1

MAMT HAQQIN DL L

2

) ( ...............: ...........................:

...........................: .............................. ........................................................................ .................................................................:

...............................................: ......................0002

Kitabn ad: .......................................mamt Haqqn dili il Mllif: ...................Aytullah l-zma Nasir Mkarim irazi Trcm edn: ......................................................Rza krov Nr edn: ....................................................................hriyar ap tarixi:............................................................................2008

ap nvbsi: ...................................................................Birinci Tiraj:....................................................................................2000

3

N SZ

mumi mnada imamt v rhbrlik, xsusi mnada is slam peymbrinin caniinlik mslsi tarixd yksk hmiyyt dayan teoloji-tfsiri bhslrdndir v he bir mvzu haqda bu qdr sz almamdr.

Tssf ki, bzn bu mvzu rivdn xaraq qanl mharib meydanna evrilmidir. Bzi teoloqlarn dediyi kimi, vilayt v imamtl bal qlnc kildiyi qdr slamda qlnc kilmmidir! Mhz bu sbbdn d n ox slamn kkl qid sullarndan olan bu msl bard yazlm v mvzu btn incliklril maraqlananlarn ixtiyarna verilmidir. lbtt, burada mntiqsiz, ixtilaf trdn v yersiz tssbkelikdn doan fikirlr d tsadf olunur.

Bu mhm v hssas msl il bal vziflrimiz aadaklardan ibartdir:

1. Mntiqsiz v tssb douran bhslrdn uzaq olub, Allahn

kitabna, qti snn1 v qli sbutlara istinadn onlar trtib etmk; 2. mamtin saslar il msum imamlarn ilahi mnsbindn

saylan vilayt v rhbrliyi uyunladrmaq; 3. Bu mslni Quran baxmndan aradrb, imamtl bal

aylri dqiq tfsir etmk. Bzi tdqiqatlarn dediyi kimi, imamt haqda fikirlr yenic

yaranmamdr v slam almind peymbrliyin davam olan

mmt rhbrlik, slamn taleyi il laqdar kkl bir msldir.2 Biz hr eydn nc varlq almin, daha sonra briyyt

rhbrlik mslsini, sonra msum imamlarn rhbrliyini v

1 Snn ltd slub mnasndadr istr yax olsun, istrs d pis.

Dini termin kimi is Peymbri-krmin (s) ml v szlrindn ibart olan v

Qurani-krimd akar kild qeyd olunmayan mr, nhy v gstrilr mnasn

dayr. Hminin, o hzrtin bir eyi mahid edib tsdiqlmsin d amil olur.

Yni Peymbr (s) hr hans bir mslmanda grdy bir ii ona qadaan

etmyibs v skutu il hmin mli tsdiqlyibs, snn ona da aid olur. slamda

rit mnblrindn biri d snndir. (Malimul-mdrstyn, llam skri, 3-

c cild, sh. 9.) (Mt.) 2 mamt v rhbri, hid Mthhri, sh. 13.

4

nhayt, naiblrin hkumt v rhbrliyini aradracaq. Btn bunlardan nc bir ne mslni nzrdn keirmk zruridir.

MAMT, YAXUD CANNLK NDR?

Qeyd etmk lazmdr ki, imamtin trifi il bal fikir ayrl var. Bir zmr mslmann (i v hli-beyt () mktbi ardcllarnn) nzrinc, imamt dinin sas v etiqadn kklrindn olduu halda, baqa bir zmr (hli-snn) onu frui-din v mli gstrilrdn sayr.

Mlum olduu kimi, hr iki qrup msly eyni gzl baxmadndan, tbii olaraq ona frqli triflr vermilr. Msln:

hli-snn alimlrindn biri imamt bel trif verir:

)(

mamt slam peymbrinin (s) caniinliyi ad il din v

dnya ilrin mumi ryast v rhbrlikdir!1 Bu trif sasn, imamt hkumt rhbrliyin aid zahiri

mqam v vzifdir. Bu hkumt din saslanr v Peymbrin (s) (hkumt ilrindki) caniini adn dayr. Tbii ki, burada imam xalq trfindn seilmlidir.

Baqa bir trifd deyilir: mamt myyn bir xsin ri hkmlr nzarti v dind slam peymbrin (s) caniinlikdn

ibartdir. Bel ki, ona itat btn mslmanlara vacibdir!2 Bu trifin birinci trifl sasl frqi yoxdur v hr iki trif

eyni mfhumu ehtiva edir. bn Xldun tarixl laqli Mqddim adl kitabnda bu trifi qeyd etmidir.

eyx Mfid vailul-mqalat kitabnn ismt3 blmnd bel yazr:

1 rhi-tcrid, Qui, sh. 472. 2 Tcridl-etiqad kitabnn qdim rhi, msddin sfahani ri,

Tovzihul-muraddan (rhu-tcridil-etiqadn haiysi) nqln, Seyid Haim

Hseyni Tehrani, sh. 672. 3 smt, yni insan el bir gcl drketm qvvsin malik olsun ki,

baqalar kimi gnah etmy qadir olduu halda, gnaha dmsin. Bu msl

Allahn msum xsi gnah trk etmy mcbur etmsi kimi tsvvr

olunmamaldr. Allah-taalann insana yksk al, kamal, drrak, mnvi paklq,

elc d, ibadt v itat son drcd diqqt kimi byk nemtlr bx etmsi

nticsind onun gnah etmk qdrtin malik olmasna bayxmayaraq, onu z

5

Peymbrin (s) caniini olan imamlar hdd 1 , hquq v hkmlrin icrasnda, ritin qorunmas, elc d, insanlarn

trbiysind peymbrlr kimi (gnah v xtadan) msumdurlar!2 hli-beyt () ardcllarnn qidsin uyun bu trif sasn,

imamt xalqa ryast v rhbrlikdn d yksk mqamdr. mamlar peymbrlrin (vhyi istisna etmkl) btn spesifik xsusiyytlrin malikdirlr. Buna gr d ismt sifti (gnah v xtalardan paklq) imamlara da aiddir.

rhu Ehqaqil-hqq kitabnda ilik baxmndan imamt bel trif verilir: mamt peymbrin peymbrlik v onun ayrlmaz xsusiyytlrini istisna etmkl, btn sciyyvi xsusiyytlr v fziltlrini hat edn ilahi bir mnsb,

mqamdr.3 Bu trif sasn, imam Peymbr (s) vasitsil, Allah

trfindn seilir. mam o hzrtin (peymbrlik mqamndan baqa) btn fzilt v imtiyazlarna malikdir. Onun ii yalnz dini hkumt v rhbrlikl bitmir. Bellikl, imamt frui-din v mli vziflrdn yox, dinin saslarndan saylr!

***

MAMT SUL-DNDNDR, YOXSA FRU-DNDN?

nc qeyd edildiyi kimi, bu sualn cavab biz aydndr. Amma mxtlif nzriyylr d mvcuddur. hli-snnnin mhur alimi v

Nhcl-hqq 4 kitabnn mllifi Fzl ibn Ruzbehan yazr:

ixtiyar il trk edir. Peymbrlr v imamlar da bu mqama malik olduqlar n

onlara msum deyilir. (Camieyi-kbir ziyartnamsinin rhi, Seyid Abdullah

bbr, sh. 180.) (Mt.) 1 ritd bzi gnah v pozun ilri trdnlrin fiziki czalanmasna

hdd deyilir. (Mt.) 2 Mqddim, bn Xldun, sh. 191. 3 rhu Ehqaqil-hqq, 2-ci cild, sh. 300 (birinci vrqalt haiyd). 4 Ehqaqul-hqq kitab ona cavab olaraq yazlmdr.

6

rilrin baxnda imamt dinin sas v etiqadi msllrdn

yox, mkllfin mli il bal frui-dindndir!1 Bu msld hli-snnnin digr firqlri il rilik arasnda

he bir frq yoxdur. nki onlarn hams imamti mli ynd xalqa taprlan vziflrdn bilirlr. Yalnz hli-beyt () mktbinin ardcllar olan ilr, elc d, Qazi Beyzavi v onun bir qrup

ardcl imamti dinin saslarndan hesab edirlr. 2 Bunun sbbi aydndr. mamt Allah trfindn myynlmi ilahi mnsb v mqam olduundan onun tyini yalnz Allaha aiddir. ritin sasn qoyan Peymbr (s) inam zruri olduu kimi, imamlara da inam labddr. Lakin bu o demk deyil ki, imamiyy ilri bu fikirl mxalif olanlar kafir adlandrrlar. ksin, onlar sair mslman firqlrini mslman bilir v bu qidni qbul etmslr d onlara mslman qarda kimi baxrlar. Mhz bu sbbdn ilr dini etiqad iki hissy blmlr: 1) Dinin saslar tvhid, nbvvt v mad; 2) Mzhb saslar ilahi dalt v imamt.

Bu aradrman mam Rizann () bir buyuruu il sona yetiririk:

mamt din rhbrlik, mslmanlarn nizam-intizam, dnyann abadl v mminlrin izzti demkdir. mamt hqiqi slamn sas v onun gvdsidir. mam vasitsil namaz, zkat, oruc, hcc v cihad kamillir, beytl-mal (mumi mlak) v sdq (yoxsullara kmk) oxalr, qanun v hkmlr icra olunur, slamn srhdlri qorunur. mam Allahn halaln halal, haramn haram bilir, Allahn hkmlrini icra edir, Onun dininin mdafisind dayanr. Elm, yax nsiht, mhkm v tutarl dlillrl (insanlar) Rbbin doru dvt edir!

***

1 Ehqaqul-hqq, 2-ci cild, sh. 294 v Dlailus-sidq, 2-ci cild, sh.4. 2 Dlailus-sidq, 2-ci cild, sh. 8.

7

MAMT BHSLR N VAXTDAN BALANDI?

slam peymbrindn sonra caniinlik mslsi il bal mbahis yarananda bir qrup Peymbrin (s) zn caniin tyin etmdiyini v bu ii mmtin z hdsin qoyduunu iddia etdi. Dedilr ki, mmt bir yer toplab, z aralarndan bir nfri rhbr semlidir. Hmin xs hkumti idar etmli, xalqn nmayndsi olaraq rhbrlik vzifsini yerin yetirmlidir. Hrnd, slam tarixind bel bir seki sla ba vermdi. Xliflikl bal ilk mrhl yalnz shabdn tkil olunan kiik bir dstnin tyini, ikinci mrhl ssverm, nc mrhl is alt nfrdn ibart bir ura vasitsil baa atd. Bu nv tfkkr trzinin trfdarlar hli-snn adlanrlar.

Bu fikr mxalif qrupun qidsinc, Peymbrin (s) caniini Allah trfindn tyin olunmaldr. nki o, mmtin maddi v mnvi rhbrliyini hdsin gtrmk, slamn saslarn qorumaq, dini yaatmaq, ri hkm v Qurann incliklrini rh etmk n Peymbr (s) kimi yksk elm malik olmal, gnah v xtaya yol vermmlidir. Bu qrup imamiyy, yaxud i adlanr. Bu ad Peymbrdn (s) nql olunan hdislrdn gtrlmdr. Bel ki, hli-snnnin mhur mnblrindn saylan d-durrul-mnsur kitabnda Cabir ibn Abdullah nsaridn bel nql olunur: Biz Peymbrin (s) yannda idik. Bu zaman linin () biz trf gldiyini grdk. Peymbr (s) buyurdu:

...

O v onun ilri qiyamt gn nicat tapacaqlar. Bu mqamda nnl-lzin amnu v milus-salihati ulaik hum xyrul-briyyh (Hqiqtn, iman gtirib saleh i grnlr

yaradlmlarn n yaxlardr) aysi nazil oldu. 1 Hicri-qmri 5-ci srin mhur hli-snn alimi Hakim Niapuri

vahidut-tnzil kitabnda Peymbri-krmdn (s) mxtlif sndlrl bu mzmunu ifad edn iyirmidn artq rvayt nql etmidir. O cmldn, bn Abbasdan bel nql olunur: Hqiqtn, iman gtirib saleh i grnlr yaradlmlarn n yaxlardr! aysi nazil olanda, Peymbri-krm (s) liy () buyurdu:

1 d-durrul-mnsur, 6-c cild, sh. 379. (Byyin sursinin 7-ci aysinin

tfsirind.)

8

...

Bu ayd mqsd sn v snin ilrindir!1 Baqa bir hdisd bu Brzdn nql olunur ki, Peymbri-

krm (s) bu ayni tilavt etdikdn sonra buyurdu:

Ya li! Onlar sn v ilrindir!2 Bu hdis hli-snn bn Hcrin s-svaiq v Mhmmd

blncinin Nurul-bsar kimi mtbr kitablarnda da qeyd

olunmudur.3 Bu rvaytlr sasn, imam linin () trfdarlar v

ardcllarnn adn Peymbri-krmin (s) z tyin etmidir. Bzilrinin bu ad v nvandan narahat olub onu pis yad etmsi, hrfi il r, elc d, hrfi il balanan digr pis szlr kimi nzrd tutmas tccbl deyilmi?!

Dorusu, hmi mntiqi dlillr zrind hrkt etmy chd gstrn bir tdqiqatnn bel szlr demsi maraqldr! Halbuki hr bir szn hrflrini asanlqla pis v ya yax mnalarda yozmaq olar.

mumiyytl, iliyin yaran slam peymbrinin vfatndan sonraya yox, el o hzrtin z zamanna tsadf edir. Peymbr (s) bu ad imam linin () dostlar v ardcllarna aid etmidir. slam peymbrini Allahn rsulu kimi tanyanlar yax bilirlr ki, (Quran aysin sasn,) o hzrt nfsani hisslr sasnda danmr, btn dediklri vhydn qaynaqlanr. gr o hzrt Ya li, sn v ardcllarn qiyamt gn nicat tapanlardansnz, dey buyurmusa, demk, bu sl hqiqtdir.

***

1 vahidut-tnzil, 2-ci cild, sh. 357. 2 Yen orada, sh. 359. 3 s-svaiq, sh. 96 v Nurul-bsar, sh. 70 v 110. Bu hdisin ravilri

v onu nql edn kitablar barsind lav mlumat ld etmk istynlr Ehqaqul-

hqq kitabnn 3-c cildinin 287-ci v 14-c cildinin 258-ci shiflrin mracit

etsinlr.

9

QURAN V LTD MAM SZ

Lt alimlrinin qeyd etdiklri kimi, imam sz feldn ml gln mcrrd isimdir v insann diqqt mrkzind saxlad, ardnca drk tlb etdiyi hr bir ey aid edilir. Bu sz mxtlif yerlrd ayr-ayr mnalar ifad edir. Msln, bzn imam cm, imam camaat, hidayt imam, bzn d zlalt

imam kimi myyn mnalar nzrd tutulur.1 Bu sz slind niyyt etmk mnasn dayan mm

szndn gtrlmdr. Mqayisul-lt kitabnda yazlr: mm sl, mrc, camaat v din mnalarn bildirir, iqtida olunan v hr bir id qabaqcl xs imam deyilir. mam sz n mnasnda da ildilmidir.

Lisanul-rb kitabnda imam sznn bir ox mnalar qeyd edilmidir. O cmldn, qabaqcl, mllim, evin bnvrsini qurmaq n istifad olunan ip (vsait), yol, hr bir eyin n hisssi v s.

Lakin bel nzr arpr ki, t-thqiq kitabnn mllifinin yazd kimi, btn bu mnalarn batinind myyn mqsdl niyyt etmk mnas var. Htta rb dilind anaya mm deyilmsinin sbbi hr bir eyin sas v kknn mm adlanmasdr. Hm d o, insann mqsd v diqqt mrkzinddir. Hminin iqtida olunan xs mnasnda imam o kslr deyilir ki, camaat xsusi meyl v mqsdl onlara z tutur.

Bunu da demliyik ki, Qurani-krimd bu sz v onun cm formas olan imm sz dz on iki df yeddi df tk, be df is cm halda ildilmidir. Qurani-krimin aylrindn birind bu sz lvhi-mhfuz mnasnda ildilmidir:

Hr bir eyi akar imamda (lvhi-mhfuzda) sayb

hesabladq!2

Baqa bir ayd bu sz yol mnasnda ildilir:

1 t-thqiq, mm kk. 2 Yasin sursi, ay: 12.

10

Hr ikisi (Lut v eyb qvmlrinin yaadqlar hrlr

ama doru gedn sizlrin) aq-akar yolunuz zrinddir!1

nki insan mqsd nail olmaq n yola hmiyyt verir. Qurann baqa iki aysind bu szl yhudi qvmn rnk v

qabaqcl rit olan Tvrata iar edilir v buyurulur:

Bundan qabaq Musann kitab onlara rhbr v rhmt

idi.2

Bu sz be ayd ilahi v saleh rhbrlr aid edilmidir. O cmldn:

Allah brahim buyurdu: Mn sni insanlara imam tyin

etdim!3

Baqa bir ayd bir qrup peymbrlr haqda buyurulur:

Biz onlar z mrimizl (camaat ) doru yola ynldn

imamlar v qabaqcllar tyin etdik!4

mumi mnada bu mfhum Furqan sursinin 74-c, Qss sursinin 5-ci v Scd sursinin 24-c aylrind d mahid olunur.

Baqa bir ayd is kfr v zlalt rhbrlri nzrd tutulur. Ayd buyurulur:

Bel is kfr rhbrlri il dyn!5

Digr bir ayd geni mnada hm hidayt, hm d zlalt rhbrlrin iar olunur v buyurulur:

O gn (qiyamtd) hr tayfan z rhbrlri il birg

aracaq!6

1 Hicr sursi, ay: 78. 2 hqaf sursi, ay: 12 v Hud sursi, ay: 17. 3 Bqr sursi, ay: 124. 4 nbiya sursi, ay: 73. 5 Tvb sursi, ay: 12. 6 sra sursi, ay: 71.

11

mumiyytl, Qurani-krimd imam sz mxtlif mnalarda on iki df ildilmidir.

***

QURAN-KRMD MAMT MQAMI

slind imamt v rhbrlik tkc dini msl deyil v btn yaradl almind hmiyyt dayr. Allah-taala z varlq alminin sl imam v rhbridir, kainat hidayt v idar edn d Odur!

Qurani-krimd bu msly xsusi hmiyyt verilmi v imamt insann tkaml seyrinin son mrhlsi saylmdr. Yalnz ulul-zm peymbrlr ona atmlar. Bel ki, Bqr sursinin 124-c aysind buyurulur:

Xatrla o zaman ki, brahimi z Rbbi klmlrl (mxtlif vasitlrl) imtahana kdi v o, imtahanlar tamamlad (onlarn hdsindn layiqinc gldi). Bu zaman Allah ona buyurdu: Sni insanlara imam tyin etdim! brahim nslimdn nec (onlar da imam qrar vercksnmi) soruduqda Allah buyurdu: Mnim hdim (imamlq mqam) he vaxt zalmlara atmaz! (V bu mqama yalnz snin pak v msum vladlarn layiqdir!)

Aynin vvlind hzrt brahimin bir ne klm il imtahana kilmsindn sz almdr. Tfsir alimlri arasnda bu klmnin ndn ibart olmas bard fikir ayrl vardr. Ruhul-mani

kitabnn mllifi bu haqda on bax qeyd etmidir.1 Nzr daha dzgn gln bax budur ki, klmlrd mqsd

brahim peymbrin hdsin qoyulan ar vziflrdn ibart mxtlif mr v qadaalardr. Bu vziflr mr v qadaalar aadaklardan ibartdir: onun btprstlr qar catli qiyam, btlri sndrmas, odda yandrlmas, ryinin paras olan vladn qurban etmk mqsdi il ba onun boazna qoymas, ail-uandan keib, onlar Mkknin bir nfr bel yaamayan quru v yandrc torpanda tk-tnha qoymas v nhayt, mqdds

1 Ruhul-mani, 1-ci cild, sh. 336.

12

vzifsini yerin yetirmk n btprstlrin yaad diyardan kmsi... Bunlarn hr biri ar imtahan olsa da, brahim () iman v sbir qvvsil onlarn hdsindn glrk imamt mqamna nail olmudur.

Bzi tfsirilr hzrt brahimin () imtahanlarnn otuzdan ox olduunu qeyd edrk demilr ki, bu otuz imtahan Qurani-krimin yerind Tvb sursinin 13-c aysi (on imtahan), hzab sursinin 1-9-cu v 35-ci aylrind (qalan iyirmi imtahan) aqlanmdr. Lakin bu imtahanlarn bir qisminin tkrar ynn diqqt yetirdikd, hmin nzri dzgn hesab etmk olmaz.

mumiyytl, brahim () qhrmanlq gstrrk btlri sndrd, btn ar snaqlarn hdsindn layiqinc glrk imamt libas geyindi. Allah-taala onun byk iftixar v mqama nail olduunu bel aqlayr: Mn sni insanlara imam tyin etdim!

Hzrt brahimin () risalt v peymbrlik mqamndan, elc d, btn mbarizlrdn sonra mrnn sonunda nail olduu bu mqam hans mqam idi?

Szsz ki, hzrt brahimin () ar imtahanlardan sonra Allah trfindn layiq grldy bu mqam onun peymbrlik mqamndan stn olmaldr. Tfsir alimlri ayd qeyd olunan imam sz haqda ox sz demilr v bzilri bu szn mna incliyin varmadan ciddi trdddlr dar olmular. n maraqls budur ki, bir qrup mhur tfsirilr onu nbvvt v peymbrlik mqam il eyni bilmilr. Halbuki hzrt brahimin () hmin vaxt peymbr olmasna he bir kk-bh yox idi. O, imamt mqamna atanda, peymbrliyindn uzun illr kemidi, hm d vlad sahibi olmudu. Aynin davamnda da onun Allahdan z vladlar n imamt mqam istdiyi gstrilir.

Bir ox tfsirilr hzrt brahimin () imtahana kildiyi klmlrin Allah trfindn ald bir sra tlimlrdn, yaxud btprstlrl mbarizsindn, Kb evini bina etmsi v olunu qurban ksmsindn ibart olduunu bildirslr d, bzilri yen d imamti peymbrlik mqamna aid etmilr. Halbuki btn bu gstri v qhrmanlqlar hzrt brahimin () peymbrlik mqamndan sonra ba vermidir. Hr halda, onlarn tfsirlrind Mn sni insanalara imam tyin etdim cmlsi aydn rh olunmur.

13

Ayd qeyd olunan imamtin itatin vacibliyi mnasnda tfsiri d dzgn deyil. nki hr bir peymbr itat vacibdir. gr mqsd brahim () itat etmyin vacibliyidirs, artq bu onun n stn mqam sayla bilmz.

Bzilri d baqa bir tfsirl demilr: mamda mqsd din v dnya ilrin rhbrlikdir. Baqa szl, hkumt balq nzrd tutulur.

Bu tfsir qeyd etdiyimiz digr iki tfsirdn frqli olsa da, imamtin drin mnasn aydn gstrmir. Bizim nzrimizc, bu zmind digr aylr diqqt yetirdikd imamtin daha yksk bir mqama aid olduu aydnlar. O da geni mnada ilahi proqramlarn hyata keirmsindn hm hkumt msllri, hm mr v hkmlrin icras, hm d insanlarn zahiri v batini trbiysindn ibartdir.

zah: Peymbrlrin gndrilmsind sas mqsd briyyti hidayt etmk, doru yola ynltmkdir. Bu hidayt iki mrhld hyata keirilir:

1. Haqq yolu gstrmk; bu btn ilahi peymbrlrin vzifsidir.

2. Mqsd atdrmaq; bu da iki hissy blnr:

a) Trii hidayt; yni dinin saslarn gerkldirmk, istr hkumt qurub hkmlri icra v ictimai dalti brpa etmkl, istrs d mli olaraq insanlar trbiylndirmkl hr iki i peymbrlrin hdf v mqsdlrinin gerklmsi n vasit olsa da, onlar hyata keirmk asan deyil. Bu iin sahibi mtlq

elm, tqva 1 , cat v mdiriyyt kimi xsusiyytlr malik olmaldr.

1 Tqva sz sasn Allahn zmt v clalndan qafil olmamaq, Onun

hkmlri il mxalift etmmk, inadkar v gnahkarlarn qazandqlar ilahi

zablarn tin v ar olmasndan qorxmaq mnasndadr. Tqvann mxtlif

drcsi vardr: 1-Gnah v haram ilrdn uzaq olmaqdan ibart olan xalqn mr

olunmu tqva hddidir; 2-Mxsus insanlarn ld etdiklri tqva hddidir ki, tkc

haram ilrdn deyil, hm d mkruh v bynilmz ilrdn d uzaq olmaq v

phriz etmkdir; 3-Mxsuslarn mxsusunun nail olduqlar tqva drcsin amil

olur. Bu seilmi xsiyytlr htta bzi mbah v halal olan, lakin insann zn

mul edib, onu Allahn yad v zikrindn yayndran mllrdn kinib phriz

edirlr. (Camieyi-kbir ziyartnamsinin rhi, Seyid Abdullah bbr, sh. 98.)

(Mt.)

14

b) Tkvini hidayt; yni mnvi tsirl hidayt nurunu insanlarn qlbin alandrmaq. Bu mnvi v daxili bir hrkt, seyrdir. lahi rhbr v peymbrlr z ardcllarn zahiri v xarici seyrl inkiaf etdirirlr. bhsiz, bel bir proqram icra etmk istyn xs bir ox xsusiyytlr v hazrlqlara malik olmaldr.

Hidaytin hr iki qismind dini v ilahi vziflr hyata keirilir, layiqli insanlar maddi v mnvi, zahiri v batini tkaml atdrlr. Ayd qeyd olunan imamtd mqsd mhz budur! Hzrt brahim () xsusi sift v xisltlr malik olmasayd bu mqama ata bilmzdi!

Qeyd edilnlrdn bel ntic xarrq ki, bir xs hm imamt, hm d peymbrlik mqamna nail ola bilr. Ulul-zm peymbrlrdn brahimi () v slam peymbrini (s) misal gstrmk olar. Elc d, bir xs peymbr olmad halda, imamt mqamna nail ola bilr. Rsul v nbidn frqli, vhy almayan msum imamlar misal kmk olar.

mumiyytl, aynin balancnda buyurulan Mn sni insanlara imam tyin etdim cmlsind imamt mqamnn bykly v imamn Allah trfindn seilmsi aydn olur. Hmin aynin davamnda bu nqt daha tkidl qeyd edilir. Bel ki, brahim () bu mqama nail olduqda glck nsli haqda da dnb deyir: lahi! Nslimdn d? (Onlar da imam qrar vercksnmi?) Bu zaman Allah trfindn bel xitab glir: Mnim (imamt v vilayt) hdim he vaxt zlmkarlara atmaz! Yni ey brahim! Snin vladlarndan yalnz zlm v gnahdan uzaq, pak olanlar bu mqama layiqdir!

bhsiz, burada zlm deyrkn, yalnz baqalarna rva grln zlm v haqszlq yox, hm d geni mnada daltin ksi (antonimi) olan zlm nzrd tutulur. dalt geni mnada hr eyin yerini dzgn tyin etmk, zlm is onun yerini shv salmaqdr. Qurani-krimd hzrt Lomann () oluna bel dediyi buyurulur:

Olum! Allaha rik qoma; nki irk byk zlmdr!1

1 Loman sursi, ay: 13.

15

Aydndr ki, burada dalt kamil dalt, baqa szl, imamtl uyunlaan ismt mqamdr. Gnahla yana dalt is imamt mqamndan uzaqdr v ona layiq deyil. Bli, yuxardak ay imamn msum v gnahsz olmasna bir sbutdur.

Maraqldr ki, biz dalt n mrn vvlindn sonuna qdr hr bir gnahdan uzaql rt saymalyq, yoxsa yox?

Bzilri sul qaydalarna saslanaraq deyirlr: gr bir ks myyn siftl vsf edilrs, hmin halda ona malik olmaldr. Msln, ayaq st duran siftini o ks aid ed bilrik ki, hmin vaxt ayaq st olsun. vvlc ayaq st olub, sonra oturan xs bunu aid etmk dzgn deyil. Buna sasn, aynin mfhumu bel olur ki, imam imamt mqamna nail olduu zaman zlm, irk, gnah v irkinliklrdn uzaq olmaldr. Demli, dalt v ismt siftlri mrn vvlin amil olmur.

Lakin hdislr sasn, hli-beyt imamlar () slam peymbrin (s) istinadn imamn mr boyu daltli olduunu bildirmilr. Abdullah ibn Msud Allahn Rsulundan (s) bel nql edir ki, Allah-taala brahim () buyurdu:

Mn (imamt) hdimi vladlarndan zlmkar olanlara ta etmrm!

brahim () dedi: lahi! Snin hdin nail olmayan zlmkar vladlarm kimlrdir?

Allah buyurdu: Mni qoyub, bt scd (prsti) edn ksi

he vaxt imam tyin etmrm. O, imamla layiq deyil!1 Bunu hli-snnnin mhur alimi bn Mazili Mnaqib

kitabnda azacq frql bn Msuddan nql edir ki, Peymbri-krm (s) bu aynin tfsirind buyurdu: Allah-taala brahim () buyurdu: Mni qoyub, bt scd (prsti) edn ksi he vaxt imam tyin etmrm! Sonra Hzrt szn lav etdi: Nhayt,

1 mali, eyx Mfid, Burhan tfsirindn nqln, 1-ci cild, sh. 151,

hdis: 13.

16

brahimin duas mn v qardam liy atd. Bizim he birimiz

bt sla scd etmmiik!1 Mtbr kitablarda bu zmind hli-beytdn () nql olunan

digr rvaytlr d var. Btn bu rvaytlrdn aydn olur ki, brahim () Allahdan imamt mqamn zlmkar v mrik ks ta etmsini he vaxt istmmidir. Onun Allaha duas sonradan tvb edrk haqq-dalt yolunu tutanlar n olmudur. Bu zaman Allahdan xitab glir ki, imamt hdi yalnz zldn zlm etmyn v Allaha rik qomayanlara nsib olacaq!

Byk tfsir alimi llam Tbatbai l-mizan tfsirind yazr: Bu aynin imamlarn (mr boyu) msumluuna dlil omas bard ustadlarmzn birindn soruduqda bel cavab verdi: nsanlar ql v mntiq baxmndan drd qrupa blnr:

1. mrn vvldn axra qdr zlm v haqszlqla keirnlr; 2. mr vvldn axra qdr hr bir gnah v zlmdn pak

olanlar;

3. mrnn vvlind zlmkar olan, axrda is bu idn kinnlr;

4. mrn vvlc daltl balayan, sonra is zlml baa vuranlar.

bhsiz, hzrt brahim kimi peymbrin Allahdan birinci v drdnc qrupa aid olanlar n imamt mqam istmsi sla tsvvr olunmur. Burada iki qrup qalr v Allah-taala nc qrup n imamt mqamn rdd edir. Bellikl, yalnz bir qrup qalr -

mrnn vvlindn sonuna kimi pak v gnahdan uzaq olanlar!2 Fxri-Razi Kbir tfsirind etiraf edir ki, bu ay

peymbrlrin msum olmasn gstrir. Diqqti clb edn budur ki, peymbrin msum olmas onun imamt mqam il sbuta yetir, yni hr bir peymbr imamdr.

Btn bu qeydlrdn sonra Qurani-krim baxmndan imamt mqamnn zmt v bykly mlum olur. Mqsdimiz mhz bu nqtni aydnladrmaq idi.

***

1 Mnaqib, bn Mazili, l-mizan kitabndan nqln, 1-ci cild, sh. 278,

hmin aynin tfsirind. 2 l-mizan, 1-ci cild, sh. 274.

17

MAMIN VCUDUNUN FLSFS (SBB)

brahimin () imamt mqamndan sz aan ayd imamn vcudunun hmiyyti qsa kild qeyd olundu. Lakin mvzu yksk hmiyyt malik olduundan burada ayrca, geni aradrman lazm grrk.

mumiyytl, peymbrlrin gliindki mqsd, yaxud vcudunun zrurti haqda deyilnlr imamlara da aiddir.

Xac Nsrddin Tusi Tcridul-etiqad kitabnn Nbvvt fslind peymbrlrin bestinin sbbini aqlayarkn doqquz sbb qeyd etmidir. Biz burada onlar qsaca nzrdn keirck v grcyik ki, onlarn oxu msum imamlara da amildir.

1. qli mriftin nqli yolla qvvtlndirilmsi. Bel ki, insan ql qvvsil bir ox nzri v mli hqiqtlri drk ets d, bzn qlbind bhlr ba qaldrr. Bu is bir ey inam v imann qarsn alr. Amma qlin hkmlri ilahi v msum rhbrlrin byan il tsdiq edildikd, btn manelr aradan qalxr, insan qlbn rahatlq tapr v hr hans i meyli artr.

2. Bzn insan bir sra ilrdn kinir v qorxur ki, onun mli Allahn istyin ks olsun. lahi rhbrlrin icazsi il bu qorxu aradan qalxr.

3. nsann btn ml v rftarlar ql yax-pisi drk edir lsn yerlmir. ox olar ki, ql bir iin yax, yaxud pis olduunu drk etmsin. Yaxn pisdn ayrd etmk n ilahi rhbrlr ehtiyac duyulur.

4. nsan ilahi rhbrlr olmadan, yalnz z dncsi il xeyir-ziyann drk etmy qadir deyildir.

5. nsan ictimai bir varlq olduundan frdlr bir-birlri il hmkarlq v bir-birlrin kmk etmdn hyatn problemlrini hll etmy qadir deyillr. bhsiz, btn frdlrin hquqlarn qoruyan, onlar dzgn istiqamtlndirn qanunlar olmadan ictimai dalt brpa olunmayacaq, istniln ntic ld edilmyck. Bu qanunlar tam mnada dzgn ayrd v icra ed biln ks yalnz agah, pak, msum ilahi rhbrlr ola bilr.

6. nsanlar kamilliyi drk etmk, elm v maarif yiylnib fziltlr qazanmaq baxmndan bir-birlrindn frqlnirlr; bzilri buna tam qadir, bzilri is acizdirlr. lahi rhbrlr birinci qrupa

18

tkan verir, ikinci qrupa kmk edirlr ki, hr ikisi mmkn kamala atsn.

7. mumiyytl, insan hyat elm, snt v digr sahlrl sx laqdardr. lahi rhbrlr is onlarn inkiafnda ox gcl mhrrikdirlr.

8. nsanlar z xlaqi sciyylri il bir-birlrindn frqlnirlr. Onlarn dzgn tlim-trbiysind pak v msum kslr ehtiyac vardr.

9. lahi rhbrlr itatl bal savab v mkafat, gnahla bal cza v zabdan tam agahdrlar. Onlarn mllrin aqibti il bal xbrdarlqlar hr hans vzifnin dzgn yerin yetirilmsind

gcl amil saylr.1 mamt mqam nbvvtin davam olduu n qeyd ediln

sbblrin oxu msumlara da aiddir. Qurani-krimd btn bunlar, htta onlarn n stn qismi

ixtisarla verilmidir: tlim, trbiy v daltin icras. Bir ox aylrd onlara toxunulmu v bir ayd slam peymbrinin (s) best flsfsi bel bildirilmidir:

Yazb-oxumaq bilmyn rblr arasndan onlarn zlrindn olan bir peymbr gndrn Odur! Bu Peymbr onlara Allahn aylrini oxuyar, onlar safladrar, onlara kitab v

hikmt yrdr. Hrnd, vvllr aq-akar azn yolda idilr!2

Bu ayd Peymbr (s) v imamlarn n mhm vzifsi olan tlim v trbiy mslsin iar edilmidir.

Baqa bir ayd buyurulur:

Hqiqtn, Biz peymbrlrimizi aq-akar dlillrl gndrdik, onlarla birlikd (smavi) kitab v trzi (haqq batildn ayrd edn daltli qanunlar) nazil etdik ki, insanlar dalti

brqrar etsinlr.3

1 rhi-tcrid, sh. 271 (ixtisarla). 2 Cm sursi, ay: 2. 3 Hdid sursi, ay: 25.

19

Bu ayd dzgn tlim-trbiy n zmin yaradan ictimai dalt mslsin toxunulmudur.

Adtn, hakim tbq mvqe qazanmaq, yaxud bir qrupun mnafeyin xidmt fikrind olduu n ktlnin mnafeyini bu yolda qurban verir. Yalnz pak v ilahi rhbrlr brin hquq v mnafelrini yetrinc mdafi etmilr. Qeyri-ilahi rhbrlr haqq-dalti qorusa da, cmiyyti istniln kamala doru ynlts d myyn ilrin dqiq ayrd edilmsind gcszdrlr. Onlar yalnz sthi frqlri ayrd ed bilirlr. Bu is byk hmiyyt ksb etmir. Bu iin hdsindn yalnz Allahn sonsuz elm dryasna bal ilahi rhbrlr gl bilir.

Yer krsinin az qala yarsna yetmi il hkmranlq edn marksizm ibrtamiz bir tcrb idi. Marksizmin saslarn mhkmlndirmk n geni tbliat vasitlrindn istifad edils d, bu yolda oxsayl qzet v jurnallar ap olunsa da cmiyytin problemlrinin hlli, ictimai daltin tmini, briyytin tkaml, tarix v ictimai elmlrin dzgn tlimi n marksizm yegan yol saylsa da mxaliflr mxtlif yollarla sradan xarlsa da, bu ideyann mhsulu diktatura v squtdan baqa bir ey olmad. Htta onlarn bir ox mtfkkir v alimlri bu ideologiyann saslarnn shv olduunu etiraf etdilr!

Blk d, bu qdr mtfkkirlrin, alimlrin, thsil ocaqlar v universitetlrin mdafi etdiyi mktbin axrda pu olmas tarixin misli grnmmi hadissidir. Kim zmant ver bilr ki, glckd insan tfkkrndn doan digr ictimai v etiqadi mktblr bel bir taley dar olmayacaq?! Belc, Allah trfindn hr bir xta v shvdn uzaq olduuna zmant veriln peymbr v msum rhbrlrin mktbi bir daha z zruriliyini gstrir.

Bir szl, briyyti kamal v sadt atdrmaq istyn mtal Allah haqq yola hidayt n vhy qvvsi v ismt mqamna malik peymbrlr gndrdiyi kimi, onlardan sonra bu yolu davam etdirck msum caniinlr tyin etmidir. bhsiz, hmin caniinlr olmadan bu mqsd hyata kesi deyildir. nki:

1. nsan qli btn kamal, sadt v trqqi yollarn mstqil olaraq ayrd etmy qadir deyil.

2. Peymbrin vfatndan sonra mmkndr ki, din mxtlif thriflr mruz qalsn. Demli, Allahn dinini azn kslrin thrifi,

20

nadanlarn mdaxilsi, nfs uyanlarn tfsirindn qorumaq n msum v ilahi rhbrlr ehtiyac duyulur.

Bu msl suli-kafi kitabnda imam Sadiqdn () nql olunan mhur bir hdisd bel aqlanr:

!

Hr bir nsild biz hli-beytdn daltli bir xs ifrata varanlarn thrifini, bidtini1, batil lini v nadanlarn iftiralarn ondan (slamdan) uzaqladracaq! 2 (Burada msum imam nzrd tutulur.)

mam li () drin mnal klamlarndan birind bu nqty iar edrk buyurmudur: lahi! Dorudan da, yer z he vaxt Allahn dlil v nianlrini batildn qoruyan akar, ya gizli ilahi

hcctsiz qalmayacaqdr! 3 3. nsanlarn yaran mqsdin uyun ilahi hkumtin tkil

olunmas yalnz msumlarn vasitsil mmkndr. Tarixdn grndy kimi, dinsiz hkumtlr hmi frd, yaxud qrupun mnafeyin xidmt etmidir. Tcrbd sbut olunmudur ki, demokratiya, br hquqlar v xalq hakimiyyti kimi arlar asanlqla klk v myyn mqsdlr n vasity evrilir. Bel vasitlrl hr hans bir mqsd strtl kild xalqa yklnilir.

Hqiqtd bu sas haqq yolun ayrd edilmsi, peymbr mirasnn qorunmas v daltli hkumt qurulmas msum imamn vcudunun flsfsini tkil edir.

***

Bu msl il laqdar mvzumuzu imam Rizadan () imamtin flsfsi bard nql olunan bir hdis, elc d, mirl-mminin linin () Nhcl-blad buyurduu bir klamla sona yetiririk:

mam Riza () Mrvd olarkn cm gn Came mscidind camaatn qarsnda bir sra msllr toxunur. O cmldn, buyurur:

1 Bidt sz ltd yeni zhur edn i mnasndadr. Dind bidt

dedikd, hr hans yeni bir saxta (qondarma) ii v sz rit sahibin aid etmk

nzrd tutulur. (Malimul-mdrstyn, llam skri, 3-c cild, sh. 9.) (Mt.) 2 suli-kafi, 1-ci cild, sh. 32, siftl-elm blm, hdis: 2. 3 Nhcl-bla, qsa klamlar: 147

21

...

... ...

... ...

bhsiz, imamt peymbrlrin mqam v vsilrin irsidir.

mamt Allahn nmayndliyi, Peymbrin (s) xilafti 1 v caniinliyidir... mam parlaq ay, iql raq, llnn nur, zlmt v qaranlqda hidayt ulduzu v squtda xilaskardr... mam ya dolu brktli bulud, ardcl (dirilik) ya v parlaq gndir... mam yaranmlar arasnda Allahn mini, bndlri zrind Onun hccti v caniinidir... mamn vcudu il din nizamlanr, mslmanlar izzt qazanr, mnafiqlr qeyzdn yanr v kafirlr

hlakt yetir.2 mirl-mminin li () qsa bir klamla imamt hqqtini

aqlayaraq buyurmudur: Mslmanlarn ilrind imamn mvqeyi tsbeh dnlrini bir-birinin knarnda nizamla yan ip bnzyir. gr ip qrlsa, onlar dalar trafa v (imam olmasa, cmiyyt bir-birin dyr, nizam-intizam pozular) he vaxt onlar bir

yer yb nizamlamaq olmaz!3 ***

QURAN-KRMD MUM MAMT V VLAYT

mamt v vilaytl laqdar yen iki frqli bhs mvcuddur:

1. "mumi imamt v vilayt"; yni hr bir sr v dvrd insanlar arasnda Allah trfindn bir imam v rhbr mtlq olmaldr; istr peymbrlik, istrs d yalnz imamt mqamna malik olsun.

1 Xilaft rb dilind baqasnn vzedicisi olmaq mnasndadr. Xlif o

ks deyilir ki, baqasnn ardnca glib onun caniini olsun v mvcud boluu

doldursun. (Malimul-mdrsteyn, llam skri, 1-ci cild, sh. 156.) (Mt.) 2 suli-kafi, 1-ci cild, sh. 200. 3 Nhcl-bla, xtb: 46.

22

2. "Xsusi imamt v vilayt"; bu ilahi mqam slam peymbrindn sonra onun caniinin aiddir.

Baqa szl, nbvvt v peymbrlik iki qism mumi v xsusi peymbrliy blndy kimi, imamt d iki qism blnr.

Qurani-krimd mumi imamt v vilayt haqqnda bir sra aylr mvcuddur. O cmldn:

1-"Sn yalnz qorxudansan. Hr tayfann da bir hidayt edni

vardr."1

2-"Ey iman gtirnlr! Allahdan qorxun (Onun mrin qar

xmayn) v doru dananlarla birg olun."2

3-"Ey iman gtirnlr! Allaha, Peymbr v sizlrdn olan

mr sahiblrin tabe olun."3 ***

"NZAR V HDAYT" AYS

Birinci ayd slam peymbrin (s) xitabn buyurulur:

"Sn yalnz qorxudansan. Hr qvmn v milltin d bir hidayt edni vardr!"

Fxri-Razi bu aynin tfsirind fikir sylmidir: 1. "Mnzir" (qorxudan) v "hadi" (rhbr v hidayt edn)

szlrinin hr ikisi eyni mna dayr v aynin mnas beldir: "Sn yalnz hr tayfan qorxudan v hidayt ednsn!"

2. slam peymbri (s) qorxudan, Allah is hidayt edndir. 3. slam peymbri (s) qorxudan, imam li () is hidayt

edndir.

1 "Rd sursi, ay: 7. 2 "Brat sursi, ay: 119. 3 "Nisa sursi, ay: 59.

23

bn Abbas deyir: "Peymbr (s) mbark lini sinsin qoyub

buyurdu: ( "Mn qorxudanam!" Sonra is lini liy () trf uzadaraq buyurdu:

!!

"Ya li! Sn (is) hidayt ednsn. Mndn sonra doru yolu

tapanlar snin vasitnl hidayt olacaq."1 Bu bax digr tfsirilr d qeyd etmilr. Snni

tfsirilrinin bzilri is bu aynin 1-ci v 2-ci tfsirinin dzgn olduunu sbut etmy almlar. nki 3-c tfsir onlarn tssbke tfkkr trzin uyun deyil. Halbuki birinci tfsir aynin zahiri il uyun glmir. nki hr iki vsf slam peymbrin (s) aid olsayd, onda Allah-taala bel buyurard: "nnma nt munzirun v hadin li-kulli qovmin" "Hqiqtn, sn yalnz hr millt v tayfan qorxudan v hidayt ednsn!" Baqa szl, rb qrammatikasna sasn, (carr v mcrur olan) "li-kulli qovmin" (hr tayfan) ifadsi "hadi" (hidayt edn) szndn nc qeyd edil bilmz. gr nc qeyd edilrs, onda hr iki vsfdn nc glmli v bel deyilmlidir: "nnma nt li-kulli qovmin munzirun v hadin" "Hqiqtn, sn hr tayfann yalnz qorxudan v hidayt ednisn!" Bir szl, "li-kulli qovmin" (hr tayfan) ifadsinin iki vsfdn yalnz birindn nc qeyd edilmsi v digrin aid edilmsi n bir dlil yoxdur; ya hr ikisindn nc, ya da hr ikisindn sonra qeyd edilmlidir.

kinci tfsird d uyunsuzluq var. nki Allah-taalann hidayti olmasna he bir kk-bh olmadndan onu qeyd etmy ehtiyac qalmr. Bir d cmlnin zahiri mnas hr bir sr v zamanda xsusi hidaytinin olmasn bildirir. Halbuki tk halda "li-kulli qovmin hadin" (hr tayfann bir hidaytisi vardr) ifadsindn baa dln cm hal Allaha mnasib deyil.

Bellikl, yuxarda qeyd olunan aynin yegan mqbul tfsiri budur ki, Peymbri-krm (s) qorxudandr v hr dvrd hr qvmn hidaytisi var.

Grsn, bu hidayti mqam hr dvr v tayfann alimlrin d amildirmi? Cavab mnfidir. nki hr dvrd bir yox, oxsayl alimlr ola bilr. slam peymbri (s) bir nfr olduu kimi,

1 "Kbir" tfsiri, Fxri-Razi, 19-cu cild, sh. 14.

24

mslmanlarn hidaytisi d hr dvrd bir nfr olmaldr. Baqa szl, slam peymbri (s) dinin tsisisi olduundan camaat qorxudur, imam is onlar hidayt etmkl bu yolu davam etdirir.

Qeyd olunanlar aydn baa dln dqiq nqtlr idi. Bu zmind i v snnilrdn nql olunan rvaytlr nzr saldqda is msl daha da aydnlar.

Snnilrin n mhur tfsir kitablarndan olan "d-durrul-mnsur"da Peymbri-krmdn (s) bu aynin tfsiri il laqdar mxtlif rvaytlr nql edilmidir:

1. bn Crir, bn Mrdveyh, bu Nim, Deylmi, bn sakir v bn Nccardan bel nql olunur: "Sn yalnz qorxudansan. Hr qvmn v milltin bir hidayt edni var!" aysi nazil olduqda slam peymbri (s) lini sinsin qoyub "Qorxudan mnm!" buyurdu. Sonra liy iar il buyurdu: "Ya li! Hidayti (rhbr) snsn v mndn sonra doru yolu tapanlar mhz snin vasitnl

hidayt olacaq."1 2. bu Brz slmi bu ay barsind deyir ki, Peymbri-

krmin (s) lini sinsin qoyduu halda bel buyurduunu eitdim: "Hqiqtn, sn qorxudansan!" Sonra lini linin () sinsin qoyub

"Hr tayfann bir hidayt edni vardr!" dey buyurdu."2 3. Yen hmin kitabda bu aynin tfsirind Abdullah ibn

hmd, bn bi Hatm, Tbrani, Hakim, bn Mrdveyh v bn sakirin imam lidn () bel nql etdiklri qeyd olunmudur:

"Allahn Rsulu (s) qorxudandr, mn is hidaytiym!"3 4. Baqa bir hdisd bn Abbas Peymbri-krmdn (s) bel

nql edir: "Mn qorxudanam, li is hidaytidir. Ya li! Doru yolu tapanlar mhz snin vasitnl hidayt olar."

Bu hdis bir qrup mhur snni hafizlrinin (hdis zbrilrinin), o cmldn, Hakimin "Mstdrk", Zhbinin "Tlxis", Fxri-Razinin Kbir, bn Ksirin Tfsir, bn Sbba Malikinin "Fsusul-muhimm", Gnci afeinin "Kifaytut-talib", llam Tbrinin Tfsir, bn Hyyan ndlusinin "Bhrul-muhit",

1 "d-durrul-mnsur", (Clalddin Syuti, vfat: 910 h.q), 4-c cild, sh. 45. 2 Yen orada. 3 Yen orada.

25

Niapurinin Tfsir, Hmvininin "Fraidus-smteyn" v s. tfsir

kitablarnda nql edilmidir.1 5. "Hbibus-seyr" kitabnn mllifi Mirqiyasddin bel yazr:

"Mxtlif mnblr gr, Hqiqtn, sn yalnz qorxudansan v hr tayfann bir hidayt edni vardr aysi nazil olanda slam peymbri (s) liy () buyurdu: "Ya li, mn qorxudanam, sn is hidayt ednsn! Mndn sonra doru yolu tapanlar mhz snin

vasitnl hidayt olarlar."2 6. Bu hdisi Hmvini bu Hreyrdn, o da imam lidn ()

nql etmidir.3 7. Bu hdis Hakimin "Mstdrk" kitabnda bu Breyd

slmidn geni kild bel nql olunmudur:

)( )( :

:

:

"Bir df Allahn Rsulu (s) dstmaz almaq n su istdi. li ibn bi Talib d onun yannda idi. Dstmaz aldqdan sonra linin lindn tutub, z sinsin qoyaraq buyurdu: "Qorxudan snsn! (Hzrt zn nzrd tuturdu.) Sonra z lini linin sinsin qoyub buyurdu: Hr tayfann bir hidayt edni vardr! Sonra lav edrk buyurdu: "Sn camaatn iql ra, hidayt ynldni v Quran qarilrinin mirisn. Mn hadt verirm ki, dorudan da,

sn belsn!"4 Peymbri-krmin (s) bu hdisinin mxtlif ifadlrl byan

onun dflrl tkrarlandn gstrir. Qeyd etdiyimiz hdislrd nzr arpan ifadnin mxtlifliyi buna yetrli sbutudur.

hli-beyt mktbi ardcllarndan da bu zmind mxtlif hdislr nql olunmudur. Biz onlardan birin iar etmkl kifaytlnirik:

1 Bu hdisin mnb v sndlri il laqdar mlumat ld etmk istynlr

"Ehqaqul-hqq" kitabnn 3-c cildinin 92-188-ci shiflrin mracit ed bilrlr. 2 "Hbibus-seyr", 2-ci cild, sh. 12. 3 "Ehqaqul-hqq", 3-c cild, sh. 92. 4 "l-mizan", 11-ci cild, sh. 327, bhs etdiyimiz aynin tfsirind.

26

"Nurus-sqleyn" kitabnda bu msl il laqdar be yz

yaxn hdis nql olunmudur.1 O cmldn, imam Baqir () v imam Sadiqdn () bel nql olunur: "Hr bir (msum) imam z zamannn hidaytisidir." Baqa bir hdisd bel buyurulur: "Hr

bir imam z zamannda yaayan qvmlrin hidaytisidir."2 Maraqldr ki, bzi tfsirilr bu hdislri nzrdn qararaq,

bzi shablrin Peymbri-krm (s) istinadsz nql etdiklri hdislri dlil gstrir, baqa mnalar bildirmilr. O cmldn, Mcahiddn bel nql olunmudur: "Qorxudanda mqsd Mhmmd (s), "hr tayfann bir hidayt edni vardr" ifadsind mqsd is budur: "Hr qvmn bir peymbri var ki, onlar Allaha doru dvt edir!" Bu tfsir olduqca sasszdr.

Sid ibn Cbeyrdn is bel nql olunmudur: "Mhmmd (s) qorxudan, Allah is hidayt edndir." Halbuki aynin zahirin gr, hr tayfann z hidayt edni var. Bir d ki, Allah-taala btn tayfalarn hidaytisidir.

Grsn, ilr qar xmaq mqsdil Allahn Rsulundan

"mtzafir"3 kild nql olunan mtbr rvaytlr gz yumub, uyunsuz tfsirlr istinad etmk rvadrm?

"SADQN" (DORUULAR) AYS

Bu ayd mminlr tqvaya, Allahn mrindn xmamaa arlr v onlara gstri verilir ki, (aznla dmsinlr dey,) sadiqlr v doru dananlarla birg olsunlar.

Ayd qeyd olunan "sadiqin" sznn kimlr iar olmas bard mxtlif tfsirlr mvcuddur:

Bzi ehtimallara gr, mqsd Peymbri-krmdir (s) v bu ay hzrtin z dvrn aiddir. Halbuki Qurani-krimin digr xitablar kimi bu aynin d mumiliyi, hr bir dvr v hr bir mntqd yaayan mminlr aid olmas aydndr.

1 "Nurus-sqleyn", 2-ci cild, sh. 482-485. 2 Yen orada, sh. 483, hdis: 19-20. 3 Mxtlif sndlrl nql olunan, lakin tvatr hddin atmayan

rvayt deyilir.

27

Bzilri is bel deyir: Ayd qeyd olunan "m" birg) "min" (dan, dn) mnasndadr. Yni siz sadiqlrdn v doru danlardan olun! Halbuki bel yozumlara he bir zrurt yoxdur v rb dbiyyatnda, diblrin klamlarnda "m"nin "min" mnasnda ilnmsi grnmmidir.

Aynin zahiri mnasna sasn, btn mslmanlar hr bir dvr v srd sadiqlrin srasnda v onlarla birlikd olmaa arlrlar. Mlum olur ki, hr dvrd sadiq, yaxud sadiqlr var v camaat tqva v prhizkarlq yolunu tutmaq n mtlq onlarla birlikd olmaldrlar.

Yax olar ki, "sadiqin" sznn mnasn v onlarn hans xisltlr malik olduunu bilmk n Qurani-krimin zn mracit edk. Qurani-krimin "Hcurat" sursind buyurulur:

"Mminlr yalnz Allaha v Onun peymbrin iman gtirn, sonra is he bir kk-bhy dmyn, Allah yolunda mallar v canlar il cihad ednlrdir. Mhz bellri sadiq

olanlardr!"1

Bu ayd "sidq" sz hr nv kk-bh v trddddn uzaq iman v mldn ibartdir.

"Bqr" sursinin 117-ci aysind yaxlq v xeyirxahln Allaha, qiyamt gnn, mlklr, smavi kitablara v peymbrlr imandan, mal-dvlti Allah yolunda yoxsullar v kllr xrclmkdn, habel namaz qlmaq, zkat vermk, hd vfa etmk, tinliklr v cihad zaman dzml, sbirli olmaqdan ibart olduu aqlandqdan sonra buyurulur: "Bellri sadiq olanlardr!" Bellikl, sadiqlrin sas nian v lamti btn mqdds eylr kamil iman gtirmk, hr bir halda Allahn mrin tabe olmaq, xsusil namaz qlmaq, zkat vermk, infaq etmk v tinliklrd sbir edib dzmkdir. Bu mna "Hr" sursinin 8-ci aysind d gz dyir.

Bu aylrdn, elc d, bhs etdiyimiz aynin mumi mnasndan sadiqlrl birg olman qeyd-rtsiz zruri saylmasndan ntic xarrq ki, mslmanlar iman v tqva, elm v

1 "Hcurat sursi, ay: 15.

28

ml, sbir v dzm baxmndan n yksk drcli kslrl birg olmaa msuldurlar. (Diqqt yetirmk lazmdr ki, ayd "sadiqlr zmrsindn olun" yox onlarla birg olun deyilir. Bu da insanlarn nail ola bilcyi n yksk mrhlni gstrir. (Msumlar is onlara nmun v rnkdirlr.)

Digr trfdn, sadiqlrl birg olmaq mrinin mumi, mtlq v qeyd-rtsiz saylmas onlarn (sadiqlrin) msumlna baqa bir dlildir. nki msum olmayanlara qeyd-rtsiz tabe olmaq mri dzgn deyil.

Diqqti clb edn msl budur ki, Fxri-Razi burada bir mqddimdn sonra aynin mqsdini bel aqlayr: "Shv v xtaya yol vern ksin msum xs itat etmsi vacibdir. Allah-taala da sadiqlri msum hesab etmidir. Buna sasn, shv v xtaya yol vern kslrin msumlarla birg olmas vacibdir v msumlar onlarn xta v shvlrinin qarsn alrlar. Bu mr hr bir zamana aiddir v danlmazdr. Demli, hr dvrd msum insann varl zruridir."

Sonra lav edir: "Biz hr dvrd msum v gnahsz xsin olmasn qbul edirik. Lakin biz msum dedikd btn mmti nzrd tuturuq. Halbuki siz (ilr) deyirsiniz ki, msum yalnz bir

nfr olmaldr."1 Fxri-Razi aynin mzmunca ox aydn olmasna baxmayaraq,

hli-beyt () mktbi ardcllarnn qidsini danmaqla btn mmtin msum olmasndan, yaxud "mmt icmas"ndan sz amdr. Halbuki btn mmt az msld yekdildir. Sadiqlrl birg olmaq mslsi is mumi bir vzifni gstrir. Htta bu ay nazil olan zaman he bir rbdilli xs "sadiqin" dedikd btn mmti nzrd tutmurdu. Bel is onu bu mnaya yozmaq mmkndrm? Etiraf etmliyik ki, hr bir dvrd szlrind sla xilaf olmayan, shv v xtaya yol vermyn sadiq xsin olmas zruridir v insanlar ona itat etmlidirlr.

Sual: Burada bel bir sual yaranr ki, "sadiqin" (sadiqlr) sznn cm formasnda olmas hr dvrd msumun hzurunumu gstrir? Bu, hli-beyt () mktbi ardcllarnn qidsin uyun glmir. Bu sualn cavabn nec vermk olar?

1 "Kbir tfsiri, 16-c cild, sh. 221.

29

Cavab: Burada bir inc nqty diqqt yetirmkl bhnin cavab aydnlar. O da budur ki, cm formasn btn zamanlara aid etmk olar v burada "sadiqlr" baqa-baqa zamanlarda yaam myyn bir qrupu tkil edir. Bu, eynil bel bir ifady bnzyir: "Hr dvrn camaat ilahi peymbrlr tabe olmaldr." Bu o demk deyil ki, bir zamanda bir ne peymbr yaamaldr. ksin, hr dvrn insanlar z zamannn peymbrin tabe olmaldr. Yaxud "insanlar z vziflrini alim v mrci-tqlidlrdn yrnmlidir" cmlsinin mnas hr ksin z zamannda yaayan alim v mrci-tqlid itat etmsindn ibartdir.

Bunun canl ahidi Peymbri-krmin (s) zdr. Bel ki, onun dvrnd itati vacib olan baqa bir ks yox idi v aydki hkm qti kild o hzrt d aiddir. Mlum olur ki, "sadiqlr" sznn cm formas tkc bir zamana aid deyil, btn zamanlar hat edir. Bu thlil aynin mzmununa daha ox uyundur.

***

Bir ox snni tfsiri v mhddislri bn Abbasdan nql etmilr ki, yuxarda qeyd olunan ay li ibn bi Talib () aiddir. O cmldn, llam Slbi z tfsirind bn Abbasn bu ay barsind bel dediyini nql edir:

(Ayd buyurulan) "Sadiqlrl birg olun" ifadsind mqsd

li ibn bi Talib v onun shablril birg olmaqdr!"1 Hminin llam Gnci "Kifaytut-talib" v llam Sibt ibn

Cvzi "Tzkir" kitabnda bir qrup alimdn bel nql etmilr: "Alimlrin dediklrin gr, bu ayd li () v onun xandan il birg olmaq nzrd tutulur." bn Abbas lav edir: "li ()

sadiqlrin rhbri, srvridir."2 hli-beytdn () biz glib atan mxtlif rvaytlrd d bu

mna eynil tkrarlanr. O cmldn, Cabir ibn Abdullah nsarinin imam Baqirdn () nql etdiyi bir rvaytd deyilir ki, o hzrt

Sadiqlrl birg olun aysinin tfsirind bel buyurdu: ( "Mqsd, Mhmmdin (s) vladlardr!"3

1 "Ehqaqul-hqq", 3-c cild, sh. 297. 2 Yen orada. 3 "Nurus-sqleyn", 2-ci cild, sh. 280, hdis: 392-393.

30

Baqa bir rvaytd Breyd ibn Maviy hmin aynin tfsiri

il laqdar o hzrtdn bel nql edir: "Mqsd bizik!"1 "Brhan" tfsirind "Nhcl-byan" kitabndan bel nql edilir:

"Rvayt olunmudur ki, Peymbri-krmdn (s) sadiqlr barsind sual olunduqda, "Onlar qiyamt qdr li, Fatim, Hsn, Hseyn v onlarn msum, gnahsz vladlardr",

buyurmudur.2 Mlum olduu kimi btn bu rvaytlr hqiqtd (sadiqlrin)

xaricdki frdlrini tantdrr v aynin mumi mfhumu il he bir ziddiyyt tkil etmir. nki bu qrupa ilk nvbd Peymbri-krmin (s) z, sonra is mxtlif zamanlarda yaayan msum imamlar aiddir. Bellikl, bu ay hm mumi, hm d xsusi imamt v vilayti sbut etmk n aydn dlildir.

"ULL-MR" (MR SAHBLR) AYS

Bu ayd Allaha, Peymbr v mr sahiblrin tabe olman vacibliyi vurulanr:

"Ey iman gtirnlr! Allaha, Peymbr v znzdn olan mr sahiblrin tabe olun!"

Allah v Peymbr (s) tabe olman vacibliyi mlum msldir. Amma bu tabeilikd Allah v Peymbrl (s) yana "ulil-mr" kimdir? (mr sahiblri) Bu bard tfsirilr arasnda fikir ayrl mvcuddur.

i v hli-beyt () mktbinin btn alim v tfsirilrinin yekdil nzrin sasn, "mr sahiblri" slam mmtinin maddi v mnvi rhbrlri olan msum imamlara aiddir. nki Allah v Peymbr (s) itatl eyni sviyyd zruri saylan itat yalnz msum imamlara itat ola bilr. Lakin digrlrin itat hmi myyn qeyd-rtl mhdudlar v onlara mtlq itat sla mvcud deyil.

Halbuki snni alim v tfsirilr arasnda "mr sahiblri"nin kimliyi il bal byk fikir ayrl mvcuddur. Bzilri "shab"lrin, bzilri "ordu srkrdlri"nin, bzilri d "drd

1 Yen orada. 2 "Burhan" tfsiri, 2-ci cild, sh. 170.

31

xlif"nin (raidi xliflrin) nzrd tutulduunu iddia edir, amma tutarl bir dlil gstrmirlr.

Baqa bir qrup is "mr sahiblri"ni alimlr mnasnda yozmu v "Nisa" sursinin 83-c aysin istinad etmilr:

"Onlara qlb v ya mlubiyyt xbri atdqda, drhal (aradrmadan) onu yayarlar. Halbuki bunu Peymbr v ya zlrindn olan mr sahiblrin demi olsaydlar, lbtt, hmin xbri onun mahiyytin varanlar bilrdilr."

Hazrk ayd itatin qeyd-rtsiz gstrilmsi v "Nisa" sursinin 83-c aysinin hr hans bir xbrin aradrlmas bard nazil olmasna diqqt yetirmkl iki frqli msl qarya xr. Onlar bir mnaya yozmaq olmaz. Bir eyi aradrmaq qeyd-rtsiz itatdn tam frqlnir. kinci yalnz msumlar bard tsvvr olunur. Birinci is daha geni mnaya malikdir.

Bzi snni tfsirilri beinci bir ehtimalla x edirlr: "mr sahiblri"nd mqsd xalq nmayndlri, hakimlr, rislr, alimlr v mxtlif vzif sahiblridir. Baqa szl, "sadiqlr"d mqsd ixtilaflar aradan qaldran v camaatn ilrini tnzim ednlrdir. Onlar myyn bir msld yekdil fikr glslr, onlara qeyd-rtsiz itat vacibdir, (bu rtl ki, ayd "minkum" ifadsin sasn, onlar bizdn olsun, Peymbr (s) snnsin qar xmasn, baqalar trfindn mcbur edilmsin, hams bir fikird olsun v hll olunan msl d mumi msllrdn olsun). Onlara tabe olmaq mqdds rit trfindn dlil gstrilndk vacibdir. Bu zmr msum v gnahsz olduundan onlara qeyd-rtsiz itat

etmk mr olunmudur.1 Btn bu tfsirlr sasn, "mr sahiblri" be rt malik alim,

hakim v vzif sahiblrin aid edilmidir: 1) mslman olsun; 2) Peymbr (s) snnsin qar xmasn; 3) ryind mcbur olmasn; 4) ritd onlarn nzrin qar bir hkm olmasn; 5) yekdil qnat glsinlr. Onlar bu rtlr malik uran msum v gnahsz hesab edirlr.

1 "l-mnar", 5-ci cild, sh. 181.

32

Dorudanm, ayd qeyd olunan "mr sahiblri"nd mqsd budur? Grsn, mslmanlar v Peymbr (s) shablri bu ayni eitdikd, yuxardak mnanm baa drdlr? Yoxsa bu mna xeyli zhmtdn sonra ayy zorla qbul etdirilmidir ki, ilrin qlbn inandqlar msum imamlar nzrd tutulmasn?!

Zahirn, "l-mnar" kitabnn mllifi bu ehtimal Fxri-Razidn gtrmdr. Bel ki, Fxri-Razi yazr: "Bizim nzrimizc, bu ay (znzdn olan mr sahiblri) mmtin (yekdil fikrinin) hcct, mtbr olmasna dlildir! Allah-taala mr sahiblrin itati qeyd-rtsiz mr etdiyindn, onlar gnahsz v xtadan uzaqdrlar. gr bel olmasayd, xtaya yol ver bilcklri tqdird mtlq itat mrin bh yaranard. Xta etdiklri zaman harama ddklri n bir id hm mr, hm d qadaa qarya x. Bu is qeyri-mmkndr. Mlum olur ki, mr sahiblrin itatin mtlq kild qeyd edilmsi onlarn msum v gnahsz olduunu gstrir."

Sonra lav edrk bel yazr: "Bu msumlar ya mmtin hams, ya da onlarn bir qismidir. kinci ehtimal dzgn deyildir, nki biz mtlq o qismi tanmal v onlardan faydalanmalyq. Halbuki msum imam tanmaqda acizik. Buna sasn, qeyd-rtsiz itati vacib olan msum xs bir frd, yaxud myyn bir qrup yox,

btn mmtdir."1 Fxri-Razi, "l-mnar" kitabnn mllifi kimi xslrin bu

ayni he bir shabnin qbul etmdiyi kild tfsir etmsinin sbbi onun hli-beyt msumlarna aid edilmsil laqdardr. Onlar mr sahiblrinin msum v gnahsz olmas aydn ikn myyn bir xsi msum imam kimi qbul etmk istmir, shablrdn frqli tfsirlr l atrlar.

Qribdir ki, bzi snni tfsirilrinin qidsin gr, mr sahiblrind mqsd padahlar, hakimlr v mirlrdir. Mslmanlara hkmranlq edn hr bir hakim (istr daltli, istrs d zlmkar, istr doru, istrs d azn yolda olsun, istr Allaha itat dvt etsin, istrs d Ona qar xsn) itat etmk vacibdir. Nec ki, "l-mnar" kitabnn mllifi strtl kild bel yazr: "Bzilri bu ayy gr, btn hakimlr itati vacib bilirlr."

1 "Kbir tfsiri, 10-cu cild, sh. 144.

33

Bundan da qbahtlisi yuxardak tfsirin sbutu n Peymbri-krm (s) aid ediln bhli v saxta rvaytlrdir. Guya, bu rvaytlrin birind Yezid Cofi Peymbri-krmdn (s) "Ya Peymbr, gr haqqmz limizdn alan, onu biz qaytarmayan (zalm) hakimlr biz rhbrlik ets, onda n edk" soruduqda, o hzrt buyurmudur: "Onlarn mrin qulaq asn v

itat edin!"1 Hmin kitabda qeyd olunan baqa bir rvaytd buzrin bel

dediyi nql olunur:

"Mnim dostum (Peymbr) mn (hakim v mirlr) l-ayaq

ksn olsalar bel, tabe olma tvsiy etdi."2 (Bzilri hdisd gstriln mcddul-traf ifadsini l-ayaq ksn xs deyil, alaq v irkin aild dnyaya gln xs mnasnda tfsir etmilr.)

bhsiz, ziz slam peymbrinin (s) ql v ritl uyun glmyn bel bir gstri vermsi qeyri-mmkndr. Halbuki o hzrtdn bel bir hdis nql olunmudur:

"Xaliq qar gnah edn mxluqa itat etmk caiz deyil!" buzrin adndan Peymbr (s) aid ediln hdislrin

saxtalna n tutarl dlil buzrin z hyat trzidir. O, hyat boyu zlmkar, azn hakim v mirlrl mbariz aparm, el bu yolda da mrn baa vurmudur. Halbuki Peymbrin (s) mqam daha stndr. He bir all insan xilafkar v zlmkar hakim itatin vacibliyini dilin gtirmz. Xsusil, bu hdis hm i, hm d snni alimlri arasnda mhurdur: "Xaliq qar gnah edn mxluqa itat

etmk caiz deyil!"3 Bellikl, bu ayni hr hans mnaya yozmaa bir bhan

yoxdur.

***

Burada daha iki irad qalr:

1 "Shihi-Mslim", 3-c cild, "mar" kitab, "vcubu tatil-umra..."

blm, sh. 474. 2 Yen orada, "vcubu tatil-umra..." blm. 3 Nhcl-bla", qsa klamlar: 165.

34

1. gr "mr sahiblri"nin mfhumu msum imamlara amildirs, bu cm formasnda ilnn "uli" (sahiblr) sz il uyun glmir. nki ilrin qidsin sasn, msum imam eyni dvrd bir nfrdn ox ola bilmz.

Cavab: Bu irada tn bhslrd cavab verildi. Bel ki, eyni zamanda msum imamn bir nfrdn artq olmamas dorudur. Lakin ay btn zamanlara aid edildikd msum imamlar bir qrup tkil edirlr. rb dilind buna bnzr ifadlr oxdur. Msln, "sslamu leykum v la rvahikum v csadikum" (Siz, sizin ruh v cismlriniz salam olsun!) deyn, kims bu salama irad tutub, insan bir ruh v bir cisimdn ibart olduu halda, n n ruh v cisim cm formada ilnmidir demir. nki buradak cm formas onlarn mcmusuna iardir.

Demli, Peymbri-krmin (s) hr dvrd bir msum caniini olmasna baxmayaraq, btn zamanlar nzr almaqla (onlarn say ox olduundan) ayd "mr sahiblri" cm formada ildilmidir.

2. Peymbri-krmin (s) dvrnd msum imam olmadndan, ona itat mri nec mmkndr?

Cavab: gr bu ay yalnz Peymbri-krmin (s) z dvrn aid olsayd, bel bir irad mmkn idi. Lakin onun btn mslmanlar n qiyamt gnn qdr mumi bir gstri olduuna diqqt yetirdikd bu bh aradan qalxr. Peymbri-krmin (s) dvrnd mr sahibi o hzrtin z, sonrak dvrlrd is msum imamlardr. Bu bel bir ifady bnzyir: "Peymbr v onun caniinlrin itat etmk mslmanlarn vzifsidir!" Bu mr caniinlrin mhz o hzrtin dvrnd olduunu gstrmir.

Qeydlrimizi i v snni kitablarnda bu aynin tfsirind hzrt li () v digr msum imamlara aid gln bir ne hdis qsa kild iar etmkl yekunladrrq.

eyx Sleyman Qunduzi Hnfi "Ynabiul-mvddt" kitabnda Mcahidin tfsir kitabndan bel nql edir: Allaha, Peymbr v sizlrdn olan mr sahiblrin itat edin aysi li () barsind nazil olmudur. Bu ay nazil olarkn Peymbri-krm (s) onu ("Tbuk" mharibsind) Mdind z caniini tyin etmidi.

35

Hminin imam lidn () bel nql edir ki, o hzrt mhacir

v nsar1 qruplar il shbt zaman bu ayni onlara dlil gtirdikd,

onlar he bir etiraz etmyib susdular.2 "vahidut-tnzil" kitabnda Hakim Hskaninin "mr

sahiblri"nin tfsiri il laqdar imam lidn () bel bir hdis nql olunmudur:

"Mn Peymbri-krmdn (s) "Ya Peymbr, onlar kimlrdir," dey soruduqda, o hzrt buyurdu: "Sn onlarn

birincisisn!"3 Bu aynin msum imamlara aid olmas il laqdar hli-

beytdn () oxlu rvayt nql olunmu, onlarn hr birind "mr

sahiblri"nin msum imamlardan ibart olduu aqlanmdr.4

1 slam peymbrinin (s) Mdin hrinin yerli sakinlrindn olan

shablri nsar (yardmlar) v Mkk hrindn gln shablr is

mhacirlr (hicrt v k ednlr) adlandrlmlar. (Mt.) 2 "Ynabiul-mvddt", sh. 114-116. 3 "vahidut-tnzil", 1-ci cild, sh. 148, "Beyrut" ap. 4 lav mlumat ld etmk istynlr "Burhan" tfsirinin 1-ci cildinin 381-

387 v "Knzd-dqaiq" kitabnn 3-c cildinin 437-452-ci shiflrin mracit ed

bilrlr.

36

KNC FSL

RVAYTLRD MUM MAMT V VLAYT

Bu mvzu Peymbri-krmin (s) snn v rvaytlrinin byk bir qismini tkil edir. Bu zmind o hzrtdn n mhur v mtbr mnblrd oxlu rvayt vardr. Onlar qrzsiz v diqqtl aradraraq, uzun illr boyu bu msly klg salan prdlri insaf v ixlasla gtrck, he bir tssbkeliy yol vermdn onun hqiqi simasn z xaracaq v slamn bu mhm mri qarsnda z ilahi vzifmizi yerin yetircyik.

Hr eydn vvl burada mumi kild imamt v vilayt mslsi il laqdar mhur hdislrin bir qisminin mfhumunun qsa rhini mqsduyun grrk. Oxuculardan xahi edirik ki, veriln hdislr, onlarn snd v mnblrin, mzmununa diqqt yetirsinlr. Nticni onlarn zn hval edcyik.

Bizim qidmiz gr, bu qdr aydn hdislr tri yanamaq v onlarn zrindn kemk olmaz; hqiqtlri rt-basdr etmkl msuliyytimizi artrmaqdan baqa bir ey qazanmrq.

1-SQLEYN HDS

Bu sz (sqleyn) Peymbri-krmin (s) buyruunda gldiyi n "sqleyn" hdisi adlanmdr. Bel ki, Hzrt buyurmudur:

...

"Mn sizi trk edrk aranzda iki ar mant qoyuram..."1 Bu hdis i v snnilrin mtbr kitablarnda Peymbri-

krmdn (s) geni kild nql olunmudur. Bel ki, hdisin o hzrtdn nql olunmasna he bir bh yoxdur. Hdislrin

1 "Sqleyn" szn iki cr oxumaq olar: 1-"Sqleyn", onun tk formas

"sql"dir, qiymtli v dyrli, elc d msafirin mtsi mnasn dayr. 2-

"Siqleyn", onun tk formas "siql"dir, bu da ar ey mnasn verir. "t-thqiq"

kitabnn mllifinin qidsin sasn, birinci mna mnvi baxmdan qiymtli ey

deyilir, ikincisi is mumi mna ksb edir. Yeri glmikn, diqqt yetirmk lazmdr

ki, "sql" sz "sifti-mbbh", "siql" sz is msdr formasnda olan isimdir.

37

mcmusundan aq-akar baa dlr ki, Peymbr (s) bu hdisi bir df byan etmmidir. Onu mxtlif yerlrd dflrl buyurmudur v rvaytlr d tamamil bir-birindn frqlnir.

Burada hdisin ravilrin v onu nql edn mtbr kitablara iar edirik:

1. hli-snnnin n mhur kitab saylan, elc d alt shih kitabdan biri olan "Shihi-Mslim"d Zeyd ibn rqmdn bel nql edilir:

)( :

:

...

"Bir gn Allahn Rsulu (s) biziml birg olarkn, Mkk il

Mdin arasnda yerln rtubtli "Xum" (Qdir-Xum)1 adl mntqd ayaa qalxb, Allaha hmd-sna edndn, moiz v yd-nsihtdn sonra buyurdu: "Ey camaat! Mn d insanam, Allahn elisinin glii v onun dvtini qbul etmyimin vaxt yaxnlamdr. Mn sizin aranzda iki ar v qiymtli mant qoyuram: Birincisi hidayt v nurla dolu Allahn kitabdr. Ondan brk yapn. Peymbr (s) Quranla bal oxlu taprq verndn sonra buyurdu: "(kincisi) hli-beytimdir. Siz tvsiy edirm ki, Allaha xatir hli-beytimi unutmayn! Siz tvsiy edirm ki, hli-beytimi unutmayn. Siz tvsiy edirm ki, hli-beytimi unutmayn!"

Peymbri-krmin (s) hli-beyti () iki ar v qiymtli mantdn biri kimi Qurani-kriml yana byan etmsi v onlara qar ilahi msuliyytin unudulmamas il bal bunu df tkrarlamas gstrir ki, bu i mslmanlarn mqddrat, hidayti v slamn saslar il sx laqlidir. Bu is onlarn Qurani-kriml yana qeyd edilmsindn baa dlr.

2. Yen hmin kitabda Zeyd ibn rqmdn azacq frql baqa bir rvayt nql olunmudur.

1 Su ylb qalan bir torpan yerldiyi mntqy deyilir. (Frhngi-

muin. (Mt.)

38

Diqqti clb edn msl budur ki, bu hdisin davamnda Zeyd ibn rqmdn "Peymbrin (s) hli-beytind mqsd onun zvclridirmi?" dey soruulduqda, o "Xeyr, mqsd, onun nsbi qohumlardr ki, sdq onlara haramdr!" dey cavab vermidir.

3. Mhur "Snni-Termizi" ("Shihi-Termizi" ad il d mhurdur) kitabnn "hli-beytin fziltlri" blmnd Cabir ibn Abdullahdan bel nql olunur: "Hcc zaman "rf" gn Allahn Rsulu (s) z dvsin minib xtb oxuyurdu. Bu zaman onun bel buyurduunu eitdim:

:

"Ey camaat! Mn sizin aranzda iki mant qoyuram. gr onlardan yapsanz (onlara sarlsanz), he vaxt zlalt

dmzsiniz. (O iki mant) Allahn kitab v hli-beytimdir!"1 Termizi lav edir: Bunu buzr, bu Sid Xidri, Zeyd ibn

rqm v Hzeyf d nql etmilr. 4. Yen hmin kitabda bu Sid v Zeyd ibn rqmdn bel

nql olunur: "Allahn Rsulu (s) bel buyurmudur:

:

:

"Mn sizin aranzda iki mant qoyuram. gr onlardan yapsanz, he vaxt zlalt dmzsiniz: Biri smadan yer zn

uzanm ip olan Allahn kitab, digri itrtim,2 hli-beytimdir! Onlar

1 "Shihi-Termizi", 5-ci cild, sh. 662, "hli-beytin fziltlri" blm, hdis:

3786. 2 nsann itrti dedikd, onun vlad, nv-nticsi v nslindn olan n

yaxn ail zvlri nzrd tutulur. Bu sz slind ceyrann gbyindki qandan

yaranm tirli mkn byk bir qismin deyilir. hli-beytin v msum imamlarn

itrt adlanmas onlarn Bni-Haim qbilsindn v cnab bu Talibin btn

vladlar irisind tirli mk paralarnn byk v qiymtli hisssin

bnzdilmsidir. Allahn tam v kamil vilayti d tirli mkn yerldiyi ceyran

gbyin bnzyir. Mk paralar damarcqlar vasitsil bir-birlrin birldiklri

kimi, btvlkd hmin damarcqlarla ceyran gbyin birlrk byyb inkiaf

edir. Msum imamlar da vilayt iplri vasitsil hm bir-biril, hm Peymbri-

krm (s)-l, hm d Allah-taalann kamal vilayti il laq yaradrlar. El bu ballq

v laq sbbindn d inkiaf edib n yksk mqama atrlar. (db finayi-

mqrrban, Cavadi Amoli, 1-ci cild, sh. 323.) (Mt.)

39

Kvsr1 hovuzunda mn qovuanadk, bir-birindn ayrlmazlar.

Baxn grn, mndn sonra onlarla nec rftar edcksiniz!"2 5. Mhur kitablardan olan "Snni-Darmi"d Peymbri-

krmdn (s) Zeyd ibn rqmin rvaytin oxar bir hdis nql olunmu v orada aq-akar "sqleyn", "Allahn kitab" v "hli-

beyt" ifadlri il mtlb sona atdrlmdr.3 Unutmayaq ki, Darmi bzi alimlrin dediyin sasn,

Mslimin, bu Davudun v Termizinin mllimi olmudur. "Snni-Darmi" snnilrin mhur v mtbr olan alt kitabndan biridir. (Hrnd, bzilri onun yerin "Snni-bn Macni" qeyd etmilr.)

6. hli-snnnin drd imamndan biri olan hmdin "Msnd" kitabnda Zeyd ibn Sabitdn nql olunan bir hdisd bel deyilir: "Allahn Rsulu buyurmudur:

: :

"Mn sizin aranzda iki xlifni (caniini) yadigar qoyuram; yerl gy arasnda uzanm ip olan Allahn kitab v itrtim, hli-beytim. Bu iki (yadigar) (Kvsr) hovuzunda mn qovuanadk bir-

birindn ayrlmazlar."4 Diqqt yetirmk lazmdr ki, bu rvaytlrin bzisind

("Shihi-Mslim" kitabnda qeyd olunduu kimi,) "sqleyn" (iki ar v qiymtli mant), bzisind ("Snni-hmd"d nql olunduu kimi, qeyd etdiyimiz sonuncu rvaytd) "xlifteyn" (iki caniin) ifadlri ilnmidir. Bzisind is onlarn he biri qeyd olunmasa da, hmin mnan atdrr. Hqiqtd bu hdislrin hams eyni mna dayr.

7. (hli-snnnin byk alimlrindn, snnilrin alt shih v mtbr kitablarndan saylan "Snn" adl kitabn mllifi) hmd

1 Behitd bulaq addr, ltd firavan, bol, byk nemt v xeyir-brkt

mnasn dayr. Quran surlrindn birinin ad Kvsrdir. Tfsirilr bu surnin

Peymbri-krmin (s) pak vladlar hzrt Fatimeyi-Zhra (.s) v msum

imamlar barsind nazil olduunu qeyd etmilr. (Nsri-tuba, 2-ci cild, sh. 330.)

(Mt.) 2 Yen orada, sh. 663, hdis: 3788. 3 "Snni-Darmi", 2-ci cild, sh. 432, Beyrutun "Darul-fikr" ap. 4 "Msndi-hmd", 5-ci cild, sh. 182, Beyrutun "Darus-sadir" ap.

40

ibn eyb Nisai "Xsais" kitabnda Zeyd ibn rqmdn bel nql edir: "Peymbr (s) "Hcctl-vida"dan (vida hccindn) qaydarkn, "Qdir-Xum" adl mntqy daxil olduqda, klg bir yer hazrlanmasn gstri verdi. Bundan sonra buyurdu:

: : :

"Mn (Allah trfindn) dvt olunmu v bu dvti qbul etmim (tezlikl sizin aranzdan gedck v dnyam dyicym). (Buna gr d) sizin aranzda iki qiymtli mant qoyuram. Biri digrindn daha byk olan Allahn kitab, o birisi is itrtim, hli-beytimdir. Baxn grn, mndn sonra onlarla nec rftar edcksiniz? Onlar (Kvsr) hovuzunda mn qovuanadk bir-birindn ayrlmazlar." Sonra buyurdu: "Allah mnim mvlamdr, mn is hr bir mminin mvlasyam!" Sonra linin lindn tutub buyurdu: "Mn hr ksin mvlas v rhbriyms, bu da onun mvlas v rhbridir. lahi! Hr ks onu sevirs, Sn d onu sev; hr ks ona dmndirs, Sn d onunla dmn ol!"

Hdisin sonunda qeyd olunduu kimi, ikinci ravi bu Tfeyl deyir: Mn, Zeyd ibn rqmdn "Sn zn bu hdisi Allahn Rsulundanm (s) eitmisn?" dey soruduqda, o dedi: "Klglikd olan hr bir ks bu shnni gzlril grb, qulaqlar il Hzrtin

szlrini eitdi!"1 Bu hdis aq-akar gstrir ki, Peymbri-krm (s) bu

szlri "Qdir-Xum"da mslmanlarn qarsnda sylmi v ham da bilavasit eitmidir.

8. Hicri qmri tarixi il 4-c srin byk snni alimlrindn olan Hakim Niapurinin "Mstdrks-shiheyn" adl mhur kitabnda "Shihi-Buxari" v "Shihi-Mslim" kitablarnda olmayan bir ox hdislr qeyd alnmdr. O cmldn, "sqleyn" hdisi bn Vasildn bel nql edilir: "Mn Zeyd ibn rqmdn eitdim ki, Peymbri-krm (s) Mkk il Mdin arasndak bir aacla atdqda, dayand. Camaat oturmaq n aaclarn altn sliqy

1 "Xsaisi-Nisai", sh. 20, Misirin "Tqddm" ap.

41

sald. Peymbr (s) sr namazndan sonra xtb sylyrk, Allaha hmd-sna dedi. yd-nsiht verdikdn sonra buyurdu:

: :

"Ey camaat! Mn sizin aranzda iki mant qoyuram. gr onlara itat etsniz, he vaxt aznla dmzsiniz. Onlar Allahn

kitab v itrtim hli-beytimdir."1 Sonra Hakim lav edrk yazr: "Bu hdis Buxari v Mslimin

nzrinc shih v dzgndr.2 9. ilrin qat mxaliflrindn olan Hicaz mftisi bn Hcr

Heysmi "s-svaiqul-muhriq" kitabnda yazr ki, shih bir rvayt sasn, Peymbr (s) buyurmudur:

:

:

"Mn Allah trfindn dvt olunmuam v bu ilahi dvti qbul edcym. (Buna gr d) sizin aranzda iki ar v qiymtli mant qoyuram: Allahn kitab v itrtim, hli-beytimi! Baxn grn, mndn sonra onlarn haqqn nec dycksiniz? Bu iki mant (Kvsr) hovuzunda mn qovuanadk bir-birindn ayrlmayacaq!"

Sonra lav edir: Baqa bir rvaytd bu hiss d qeyd olunmudur: "Mn bu mqam onlar n Allah-taaladan istmim. Onlardan qabaa kemyin, yoxsa hlak olarsnz; gerid d qalmayn ki, (yen) hlak olarsnz! Onlara bir ey yrtmyin, nki onlar sizdn elmli v biliklidirlr!"

Sonra yazr ki, bu hdisin iyirmidn artq ravisi vardr v onu

izah etmy ehtiyac yoxdur.3

1 "Mstdrks-shiheyn", 3-c cild, sh. 109. 2 Buxari v Mslimin rtind mqsd budur ki, onlar yalnz sndi slam

peymbrin (s) atan hdislri nql edirdilr. Onlarn nzrind bel hdislrin

ravilri etimadl xslr olmular. Onlar bu rt saslanan btn hdislri nql

etmdiklrindn, Hakim Niapuri onlar "Mstdrks-shiheyn" kitabnda

toplamdr. Buna gr d bu kitab "Shihi-Buxari" v "Shihi-Mslim" kitablar il

eyni sviyyd hesab etmk olar. 3 "s-svaiqul-muhriq", sh. 226, Misirin "bdlltif" ap.

42

Vilayt v imamt mslsind ilr mxalif olan xsin "sqleyn" hdisini bel akar etirafla qeyd etmsi dorudan da diqqti clb edir!

10. "Usdul-ab" kitabnn mllifi bn sir (Mhmmd ibn Mhmmd ibn bdlkrim), Abdullah ibn Hintbin trcmeyi-halnda onun bel dediyini nql etmidir: "Allahn Rsulu (s) (Mkk il Mdin arasnda yerln) Chf mntqsind z xtbsind buyurdu: "Mn sizin zrinizd znzdn daha artq ixtiyar sahibi deyilmmi?" Camaat dedi: "Bli, ey Allahn Rsulu (s)!" Hzrt buyurdu: "Mn (qiyamtd) sizdn iki eyi

soruacaam: Quran v hli-beytimi!"1

11. Clalddin bdr-Rhman Syuti2 "Ehyaul-myyit" kitabnda bn sirin "Usdul-ab"d yazd mtlblri qeyd

etmidir.3 12. Zmxri Beyhqinin (bu Bkr hmd ibn Hseyn)

barsind yazr: "afei mzhbinin rhbri v imamnn onun mzhbin etiqadl btn xslrin boynunda haqq varsa, Beyhqinin z kitablarna gr hm afeinin, hm d bu mzhbd

olanlarn boynunda haqq vardr."4 Beyhqi bu hdisi "s-snnl-kubra" adl mhm kitabnda

("Shihi-Mslim"d nql olunan hdisin oxarn, xsusil, "hli-

beyt" szn df tkrar etdiyi halda) nql etmidir.5 13. Hafiz Tbrani hli-snnnin mhur mhddislrindn

olub, 3-c v 4-c srlrd yaam v bzilrinin dediyin gr, hdis elmind mindn artq ustad olmudur. O da "l-mcml-kbir" adl mhur kitabnda bir hdisd Peymbri-krmdn (s) nql edir ki, o hzrt camaat "sqleyn" itat dvt edrkn, bir nfr ayaa qalxb, "Ey Allahn Rsulu! "Sqleyn ndir" dey soruduqda, Hzrt buyurdu:

:

1 "Usdul-ab fi mriftis-shab", 3-c cild, sh. 47. 2 O, bir ox dyrli kitablar yazm v be yzdn ox kitab yazd nql

olunmudur. "l-kuna vl-lqab", 1-ci cild, sh. 207.) 3 "Ehyaul-myyit" ("l-ithaf"n haiysind), sh. 116. 4 "l-kuna vl-lqab", 2-ci cild, sh. 114. 5 "Snni-Beyhqi", 10-cu cild, sh. 114.

43

"Byk v ar mant Allahn kitabdr. Onun bir trfi Allahn lind (qdrtind), digr trfi is sizin linizddir. gr ondan yapsanz, birliyiniz itmz, aznla dmzsiniz. Kiik mant is itrtimdir. Onlar (Kvsr) hovuzunda mn qovuanadk bir-birindn ayrlmazlar."

Sonra lav edrk buyurdu: "Mn bu iki manti Allahdan istmim. Onlardan qabaa kemyin ki, hlak olarsnz; onlara bir

ey yrtmyin; nki onlar sizdn elmli v biliklidirlr."1 14. Hazrda vhhabiliyin banisi kimi tantdrlan bn Teymiyy

(hmd ibn bdlhlim Hnbli, lm: 727 h.q) "Minhacus-snn" kitabnda bu hdisi "Shihi-Mslim"d qeyd olunduu kimi

nql etmidir.2 Snnilrin digr mhur v tannm alimlri d "Sqleyn"

hdisini z srlrind nql etmilr. O cmldn: 15. Hicri-qmri tarixil 5-ci sr alimlrindn olan bn Mazili

(li ibn Mhmmd Fqih afei) bu hdisi geni kild Zeyd ibn

rqmdn nql etmidir.3 16. 6-c (h.q) srin mhur alim, mhddis, xtib v airlrindn

olan Xarzmi d onu "Mnaqib" kitabnda qeyd etmidir.4 17. 7-8-ci sr alimlrindn v mzhbc tssbkeliyi il

mhur olan Zhbi (Mhmmd ibn hmd ibn Osman Dmqi

afei) d bu hdisi "Tlxisul-mstdrk" kitabnda qeyd etmidir.5 Tacddin Sbki "Tbqatu-afei" kitabnda Zhbi barsind bel yazr: "O, z zamannn dahi v grkmli mhddisi, byk hafiz (hdis zbrisi), hli-snn mzhbinin bayraqdar, srinin rhbr v qabaqcl idi.

18. 11-ci srin mhur alim v tarixisi li ibn Burhan Hlbi afei znn "Sireyi-Hlbi" ad il tannan "nsanul-yun" kitabnda "sqleyn" hdisi v "Qdir-Xum" hadissini aq-akar

1 "l-mcml-kbir", sh. 137, ("Ehqaqul-hqq" kitabndan nqln, 9-cu

cild, sh. 322.) 2 "Minhacus-snn", 4-c cild, sh. 104, Qahir ap. 3 "Ehqaqul-hqq", 4-c cild, sh. 438 (dstixtt nsxdn nqln). 4 "Mnaqib", sh. 93. 5 "Tlxisul-mstdrk" (Hakimin "Mstdrk" kitabnn haiysind), 3-c

cild, sh. 109, "Heydrabad" ap.

44

nql etdikdn sonra bel yazr: "Bu hdis shih v dzgndr, shih1

v "hsn"2 sndlri il nql olunmudur."3 19. bn Hyyan Maliki "l-muqtbsu fi hvalil-ndlus"

kitabnda bu hdisi "Shihi-Mslim"d olduu kimi qeyd etmidir; bu frql ki, Mkk il Mdin arasndak mkan "qalalar"

mnasn ifad edn "Hsain" adlandrmdr.4 20. 8-ci (h.q) sr alimlrindn olan Xazin ad il tannm

lauddin li ibn Mhmmd Badadi bu hdisi "Tfsir" kitabnda "Shihi-Mslim" v "Shihi-Termizi"d qeyd olunduu kimi nql

etmidir.5 21. 7-ci srin mhur alimi bn bil-Hdid Mtzili (zzddin

bdlhmid) "Nhcl-bla"nin rhind "sqleyn" hdisini nql etdikdn sonra yazr: "Peymbr (s) z itrtini tantdraraq bel buyurmudur:

)( : :

"Mn sizin aranzda iki byk v ar mant qoyuram." Sonra buyurmudur: "trtim, yni hli-beytim."

O yazr: "Peymbr (s) baqa bir yerd z hli-beytini basnn altna alaraq tantdrm v "Tthir" aysi nazil olduqda, demidir: "lahi, bunlar mnim hli-beytimdir, irkinliyi onlardan

uzaq et!"6

22. 13-c sr alimlrindn olan Mkk mftisi Zeyni Dehlan afei (Seyid hmd) "Sireyi-Hlbi"nin haiysind ap olunan "Sireyi-Nbvi" kitabnda bu hdisi "Shihi-Mslim"d olduu kimi yazm, elc d "Msndi-Hnbl"d bu Sid Xidrinin hdisini

eynil nql etmidir.7

1 Sndi msumlara atan, ravilri daltli v on iki imam olan hdis

shih hdis deyilir. 2 Ravilri i olmasa bel, daltli olan hdis hsn hdis deyilir. 3 "Sireyi-Hlbi", 3-c cild, sh. 274, Qahir ap. 4"l-muqtbsu fi hvalil-ndlus" sh. 167, Paris ap. 5 "Xazin" tfsiri, 1-ci cild, sh. 4, Qahir ap. 6 "Nhcl-bla"nin rhi, 2-ci cild, sh. 437, Qahir ap, 6-c cild, sh. 375,

Beyrutun "Hlbi" ap, xtb: 86. 7 "Sireyi-nbviyy", 2-ci cild, sh. 300 "Sireyi-Hlbi"nin haiysind, sh.

33, Misir ap.

45

Xlas v ntic: Qeyd etdiyimiz xslr "sqleyn" hdisini z srlrind nql

edn hli-snnnin mhur v tannm alimlridir. lbtt, bunu da unutmaq olmaz ki, burada ad kilnlr alimlrin az bir qismini tkil edir. Mrhum Mirhamid Hseyn Hindi "bqatul-nvar" kitabnn xlassind "sqleyn" hdisinin yz iyirmi alt mnbdn ibart mhur kitablarda nql olunduunu yazm, habel hr bir

kitabn cild v shifsini gstrmidir.1 Qeyd etmk lazmdr ki, bu hdis yalnz Cabir ibn Abdullah

nsari, bu Sid Xidri v Zeyd ibn rqmdn deyil, demk olar Peymbrin (s) iyirmi shabsindn vasitsiz nql olunmudur. Onlarn adlar aadaklardan ibartdir:

1-Zeyd ibn rqm; 2-bu Sid Xudri; 3-Cabir ibn Abdullah nsari; 4-Hzeyf ibn seyd; 5-Xzeym ibn Sabit; 6-Zeyd ibn Sabit; 7-Shl ibn Sd; 8-Zmurtul-slmi; 9-Amir ibn Leyli; 10-bdr-Rhman ibn Ovf; 11-Abdullah ibn Abbas; 12-Abdullah ibn mr; 13-diyy ibn Hatm; 14-qb ibn Amir; 15-li ibn bi Talib (); 16-buzr Qifari; 17-bu Rafe; 18-bu reyh Qazi; 19-bu Qdam nsari; 20-bu Hreyr; 21-bu Heysm ibn Teyhan; 22-mm Slm; 23-mm Hani.

***

"SQLEYN" HDS PEYMBR-KRMN (S) DLND TKRARLANIR

Diqqt yetirmk lazmdr ki, Peymbri-krm (s) bu hdisi yalnz bir df deyil (buna Peymbrin (s) yalnz bir df buyurduu "Qdir-Xum" hdisini misal gstrmk olar ki, onu mslmanlar o hzrtin dilindn eitmi v nql etmilr), hm d mxtlif zaman v mnasibtlrd byan etmidir.

hli-snn mnblrin gr, bu hdisin Peymbri-krmdn (s) nql olunduu mntqlr aaadaklardan ibartdir:

1. "Qdir-Xum": Peymbri-krm (s) sonuncu hcc mrasimindn qaydarkn "Qdir-Xum"da geni shbtdn sonra "sqleyn" hdisini buyurmudur.

1 "bqatul-nvar"n xlassi, 2-ci cild, sh. 105-242, "Mssstul-bs"

ap.

46

2. "rfat": Peymbri-krm (s) hcd olarkn "rf" gn dvsinin belind bir xtb syldikdn sonra bu hdisi buyurmudur. tn shiflrd qeyd etdiyimiz kimi, "Shihi-Termizi"d Cabir ibn Abdullah nsaridn nql olunan hdis (2-ci hdis) rf gnn aid idi.

3. "Chf": Peymbri-krm (s) hccin miqatlarndan saylan, Mkk il Mdin arasnda yerln "Chf" adl mntqd "sqleyn" hdisini buyurmudur. Bunu bn sir "Usdul-ab" kitabnda Abdullah ibn Hintbin trcmeyi-halnda nql etmidir.

4. Peymbri-krm (s) vfatna sbb olan xstliyi zaman son vsiyytind bel buyurmudur: "Ey camaat! Mn tezlikl sizin aranzdan gedcym v artq siz hcctim tamamland. Agah olun! Mn sizin aranzda byk Allahn kitabn v itrtim olan hli-beytimi yadigar qoyuram." Sonra liy () iar il buyurdu: " li Quranla, Quran da li ildir. Onlar (Kvsr) hovuzunda mn qovuanadk bir-birindn ayrlmazlar. Bu iki mantd yadigar

qoyduqlarmdan soruun!"1 Dnnlr n bu hdisd bir sra incliklr var. 5. "Hcctl-vida" (Vida hcci): Peymbri-krm (s)

Vida hccind "Xif" mscidind bel buyurmudur: "Agah olun! Mn sizdn iki ar mant haqda soruacaam." O hzrtdn "Ey Allahn Rsulu! ki ar mant ndir?" dey soruulduqda, buyurdu: "Byk v ar mant Qurani-krimdir. Onun bir trfi Allahn lind (ixtiyarnda), digri is sizin linizddir. Bel is, ondan yapsanz, he vaxt aznla dmz v hlak olmazsnz. Kiik ar mant is mnim itrtim v hli-beytimdir. Hr eyi biln Allah mn xbr vermidir ki, bu iki mant eynil mnim iki yana zym kimi Kvsr hovuzunda mn qovuanadk bir-

birindn ayrlmayacaq."2 6. Peymbri-krm (s) (Mkknin fthindn sonra) Taifdn

qaydan zaman bu hdisi buyuraraq mhm bir mslni aqlamdr.

Peymbri-krmin (s) Sqleyn hdisini mxtlif yerlrd Mdind, hcc mrasimind, "rf" gnnd, "Xif" mscidind

1 "s-svaiqul-muhriq", sh. 75. 2 "Tfsiri-li ibn brahim", "Biharul-nvar", 23-c cild, sh. 129, hdis: 61,

"Tfsiri-li ibn brahim"dn nqln.

47

("Mina"da), Mkk il Mdin arasnda v digr mntqlrd mslmanlarn zlalt dmmlri n tkidl tkrarlamas o iki mantin yksk hmiyyt damasna bir sbutdur. Dorudan da, bu qdr tkid v tkrardan sonra Peymbrin (s) yadigar qoyduu Quran v hli-beytdn uzaqlamamz, yaxud yanl yozumlara l atmamz akar zlalt v aznlq deyilmi?! Peymbrin (s) iyirmidn artq shabsindn iki yz yaxn mhur v birinci drcli slam mnbyind nql olunan, sndind he bir kk-bh olmayan bel hdisin zrindn asanlqla kemk olarm?! bhsiz, bel bir inadkarln ar nticlri var.

slam peymbrini (s) Allahn rsulu, peymbrlrin sonuncusu, ilahi vhyin mantdar kimi tanyan xs bilmlidir ki, o hzrtin iki byk v ar mant sarlman vacibliyini, elc d, onlardan uzaqlaanlarn aznla ddklrini tkidl vurulamasnda mhm bir sirr, slamn sas il bal danlmaz bir hqiqt var.

***

"SQLEYN" HDSNDN ANLAILAN MHM NQTLR

Bu hdis mslmanlarn qarsnda bir ne mhm fq ar. Burada onlarn bir qismini nzrdn keircyik:

1. Quran v hli-beyt () hmi birgdir, he vaxt bir-birindn ayrlmayacaq. Qurann hqiqtlril tan olmaq istynlr hli-beyt () snmaldr.

2. Qurani-krimin hkmlrin itat etmk mslmanlara qeyd-rtsiz vacib olduu kimi, hli-beyt () itat d qeyd-rtsiz vacibdir.

3. hli-beyt () msum v gnahszdr; Onlarn Qurandan ayrlmamas, hm d onlara qeyd-rtsiz itatin vacibliyi onlarn msum olduunu, gnah, xta v shv yol vermdiyini gstrir. gr onlarn gnah, yaxud xtas olsa, Qurandan ayrlarlar v onlara itat mslmanlar aznlqdan saxlamaz. Hdisd qeyd olunduu kimi, hli-beyt () itatl gnahlardan uzaqlamaq, onlarn gnahsz olmasna baqa bir dlildir.

4. Daha mhm msl budur ki, Peymbri-krmin (s) buyuruu qiyamt qdr btn mslmanlar n z gcnddir:

48

"Bu iki mant Kvsr hovuzunda mn qovuanadk bir-birindn ayrlmayacaq." Bu is aq-akar gstrir ki, tarix boyu hli-beytdn () bir nfr msum v gnahsz rhbr hyatda olacaq. Qurani-krim hmi hidayt ra olduu kimi, onlar da hmi hidayt raqlardr. Buna gr d hr srin ilahi imam v rhbrini tanmaq lazmdr.

5. Bu hdisdn baa dlr ki, hli-beytdn () ayrlmaq, yaxud qabaa kemk aznlqla nticlnir. He vaxt xsi istyi onlarn istyindn stn tutmaq olmaz.

6. Onlar hamdan stn v fziltli, elmli v biliklidirlr. Diqqti clb edn msl budur ki, hicri-qmri tarixl 9-10-cu

sr alimi v "Vfaul-vfa" kitabnn mllifi Smhudi afei "Cvahirul-qdeyn" kitabnda Sqleyn hdisi bard yazr: "Bu hdis gstrir ki, qiyamt qdr hr bir dvrd hli-beytdn bir nfr var v ona itat edilmlidir.

***

YALNIZ BR SUAL

Aradrdmz mvzu il laqdar yalnz bir sual qalr. Bzi rvaytlrd sayca az da olsa "v itrti hli-beyti" (itrtim olan hli-beytim) ifadsinin yerin "v snnti" (mnim snnm) qeyd olunmudur. Bu "Snni-Beyhqi" kitabnda iki yerd qlm alnmdr. Bir yerd bn Abbas Peymbri-krmdn (s) nql edir ki, hzrt sonuncu hcc mrasimindki xtbsind buyurdu: "Sizin aranzda iki ar mant qoyuram. gr onlardan yapsanz, he vaxt aznla dmzsiniz: "Kitabllah v snnt nbiyyihi" yni

"Allahn kitab v Peymbr snnsi!"1 Baqa bir yerd is eynil

bu mzmunda bir hdis bu Hreyrdn nql edilmidir.2 hli-beytin () aq-akar byanlarn, bzi hdislrd bu

szn df tkrar v tkid olunmasn, bzi hdislrd imam linin () adnn kilmsini, elc d Peymbri-krmin (s) lini () z hli-beyti kimi tantdrd hdislri knara qoyub, tkc bel nadir rvayt istinad etmk qtiyyn dzgn deyil. Grnr ki, dvrn hakim dairlri z mnafelrini qorumaq n bu hdisd bir

1 "Snni-Beyhqi", 10-cu cild, sh. 114. 2 "Snni-Beyhqi", 10-cu cild, sh. 114.

49

sra dyiikliklr l atsalar da, onu tamamil thrif ed bilmmilr. Bir d bu iki hdis (snnti sznn dzgnlyn frz etsk bel) bir-biril he bir ziddiyyt tkil etmir: Peymbri-krm (s) bir yerd kitab v snny, digr bir yerd is kitab v hli-beyt () iar etmidir. nc qeyd etdiyimiz kimi, hzrt bu hdisi (hli-snnnin mhur mnblrindki oxlu rvaytlr sasn) mxtlif mntqlrd Vida hccind, Xif mscidind, rfd, Chfd, Qdir-Xumda, Taifdn qaydanda, Mdind minbrd v vfatna sbb olan xstliyi zaman byan etmidir. Bellikl, Hzrtin bir yerd hli-beyt, digr bir yerd is snnti dey buyurmasnda he bir ziddiyyt yoxdur.

sas etibaril he kim Peymbrin (s) snnsinin mhm bir yadigar v mant olduunu inkar etmir. Mmkndr, mslman bir xs Qurani-krimin ma atakumur-Rsul f-xuzuhu v ma nhakum nhu fnthu (Peymbrin siz gtirdiklrin ml edin, qadaan etdiklrindn is kinin), aysil tsdiq olunan Peymbr snnsin ml etmsin. Lakin bu mna hli-beyt () tabe olmaa v onlardan yapmaa aran hdislrl he bir ziddiyyt tkil etmir. Baqa szl, iki rvaytdn birin o zaman stnlk verilir ki, onlar bir-biril ziddiyyt tkil etsin. Halbuki geni mna ifad edn bu iki rvayt arasnda he bir ziddiyyt yoxdur. mumiyytl, hli-beyt () tabe olman z Peymbr (s) snnsin tapnman bariz nmunlrindndir. Hr kim hli-beyt () itat ets, snny ml etmi, hr kim itat etmyib, onlardan z evirs z nzrini Peymbrin (s) mrindn stn tutsa, snnni trk etmi v Allahn Rsuluna (s) itatdn boyun qarmdr.

Dorusu, bu bhanlrl sqleyn hdisinin biz mslmanlarn zrin qoyduu mhm vziflrdn boyun qara

bilmrik. bhsiz, bu hdislr tvatr1 hddinddir, onlarn sndin he bir irad yoxdur.

1 v ya daha artq ravilr silsilsi vasitsil nql olunub, yqin hasil

ediln hdis qismin mtvatir v tvatr hddin atm hdis deyilir. Bu nv

hdislr, silsil v tbqsinin mxtlifliyi, ravilrinin oxluu v bir-biril

laqlrinin olmamas zndn hm i, hm d snnilrin hdis alimlri trfindn

tam surtd qbul olunur. (Mt.)

50

Qeydlrimizi afeinin (afei mzhbinin banisi) bu bardki mdhi il sona atdrrq:

V lmma rytun-nas qd zhbt bihim, Mzahibuhum fi bhuril-yyi vl-chli. Rkibtu la ismillahi fi sufunin-ncati, V-hum alu-bytil-Mustfa xatmir-rsuli. V msktu hblllahi v huv vilauhum, Kma qd umirna bit-tmssuki fil-hbli...

Camaatn mzhb v triqtlril aznlq v nadanlq dryasnda batdn grb, Allahn ad il nicat gmisin sndm. O gmi sonuncu Peymbrin hli-beytidir. lahinin (uzatd) vilayt ipindn yapmam. Nec ki Allahn ipindn (Qurani-krimdn) yapmaa mr olunub. N yax olar ki, ham

hr id onlara snb, haqq onlarda arasn!1 tn rvaytlrin oxunda Kvsr hovuzunun adnn

kilmsindn bel mlum olur ki, bu hovuz behit qaplarnn arxasnda v behitin giriind yerlir. Mminlr, mlisalehlr v prhizkarlar Peymbri-krm (s) v hli-beytl () orada grcklr.

2-SFN (GM) HDShli-beyt () v msum imamlar barsind buyurulan, hm i, hm d snnilrin mtbr kitablarnda geni nql olunan mhur hdislrdn biri d sfin hdisidir. Biz burada bu hdisin mtni, sndi v mnblrini qsa kild byan edcyik.

Demliyik ki, bu hdisi Peymbri-krmin (s) n az skkiz shabsi nql etmidir. (buzr, bu Sid Xudri, bn Abbas, ns, Abdullah ibn Zbeyr, Amir ibn Vasil, Slm ibn kv v imam li ())

Sfin hdisi hli-snnnin onlarla mhur kitabnda nql olunmudur. Onlardan bzilrini nzrdn keiririk. lav mlumat ld etmk istynlr Ehqaqul-hqq kitabnn 9-cu,

1 Zxirtl-mal, Xlastul-bqat kitabndan nqln, 2-ci cild, sh. 277.

51

Xlastul-bqat kitabnn 4-c cildin v digr kitablara mracit ed bilrlr.

1. Bir df buzr li il Kb evinin qapsnn halqasndan tutub deyirmi: Mni tanyanlar (mnim kim olduumu yax) bilir, tanmayanlar da bilsinlr ki, mn buzr Qifariym! Allahn Rsulundan (s) bel eitmim:

:

Mnim hli-beytim sizin n Nuhun gmisin bnzyir; hr ks ona mins, nicat tapar, hr ks ondan ayr ds, hlak olar.

(Baqa bir rvaytd is qrq olar ifadsi qeyd olunmudur.)1 Burada hli-beyt () hyatn tufanl dryasnda nicat gmisin

bnzdilmidir. 2. bn Abbas, elc d Slm ibn kv (bn Mazili ad il

tannan bl-Hsn li ibn Mhmmd afeinin Mnaqib kitabndak nqlin sasn) Peymbri-krmin (s) bel buyurduunu nql etmilr:

: Mnim hli-beytim sizin n Nuhun gmisin bnzyir; hr

ks ona mins, nicat tapar, hr ks ondan ayr ds, hlak olar. Hdisin bu deyilii bn Abbasdan nql olunmudur. Slm ibn

kvdn nql olunan hdis is beldir:

: hli-beytim Nuhun gmisin bnzyir; ona minn xs nicat

tapar! Limaza-xtrtu mzhb hlil-beyt? (N n hli-beyt

mzhbini sedim?) kitabnn mllifi eyx Mhmmd ibn ntaki sfin hdisinin rhind yazr: Btn slam alimlrinin yekdil fikrin sasn, bu hdis tvatr hddin yaxn shih v

mstfiz2 hdislrdndir. Txminn yz nfr hafiz v hdis

1 Sfin hdisi bu kitablarda nql olunmudur: Mcml-kbir vl-

mcms-sir, Hafiz Tbrani, sh. 78, Dehli ap; yunul-xbar, bn Qteyb

Dinvri, 1-ci cild, sh. 212, Misir ap; Mstdrk, Hakim Niapuri, 3-c cild, sh.

150; Mizanul-etidal, Zhbi, 1-ci cild, sh. 224; Tarixul-xlfa, Syuti, sh. 573

v s. 2 Tvatr hddin atmayan v ravilrinin say dn az olmayan rvayt

deyilir. (Mt.)

52

zbrisi, tarixi v sir1 yazan xs z kitablarnda onu nql v qbul etmilr. Sonra lav edir: Bu hdisi qeyri-mslmanlar bel

islami bir hdis kimi nql etmilr.2 Bu hdis bqatul-nvar kitabnda hli-snnnin doxsan iki

mhur aliminin doxsan iki kitabndan btn tfrrat il nql olunur. bqatul-nvar kitabnn xlassinin mllifi is onun haiysind bu hdisi skkiz nfr shab, skkiz nfr tabein, nfr 2-ci sr, skkiz nfr 3-c sr, on drd nfr 4-c sr alimlrindn v bu minvalla hr srin z alimlrinin adlar il birg

qeyd etmidir.3 ***

SFN HDS N DEMK STYR?

Bu hdisi drk etmk n Nuh peymbrin macrasna qsa bir nzr salrq. Allah-taala Qurani-krimd buyurur:

Biz gyn qaplarn sel kimi axan bir yala adq (v dayanmadan ya yad). Yeri yarb (oradan) bulaqlar qaynatdq. Nhayt, (gydn axan v yerdn qaynayan) sular myyn edilmi

miqdarda bir-birin qard.4

Bu tufan v sel bir yerdn baqa hr yeri auuna ald. O da Nuhun () gmisi idi. Allah-taala onun srniinlrin nicat verdi. Htta Nuhun () olu qrurla Mn bir daa snaram, o da mni seldn qoruyar, dediyi zaman atasnn Allahn rhm etdiklrindn baqasn, bu gn he kim Onun zabndan qoruya bilmz, tutarl cavab il zldi. (Hzrt Nuh () gmiy minib nicat tapan mminlri nzrd tuturdu.) Nuhun () sz drhal

1 Sir Peymbri-krmin (s) mli rftar v davranlarna deyilir. 2 Limaza xtrtu mzhb hlil-beyt, sh. 166. 3 Xlastl-bqatil-nvar, 2-ci cild, sh. 126-195. 4 Qmr sursi, ay: 11-12.

53

hyata kedi. nki byk bir dala ata il oulun arasna girib

onlar bir-birindn ayrd v o (Nuhun olu) da suda bouldu!1 Bli hli-beytin () hmin gmiy bnzdilmsind drin

mna var v bu bnztm biz bir ox hqiqtlri aqlayr. O cmldn:

1. slam peymbrindn (s) sonra mmt bir sra tufanlara dar olacaq. Bu tufanlar oxlarn z il aparacaq v dalalar arasnda boub hlak edck.

2. nsanlar dini, iman, ruhu v hyat hdlyn thlklrdn qoruyub-saxlamaq n yegan mid yeri hli-beyt () adl nicat gmisidir. bhsiz, hr ks ondan uzaq ds, hlakt urayasdr.

3. Shrada karvandan ayr dmk hmi lml nticlnmir. Mmkndr ki, insan zc tinliklrdn sonra nicat tapsn. Lakin tufanl bir dryada nicat gmisindn ayr dmk mtlq hlakt v lm demkdir.

4. Nuh peymbrin gmisin minmyin rti iman v saleh ml olduu n Nuh () z oluna iman gtirib kafirlrdn ayrlma tklif etdi. Bellikl, slam mmti d tufan, bla v aznlqlardan nicat tapmaq n hli-beyt iman gtirib, onlara tabe olmaldr.

5. Nicat tapmaq n tkc onlara mhbbt bslmk kifayt deyil. Bzi alimlrin dediyi kimi, btn mslmanlar hli-beyti () sevir, hrmtl yad edirlr. Buna sasn, ham nicat hlidir. ksin, rvaytd byan olunduu kimi, sas msl onlara tabe olmaq v mxalif xmamaqdr. Nuhun () olu atasn sevs d, ona tabe olmadndan bu mhbbt qurtulua sbb olmad.

6. tn bhsd qeyd olunduu kimi, sqleyn hdisindn baa dlr ki, hli-beyt () tabe olmaq n myyn rt qoyulmamdr. Quranla hli-beyt () hmi birg olacaq, he vaxt bir-birindn ayrlmayacaq v nhayt, behitd (Kvsr hovuzunda) Peymbri-krm (s) qovuacaq. Sfin hdisindn d bel baa dlr ki, dnyann sonuna qdr bu minvalla davam edck. nki dnya hmi tufanl v tlatmldr. Yni n qdr ki, eytanlar, zlalt carlar v heyrt vadisind batanlar var, bu tufanlar da sakitlmyck. Allah-taalann z bndlri arasnda qzavt edcyi, Qurani-krimin buyurduu kimi, ixtilaflarn aradan

1 Hud sursi, ay: 43.

54

qaldrlaca1 vaxta qdr davam edckdir. Buna sasn, hr bir dvrd nicat gmisinin varl zruridir v ondan z dndrnlr mhv mhkumdur.

7. hli-beyt () qeyd-rtsiz itat hr bir dvrd msum v gnahsz bir imamn varlna gzl sbutdur. Ona itat nicat tapmaq, ondan z dndrmk is hlaktl nticlnsidir.

8. Sfin hdisi Peymbri-krmin (s) buyurduu

( : Tezlikl mmtim yetmi firqy ayrlacaq, (onlarn) biri

nicat, qalanlar is chnnm hlidirlr2 mhur hdisin tfsiridir. Bu hdisdn mlum olur ki, firqtun naciy (nicat hli olan

firq) hli-beyt () mktbinin zvlri, slam sul v fruatnda onlarn hidayt rivsind qrar tutan firqdir.

Bu mhur hdis trafnda aradrmalardan bel ntic alrq ki, slam mmtind hli-beytin () ad ox yksk olub. Onlarn knarndan sadc mhbbtl tb kemmliyik.

***

3-NCUM (ULDUZLAR) HDS

slam mnblrind Peymbrdn (s) nql olunan v hr bir dvrd hli-beytin mslmanlara rhbr v hidayti olduu gstriln digr bir hdis ncum hdisidir. Bu hdisi Peymbrin (s) bir ox shabsi (n az yeddi nfr: imam li (), Cabir ibn Abdullah, bu Sid Xudri, ns ibn Malik, Mnkdir ibn

Abdullah3, Slm ibn kv v bn Abbas) nql etmi, hli-snn

1 Qurani-krimd v oxlu rvaytd buyurulduu kimi, qiyamt gn

ixtilaflarn aradan qaldrlaca v Allah-taalann mmtlr arasnda qzavt v

hkm kscyi bir gndr. 2 Bu rvayti bir ox i v snni alimlri nql etmi, htta bzi rvaytlrd

gstrilmidir ki, imam li () Peymbri-krmdn (s) Nicat hli olan firq

hansdr? dey soruduqda, o hzrt buyurmudur: l-mutmssiku bima nt

v ituk v shabuk! (Snin, ilrinin v shablrinin yolundan yapanlar!)