İktisadi Kalkınmada Değerlerin Rolü İbn Haldun’un ... · PDF fileProf. Dr. Erinç YELDAN Bilkent Üniversitesi Doç. Dr. Aşkın KESER Uludağ Üniversitesi

İktisadi Kalkınmada Değerlerin Roluuml

(İbn Haldunrsquoun Perspektifinden)

The Role of Values on Economic Development

(From The Perspective of Ibn Haldun)

Yrd Doccedil Dr Sevgi Işık Erol Kırklareli Uumlniversitesi İİBF Ccedilalışma Ekonomisi ve Enduumlstri İlişkileri Boumlluumlmuuml

Kırklareli University Faculty of Economics and Administrative Sciences Labour Economics and Industrial Relations Department

sevgiisikwindowslivecom

Temmuz 2012 Cilt 3 Sayı 2 Sayfa 49-65

July 2012 Volume 3 Number 2 Page 49-65

P-ISSN 2146-0000

E-ISSN 2146-7854

copy2010-2012

wwwcalismailiskileridergisiorg

editorcalismailiskileridergisiorg

İMTİYAZ SAHİBİ OWNER OF THE JOURNAL

İsmail AKBIYIK

(CcedilASGEM Adına On Behalf of the CcedilASGEM)

EDİTOumlR EDITOR IN CHIEF

Dr Erdem CAM

SORUMLU YAZI İŞLERİ MUumlDUumlRUuml DESK EDITOR

Ceylan Guumlliz BOZDEMİR

TARANDIĞIMIZ INDEKSLER INDEXES

ECONLI T - USA

CABELLrsquoS DIRECTORIES - USA

ASOS INDEKS - TR

INDEX COPERNICUS INTERNATIONAL - PL

KWS NET LABOUR JOURNALS INDEX - USA

SAYFA TASARIM PAGE DESIGN

Dr Yusuf BUDAK

P-ISSN

2146 - 0000 E-ISSN

2146 - 7854

YAYIN KURULU EDITORIAL BOARD

Dr Serhat AYRIM - CcedilSGB

Dr Sıddık TOPALOĞLU - SGK

Dr Havva Nurdan Rana GUumlVEN - CcedilSGB

Nurcan OumlNDER - CcedilSGB

Ahmet CcedilETİN - CcedilSGB

Dr Erdem CAM - CcedilASGEM

ULUSLARARASI DANIŞMA KURULU INTERNATIONAL ADVISORY BOARD

Prof Dr Yener ALTUNBAŞ Bangor University - UK

Prof Dr Mehmet DEMİRBAĞ University of Sheffield - UK

Prof Dr Shahrokh Waleck DALPOUR University of Maine - USA

Prof Dr Oumlzay MEHMET University of Carleton - CA

Prof Dr Theo NICHOLS University of Cardiff - UK

Prof Dr Mustafa OumlZBİLGİN Brunel University - UK

Prof Dr Işık Urla ZEYTİNOĞLU McMaster University - CA

Doccedil Dr Kevin FARNSWORTH University of Sheffield - UK

Doccedil Dr Alper KARA University of Hull - UK

Doccedil Dr Yıldıray YILDIRIM Syracuse University - USA

Dr Suumlrhan CcedilAM University of Cardiff - UK

Dr Tayo FASHOYIN International Labour Organization - CH

Dr Ali Osman OumlZTUumlRK North Carolina State University - USA

ULUSAL DANIŞMA KURULU NATIONAL ADVISORY BOARD

Prof Dr Ahmet Cevat ACAR İstanbul Uumlniversitesi

Prof Dr Yusuf ALPER Uludağ Uumlniversitesi

Prof Dr Cihangir AKIN Yalova Uumlniversitesi

Prof Dr Mustafa AYKACcedil Kırklareli Uumlniversitesi

Prof Dr Mehmet BARCA Yıldırım Beyazıt Uumlniversitesi

Prof Dr Eyuumlp BEDİR Gazi Uumlniversitesi

Prof Dr Vedat BİLGİN Gazi Uumlniversitesi

Prof Dr Toker DERELİ Işık Uumlniversitesi

Prof Dr Nihat ERDOĞMUŞ İstanbul Şehir Uumlniversitesi

Prof Dr Halis Yunus ERSOumlZ İstanbul Uumlniversitesi

Prof Dr Seyfettin GUumlRSEL Bahccedileşehir Uumlniversitesi

Prof Dr Tamer KOCcedilEL İstanbul Kuumlltuumlr Uumlniversitesi

Prof Dr Metin KUTAL Kadir Has Uumlniversitesi

Prof Dr Ahmet MAKAL Ankara Uumlniversitesi

Prof Dr Sedat MURAT İstanbul Uumlniversitesi

Prof Dr Hamdi MOLLAMAHMUTOĞLU Ccedilankaya Uumlniversitesi

Prof Dr Ahmet SELAMOĞLU Kocaeli Uumlniversitesi

Prof Dr Ali SEYYAR Sakarya Uumlniversitesi

Prof Dr Haluk Hadi SUumlMER Selccediluk Uumlniversitesi

Prof Dr İnsan TUNALI Koccedil Uumlniversitesi

Prof Dr Cavide Bedia UYARGİL İstanbul Uumlniversitesi

Prof Dr Recep VARCcedilIN Ankara Uumlniversitesi

Prof Dr Nevzat YALCcedilINTAŞ İstanbul Uumlniversitesi

Prof Dr Erinccedil YELDAN Bilkent Uumlniversitesi

Doccedil Dr Aşkın KESER Uludağ Uumlniversitesi

Dergide yayınlanan yazılardaki goumlruumlşler ve bu konudaki sorumluluk yazar(lar)ına aittir

Yayınlanan eserlerde yer alan tuumlm iccedilerik kaynak goumlsterilmeden kullanılamaz

All the opinions written in articles are under responsibilities of the authors

The published contents in the articles cannot be used without being cited

İktisadi Kalkınmada Değerlerin Roluuml (İbn Haldunrsquoun Perspektifinden)

[49]




Sevgi Işık Erol1

Oumlzet

Bu ccedilalışmamızın amacı değerlerin iktisadi kalkınma uumlzerindeki roluumlduumlr Bunun iccedilin oumlncelikle iktisadi

kalkınma kavramı ele alınacak ardında da değerler başlığı altında din iş ahlacirckı (Protestan iş ahlacirckı

Yahudi iş ahlacirckı İslam iş ahlacirckı) oumlrguumlt kuumlltuumlruuml aile yapısı oumlrf ve adetler incelenecektir Son olarak da

değerlerin iktisadi kalkınmada ne gibi etkisi olduğu accedilıklanacaktır

Anahtar Soumlzcuumlkler Kalkınma iktisat değerler ahlacirck

Abstract

The aim of this study is the rolus of values on economic development Therefore at first the concept of

economic development will be discussed then religion work ethics (Protestant work ethics Jew work

ethics Islam work ethics) organizational culture family structure general customs will be analysed

under the title of values Finally the effects of values on economic development will be explained

Keywords Economic Development economics values ethics

1 Yrd Doccedil Dr Kırklareli Uumlniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakuumlltesi Ccedilalışma Ekonomisi ve Enduumlstri İlişkileri Boumlluumlmuuml sevgiisikwindowslivecom

Sevgi Işık Erol

[50]

Giriş

Kalkınma buumlyuumlme duumlnyanın siyasi ve ekonomik edebiyatında sıkccedila kullanılan

terimlerindendir Birccedilok ekonomi araştırmalarında bu soumlzcuumlkler eş anlamlı olarak

kullanılmaktadır Ancak kalkınma ve buumlyuumlme kavramları arasında farklılıklar mevcuttur

Buumlyuumlme daha ccedilok yıllık gelir veya milli hacircsıla gibi ekonomik parametreler uumlzerine vurgu

yaparken kalkınma ise tuumlm bunlara ilave olarak alt yapıya youmlnelik değişiklikleri de

kapsamaktadır Başka bir değişle kalkınmanın sınırları buumlyuumlmeden ccedilok daha geniş

olduğundan dolayı kavram sadece iktisadi boyutu ile ele alınmamakta aynı zamanda sosyal

kuumlltuumlrel ahlacircki ve ccedilalışmamızın konusunu oluşturan değerler boyutu ile de

değerlendirilmektedir

Esasen iktisat biliminin oluşumunda iktisat ile değerler iccedil iccedile duumlşuumlnuumllmesine

rağmen zamanla iktisat değerlerden bağımsız bir zeminde yer almaya başlamıştır Ancak

değerlerden soyutlanan iktisadi hayatta da kazanma hırsıyla ve daha fazla kazanccedil

anlayışıyla tahrik olma oumlrguumltsel amaccedillarla kişisel değerler arasında ccedilatışma rekabetccedili

baskılar nedeniyle meşru bir kazanccedil yolu olan iş yapma hakkında zedelenmelere

rastlanılmıştır Dolayısıyla iktisadi kalkınmanın ahlacircki değerler ile paralel gitmemesi gayri

ahlacircki uygulamaları meydana getirmiş bu durumda hem ulusal hem de uluslararası alanda

toplum barışının bozulmasına neden olmuştur

Tuumlm bu olumsuzlukların artması neticesinde değer ve iktisat yakınlaşması yeniden

guumlndeme gelmiştir Ccediluumlnkuuml servetin adaletli dağıtılması yoksulluğun ortadan kaldırılması

beşeri sermayenin geliştirilmesi istihdam olanaklarının artırılması doğal ve insani

imkacircnların randımanlı bir şekilde kullanılması ve hayat seviyesinin yuumlkseltilmesinde

ekonomik unsurlar kadar değerlerde ccedilok ayrı bir oumlneme sahiptir

1 İktisadi Kalkınma Kavramı

İktisadi kalkınma ile iktisadi buumlyuumlme kavramı kimi zaman birbirinin yerine

kullanıldığını goumlrmekteyiz Oysaki bu kavramların birbirinden farklılık arz eden oumlzellikleri

mevcuttur İktisadi buumlyuumlme bir uumllkede uumlretilen nihai mal ve hizmetlerin bir doumlnemden

(genellikle bir yıl) diğerine goumlsterdiği oransal değişimdir Değişime konu olan goumlsterge

genellikle milli gelirdir Milli gelir bir uumllkenin belli bir doumlnemde uumlretilen mal ve

hizmetlerinden elde edilen uumlretim faktoumlrleri gelirlerinin parasal değeri olarak tanımlanır

İktisadi buumlyuumlme milli gelirdeki oransal değişim olarak tanımlanabileceği gibi kişi başına

duumlşen gayri safi milli hacircsıla ya da kişi başına duumlşen gayri safi yurticcedili hacircsıladaki oransal

değişim olarak da tanımlanabilir (Accedilıkgoumlz 2007 18ndash19) Uumllkelerin gelişmişlik duumlzeylerini

goumlstermek adına tek başına kullanılan oumllccediluumltlerden en yaygın olanı ise yine gayri safi milli

hacircsıladır (Guumlnal 2006 3)

İktisadi buumlyuumlme mevcut olan bir uumlretim yapısının sadece nicel olarak gelişmesini ele

alırken iktisadi kalkınma bir uumlretim yapısının hem nicel hem de nitel olarak gelişmesini ele

almaktadır Boumlylece iktisadi kalkınma iktisadi nitelikte olan yapılar yanında sosyal siyasal

nitelikteki yapılarda da gelişme youmlnuumlnde bir değişme hatta yeni yapıların oluşturulmasını

iccedileren suumlreccedilleri işaret etmektedir Bu nedenle iktisadi kalkınmaya ulaşamayan iktisadi

buumlyuumlme durumlarına dengesiz buumlyuumlme ahenksiz buumlyuumlme gibi sıfatlarda verilmektedir

(Etkiforum 2008)

İktisadi kalkınma suumlreccedilleri sadece iktisadi değil sosyal ve insancıl tuumlm boyutları

sosyo-kuumlltuumlrel tuumlm olguları buumltuumlnleştirerek muumlreffeh toplum oluşturan bir suumlreccediltir İktisadi


[51]

kalkınmanın gerccedilekleşmesini fert bazında kişinin suumlrekli artan geliri doğrultusunda maddi

sıkıntının giderilmesi bağımsızlık ve oumlzguumlrluumlğuumlnuumln artması ekonomik bağımsızlığı

neticesinde kendine guumlveni artması ve geleceğe doumlnuumlk plan program yapması (Etkiforum

2008) şeklinde uumlccedil ana oumllccediluumlte bakarak tespit etmek muumlmkuumlnduumlr

İktisadi kalkınma bir suumlreccedil olmakla birlikte bu suumlrecin daha etkili bir şekilde

gerccedilekleşmesini sağlayan bir takım unsurlar vardır Bu sebeple iktisadi kalkınma yalnızca

iktisadi bir takım denklemlerle ya da formuumlllerle gerccedileklemesi muhtemel bir suumlreccedil değildir

Soumlz konusu suumlreci besleyen en oumlnemli unsurlardan bir tanesi de hiccedil şuumlphesiz ki

ldquotoplumdaki değerlerdirrdquo Ccediluumlnkuuml iktisadi kalkınma toplumu oluşturan diğer faktoumlrlerin

etki alanı dışında değildir Bu bağlamda kendi doumlnemi iccedilerisinde iktisadi yapılanmaları ve

sosyal boyutları incelemesi ve iktisadi kalkınmanın ortaya ccedilıkışında değerlere buumlyuumlk oumlnem

vermesi nedeniyle İbn Haldunrsquoun perspektifinden konunun ele alınmasının daha uygun

olacağı kanısındayız

2 İbn Haldunrsquoa Goumlre İktisadi Hayatın Teşekkuumlluuml

İbn Haldun birccedilok duumlşuumlnuumlr gibi insanın tek başına yaşamasının muumlmkuumln

olmadığını cemiyet iccedilinde yaşaması gerektiğini vurgulamıştır İbn Haldunrsquoa goumlre insanların

toplu halde yaşama nedeni ise geccedilimlerini sağlamak iccedilin yardımlaşma ihtiyacına

dayanmaktadır (Haldun 2005 323) Zaten insan yaratılış itibariyle medenicirc bir varlıktır ve

yalnız başına yaşayamaz

İbn Haldunrsquoa goumlre insanın ilk yaşam biccedilimi bedevicircliktir Bedevicirc kavramını sadece

ccediloumllde goumlccedilebe olarak yaşayan Araplar bağlamında değil ayrıca iptidai hayat yaşayan kuumlccediluumlk

yerleşim birimlerini de iccedilerisine alan bir kavram olarak ele almak gerekmektedir Bedevicirc

yaşam tarzı olarak oldukccedila sade olup iktisadicirc olarak ortaya koyduğu bir faaliyetten soumlz

edilemez Bedevi tabiatın sunduğu ile yetinerek sadece hazır nimetleri tuumlketmekle

yetinmektedir İccedilerisinde bulunduğu şartlar gereği uumlretici değildir Bulunduğu ccedilevreyi

kontrol etme yeteneği olmayıp aksine ccedilevre şartları onun hareket alanını tayin eder

Ccedilevrenin sunduğu olanaklar ile idare etmek ve zor şartlar altında hayatını suumlrduumlrme

muumlcadelesi vermek zorundadır Buna bağlı olarak bedevicirc ihtiyaccedillarını karşılamak iccedilin

suumlrekli hareket halindedir (Oumlzkılıccedil 2007 2)

İbn Haldunrsquoa goumlre insanın ldquozarurirdquo ldquohacirccirdquo ve ldquokemalirdquo olmak uumlzere uumlccedil ccedileşit ihtiyacı

vardır Zaruri ihtiyaccedillar insanın yaşamını devam ettirebilmesi iccedilin gerekli olan asgari

ihtiyaccedillarını ifade ederken hacircci ihtiyaccedillar zaruricirc olmayan fakat insanın rahatına katkı

sağlayan o an olmasa bile ilerde ihtiyaccedil duyulabileceği şeyleri ifade etmektedir Kemali

ihtiyaccedillar ise gelecekteki ihtiyaccedillarını da karşılamış insanların fikir estetik gibi kaygılarını

karşılamaya youmlnelik ihtiyaccedillardır Bedevicircler bunlardan zaruricirc ihtiyaccedillar ile yetinirken hacirccicirc

ve kemali ihtiyaccedillar ile sadece haydari olanlar ilgilenmektedir (Goumlrguumln 1999 547)

İbn Haldunrsquoa goumlre bunun nedeni ise insanı haydariliğe zorlayan sebep muumllk ve

servettir Bedevicirc zaman iccedilerisinde elde etmiş olduğu imkacircnların ve iccedilerisinde bulunduğu

durumun zorlamasıyla haydariliğe youmlnelir Sonuccedilta insan mal ve muumllk elde etmeyi sever

Belli bir noktadan sonra biriktirdiği muumllkuuml seyyar olarak taşıması soumlz konusu

olmayacağından bu durum onu haydariliğe doğru iter Zaruricirc ihtiyaccedilların temininde doyum

noktasına ulaşılması insanı haydariliğe goumltuumlren psikolojik bir sebeptir Haydari hayat tarzı

mecburi olarak yeni bir takım duumlzenlemelerin oluşmasını gerekli kılar Soumlz konusu

duumlzenlemeler bir ccedileşit medenicircleşme olup duumlzenlemelerin aile yapısı aile iccedili iş boumlluumlmuuml ve

Sevgi Işık Erol

[52]

iktisadicirc hayat uumlzerinde tesirleri goumlruumlluumlr İnsan zamanla ccedilevreyi kontrol altına almaya

başlayarak yerleşik hayatın ilk adımlarını da atar (Oumlzkılıccedil 2007 3ndash4)

İbn Haldunrsquoa goumlre iktisadicirc faaliyette bulunmak ldquorızkınızı arayınızrdquo ayeti ile Allahrsquoın

emri olup ccediliftccedililik ve zanaatlarla ilgili temel bilgiler de insanlara Allah tarafından

peygamberler aracılığıyla oumlğretilmiştir Bundan dolayı iktisadicirc faaliyetin kutsal youmlnuuml de

vardır (Goumlze 1987 96)

İbn-i Haldun insanın emek harcayarak ya da herhangi bir yolla elde ettiği gelirden

zorunlu gereksinimlerini karşıladığı kısma ldquorızıkrdquo bunu aşan ve zenginliğin sermaye

birikiminin kaynağını oluşturan zorunlu ihtiyaccedil fazlası kısmına da ldquokazanccedilrdquo ismini verir

(Kozak 1999 262)

İbn Haldun ihtiyaccedilları zaruricirctabii hacirccicirc ve kemalitahsini olmak uumlzere uumlccedile ayırırken

buna bağlı olarak zanaatları da uumlccedil kısma ayırır (Şeker vd 2010 19) Birincisi insanın

yaşaması iccedilin zaruricirc olan meslekler (terzilik kasaplık dokumacılık ve marangozluk vb)

ikincisi insanın daha uumlst duumlzeyde olan ihtiyaccedillarını karşılayan meslekler (ilim sanat ve

siyaset ile ilgili mesleklerdir ki bunlar kacircğıtccedilılık ciltccedililik ve şairlik gibi meslekleri ihtiva

eder) Uumlccediluumlncuumlsuuml ise askerliktir (Oumlzkılıccedil 2007 5) İbn Haldunrsquoa goumlre ihtiyaccedilların bu sıralama

doğrultusunda giderilmesi kuumlltuumlr ve medeniyetin doğuşunu hazırlayan ana mekanizmadır

Yalnızca zaruri ihtiyaccedilları karşılayan bir toplumda ne ilim ne sanat olur İlimler ve sanatlar

son iki merhale iccedilinde gelişme imkanı bulur ve medeniyet boumlylece doğar ve gelişir (Şeker

vd 2010 19)

3 İbn Haldunrsquoa Goumlre İktisadi Kalkınmanın Unsurları

İbn Haldun iktisadi kalkınma konusunu değişik unsurlar etrafında inceler Ona goumlre

iktisadi kalkınmayı etkileyebilecek unsurlar aşağıdaki gibidir (Abdula 2007)

31 Siyasicirc İstikrar

İbn Haldun ldquoasabiyetrdquo olmadan devletin de kurulamayacağını savunur (Candan

2007 238) Oumlyle ki asabiyetin oumlnemi sadece kuruluş aşamasında değil zirveye ulaşılmasına

kadar devam etmektedir Zirve ise kemalin sonu zevalin de başlangıcı olarak goumlruumllmektedir

Amacı muumllk olan asabiyet muumllkuumln kemali olan devlete ulaşmak ile hedefine ulaşmış olur

(Goumlze 1987 93)

Burada asıl oumlnemli konu ise istikrarın sağlanabilmesidir Ccediluumlnkuuml bir cemiyeti ve bir

devleti ayakta tutmak iccedilin yalnızca asabiyet tek başına yetmez bunun yanında ahlacircki

değerler de gereklidir Bir muumllkuumln elden ccedilıkması bu ahlacircki değerlerin bozulmasıyla birlikte

başlar Nitekim İbn Haldun ccediloumlkuumlş sebepleri olarak asabiyetin ihmal edilmesi yanında

idarecilerin yozlaşmasını ve ahlacircki değerlerin terk edilmesini de dile getirir (Hacıoğlu 2007

47)

Tarihte kurulan devletler ve bunların gelişmesi ve yıkılmasına neden olan faktoumlrleri

iyi anlayabilmek iccedilin onların iktisadicirc faaliyetlerine ve uumlretim şekillerine goumlz atmak

gerekmektedir Siyasi istikrarın uumllkelerin ekonomileri uumlzerideki en belirleyici hatta ilk sırada

yer alan bir faktoumlr olduğunu soumlylemek guumlnuumlmuumlz duumlnyası iccedilin bir abartı olmasa gerektir

Mevcut devletlerin siyasi ccedilizgileri ile iktisadicirc ccedilizgileri birbirini teyit eder niteliktedir Siyasi

ccedilalkantıların yaşandığı doumlnemler ilk tesirlerini ekonomik hayat uumlzerinde goumlstermektedir

(Oumlzkılıccedil 2007 6)


[53]

32 Guumlven Ortamı

İbn Haldunrsquoa goumlre devletin kuruluş amacı insanların her tuumlrluuml saldırıdan uzak barış

iccedilinde yaşamalarına youmlnelik olmalıdır (Şener 2002) Ccediluumlnkuuml insanların bir cemiyet iccedilerisinde

bir araya gelmesine sebep iktisat ve guumlvenliktir Gerek dışarıdan gelebilecek saldırılara

gerekse iccedileride karşılıklı olarak meydana gelebilecek olan saldırılara karşı bir otorite altında

kendilerine guumlvenlik sağlama ihtiyacı insanları toplu yaşamaya mecbur kılmıştır Yatırım ve

can guumlvenliği accedilısından guumlven vermeyen boumllgeler ya da uumllkeler yabancı sermayeyi

ccedilekemeyeceği gibi girişimci ve yatırımcılar tarafından rağbet goumlrmeyeceği de aşikacircrdır


33 Uzmanlaşma

İbn Haldunrsquoa goumlre uzmanlaşma belirli bir grubun işbirliğiyle elde edilerek onlardan

birkaccedil kat daha kalabalık insan topluluğunun ihtiyaccedillarını karşılayarak memnun edecek

uumlretimi etkileyen ccedileşitli fonksiyonların koordinasyonudur İbn Haldunrsquoa goumlre

uzmanlaşmaya imkacircn sağlayan bir ortam olduğunda muumlteşebbis gelecekteki muhtemel

ticaret imkacircnı ve uumlretim iccedilin kendini adamaya cesaretlendirilir (Karataş 2012)

34 Emeğe Dayalı Uumlretim

İbn Haldunrsquoa goumlre insan guumlcuuml yani emek uumlretimin temel unsurudur İhtiyaccedilları

karşılamak iccedilin emek harcamak kaccedilınılmazdır (Falay 2012) Bu sebeple emek harcanmadan

elde edilen kazanccedil ve mal meşru olma oumlzelliğine haiz değildir Tabiatta yetişen nimetlerden

istifade edebilmek ve onları sahiplenebilmek iccedilin emek harcanması gerekmektedir Her tuumlrluuml

zenginlik ccedilalışmanın bir sonucu yani emeğin uumlruumlnuumlduumlr Elde edilen her değer de aynı

şekilde tabiatla insan emeğinin bir araya gelmesinin sonucudur

Ticaricirc alanda da kazancın tamamını sermaye ile ilişkilendirmek doğru bir oumlzellik

değildir Sebebi ise sermayeden kacircr elde etmede ve kazanca doumlnuumlştuumlrmede emeğin payı

inkacircr edilemez Aynı şekilde ziraat alanında da uumlretim araccedillarını yapmak hayvanlar ile baş

edebilmek ve onları kontrol ederek guumlccedillerinden faydalanmak da akıl el gibi iki unsurun bir

araya gelmesinden meydana gelmektedir İbn Haldunrsquoa goumlre bu iki unsuru bir araya

getirmek ve bu suretle guumlcuumlnuuml artırarak emeğini daha verimli hale getirmek insanı diğer

varlıklardan ayıran oumlnemli bir unsurdur İbn Haldun emekten yoksun olan ve

spekuumllasyona hileye aldatmacaya başvuran tuumlccarı kumarbaza benzetir Bu tuumlr bir ticaret

zati itibariyle meşru olmadığı gibi kişinin ahlacirckı ve psikolojisi uumlzerinde de sakıncalı etkiler

bırakır İnsanın tabiatı gereği az zamanda ccedilok kazanma hırsı onu hile ve spekuumllasyona

youmlneltebilir (Oumlzkılıccedil 2007 7)

35 Ahlacirckicirc Değerlere Bağlılık

İktisadicirc durumların bedavetten yerleşik hayata geccedilişteki roluumlnuumln yanında ahlacircki

değerler uumlzerinde tesirleri de muhakkaktır İbn Haldun kaccedilınılmaz olan bu etkileşim

suumlrecinin sağlıklı ve toplum yararına olması iccedilin ahlacircki değerlerin dikkate alınmasını

oumlzellikle vurgular İbn Haldunrsquoa goumlre iktisadicirc hayat ahlacirckicirc ve dinicirc değerlere goumlre

duumlzenlenmelidir Ccediluumlnkuuml insanların yaradılış amacı hayatta ebedi kalmak veya herhangi bir

şekilde yaşamak değildir İnsanın amacı insanlığına yaraşır bir duumlnyevicirc hayat suumlrmek ve

ahirette kurtuluşa ermektir (Oumlzkılıccedil 2007 7ndash8)

Sevgi Işık Erol

[54]

4 DEĞERLER

Değerler bir sosyal grup veya toplumun kendi varlık birlik işleyiş ve devamını

sağlamak iccedilin uumlyelerinin ccediloğunluğu tarafından doğru ve gerekli oldukları kabul edilen ortak

duumlşuumlnce amaccedil temel ahlacircki ilke ya da inanccedillar manzumesidir (Baydar 2009 17) Ancak her

toplumun değerleri aynı olmayıp birbirinden farklılıklar arz edebilir Oumlrneğin askerlik Tuumlrk

toplumunda kutsal iken kimi toplumlarda ise para kazanılan bir iş durumundadır

Sosyolojik accedilıdan değerler toplumun kişilerin modellerin amaccedilların ve diğer

sosyo-kuumlltuumlrel şeylerin oumlnemlerini oumllccedilmeye yarayan oumllccediluumltler demektir Değerler bir inanccedil

olması bakımından duumlnyanın belli bir kısmıyla ilgili algı duygu ve bilgilerimizin bileşenidir

İnsanlarla yakınlaşmanın yolu onların temel değerlerini oumlnem sırasına goumlre bilmekten

geccedilmektedir Bu yuumlzden uumllkelerini savunan askerler paralı askerleri her zaman yenerler

(Arslanoğlu 2005 3)

Temel değerlerin oluşmasında aile buumlyuumlkleri oumlnemli rol oynar Ccediluumlnkuuml yetiştirdikleri

evlatlarına neleri soumlyleyip soumlylemeyeceklerini nelere inanıp inanmayacaklarını soumlyleyerek

ccedilocuklarına değerleri aşılarlar Ayrıca oumlrguumln eğitimle birlikte her tuumlrluuml eğitim-oumlğretim

faaliyetleri de değerlerin oluşmasında oumlnemlidir Ccediluumlnkuuml eğitimde bireylere bilgi beceri ve

tutumların kazandırılmasının yanında toplumun kuumlltuumlruumlnuumln yeni nesillere aktarılması da

soumlz konusudur

Ulusal ve kuumlltuumlrel değerler uumllkeyi biccedilimlendirir Bir uumllkenin yaşam kalitesini

değiştirmek istiyorsanız ccedilok sayıda insanın değer yargılarını etkilemekten başka ccedilareniz

yoktur Ayrıca uumllkelerin kalkınması ile toplumun değerleri arasında ccedilok yakın bir ilişki

vardır Gerek Japonyarsquonın ve gerekse Almanyarsquonın duumlnyanın kalkınmış uumllkeleri arasında yer

almalarında bu toplumların kuumlltuumlrel değerlerinin roluuml bulunmaktadır Ccediluumlnkuuml bu ulusların

halkı kendilerini duumlnyanın en guumlccedilluuml ulusları olmaları gerektiği konusunda ccedilok guumlccedilluuml bir

inanca sahiptirler (Arslanoğlu 2005 3ndash4)

Değerler aynı zamanda iş yaşamını da şekillendirmektedir Oumlzellikle iş yaşamında

değerlerin olmazsa olmazı olan bir takım unsurlar vardır Soumlz konusu unsurlar din iş

ahlacirckı oumlrguumlt kuumlltuumlruuml oumlrf-adet ve ailedir

41 Din

Din kutsal ve ahlacircki oumlğeler taşıyan değer ve kurumlara sahip inanccedillar buumltuumlnuumlne

verilen isimdir (Wikipedia 2008) Arapccedila koumlkenli bir soumlzcuumlk olan ve koumlken itibariyle ldquoyol

huumlkuumlm muumlkacircfatrdquo gibi anlamlara gelen din kelimesini bilim adamları Kuranrsquoda semantik ve

etimolojik manasını anlamaya youmlnelik yoğun ccedilaba sarf etmişlerdir (Haddad 2000 631)

Dinin tanımı bilim ve felsefede farklı biccedilimlerde ele alınmıştır Bergsonrsquoa goumlre din

zekacircnın dağınıklığı ve ccedilaresizliği karşısında doğanın koruyucu tepkisine ve daha da ileride

hayatın buumltuumlnuumlne bağlanmaktır Edward Sapirrsquoe goumlre din guumlnluumlk yaşamın anlaşılmaz ve

tehlikeli ortamı iccedilinde goumlnuumll huzuruna iccedil huzuruna goumltuumlrecek bir yolun bulunmasıdır

Parsonsrsquoa goumlre ise din kacircinatta insanın yeri insanın diğerleriyle ilişkisi ccedilevresi ve diğer

insanlarla ilişkilere bağlı olarak arzu edilir olan ve olmayan şeyler hakkında geliştirilen ve

gerccedilekleştirilen bir anlayıştır

Ccedilok karmaşık bir yapıya sahip olan din doğa ve toplumla ilgili olguları accedilıklamada

insanlara yardımcı olur Bu bağlamda psikologlara goumlre din bir uumlst benlik olayı iken

sosyologlara goumlre din kutsalın toplum hayatındaki deneyimidir Satanist kilisesinin


[55]

kurucusu Anton Szandor Laveye goumlre din insan yaşamını etkileyen her tuumlrluuml elektriksel

alanlardır Tasavvuf ve din psikologlarına goumlre din insan-ı kacircmil insan olmaya sevk eden bir

disiplindir İslam Peygamberi Hz Muhammed (sav)rsquoe goumlre ldquoinsanın gittiği yoldurrdquo

(Wikipedia 2008)

Dini inanccedil ve kurallar inanan bireylerin ruh yapısından sosyal ekonomik ailevi

ilişkilerine kadar her tuumlrluuml tutum ve davranışlarına bir ccedilerccedileve oluşturur (Demir 2003 94)

Dinin bu denli oumlnemine rağmen Batıda başlayan ilim adına gerccedileği sadece duyularla arama

ve bulma metodu ve youmlntemi yerleşik insan tasavvurunu değiştirip birtakım teorilerle yeni

bir insan tipi uumlretme gayretleri ortaya ccedilıkarmış ve boumlylece duumlnyada dinden uzaklaşma

meydana getirmiştir Belki sadece dinden uzaklaşma değil bulunan yeni bilimsel metot ve

yeni duumlşuumlnce sonucu artık din ortadan kalkmış ve onun yerini ilim almıştır Hacirclbuki insan

hayatında dinin yerini doldurabilecek hiccedilbir şey yoktur nazariye teori veya bilimsel

duumlşuumlnceler ya da bulgular dinin bir alternatifi olamaz Ccediluumlnkuuml dinicirc duumlşuumlnce ve hayatta

ldquoikame kanunurdquo uygulanamaz dinin yerini hiccedilbir kurum tutamaz Bilim ile din uumlretilemez

duumlşuumlnce uumlruumlnleri de din olamaz Bilim ve duumlşuumlnceden felsefe ve fikirden istifade edilebilir

ancak dinicirc bir goumlruumlşuumln ve dinicirc bir kuralın ham maddesi mutlaka dinicirc olmalıdır

Literatuumlre ekonomik bir deyim olarak giren ldquohomo economicusrdquo ifadesi din

adamları tarafından değil filozoflar tarafından uumlretilmiş bir ccedileşit insana bakış accedilısını dile

getiren bir kavramdır Homo economicus hep kendi ccedilıkarı peşinde koşan ekonomik adam

demektir Hacirclbuki insanın sadece ekonomik youmlnuuml değil dinicirc ilmicirc iccediltimaicirc idaricirc siyasicirc ve

ailevicirc youmlnleri de vardır İnsana sadece ekonomik youmlnden bakıp diğer youmlnlerini konu dışına

atmak ona zarar getirmiştir Ekonomi insanın diğer youmlnlerine uyduğu onlarla iyi geccedilindiği

muumlddetccedile ekonomi olup bir fayda sağlayacaktır Yoksa buguumlnkuuml duumlnyada olduğu gibi

Roumlnesans medeniyetinin ekonomi anlayışı ve uygulamasında goumlrduumlğuumlmuumlz gibi

krizler uumlreten bir kaynak olur Bize goumlre bunun sebebi insanı buumltuumln youmlnleri ile ele alıp

ekonomik faaliyetin buumltuumlncuumll bir yaklaşımla yapılmamasında yatmaktadır (Eskicioğlu

2008)

42 İş Ahlacirckı

Ahlacirck iyilik duumlruumlstluumlk yardımseverlik soumlzuumlnde durma yalan soumlylememe gibi

oumlzellikleri kapsayan kurallar ve tavırlar buumltuumlnuumlduumlr (Demir 2003 81ndash82) Ahlacirck kuralları

insanın iccedil acirclemine onun davranışlarının sebeplerine ilişkin talepleri ihtiva etmektedir

(Oumlzdemir 2005 3) Sağlıklı ve dengeli bir toplum ve suumlrduumlruumllebilir bir kalkınma iccedilin ahlacirckın

ve sosyal değerlerin hacirckim olduğu bir ortam oluşturmak olmazsa olmaz bir koşuldur

(Oumlgener 2008 1) Gelirin artması iccedilin ahlacircki değerlerin ekonomik adaletin ve halkın

refahının goumlz ardı edilmesi de gerekmiyor Ekonomik gelişme adalet oumlzguumlrluumlk insanlık

huumlrmeti ve değerlerin korunması ile birlikte gerccedilekleşerek yaşanabilir (Worldservice 2008)

ldquoİş ahlacirckı ekonomi ile ahlacirck arasındaki bir evlilik gibidirrdquo İş ahlacirckı ekonomi ve iş

duumlnyasının sağladığı olanaklar doğrultusunda sağduyulu seccedilimler yapmamızda bize yol

goumlsteren ilke ve değerleri inceleyen bir disiplindir Dolayısıyla ahlacirck ekonomik hedefleri

başarmaya youmlnelik oumlnemsiz bir araccedil olarak suiistimal edilmemelidir Hukuk ahlacirck ve vicdan

kuralları iccedilerisinde işlemeyen bir ekonomik sistem ccediloumlkme ve dağılmaya mahkucircmdur

(Oumlgener 2008 1) Buumltuumln duumlnyada accedilıkccedila ortaya ccedilıkmıştır ki ldquoahlacircksız ekonomi ekonomisiz

ahlacirckrdquo soumlz konusu bile olamaz (Guumlndoğan 2008 42)

Sevgi Işık Erol

[56]

421 Protestan İş Ahlacirckı

Roumlnesans ve Reform hareketleriyle birlikte Avruparsquoda ccedilalışma yeni bir anlam ve

değer kazanmıştır Luther ccedilalışmayı insanın Allahrsquoın rızasını kazanması iccedilin bir vesile olarak

değerlendirirken Calven ccedilalışmayı Allahrsquoın bir emri olduğunu yeryuumlzuumlnde Allahrsquoın

hacirckimiyetinin ancak insanın ccedilalışmasıyla gerccedilekleşeceğini dile getirir Calvenrsquoe goumlre bir

kişinin ccedilalışmalarında başarılı olması onun yaptığı işin Allah tarafından beğenildiğinin bir

işareti idi Max Weberrsquoe goumlre soumlz konusu bu durum insanların duumlnyaya ccedilalışmaya daha bir

oumlnem vermelerine ve adeta dini bir gayretle bu konularda birbirleriyle yarışırcasına

ilerlemelerine yol accedilmıştır Modern kapitalizmin temelini teşkil eden bu yeni zihniyet ve

duumlnya goumlruumlşuumlne Weber ldquoProtestan ahlacirckırdquo demiştir (Kozak 1999 80ndash81)

Protestan ahlacirckında bireysellik savunulmakta ve bunun iccedilinde bireyin ccedilok ccedilalışması

ve kendi ccedilıkarlarını maksimize etme gayreti soumlz konusudur Bu nedenle Protestan ahlacirck

maddi refahı oumlnceler ve bireyin kişilik ve davranışlarından ccedilok sahip olduğu refahın

buumlyuumlkluumlğuumlne bakar (Ersoumlz 2004 24) Dolayısıyla Protestan ahlacirckta duumlnyevi hayat ldquooumldevrdquo

olarak değerlendirilir ve bu oumldev en iyi biccedilimde yapılması gerekir Zamanın boşa

harcanması buumltuumln guumlnahlar iccedilinde ilk ve en ağır olanıdır Toplumsal yaşam iccedilinde zaman

kaybı boş konuşma sağlık iccedilin yeterli olanından fazla uyku (en fazla 8 saate kadar) ahlacircki

accedilıdan mutlak olarak itiraz edilecek konulardandır Buumltuumln bu ccedilalışma suumlresi sonunda elde

edilen kazanccedil ve zenginliğin şahsi ccedilıkarlar iccedilin kullanmayacağı da asıl kurallardan bir

diğeridir Protestan inancında kazanımın ldquohuumlmaniterrdquo felsefeyle yardıma doumlnuumlştuumlruumllmesi de

gerekir (Kurtuluş 2010 745ndash746)

Protestan ahlacirck anlayışına goumlre devletin genel sosyal refah sağlama goumlrevi olmadığı

gibi aynı zamanda sosyal hayatın işleyişine de karışmaz Bu yaklaşımın bir sonucu olarak

da toplumun genel refahının kişilerin toplam refahından ileri geldiği ifade edilmektedir

(Oumlzdemir 2004 61ndash63)

422 Yahudi İş Ahlacirckı

Yahudiler tarihi geccedilmişleri itibariyle hep başka uumllkelerde yaşamış ve siyasette yer

almamış olduklarından mal-muumllk edinmeleri engellenmiş veya suumlrguumlnlerle varlıklarını

geride bırakmak zorunda kalmışlardır Ancak Yahudiliğin kutsal kitabı olan Tevrat ile

Yahudiler suumlrguumln doumlnemlerinde bile varlığını ve milli benliğini korumuşlardır Tevratrsquoın

oumlğretilmesi ccedilok oumlnemlidir Bu nedenle Yahudi ebeveynlerin ccedilocuklarına onun huumlkuumlmlerini

belletmeleri yine Tevratrsquota emredilmiştir

Ahd-i Atikrsquote Şabbat (Cumartesi) tatili Allahrsquoın duumlnyayı yaratırken dinlendiği guumln

olarak inanıldığı iccedilin Musevilere Şabbat guumlnuuml ateş yakmama ticaret yapmama ve hatta

karanlıkta oturma zorunluluğu getirilmiştir Şabbat haricindeki guumlnler iccedilin emredilen ise ccedilok

ccedilalışmaktır

Yahudilikte ccedilok para sahibi olunması dinen teşvik edilmiştir ldquoAltın ve guumlmuumlş

ayağın sağlam basmasını sağlarrdquo ldquozenginlik ve guumlccedil kalbi coştururrdquo ldquodindar kişi parayı

vuumlcudundan ccedilok sever sevmelidirrdquo Hıristiyan oumlğretisi ve kilisenin yoksulluğu yuumlcelttiği

dikkate alınırsa yoksulluğu sayesinde cennete gitmeye ccedilalışan Hıristiyan ile altın ve guumlmuumlş

toplamayı cennete gitmenin aracı olarak goumlren Yahudi arasındaki zihniyet ayrılığının

ekonomik alandaki etkisi farklı olacaktır Sonuccedilta Hıristiyanlık ccedilok dindar bir kişiyi rahip

keşiş (monk) yaparken Yahudilik ise akılcı (rationalist) bir iş adamı yapar Yahudi dinine


[57]

goumlre Yahudiler arasında borccedil verilirken faiz işletilmesi yasaklanmasına rağmen Yahudiler

dışındakilerle bunun pazarlıkla belirlenmesi muumlmkuumlnduumlr

Londrarsquodaki Yahudi İş Ahlacirckı Birliği (Jewish Association of Business Ethics-JABE)

tarafından duumlzenlenen iş seminerlerinde Yahudi iş ahlacirckının ccedilerccedilevesi şekillenmiştir Birlikte

esas alınan iş ahlacirckının oumlzuumlnuuml Haham Rabbi Hillelrsquoin Tevrat hakkındaki goumlruumlşuumlyle

accedilıklanabilir ldquoSize yapılmasından nefret ettiğiniz bir şeyi siz başkasına yapmayınız

Tevratrsquoın oumlzuuml budur Kalan kısmı sadece ayrıntıdır Gidiniz ve ccedilalışınızrdquo (Kurtuluş 2010

751ndash753)

423 İslacircm İş Ahlacirckı

İslacircmrsquoda yapılan her iş ve ccedilalışma meşru olmak kaydıyla kaba ince veya fikri emek

ayrımı yapılmaksızın tasvip ve destek goumlrmektedir Ancak İslacircm hukukccediluları guumlcuuml yettiği

halde ccedilalışma yoluna gitmeyerek dilencilik ile geccedilimini sağlamaya ccedilalışanların devlet

tarafından ccedilalışmaya zorlanmaları gerektiğini dile getirmişlerdir (Kozak 1999 86) İslamrsquoda

fakirlik oumlvguumlsuumlnden soumlz edilmemektedir İslamrsquoda fakirlik doğal olarak arzu edilmeyen bir

durumdur (Subaşı 2003 269)

İslam dini iktisadi gelişmeyi engellemez aksine destekler Oumlrneğin İslacircmrsquoda zekacirct

muumlessesiyle yardımlaşmanın sağlanması cuma guumlnuuml ibadetten hemen sonra işe doumlnuumllmesi

gibi Oysaki cumartesi ve pazar guumlnleri sırasıyla Yahudiler ve Hıristiyanlar iccedilin ibadete

ayrılmıştır

İslacircmiyetrsquote tasavvuf gerccedileğinin iktisadi nizamı nasıl etkilediğinin de goumlz oumlnuumlne

alınmalıdır İslacircmrsquoda tasavvuf inancının ccedilalışma hayatına taşıdığı değer ahlacircktır İslacircmrsquoın

iktisadi kuruluşlarında dinin ve tasavvuf inancının etkisi inkacircr edilemeyeceği gibi diğer

yandan iş ahlacirckının koumlklerini İslacircm dininden aldığı da inkacircr edilemez Ahilik teşkilatı

(fuumltuumlvvet) ve esnaf loncalarının kuruluş ve işleyişi bu gerccedilekten uzak tutulamaz Tarikat ehli

iccedilin şeyh ne ise esnaf ve zanaatkacircr toplukları iccedilin de pir odur İslacircm iktisadında iş ahlacirckı

konusunda İbn Sinarsquonın tavsiyeleri oumlrnek goumlsterilebilir ldquoEzerek zorlayarak ve boğuşarak

elde edilen her artık (fazla) guumlnahla utanccedilla yuumlzsuyu doumlkmekle hayacircsızlıkla haysiyet

duumlşuumlkluumlğuumlyle ve ırz lekesiyle kazanılan her kacircr miktarı buumlyuumlk olsa da oumlnemsizdir ccedilok olsa

da değersizdir yararlı goumlruumlnse de yararsızdır Lekesiz temiz kazanccedil ve bitkinliğe duumlşmeden

elde edilen fazlalık miktarı az olsa da tartıda hafif gelse de daha lezzetli daha bereketli ve

daha kazanccedillıdırrdquo

İslacircmi duumlşuumlnce tarihinin en oumlnemli şahsiyetlerinden biri olan eserleri Hıristiyan ve

Yahudi acirclemine tesir etmiş olan Ebu Hamid el-Gazalirsquonin iktisadi ahlacirck teorisindeki temel

kavramı ise ihsandır (el-ihsan) ldquobaşkalarına faydalı olacak şekilde davranmakrdquo gerektiğini

vurgular Boumlylece Gazalirsquonin iktisat ahlacirckına getirdiği ccedilerccedileve ana hatları itibariyle normatif

olmuştur (Kurtuluş 2010 748ndash750)

Osmanlı toplumunun yuumlzyıllarca ayakta kalmasının en oumlnemli faktoumlrlerinden biri

ahilik teşkilacirctıdır Bu kuruluşlarda iş ahlacirckına ve değerlere ccedilok oumlnem verilmiştir Ahilik

sisteminde insanlar hem meslekicirc hem de manevicirc accedilıdan suumlrekli eğitiliyorlardı (Yeniaysa

2008) Ahi birlikleri kişilere verdikleri değerler ile orta sandıkları vasıtasıyla kişiye sosyal

guumlvenlik ortamı temin etmişlerdir Birlikler sandıklar aracılığıyla kişiye maluliyet oumlluumlm

doğal afet gibi hallerde iş kurabilmelerini sağlamak amacıyla malzeme tedarik etmişlerdir

Ayrıca işi oumlğrenmede karşılaştığı sıkıntılarda maddi ve manevi destekte bulunarak kişiyi

yalnızlıktan kurtararak dayanışma ortamıyla moral sağlamışlardır Boumlylece kişinin ve

Sevgi Işık Erol

[58]

toplumun refah duumlzeyine katkıda bulunarak bir sosyal hizmet goumlrevi ifa etmişlerdir

(Demirpolat ve Akccedila 2004 367)

43 Oumlrguumlt Kuumlltuumlruuml

Oumlrguumlt kuumlltuumlruuml ile ilgili ilk ccedilalışmalar 1930rsquolu yıllara kadar uzanmaktadır (Durğun

2006 114) Ancak gerccedilekte oumlrguumlt kuumlltuumlruuml kavramının oluşmasına neden olan şey Amerikan

şirketlerinin oumlzellikle Japonyarsquodaki eş değer şirketler kadar iyi performans goumlstermediklerini

accedilıklamaya ccedilalışan ccedilalışmalardır (Schein 2002 4) Batı Duumlnyasında 1960rsquolarda yaşanan

ekonomik krizlerin de etkisiyle kendilerine youmlnelik bir oumlzeleştiri getiren tuumlm oumlrguumltler tuumlm

sorularının yanıtlarını 1970rsquolerin sonunda yuumlkselişe geccedilen ve 1980rsquolerde bu yuumlkselişin

zirvesine ulaşan Japon oumlrguumltlenme modelinde aramaya başladılar Japonyarsquonın giderek artan

ekonomik başarısı Batı uumllkeleri tarafından incelenirken yapılan tuumlm araştırmalar da Batı

uumllkeleri ve Japonya arasındaki en temel farkın ldquokuumlltuumlrrdquo olduğu uumlzerinde birleşiyordu (Koumlse

vd 2001 228) Bu nedenle batılı araştırmacılar her iki kuumlltuumlruumln birbirine yaklaştırılması

gerektiği fikri uumlzerinde durmaya başladırlar (Akın 1995 12)

Japonyarsquoda işyeri bir aile gibi goumlruumllmektedir Aile oumlrguumltlenmesi ile iş yaşantısındaki

oumlrguumltlenme birbirinin uzantısı gibidir Bir işyerinde işe başlayan kişi kendisini bir aileye

bağlanıyormuş gibi goumlruumlr işyerinde de bu kişi ailenin benimsediği kalıcı bir uumlye olarak

kabul edilir Bu ilişki yazılı herhangi bir soumlzleşmeyle değil guumlccedilluuml duygulara gerccedilekleştirilir

Japon oumlrguumltleri ccedilalışanlarının fikirlerine ve goumlruumlşlerine saygı goumlstermekte oldukccedila

başarılıdır Japonya da ccedilalışanların terfileri kıdem esasına goumlre yapılır Bir oumlrguumlte giren

kişinin rotasyon yoluyla ccedileşitli oumlrguumlt birimlerinde ccedilalışması sağlanarak oumlrguumltuumln pek ccedilok

birimleri hakkında bilgi ve becerisi geliştirilir Japonya da ccedilalışanları makine gibi goumlren

onlardan sadece yazılı talimatlara uymasını bekleyen guumlduumlmlenme eksikliği sonucunda işe

olan ilginin azalması devamsızlığın artması ve iş guumlcuuml devir oranının yuumlksek olmasıyla

sonuccedillanan Taylor biccedilimi klasik youmlnetim anlayışı terkedilmiştir Ccedilalışanlar arasında olumsuz

bir rekabetin olmaması nedeniyle takım halinde ccedilalışmayı ve bundan zevk almayı

başarabilmişlerdir (Koumlse vd 2001 228-229)

44 Aile Yapısı

Buumltuumln toplumların en kuumlccediluumlk sosyal birimini aile oluşturmaktadır Ailenin mutlu ve

huzurlu olması bir bakıma toplumun huzurlu olması ile eş anlama gelmektedir Aile hiccedil bir

toplumda alternatifi olmayan ve korunmak zorunda olan vazgeccedililemeyen bir muumlessesedir

(Erkal 2000 20) Oumlyle ki aile insani değerlerin ve kuumlltuumlrlerin devamlılığının sağlamasında

oumlncuuml ve belirleyici bir role sahiptir Milletlerin ayırıcı vasıflarının değer yargılarının inanccedil

ve duumlşuumlnce kalıplarının aktarılmasını ve nesiller arası bağın suumlrduumlruumllmesini sağlayan ailenin

bizatihi varlığı da bir değerin ifadesidir Toplumsal yapıyı oluşturan temel kurumlar

değerlerin benimsenmesinde yaşatılmasında ve yaygınlaştırılmasında ccedilok oumlnemli roller

uumlstlenirler Eğitimin aile iccedilinde başladığı duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde değer aktarımı konusunda

ailenin oumlnemi accedilıkccedila oumlne ccedilıkmaktadır Geccedilmiş zamanlarda toplumun desteklediği değerler

aile ortamında guumlndelik hayat pratikleri iccedilinde ccedilocuklara aktarılabilirken guumlnuumlmuumlze

gelindiğinde ise bu yeterli olmamakta anne ve babanın bilinccedilli olarak bu değerleri

ccedilocuklarına aktarmak iccedilin ccedilaba sarf etmeleri gerekmektedir (Tuumlrkiyersquode Aile Değerleri

Araştırması 2010)


[59]

45 Oumlrf ve Adetler

Toplum iccedilinde insanların davranışlarını yaşama youmlntemlerini duumlzenleyen kurallar

vardır Bir takım sosyal baskılar insanları bu kurallara uymaya zorlar Soumlz konusu kurallar

nasıl kendiliğinden oluşmakta ise yine aynı şekilde zamanla kendiliğinden silinip

gitmektedir Bu kurallar oumlrf ve adetlerdir Yaygın ve nuumlfusun buumlyuumlk bir boumlluumlmuuml tarafından

uzun zamandan beri tekrar edilip gelen ve herhangi bir belirgin yaptırımı olmayan ya da

yaptırımı ccedilok yumuşak olan davranışlara adet denir Accedilıkccedila ifade edilmiş ve resmen de

yaptırıma bağlanmış kurallara ise oumlrf denir Oumlrfe aykırı hareket eden birey ya da oumlrguumlt ağır

bir biccedilimde cezalandırılabilmektedir Dolayısıyla oumlrflere uymak zorunludur ve oumlrften

sapmaya hoşgoumlruuml goumlsterilemez (Koumlse vd 2001 226)

5 İKTİSADİ KALKINMADA DEĞERLERİN ROLUuml

Ekonomik kalkınma ve buumlyuumlme suumlrecinde değerler goumlz ardı edilmemesi

gerekmektedir Değerler korunarak iktisadicirc anlamda bir kalkınma programı

gerccedilekleştirilmelidir Şayet bu unsurlar dikkate alınmazsa sosyal youmlnuuml eksik iktisadicirc

programlar ortaya ccedilıkabilir Bu nedenle iktisadi kalkınmada değerlerin roluuml ccedilok oumlnemlidir

(Gazeteturka 2008)

51 Değerler İşlem Maliyetini Duumlşuumlruumlr

Bir toplumdaki iktisadi faaliyetler ldquodoumlnuumlşuumlmrdquo ve ldquoişlemrdquo olmak uumlzere iki kategoriye

ayrılabilir Doumlnuumlşuumlm suumlrecinde iktisadi kaynaklar (uumlretim faktoumlrleri) insan ihtiyaccedillarını

karşılayacak mal ve hizmetlerin uumlretilmesi iccedilin kullanılmaktadır Ancak mal ve hizmetlerin

uumlretilip insanların kullanımına hazır hale getirilmesi uumlretim ve tuumlketim ilişkisinin

gerccedilekleşmesi iccedilin yeterli değildir Soumlz konusu mal ve hizmetlerin insanlar arasında

dolaşımının temini iccedilin yeni faaliyetlere ihtiyaccedil vardır Soumlz konusu faaliyetler işlem suumlreci ile

gerccedilekleşirken bu suumlrecin kendine goumlre birde maliyeti vardır

Oumlte yandan nihai mal ve hizmetin sadece tuumlketim aşamasında değil uumlretim

faktoumlrlerinin el değiştirmesi aşamasında da işlem maliyeti soumlz konusu olabilir Bu nedenle

işlem maliyeti ldquozaman enerji ve parasalrdquo maliyetlerin toplamı olarak karşımıza ccedilıkmaktadır

Hatta bir kişinin satış merkezine ulaşması sipariş vermesi yer ayırtması bilgi toplaması

kuyrukta beklemesi gibi faaliyetlerde harcadığı zaman ve paranın maliyeti de birer işlem

maliyetidir (Demir 2003 194ndash195)

Bireylerin ahlacirck ilkelerine bağlılıkları iktisadi ilişkilerin seyrine youmln veren en oumlnemli

unsurlardan biridir İnsanların ahlacirck kurallarına uygun davranmamaları toplumun bireyleri

denetleyecek ve yaptıkları yazılısoumlzluuml accedilıkzımni soumlzleşmelerin gereklerini yerine

getirmelerini sağlayacak duumlzenlemeler yapmasını zorunlu kılar İnsanların beyanlarının

doğruluğunu belgelemek iccedilin noterler aralarındaki anlaşmazlıkların ccediloumlzuumlmuuml iccedilin detaylı

kanunlar bu konuların yorumu iccedilin avukatlar soumlz konusu avukatların yorumlarını

değerlendirmek uumlzere hacirckimler ve hacirckimlerin yargılarını uygulamak iccedilin polisler gereklidir

Eğer bir toplumda bu ortak kurallara devletin yaptırım guumlcuuml ve dışsal bir zorlama

olmadan kendiliğinden uyulursa o vakit soumlz konusu toplum yukarıda bahsedilen

duumlzenlemelerin yapılması iccedilin ayırdığı kaynakları tasarruf edecek ve bu kaynakları yeni

yatırımlara youmlneltecektir Bu bir ekonomide bireylerin ahlacirck ve hukuka uygun

davranmalarının sağlanması iccedilin yapılan harcamaların azalmasının yani işlem sektoumlruumlnuumln

Sevgi Işık Erol

[60]

daralmasının o toplumun refahını artıracak malhizmetlere ayıracağı kaynaklarının

artmasına neden olacağı anlamına gelmektedir Bu accedilıdan işlem sektoumlruumlnuumln kuumlccediluumllmesini

sağlayan ahlacircki normlar oumlnemli bir iktisadi bir işlev yerine getirmektedir (Demir 2003 202ndash

204)

52 Değerler Bilgi Maliyetini Duumlşuumlruumlr

Değerler iktisadi faaliyetler uumlzerindeki bilgi maliyetini duumlşuumlrerek iktisadi faaliyet

iccedilinde bulunan bireyler arasındaki ccedilatışmaların azalmasına katkıda bulunarak ve uumlretimi

tasarrufu oumlzendirerek refah artışına katkıda bulunur (Kınran 2006 14)

İnancı gereği yalan soumlylemekten sakınan ahlacirck sahibi insanların bulunduğu bir

ortamda ne satıcının alıcıyı nede alıcının satıcıyı aldatması yanıltması muumlmkuumlnduumlr

Boumlylece birey vitrindeki malın ne kadara alındığı hammadde ve işccedililiğinin nasıl olduğunu

aynı veya benzer uumlruumlnlerin başka satış birimlerinde ne kadara ne tuumlr vade koşullarında

satıldığını bilir Bu durumda da bilgi maliyeti duumlşer Bilgi maliyeti duumlştuumlkccedile de ahlacirckın

işlevini bizzat piyasa yerine getirmeye başlar Boumlylece toplumun ekonomik faaliyetlerini

nispeten duumlşuumlk bir bilgi maliyeti ile gerccedilekleştirir (Demir 2003 205)

53 Değerler Piyasa İccedilindeki Gayri Meşru Guumlccedil Kullanımını Azaltır

Bireyler piyasa sistemine eşit guumlccedille katılamamaktadırlar Ccedilalışma imkacircnı olmayan

bir kişi ccedilok duumlşuumlk uumlcretler ccedilalışmaya ldquogoumlnuumllluuml olarakrdquo razı olabilir Bu ilişkinin iki eşit

konumdaki birim arasındaki ilişki ile aynı algılanması yanıltıcıdır Dolayısıyla eşit yaptırım

guumlcuuml bulunmayan karar birimlerinin karşılaşmasıyla meydana gelen bir piyasa dengesi

zayıf bireylerin kendileri accedilısından mecburiyet ccedilaresizlik olarak nitelendirilebilecek

gerccedileklerle meydana gelmiş olabilir Oumlrneğin accedil bir insanın bir tas ccedilorba iccedilin bir guumln

ccedilalışmaya razı olması muumlmkuumlnduumlr Bu noktadan hareketle bir tas ccedilorba karşılığı bir guumln

ccedilalışmanın karşılıklı rıza sonucu oluşan bir uzlaşma olduğu sonucuna varmak ne kadar

doğrudur adildir Makul bulmadığı halde baskı ile piyasada anlaşan insanların piyasa

kurumlarına saygı duymaları uzun suumlre onların işleyişini kolaylaştıracak tarzda

davranmaları beklenemez İşte ahlacirck kuralları ldquomakul olmayanrdquo ekonomik ilişkiler listesi

ccedilıkararak piyasanın bu ilişkileri zorlamasının oumlnuumlne geccedilmektedir

Bir yoksul ailenin hayatını devam ettirebilmek iccedilin guumlnde 15 saat başkalarının

hizmetinde ccedilalışmaya razı olması ahlacircki bir sorun olarak algılanmayabilir Ancak aynı işi

organlarını ya da ccedilocuklarını satarak yapması meşru bir ekonomik faaliyet olarak

goumlruumllemez Bir ilişkide ailenin bu duruma razı olması piyasa meşrutiyeti bakımından yeterli

olsa da bu durum ne vicdan ne de ahlacircki olarak meşru bir faaliyet olarak goumlruumllemez Bu

nedenle piyasanın değer ve guumlccedil uumlreten tek suumlreccedil haline gelmesiyle istenmeyen birccedilok sonuccedil

ortaya ccedilıkarabilir

Dolayısıyla ahlacirck piyasası olabilecek bir ekonomik faaliyetin toplumun o

doumlnemdeki geccedilerli anlayışlarına goumlre meşruiyetine karar vermede ve bireylerin piyasada

oluşan iradeleri uumlzerinde oluşabilecek ldquohaksızrdquo baskıların giderilmesinde temek kriterlerden

biridir (Demir 2012a)

54Değerler Piyasanın Anonimleştirdiği İlişkilerin Duumlzene Girmesini Sağlar

İnsanlar birbiriyle yuumlz yuumlze ilişkiler yerine mal vasıtasıyla ilişkiler kurmaya

başladıklarında yuumlz yuumlze ilişkinin sağladığı karşılıklı guumlven ve sosyal denetim

guumlccedilsuumlzleşmeye başlar Piyasa aracılığıyla hiccedil goumlrmediğiniz kişilerle goumlrmediğiniz uumllkelerde


[61]

uumlretilerek size ulaştırılan mallar vasıtasıyla ilişki kurmaya başlarsınız Buna piyasanın ldquoinsan

ilişkilerini anonimleştirmesirdquo denilmektedir

İlişkilerin anonimleşmesi yuumlz yuumlze ilişkilerin sağladığı denetimin yok olmasına

taahhuumltlerin ve sadakat duygusunun zayıflamasına neden olabilir İşlemlere taraf olanların

yuumlz yuumlze denetimin olmadığını sezdikleri anlarda istismar ve kandırma eğilimleri

davranışlarına youmln vermeye başlayabilir Bu durum karşılıklı guumlvene dayalı ilişkilerin

azalmasına neden olmaktadır Bu nedenle piyasanın genişlemesi ve gelişmesiyle daha oumlnce

iş ahlacirckı ve bir takım değerler dışında kalan bazı alanlar değerlerin yaygınlık goumlstermesi ve

ahlacircklı bir toplum oluşmasıyla birlikte soumlz konusu alanlar değerlerin duumlzenleme alanı iccediline

girmeye başlar (Demir 2003 209ndash210) Kısacası piyasanın anonimleştirdiği insan ilişkilerini

azaltıp ruhsuzlaştırdığı duygusuzlaştırdığı ilişkileri değerler bir duumlzene sokar (Vural ve Bat

2011 33)

55 Değerler Boumlluumlşuumlmuuml Etkinleştirir

İnsanlar uumlretim suumlrecine neden katılır Ccedilalışmanın insan iccedilin sevimli bir faaliyet

olduğu goumlruumlşuuml nispeten doğrudur Fakat karşılıksız ccedilalışma istekli yoğun duumlzenli ve

istikrarlı olamaz Sebebi karşılık almadan ccedilalışmada nimet ve kuumllfet dengesinin

kurulamamış olmasından kaynaklanmaktadır (Demir 2012b) Burada karşılığın maddi-

manevi her şeyi iccedilerdiğini belirtelim Diğer yandan uumlretime katılmadan tuumlketim hakkı elde

etme girişimi birccedilok youmlnden kaynak israfına ve dolayısıyla toplumsal maliyetlerin

yuumlkselmesine sebep olmaktadır Uumlretime katılmadan tuumlketim imkacircnını ortadan kaldırmak

ancak meşru kazanccedil normlarının geliştirilmesi ve kişilere benimsetilmesiyle olanaklıdır Bu

da yoğun bir değerler sistemi (dini ahlacircki vb) ile soumlz konusudur

Ahlacirck normları oumlrguumlt kuumlltuumlruuml dini inanccedillar gibi unsurlar toplumun meşru kazanccedil

sağlama kriterlerinin oluşumundaki işlevleridir Bireyler yaşadıkları toplumdaki değerlerin

ccedilerccedilevesini ccedilizdiği meşru kazanccedil normlarına goumlre piyasa aktoumlruuml olurlar Uumlretime katılmadan

kazanccedil sağlama peşinde koşarak hem başkalarının kazanccedillarına onların rızası hilafına el

koymaya ccedilalışmaz hem de bu amaccedilla toplumsal kaynakları israf etmezler Ayrıca

yardımlaşma duygularının geliştirilmesiyle sadece uumlretime katılanlara değil katılma

guumlcuumlnden mahrum olanlara da goumlnuumllluuml olarak pay verilmesini oumlngoumlren normlarla sosyal

sistemin daha etkin hale gelmesine katkıda bulunur (Demir 2003 215ndash216)

56 Değerler Uumlretim ve Tasarrufu Oumlzendirerek Refah Artışına Katkıda Bulunur

Max Weber ldquoProtestan Ahlacirckı ve Kapitalizmin Ruhurdquo adlı eserinde kapitalizmin bu

denli gelişmesinde ahiret selameti iccedilin bu duumlnya da ccedilok ccedilalışmak gerektiğine inanılması ve

Kalvanist bir Hristiyanlık yorumunun belirleyici bir etkiye sahip olduğunu ileri suumlrmektedir

(Demir 2003 225) Oumlte yandan İslam dini de insanları daima ccedilalışmaya teşvik etmiştir

ldquoİnsan ancak ccedilalıştığına erişirrdquo ldquohiccedil kimse emeğiyle kazandığından daha hayırlı bir lokma

yememiştirrdquo gibi ayet ve hadisler ccedilalışmayı hep teşvik etmiştir Ayrıca İslamiyetrsquote ldquoemekrdquo

de rdquosermayerdquo de oumlnemli kılınmıştır (Armağan 1991 186)

Kaynağı dinden geleneklerden veya alışkanlıklardan kaynaklanan toplum

bireylerinin kabullendiği bir ccedilalışma ahlacirckı piyasa oumlzendiricilerinin gerektirdiğinden daha

fazla ccedilalışmayı oumlzendirebilir Bu durumda bir kişinin daha ccedilok ccedilalışması onun piyasaya

sunacağı uumlretim miktarını ve dolayısıyla piyasadan elde edeceği geliri artırır Ancak olay

bununla da sınırlı değildir Bu aynı zamanda toplam uumlretimin artması yoluyla daha fazla

mal ve hizmetin muumlbadele edilebilir hale gelmesine yol accedilarak arzın artmasına fiyatların

Sevgi Işık Erol

[62]

duumlşmesine veya uumlretim artışına hiccedil katkısı olmayanlarında refahına olumlu katkıda bulunur

Birilerinin daha ccedilok ccedilalışması o ccedilalışma ile doğrudan ilgisi olmayan başkalarının daha ucuz

ve kaliteli mal tuumlketmelerine yol accedilarak onların refahının artmasına yol accedilar Daha ccedilok

ccedilalışmanın daha ccedilok tuumlketmek amacıyla değil de bir ahlacircki erdemlilik olarak yapılması bu

sonuca daha fazla olumlu etkide bulunur

Benzer bir durum tasarruf iccedilinde soumlz konusudur Daha ccedilok tasarruf uumlretimde

kullanılabilecek daha ccedilok sermaye demektir Daha fazla sermaye de sermaye sahibine

sağladığı getiriden farklı olarak tıpkı daha ccedilok ccedilalışmada olduğu gibi ekonominin

genişlemesi işboumlluumlmuumlnuumln artması teknolojinin gelişmesi gibi nedenlerle tuumlm ekonomiyi

olumlu etkiler

Sonuccedil olarak piyasa oumlzendiricilerininkinden daha fazla ccedilalışmayı ve daha fazla

tasarruf etmeyi oumlzendiren bir ahlacirck anlayışının bir buumltuumln olarak ekonomiyi olumlu

etkilemektedir Bu durumda bireylerin ccedilalışma ve tasarruf etme isteklerini etkileyen bu

yolla onları daha ccedilok ccedilalışmaya ve daha ccedilok tasarruf etmeye sevk eden bir moral değerler

sistemi iktisadi kalkınmayı hızlandırır ve toplumsal refahın artışına katkıda bulunur (Demir

2003 226ndash228)

Sonuccedil

İlk etapta değerler ve ekonomi birbiriyle ccedilok ilintili iki kavram olarak

goumlzuumlkmemektedir Bu nedenle de iki kavramı ortak bir noktada buluşturmanın bir takım

guumlccedilluumlkluumlleri soumlz konudur Ancak insanın diğer uumlretim araccedillarından farklı olarak ekonomik

boyutu olduğu kadar sosyal değerler boyutu da mevcuttur Bu durumda bu konunun ele

alınması vazgeccedililmez bir oumlneme sahiptir

Toplumsal ve ekonomik alanda insanın mutluluğu sadece kişisel ccedilıkarlarla

accedilıklanamaz İnsanı mutlu kılan pek ccedilok unsur vardır Bu unsurlar doğrudan veya dolaylı

olarak birbirlerini etkilerler Bu unsurların bir kısmı ekonomi alanına girerken bir kısmı da

değerler alanında soumlz konusudur Yıllarca uumllke ekonomisinin sağlıklı bir şekilde ayakta

kalmasını sağlayarak ccedilalışanın hem maddi hem de manevi boyutuna oumlzen goumlsteren ahi

birlikleri bu konuda en guumlzel oumlrneği teşkil etmektedir

Bu nedenle başarılı ekonomik kalkınma modeli sergileyen uumllkelerde oumlzellikle 1980

yılların sonunda yıldızı parlayan Japonyarsquoda yapılan bir takım araştırmalar salt paranın

değil diğer manevi faktoumlrlerin de ccedilok oumlnemli olduğunu ortaya koymuştur Diğer youmlnden iş

goumlrenlerin işlerinde daha verimli ve daha etkin ccedilalışmasını sağlayabilmek iccedilin yine iş ahlacirckı

da bu kapsamda ele alınabilecek ccedilok oumlnemli bir değer unsurudur

Ekonominin topyekucircn kalkınmasını teşvik etmek amacıyla tuumlm dinlerde ccedilalışmak

oumlvuumllerek manevi destek sağlanmıştır Bu durum uumlretime katılanların aynı zamanda

yardımlaşma duygularının artmasına ve toplumda yoksul olan kesime destek sağlanmasına

yardımcı olmuştur Diğer yandan ccedilalışma ile doğrudan ilgisi olmayan başkalarının daha

ucuz ve kaliteli mal tuumlketmelerine yol accedilarak onların refahının artmasına neden olmuştur

Sonuccedil olarak değerler işlem ve bilgi maliyetini duumlşuumlrerek piyasanın anonim

ilişkilerini duumlzenler gayrimeşru guumlccedil kullanımını ve belirsizliği azaltarak boumlluumlşuumlmuumlnuuml

etkinleştirerek uumlretim ve tasarrufu oumlzendirerek toplumda refah artışını gerccedilekleştirir


[63]

Kaynakccedila

Akın Cihangir (1995) Japon Enduumlstriyel İlişkileri Sakarya Sakarya Uumlniversitesi Yayın No

14

Armağan Servet (1991) Ana Hatlarıyla İslam Ekonomisi İstanbul Timaş Yayınları

Accedilıkgoumlz Şenay (2007) İktisadi Buumlyuumlmenin Kaynakları Doğrusal Olmayan Dinamiklik

Oynaklık ve Yapısal Değişim Doktora Tezi Gazi Uumlniversitesi Sosyal Bilimler

Enstituumlsuuml Ekonometri Anabilim Dalı

Abdula Sevba (2007) İlk İktisatccedilı Olarak İbn Haldun [httpabdulasevbablogspotcom] (10

04 2012)

Arslanoğlu İbrahim (2005) Tuumlrk Değerleri Uumlzerine Bir Değerlendirme Kuumlreselleşme

Karşısında Değerlerimiz Sempozyumu Felsefe Duumlnyası Dergisi 3ndash4 Haziran 200541

64ndash77

Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Muumlduumlrluumlğuuml (2010) Tuumlrkiyersquode Aile

Değerleri Araştırması Ankara Manas Yayın

Baydar Pelin (2009) İlkoumlğretim Beşinci Sınıf Sosyal Bilgiler Programında Belirlenen

Değerlerin Kazanım Duumlzeyleri ve Bu Suumlreccedilte Yaşanılan Soruların

Değerlendirilmesi Yuumlksek Lisans Tezi Ccedilukurova Uumlniversitesi Sosyal Bilimler

Enstituumlsuuml Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı

Candan Nesrin (2007) İbni Haldunrsquoun Goumlzuumlyle Kamu Maliyesi Yaklaşımı Youmlnetim ve Ekonomi

Dergisi Cilt 14 Sayı 2 235ndash245

Demir Oumlmer (2003) İktisat ve Ahlacirck Ankara Liberte Yayınları

Demir Oumlmer (2012a) Piyasa Ekonomisi ve Ahlak

[httpwwwekodialogcomMakalelerpiyasa-ekonomisi-ahlakhtml] (10 04 2012)

Demir Oumlmer (2012b) Ahlacircki Beşeri Sermaye [httpwwwekodialogcomMakalelerahlaki-

beseri-sermayehtml] (10 04 2012)

Demirpolat Aznavur ve Guumlrsoy Akccedila (2004) Ahilik ve Tuumlrk Sosyo-Kuumlltuumlrel Hayatına Katkıları

Tuumlrkiyat Araştırmaları Dergisi Sayı 15 355ndash376

Durğun Serpil (2006) Oumlrguumlt Kuumlltuumlruuml ve Oumlrguumltsel İletişim Yuumlzuumlncuuml Yıl Uumlniversitesi Eğitim

Fakuumlltesi Dergisi Cilt 3 Sayı 2 112ndash132

Ersoumlz Halis Y (2004) Sosyal Politika Perspektifinden Yerel Youmlnetimler İstanbul Filiz

Kitabevi

Erkal Mustafa (2000) İktisadi Kalkınmanın Kuumlltuumlr Temelleri İstanbul Der Yayınları

İstanbul

Eskicioğlu Osman (2008) İslam ve Ekonomi [httpwwwenfaldeoe2htm_ftn9_ftn9] (17 04

2008)

Etkiforum (2008) İktisadi Kalkınma ve Finansmanı [httpwwwetkiforumcomiktisadi-

kalkinma-ve-finansmani t13738htmlt=13738] (17 04 2008)

Sevgi Işık Erol

[64]

Falay Nihat (2012) İbn Haldunrsquoun İktisadi Goumlruumlşleri

[httpwwwekodialogcomMakaleleribni-haldun-ekonomik-goruslerihtml] (09 01

2012)

Gazeteturka (2008) Ekonomik Kalkınma ve Değerler

[httpwwwgazeteturkacomnews_detailphpid=5926] (17 04 2008)

Goumlze Ayferi (1987) Siyasal Duumlşuumlnceler ve Youmlnetimler İstanbul Beta Basım Yayım

Dağıtım

Guumlndoğan Nazif (2008) Girişimcilik ve Girişim Kuumlltuumlruuml İstanbul İgiad Yayınları

Guumlnal Derya (2006) The Importance of Human Capıtal on Turkeyrsquos Regional

Development An Ampirical Analysis of Mankıw-Romerweıl Model Yuumlksek Lisans

Tezi Muğla Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml İktisat Anabilim Dalı

Goumlrguumln Tahsin (1999) İbn Haldunrsquoun Goumlruumlşleri Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi İstanbul

Cilt 19 543ndash555

Haldun İbn (2005) Mukaddime Cilt I (Ccedileviren Suumlleyman Uludağ) İstanbul Dergacirch

Yayınları

Haddad Yonne Yazbeck (2000) Kuranrsquoda Din Teriminin Anlamı (Ccedileviren Ahmet Guumlccedil)

Uludağ Uumlniversitesi İlahiyat Fakuumlltesi Dergisi Cilt 9 Sayı 9 631ndash640

Hacıoğlu Durmuş (2007) Erken Doumlnem Bir Milliyetccedililik Teorisyeni Olarak İbn Haldun Bayburt

Eğitim Kuumlltuumlr ve Hizmet Vakfı Buumllteni Sayı 5 44ndash48

Karataş Selim Cafer (2012) İbn-i Haldunrsquoun Ekonomi Teorisi ve Milletlerin Yuumlkseliş ve

Duumlşuumlşleri (II) [httpwwwtbbdorg] (09 03 2012)

Kozak İbrahim Erol (1999) İnsan-Toplum-İktisat Adapazarı Değişim Yayınları

Kurtuluş Berrak (2010) İş Ahlakı Geccedilmişte ve Guumlnuumlmuumlzde Sosyal Siyaset Konferansları Sayı

50 737ndash759

Koumlse Sevinccedil vd (2001) Oumlrguumlt Kuumlltuumlruumlnuuml Oluşturan Faktoumlrler Youmlnetim ve Ekonomi Dergisi

Cilt 7 Sayı 1 219ndash242

Kınran Şuumlkriye Burcu (2006) İş Ahlakı ve Etik Değerlerin Tuumlrk İşletmeciliğindeki Yeri

Yuumlksek Lisans Tezi İstanbul Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Ccedilalışma

Ekonomisi ve Enduumlstri İlişkileri Anabilim Dalı

Oumlzdemir Suumlleyman (2004) Kuumlreselleşme Suumlrecinde Refah Devleti İstanbul İTO Yayınları

No 2004ndash69

Oumlzkılıccedil İbrahim (2007) İbn Haldunrsquoda İktisadicirc Kalkınmanın Dinamikleri ve Girişimcilik

Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi Sayı 10 1ndash14

Oumlzdemir Selma (2005) Din-Ahlak-Ekonomi Ekseninin Sosyolojik Analizi ve Kapitalist

Zihniyetin Değerlendirilmesi (Adam Smith ve İbrahim Hakkı Oumlrneği Doktora Tezi

Uludağ Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı

Oumlgener Şevki (2008) Ekonomik Sistemler ve Ahlacirck

[httpwwwigiadcomisahlakimakalelersevkiozgener2htm] (17 04 2008)


[65]

Schein Edgar H (2002) Oumlrguumltsel Kuumlltuumlr (Ccedileviren Atilla Akbaba) Dokuz Eyluumll Uumlniversitesi

Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi Cilt 4 Sayı 3 1ndash31

Subaşı Necdet (2003) Yoksulluğun Muğlacirck Dinselliği Yoksulluk Sempozyumu Deniz Feneri

Yayınları Cilt 2 262ndash279

Şeker Mehmet vd (2010) İslam Kurumları ve Medeniyet Eskişehir TC Anadolu

Uumlniversitesi Yayını No 2057

Şener Cemal (2002) İbni Haldunrsquoun Hayatı ve Duumlşuumlnceleri İstanbul Ayduumlşuuml Yayınları

Vural Z Beril Akıncı ve Mikail Bat (2011) 21 Yuumlzyılın Yuumlkselen Değerleri İş Ahlakı ve

Kurumsal Youmlnetişim Paradoks Ekonomi Sosyoloji ve Politika Dergisi Cilt 7 Sayı 1

29ndash46

Worldservice (2008) İslam ve Ekonomik Kalkınma

[httpwww2iribirworldserviceturkishradiomakale102htm] (04 04 2008)

Wikipedia (2008) Din [httptrwikipediaorgwikiDinDin_ve_Toplum] (17 04 2008)

Yeniasya (2008) İş Duumlnyasında Değerler Eğitimine İhtiyaccedil Var

[httpwwwyeniasyacomtr20080404ekonomih2htm] (04 04 2008)

İMTİYAZ SAHİBİ OWNER OF THE JOURNAL

İsmail AKBIYIK

(CcedilASGEM Adına On Behalf of the CcedilASGEM)

EDİTOumlR EDITOR IN CHIEF

Dr Erdem CAM

SORUMLU YAZI İŞLERİ MUumlDUumlRUuml DESK EDITOR

Ceylan Guumlliz BOZDEMİR

TARANDIĞIMIZ INDEKSLER INDEXES

ECONLI T - USA

CABELLrsquoS DIRECTORIES - USA

ASOS INDEKS - TR

INDEX COPERNICUS INTERNATIONAL - PL

KWS NET LABOUR JOURNALS INDEX - USA

SAYFA TASARIM PAGE DESIGN

Dr Yusuf BUDAK

P-ISSN

2146 - 0000 E-ISSN

2146 - 7854

YAYIN KURULU EDITORIAL BOARD

Dr Serhat AYRIM - CcedilSGB

Dr Sıddık TOPALOĞLU - SGK

Dr Havva Nurdan Rana GUumlVEN - CcedilSGB

Nurcan OumlNDER - CcedilSGB

Ahmet CcedilETİN - CcedilSGB

Dr Erdem CAM - CcedilASGEM

ULUSLARARASI DANIŞMA KURULU INTERNATIONAL ADVISORY BOARD

Prof Dr Yener ALTUNBAŞ Bangor University - UK

Prof Dr Mehmet DEMİRBAĞ University of Sheffield - UK

Prof Dr Shahrokh Waleck DALPOUR University of Maine - USA

Prof Dr Oumlzay MEHMET University of Carleton - CA

Prof Dr Theo NICHOLS University of Cardiff - UK

Prof Dr Mustafa OumlZBİLGİN Brunel University - UK

Prof Dr Işık Urla ZEYTİNOĞLU McMaster University - CA

Doccedil Dr Kevin FARNSWORTH University of Sheffield - UK

Doccedil Dr Alper KARA University of Hull - UK

Doccedil Dr Yıldıray YILDIRIM Syracuse University - USA

Dr Suumlrhan CcedilAM University of Cardiff - UK

Dr Tayo FASHOYIN International Labour Organization - CH

Dr Ali Osman OumlZTUumlRK North Carolina State University - USA

ULUSAL DANIŞMA KURULU NATIONAL ADVISORY BOARD

Prof Dr Ahmet Cevat ACAR İstanbul Uumlniversitesi

Prof Dr Yusuf ALPER Uludağ Uumlniversitesi

Prof Dr Cihangir AKIN Yalova Uumlniversitesi

Prof Dr Mustafa AYKACcedil Kırklareli Uumlniversitesi

Prof Dr Mehmet BARCA Yıldırım Beyazıt Uumlniversitesi

Prof Dr Eyuumlp BEDİR Gazi Uumlniversitesi

Prof Dr Vedat BİLGİN Gazi Uumlniversitesi

Prof Dr Toker DERELİ Işık Uumlniversitesi

Prof Dr Nihat ERDOĞMUŞ İstanbul Şehir Uumlniversitesi

Prof Dr Halis Yunus ERSOumlZ İstanbul Uumlniversitesi

Prof Dr Seyfettin GUumlRSEL Bahccedileşehir Uumlniversitesi

Prof Dr Tamer KOCcedilEL İstanbul Kuumlltuumlr Uumlniversitesi

Prof Dr Metin KUTAL Kadir Has Uumlniversitesi

Prof Dr Ahmet MAKAL Ankara Uumlniversitesi

Prof Dr Sedat MURAT İstanbul Uumlniversitesi

Prof Dr Hamdi MOLLAMAHMUTOĞLU Ccedilankaya Uumlniversitesi

Prof Dr Ahmet SELAMOĞLU Kocaeli Uumlniversitesi

Prof Dr Ali SEYYAR Sakarya Uumlniversitesi

Prof Dr Haluk Hadi SUumlMER Selccediluk Uumlniversitesi

Prof Dr İnsan TUNALI Koccedil Uumlniversitesi

Prof Dr Cavide Bedia UYARGİL İstanbul Uumlniversitesi

Prof Dr Recep VARCcedilIN Ankara Uumlniversitesi

Prof Dr Nevzat YALCcedilINTAŞ İstanbul Uumlniversitesi

Prof Dr Erinccedil YELDAN Bilkent Uumlniversitesi

Doccedil Dr Aşkın KESER Uludağ Uumlniversitesi

Dergide yayınlanan yazılardaki goumlruumlşler ve bu konudaki sorumluluk yazar(lar)ına aittir

Yayınlanan eserlerde yer alan tuumlm iccedilerik kaynak goumlsterilmeden kullanılamaz

All the opinions written in articles are under responsibilities of the authors

The published contents in the articles cannot be used without being cited


[49]




Sevgi Işık Erol1

Oumlzet






Abstract







Sevgi Işık Erol

[50]

Giriş









































(Etkiforum 2008)




[51]













































Sevgi Işık Erol

[52]










(Kozak 1999 262)










vd 2010 19)









(Goumlze 1987 93)






47)









[53]

32 Guumlven Ortamı









33 Uzmanlaşma
































Sevgi Işık Erol

[54]

4 DEĞERLER

















soumlz konusudur











41 Din
















[55]




(Wikipedia 2008)























2008)

42 İş Ahlacirckı
















Sevgi Işık Erol

[56]




































ccedilalışmaktır









[57]








751ndash753)











ayrılmıştır


























Sevgi Işık Erol

[58]




























44 Aile Yapısı
















[59]
















(Gazeteturka 2008)



























Sevgi Işık Erol

[60]




204)









































[61]












2011 33)

































Sevgi Işık Erol

[62]










olumlu etkiler






2003 226ndash228)

Sonuccedil


























[63]

Kaynakccedila


14






04 2012)



64ndash77



















Kitabevi


İstanbul


2008)



Sevgi Işık Erol

[64]



2012)




Dağıtım






Cilt 19 543ndash555


Yayınları









50 737ndash759







No 2004ndash69









[65]










29ndash46







[49]




Sevgi Işık Erol1

Oumlzet






Abstract







Sevgi Işık Erol

[50]

Giriş









































(Etkiforum 2008)




[51]













































Sevgi Işık Erol

[52]










(Kozak 1999 262)










vd 2010 19)









(Goumlze 1987 93)






47)









[53]

32 Guumlven Ortamı









33 Uzmanlaşma
































Sevgi Işık Erol

[54]

4 DEĞERLER

















soumlz konusudur











41 Din
















[55]




(Wikipedia 2008)























2008)

42 İş Ahlacirckı
















Sevgi Işık Erol

[56]




































ccedilalışmaktır









[57]








751ndash753)











ayrılmıştır


























Sevgi Işık Erol

[58]




























44 Aile Yapısı
















[59]
















(Gazeteturka 2008)



























Sevgi Işık Erol

[60]




204)









































[61]












2011 33)

































Sevgi Işık Erol

[62]










olumlu etkiler






2003 226ndash228)

Sonuccedil


























[63]

Kaynakccedila


14






04 2012)



64ndash77



















Kitabevi


İstanbul


2008)



Sevgi Işık Erol

[64]



2012)




Dağıtım






Cilt 19 543ndash555


Yayınları









50 737ndash759







No 2004ndash69









[65]










29ndash46






Sevgi Işık Erol

[50]

Giriş









































(Etkiforum 2008)




[51]













































Sevgi Işık Erol

[52]










(Kozak 1999 262)










vd 2010 19)









(Goumlze 1987 93)






47)









[53]

32 Guumlven Ortamı









33 Uzmanlaşma
































Sevgi Işık Erol

[54]

4 DEĞERLER

















soumlz konusudur











41 Din
















[55]




(Wikipedia 2008)























2008)

42 İş Ahlacirckı
















Sevgi Işık Erol

[56]




































ccedilalışmaktır









[57]








751ndash753)











ayrılmıştır


























Sevgi Işık Erol

[58]




























44 Aile Yapısı
















[59]
















(Gazeteturka 2008)



























Sevgi Işık Erol

[60]




204)









































[61]












2011 33)

































Sevgi Işık Erol

[62]










olumlu etkiler






2003 226ndash228)

Sonuccedil


























[63]

Kaynakccedila


14






04 2012)



64ndash77



















Kitabevi


İstanbul


2008)



Sevgi Işık Erol

[64]



2012)




Dağıtım






Cilt 19 543ndash555


Yayınları









50 737ndash759







No 2004ndash69









[65]










29ndash46







[51]













































Sevgi Işık Erol

[52]










(Kozak 1999 262)










vd 2010 19)









(Goumlze 1987 93)






47)









[53]

32 Guumlven Ortamı









33 Uzmanlaşma
































Sevgi Işık Erol

[54]

4 DEĞERLER

















soumlz konusudur











41 Din
















[55]




(Wikipedia 2008)























2008)

42 İş Ahlacirckı
















Sevgi Işık Erol

[56]




































ccedilalışmaktır









[57]








751ndash753)











ayrılmıştır


























Sevgi Işık Erol

[58]




























44 Aile Yapısı
















[59]
















(Gazeteturka 2008)



























Sevgi Işık Erol

[60]




204)









































[61]












2011 33)

































Sevgi Işık Erol

[62]










olumlu etkiler






2003 226ndash228)

Sonuccedil


























[63]

Kaynakccedila


14






04 2012)



64ndash77



















Kitabevi


İstanbul


2008)



Sevgi Işık Erol

[64]



2012)




Dağıtım






Cilt 19 543ndash555


Yayınları









50 737ndash759







No 2004ndash69









[65]










29ndash46






Sevgi Işık Erol

[52]










(Kozak 1999 262)










vd 2010 19)









(Goumlze 1987 93)






47)









[53]

32 Guumlven Ortamı









33 Uzmanlaşma
































Sevgi Işık Erol

[54]

4 DEĞERLER

















soumlz konusudur











41 Din
















[55]




(Wikipedia 2008)























2008)

42 İş Ahlacirckı
















Sevgi Işık Erol

[56]




































ccedilalışmaktır









[57]








751ndash753)











ayrılmıştır


























Sevgi Işık Erol

[58]




























44 Aile Yapısı
















[59]
















(Gazeteturka 2008)



























Sevgi Işık Erol

[60]




204)









































[61]












2011 33)

































Sevgi Işık Erol

[62]










olumlu etkiler






2003 226ndash228)

Sonuccedil


























[63]

Kaynakccedila


14






04 2012)



64ndash77



















Kitabevi


İstanbul


2008)



Sevgi Işık Erol

[64]



2012)




Dağıtım






Cilt 19 543ndash555


Yayınları









50 737ndash759







No 2004ndash69









[65]










29ndash46







[53]

32 Guumlven Ortamı









33 Uzmanlaşma
































Sevgi Işık Erol

[54]

4 DEĞERLER

















soumlz konusudur











41 Din
















[55]




(Wikipedia 2008)























2008)

42 İş Ahlacirckı
















Sevgi Işık Erol

[56]




































ccedilalışmaktır









[57]








751ndash753)











ayrılmıştır


























Sevgi Işık Erol

[58]




























44 Aile Yapısı
















[59]
















(Gazeteturka 2008)



























Sevgi Işık Erol

[60]




204)









































[61]












2011 33)

































Sevgi Işık Erol

[62]










olumlu etkiler






2003 226ndash228)

Sonuccedil


























[63]

Kaynakccedila


14






04 2012)



64ndash77



















Kitabevi


İstanbul


2008)



Sevgi Işık Erol

[64]



2012)




Dağıtım






Cilt 19 543ndash555


Yayınları









50 737ndash759







No 2004ndash69









[65]










29ndash46






Sevgi Işık Erol

[54]

4 DEĞERLER

















soumlz konusudur











41 Din
















[55]




(Wikipedia 2008)























2008)

42 İş Ahlacirckı
















Sevgi Işık Erol

[56]




































ccedilalışmaktır









[57]








751ndash753)











ayrılmıştır


























Sevgi Işık Erol

[58]




























44 Aile Yapısı
















[59]
















(Gazeteturka 2008)



























Sevgi Işık Erol

[60]




204)









































[61]












2011 33)

































Sevgi Işık Erol

[62]










olumlu etkiler






2003 226ndash228)

Sonuccedil


























[63]

Kaynakccedila


14






04 2012)



64ndash77



















Kitabevi


İstanbul


2008)



Sevgi Işık Erol

[64]



2012)




Dağıtım






Cilt 19 543ndash555


Yayınları









50 737ndash759







No 2004ndash69









[65]










29ndash46







[55]




(Wikipedia 2008)























2008)

42 İş Ahlacirckı
















Sevgi Işık Erol

[56]




































ccedilalışmaktır









[57]








751ndash753)











ayrılmıştır


























Sevgi Işık Erol

[58]




























44 Aile Yapısı
















[59]
















(Gazeteturka 2008)



























Sevgi Işık Erol

[60]




204)









































[61]












2011 33)

































Sevgi Işık Erol

[62]










olumlu etkiler






2003 226ndash228)

Sonuccedil


























[63]

Kaynakccedila


14






04 2012)



64ndash77



















Kitabevi


İstanbul


2008)



Sevgi Işık Erol

[64]



2012)




Dağıtım






Cilt 19 543ndash555


Yayınları









50 737ndash759







No 2004ndash69









[65]










29ndash46






Sevgi Işık Erol

[56]




































ccedilalışmaktır









[57]








751ndash753)











ayrılmıştır


























Sevgi Işık Erol

[58]




























44 Aile Yapısı
















[59]
















(Gazeteturka 2008)



























Sevgi Işık Erol

[60]




204)









































[61]












2011 33)

































Sevgi Işık Erol

[62]










olumlu etkiler






2003 226ndash228)

Sonuccedil


























[63]

Kaynakccedila


14






04 2012)



64ndash77



















Kitabevi


İstanbul


2008)



Sevgi Işık Erol

[64]



2012)




Dağıtım






Cilt 19 543ndash555


Yayınları









50 737ndash759







No 2004ndash69









[65]










29ndash46







[57]








751ndash753)











ayrılmıştır


























Sevgi Işık Erol

[58]




























44 Aile Yapısı
















[59]
















(Gazeteturka 2008)



























Sevgi Işık Erol

[60]




204)









































[61]












2011 33)

































Sevgi Işık Erol

[62]










olumlu etkiler






2003 226ndash228)

Sonuccedil


























[63]

Kaynakccedila


14






04 2012)



64ndash77



















Kitabevi


İstanbul


2008)



Sevgi Işık Erol

[64]



2012)




Dağıtım






Cilt 19 543ndash555


Yayınları









50 737ndash759







No 2004ndash69









[65]










29ndash46






Sevgi Işık Erol

[58]




























44 Aile Yapısı
















[59]
















(Gazeteturka 2008)



























Sevgi Işık Erol

[60]




204)









































[61]












2011 33)

































Sevgi Işık Erol

[62]










olumlu etkiler






2003 226ndash228)

Sonuccedil


























[63]

Kaynakccedila


14






04 2012)



64ndash77



















Kitabevi


İstanbul


2008)



Sevgi Işık Erol

[64]



2012)




Dağıtım






Cilt 19 543ndash555


Yayınları









50 737ndash759







No 2004ndash69









[65]










29ndash46







[59]
















(Gazeteturka 2008)



























Sevgi Işık Erol

[60]




204)









































[61]












2011 33)

































Sevgi Işık Erol

[62]










olumlu etkiler






2003 226ndash228)

Sonuccedil


























[63]

Kaynakccedila


14






04 2012)



64ndash77



















Kitabevi


İstanbul


2008)



Sevgi Işık Erol

[64]



2012)




Dağıtım






Cilt 19 543ndash555


Yayınları









50 737ndash759







No 2004ndash69









[65]










29ndash46






Sevgi Işık Erol

[60]




204)









































[61]












2011 33)

































Sevgi Işık Erol

[62]










olumlu etkiler






2003 226ndash228)

Sonuccedil


























[63]

Kaynakccedila


14






04 2012)



64ndash77



















Kitabevi


İstanbul


2008)



Sevgi Işık Erol

[64]



2012)




Dağıtım






Cilt 19 543ndash555


Yayınları









50 737ndash759







No 2004ndash69









[65]










29ndash46







[61]












2011 33)

































Sevgi Işık Erol

[62]










olumlu etkiler






2003 226ndash228)

Sonuccedil


























[63]

Kaynakccedila


14






04 2012)



64ndash77



















Kitabevi


İstanbul


2008)



Sevgi Işık Erol

[64]



2012)




Dağıtım






Cilt 19 543ndash555


Yayınları









50 737ndash759







No 2004ndash69









[65]










29ndash46






Sevgi Işık Erol

[62]










olumlu etkiler






2003 226ndash228)

Sonuccedil


























[63]

Kaynakccedila


14






04 2012)



64ndash77



















Kitabevi


İstanbul


2008)



Sevgi Işık Erol

[64]



2012)




Dağıtım






Cilt 19 543ndash555


Yayınları









50 737ndash759







No 2004ndash69









[65]










29ndash46







[63]

Kaynakccedila


14






04 2012)



64ndash77



















Kitabevi


İstanbul


2008)



Sevgi Işık Erol

[64]



2012)




Dağıtım






Cilt 19 543ndash555


Yayınları









50 737ndash759







No 2004ndash69









[65]










29ndash46






Sevgi Işık Erol

[64]



2012)




Dağıtım






Cilt 19 543ndash555


Yayınları









50 737ndash759







No 2004ndash69









[65]










29ndash46







[65]










29ndash46






Documents

İktisadi Kalkınmada Değerlerin Rolü İbn Haldun’un ... · PDF fileProf. Dr. Erinç YELDAN Bilkent Üniversitesi Doç. Dr. Aşkın KESER Uludağ Üniversitesi