مطالعات فقه و حقوق اسالمی

90تابستان ـ 4 ـ شماره3سال 176 تا135 صفحات

صویري در قلمرو عفت و اخالق عمومیرایم صوتی و تج

نیاز مهدي بی ـسید ابراهیم قدسی

کیدهچ

عفت و اخالق عمومی، ي ویژه در زمینه جرائم مربوط به صوت و تصویر به

به تمام جوامع بوده عنوان یک عمل ناپسند اجتماعی و فرهنگی همیشه به نوعی مبتلی به

ت قرآن کریم مبنی بر حفظ عفت و اخالق عمومی و در ایران نیز با توجه به صراح. است

به . است دهشگونه اعمال وجود روایات فراوان در این رابطه، سعی در جرم شناختن این

رغم این علی. است انگاري شده دلیل اهمیت موضوع قبل و بعد از انقالب نسبت به آن جرم

افراد مسلمان حائز اهمیت ها به ویژه براي که حفظ عفت و اخالق عمومی در همه زمان

دن کردار ولی به دالیل گوناگون برخی افراد از طرق مختلف اقدام به تخریب و خدشه؛بوده

گونه افراد قرار ترین ابزاري که مستمسک این ترین و عمده مهم. ندکن این نهاد مقدس می

ود نسبت جت مو که در مقرراباشد بتذل و مستهجن میمهاي گرفته، استفاده از نوار و فیلم

در قوانین جاري کشور دو مصویه وجود دارد، . انگاري آن سکوت اختیار شده است به جرم

مجازات ي هقانون نحوو 02/03/1375 قانون مجازات اسالمی مصوب 640 ي مادهکه

16/10/1386ند مصوب کن اشخاصی که در امور سمعی و بصري فعالیت غیرمجاز می

خورد و مانع رسیدن به اهراً میان آن دو تعارض به چشم میجایی که ظ از آن. باشد می

در این مقاله ابتدا به شود انگاري جرائم صوتی و تصویري می گذار در جرم اهداف قانون

ها ن که میان آ و احراز این ها تجزیه و تحلیل قوانین و مقررات حاکم بر این نوع فعالیت

داري آثار سمعی احکام آن، حکم تصویر و نگه و سپس غنا و گونه تعارضی وجود ندارد هیچ

. شود و بصري مبتذل و مستهجن در فقه اسالمی، پرداخته می

جرائم صوتی و تصویري، عفت و اخالق عمومی، مبتذل و مستهجن: واژهکلید

دار مکاتبات ، عهدهشناسی دانشگاه مازندران جزا و جرمق دانشیار حقوghodsi@umz.ac.ir از دانشگاه مازندرانشناسی کارشناس ارشد حقوق جزا و جرم

7/9/90:پذیرش نهایی ـ 27/1/90 :تاریخ وصول

90تابستان ـ 4 ـ شماره3ـــــــ مطالعات فقه و حقوق اسالمی ـ سال ــــــــــــ ـــ136

مقدمه

گذار در جهت حفظ عفت و اخالق عمومی و جلوگیري از بروز جرایم منکراتی با قانون

انگاري برخی از اعمال و رفتارها از جمله جرائم مربوط به صوت و از جمله جرماتخاذ تدابیري

طبق اصل چهارم قانون . شته استتصویر، سعی در حفظ عفت و اخالق در جامعه را دا

هدف بنابراین؛اساسی، تمامی قوانین و مقررات باید بر پایه و چارچوب موازین اسالمی باشد

منافی عفت و اخالق عمومی را ي و تصویري در حیطهانگاري جرائم صوتی خاص جرم

حفظ و صیانت و نیزبینی اسالمی تحکیم و تقویت مبانی، مکتب، تفکر و جهانتوان می

بدیهی است در این . دکرعنوان آن ا و رشد و تعالی اعتقادي و فرهنگی ه بندباري جامعه از بی

که آیا مقررات که وجود دارد اینسؤالی. راستا عرف نقش تعیین و تبیین موضوع را دارد

ترین این مقررات، یکی از مهمالذکر است؟ اکم موجود مفید فایده به هدف فوققانونی ح

مجازات ي قانون نحوهدیگري و 02/03/1375 قانون مجازات اسالمی مصوب 640 ي ماده

16/10/1386ند مصوب کن اشخاصی که در امور سمعی و بصري فعالیت غیرمجاز می

بسیاري از افعال مادي جهت ارتکاب موصوف قانون 640 ي گذار در ماده قانون .باشد یم

اما در قانون ؛ده استکرانگاري ها جرم نسبت به آنذکر وجرائم مربوط به صوت و تصویر را

و از کرده صرفاَ به تولید، توزیع و تکثیر این آثار اشاره 1386 مصوب سال ،... مجازاتي نحوه

گذار در اگر یک اثر مبتذل یا مستهجن که قانون لذا ؛ده استکرال دیگر خودداري ذکر افع

ده و شرح داده است، در قالب یکی از افعال مندرج کر آن را تعریف ... مجازاتي قانون نحوه

آیا در واقع چگونه خواهد بود؟ متهم برخورد با ي نحوها، ارتکاب یابد، .م. ق640ي در ماده

آیا آشفتگی موجود میان مقررات موصوف دارند؟نالذکر با یکدیگر تعارض فوقامر، دو قانون

زند؟ در این مقاله انگاري جرائم صوتی و تصویري نمی ناپذیر به اهداف خاص جرم ضرر جبران

جرایم صوتی و تصویري در قلمرو عفت با تجزیه و تحلیل قوانین حاکم موجود تحت عنوان

داري آثار سمعی و سپس طرح غنا و احکام تصویر و نگهعهو اخالق عمومی در حقوق موضو

.شود ذکر پاسخ داده میال و بصري در فقه اسالمی به سؤاالت فوق

جرایم صوتی و تصویري در قلمرو عفت و اخالق عمومی در حقوق موضوعه

چون موسیقی، غنا، تصویر، ابتدا الزم است موضوعاتی هم : و تصویر و غناموسیقی

آن و دیگر مباحث مورد ي همستهجن توضیح داده شود و سپس ارکان تشکیل دهندمبتذل و

یونانی دارد و به ي باشد و ریشه میطراز غنا موسیقی از لحاظ لغوي هم«. ر گیردبررسی قرا

137 ـــــــــــــــــــ ـــــــــــرایم صوتی و تصویري در قلمرو عفت و اخالق عمومیج

آوازخوانی و نواختن ساز، آهنگی که داراي حالت وجد، حزن یا نشاط و یا محرك احساسات

هنر مرتب «:اند که و نیز موسیقی را گفته.)1867/ 2/سی عمیدفرهنگ فار(» .باشد، گویند

کردن اصوات با قواعد معین از لحاظ ریتم، ملودي و هارمونی در قالب گروهی از اصوات و

جعفر لنگرودي در ). 748/ 7/فرهنگ بزرگ سخن( ».آهنگی مستقل از سبک و شیوه است

و ترنم به کالم موزون و غیرموزون غنا عبارت از نشاط و طرب«: دکن مورد غنا بیان می

صوت حسن عاري از ترنم باشد، است، خواه مقرون به آالت موسیقی باشد، خواه نباشد، اگر

از لحاظ لغوي به سرود، آواز خوش ) غ( به کسر غنا). 2743/ترمینولوژي حقوق(» . نیستغنا

لغت (.عنی شده استخوانی، خواندن شعر همراه با کف زدن م که طرب انگیزد، سرود و نغمه

صوت » غین« با کسر غنا«: نویسد میدانان، در مورد غنا یکی از لغت ).38/328/نامه دهخدا

خواننده، نوازنده، آهنگساز ـ : ـ غناساز ی منسوب به غنا یانگیز، آواز خوش، سرود ـ غنا طرب

و عریف غنا که از تچه از آن).2/1495/فرهنگ فارسی عمید (.نوازنده، آوازخوان: غناگر

و نباید این دو را در شود که موسیقی اعم از غنا است موسیقی بیان شد، این نتیجه حاصل می

شود غنا تباط با جرائم صوتی و تصویري بحث میرچه که در ا آن. کار گرفت یک معنی به

صورت کسی یا چیزي را کشیدن، نقش کردن، ، تصویر، عبارت است از.است نه موسیقی

ه کشند، نمایش اشکال بر روي که بر کاغذ دیوار و غیر سازي، صورتی صورتگري، صورت

تصویر عبارت است از صورت «: چنین گفته شده است هم.)1093/فرهنگ معین(. اي صفحه

فرهنگ فارسی (» .کشیدن، درست کردن صورت چیزي، شکل کسی یا چیزي را نقش کردن

عینی و قابل مشاهده ي زي که جنبهتوان گفت، هر چی طور کلی می به. )1747/ 2/عمید

که که بر روي کاغذ باشد یا این شود، اعم از این داشته باشد مشمول عنوان تصویر می

. تلویزیون قابل رؤیت باشد، مانند؛اي یک وسیلهي واسطه هب

مبتذل صفت مفعولی از ابتذال به معنی چیزي که همه کس آن : مبتذل و مستهجن

پسند تهجن نیز به معنی زشت، قبیح و ناا افتاده، خوار و ناپسند و مسرا دیده باشند، پیش پ

شناسان نیز معانی مشابه را براي مبتذل و سایر لغت). 936/ فرهنگ صبا( .آمده است

مجازات ي گذار در قانون نحوه قانون). 1803/ فرهنگ معین(. اند دهکرمستهجن تعریف

، اقدام 16/10/1386 مصوب ،ندکن مجاز میراشخاصی که در امور سمعی و بصري فعالیت غی

مبتذل در ي و کلمهي واژه3 ي از بند الف از ماده5 ي مستهجن در تبصرهي به تعریف کلمه

؛ده که تفاوت چندانی با معانی لغوي آن نداردکر را تعریف3 ي از بند ب از ماده1 ي تبصره

لیکن از لحاظ اصطالحی ،)همان(د آمده، در لغت به معنی خوار و ناپسنکه مبتذل ي کلمهلذا

ها و صور د که داراي صحنهشو ، به آثاري اطالق می3ي از بند ب ماده1 ي طبق تبصره

90تابستان ـ 4 ـ شماره3ـــــــ مطالعات فقه و حقوق اسالمی ـ سال ــــــــــــ ـــ138

مستهجن . گیري کند قبیحه بوده و مضمون مخالف شریعت و اخالق اسالمی را تبلیغ و نتیجه

مفهوم آمده در ) 1117/ 2/فرهنگ فارسی عمید( زشت ، قبیح و ناپسندبه معناي لغت که در

. کار رفته است بهنمایش برهنگی زن و مرد یا اندام تناسلی یا نمایش آمیزش جنسی ، حقوقی

چنان راجع به مفهوم دقیق این دو اصطالح و رغم تعریف قانونی ابتذال و استهجان، هم علی

ي کلمهگذار در تعریف از که قانون ؛ از جمله اینها ابهاماتی وجود دارد وجه تمایز آن

شود که ابتذال و استهجان فقط در مورد استفاده کرده است و این شبهه ایجاد می» نمایش«

که قانون راجع به امور سمعی و بصري که با توجه به این تصاویر مصداق دارد، در حالی

اي که گونه گذار باید در تعریف مبتذل و مستهجن به این امر توجه داشته، به باشد، قانون می

د یا براي هر یک تعریف ش می) سمعی و بصري(یف ارائه شده شامل هر دو موضوع تعر

گذار در امور سمعی نیز به مفهوم شایسته بود، قانونکه این نتیجه درکرد میاي بیان جداگانه

البته الزم به ذکر است ، کرد ابتذال و استهجان توجه داشته و حداقل معیار آن را مشخص می

نظرهایی وجود که استهجان در امور سمعی نیز مصداق دارد یا خیر، اختالف که راجع به این

.آید که بحث آن به زودي میدارد

عفت، لغتی عربی است که از ریشه عفف به معناي مناعت و : عفت و اخالقی عمومی

شود، پاکی و حالتی است که وقتی براي نفس حاصل می عفت چشم. باشد دامنی می پاك

دامن، پارسا و دار، پاك دارد و عفیف نیز به انسان خودنگه غلبه شهوت نگه میانسان را از

در فرهنگ عمید نیز، عفت به معناي باز .)157/هاي قرآن واژه (.شود پاك اطالق می چشم

) 1832/ 2/فرهنگ فارسی عمید(ایستادن از حرام، پارسایی کردن، پرهیزکاري و ترك شهوت

صوصاً از دامنی، پرهیزکاري از محرمات خ به نهفتگی و پاك دهخدا، عفتي نامه و در لغت

اند عفت ترك شهوت هر چیزي که ل اربعه در نزد قدما که گفتهیشهوت حرام و یکی از فضا

38 / نامه دهخدا لغت (.است تصور رود از امور منهیات نفسانی در این جهان است، معنی شده

عفت، پدید آمدن حالتی است در نفس آدمی : دگوی راغب اصفهانی در تعریف عفت می). 270/

دارد و متعفف، کسی است که داراي این خصلت و حالت که امور را از غلبه شهوت بازمی

عفت عمومی «: اند در تعریف عفت عمومی گفته). 342/ مفردات راغب اصفهانی (.باشد

باشند و تابع عالقه به صیانت آن داشته) نه عموم(اي است از عفت که نوع مردم درجه

دامنی، پرهیزگاري، پارسایی که زخم و آسیبی بر پیکر پاك هنگامی. شرایط زمان و مکان است

ترمینولوژي (» .است دار شده ها وارد شود، گویند که حریم عفت جریحه و حصار حریم خانواده

اخالق، عبارت است از قواعدي که در طول ادواري از زندگی یک جامعه، ). 453/ حقوق

139 ـــــــــــــــــــ ـــــــــــرایم صوتی و تصویري در قلمرو عفت و اخالق عمومیج

ها را محترم شمرده و هاي گوناگون آن جامعه به وجود آمده و افراد آن سابقه فطرت و اندیشه

ثریت جامعه را متألم و ناراحت ها وجدان اک آورند و تخلف از آن وبیش به معرض اجرا درمی کم

قواعدي است که در «: است در تعریف اخالق عمومی یا اخالق حسنه، گفته شده. کند می

شود یا عمل به می ماع، رعایت آن الزم شمردهان معین، توسط اکثریت یک اجتزمان و مک

و نیز ).20/ همان(» .شود و مقررات اخالقی هم بدون ضمانت اجرا نیست ها نیکو تلقی می آن

اخالق عمومی مجموعه قواعدي است که به مقتضاي اخالق بر مردم «: است گفته شده

قراردادهاي خود آن را نقض کنند و یکی از ي وسیله انند بهتو ها نمی است و این تحمیل شده

، )163/ کلیات حقوق تطبیقی(» .هاي حقوق، تضمین حداقل اخالق در جامعه است هدف

هاي اخالقی و دینی که مورد قبول بنابراین عفت و اخالق عمومی عبارت است از، ارزش

از تعالیم دینی یا عرف سنتی منبعث ها معموالً جامعه و توده مردم قرار گرفته و این ارزش

گونه توان جرائم علیه عفت و اخالق عمومی این با توجه به مراتب یاد شده می. ندشو می

دامنی و قواعد پاكي فعل یا ترك فعلی که باعث آسیب و جراحت بر پیکره: تعریف کرد

».شود حسنه مورد قبول اکثریت مردم جامعه معین در زمان معین می

جرائم صوتی و تـصویري در قلمـرو عفـت و اخـالق ي هن تشکیل دهند رکا ا

عمومی

گذار در جهت حفظ عفت و اخالق عمومی و جلوگیري از بروز قانون: رکن قانونی

نگاري برخی از اعمال و رفتارها از جمله جرائم ا جرایم منکراتی با اتخاذ تدابیري از جمله جرم

تحول فکري که . ت و اخالق در جامعه را دارد مربوط به صوت و تصویر، سعی در حفظ عف

انگاري اعمال منافی عفت صورت پذیرفت، بر مبناي تحول عقاید و افکار در راستاي جرم

تدا مالك ها و ضوابط ایدئولوژیک دینی اسالم در نظر گرفته باسالمی است و در این مورد ا

حال تحولدر مفهوم اخالق، همانند، ؛ اجتماعی مفهوم جرمدر هر از طرف دیگر، .شده است

طبق اصل چهارم قانون اساسی، تمامی قوانین و مقررات باید بر پایه و چارچوب . است و تغییر

. دکنسابق بازنگري گذار در قوانین امر باعث شده که قانونهمینموازین اسالمی باشد،

مومی، جبران در نظم عجلوگیري از اخالل به منظور توان انگاري را می اهداف عام جرم

است، ارعاب و یا اصالح علیه تحمیل شده خسارت و ضرر و زیان ناشی از جرم که بر مجنی

هدف خاص . شمردتر اجراي عدالت بر کار و دیگر افراد جامعه و باالخره از همه مهم بزه

منافیات عفت و اخالق عمومی را عبارت از ي انگاري جرائم صوتی و تصویري در حیطه جرم

به اهداف فوق . دکربینی اسالمی عنوان تقویت مبانی، مکتب، تفکر و جهانتحکیم و

90تابستان ـ 4 ـ شماره3ـــــــ مطالعات فقه و حقوق اسالمی ـ سال ــــــــــــ ـــ140

ها و رشد و تعالی اعتقادي و فرهنگی را اضافه بندباري توان حفظ و صیانت جامعه از بی می

توان نقش عرف و تفکر حاکم بر آحاد جامعه را نادیده انگاري، نمی در بحث پیرامون جرم. دکر

دن اعمال منافی عفت و کر و موازین اسالمی، در جرم اعالم ضمن رعایت اصول. گرفت

چه اعمال و رفتاري در گذشته مورد نکوهش اخالق باید این امر را نیز در نظر گرفت که چنان

بایست بوده ولی در اثر گذشت زمان و تحول عقاید و افکار، قبح خود را از دست داده، نمی

توان با که می بودن آن رفتار اعتقاد داشت، یا اینچنان مصرّانه به جرم و قابل مجازات هم

ها به مبارزه ایدئولوژي اسالمی باشد با آني اتخاذ سیاست و تدابیري که تضمین کننده

گونه تدابیري از قبیل توسعه و بسط نهادهاي فرهنگی، کیفر یا قضازدایی از آن. برخاست

چه عملی که در رسد چنان به نظر می. تواند نقش مهمی در این امر داشته باشد جرایم می

قدر رواج یابد که به یک فعل یا ترك فعل ان جرم تعریف شده، بین مردم آنقانون به عنو

مباح تبدیل شود، اصرار مقنن بر استمرار وصف مجرمانه آن عمل کاري عبث و بدون پشتوانه

ظ و اخالق مردمی خواهد بود، در هر حال تدوین ضمانت اجراهاي کیفري در جهت حف

گذار نیز در این راستا، اقدام به قانون. ناپذیر است عمومی یک امر ضروري و اجتناب

ده کر ،دکن دار می ی که عفت و اخالق عمومی را جریحهانگاري در رابطه با اعمال و اشیای جرم

ترین این مقررات، یکی از مهم. ل شده استئگونه اعمال خصیصه مجرمانه قا و براي این

مجازات اشخاصی ي و قانون نحوه02/03/1375 قانون مجازات اسالمی مصوب 640ي ماده

باشد که به می16/10/1386ند مصوب کن که در امور سمعی و بصري فعالیت غیر مجاز می

.ها خواهیم پرداخت تجزیه و تحلیل آن

پس از تصویب قانون :1375 قانون مجازات اسالمی مصوب سال 640ي ماده

، فصل هجدهم 2/3/1375مصوب ) هاي بازدارنده بخش تعزیرات و مجازات(سالمی مجازات ا

آن با اندك تغییرات 640ي آن به جرائم ضد عفت و اخالق عمومی اختصاص یافت و ماده

.دش 1362 قانون تعزیرات سال 104 ي جایگزین ماده

تا یک اشخاص ذیل به حبس از سه ماه«: دارد قانون موصوف اشعار می640ي ماده

ضربه 74سال و جزاي نقدي از یک میلیون و پانصد هزار ریال تا شش میلیون ریال و تا

ـ هرکس نوشته یا طرح، گروار، 1: شالق یا به یک یا دو مجازات مذکور محکوم خواهند شد

ز که عفت و طور کلی هر چی النات، فیلم، نوار سینما و یا بهنقاشی، تصاویر، مطبوعات، اع

دار نماید، براي تجارت یا توزیع به نمایش و معرض انظار عمومی می را جریحهاخالق عمو

مذکور را به منظور يـ هرکس اشیا2. دارد گذارد و یا بسازد و یا براي تجارت و توزیع نگاه

141 ـــــــــــــــــــ ـــــــــــرایم صوتی و تصویري در قلمرو عفت و اخالق عمومیج

متصدي یا يرد یا صادر و یا به نحوي از انحا دیگري واي اهداف فوق شخصاً یا به وسیله

ـ 3.صیل مال نمایدها تح سم معامله دیگر شود و یا از کرایه دادن آن تجارت یا هر قي واسطه

ها را به معرض انظار عمومی فوق را به نحوي از انحا منتشر نماید و یا آنيهرکس اشیا

به نحوي مذکور در فوق یا ترویج آن اشبیايکس براي تشویق به معامله اشیاـ هر4. بگذارد

اعمال ممنوعه فوق و یا محل به دست آوردن آن معرفی از انحا اعالن و یا فاعل یکی از

ی خواهد بود که با رعایت موازین شرعی و براي یمفاد این ماده شامل اشیا: 1 ي تبصره. نماید

ی دیگر، تهیه با خرید و فروش و مورد استفاده یقاصد علمی یا هر مصلحت حالل عقالم

بط و محو آثار می گردد و جهت اشیاي مذکور ض: 2 ي هتبصر .متعارف علمی قرار گیرد

.»استفاده الزم به دستگاه دولتی ذیربط تحویل خواهد شد

، تجارت یا توزیع، »به منظور اهداف فوق«منظور از عبارت موصوف ي ماده2در بند

به نمایش و معرض انظار عمومی گذاشتن یا ساختن یا براي تجارت و توزیع نگاه داشتن

حال . یت مجرمانه بودن عمل محدود به اهداف فوق استباشد، بر این اساس ماه می

ها قبل از چه، بعضی از دادگاه توان آن را جرم دانست؛ چنان چه اهداف فوق نباشد، نمی چنان

داري شخصی موارد فوق را ، صرف نگه1378/ 9/ 23 ـ 645 ي شمارهي رأي وحدت رویه

.دانستند جرم نمی

مجاز هاي غیر ر امور سمعی و بصري فعالیت مجازات اشخاصی که دي هقانون نحو

12 ماده و 13 در 16/10/1386الذکر به تاریخ قانون فوق: 1386ند، مصوب سال کن می

آن، قانون 13 ي موجب ماده است و به تبصره به تصویب مجلس شوراي اسالمی رسیده

ند مصوب کن هاي غیرمجاز می مجازات اشخاصی که در امور سمعی و بصري فعالیتي نحوه

اي که در این قانون در بحث جرایم صوتی و ترین ماده مهم. دشاالثر ملغی24/11/1372

عوامل تولید، توزیع، «: دارد باشد که اشعار می قانون آن می3 ي تصویري اهمیت دارد، ماده

تکثیر و دارندگان آثار سمعی و بصري غیرمجاز اعم از این که مجوز فعالیت از وزارت فرهنگ

و ارشاد اسالمی داشته و یا بدون مجوز باشند با توجه به محتواي اثر حسب مورد عالوه بر

» ... .ـ ب ...الف ـ: هاي مشروحه ذیل محکوم خواهند شد ابطال مجوز به یکی از مجازات

عام بوده و کلیه 1375 قانون مجازات اسالمی مصوب سال 640 ي بدیهی است ماده

چنین کلیه اشیایی که اخالق و عفت عمومی را صویر و همجرائم مربوط به صوت و ت

سازد براي تجارت یا توزیع به نمایش و معرض انظار عمومی گذارد یا براي دار می هحجری

مجازات اشخاصی که در امور ي شود و قانون نحوه دارد را شامل می تجارت و توزیع نگاه

90تابستان ـ 4 ـ شماره3ـــــــ مطالعات فقه و حقوق اسالمی ـ سال ــــــــــــ ـــ142

خاص بوده و در خصوص 1386ال ند مصوب سکن هاي غیرمجاز می یتلسمعی و بصري فعا

. برخی از جرائم صوتی و تصویري است

و قانون 1375 قانون مجازات اسالمی مصوب سال 640 ي ه میان مادي هرابط

ارتکاب هر یک از افعال ي قبل از بیان و شرح نحوه :1386 مصوب سال ... مجازاتي نحوه

640 ي ه اشاره شود که در مادهو جرائم مربوط به صوت و تصویر، الزم است به این نکت

گذار بسیاري از افعال مادي جهت ارتکاب جرائم مربوط به قانون مجازات اسالمی قانون

مجازاتي اما در قانون نحوه؛ده استکرانگاري ها جرم صوت و تصویر را بیان و نسبت به آن

زیع و تکثیر این آثار اشاره گذار صرفاَ به تولید، تو ، قانون640 ي بر خالف ماده1386 سال ...

شود این است که، بنابراین سؤالی که مطرح می؛ده استکرو از ذکر افعال دیگر خودداري

ده کر آن را تعریف ... مجازاتي گذار در قانون نحوه اگر یک اثر مبتذل یا مستهجن که قانون

ارتکاب یابد، متهم بر ا، .م. ق640 ي و شرح داده است، در قالب یکی از افعال مندرج در ماده

باشد؟ به عنوان مثال، یکی از افعال مادي اساس کدام قانون قابل تعقیب و مجازات می

ا ، وارد یا صادر کردن اشیا یا آثار صوتی و تصویري خالف .م. ق640 ي ارتکاب جرم در ماده

ع حال اگر شخصی عالوه بر تکثیر و توزی. است) مبتذل و مستهجن(عفت و اخالق عمومی

بعد از ،عکس برد یاکنآثار مبتذل در داخل کشور، این آثار را به خارج از کشور نیز صادر

د، تکلیف چیست؟ در این کند، اقدام به توزیع آن کرکه این آثار را از خارج از کشور وارد این

تکثیر به نسبت که ... مجازاتي قانون نحوه3 ي ـ ماده1. جا ما با دو قانون مواجه هستیم

کردن صادر یا وارد که ا.م.ق 640 ي ماده ـ 2. است دهکر انگاري جرم مستهجن یا مبتذل آثار

فرض در که است این سؤال حال. است دانسته مجازات قابل و جرم را آثار این توزیع نیز و

ي رسد قانون نحوه نظر میبه است؟ مجازات قابل قانون کدام اساس بر شخص فوق،

ده و کراص حاکم بر آثار صوتی و تصویري مبتذل یا مستهجن را بیان مقررات خ...مجازات

دار شدن عفت و اعمالی که موجب جریحه که احکام کلی راجع به اشیا640ي نسبت به ماده

باشد و بر اساس این یان کرده، یک قانون خاص محسوب میشود را ب و اخالق عمومی می

، ضمن »خورد آن تخصیص میي وسیله هعام مقدم و خاص مؤخر است که ب«قاعده که

ماهیتاَ ... مجازاتي نسبت به قانون نحوه640ي که شرایط تحقق جرم موضوع ماده این

ع جرم را قصد تجارت ا، شرایط تحقق وقو.م. ق640ي باشد؛ به عنوان مثال، ماده متفاوت می

... مجازاتي نحوهکه قانون در حالی؛ر کردن عفت و اخالق عمومی دانستهدا یا قصد جریحه

رو این از ندانسته، جرم وقوع تحقق شرط را عمومی عفت کردن دار جریحه یا تجارت صدق

143 ـــــــــــــــــــ ـــــــــــرایم صوتی و تصویري در قلمرو عفت و اخالق عمومیج

نتیجه. باشند می اجرا قابل و اعتبار داراي مورد، حسب بر خود قانونی ي محدوده در یک هر

نوان خاص را به ع... مجازاتي تدا باید قانون نحوهاب مستهجن یا مبتذل آثار مورد در که این

داد و اگر نوع و شرایط ارتکاب جرائم مربوط به صوت و تصویر، حاکم بر این آثار مالك قرار

ا به عنوان قانون عام .م. ق640ي بینی نشده باشد، در این صورت به ماده در این قانون پیش

بنابراین در فرض سؤال ؛م قابل تعقیب و مجازات خواهد بودمراجعه و بر اساس آن مته

به این دلیل که قانون ) ثیر و وارد یا خارج کردن آثار سمعی و بصري مبتذل یا مستهجنتک(

ده است، عمل تکثیر آثار مبتذل یا کرانگاري نسبت به تکثیر این آثار جرم... مجازاتي نحوه

که نسبت به ولی با عنایت به این؛باشد مستهجن بر اساس همین قانون، قابل مجازات می

در این قانون چیزي بیان نشده کردن آثار سمعی و بصري مبتذل یا مستهجن وارد یا صادر

جایی که در این ماده ا به عنوان قانون عام مراجعه و از آن.م. ق640 ي لذا به ماده؛است

انگاري شده است، متهم براي انجام این عمل نسبت به عمل وارد یا صادر کردن این آثار جرم

.بل تعقیب بوده و مجازات خواهد شد قا640ي نیز بر اساس ماده

طور کلی راجع به اشیا و اعمالی است قانون مجازات اسالمی به640ي موضوع ماده

دار کردن عفت و اخالق عمومی را دارد و جرائم مربوط به صوت و تصویر که قابلیت جریحه

ماده، فقط در این . باشد شامل طرح، گراور، فیلم و نوارهاي صوتی یکی از مصادیق آن می

الذکر را به منظور تجارت و یا به فوقيباشند که اشیا اشخاصی قابل تعقیب و مجازات می

؛دهند دار کردن عفت و اخالق عمومی در معرض انظار عمومی قرار می منظور جریحه

ها و نوارهاي مبتذل توان شخصی را که صرفاً تصاویر یا فیلم بنابراین بر اساس این ماده، نمی

، 1386 سال... مجازاتي قانون نحوه. د، مورد مجازات قرار دادکن داري می تهجن را نگهیا مس

طور اختصاصی تنها مقررات جزایی حاکم گونه که از عنوان این قانون مشخص است، به همان

خود ي بر جرائم مربوط به صوت و تصویر و افرادي که تهیه یا تکثیر و توزیع این آثار را حرفه

، یک قانون خاص 640ي ده است و از این لحاظ نسبت به مادهکراند، را بیان قرار داده

این قانون، صراحتاً بیان شده است که 3 ي از بند ب ماده2 ي شود، در تبصره محسوب می

هاي فشرده مستهجن و مبتذل به جزاي نقدي و ضبط ها و لوح دارندگان نوارهاي و دیسکت

رسد با توجه به مراتب فوق، در بادي امر به نظر می. شدتجهیزات و نوارها محکوم خواهند

640ي زیرا در ماده؛ تعارض وجود دارد... مجازاتي ه و قانون نحو640ي هکه میان ماد

از بند 2ي شود ولی بر اساس تبصره ها و نوارها مبتذل جرم محسوب نمی داري فیلم نگه

در . ي مبتذل جرم و قابل مجازات استها داري فیلم نگه... مجازاتي قانون نحوه3 ي ماده

90تابستان ـ 4 ـ شماره3ـــــــ مطالعات فقه و حقوق اسالمی ـ سال ــــــــــــ ـــ144

الذکر با یکدیگر تعارض دارند؟ احتماالت ذیل قابل که آیا در واقع امر، دو قانون فوق مورد این

: توجه است

تعارضی ... مجازاتي قانون نحوه3 ي قانون مجازات اسالمی و ماده640 ي ـ ماده1

؛ فقط به آثار سمعی و بصري اشاره دارد... مجازاتي ه قانون نحو3 ي زیرا ماده؛با هم ندارند

بنابراین ؛ و اخالق عمومی را بیان کرده است منافی عفتطور کلی تمام اشیا به640ي اما ماده

منصرف از آثار سمعی و 640ي زند و ماده را تخصیص می640ي عمومیت ماده3 ي ماده

.باشد می3 ي بصري مذکور در ماده

قانون مجازات اسالمی شامل آثار سمعی و 640ي مادههاي مذکور در ـ نمونه2

تصویب شده است و نسبت به 1375 در سال 640ي که ماده جایی شود و از آن بصري نیز می

.خورد مؤخرالتصویب است، تخصیص می... قانون نحوه مجازات3 ي ماده

به 3 ي که ماده است در حالی عمد قائل نشده تفکیکی میان عمد و غیر640ي ـ ماده3

لذا در خصوص آثار سمعی و بصري، ؛است آثار اشاره کردهي تولید و تکثیر و توزیع عمده

. حاکم است... قانون نحوه مجازات3 ي ماده

ي که کلیه اشیا و هر چیز1375 قانون مجازات اسالمی مصوب سال 640 ي ـ ماده4

که ا بیان داشته در حالیده و به قصد تجارت باشد رکردار عفت و اخالق عمومی را جریحه

. فقط به آثار سمعی و بصري مستهجن و مبتذل اشاره دارد... مجازاتي قانون نحوه3 ي ماده

: گیرد در بحث رکن مادي جرم چهار موضوع مورد توجه قرار می :رکن مادي جرم

قانون مجازات 640ي بندهاي مادهي گذار در کلیه قانون : مرتکب جرم:موضوع اول

کارمند، ده و هرکس اعم از مرد و زن، کارمند و غیرکراستفاده » هرکس «ي می از کلمهاسال

ص حقیقی بوده و این تمام این افراد از اشخا. باشد نظامی و ایرانی یا خارجی مینظامی و غیر

ند، آیا کنشود که اگر اشخاص حقوقی مبادرت به ارتکاب این قبیل اعمال ب سؤال مطرح می

عالوه اگر مستخدمین دولتی در صدد ارتکاب این هجازات هستند یا خیر؟ بقابل تعقیب و م

شوند؟ جرم برآیند نیز به همان مجازاتی محکوم خواهند شد که افراد عادي به آن محکوم می

گذار تفاوتی از این حیث بین شخصیت مرتکب یا مرتکبین قائل نشده در در این ماده، قانون

هر « گذار از عبارت قانون1386 سال ... مجازاتي نحوه یک قانوني که در ماده حالی

این قانون، در 2ي ه ماد2ي ه است و مطابق تبصرهکرداستفاده » شخصی حقیقی یا حقوقی

باشد، در مسؤول میي ی تصمیم گیرندهیهاي حقوقی، باالترین مقام اجرا خصوص شخصیت

145 ـــــــــــــــــــ ـــــــــــرایم صوتی و تصویري در قلمرو عفت و اخالق عمومیج

ده است که این عبارت، شامل رکهم استفاده » عوامل«گذار از عبارت این قانون، قانون

. شود یز میاشخاص حقوقی ن

بسیاري از وسایل ارتکاب جرائم مربوط به صوت و :وسایل ارتکاب جرم :موضوع دوم

ي که در قانون نحوه قانون مجازات اسالمی بیان شده است، در حالی640ي تصویر در ماده

و یا » فشرده صوتی و تصویريهاي ها و لوح نوارها و دیسکت«، عبارت 86 سال...مجازات

است و از بیان مصادیق حصري یا تمثیلی وسایل و ابزار ذکر شده» آثار سمعی و بصري«

.تهیه یا تولید و نمایش این آثار خودداري شده است

منظور از صور قبیح چیست؟ قباحت، قبیح ،اول: ابتداي امر ذکر نکاتی ضروري است

اند، پس صور قبیحه یعنی اشکال کار رفته د حسن بهه همگی به معنی زشتی و ضو قبیح

اخالقی که البته تشخیص آن عرفی و در ازمنه و امکنه گوناگون متفاوت پسند و غیرزشت و نا

دیگر عملی ي است و در یک جامعه نشان دادن اندام زنان، حالت عادي داشته و در جامعه

اثر بصري را تولید، توزیع یا تکثیر اگر شخصی یک :دوم. شود بسیار زشت و مذموم تلقی می

د به چنین اثري مبتذل جا آیا بای کند که در آن رفتاري بر خالف شریعت اسالمی است، در این

که عنوان مبتذل منصرف به موارد اخالقی است که فساد و فحشا را به ذهن گفت یا این

وان قانون، فرض دوم به مستفاد از عبارات و عن: توان گفت د؟ در این مورد میکن متبادر می

چه در یک اثر مثالَ د که چنانکرتوان ادعا تر است و می واقعیت و منظور مقنن نزدیک

به نظر :سوم. نیست3ي شود، آن اثر مشمول ماده تشویق به عدم پرداخت خمس و زکات می

ار آثچه که در مورد بر خالف آن(رسد بتوانیم قائل به وجود آثار سمعی مبتذل بشویم، می

ضبط شده بر روي نوار ) صوتی(توان به وفور آثار سمعی زیرا می) سمعی مستهجن گفته شد

کند، مشاهده کرد، البته در کاست یا سی دي که مضامین خالف اخالق را ترویج و تبلیغ می

یک از بند ب ي گذار از مفهوم مبتذل در تبصره توان گفت، تعریفی که قانون این مورد هم می

» ها و صور قبیحه صحنه«ده است، با توجه به عبارت کر ... مجازاتي ه قانون نحو3 ي ماده

:چهارم. گذار است شود که این امر نیز ناشی از اشتباه قانون صرفاَ مشمول آثار تصویري می

بینی شده یک قانون پیشي مادهي تشخیص آثار مبتذل و مستهجن در تبصرهي طریقه

فرهنگ و ارشاد اسالمی و تواند نظر کارشناس وزارت دادگاه میبر اساس این ماده، . است

الذکر، الزامی براي فوقي در تبصره. تبعاَ ادارات فرهنگ و ارشاد اسالمی را مالك قرار دهد

گذار از آثار مستهجن و بلکه بنا به تعریفی که قانون؛استعالم از مراجع یاد شده وجود ندارد

تواند شخصاّ و البته با رعایت موارد قانونی و عرفی آن قاضی میده و تکیه بر عرف،کرمبتذل

گذار یک مفهوم کلی از آثار مبتذل که قانون آثار را از یکدیگر باز شناسد، البته با توجه به این

90تابستان ـ 4 ـ شماره3ـــــــ مطالعات فقه و حقوق اسالمی ـ سال ــــــــــــ ـــ146

اشد، با توجه به سالیق را ارائه داده است، اگر تشخیص ابتذال یا عدم ابتذال با قاضی دادگاه ب

لذا بهتر است که ؛دشوتلف قضات، این امر ممکن است موجب تشتت آرا هاي مخ و استنباط

د تا براي تشخیص ابتذال یا عدم ابتذال یک اثر را از نظر نهاد کنگذار قضات را مکلف قانون

.دکنیا شخص حقوقی یا حقیقی متبحر در این زمینه استفاده

ا به شرح ذیل قانون مجازات اسالمی وسایل ارتکاب جرم ر640ي بند یک ماده

:ده استکرمعرفی

کس نوشته یا طرح یا گراور، نقاشی، تصاویر، مطبوعات، اعالنات، عالیم، فیلم، هر«

ماید، براي ندار نوار سینما و یا به طور کلی هر چیز که عفت و اخالق عمومی را جریحه

ارت و توزیع تجارت یا توزیع به نمایش و معرض انظار عمومی گذارد و یا بسازد و یا براي تج

حال باید دید چه نوع نوشته یا طرح، گراور، نقاشی، تصاویر، مطبوعات، اعالنات، . »نگهدارد

دار شدن عفت و اخالق دیگر باعث جریحهيطور کلی اشیا عالیم، فیلم، نوار سینما و یا به

ن گذار تجارت و توزیع، ساختن و به معرض انظار عمومی گذاردن آ شود که قانون عمومی می

عبارت حصري دارد یا تمثیلی؟ بهي جنبه640ي مذکور در مادهيآیا اشیا. را نهی کرده است

، اشیایی که عفت و اخالق عمومی را 640ي ماده1گذار در بند که قانون دیگر، با توجه به این

گذار صرفاً نسبت به شود که قانون کند، معرفی کرده است، این سؤال مطرح می دار می جریحه

است؟ و در این صورت مالك نیز توجه داشتهده است یا به سایر اشیاکرانگاري ن اشیا جرمای

:ریه وجود داردظاین خصوص چیست؟ در این مورد سه نو ضابطه در

حصري داشته و ي جنبه640ي گر این است که موارد مصرحه در ماده نظر اول بیان

21/3/1382 مورخ 2192/7 ي شمارهي ظریه حقوقی در ني اداره. شود دیگر نمیيشامل اشیا

این نظریه اشعار . طور ضمنی پذیرفته است را به640 ي مذکور در مادهيحصري بودن اشیا

ا چون کامپیوتر جزء اشیاء مندرج در .م. ق640 ي یک مادهي با توجه به تبصره«: دارد می

بوده و باید به صاحب آن خارج640 ي باشد، از شمول ماده مذکور نمی4 و 3، 2، 1بندهاي

رسد نظر می به. )436/ 1383 ـ 1342هاي مشورتی جزایی مجموعه نظریه(» . گرددمسترد

هیچ 640ي یک مادهي زیرا اوالً تبصره؛باشد اداره حقوقی چندان قابل قبول نمیي که نظریه

ه مربوط به این تبصر.ن موارد مذکور در این ماده نداردارتباطی با حصري یا تمثیلی بود

اشیایی است که با رعایت موازین شرعی و براي مقاصد علمی یا هر مصلحت حالل عقالیی

صره لذا استناد به این تب؛گیرند دیگر، تهیه یا خرید و فروش و مورد استفاده متعارف قرار می

. باشد حصري دارد، موجه نمیي جنبه640ي مذکور در مادهيجهت اثبات این ادعا که، اشیا

147 ـــــــــــــــــــ ـــــــــــرایم صوتی و تصویري در قلمرو عفت و اخالق عمومیج

طور کلی هر چیزي که عفت و اخالق به« عبارت 640ي ماده1ثانیاً در قسمت اخیر بند

مذکور را نفی يبیان شده است و این عبارت حصري بودن اشیا» دار کند عمومی را جریحه

.گفته غیر قابل پذیرش است حقوقی، به دالیل پیشي بنابراین نظریه اداره؛کند می

تمثیلی دارد ي به طور کلی جنبه640ي امر دارد که ماده دوم داللت بر ایني نظریه

حقوق کیفري ( .شود باشد را شامل می و کلیه اشیایی که بر خالف و اخالق عمومی می

و یا ... (مستنبط از عبارت «: گوید دانان در این مورد می یکی از حقوق.)2/581/اختصاصی

اشیاي نام برده شده در ) دکن دار می هطور کلی هر چیز که عفت و اخالق عمومی را جریح به

که نوار کاست صوتی که موسیقی لهو و این تمثیلی دارد، مانندي حصري نبوده و جنبهي ماده

جرائم علیه عفت و اخالق عمومی و حقوق و (» .دشو لعبی داشته باشد را نیز شامل می

).228/ تکالیف خانوادگی

را صرفاَ حصري 640ي مذکور در ماده اول که موارد ي سوم، نظریهي در نظریه

دوم که به طور اطالق قائل به تمثیلی بودن موارد مذکور در این ماده ي داند و نظریه می

ي ا، جنبه.م. ق640ي مذکور در مادهياشیا«مطابق این نظریه . باشد، تعدیل شده است می

نماید، اما در تسري آن دار تمثیلی دارد و مالك، آن است که عفت و اخالق عمومی را جریحه

یعنی این اشیا باید از نوع سمعی و ؛ها را رعایت کرد دیگر باید سنخیت میان آنيبه اشیا

دار کردن عفت و اخالق عمومی را بصري و نوشته و تصویر و اشیایی باشد که قابلیت جریحه

).449/ قانون مجازات اسالمی در نظم حقوق کنونی(» .داشته باشد

سوم با توجه به نوع اشیا و وسایل نام برده شده در این ماده ي سد، نظریهر به نظر می

برده شده در ناميتوان گفت، از یک طرف اشیا بنابراین می؛ر باشدت گذار نزدیک به نظر قانون

حصري ندارد و از طرف دیگر سایر اشیا در صورتی مشمول این ماده ي جنبه640ي ماده

.رده شده سنخیت داشته باشدب ناميشود که با اشیا می

ارتکاب جرم به صورت تجارت، وارد یاي هنحو) ارتکاب جرم(ي هنحو :موضوع سوم

صادر کردن، نمایش و در معرض انظار عمومی گذاردن، کرایه دادن، ترویج و انتشار دادن،

.باشد باشد که به شرح زیر می تکثیر و توزیع می

بتذل یا مستهجن، زمانی به عنوان رکن تجارت آثار صوتی و تصویري م: تجارت

تجارت را . دشو دار شدن عفت و اخالق عمومی می مادي جرم مطرح است که باعث جریحه

» .اند معامالت به قصد انتفاع به طوري که در عرف به آن صدق تجارت نماید، تعریف کرده«

فروش و خریدو دادوستد کردن 640ي منظور از تجارت در ماده). 138/ ترمینولوژي حقوق(

.باشد گذار بوده و توزیع نیز به معنی پراکنده کردن آن بین مردم می مورد نظر قانوناشیا

90تابستان ـ 4 ـ شماره3ـــــــ مطالعات فقه و حقوق اسالمی ـ سال ــــــــــــ ـــ148

قانون 3 ي و ماده1375 قانون مجازات اسالمی سال 640ي گذار در ماده قانون

خالف عفت و اخالق عمومی نکرده ي ، ذکري از خریدار اشیا86 سال... مجازاتي نحوه

ذکر شده در يها، نوارها و سایر اشیا شود که آیا خریدار فیلم مطرح میاست و این سؤال

رسد اگر هدف شوند؟ به نظر می می... مجازاتي مشمول این ماده و قانون نحوه640ي ماده

از خرید صرف استفاده شخصی بدون قصد توزیع آن باشد، یا به عبارت دیگر هدف از خرید

نخواهد 640ي مشمول مادهرسد خرید این اشیا ، به نظر میداري از آن اشیا باشد صرفاَ نگه

ها یا نوارها و سایر اشیاي شود این است که اگر کسی فیلم سؤال دیگري که مطرح می. بود

ي قانون نحوه3 ي منافی عفت و اخالق عمومی را به دیگري هبه کند، مشمول ماده

و » تجارت«کلمات : رد گفته شده است خواهد شد یا خیر؟ در این مو640ي و ماده...مجازات

بنابراین اگر کسی این اشیا را به دیگران ؛معوض و انتفاعی داردظهور در معامالت » معامله«

قانون (» .شود نمی) 640ي ماده(ها قرار دهد، مشمول این ماده هبه کند و مجاناَ در اختیار آن

ی بر مجرمانه نبودن هبه مبتناین نظریه که ). 446/مجازات اسالمی در نظم حقوق کنونی

وضع ي زیرا اوالَ فلسفه؛رسد ها و نوارهاي مستهجن است چندان موجه به نظر نمی فیلم

، جلوگیري از انجام اعمال منافی عفت و اخالق 640ي و ماده... مجازاتي قانون نحوه

اعتقاد به باشد و عدم ها و نوارهاي مبتذل می عمومی از طریق مختلف از جمله انتشار فیلم

کند، به صرف این استدالل که مجرم بودن شخصی که وسایل مزبور را به دیگري هبه می

حتماَ باید معوض و به قصد 640ي باشد و اعمال مذکور در ماده مشمول معامالت معوض نمی

ثانیاَ هر چند . باشد می640ی وضع مادهي انگاري و فلسفه انتفاع باشد، مخالف با مبانی جرم

تجارت ي اشاره کرده است و کلمه» تجارت «ي به کلمه640 ي گذار در بند یک ماده قانون

نیز استفاده شده » توزیع «ي اما از یک طرف در همان بند از کلمه؛ظهور در قصد انتفاع دارد

شود و از مزبور به شخص دیگر نیز میياست که این کلمه مشمول عمل هبه کردن اشیا

ده است نکرنیز استفاده » به نحوي از انحا«ر بندهاي بعدي از عبارت گذار د طرف دیگر قانون

چنین هم؛ منافی عفت داردکه این عبارت نیز داللت بر مجرمانه بودن عمل هبه کردن اشیا

که عوامل اصلی یا غیراصلی تولید، تهیه، تکثیر و توزیع ... مجازاتي قانون نحوه3 در ماده

گذار باشند، قانون تهجن به عنوان مجرم قابل مجازات میآثار سمعی و بصري مبتذل و مس

.تجاري بودن عمل تولید یا تکثیر این آثار قائل نشده استفرقی میان تجاري یا غیر

هاي تحقق عنصر مادي جرم، عبارت از وارد یا یکی دیگر از راه: د یا صادر کردنوار

که این امر شامل وارد کردن شدبا صادر کردن یکی از اشیاء یا آثار مبتذل یا مستهجن می

149 ـــــــــــــــــــ ـــــــــــرایم صوتی و تصویري در قلمرو عفت و اخالق عمومیج

از خارج به داخل مرزها و سرزمین کشور و یا خارج کردن آن از داخل به خارج از کشور اشیا

بادرت به صادر یا وارد ، الزم نیست مرتکب مستقیماَ م640ي ماده2مطابق بند . باشد می

ن مباشر معنوي جرم بلکه اگر به دیگري دستور هم بدهد به عنوا؛ مزبور بنمایديکردن اشیا

بادرت به وارد یا صادر در مورد شخصی که به دستور دیگري م. مشمول این ماده خواهد بود

ستور دیگري مباشرت به این شخصی که به د«: نماید، گفته شده است می مزبور يکردن اشیا

و اما اگر دستور دهنده قصد تجارت داشته باشد؛کند، ظاهراَ مشمول این بند نیست کار می

قرار 640ي ماده2الزحمه دریافت کند، به عنوان واسطه در تجارت مشمول بند مباشر هم حق

انجام ي در واقع در قسمتی که فرد، دالل یا واسطه). 447/همان(» .خواهد گرفت

قانون مجازات اسالمی را دارد که نظر 42 ي شود، عنوان معاونت وفق ماده خریدوفروش می

عبارت دیگر، معاونت در این باشد؛ به شر جرم می مجازات مبا،زات آنبه اهمیت موضوع، مجا

اهداف ...«چنین منظور از عبارت قسمت، مانند فاعل مستقل مورد توجه قرار گرفته است، هم

، همان هدف تجارت یا توزیع یا به نمایش و یا در معرض انظار عمومی 2در بند » ...فوق

640ي با ماده2ضروري تطبیق افعال مندرج در بند گذاردن است که اثبات این هدف جز

چه شخصی این اشیا را براي استفاده شخصی و نه به قصد تجارت یا توزیع چنان« لذا ؛است

جرائم علیه عفت و اخالق عمومی و (» . نیست2وارد نماید، مشمول حکم مندرج در بند ... یا

اعمال «یکی دیگر از اساتید حقوق چنین به اعتقاد هم.)227/حقوق و تکالیف خانوادگی

» . صرفاَ باید با هدف تجارت یا توزیع باشد640ي مندرج در بندهاي یک و دو ماده

).339)/ 1ـ2ـ3(هاي حقوق جزاي عمومی بایسته(

نمایش؛ یعنی، چیزي را به شخص یا : نمایش و در معرض انظار عمومی گذاردن

نیز، نمایش به نشان دادن و نمایاندن معنی در فرهنگ لغت. گروهی به هر وسیله نشان دادن

شود، این دار شدن عفت و اخالق عمومی می یکی دیگر از افعالی که باعث جریحه. شده است

قانون مجازات 640ي هاي مبتذل و یا مستهجن موضوع ماده و یا نوارها و فیلماست که اشیا

یا در معرض دیدگان عموم قرار اسالمی باید به قصد تجارت یا توزیع به نمایش گذاشته و

یعنی «: ور گفته شده است مزبيدر مورد مفهوم در معرض انظار عمومی گذاردن اشیا. دهند

قانون ( ». در ویترین مغازه یا محلی قرار داده شود که قابل رؤیت همگان باشداین اشیا

در «رت مراد از عبا«و نیز گفته شده است، ) 448/مجازات اسالمی در نظم حقوق کنونی

جا به معنی چسبانیدن به در و دیوار یا قرار دادن در در این» معرض انظار عمومی قرار دادن

».که براي افراد زیادي قابل رؤیت و مشاهده باشد ها به نحوي ویترین یا تابلو محل آگهی

به نظر علماي حقوق ). 228/جرائم علیه عفت و اخالقی عمومی و حقوق و تکالیف خانوادگی(

90تابستان ـ 4 ـ شماره3ـــــــ مطالعات فقه و حقوق اسالمی ـ سال ــــــــــــ ـــ150

بلکه ؛ماَ الزم نیست که محل مورد بحث براي عامه مردم و هیأت اجتماعیه آماده باشدحت

که امکان جا حضور داشته باشند و یا این ه چند نفر محدود و معین هم در آنقدر ک همین

/ مهنامه قضایی (.حضورشان فرض شود، باز هم مرئی و منظور عمومی تحقق یافته است

70 .(

همانند سایر افعال مادي ارتکاب 86 سال ... مجازاتي ن نحوهگذار در قانو قانون

جرم، در مورد در معرض انظار عمومی گذاردن آثار سمعی و بصري غیرمجاز، چیزي بیان

.نکرده است

کرایه به معناي مزد، اجرت و پولی که مستأجر بابت اجاره خانه یا دکان : کرایه دادن

وجه نقد یا هر گونه مزایاي غیرنقدي که در مقابل یا دواب بدهد و مزد و حقوق عبارت از

چه که بنا بر تعریف فوق و آن). 461/ ترمینولوژي حقوق(. انجام کار به کارگر داده شود

امروزه در جامعه ما رایج است، کرایه دادن آثار صوتی و تصویري یک امر بسیار عادي تلقی

اي از این ت و اخالق عمومی است که عدههاي خالف عف یکی از انواع این آثار، فیلم. شود می

گذار هرگونه فعالیت قانون... مجازاتي قانون نحوه2 ي نمایند در ماده راه تحصیل مال می

خذ مجوز أ تولید، توزیع، تکثیر و عرضه آثار صوتی و تصویري را منوط به ي تجاري در زمینه

این امر مجازات جزاي نقدي در ده و براي متخلفین ازکر اسالمی داز وزارت فرهنگ و ارشا

مصرحه در این ماده را يا کرایه دادن اشیا.م. ق640ي ماده2چنین بند نظر گرفته است، هم

. داند جرم و قابل مجازات می

ام آن باعث تحقق رکن مادي جرم یکی دیگر از افعالی که انج: ترویج و انتشار دادن

ترویج به . ثار مربوط به صوت و تصویر استباشد، عمل ترویج و انتشار دادن اشیا و آ می

ترویج به عنوان یکی از ). 150/همان (.معناي رواج دادن و روا کردن چیزي بیان شده است

نحوي در سطح د که موارد مصرحه در این قانون به شو افعال رکن مادي زمانی محقق می

ی به منظور برانگیختن عبارت دیگر، براي تحقق ترویج، انجام اعمال هجامعه اشاعه یابد؛ ب

ها و تشویق استفاده کنندگان الزم دن به استفاده از آنکراحساسات افراد با هدف متمایل

هاي تبلیغاتی فروش بسیار ارزان لباسهاي توان به پخش آگهی است؛ به عنوان نمونه، می

و انتشار چنین چاپ جوایز به استفاده کنندگان از آن کاالها و هميمبتذل، کتب و یا اعطا

انتشار هم به معنی . تصاویر و صور قبیحه و توزیع رایگان آن در بین افراد جامعه اشاره کرد

. باشد پراکندگی و گسترده شدن چیزي می

151 ـــــــــــــــــــ ـــــــــــرایم صوتی و تصویري در قلمرو عفت و اخالق عمومیج

یکی دیگر از افعالی که به عنوان رکن مادي جرایم مربوط به صوت و : تکثیر و توزیع

ثیر و توزیع آثار سمعی و بصري مطرح شده است، تک... مجازاتي تصویر در قانون نحوه

این قانون، عوامل توزیع و تکثیر آثار سمعی و 3 ي گذار در ماده باشد و قانون غیرمجاز می

بصري غیرمجاز را با توجه به محتواي محصول این آثار، به مجازات حبس و جزاي نقدي و

ش کردن، قسمت از نظر لغوي، توزیع به پراکنده کردن، پخ. کردنیز ضبط تجهیزات محکوم

فرهنگ (.کردن چیزي میان مردم و تکثیر به زیاد کردن و افزون کردن معنی شده است

اي که در ارتباط با تکثیر و توزیع آثار سمعی و بصري اولین نکته). 472/ 2/فارسی عمید

ي قانون نحوه3 ي که در بند الف ماده گذار بعد از این غیرمجاز وجود دارد این است که قانون

ه کرد نسبت به عوامل اصلی تولید، تکثیر و توزیع عمده این آثار مجازات معین ...مجازات

ده که کر یک این بند، عوامل اصلی تولید آثار سمعی و بصري را مشخص ي است، در تبصره

که ار و بازیگران نقش اصلی، در حالیبرد ، کارگردان، فیلم)گذار سرمایه(تهیه کننده : عبارتند از

بنابراین ؛ده استکر اصلی تکثیر و توزیع این آثار را به این صورت معین و مشخص نعوامل

این ایهام وجود دارد که چه افرادي که عوامل اصلی تکثیر یا توزیع آثار سمعی و بصري

جایی که در تولید یک اثر شوند؟ در این مورد شاید گفته شود از آن غیرمجاز شناخته می

دخالت و اهمیت این ي زیادي مشارکت داشته باشند که درجهتصویري ممکن است افراد

گذار افراد و عواملی که نقش محوري لذا بر این اساس قانون؛باشد افراد با یکدیگر مختلف می

و تعیین کننده در تولید یک اثر سمعی و بصري را دارند معرفی و مجازات شدیدتري را براي

گونه آثار، چنین گستردگی و تعدد د تکثیر یا توزیع این اما در مور؛ها در نظر گرفته است آن

گذار، قابل توجیه فردي وجود ندارد و عدم تعیین عوامل اصلی تکثیر یا توزیع از سوي قانون

ي بند الف ماده3 ي گذار در تبصره در پاسخ این استدالل ممکن است گفته شود، قانون. است

سایر عوامل تولید، تکثیر و توزیع موضوع بند «:دکن بیان می... مجازاتي قانون نحوه3

ضربه و یا جزاي نقدي از ده میلیون تا پنجاه میلیون ریال و 74به مجازات شالق تا » الف«

سایر عوامل تولید، «ذکر عبارت . »شوند محرومیت اجتماعی از دو تا پنج سال محکوم می

گذار، میان عوامل اصلی ن باشد که قانونگر ای منطقاً در این تبصره باید بیان» تکثیر و توزیع

تولید، تکثیر و توزیع آثار غیرمجاز با عوامل غیراصلی، تفاوت قائل شده است و نسبت به

. عوامل اصلی مجازات شدیدتري نسبت به سایر عوامل در نظر گرفته است

ترین مباحث یکی از مهم: داري اشیا و آثار سمعی و بصري مبتذل یا مستهجن نگه

داري آثار سمعی و بصري مبتذل و مستهجن ربوط به جرائم صوتی و تصویري، بحث نگهم

قانون مجازات اسالمی سال 640ي در این مورد با توجه به تعارض ظاهري ماده. است بوده

90تابستان ـ 4 ـ شماره3ـــــــ مطالعات فقه و حقوق اسالمی ـ سال ــــــــــــ ـــ152

داري آثار سمعی و بصري مبتذل و مستهجن که داللت بر جرم نبودن صرف نگه1375

موجب قانون که به (1372 مصوب سال ...مجازات اشخاصی ي قانون نحوه3 ي داشته با ماده

است، در عمل میان که داللت بر جرم بودن این فعل داشته) است نسخ شده1386سال

اخیرالذکر یا جرم نبودن عمل به ي ها و قضات راجع به اعمال مجازات به استناد ماده دادگاه

نهایتاً منجر به صدور رأي وحدت رویه اختالف ایجاد شد که این اختالف640ي استناد ماده

ي شمارهي رأي وحدت رویه. دش از سوي دیوان عالی کشور 23/9/1378ـ 645 ي شماره

تعزیرات ( قانون مجازات اسالمی 640ي که بر طبق ماده نظر به این«: 23/9/1378ـ 645

داري ده، نگه همان قانون کلیه مقررات مغایر با آن لغو ش729 ي موجب ماده که به) 1375

طور کلی هر چیز که عفت و اخالق عمومی را یدئو یا بهطرح، نقاشی، نوار سینما و و

بنابراین ؛شود که به منظور تجارت یا توزیع باشد جرم محسوب می د، در صورتیکندار جریحه

تجارت و توزیع نباشد، از که تعداد آن معد براي امر داري وسایل مزبور در صورتی صرف نگه

.» جزایی استي قانون مذکور خارج بوده و فاقد جنبه640ي مول مادهش

نتیجه این رأي وحدت رویه مربوط به آن دسته از افرادي است که صرفاً و به منظور

ند و نافی جرم بودن عمل کن داري می هاي مبتذل و مستهجن را نگه استفاده شخصی، فیلم

ند و نیز افرادي که به طور عمده این کن عالیت میاي در این امر ف طور حرفه سایر افراد که به

ابهام دیگري که در این رأي وحدت رویه وجود دارد این . باشد ند، نمیکن داري می آثار را نگه

640ي است که رأي وحدت رویه مذکور قصد تجارت را براي جرم شناختن بزه موضوع ماده

رسد مفاد رأي صرفاً شامل نظر میطور عموم ضروري دانسته و این در حالی است که به به

چراکه در ؛شود باشد و شامل کلیه بندهاي چهارگانه نمی می640ي بندهاي یک و دو ماده

شمار نیامده و چنین استنباطی وقوع جرم بهي قصد تجارت یا توزیع الزمه4 و3بندهاي

که مگر این ستقابل توجیه ا بنابراین در این قسمت، رأي غیر؛خالف متن صریح ماده است

است و 640ي قائل به این تفسیر باشیم که مفاد رأي صرفاً ناظر به بندهاي اول و دوم ماده

ي نکته. تر به نظر مقنن نزدیک است بیشل که این استدالشود نمی4 و3شامل دو بند

معد نبودن براي«داري مقید به دیگر این است که در رأي وحدت رویه، جرم نبودن عمل نگه

بنابراین بر اساس این قید و با استفاده از مفهوم مخالف رأي ؛ استکرده» تجارت و توزیع

صري مبتذل یا ثار سمعی و بآداري وسایل و تنها زمانی نگهتوان گفت که وحدت رویه می

ي مطابق نظریه. گر قصد ضمنی بر تجارت باشد عداد آن بیانتمستهجن جرم است که

که تشخیص این«ه ییاض حقوقی قوه قي اداره4/10/1382مورخ 799/7 ي مشورتی شماره

153 ـــــــــــــــــــ ـــــــــــرایم صوتی و تصویري در قلمرو عفت و اخالق عمومیج

تجارت ) 41/مجموعه قانون مجازات اسالمی(داري شده از لحاظ تعداد معد براي نوارهاي نگه

.»بوده یا خیر به عهده دادگاه رسیدگی کننده به این پرونده است

و تصویر که در در ارتباط با جرائم مربوط به صوت : حاصلهي نتیجه :موضوع چهارم

انگاري شده است، نسبت به آن جرم86 سال ... مجازاتي ا و قانون نحوه.م. ق640 ي ماده

مورد نظر مرتکب؛ ي د به وقوع نتیجهشود این است که این جرائم مقی سؤالی که مطرح می

دار کردن عفت و اخالق عمومی و یا سایر قصدهاي مجرمانه؛ مانند، یعنی، تجارت یا جریحه

آن «د باشد یا خیر؟ جرائم مقی یهتک حیثیت و از بین بردن عرض و آبروي افراد و مانند آن م

ها مقید به حصول نتیجه آن» کامل شدن«و » تحقق نهایی«دسته از جرائمی هستند که با

توان گفت که جرم ده است، نمیشکه این نتیجه حاصل ن مورد نظر مرتکب است و تا زمانی

در مورد جرائم مطلق نیز گفته شده ). 384/ 2/دوره حقوق جزاي عمومی( ».تخاتمه یافته اس

ي خذ نتیجهأها، منوط به جرائم مطلق، جرائمی هستند که تحقق و کامل شدن آن«: است

که صدمه یا شناسد و در صورتی گذار مطلق عملی را جرم می مورد نظر مجرم نیست و قانون

حقوق جزاي (» .کند ب عمل مجرمانه را مجازات میخسارتی هم وارد نیامده باشد، مرتک

هر چیز که عفت و «ا، از عبارت .م. ق640 ي گذار در بند یک ماده قانون). 287/ 1/عمومی

شود که بنابراین این شبهه ایجاد می؛ده استکراستفاده » ...دار نماید اخالق عمومی را جریحه

دار کردن عفت و اخالق ؛ یعنی، جریحهه حصول نتیجهب، مقید 640ي آیا جرائم موضوع ماده

رسد با توجه به تعریف جرم مطلق که صرف انجام عمل نظر میباشد یا خیر؟ به عمومی می

توزیع و دیگر موارد مندرج که تهیه، مجرمانه صرف نظر از ایجاد نتیجه است، قطع نظر از این

و اخالق عمومی شود یا دار شدن عفت ا موجب جریحه.م. ق640ي هاي چهارگانه مادهدر بند

دار شدن عفت اخالق عمومی شرط شود، بنابراین، جریحه خیر، آن عمل جرم محسوب می

ی از افعال مندرج در بندهاي بلکه همین که فردي یک؛ نیست640ي تحقق بزه موضوع ماده

اعمال مجازات نیازي به لذا براي ؛شود گانه این ماده را انجام دهد، جرم محسوب میچهار

عمل آن شخص به عفت و اخالق عمومی افراد جامعه خدشه ي واسطه هکه عمالً ب ثبات اینا

، 640ي مستفاد از ماده «:اي که وجود دارد این است که اما نکته.باشد وارد شده است، نمی

دار کردن عفت نامبرده شده و یا سایر مصادیق آن فی نفسه باید قابلیت جریحهيوجود اشیا

.)481/ قانون مجازات اسالمی در نظم حقوق کنونی(» .ی را داشته باشدو اخالق اسالم

این نیست » عفت و اخالق عمومی را جریحه دار نماید«گذار از عبارت بنابراین منظور قانون

که یک شیء یا اثري که در بلکه همین؛دار شود ه عمالً عفت و اخالق عمومی جریحهک

90تابستان ـ 4 ـ شماره3ـــــــ مطالعات فقه و حقوق اسالمی ـ سال ــــــــــــ ـــ154

دار کردن عفت و اخالق عمومی را داشته ت جریحهباشد، قابلی صوت و تصویر میي حوزه

.شود باشد، کافی بوده و جرم محقق می

مجازات اشخاصی که در امور سمعی و بصري فعالیت ي گذار در قانون نحوه قانون

مورد نظر مرتکب ي اي، به نتیجه در هیچ ماده و تبصره1386ند مصوب سال کن غیرمجاز می

اي نکرده است ه صوت و تصویر اعم از تولید، توزیع، تکثیر اشارهیکی از افعال جرائم مربوط ب

د به حصول باشند، به هیچ وجه مقی دهد جرائمی که مشمول این قانون می و این نشان می

صورت هاي مبتذل و مستهجن را به فردي به بنابراین اگر شخصی فیلم؛باشند نتیجه نمی

اما به هر دلیلی آن شخص نتواند آن فیلم را ؛دکنرایگان یا معوض بدهد تا آن را مشاهده

ببیند؛ مثالً، دستگاه ویدئو آن شخص خراب بوده باشد، در این صورت چون عمل توزیع فیلم

مبتذل یا مستهجن تحقق یافته است، این عمل مشمول قانون مورد بحث بوده و عدم

چنین اگر فرد یا ، همباشد مشاهده آن فیلم توسط گیرنده، مانع مرتکب مجازات مرتکب نمی

ند ولی قبل از این که خود کنافرادي اقدام به تولید و یا بازیگري در یک فیلم مستهجن ب

ها یا دیگران موفق به تکثیر یا توزیع آن شوند، فیلم مورد نظر توسط ضابطین دادگستري آن

شده و عدم توقیف و در نتیجه تکثیر آن منتفی شود، با این وجود جرم به صورت کامل واقع

. مورد نظر مرتکب یا مرتکبین تأثیري در تحقق جرم نداردي حصول نتیجه

مبتنی بر (عالوه بر رکن قانونی :رکن معنوي جرائم مربوط به صوت و تصویر

، )جرم مبتنی بر وقوع عمل در خارج(و رکن مادي ) بینی رفتار مجرمانه در قانون جزا پیش

میان عمل و شخص عامل، «در واقع باید . ده باشد مرتکب ناشی شي عمل باید از اراده

» .نامند می) یا معنوي(موجود باشد که آن را عنصر روانی ) اراديي یا رابطه( روانی ي رابطه

قصد مجرمانه، عبارت است از نیت جرم «). 178)/ 1ـ2ـ3( هاي حقوق جزاي عمومی بایسته(

ي قصد را معموالً به اراده). 547/ ترمینولوژي حقوق(» .و عزم و تصمیم به ارتکاب جرم

هدایت شده به سوي ي عبارت دیگر اراده کنند یا به تمایل به یک هدف مشخص تعریف می

توان میل و خواستن قطعی و در حقوق جزا قصد مجرمانه را می«. هدف معینی را قصد گویند

زمینه حقوق (» . به انجام عمل یا ترك عملی دانست که قانون آن را نهی کرده استمنجز

بنابراین قصد جرم عبارت است از نیت و عزم و تصمیم به ارتکاب .)197/ جزاي عمومی

قصد مجرمانه براي ارتکاب عملی باید تظاهرات عینی خارجی پیدا کند تا بتوان فاعل . جرم

ارتکاب یک عمل مجرمانه به . اي را تحت تعقیب و مجازات قرار داد عمل مجرمانه

اي صورت که عمل مجرمانه ود عنصر روانی نیست و در مواردي با آنخود دلیل وج خودي

155 ـــــــــــــــــــ ـــــــــــرایم صوتی و تصویري در قلمرو عفت و اخالق عمومیج

ولیت جزایی، قابل مجازات ؤگیرد، قانون مرتکب آن را به خاطر فقدان قصد مجرمانه یا مس می

که عنصر روانی تحقق پیدا کند وجود دو عامل توان گفت براي آن طور کلی می به؛ داند نمی

ارتکاب آن است ي اراده«. جرم و دیگري قصد مجرمانه ارتکاب ي یکی اراده: ضرورت دارد

نیت عام که شخص بخواهد عملی را با علم به مجرمانه بودن آن انجام دهد که به آن سوء

ارتکاب صورت ي از طرف دیگر، عملی که اراده.)305/ 1/حقوق جزاي عموي(» .گویند می

به این خاطر که فاقد عنصر معنوي، چه با قصد مجرمانه یا خطا توأم نباشد، چنان؛گیرد می

/ دوره حقوق جزاي عمومی (.رابطه روانی است که بین مجرم و اعمال ارتکابی وجود دارد

202 .(

قانون مجازات 640 ي جرائم مربوط به صوت و تصویر در قلمرو مادهمعنوي رکن

و قصد ، عالوه بر علم و آگاهی، عمد640ي در ارتکاب جرم موضوع ماده :1375اسالمی

بنابراین کسی که ؛دار ساختن عفت و اخالق عمومی نیز شرط است مرتکب به منظور جریحه

مورد بحث ياقدام به تجارت یا توزیع یا به نمایش و معرض انظار عمومی قرار دادن اشیا

دهد نیز و افعالی که انجام میموهن و مستهجن و مبتذل بودن اشیاد، باید عالم به کن می

موهن همواره مفروض يسوء نیت در جرم انتشار اشیا«: این مورد گفته شده استدر . باشد

چراکه نوع و ماهیت عمل ؛باشد متهم میي است و نیازي به اثبات خالف آن به عهده

/ 3/حقوق کیفري اختصاصی(» .باشد نیت در مرتکب جرم می گر وجود سوء ارتکابی، خود بیان

، شامل مواردي است که 640ي در جرم موضوع مادهنیت عام به نظر ما نیز سوء). 585

مرتکب با علم به ممنوع بودن اعمال با اراده و خواست خود و با اختیار کامل مبادرت به

د، ش افعال مادي که قبالً اشاره ي گانه داري، وارد یا صادر کردن و سایر موارد پنچ ساختن، نگه

ارتکاب هر یک ي ، علم و اراده640ي وع مادهعبارت دیگر، سوء نیت عام در جرم موض د؛ بهکن

نیت خاص، اختالف نظر بین سوءي در حوزه. باشد می640ي از افعال مذکور در ماده

دار کردن عفت و اخالق دانان قصد مرتکب در جریحه برخی حقوق. دانان وجود دارد حقوق

/ الیف خانوادگیجرائم علیه عفت و اخالق عمومی و حقوق تک(عمومی را عمد خاص عنوان

قانون مجازات (. اند اي در مقابل، قصد تجارت را سوء نیت خاص مجرم بر شمرده و عده) 228

).481/ اسالمی در نظم حقوق کنونی

دار کردن عفت و اخالق عمومی نیز شرط تحقق جرم که قصد جریحه در مورد این

ریح به هدف تجارت که تص در مواردي: کرداست یا خیر؟ ممکن است بتوان چنین تفکیک

ومی را سوء نیت خاص به حساب دار کردن عفت اخالق عم نشده است، باید قصد جریحه

جهل ( بنابراین اگر کسی چنین قصدي نداشته باشد یا علم به این امر نداشته باشد ؛آورد

90تابستان ـ 4 ـ شماره3ـــــــ مطالعات فقه و حقوق اسالمی ـ سال ــــــــــــ ـــ156

اما اگر قصد تجارت بیان شده باشد، همین ؛مل او مشمول این ماده نخواهد بودع) موضوعی

دار کردن قصد به عنوان سوء نیت خاص براي تحقق جرم کافی است، البته قصد جریحه

ردن اخالق و عفت دار ک بلکه جریحه؛عفت و اخالق عمومی در این ماده بیان نشده است

شدن عفت و دار هرسد جریح عبارت دیگر، به نظر می باشد؛ به و افعال میعمومی، صفت اشیا

دن دار ش رسد جریحه عبارت دیگر، به نظر می باشد؛ به و افعال میاخالق عمومی، صفت اشیا

باشد و قصد 640ي مادهي در قالب چهارگانهکارگیري اشیا عفت و اخالق عمومی ناشی از به

تی که، اگر کسی ح نتیجه این. باشد مرتکب در تجارت و توزیع، سوء نیت خاص این جرم می

د، صرف نظر کن ب640ي به جهت کسب درآمد و ثروت مبادرت به انجام اعمال مندرج در ماده

دار کردن اخالق و عفت عمومی را داشته یا نداشته باشد، مشمول حکم که قصد جریحه از این

. این ماده قرار خواهد گرفت

... که مجازات اشخاصیي قانون نحوهرکن معنوي جرائم صوتی و تصویري در قلمرو

گونه فعالیت تجاري هر «:است که این قانون بیان شده2 ي در ماده: 16/10/1386مصوب

خذ مجوز از أ تولید، توزیع، تکثیر و عرضه نوارهاي صوتی و تصویري نیاز به ي در زمینه

شود که اولین شرط فعالیت از این ماده استنباط می. »...وزارت فرهنگ و ارشاد اسالمی دارد

؛باشد آثار سمعی و بصري داشتن مجوز از وزارت فرهنگ و ارشاد اسالمی میي هدر زمین

نیت وي مفروض و عالوه بر د، سوءکنبنابراین اگر کسی بدون مجوز اقدام در این زمینه

است مجازات این جرم به مجازات جرائم دیگري در امر تکثیر، تولید و یا توزیع مرتکب شده

ته صرف داشتن مجوز از وزارت موصوف دلیل بر مشروعیت تمام نیز محکوم خواهد شد، الب

بلکه در صورت داشتن مجوز نیز اگر اقدام به توزیع، ؛باشد ها در این خصوص نمی فعالیت

گذار در قانون. د، مجرم بوده و مجازات خواهد شدکنتولید و تکثیر آثار مبتذل یا مستهجن

ت و اخالق دن عفکردار ر تجارت یا جریحهو نیت شخص در اماین ارتباط توجهی به قصد

شرط تحقق 1375 قانون مجازات اسالمی سال 640ي که در ماده عمومی نداشته، در حالی

. جرم احراز این قصد بوده است

غناء و احکام آن، حکم تصویر و حکم نگهداري آثار سمعی و بصري مبتـذل و

مستهجن در فقه اسالمی

فیه سه بحث مهم وجود دارد که در این ضوع مانحندر فقه اسالمی در خصوص مو

حکم ) غناء و احکام آن، دوم) اول: گیرد که عبارت است از قسمت مورد بررسی قرار می

157 ـــــــــــــــــــ ـــــــــــرایم صوتی و تصویري در قلمرو عفت و اخالق عمومیج

داري آثار سمعی و بصري مبتذل و مستهجن در فقه حکم نگه) تصویر در فقه اسالمی و سوم

.اسالمی

. است ن مشابهی از غناء ارائه شدهدر فقه، تعاریف متعدد، لیک :غناء و احکام آن) اول

ده که به اختصار به آن کرآوري از غناء را جمعشیخ مرتضی انصاري در مکاسب، تعاریف فقها

شافعی در نهایه آن را . غناء صوت است: فیومی در مصباح المنیر آورده است«: دشو اشاره می

که صدایش را باال کسهر: ته و آن را چنین تعریف نمودهتحسین صوت و ترفیق آن دانس

باره وارد شده بهترین تعریفی که در این. داند ببرد و پشت سر هم بیاورد، عرب آن را غنا می

است، تعریف جوهر در صحاح اللغه است که مشهور فقها نیز تعریف نزدیک به آن ارائه

).203/ 2/المکاسب( ».غناء عبارت است از کشیدن صدا همراه با ترجیع و طرب: اند کرده

الغناء هوالصوت المشتمل علی الترجیع المطرب، او ما «: فرماید شهید ثانی در شرح لعمه می

از ). 175/ الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه(» .سمی فی العرف غناء و ان لم یطرب

آور نباشد و به نظر عرف غناء نامیده شود که ممکن است صدایی طرب این عبارت استفاده می

اي از علما، از قبیل محقق اردبیلی در مجمع البرهان و صاحب ریاض و صاحب هعد. شود

را به عرف ءجواهر و فاضل مقداد و محقق خوانساري در جامع المدارك، احاله حقیقت غنا

ي شفاف اهل غناء در آیینه(سید عبداالعلی سبزواري در کتاب مهذب االحکام . اند فتهپذیر

لذا ؛شود توصیف کرد که، چون غناء را نمی وجیه کردند به این تعریف مزبور را ت.)14/بیت

انجام «: فرمایند در تعریف غناء می)ره (امام خمینی. حواله دادن به عرف موجه و درست است

بلکه ؛ و غنا، تنها زیبا کردن صدا نیستدادن و شنیدن غناء و کسب کردن آن حرام است

آور و مناسب مجالس لهو یت خاصی است که طربعبارت از کشیدن و برگرداندن صدا با کیف

مقام معظم ). 2/350/المکاسب المحرمه( ».و محافل طرب و آالت لهو و ادوات موسیقی باشد

غناء یعنی ترجیع «: کند گونه تعریف می رهبري، نیز در پاسخ به سؤال، غناء و موسیقی را این

و بر خواننده و شنونده حرام ان بوده به نحوي که مناسب با مجالس لهو باشد که از گناه،صدا

ولی موسیقی، نواختن آالت آن است که اگر به نحو معمول در مجالس لهو و گناه ؛است

باشد، هم بر نوازنده و هم بر شنونده حرام است و اگر به آن نحو نباشد، فی نفسه جائز است و

: اند موسیقی گفتهي دربارهحمدتقی جعفري م). 250/رساله اجوبه االستفتائات( ».اشکال ندارد

: توان به دو اصطالح عمده دسترسی پیدا کرد این پدیده میي از مجموعه مطالعات درباره... «

باشد که در تأثیر در روان این مفهوم شامل هر صدا و آهنگی می: ـ مفهوم عمومی موسیقی1

این نوع : موسیقیـ مفهوم خاص2. آورد وجود می هآدمی از نظر احساسات و توجهات روانی ب

البته تقسیم . ...شود، مانند موسیقی کلیسا، اسپرت، و موسیقی به انواع گوناگونی تقسیم می

90تابستان ـ 4 ـ شماره3ـــــــ مطالعات فقه و حقوق اسالمی ـ سال ــــــــــــ ـــ158

جویبارها، صداي آبشارها، ي نغمه: موسیقی گفته شده، موسیقی طبیعیي دیگري درباره

غالباً گونه نواهاي طبیعی چون صداي وزش بادهاي مالیم در درختان، نواي پرندگان، که این

قی موسی. باشد بخش می آهنگ و میزان مالیم است، مسرت نواخت و یک رنگ، یک یک

هایی که بشر آن را ساخته است و وسایل مصنوعی آن در عبارت است از همان آهنگ: هنري

هاي آهنگ. تار، ویلون، سنتور، اکواردئون، گیتار پیانو و غیره: دنیاي کنونی عبارت است از

خنداند و زمانی روبم و ارتعاشات و تحریکات گوناگونی است که گاه میمصنوعی داراي زی

موسیقی از دیدگاه ( ».کند گریاند و گاهی به حد افراط نیز نشاط در آدمی تحریک می می

). 37/ فلسفی و روانی

ي که به عنوان بیان کننده قرآن کریم عالوه بر این :بررسی موضوع غناء در کتاب

ین منبع و مرجع تر حکومت داري، اصلیي ردي و اجتماعی و نحوهاصول و روش زندگی ف

. رود گذاري نیز به شمار می ترین منبع قانون بلکه به عنوان اصلی؛حکومت اسالمی است

بایست به اولین همین لحاظ در خصوص بررسی فقهی احکام مربوط به صوت و تصویر می به

کار برده نوان یک صداي حرام ممنوع بهبه ع در قرآن کریم لفظ غناء .دکرمنبع تشریع توجه

ها به عنوان غناء تفسیر شده ده که از آنش اما درآیات مختلفی بعضی الفاظ بیان ؛نشده است

. است

بعضی از مردم هستند «: فرماید لقمان میي مبارکهي ششم از سورهي خداوند در آیه

تا مردم را از روي جهل و نادانی از راه کنند که سخنان لغو و بیهوده را به هر وسیله تهیه می

ها خداوند گمراه کنند و به دنبال آن آیات الهی را به تمسخر بگیرند، خداوند به این عمل، آن

: فرماید در تفسیر این آیه می) ع(امام صادق . »سازد اي مبتال می را به عذاب خوارکننده

ها را مورد آن( نگرد اهل آن نمیمجلس خوانندگی لهو و باطل، مجلسی است که خداوند به«

و این مصداق همان چیزي است که خداوند عزّ و وجل فرموده، بعضی ) دهد لطفش قرار نمی

کنند تا مردم از روي جهل و نادانی از راه خدا از مردم هستند که سخنان بیهوده خریداري می

: اند آیه فرمودهعالمه طباطبائی در تفسیر این). 433/ 4/اصول کافی(» .گمراه سازند

لهو، به معناي هر چیزي که آدمی را از مهمش باز دارد و لهوالحدیث آن سخنی ي کلمه«

سازد، مانند حکایات خرافی و است که آدمی را از حق منصرف نموده، به خود مشغول می

کشاند و یا از قبیل سرگرمی به شعر و موسیقی و هایی که آدمی را به فساد و فجور می داستان

مراد از کسی که خریدار لهو . ها مصادیق لهو الحدیث هستند سایر آالت لهو که همه این

باشد مردم را از قرآن منصرف نموده و گمراه نماید که در نتیجه مردم الحدیث است، این می

159 ـــــــــــــــــــ ـــــــــــرایم صوتی و تصویري در قلمرو عفت و اخالق عمومیج

لهو «: است گفتهي مفسر دیگر). 329/ 16/تفسیر المیزان(» ... .قرآن را سخره بگیرند و

هاي سرگرم کننده و اي دارد که هرگونه سخنان یا آهنگ وسیع و گستردهالحدیث، مفهوم

ها و که در تصنیف چنان؛گیرد کشاند در بر می نسان را به بیهودگی یا گمراهی میزا که ا غفلت

اشعار عاشقانه خوانندگان معمولی است که هم محتواي آن گمراه کننده است و هم آهنگش

).117/ 17/ر نمونهتفسی(».تعبیر به لهو الحدیث

» لحدیث الهو«شود که د، استنباط میش فوق ذکر ي با توجه به تفاسیري که از آیه

م خدا و قرآن هر سخن نادرستی است که انسان را از شنیدن و پذیرفتن سخن حق که کال

لذا در این آیه شنیدن و مطلق گرفتن لهو الحدیث که همان غناء است، ؛مجید است باز دارد

که طبق تفاسیري که نتیجه این. ده و این مذمت دلیل بر حرمت شناخته شده استشمذمت

ي در آیه. از این آیه شده است، لهو الحدیث تفسیر به غناء شده و غناء مطلقاً حرام است

کس اموري را که خدا این است احکام حج و هر«: مده است مبارکه حج آي ام از سوره سی

تر و بهتر خواهد بود و غیر د خدا اولیشمارد، البته مقامش نز بزرگ و محترم ي حرمت نهاده

ها اجتناب د و از پلید حقیقی، یعنی بتشچه تالوت خواهد شد، همه براي شما حالل از آن

.»کنید و نیز از قول باطل دوري کنید

الشطرنج و قول : الرجس من االوثان«: در تفسیر این آیه فرمودند) ع(امام صادق

هاي پلید که در آیه آمده شطرنج است و منظور از قول الزور، سخنی منظور از بت: ناءالزور الغ

: اند ی در تفسیر این آیه فرمودهیعالمه طباطبا). 12/230/یعهشوسائل ال(» .باطل، غناء است

منظور از فاجتنبوا الرجس من االوثان واجتنبو قول الزور، نهی عامی است از تقرب به ... «

). 553/ 16/تفسیر المیزان(» . باطل که در مورد خاص حج به کار رفته استها و قول بت

چیست؟ بعضی از مفسران » قول الزور«منظور از «: گوید در تفسیر این آیه میيمفسر دیگر

اند، در بعضی از ان در مراسم حج در جاهلیت دانستهاین اشاره را به کیفیت لبیک گفتن مشرک

) غناء(تفسیر به خوانندگی حرام » قول زور«و ) نوعی قمار(رنج تفسیر به شط» اوثان«روایت

تفسیر (و شهادت باطل شده است که در واقع از قبیل بیان بعضی از افراد این کلی می باشد

).118/ 17/نمونه

طور ضمنی داللت بر موضوع غناء و یز در قرآن مجید وجود دارد که بهآیات دیگري ن

/ مؤمنون؛64/ اسراء؛72/فرقان (.شود ها خودداري می تفسیر آنحرمت آن دارد که از شرح و

).61 الی 59/ نجم؛3

بسیار زیادي وجود ر خصوص غناء روایات و احادیث د :بررسی موضوع غناء در روایات

در روایت معتبر زید شحام از امام . شود هایی از آن اشاره می جا به نمونه دارد که در این

90تابستان ـ 4 ـ شماره3ـــــــ مطالعات فقه و حقوق اسالمی ـ سال ــــــــــــ ـــ160

در خانه غناء ایمنی از بال و مرگ ناگهانی وجود ندارد و دعا به : نقل شده است که) ع(صادق

در روایت حسن بن هارون ). 225/ 12/وسائل الشیعه(. شود رسد و فرشته وارد نمی اجابت نمی

: است که حسن بن هارون گفت، از امام صادق شنیدم که فرمود نقل شده) ع(از امام صادق

/ همان(شود و فقر و نداري به دنبال خود دارد فاق میی و نیروخوانی سبب دوغناء و آواز«

از جمله روایات دیگري بر حرمت غناء به دلیل لهو، باطل و لغو بودن آن داللت دارد، ). 230

روایت عبداالعلی است که در سلسله سند این روایت حسن بن فضال قطحی قرار دارد که

) ص( پندارند که رسول خدا مردم می: تماز امام صادق در مورد غناء پرسیدم و گف: گوید می

گویند، خداوند دروغ می: در پاسخ فرمود) ع(امام صادق . اند غناء خوانده شود تجویز فرموده

اگر . ایم ها را بازیچه نیافریده ها و زمین و مابین آن و ما آسمان: فرماید تبارك و تعالی می

کوبیم و بلکه حق را بر باطل می؛رفتیمگ خواستیم که بازیچه بگیریم به اختیار خویش می می

. کنید گردد و واي بر شما از توصیفی که می گاه است که نابود می شکافد، آن آن را فرو می

غناء و خوانندگی حرام، کاري «: در حدیثی فرمودند) ص(رسول خدا ). 198/ 2/المکاسب(

از غناء و : گر فرمودندچنین در حدیثی دی کشاند، هم است که انسان را به فحشا و زنا می

کند و شهوت و زیرا موسیقی حیاي انسان را کم می ؛موسیقی بترسید و از آن دوري کنید

سازد و هر کاري که شراب کند و مردانگی را نابود می جنسی را تحریک و زیاد میي غریزه

).77/ تعلیم و تربیت در اسالم(. دهد کند، موسیقی هم انجام می می

از : گوید ه در مورد غناء وارد شده است، روایت یونس است که میروایت دیگري ک

) از بزرگان دستگاه خالفت امويیکی ( غناء پرسیدم و گفتم عباسی ي درباره) ع(امام هشتم

آن زندیق دروغ گفته است، من چنین : فرمود) ع(امام . دانید پندارند شما غناء را جایز می می

شخصی نزد امام محمد : غناء پرسید، من به او گفتمي هام، او از من دربار سخنی نگفته

اگر خداوند بین حق : به او فرمود) ع(آمد و از ایشان در مورد غناء سؤال کرد، امام باقر ) ع(باقر

جزء : ها را از یکدیگر جدا کند، جایگاه غناء کجاست؟ او پاسخ داد و باطل جدایی بیندازد و آن

در وصیت پیامبر ). 199/ 2/المکاسب(. دند خودت حکم کرديفرمو) ع(امام باقر . باطل است

: آورد اي علی سه چیز قساوت قلب می: که آمده است )ع(به امیرالمؤمنین علی ) ص(اکرم

. به شکار رفتن) دوم. آن غناء و موسیقی حرام استي گوش دادن به لهویات که از جمله) اول

).314/ 12/وسائل الشیعه(. آمد کردنبه درب خانه پادشاهان و سالطین رفت و ) سوم

قاطعی در خصوص حرمت ذاتی ي توان به نتیجه د، نمیشبا توجه به روایاتی که ذکر

به همین خاطر گفته شده است که روایات حرمت غناء به چند قسم تقسیم . غناء رسید

161 ـــــــــــــــــــ ـــــــــــرایم صوتی و تصویري در قلمرو عفت و اخالق عمومیج

ها از آنـ برخی 2. ها از نظر سند ضعیف بوده و شرایط حجیت ندارد تر آن ـ بیش1: شوند می

ها ـ بعضی از آن3. داللت بر حرمت ندارند؛ مانند، این حدیث که غناء موجب فقر و نفاق است

لذا اطالق ندارد؛ مانند، حدیث خداوند بر غناء وعده آتش داده ؛در مقام بیان خطاب نیست

بلکه مقید و مخصص ؛ ولی در مقام بیان نیستند؛اي از روایات مطلق هستند ـ پاره4. است

.ها داللت بر استحباب و یا کراهت دارد ـ برخی از آن5. ارندد

در مجموع بیان و گونه و تواتر اجمالی و معنوي این روایات در موضوع غناء تا حدي

و انکار آورند که غناء از نظر اسالم نکوهیده و ممنوع است و مورد نهی این یقین را می

یک از آیات و روایات به ق غناء در هیچچه مفهوم و مصدا اگر؛معصومین قرار گرفته است

).295/ هشت گفتار پیرامون حقیقت موسیقی غنایی(. روشنی تبیین نشده است

که در مباحث پیشین اشاره چنان هم :بررسی نظرات فقهاء راجع به غناء و موسیقی

در باب غناء هرچند . شود آن حکم شده است، غناء نامیده مید، صوت ممنوع که بر حرمتش

ي سؤاالتی اما باز جا؛که برخی از فقهاي شیعه معتقدند که بر حرمت آن اجماع وجود دارد

ـ آیا غناء فی نفسه و بما هو غناء حرام است؟ یا حرمت آن در 1:که باقی است، از جمله این

که حرمت غناء در گرو یک سري محرمات ـ در صورتی2. گرو یک سري محرمات دیگر است

ـ اگر قبول کنیم غناء 3محرمات در داخل غناء وابسته به آن است یا خیر؟ دیگر باشد، آیا آن

) هرچند در خود این موضوع بین فقهاي شیعه اختالف نظر وجود دارد(فی نفسه حرام است،

ها داراي حاالت که انسان ـ با توجه به این4دام غناء است؟ قدر متیقن از غناء که حرام است ک

. ها و آوازها در انسان متفاوت و مختلف است ند و تأثیر آهنگهاي یکسانی نیست و شخصیت

ولی در ؛دشوچه بسا ممکن است یک آهنگی در یک شخصی باعث ایجاد خفت و سبکی (

ها مالك اي از انسان کدام شخص یا طبقه) شخص دیگري چنین تأثیري نداشته باشد

یگر در باب غناء ذهن هر ها سؤال د ها و ده تشخیص حاالت خفّت و سبکی خواهد بود؟ این

میان . ده تا بتواند در آن به یک حکم قطعی و ثابت دست پیدا کندکرگري را جلب پژوهش

شوند، برخی قائل به فقهاي اسالمی اختالف نظر وجود دارد و فقها به دو دسته تقسیم می

.آید حرمت و بعض دیگر قائل به حلیت هستند که بحث آن می

شیخ مرتضی .داند الجمله حرام می له فقهایی که غناء را فیاز جم: قائلین به حرمت

مرحوم «: فرمایند ده و میکر ایشان در اثبات حرمت غناء به اخبار مستفیضه استناد ،انصاري

). 190/ 2/المکاسب( ».اند اخبار در این زمینه را ادعا کردهفخرالمحققین در کتاب ایضاح، تواتر

اول روایات مستفیض ي دسته«: است ل حرمت گفتهشیخ مرتضی انصاري در خصوص دالی

وارد شده ) 30/حج( »واجتنبوا قول الزور« شریفه ي در آیه) قول الزور(است که در تفسیر

90تابستان ـ 4 ـ شماره3ـــــــ مطالعات فقه و حقوق اسالمی ـ سال ــــــــــــ ـــ162

، روایات مرسله ابن ابی عمیر و روایت موثقه ابی بصیر که هر در روایات صحیحه شحام. است

ه در معانی االخبار حکایت شده سه روایت از کافی نقل شده است و روایت عبداالعلی ک

لهو ( دوم نیز روایتی است که در تفسیر ي دسته. به غناء تفسیر شده است» قول الزور«

. آمده است) 6/لقمان(» و من الناس من یشتري لهو الحدیث« مبارکه ي در آیه) الحدیث

ارون و که در روایات صحیحه ابن مسلم، روایت مهران بن محمد، روایت حسن به ه چنان هم

در قول » قول الزور« سوم، روایاتی است که در تفسیر ي دسته. روایت عبداالعلی آمده است

) 72فرقان، آیه (» والذین ال شهدون قول الزور «ي شریفهي خداوند تبارك و تعالی در آیه

واسطه وارد شده است؛ مانند، روایت صحیحه ابن مسلم، از امام صادق که یک بار آن را بی

» ... .کند نقل کرده و یک بار هم با واسطه ابی صباح کنانی آن را نقل می) ع(ام صادق از ام

البته صاحب مکاسب پس از بیان دالیل حرمت غناء به روایات و تفاسیر .)194/ 2/المکاسب(

بعضی از علما در استدالل به این ... «: است الذکر ایراداتی وارد کرده و اظهار داشته فوق

دوم نیز در این امر ظاهرند که غناء از ي اند؛ روایات دسته اند و گفته وارد کردهروایت خدشه

کالم ي اند و چون غناء از مقوله را به غناء تفسیر کرده» قول زور« زیرا ؛ کالم استي مقوله

. وایات را مستند حرمت غناء دانستتوان این ر لذا نمی؛ بلکه کیفیت اداي آن است؛نیست

اضافه به موصوف بدانیم، » لهو الحدیث «ي لهو را به حدیث در آیهي اضافهچنین اگر هم

کند که شامل کالم باطل باشد و بر حرمت گیرد و حرمت آن را اثبات می غنایی را در بر می

. کند داللت نمی) مانند غناء در قرآن ( اداي کالم هرچند در کالم حقي کیفیت و نحوه

زیرا مجالس و مشاهد زوري که خداوند ؛ نیز مخدوش است سوم روایاتي استدالل به دسته

» .کند، مجالس غناء با کالم و سخنان باطل است افرادي که در آن حاضر نیستند مدح می

آالت لهو را به طور کلی شیخ انصاري بعد از بیان روایات مختلف استفاده از ابزار و). همان(

ءچه یقیناَ جز آن«: فرمایند و دچار تردید شده و می البته در معناي لهو و آالت له،داند حرام می

و غناء و از جنس دائرها و ها و ابزار خوانندگی ی است که از جنس نییآالت لهو است، چیزها

باشند، یکی دیگر از فقهایی که قائل به حرمت غناء در اسالم می). همان( ».باشند طبل می

شیعه بر آن وجود دارد ي بوده و اجماع علماالم از مسلماتحرمت غناء در اس«: فرمایند می

در حرام بودن غناء از نظر کل فقهاي شیعه اختالف نظر وجود : شیخ طوسی بیان فرمودند

ده که از محرمات کسب که فی نفسه حرام است، غناء کرندارد، صاحب جواهر هم بیان

).151/ الغناء و االسالم( ».باشد می

163 ـــــــــــــــــــ ـــــــــــرایم صوتی و تصویري در قلمرو عفت و اخالق عمومیج

مجرد کشیدن صدا «:اعتقاد دارد) رح قواعد عالمهش(محقق ثانی در جامع المقاصد

چند بعضی از مردم از آن خوششان بیاید، البته به این شرط که به ترجیعی که حرام نیست، هر

ي از فقها پس از بیان ا عده). 205/ 2/به نقل از المکاسب(».مقتضی اطراب است، منتهی نشود

مرد ) اول: اند وضوع حرمت خارج کردهحکم کلی، غناء را در مجلس عروسی به سه شرط از م

آالت لهو ) سوم. در خواندن نشان باطلی نگویند) دوم. هرچند محرم باشد در آن مجلس نباشد

.و وسایل موسیقی استعمال نکنند

ها در خوان در عروسی اشکالی ندارد بر اجرت زنان ترانه«: دگوی شیخ طوسی می

ها دان نشوند و مردان نیز داخل مجلس آنکه اباطیل نخوانند و داخل مجلس مر صورتی

باره به روایتی از پیامبر فقها در این). 367/ النهایه فی مجرد الفقه و الفتاوي( ».نشوند

صداي دف شنید، ) ع(شب ازدواج حضرت زهرا ) ص(رسول خدا : اند دهکراشاره ) ص(اکرم

خواهد فاطمه را ، میزند اسماء بنت عمیس دف می: این چیست؟ ام سلمه عرض کرد: فرمود

. خوشحال کند تا خیال نکند چون مادر ندارد،کسی نیست که امور ازدواجش را بر عهده گیرد

خدایا اسماء را خوشحال کن، : رسول خدا، دستانش را به طرف آسمان بلند کرد و فرمود

را خواست و به او سپس حضرت، اسماء؛ که دخترم را خوشحال ساخته است طوري همان

خواهیم دانم چه بگویم ما می نمی: گویید؟ اسماء گفت زنید چه می که دف می هنگامی: فرمود

مستدرك (. مواظب باش بدگویی و ناسزا نگویید: حضرت فرمود. فاطمه خوشحال باشد

روایتی از حمیري در قرب االسناد از علی بن جعفر از برادرانش موسی بن ). 305/ 14/الوسائل

غناء در اعیاد فطر و قربان و ایام ي درباره) ع(از امام کاظم : تجعفر نقل شده است که گف

صاحب . اشکالی ندارد مادام که با آن معصیت نشود: حضرت فرمود. جشن و سرور پرسیدم

جواهر این روایت را حمل بر تقیه یا در خصوص عروسی در اعیاد مذکور و یا خوانندگی با

الزم به ذکر است که شیخ مرتضی انصاري روایات ). 45/ 22/جواهر الکالم(. اند اشعار دانسته

وارده در خصوص جواز تغنی در عروسی را قابل مقاومت در برابر اطالقات وارده بر حرمت

شود که برخی چه که تاکنون گفته شد، استنباط می از آن). 234/ 2/المکاسب(. داند ها نمی آن

ذاتی غناء هستند و اعتقاد به آن دارند که د، قائل بر حرمت شها ذکر از فقهایی که اسامی آن

ی همراه آن وجود نداشته که آالت موسیق و غناء فی نفسه حرام است ولو اینغناء به ما ه

انگیز بودن آن است و براي حرمت عبارت بهتر، حرمت غناء به دلیل نفس اطراب باشد؛ به

دانند، ز فقهاء غناء را حرام میالزم نیست که غناء همراه با سایر محرمات باشد و برخی دیگر ا

. باشند اما استثنائاتی براي حرمت غناء قائل می

90تابستان ـ 4 ـ شماره3ـــــــ مطالعات فقه و حقوق اسالمی ـ سال ــــــــــــ ـــ164

دلیل کسانی که به حلیت غناء معتقدند، حدیث مروي از رسول :قائلین به حلّیت

آیا بر من : خواند، گفت بن ثابت گذشت و این کنیز آواز میخداست که بر کنیزي از آن حسان

عمربن . حرجی نیست انشاءاهللا: ل باشم؟ رسول خدا فرمودحرجی است اگر به لهو مشغو

شخص مشتاق است و وي هنگام خلوت در خانه خود ترنم ي غناء توشه: خطاب گفت

خواندند، چون وقت استغفار اشت که هنگام شب براي او آواز میعثمان دو کنیز د. کرد می

محدث کاشانی ). 38/1681/به نقل از دهخدا (.خاموش باشید: گفت رسید، به آنان می می

داند که همراه حرام خارجی باشد، مثل بازي با آالت لهو و اختالط غناي حرام را غنایی می

/ 2/به نقل از المکاسب(. داند زن ومرد و کالم باطل، وگرنه خود غناء را فی نفسه حرام نمی

220 .(

ارد شده اخبار وي از مجموعه... «:در سخنان فیض که از وافی نقل شده است

و یابیم که حرمت غناء و متعلقات آن از قبیل، اجرت براي تغنی، شنیدن آن و خرید درمی

عباس، رایج امیه و بنی خوان مختص غنایی است که در زمان خلفاي بنیفروش کنیزان آواز

راندند و شدند و زنان سخنان باطل بر زبان می بوده که در آن مردان بر زنان خواننده وارد می

اما اگر غیر از این موارد باشد، غنا، ؛کردند ا اسباب لهو، مانند عود و نی و سایر اشیا، بازي میب

اگر مرد داخل مجلس زنان نشود اشکالی ندارد، : اند فرموده) ع(که امام چنان هم. اشکالی ندارد

امور تشویق بنابراین غناء با اشعاري که انسان را به یاد بهشت و جهنم اندازد و وي را به این

شمرده و عبادات را بیان کند و انسان را به انجام عمل خیر ترغیب برهاي خدا را کند و نعمت

د و از چیزهایی فانی و زودگذر بر حذر دارد و مانند آن، اي بسا بر اندام کسانی که از خدا کن

لذا صاحبان ؛شود هاي آنان در مقابل خدا نرم می سپس بدن و دل؛اندازد ترسند رعشه می می

را از غناي باطل تشخیص دهند توانند، غناي حق خرد و اندیشه پس از شنیدن این اخبار می

). همان(»... .ها در مجالس خود دارند حرام است و تر غناهاي که صوفی دانند که بیش و می

منشأ منع در غناء بعضی از امور همراه آن است؛ ... «: است در کفایه االحکام آمده

ند که غناء ما هو غناء بعضی از اخبار بدین مطلب مشعر. ر آند، اشتغال به لهو و لعب و غیمانن

بلکه به دلیل حرام بودن لهو است و بدین سبب صدق غناي لهوي در قرآن و ؛حرام نیست

ت انداخته و او را بدان تشویق دعاها و ذکرها که با صداي دلنشین، انسان را به یاد عالم آخر

لذا با تعارض اخبار غناء و اخبار بسیار و متواتري که هم از ؛ ل تأمل و اشکال استکند، مح می

و هم از حیث تعداد فراوان و ) اختصاص به بعضی مصادیق ندارند(حیث لغت عام هستند،

چنین با اصل جواز تحسین صوت در قرائت قرآن نیز موافقند و این امر که بین این دو هم

165 ـــــــــــــــــــ ـــــــــــرایم صوتی و تصویري در قلمرو عفت و اخالق عمومیج

ماند که، غناي لهوي و همراهی من وجه است، شکی باقی نمیو خصوصدسته اخبار عموم

آن با مالهی و مانند آن حرام است و در غیر این صورت، حکم اباحه است و راه احتیاط نیز

).2/226/به نقل از المکاسب( »... .روشن است که انسان باید از همه این موارد بپرهیزد

د که این دسته از فقها، غناء بما هو غناء شو اس نظرات فقهاي اخیر، استنباط میبر اس

دانند که بلکه حرمت را در جایی می؛را حرام ندانسته و براي آن حرمت ذاتی قائل نیستند

غناء با سایر محرمات؛ مانند، حضور مردان در مجالس زنانه یا به زبان آوردن سخن باطل و

.ناپسند همراه باشد

غناء ي نیز فقها و مجتهدین نسبت به مسألهدر عصر حاضر : فقهاي معاصري نظریه

هاي گوناگون و در پاسخ به استفتائات، نظریه و فتواي خود را حساسیت داشته و در مناسبت

گوش کردن به غناء و مانند آن از محرمات حتی «: است در تحریرالوسیله آمده. اند دهکراعالم

ن در ضبط کردخش شود یا بعد از ضبط رادیو یا تلویزیون حرام است، خواه به طور مستقیم پ

مقام معظم رهبري در پاسخ به سؤاالت گوناگون در ). 2/485/تحریر الوسیله( ».صوت باشد

هر موسیقی که به نظر «: اند خصوص حرام بودن غناء اعم از نواختن و گوش دادن آن فرموده

وسیقی حرام عرف، موسیقی لهوي و مطرب که مناسب با مجالس عیش و نوش است باشد، م

تشخیص .کالسیککند که موسیقی کالسیک باشد یا غیر نمیشود و فرقی محسوب می

خود گونه نباشد به خودي عرفی مکلف است و اگر موسیقی اینموضوع هم موکول به نظر

و موسیقی حرام، موسیقی مطرب و لهوي مناسب با مجالس لهو و گناه است و ...اشکال ندارد

که موسیقی و یا سایر شرایط در این یا کالم همراه آهنگ یا مکان گاهی شخصیت نوازنده

قرار بگیرد مؤثر است؛ تحت عنوان موسیقی مطرب و لهوي حرام و یا عنوان حرام دیگر

). 248/ رساله اجوبه االستفتائات( ».که بر اثر آن امور، منجر به ترتب فساد شود مانند، این

ولی علت ؛باشند قی دو مقوله میغناء و موسی«: دگوی فاضل لنکرانی بعد از تعریف غناء می

طرب است و مقصود از طرب تحول غیراختیاري حرمت در هر دو، یک چیز است و آن ایجاد

/ 1/جامع المسائل( ».شود و معامله آالت لهو و لعب حرام است است که در مستمع پیدا می

باطل و قی، داشتن محتويمالك حرمت موسی«: گوید صانعی در مورد موسیقی می). 242

که داراي محتوا و فایده پس اگر محتوایش چنین نبود؛ مثل، آن؛منحرف کننده و مبتذل است

فایده بود حرام کار بیي بلکه نحوه؛ود، باطل و قبیح و مبتذل هم نبودحق بود یا اگر حق نب

/ مجمع المسائل( ».ی دارد نه حرمت مطلقهیکه موسیقی حرمت محتوا باشد، نتیجه این نمی

که غناء به صورت سهوي و باطل در صورتی«: گوید چنین میءخوئی در مورد غنا). 243

که غناء کیفیتش، کیفیت سهوي باشد و مالك تعیین و تشخیص باشد، حرام است؛ یعنی، این

90تابستان ـ 4 ـ شماره3ـــــــ مطالعات فقه و حقوق اسالمی ـ سال ــــــــــــ ـــ166

منهاج (» .چنین استماع آن نیز، همین حکم را دارد در این موضوع عرفی است و هم

و و بازیگري است، غناء و آوازي که مخصوص له«: دگوی مرعشی نجفی می).17/ الصالحین

ولی اگر با ؛باشد و اگر نحوه یا روضه یا قرآن را هم با غناء بخوانند، حرام است حرام می

).490/ رساله توضیح المسائل(»صداي خوب بخوانند که غناء نباشد، اشکال ندارد

شود که ناء، این نتیجه حاصل میدر خصوص غاز مجموع نظریات فقهاي معاصر

اما ؛ نیز مانند فقهاي متقدم نسبت به حرمت ذاتی غناء، اختالف نظر وجود داردمیان این فقها

صر قائل بر حرمت ذاتی باشد، این است که تعداد زیادي از فقهاي معا چه که مشخص می آن

ذاشته و ثانیاَ عرف گ بلکه اوالَ تشخیص حرمت یا عدم حرمت غناء را به عهده؛غناء نبوده

که با یک فعل یا حالتی همراه باشد که موجب تحریک مخاطب به یک امر غناء را در صورتی

محقق در خصوص موسیقی در پایان این بحث ذکر نظر دو. اند باطل باشد، آن را حرام دانسته

ها مبارزه کرده، که اسالم با آن موارديما باید به ... «: دگوی مطهري می. ده نیستیخالی از فا

باشد یا ها از آن جهت که زیبایی است، می یییم آیا مبارزه اسالم با این زیباتأمل کنیم و ببین

از آن جهت که مقارن با امر دیگري است که بر خالف یک استعداد از استعدادهاي فردي یا

دش نیز مهمی است که البته حدوي موسیقی و غناء، مسألهي اجتماعی انسان است؟ مسأله

لی است که فقها و اصولیین به عنوان موضوعات یالمثل مسا غناء ضرب. چندان روشن نیست

برند، البته قدر کار می مجمل؛ یعنی، موضوعی که حدودش مفهوم و مشخص نیست به

کند که چنان تهییج می باشد که، آوازهایی شهوت را آن مسلمی در غناء هست و آن این می

شود؛ یعنی، همان خاصیتی را دارد که شراب یا قمار حکومت ساقط میعقل به طور موقت از

چه مسلم است، این است آن. باشد داراست، معلوم است که حرمت چنین مواردي قطعی می

ها به همین که اسالم خواسته است از عقل انسان حفاظت و حراست کند و این قبیل منع

محمدتقی جعفري با بیانی دیگر، ). 44/ المتعلیم و تربیت در اس(»... .اند جهت مطرح شده

بایستی گفت بشر از نظر... «: اند هوي بودن آن بیان کردهلعلت ممنوعیت موسیقی را

کمبودي که در معرفت توانایی مواجه با واقعیت دارد، موسیقی را براي تسلی خود تأیید

م به موسیقی روي گذارد و به همین جهت است که اسال کند، پس نام آن را ضرورت می می

. دشونرو ها در زندگی روحی و طبیعی خود با واقعیات روبه خواهد انسان دهد و می نشان نمی

. لهو و لعب استي علتی که براي ممنوعیت موسیقی در منابع اسالمی ذکر شده است، مسأله

ود را در خواهد انسان در این دنیا خ شود که اسالم می توجه به این علت، کامالَ روشن میبا

167 ـــــــــــــــــــ ـــــــــــرایم صوتی و تصویري در قلمرو عفت و اخالق عمومیج

مقابل هیجانات نبازد و آمادگی واقعی خود را از دست ندهد، تا بتواند اختیار را از خود سلب

).58/ موسیقی از دیدگاه فلسفی و روانی( »... .کند

در فقه اسالمی، فقها در بحث مکاسب محرمه، :حکم تصویر در فقه اسالمی) دوم

را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده و نظرات خود که به موضوع غناء پرداخته و آن عالوه بر این

چه را آن. اند اند، موضوع تصویر را نیز در کنار موضوع غناء مورد بحث قرار داده را بیان کرده

هایی که داراي برجستگی سازي و نقاشی ویر در فقه آمده، مربوط به مجسمهکه در مورد تصا

عبارت دیگر، است؛ به ه مانی کامالً طبیعی بودباشد و این امر با توجه به موقعیت ز است، می

نتفی بوده و به برداري و مانند آن موضوعاً م در گذشته بحث تصاویر مربوط به عکاسی یا فیلم

ا وجود خارجی داشت، بحث ه چه که در زمان آن همین مناسبت فقها فقط راجع به آن

موارد مطروحه در قانون لذا موضوع طرح شده در فقه تحت عنوان تصاویر با؛اند کرده

باشد، مجازات اسالمی و سایر قوانین و مقررات مربوط به تصویر تا حدودي متفاوت می

ي تر با مبانی فقهی مقرراتی که راجع به تصویر به وسیله رغم این موضوع، آشنایی بیش علی

غناء ي له بعد از بررسی مسأ الزم دیدیم که به تبعیت از فقهاگذار تدوین شده است، قانون

راجع به موضوع تصویر و احکام راجع به آن و نظریات فقها، توضیحاتی را هر چند مختصر

.ارائه کنیم

سازي روایات و احادیث متعددي در باب تصویر و نقاشی و مجسمه :روایات و احادیث

شیخ انصاري در مکاسب به تفسیر و توضیح روایات و احادیث پرداخته که از آن . وجود دارد

کند که ایشان نهی فرمود که نقل می) ص(از نبی اکرم ) ع(امام علی «: جمله عبارتند از

به نقل از نبی ) ع(روایت دیگر، قول امام محمد باقر . شکل حیوانی بر انگشتر کشیده شود

از امام : گوید راوي می. هاي خود را تزویق نکنید است که ایشان فرمود، اتاق) ص(اکرم

چنین هم. هاي حیوانات ها و صورت کشیدن تمثال: فرمود) ع(عنی چه؟ امام پرسیدم تزویق ی

کسی که صورتی را تصویر کند و بکشد، خداوند روز : در تعدادي از اخبار فرمودند) ع(امام

که انسان قدرت نفخ کند تا در آن صورت روح و جان بدمد، در حالی قیامت او را مکلف می

از امام : گوید تر، روایت صحیحه محمدبن مسلم است که می شناز همه این روایات رو. ندارد

نقش و کشیدن : هاي ماه و خورشید و درخت پرسیدم، امام فرمود درباره تمثال) ع(صادق

) ع(چنین سخن امام هم. ها عیبی ندارد، البته مادام که آن مصور، یکی از حیوانات نباشد این

». را بکشد از اسالم خارج شده استدار کسی که یک موجود جان: است که فرمود

کراهت داشتند ) ع(حضرت علی: از امام صادق نقل شده که ایشان فرمودند). 2/45/المکاسب(

چنین روایت حلی که از مکارم االخالق حکایت شده از امام هم. که در خانه تصویر باشد

90تابستان ـ 4 ـ شماره3ـــــــ مطالعات فقه و حقوق اسالمی ـ سال ــــــــــــ ـــ168

به عنوان ) داز انسانروانداز شتر یا زیران(اي براي من طنفسه: که امام فرمودند) ع(صادق

من گفتم سرش را تغییر دهند و . هدیه از شام فرستادند که شکل پرندگان روي آن بود

به نقلی از جبرئیل به ) ع(چنین روایاتی که از ائمه هم. تصویر آن پرنده به شکل درختی درآمد

انسان ما داخل اتاقی که در آن تصویر : طور استفاضه روایت شده که جبرئیل فرموده است

).12/560/وسائل الشیعه(».شویم باشد نمی

در خصوص تصاویري که با دوربین، دریافت و ضبط و تکثیر و چاپ :نظرات فقها

اي دیگري گونه االیام وجود نداشت، فقهاي آن زمان به شود، چون تکنولوژي آن در قدیم می

شود و به ر تقسیم میاند، به همین دلیل نظرات فقها به دو دسته متقدم و متأخ دهکربحث

.شود ها منعکس می تناسب موضوع بحث نظرات آن

حرام است و از چیزهایی که شرعاً: فرماید صاحب مکاسب می :آراي فقهاي متقدم

. دار است باشد، تصویر کشیدن و ساختن شکل موجودات جان ها حرام می قهراً تکسب با آن

مت آن نیست، چه در فتوا و چه در نص حال اگر آن شکل مجسمه باشد، هیچ اختالفی در حر

و بر حرمت آن ظاهر ) اما اجماعی نیست(چنین اگر فقط نقاشی باشد،آن هم حرام است و هم

نهایه شیخ، صریح سرائر ابن ادریس، منقول از حواشی شهید و ایضاح النافع و مجمع البرهان

ینفخ «اي از روایت عده). 6/241/داالمام احمدبن حنبلمسن( ».کنند و غیر آنها داللت می

من صور صوره کلّفه اهللا یوم القیامه ان ینفخ فیها و لیس : (در سخن امام که فرمود» فیها

که معنی آن چنین است، کسی که صورتی را تصویر کند و ) 220/ 12/وسائل الشیعه( )منافخ

که این حالی آن صورت روح و جان بدمد در کند تا در بکشد خداوند روز قیامت او را مکلف می

سازي اند که، روایات صرفاً مخصوص مجسمه انسان قدرت نفخ ندارد، چنین استظهار کرده

که از امر اراده باشد که مصور نقش را جان فقط در جسم امکان دارد و این زیرا دمیدن ؛است

صاحب کشف اللّثام به نقل از اهل لغت . تجسیم کند تا بتواند در آن بدمد، خالف ظاهر است

حکمت «: فرماید صاحب مکاسب می. فرموده است که، تصویر و تمثال هر دو مترادف هستند

در تحریم تصویر و امتثال، همان حرمت تشبه به خالق در به وجود آوردن حیوانات با اعضاي

متناسب است که انسان از به تصویر کشیدن آن با تمام ظرایف ناتوان است چه رسد به خلق

ن فاضل هرندي که شرحی بر مکاسب نوشته است، نظر شیخ انصاري را کردن آن، محی الدی

داران چه نقشی باشد چه از روایات استفاده کردیم که تصویر جان«: دکن گونه تبیین می این

اي اما عده.)55/ 2/المکاسب( ».غیر نقش، حرام است و تصویر غیرجانداران جایز است

169 ـــــــــــــــــــ ـــــــــــرایم صوتی و تصویري در قلمرو عفت و اخالق عمومیج

ها روایت مطلقی که یر مطلقاً حرام است، دلیل آناند که تمثال و تصو مخالفت کرده و گفته

.باشد نقل شده است، می

دار اند که، تصاویر مجسم چه جان گونه مقید کرده تعدادي از علما روایت مطلق را این

به نظر . جان جایز است دار و چه بی جان حرام است و تصاویر غیرمجسم چه جان و چه بی

شود و حکم حرمت ط در نقشه و شکل کشیدن حاصل میفقشیخ انصاري، تشبیه به خداوند

کند و اما در خصوص حکم اباحت یا حرمت داران بیان می را مخصوص و منصوص به جان

از شرح ارشاد محقق «: داري تصویري که انجام آن حرام است، شیخ انصاري عقیده دارد نگه

و اقوال اصحاب و فقها، مستفاد از اخبار صحیحه: گوید میاردبیلی حکایت شده که ایشان

صاحب حدائق که از محقق اردبیلی حکایت کرده و در . داري تصاویر است عدم حرمت نگه

).همان(. تقریر سخن ایشان فرموده، حق با او است

داري تأکید کرده، محقق ثانی در از جمله فقهایی که به نداشتن دلیلی بر حرمت نگه

ن سخن، جواز بیع تصاویر و عدم الحاق آن به آالت جامع المقاصد است که ایشان بعد از ای

شهید در حاشیه ارشاد تصریح . اند لهو و قمار و ظروف طال و نقره را بر آن متفرع ساخته

لیکن ظاهر کالم، بعضی از قدما بر حرمت ؛فرموده که نگاه کردن به این تصاویر جایز است

که شراب و ساختن و فروش ، پس از آنالمقنعهمفید در . کند خرید و فروش تماثیل داللت می

خرید و فروش و ساختن بت و «: کند ها حرام است را ذکر می آن در چیزهایی که اکتساب آن

/ ي شفاف اهل بیت به نقل از غناء در آیینه( ».صلیب، شطرنج و نرد و مانند آن حرام است

م و نقاشی، ساختن بت، صلیب، تمثال مجس«: شیخ طوسی در نهایه فرموده است). 84

النهایه فی ( ».شطرنج و نرد و سایر انواع قمار و تصرف در آن و کسب با آن ممنوع است

.و ظاهر سخن ابن ادریس در سرائر نیز همین است) 67/ مجرد الفقه و الفتاوي

از فقهاي معاصر نیز راجع به تصویر و احکام راجع به آن : فقهاي معاصريآرا

کشیدن صورت صاحبان روح «: فرمایند در این مورد می) ره(ینیامام خم. نظریاتی وجود دارد

ها و که از سنگ ت مجسمه باشد حرام است، مانند آنکه به صور از انسان و حیوان در صورتی

که مجسم شود و اقوي آن است که در صورتی ها درست می ها و مانند این فلزات و چوب

ها و تصویر غیر صاحبان روح؛ مانند، درختنباشد، جایز است اگر چه احتیاط، ترك آن است و

سازي از گونه که عمل صورت همان. که مجسم شوند، جایز است ها ولو این ها و مانند این گل

و گرفتن ) سازي صورت(صاحبان روح به صورت مجسمه حرام است، کسب کردن با این کار

ها، ها و نگاه به آن کردن آنداشتن و استعمال باشد و اما فروختن و نگه اجرت بر آن حرام می

90تابستان ـ 4 ـ شماره3ـــــــ مطالعات فقه و حقوق اسالمی ـ سال ــــــــــــ ـــ170

داشتن آن در اتاق مکروه ها حتی مجسمه جایز است هر چند نگه اقوي آن است که همه این

).349/ 2/تحریرالوسیله( ».است

ساخت مجسمه «: اند اي در پاسخ به سؤاالتی که از ایشان شده، فرموده اهللا خامنه آیت

ي چنین ترسیم و نقاشی چهره د و همروح اشکال ندار و نقاشی و ترسیم موجودات بی

کامل ها که به صورت غیر آني موجودات ذي روح، اگر بدون برجستگی باشد و یا مجسمه

اما ؛ انسان یا حیوانات به صورت کامل اشکال داردي ولی ساخت مجسمه؛باشد اشکال ندارد

مایشگاه هم ها در ن آني داري نقاشی و مجسمه جایز است و ارائه خرید و فروش و نگه

نقاشی «: اهللا لنکرانی نیز اعتقاد دارند آیت). 268/ رساله اجوبه االستفتائات( ».اشکال ندارد

نقاشی . عی نداردکردن و ترسیم چهره اشخاص و حیوانات اگر برجستگی نداشته باشد، مان

چه داراي برجستگی نباشد فاقد اشکال است، هاي اسالمی چنان کردن صورت شخصیت

لیکن ساختن مجسمه ؛ن در میادین و معابر، فاقد اشکال مجسمه در منزل و نصب آداري نگه

).259/ 1/جامع المسائل( ».حرام است

چه در فقه اسالمی در آنکه گیري کرد توان نتیجه چه گفته شد می با توجه به آن

نی هاي انسا ها و هیکل مجسمه(مورد تصویر به طور جزئی پرداخته شده است، ساخت تصویر

است که این نوع ساختن تصاویر در فقه اسالمی حرام دانسته شده است، هر ) و بعضاً حیوانی

ما این موضوع؛ یعنی، ساختن ا؛ اختالف نظر وجود داردچند در این خصوص نیز بین فقها

ها، در قوانین هاي انسانی، حیوانی و یا خیالی و به هر نحوي استفاده از آن ها و هیکل مجسمه

بنابراین از موضوع بحث ؛ کیفري نداردي انگاري قرار نگرفته و جنبه ایران مورد جرمکیفري

...اصلی ما که راجع به تصاویر مبتذل و مستهجن است که در فیلم، عکس، ماهواره، اسالید و

هاي مورد ها و هیکل تواند شامل مجسمه شود، خارج بوده و این نمی به نمایش گذاشته می

. دبحث در فقه باش

این در: داري آثار سمعی و بصري مبتذل و مستهجن در فقه اسالمی حکم نگه) سوم

شود که نظرات فقهاي معاصر و صاحب نظر راجع به حرمت یا عدم حرمت قسمت سعی می

.داري این آثار مورد بررسی قرار گیرد نگه

ارهاي داري و داشتن نو آیا نگه اهللا موسوي اردبیلی در پاسخ به این سؤال، آیت

چنین گوش دادن و هاي ویدئویی مبتذل در منزل یا ماشین شخصی و هم موسیقی و فیلم

: اند ها به تنهایی براي فرد مسلمان موجب تعقیب یا تعزیر است؟ فرموده نگاه کردن به آن

هاي س لهو و لهب و نگاه کردن به صحنههاي مخصوص مجال گوش دادن به آهنگ«

171 ـــــــــــــــــــ ـــــــــــرایم صوتی و تصویري در قلمرو عفت و اخالق عمومیج

ها در معرض کشیده شدن به سوي نگاه داشتن آني واسطهغیرشرعی حرام است و اگر به

اهللا آیت). 149/به نقل از مجموعه آراي فقهی( ».ها جایز نیست داري آن حرام باشد، نگه

هاي مبتذل و هاي مبتذل، استماع آهنگ ز تعزیر مرتکب اعمال تماشاي فیلممکارم شیرازي نی

اهللا فاضل آیت). 148/همان(. اند انستههاي مستهجن و مبتذل را الزم د داري عکس نگه

داري صرف نگه«: دگوی مجاز میهاي مبتذل و غیر داري نوارها و فیلم لنکرانی راجع به نگه

ها چه داري آن بلکه باید معلوم شود که هدف از نگه؛شود چیزهاي مذکور موجب تعزیر نمی

الشرایط باشد، اضی مجتهد جامعبوده و بعد از طی مراحل امر به معروف و نهی از منکر، اگر ق

اي اهللا خامنه آیت). 1/530/جامع المسائل( ».طبق نظر خود عمل کند و اال تابع نصب است

د چه در خانه به تنهایی شنیده شود و یا کرگوش دادن به غناء را به طور مطلق حرام اعالم

ها و تصاویر ردن به فیلمایشان نگاه ک. در حضور دیگران و چه در فرد تأثیر بگذارد یا نگذارد

که از روي ریبه و هاي سینمایی را در صورتی ها و فیلم زنان برهنه و نیمه برهنه در عکس

با «: گوید لیکن متعاقباَ می؛اي بر آن مترتب نشود، فاقد اشکال دانسته شهوت نباشد و مفسده

روي شهوت بوده و به انگیز است، غالباَ از اي که شهوت که دیدن تصویر برهنه توجه به این

داري و نگاه بنابراین دیدن آن حرام است، اگر نگه؛همین دلیل مقدمه ارتکاب گناه است

شود کردن به آن تصاویر به قصد ریبه باشد و یا انسان بداند که منجر به تحریک شهوت می

که اینها حرام است و یا خوف ارتکاب گناه و مفسده باشد، در این صورت نگاه کردن به آن

افتد، مجوز ارتکاب عملی که شرعاَ حرام است به خاطر آن انسان به حرام دیگري نمی

دي همسر شرعی و قانونی که زن و مر در جایی). 250/رساله اجوبه االستفتائات(» .باشد نمی

هاي مبتذل و مستهجن را ظور تهییج قواي جنسی، عکس و فیلمباشند و به من یکدیگر می

اهللا میرزا آیت. د، بین فقها راجع به حرمت این عمل اختالف نظر وجود داردکن داري می نگه

شود، باید اجتناب از این امور که موجب فساد اجتماع و خانواده می«: دگوی جواد تبریزي می

اهللا سیستانی ، اما آیه)81/منقول از مجموعه آراي فقهی( ».دانستند تعزیر ندارد شود و اگر نمی

تفتیش و تجسس از احوال شخصی افراد جایز نیست و «به اعتقاد ایشان . ندنظر دیگري دار

ها در فرض مذکور چه نگاه کردن به آنفی حد ذاته جرم و حرام نیست، اگر داري آن اشیا نگه

اهللا صافی گلپایگانی در این خصوص آیت). 145/همان( ».به احتیاط واجب جایز نیست

به منظور مذکور ) منظور همان عکس و فیلم مبتذل است (ها داري آن اما نگه... «: دگوی می

اي در پاسخ به این اهللا خامنه آیت). 149/ همان( ».خالف احتیاط و مظنه وقوع فساد است

ر خانه جایز است و آیا دیدن هاي ویدئویی جنسی د که آیا براي زن و شوهر دیدن فیلمسؤال

برانگیختن شهوت « : اند ر؟ فرموده یا خیانگیز براي فرد متأهل جایز است هاي شهوت فیلم

90تابستان ـ 4 ـ شماره3ـــــــ مطالعات فقه و حقوق اسالمی ـ سال ــــــــــــ ـــ172

انگیز هم اگر دیدن هاي شهوت ئویی جنسی جایز نیست و دیدن فیلمهاي وید توسط فیلم

رساله اجوبه ( ».ها به قصد تحریک شهوت باشد و یا موجب تحریک آن شود جایز نیست آن

که مشهور فقهاي شود با توجه به نظریاتی که ذکر شود، استنباط می). 262/االستفتائات

ي اشاعهي هاي مبتذل و مستهجن را به دلیل این که مقدمه و زمینه داري فیلم معاصر نگه

د، کن فحشا و دیگر اعمال جنسی خالف عفت بوده و فرد را تحریک به ارتکاب این اعمال می

.دانند داراي اشکال دانسته و جایز نمی

گیري نتیجه

الق عمومی و جلوگیري از بروز جرایم منکراتی با گذار در جهت حفظ عفت و اخ قانون

انگاري برخی از اعمال و رفتارها از جمله جرائم مربوط به صوت و اتخاذ تدابیري از جمله جرم

همانند، ؛ اجتماعی مفهوم جرم در هر.تصویر، سعی در حفظ عفت و اخالق در جامعه را دارد

ل چهارم قانون اساسی، تمامی قوانین و طبق اص. است و تغییرحال تحولدر مفهوم اخالق،

به توان انگاري را می ازین اسالمی باشد، اهداف عام جرممقررات باید بر پایه و چارچوب مو

در نظم عمومی، جبران خسارت و ضرر و زیان ناشی از جرم که بر جلوگیري از اخالل منظور

ر افراد جامعه و باالخره از همه کار و دیگ است، ارعاب و یا اصالح بزه علیه تحمیل شده مجنی

ي انگاري جرائم صوتی و تصویري در حیطه هدف خاص جرم. شمردتر اجراي عدالت بر مهم

بینی تقویت مبانی، مکتب، تفکر و جهانمنافی عفت و اخالق عمومی را عبارت از تحکیم و

ها و رشد و يبندبار توان حفظ و صیانت جامعه از بی به اهداف فوق می. دکراسالمی عنوان

توان نقش عرف و انگاري، نمی در بحث پیرامون جرم. دکرتعالی اعتقادي و فرهنگی را اضافه

قانون 640ي ترین این مقررات، ماده یکی از مهم. تفکر حاکم بر آحاد جامعه را نادیده گرفت

مجازات اشخاصی که در ي قانون نحوهدیگري و 02/03/1375مجازات اسالمی مصوب

. باشد می16/10/1386ند مصوب کن مجاز مییت غیرسمعی و بصري فعالامور

بسیاري از افعال 1375 قانون مجازات اسالمی مصوب سال 640ي گذار در ماده قانون

انگاري ها جرم مادي جهت ارتکاب جرائم مربوط به صوت و تصویر را بیان و نسبت به آن

صرفاَ به تولید، توزیع و تکثیر 1386 سال مصوب... مجازاتي اما در قانون نحوه؛ده استکر

شود بنابراین سؤالی که مطرح می؛ده استکراین آثار اشاره و از ذکر افعال دیگر خودداري

آن را ... مجازاتي گذار در قانون نحوه اگر یک اثر مبتذل یا مستهجن که قانوناین است که

ا، ارتکاب .م. ق640ي ندرج در مادهده و شرح داده است، در قالب یکی از افعال مکرتعریف

173 ـــــــــــــــــــ ـــــــــــرایم صوتی و تصویري در قلمرو عفت و اخالق عمومیج

که آیا در واقع باشد؟ در مورد این یابد، متهم بر اساس کدام قانون قابل تعقیب و مجازات می

: الذکر با یکدیگر تعارض دارند؟ احتماالت ذیل قابل توجه است امر، دو قانون فوق

تعارضی با ... قانون نحوه مجازات3 ي قانون مجازات اسالمی و ماده640ي ـ ماده1

اما ؛ فقط به آثار سمعی و بصري اشاره دارد... مجازاتي ه قانون نحو3 ي زیرا ماده؛هم ندارند

بنابراین ؛طور کلی تمام اشیاء منافی عفت و اخالق عمومی را بیان کرده است به640ي ماده

معی و منصرف از آثار س640ي زند و ماده را تخصیص می640 ي عمومیت ماده3 ي ماده

.باشد می3 ي بصري مذکور در ماده

می شامل آثار سمعی و قانون مجازات اسال640ي هاي مذکور در ماده ـ نمونه2

تصویب شده است و نسبت به 1375 در سال 640 ي که ماده شود و از آن جایی بصري نیز می

که مؤخرالتصویب است، تخصیص 1386مصوب سال ... قانون نحوه مجازات3 ي ماده

.خورد می

به 3 ي که ماده است در حالی عمد قائل نشدهکیکی میان عمد و غیر تف640ي ـ ماده3

لذا در خصوص آثار سمعی و بصري، ؛است آثار اشاره کردهي تولید و تکثیر و توزیع عمده

.حاکم است... قانون نحوه مجازات3 ي ماده

و هر چیزي که ه اشیا کلی1375 اسالمی مصوب سال قانون مجازات640ي ـ ماده4

که ه و به قصد تجارت باشد را بیان داشته در حالیکرددار عفت و اخالق عمومی را جریحه

.فقط به آثار سمعی و بصري مستهجن و مبتذل اشاره دارد... قانون نحوه مجازات3 ي ماده

می ، اشیایی که عفت و اخالق عمو640ي ماده1گذار در بند که قانون با توجه به این

گذار صرفاً نسبت شود که قانون کرده است، این سؤال مطرح میکند، معرفی دار می را جریحه

است؟ و در این صورت ده است یا به سایر اشیا نیز توجه داشتهکرانگاري به این اشیا جرم

گر نظر اول بیان: ریه وجود داردظمالك و ضابطه در این خصوص چیست؟ در این مورد سه ن

دیگر ي حصري داشته و شامل اشیاي جنبه640ي که، موارد مصرحه در مادهاین است

حصري بودن اشیا 21/3/1382 مورخ2192/7 ي شمارهي حقوقی در نظریهي اداره. شود نمی

دوم داللت بر این امر دارد که ي نظریه. را به طور ضمنی پذیرفته است640ي مذکور در ماده

عمومی اشیایی که بر خالف و اخالقي مثیلی دارد و کلیه تي به طور کلی جنبه640ي ماده

را 640ي اول که موارد مذکور در مادهي سوم، نظریهي در نظریه. شود باشد را شامل می می

دوم که به طور اطالق قائل به تمثیلی بودن موارد مذکور در ي داند و نظریه صرفاَ حصري می

ا، .م. ق640ي مذکور در مادهيق این نظریه اشیامطاب. ل شده استباشد، تعدی این ماده می

اما در ؛دکندار تمثیلی دارد و مالك، آن است که عفت و اخالق عمومی را جریحهي جنبه

90تابستان ـ 4 ـ شماره3ـــــــ مطالعات فقه و حقوق اسالمی ـ سال ــــــــــــ ـــ174

باید از نوع ها را رعایت کرد؛ یعنی، این اشیا دیگر باید سنخیت میان آنيتسري آن به اشیا

دار کردن عفت و اخالق بلیت جریحهسمعی و بصري و نوشته و تصویر و اشیایی باشد که قا

برده سوم با توجه به نوع اشیا و وسایل نامي نظریهرسد به نظر می.عمومی را داشته باشد

.تر باشد گذار نزدیک شده در این ماده به نظر قانون

داري آثار ترین مباحث مربوط به جرائم صوتی و تصویري، بحث نگه یکی از مهم

ي شمارهي باشد که بر اساس رأي وحدت رویه مستهجن میسمعی و بصري مبتذل و

طور کلی هر چیز که عفت داري طرح، نقاشی، نوار سینما و ویدئو یا به نگه23/9/1378ـ645

جارت یا توزیع باشد جرم که به منظور ت د، در صورتیکندار و اخالق عمومی را جریحه

که تعداد آن معد براي امر ور در صورتیداري وسایل مزب بنابراین صرف نگه؛شود محسوب می

جزایی ي قانون مذکور خارج بوده و فاقد جنبه640 ي تجارت و توزیع نباشد، از شمول ماده

.است

چنین حکم تصویر و چون غناء و احکام آن و هم در بحث فقهی مقاله موضوعاتی هم

و احادیث و کلمات داري آثار سمعی و بصري مبتذل و مستهجن در کتاب، روایات حکم نگه

است که اختالف نظر جدي در این خصوص فقهاي متقدم و معاصر مورد رسیدگی قرار گرفته

.است قائلین به حرمت و قائلین به حلیت به طور مبسوط ذکر شدهي وجود دارد که ادله

منابع

.1381، تهران، انتشارات سخن، ، جفرهنگ بزرگ سخن، ـ انوري، حسن1

، تهـران، انتـشارات 1383 – 1342مجموعه نظریه هاي مشورتی جزایی اطی، بابـک، ـ ایرانی ارب 2

.1384مجد،

ترجمه و شرح محی الدین فاضل هرندي، قم، انتشارات دفتر ، 2چ، 2 ج،المکاسبـ انصاري، شیخ مرتضی، 3

.1381تبلیغات اسالمی،

.ق1421فکر، ، بیروت، انتشارات دارال2، جالنهایهـ ابن اثیر، مبارك بن محمد، 4

، تهران، انتشارات حوزه هنـري سـازمان هشت گفتار پیرامون حقیقت موسیقی غناییـ ایرانی، اکبر، 5

.1370تبلیغات اسالمی،

ي حـسن دادبـان، تهـران، انتـشارات ترجمـه ، 2ج، حقوق جزاي عمـومی ـ استفانی، گاستون و دیگران، 6

.1377دانشگاه عالمه طباطبایی،

.1366، تهران، انتشارات کیهان، یات حقوق تطبیقیکل ـ افشار، حسن، 7

.1366، تهران، انتشارات صبا، فرهنگ صبا ـ بهشتی، محمد، 8

175 ـــــــــــــــــــ ـــــــــــرایم صوتی و تصویري در قلمرو عفت و اخالق عمومیج

.1384، جرائم علیه اشخاص، تهران، انتشارات میزان، حقوق کیفري اختصاصیـ آقایی نیا، حسین، 9

.1384، قم، انتشارات الهوت، 4، چجوان و موسیقیـ بستانی راد، محمدجواد، 10

، قـم، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمـشقیه ، )شهید ثـانی (ـ جبعی العاملی، زین الدین بن علی 11

.1373انتشارات مکتب االعالم اسالمی،

، قـم، نـشر مؤسـسه عالمـه جعفـري و موسیقی از دیدگاه فلـسفی و روانـی ـ جعفري، محمدتقی، 12

.1380انتشارات تهذیب،

ي پـنج جلـدي، تهـران، دوره، 4ج، مبسوط در ترمینولـوژي حقـوق فر، ـ جعفري لنگرودي، محمدجع 13

.1378انتشارات گنج دانش،

.1384یک جلدي، تهران، انتشارات گنج دانش، ، 15چ، ترمینولوژي حقوقـــــــ، ـــــــــ-14

. تا ، بیمنهاج الصالحینالقاسم، واب ـ خویی، آیه اهللا سید15

، تهران، انتشارات شرکت چاپ و نشر بین 19، چرساله اجوبه االستفتائات، اي، آیه اهللا سیدعلی ـ خامنه 16

.1383المللی،

، چاپ چهارم، قم، انتشارات دفتـر انتـشارات اسـالمی، 2، ج تحریر الوسیله ، سیدروح اهللا، )امام(ـ خمینی 17

1384.

.1335، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 38، جلغت نامه دهخدا، ـ دهخدا، علی اکبر18

.1360نتشارات مفید، ا، هاي قرآن واژه، ـ رضایی، محمد19

، تهـران، انتـشارات شمـشاد، 3، چقانون مجازات اسالمی در نظم حقوقی کنونیـ زراعت، عبـاس، 20

1381.

، تهـران، انتـشارات 2، جشرح قانون مجازات اسالمی ـ بخـش تعزیـرات ، ـ ــــــــــــــــــ21

.1379ققنوس،

.1377، تهران، انتشارات ژوبین، 2، چ3، جحقوق کیفري اختصاصیتی، هوشنگ، ـ شامبیا22

.1374، تهران، انتشارت گنج دانش، 6، چ1، جحقوق جزاي عمومیـ صانعی، پرویز، 23

.1376، قم، انتشارات میثم قهار، مجمع المسائلـ صانعی، آیه اهللا یوسف، 24

ي سیدمحمدباقر موسـوي همـدانی، ترجمه، 16ج، میزانتفسیر ال محمدحسن، ـ طباطبایی، آیه اهللا سید 25

.1363ي بیست جلدي، تهران، انتشارات بنیاد علمی و فکري عالمه طباطبایی، دوره

الکتـب العلمیـه، ، بیروت، انتشارات دار6، جمسنداالمام احمدبن حنبلالشافی، محمدعبدالسالم، ـ عبد 26

.ق.ه1413

احیـاء التـراث ، جلد دوازدهم، بیـروت، انتـشارات دار وسائل الشیعه ، )شیخ حرّ (ـ عاملی، محمدبن حسن 27

.ق1403العربی،

.1357دوجلدي، تهران، انتشارات امیرکبیر، ، 2ج، فرهنگ فارسی عمیدـ عمید، حسن، 28

.1366مشهد، انتشارات طوس، ، الغناء و االسالممحمود، ـ علوي، سید29

90تابستان ـ 4 ـ شماره3ـــــــ مطالعات فقه و حقوق اسالمی ـ سال ــــــــــــ ـــ176

، تهران، انتشارات فرهنـگ و 2، چ جزاي عمومی اسالممقارنه و تطبیق در حقوق ـ فیض، علیرضا، 30

.1369ارشاد اسالمی،

.تا ، انتشارات امیرالعلم، بی11، چ1، ججامع المسائل، منتخبی از استفتائاتـ فاضل لنکرانی، محمد، 31

محمـدتقی حـسینی سـید ي ، ترجمـه ي شفاف اهل بیت هنغناء در آی ـ قره العین عابدي، سیدمحمد، 32

.1382 انتشارات مؤسسه استاد مطهري، نشی، قم،

.ق1410، قم، انتشارات علمیه اسالمیه، 4، جاصول کافیـ کلینی رازي، ابوجعفر محمدبن یعقوب، 33

، تهـران، انتـشارت میـزان، 6 چ،)1 ـ 2 ـ 3(هاي حقوق جزاي عمـومی بایستهـ گلدوزیان، ایرج، 34

1381.

.1382، تهران، انتشارات مجد، سالمیمحشاي قانون مجازات اـ ـــــــــــــــ، 35

، قم، انتشارات مدرسه امام 17، جتفسیر نمونه ـ مکارم شیرازي، ناصر، با همکاري جمعی از نویسندگان، 36

.1363امیرالمؤمنین،

.تا ، چاپ چهل و نهم، انتشارات فراهانی، بیرساله توضیح المسائل، ـ مرعشی نجفی، سیدشهاب الدین37

، )ره(، قم، انتشارات مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینـی 4، چ2، ج المکاسب المحرمه ـــ، ـ ــــــــــ 38

1372.

، تهران، انتشارات گـنج دانـش، 2، ج جناییهدوره حقوق جزاي عمومی ـ پدید ـ محسنی، مرتضی، 39

1375.

.1363، قم، دفتر انتشارات اسالمی، انسان و سرنوشتـ مطهري، مرتضی، 40

.1362، تهران، انشتارات الزهراء، تعلیم و تربیت در اسالم، ــــــــ ـــــــ41

.1362، تهران، انتشارات سپهر، 5 چ،1، جفرهنگ معینـ معین، محمد، 42

، تهـران، انتـشارات 8، چ)تدوین غالمرضا حجتی اشـرفی (مجموعه کامل قوانین و مقررات جزایی ـ 43

.1381گنج دانش،

، انتـشارات 2، چ)جرائم ضد عفت و شخـصیت معنـوي افـراد (ر کیفري مجموعه آراي فقهی در امو ـ 44

.1383معاونت آموزشی و تحقیقات قوه قضائیه،

، انتـشارات گـنج دانـش، 6، چـ مجموعه آراي وحدت رویه دیوان عالی کشور ـ امور جزایـی 45

1383.

.ق1408، انتشارات مؤسسه آل بیت قم، 14، جلدمستدرك الوسائل ـ نوري، میرزاحسن، 46

، بیـروت، انتـشارات دار االحیـاء التـراث 7، چ22، ججـواهر الکـالم ـ نجفی اصفهانی، شیخ محمدحسن، 47

.تا العربیه، بی

.1381، تهران، امنتشارت دادآفرین و گنج دانش، 6، چ حقوق جزاي عمومیهزمینـ نوربهاء، رضا، 48

، 2، چو تکـالیف خـانوادگی جرائم علیه عفت و اخالق عمومی و حقوقی ـ ولیدي، محمدصالح، 49

.1383تهران، انتشارات امیرکبیر،