II.Hayvansal Dokular

Hayvanların embriyonik gelişimi sırasında Ektoderm, Mezoderm ve Endoderm denilen 3

farklı gelişme tabakası (=germ tabakası) bulunur. Bütün hayvansal dokular bu yapılardan ve

bu yapıların birbirleri üzerine etkisi ile oluşan yapılardan farklılaşır. Hayvanların gövdeleri

dokulardan ve onların bir araya gelmesiyle oluşan organlar ve sistemleri içerir. Doku nedir?

Tek tip ve fonksiyonda hücrelerin oluşturduğu, belli görevi yerine getirmek için çalışan

hücrelerin oluşturduğu gruplarıdır. Yetişkin omurgalıların birincil dokuları, Epitel doku, Bağ

doku, Kas doku ve Sinir dokudur. Organ ve organ sistemlerinin özel fonksiyonu

yapabilmeleri için önce organların, sonra organ sistemlerinin oluşması gerekir. Organları

oluşumu, ancak farklı yapısal dokuların bir araya gelmesi ve birlikte çalışması ile

gerçekleşebilir. Genel olarak hayvansal dokulara bakıldığında;

1.Epitel Doku a.Örtü Epiteli

1.Basit silindirik epitel

2.Yalancı çok tabakalı epitel

3.Çok tabakalı yassı epitel

4.Tabakalı değişen epitel

b.Bez Epiteli

1.Tek hücreli bez- Goblet hücresi

2.Çok hücreli kanallı bez

3.Çok hücreli kanalsız bez

2.Bağ Doku a.Öz Bağ Dokusu

1.Gevşek lifli öz bağ dokusu

2.Düzensiz sık lifli öz bağ dokusu

3.Düzenli sık lifli öz bağ dokusu

*Yağ Dokusu

b. Destek Dokusu

1.Kıkırdak doku

2.Kemik doku

c. Kan Dokusu

3.Kas Doku 1.Düz kas dokusu

2.Çizgili kas dokusu

3.Kalp kası dokusu

4.Sinir Dokusu 1.Multipolar sinir hücresi

2.Bipolar sinir hücresi

3.Miyelinli- Miyalinsiz sinir hücreleri

1.Epitel Doku

Hücreleri düzenli sıralar halinde yer alan, güçlü hücreler arası bağlantılar içerir. Epitel doku

hücrelerinin görevi, vücut yüzeyi ve içindeki boşluklu yapıları ve alanları örtmek ve

doldurmaktır. Salgı hücreleri olarak da iş görürler. Hücre şekilleri yassı, kübik veya silindirik

olabilir (Şekil 1). Hücrelerin serbest yüzeylerinde sil (Şekil 2 ve 4) ve mikrovillus (Şekil 3)

gibi farklılaşmalar olabilir. Genellikle bazal tabaka denilen ve hücresel olmayan bir yapının

üzerinde yer alırlar. Bu tabaka bağ dokusuyla yakın ilişkilidir. Epitel doku yapı ve görevine

bağlı olarak, Örtü ve Salgı epiteli olarak ikiye ayrılır.

Şekil 2. Yalancı çok tabakalı Silli epitel (Fare/İnsan Trake kesiti)

a. Örtü Epiteli

Vücut yüzeyinin dışını ve vücut içindeki boşlukları örter.

Örnek 1: Basit silindirik epitel (Tavşan ince barsak epitel hücreleri)

Tek sıralı silindirik epitel hücrelerinden oluşur. Hücre şekli düzgün silindirik yapıdadır. Hücre

nukleusları, elongat veya elips şekillidir. Diğer bir değişle hücrenin şekline uyumludur ve

merkezde bulunur. Hücrelerin barsak boşluğuna (=lümen) bakan kısmında katlanmalar

görülür (Şekil 3). Daha büyük mikroskop büyütmelerinde bu katlanmaların, küçük parmak

şeklinde çıkıntılar olduğu belirlenmiştir. Bunlara mikrovilluslar denir. Bu adaptasyon

sayesinde barsak emilim yüzeyi arttırılır. İnce barsak hayvanlarda emilimin en fazla yapıldığı

organdır.

Şekil 3. Basit silindirik epitel ve mikrovillus yapıları (Tavşan incebarsak kesiti)

Örnek 2: Yalancı çok tabakalı epitel (Trake Epitel Hücreleri)

Trake lümeninde yer alan silli epitel hücreleri farklı yerlerde görülen nukleusları nedeniyle

çok tabakalı gibi algılanır. Gerçekte ise bütün silindirik epitel hücreleri bazal tabakaya

bağlıdır (Şekil 4).

Şekil 4. Yalancı çok tabakalı Silli epitel (Fare/İnsan Trake kesiti)

Örnek 3: Çok tabakalı yassı epitel (Kurbağa/İnsan derisi epidermisi)

Derinin yapısında yer alan epitel hücreleri çok sıralı hücrelerden oluşur. Bazal tabakanın

üzerinde yer alan silindirik epitel hücreleri mitoz geçirerek bölünür ve yukarıya doğru birikir-

yığılır. Yukarı doğru itilen bu hücreler önce kübik sonra ise yassı bir görünüm alarak çok

tabakalı yassı epitel dokusunu oluşturur (Şekil 5). Epitel doku en üstteki katmanda yer alan

hücre şekline göre adlandırılır.

Şekil 5. Çok tabakalı yassı epitel (Kurbağa/İnsan derisi epidermisi)

Örnek 4: Tabakalı değişen epitel (Tavşan üreteri enine kesiti)

Üreterin lümenine bakan hücrelerden oluşur. Üreter lümeninde maruz kaldıkları basınca bağlı

olarak farklı şekillerde yassı, kübik ve silindirik görülebilirler (Şekil 6).

Şekil 6. Tabakalı değişen epitel (Tavşan üreteri enine kesiti)

Lümen

n

Lümen

n Lamina propropria

Lamina propropria Muscularis mucosa