos educativos de centro, proxectos lectores queintegren todas as actuacións do centro destinadas aofomento da lectura e da escritura e á adquisición dascompetencias básicas.

O proxecto lector de centro será un documento deseña-do para desenvolver a medio prazo en que, a partir daanálise do contexto en materia de lectura, se articulentodas as intervencións que se van realizar no centro enrelación coa lectura, a escritura e as habilidades informa-tivas, coa participación do profesorado das distintasáreas, materias e ciclos, incorporando a biblioteca esco-lar e as bibliotecas de aula como recursos fundamentaispara a súa posta en marcha. O proxecto lector de centroserá a referencia para a elaboración de programas ouplans anuais de lectura, que se incluirán na programa-ción xeral anual. O seu deseño e posta en marcha soncompetencia de todo o equipo docente e estarán coordi-nados preferentemente pola persoa responsable dabiblioteca escolar.

Para a consecución dos devanditos obxectivos, os cen-tros educativos deberán tomar decisións consensuadasque permitan:

* A existencia dunha biblioteca escolar como centro derecursos da información, da lectura e da aprendizaxe,dinamizadora da actividade educativa e da vida culturaldo centro.

* A integración das fontes informativas, en calquerasoporte (impreso ou electrónico) no tratamento dos conti-dos curriculares.

* A formación de lectores e de lectoras competentes ea creación e consolidación do hábito de lectura.

* O desenvolvemento de actitudes favorables á lecturamediante a creación de ambientes lectores, entre outrasestratexias.

* O funcionamento da biblioteca escolar como factor decompensación social.

Fundamentos.

O plan anual de lectura e o proxecto lector de centrogarantirán a paulatina capacitación do alumnado nascompetencias básicas que se pretenden, de cara á súaformación como cidadáns activos e solidarios.

Con esta finalidade, empregaranse cun enfoque funcio-nal as distintas tecnoloxías da comunicación e da infor-mación ao alcance do alumnado, para incidir en aspectosespecíficos destes soportes e linguaxes de cara a unhautilización eficaz, comprensiva e ética deles.

A formación da lectura comprensiva exixe, pola súavez, un traballo progresivo e continuado. Traballarase contodo tipo de textos: literarios, expositivos, xornalísticos,publicitarios, gráficos; en soporte impreso ou electrónico.

Incidirase na identificación da finalidade da lectura ena forma de axustar a lectura ao obxectivo en cada oca-sión. Ensinaranse estratexias de comprensión lectora.


O profesorado de todas e cada unha das áreas e mate-rias de todos os niveis educativos, incluirá nas súas pro-gramacións as actividades previstas no proxecto segundoa temporalización que nel se acorde, determinando adedicación real dun tempo mínimo diario para a lecturae a inclusión de prácticas de comprensión e fomento dalectura e da escritura.

Seguimento e avaliación.

Realizarase unha avaliación continuada dos avances oudificultades da posta en marcha do proxecto e das súasconcrecións nos plans anuais de lectura.

Para a avaliación de aspectos relacionados co hábitolector teranse en conta non só os índices de lectura, senóntamén a capacidade do alumnado para avanzar na súacompetencia literaria e ser quen de enfrontarse a textoscada vez máis complexos, así como a súa actitude dianteda lectura como medio para a aprendizaxe, fonte de pra-cer e recurso para o desenvolvemento persoal.

ANEXO VI

Plan de integración das tecnoloxías da información e acomunicación.

Enmarcada nas accións que se dispoñen na Lei orgáni-ca de educación, e coa finalidade de que as tecnoloxíasda información e a comunicación se incorporen como unrecurso mais aos procesos de ensino-aprendizaxe, cadacentro educativo deberá elaborar e incluír no proxectoeducativo de centro, un plan de integración das tecnolo-xías da información e a comunicación que implique uncambio metodolóxico e unha adaptación á realidade parao mellor aproveitamento das posibilidades que as tecno-loxías da información e a comunicación ofertan.

A aplicación das tecnoloxías da información e a comu-nicación ao traballo da aula convértese nunha peza clavena educación e formación das novas xeracións. A súaimportancia social e o lugar preferente que ocupan xa navida dos nenos e das nenas, fai que deban estar presen-tes nos centros educativos, de modo que aqueles adqui-ran os coñecementos e habilidades necesarias para abor-dar con garantía de éxito a súa utilización nos contornosde aprendizaxe, familiares e de lecer.

Trátase de que o alumnado, ao rematar a escolarizaciónobrigatoria, acade unha competencia dixital. Esta compe-tencia consiste en dispoñer de habilidades para buscar,obter, procesar e comunicar información, para transfor-mala en coñecemento. Incorpora diferentes habilidades,que van desde o acceso á información ata a súa transmi-sión en distintos soportes unha vez tratada, incluíndo autilización das como elemento esencial para informarse,aprender e comunicarse.

Para que isto se poida poñer en práctica con garantíade éxito e de coherencia, resulta necesaria a creación dunPlan de integración das tecnoloxías da información e acomunicación a nivel de centro e de aula coa participa-ción activa de todo o equipo docente que, unha vez apro-bado, se incorporará á programación xeral anual de cen-tro, e a súa avaliación, á memoria deste. Cada proxectoserá único atendendo ás características e ás posibilidadesque se poden acadar tendo en conta a situación xeográfi-ca, o tipo de alumnado, a formación do profesorado e asinfraestruturas dispoñibles.

Deseñarán unhas pautas para realizar un seguimento eavaliación do plan, polo menos trimestral, polas persoascoordinadoras de ciclo e -en caso de existir- pola persoacoordinadora do plan, que determinarán, se é o caso,aspectos de mellora.

Como marco para a elaboración deste Plan de traballo,xúntanse as características que deben terse en conta paraa súa elaboración.

* Estudo inicial do centro referido ás características detoda a súa comunidade educativa. Poden recollerse aquías iniciativas xa realizadas neste campo e mais as expec-tativas e os intereses de cara ao futuro.

* Obxectivos que, a curto e longo prazo, se pretendenalcanzar, así como a metodoloxía e actividades concretasque se aplicarán para acadalos. Deberán incluírse inicia-tivas pedagóxicas innovadoras e cambios metodolóxicosque redunden nun mellor aproveitamento das TIC nasaulas.

* Estratexias de coordinación do profesorado das dis-tintas áreas e niveis educativos.

* Utilización e aproveitamento dos recursos existentesno centro en beneficio do proxecto.

* Organización dos espazos do centro.

* Fomento dos valores democráticos, tratamento dadiversidade, atención ao alumnado con necesidade espe-cífica de apoio educativo e medidas para promover oacceso ás TIC en condicións de igualdade por parte depersoas dos dous sexos e de diferentes condicións sociais.

* Uso da biblioteca escolar como centro de recursosmultimedia para a obtención de información e para aaprendizaxe.

* Plan de avaliación anual tendente a detectar osobxectivos acadados e os incumpridos, así como as estra-texias que deberán adoptarse para alcanzar os non conse-guidos.

* Detección de necesidades formativas do profesorado.Elaboración dun plan de formación interno que permitadifundir boas prácticas e aproveitar ideas e coñecemen-tos dos compañeiros e compañeiras docentes.

* Medidas para difundir o proxecto entre o alumnado,as familias e a comunidade educativa en xeral, de manei-ra que se fomente a súa participación nel.

Cada plan deberá recoller ademais os seguintes obxec-tivos xerais:

* Fomentar a páxina web do centro como espazo decomunicación e de colaboración con toda a comunidadeeducativa.

* Coordinar a acción do profesorado de distintas árease materias en relación ao traballo coas TIC.

* Facilitar o acceso a esta ferramenta por parte doalumnado con necesidade especiais de apoio educativo enas tarefas de apoio e reforzo de aprendizaxes.

* Impulsar a comunicación con outros centros e locali-dades, para coñecer e transmitir valores sociais e de res-pecto doutros costumes e outras formas de vida.

* Potenciar a capacidade de razoamento do alumnado,a súa motivación e o seu afán de coñecemento.


* Fornecer o alumnado de estratexias para obter e xes-tionar a información conseguida mediante o uso das tec-noloxías da información e a comunicación.

* Utilizar programas e contornos que faciliten a conse-cución dos obxectivos propostos nas diferentes áreas docurrículo.

* Utilizar o ordenador como medio de creación, de inte-gración, de cooperación e de expresión das propias ideas.

* Potenciar a comunicación cos seus iguais.

* Mellorar a proposta pedagóxica do profesorado e asúa práctica docente ao aproveitar as posibilidades queofrecen as tecnoloxías da información e a comunicación.

* Empregar as tecnoloxías da información e a comuni-cación para o traballo cotián e nas actividades de aula:programacións, proxectos, explicacións, actividades...

* Consultar e obter información a través das tecnoloxíasda información e a comunicación, tanto para temas pro-fesionais como para experiencias interesantes para a súaactividade docente

* Intercambiar experiencias, coñecementos, iniciati-vas... en diversas redes de colaboración como a internet.

* Lograr a integración das tecnoloxías da información ea comunicación como medio dinámico de comunicación,de maneira que se constitúan nun elemento común deinformación e de contacto con todos os axentes do proce-so educativo, facilitando a conexión entre eles.

* A través das asociacións de nais e de pais dos cen-tros, poñer en marcha mecanismos para aproveitar ainfraestrutura tecnolóxica e favorecer a adquisición porparte de nais e pais dos coñecementos necesarios para unuso proveitoso das tecnoloxías da información e a comu-nicación.

* Favorecer a superación das limitacións de acceso ástecnoloxías da información e a comunicación derivadasdas desigualdades sociais.

II. AUTORIDADES E PERSOAL

b) NOMEAMENTOS

CONSELLERÍA DE POLÍTICATERRITORIAL, OBRAS PÚBLICAS ETRANSPORTES

Decreto 134/2007, do 12 de xullo, poloque se nomea delegado provincial daCoruña a Alberto González Fernández.

En virtude do establecido nos artigos 4.13º e 34.2ºda Lei de Galicia 1/1983, do 22 de febreiro, de nor-mas reguladoras da Xunta e da súa presidencia, porproposta da conselleira de Política Territorial, ObrasPúblicas e Transportes e logo de deliberación do Con-sello da Xunta de Galicia, na súa reunión do día docede xullo de dous mil sete,

DISPOÑO:

Nomear delegado provincial da Coruña da Conse-llería de Política Territorial, Obras Públicas e Trans-porte a Alberto González Fernández.

Santiago de Compostela, doce de xullo de dous milsete.

Emilio Pérez TouriñoPresidente

María José Caride EstévezConselleira de Política Territorial,Obras Públicas e Transporte

III. OUTRAS DISPOSICIÓNS

CONSELLERÍA DE PRESIDENCIA,ADMINISTRACIÓNS PÚBLICASE XUSTIZA

Orde do 12 de xullo de 2007 pola que seresolve a cesión en propiedade de vehículosespecialmente preparados para os conce-llos da Comunidade Autónoma galegaque conten con servizos de policía local.

Por Orde do 15 de febreiro de 2007 (DOG nº 38, do22 de abril), a Consellería de Presidencia, Adminis-tracións Públicas e Xustiza anunciou medidas deapoio á Policía local de Galicia, consistentes nacesión de vehículos especialmente preparados para oexercicio das súas funcións.

Analizadas as solicitudes e a súa documentaciónpor unha comisión de valoración presidida pola direc-tora xeral de Administración local, elaborouse acorrespondente proposta mediante acta motivada, ede conformidade co artigo 5 da citada orde

RESOLVO:

Primeiro.- Ceder en propiedade vehículos equipa-dos para uso da policía local aos concellos que secitan no anexo:

Segundo.-Notificar o contido desta resolución aosconcellos beneficiarios, especificando as condiciónsparticulares que deberán cumprir, e que se formaliza-rán mediante acta subscrita polo secretario xeral des-ta consellería ou funcionario en que delegue, deben-do constar nela o acordo de cesión e a aceptación docesionario, segundo establece o artigo 96 bis doDecreto 50/1989, do 9 de marzo, polo que se aprobao regulamento para a execución da Lei 3/1985, do 12de abril, do patrimonio da Comunidade Autónomagalega.

Terceiro.-Contra esta resolución, que esgota a víaadministrativa, poderase interpoñer recurso de repo-

Documents

I. DISPOSICIÓNS XERAIS · homes e mulleres. d) Fortalecer as súas capacidades afectivas en todos os ámbitos da personalidade e nas súas relacións coas outras persoas, así como