"In forex" #9

Daimi rubrikalar: Dalğa analizi (11), İşimoku əsasında təhlil(21), MA əsasında təhlil (32)

Valyutasavaşları

Azərbaycanda treyderlər üçün ilk jurnal!

İn Forex 09 (09) noyabr, 2010

12 qızıl məsləhət

səh. 15-də

“Çılpaq” ticarət

Lap kinodakı kimi…

Ölü pişiyin sıçrayışı

Səhv “stop”lara stop!

səh. 17-də

səh. 18-də

səh. 29-da

səh. 48-də


30MÜNDƏR İCAT2

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

5-də……………………………Aparıcı iqtisadiyyatların inkişaf proqnozu6-da…………………………...�“Luni” hara gedəcək?7-də…………………………...�Əsas cütlüklərlə bağlı proqnozlar8-də…………………………...�Valyuta savaşları15-də…………………………..12 qızıl məsləhət. Peşəkarlar öyrədir17-də…………………………..“Çılpaq”�ticarət.�İndikatorlarsız necə əməliyyat açmaq olar18-də…………………………...�Lap kinodakı kimi… “Tısbağalar” təcrübəsi hər kəsin

treyder ola biləcəyini necə sübuta yetirib20-də……………………………�İki əsas qüvvə. Qiyməti hərəkətə gətirən nədir25-də……………………………�Bilik dövrü yenidən başlayır27-də……………………………Əmtəə bazarının incəlikləri29-da…………………………….Ölü pişiyin sıçrayışı36-da…………………………….Depressiyadan çıxış. Ruzvelt və onun “yeni kurs”u

Amerikanı necə dəyişdi39-da……………………………�“Suyun axmasını gözləyirəm” Treyderlə müsahibə41-də…………………………….Sistem üçün bünövrə43-də……………………………�Carry bacı.�“Svop”dan necə xeyir götürmək olar45-də…………………………….Modellərlə ticarət46-da……………………………�Tuneldən çıxış. Beyninizdəki “kabinet”i düzgün kökləyin48-də.............................................Səhv “stop”lara stop!52-də..............................................Bilik nə vaxt pul gətirir54-də..............................................Müsabiqəli test

Oxuyacaqsınız:

Jurnalı forumda müzakirə et

http://inforex.az/forum_new/viewforum.php?f=23&sid=985eaf393f1d88c8f64b3370a69cca35


R E D A K T O R D A N Oxucuya

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

3


Təsəvvür çox vacibməsələdir, xanımlar və cəna-

blar! Bunu hələ Eynşteyn

demişdi ki, “Təsəvvür bi-likdən önəmlidir”. Əlavə

edirəm: …xüsusilə də bazarda!

Treyder üçün həyati vacib

məsələlərdən biri, bəlkə də elə

birincisi budur ki, o, Bazarı və

qiyməti necə təsəvvür edir.

Çünki nə təsəvvür edirsə, ona

uyğun da payını alacaq.

Mənim tanıdığım treyderlərdən

biri hər dəfə eyni səhvdə

“yanırdı”. Hər dəfə qiymətin

hansısa istiqamətdə kəskin

sıçrayışını görən kimi, dərhal

əks istiqamətdə əməliyyat açır

və hərəkətini belə izah edirdi

ki, “Qiymət qalxıbsa, enəcək”,

yaxud, “Enibsə, qalxacaq”. 10

haldan 7-8-də bu yanaşma ona

ziyan gətirsə də, hər dəfə eyni

şeyi təkrarlayırdı. Hər dəfə də

təzədən itki ilə üzləşirdi. Və

mən dəqiq bilirəm ki, o, bu

baxımdan tək deyil.

Niyə? Necə olur ki, treyder-

lər hər dəfə bu cür banal

səhvin üzərində banan qabığı

kimi sürüşüb yıxılırlar?

Sualın cavabını təsəvvürdə

axtarmaq lazımdır. Mən

əminəm ki, həmin treyderləri

hipnoz edərək, trans vəziyyə-

tinə gətirsək, sonra da qiymətlə

bağlı beyinlərinin dərin

küncündəki təsəvvürləri öyrən-

sək, onlar bizə təxminən nə

deyəcəklər. Onların

təsəvvüründə qiymət nəsəelastik bir materiyadır.Təxminən rezin, ya da nə

bilim, saqqız kimi – dartılan-

dan sonra yığılır, uzanandan

sonra qısalır. Və onlar hər dəfəəməliyyat açanda qiyməthaqqındakı bu təsəvvürlə-rindən çıxış edirlər.

Əlbəttə (və təəssüf ki),

həmin treyderlər şüurlarının

hansısa küncündə qiymətlə

bağlı bu cür təsəvvürün

olduğunun fərqində deyillər.

Fərqinə varsalar, yəqin ki, onu

dəyişər və ziyanlı ticarət

vərdişindən də qurtularlar.

Qayıdaq qiymətə. Qiymət

əgər kəskin hərəkət edibsə,

buna necə reaksiya vermək

lazımdır? Hər şeydən qabaq,

dəqiqləşdirmək lazımdır ki,

bazarda “ölü pişik” for-

masiyasının yaranmaq ehtimalı

nə qədərdir. Ona görə də, bu

sayımızda biz “Ölü pişiyinsıçrayışı” adlı məqalə dərc

edirik. Amma bütün hallarda

bu vəziyyətdə bazara yaxşı

hesablanmış “stop” əmrlərilə

daxil olmalısınız. Bunu necə

etmək barəsində isə “stop-

loss”ların yerləşdirilməsinə

həsr olunmuş məqaləmizdə

oxuya bilərsiniz.

Zövqlü mütaliələr!

Ölmüş pişiyəağlamayın!

İlqar Vəliyev, Layihənin rəhbəri



REK LAM4

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844 Jurnalı forumda müzakirə et



P R O Q N O Z Fundamental fon

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

5


Aparıcı iqtisadiyyatlarınartım templərinin proqnozu

Aparıcı ölkələrdə faizDərəcələrinin proqnozu



VALYUTA6 Təhlil

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

Hazırda Kanada Mərkəzi

bankı milli valyutanın zəi-

fləməsində maraqlıdır. Bankınrəhbəri Mark Karninin son açıqla-maları da bundan xəbər verir.İsisna deyil ki, “luni” çoxmöhkəmlənərsə, hətta Kanadabankı bazara intervensiya da edə

bilər. Hərçənd, bu heç dəkanadalıların sevimli metodların-dan deyil – onlar bazara axırıncıdəfə 1998-ci ildə intervensiyaediblər.

Hətta intervensiya ehtimalını kə-nara qoycaq belə, “luni”nin ayrıproblemləri də az deyil. Qarşıdakı

rüblər ərzindəKanada iqti-sadiyyatınınartımı 2%-dənçox olmayacaq.Həm xariciticarətdə, həm dəistehlak vəmənzilbazarlarındavəziyyətin pis-ləşəcəyi göz-lənilir. Əməkbazarında tənəz-zülün ilkinəlamətləri artıqortadadır. Bu da

özünü dərhal ailətəsərrüfatlarınınvəziyyətindəbüruzə verir. Beləbir vəziyyətdəCIBC bankınınekspertləri Kanada

dollarının ABŞ dollarına nisbətdəqış ayları ərzində təxminən 7 sentucuzlaşacağını gözləyirlər.

Amma hətta bu halda belə,“luni” dollara nisbətdə dəyərindənartıq qiymətləndirilmiş vəziyyətdəolacaq. Ekspertlərə görə, hazırdausd/cad cütlüyü üçün “ədalətli”səviyyə 1.10 zonasında ola bilər.

Valyutaların Alıcılıq QabiliyyətiParitetinə (PPP) əsasən isə,Kanada valyutasının “ədalətli”

qiyməti usd/cad cütlüyünün 1.22

səviyyəsində yerləşir. Bu il PPPqrafiki ilə Kanada dollarınınqrafiki son 30 ildə ən çox sapmanümayiş etdirib (şəklə bax).


“Luni” hara

gedəcək?!

Usd/cad cütlüyü paritet

səviyyəsini keçəndən sonra

Kanada dolları oktyabrın ikinci

yarısında mövqelərini bir qədər

zəiflətdi. Səbəb Kanada bankının

yürütdüyü siyasət idi. Bankın faiz

dərəcələrini 1% səviyyəsində

saxlamağı öz yerində, hələ onun

rəhbərliyi eyham da vurdu ki,

uzun müddət ərzində dərəcələr

artmayacaq. Ən azı 2012-ci ilin

sonlarına qədər.



P R O Q N O Z Fundamental fon

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

7

«Dow Jones Newswires»

agentliyinin məlumatına görə,

ABŞ-ın Federal Ehtiyatlar Sistemi

monetar siyasətdə ciddi islahatlar

planı hazırlayır. Yeniliyin

mahiyyəti kəmiyyət zəiflətməsi

siyasətini daha da dərinləşdirməklə

bağlıdır.

Bir çox aparıcı ekspertlər buna

əsaslanaraq, valyuta bazarlarında

korreksiyaların baş verəcəyini

gözləyirlər. Ayrı-ayrı dövlətlər də

hələ ki FES-in mövqeyinin nə ilə

nəticələnəcəyini izləməyi üstün tu-

turlar. Məsələn, Yaponiya Mərkəzi

Bankı məhz buna görə öz iclasını

təxirə salıb. Yaponlar ABŞ-ın mo-

netar siyasətindəki dəyişikliyi

nəzərə alıb, ona uyğun da qərarlar

qəbul edəcəklər. Ekspertlərə görə,

əgər ABŞ öz milli valyutasını zəif-

lədərsə, Yaponiya da buna uyğun

cavab addımı atacaq. Bir sıra digər

ölkələrin Mərkəzi Bankları da

oxşar mövqe tutublar.

“Societe Generale” bankının

mütəxəssisləri bu vəziyyəti “fırtına

öncəsi sakitlik” adlandırlar. Fırtı-

nanın noyabrda baş verə biləcəyini

isə istisna etmirlər. Belə ki, opsion

bazarında gərginlik artıq çoxal-

mağa başlayıb. Yaponiya hökumə-

tinin əvvəlki kimi Yenanı

devalvasiya etmək niyyətində qal-

ması isə ocağı körükləyir.

Bunları və digər amilləri nəzərə

alaraq, ekspertlər dünya valyuta

zənbilində 15 faizlik zəifləmə

gözləyirlər.


Valyuta kurslarının proqnozu

Fırtına öncəsi sakitlik



AY I N M Ö V Z U S U8 Fundamental fon

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

Hamı hamıya qarşı

ABŞ-ın maliyyə naziri TimotiQaytner “The Wall Street Journal”qəzetinə verdiyi müsahibədəvəziyyətə aydınlıq gətirməyəçalışıb. Onun sözlərinə görə,hazırda dünyada öz milli valyu-tasına münasibətdə fərqli siyasətyürüdən bir neçə ölkələr qrupu var.

ABŞ və Avropanın Çin ilə val-yuta müharibəsi artıq çoxdan bəl-lidir. Qərb ölkələri hesab edirlər ki,Çin hökuməti Yuanın kursunu sünişəkildə endirib və normalda onun20-40% möhkəmlənməsinə imkanverməlidir.

Digər qrupa isə inkişaf etməkdəolan ölkələr (Braziliya, Tailand,Güney Koreya və s.) daxildirlər.Bu ölkələr də öz milli valyuta-larının zəiflədilməsinə yönəlmiştədbilər həyata keçirirlər. Bütünbunlar ölkədə istehsal olunmuşməhsulların dünya bazarındarəqabətə davamlığının artırılmasıüçün edilir.

Ötən ay Yaponiya hökuməti dəYenanı qiymətdən salmaq üçünbazara intervensiya etmişdi.Hərçənd, istədiyinə nail olabilmədi. Yena təzədən möhkəmlən-məklə Yaponiyanın ixracatını daha

pis vəziyyətə saldı.Savaşda daha bir cəbhə xətti isə

Güney Amerikadan keçir. Oranında inkişaf etməkdə olan ölkələrinin

valyuta siyasəti ABŞ və AB-yəağrılı zərbə vurur.

Göründüyü kimi, hərənin özmaraqları var. Bu maraqlar bəzənkəsişir, bəzənsə üst-üstə düşür.Hazırda dünyanın diqqəti daha çoxiki əsas valyutanın – dolların vəyuanın “savaş”ına yönəlib.Beynəlxalq Valyuta Fondunun so-nuncu illik toplantısında da həminməsələ diqqət mərkəzində idi.

Çünki hazırda dünya iqtisadiyy-atının postböhran dövründə necəinkişaf edəcəyi həm bu iki valyu-tadan, həm də onların münasi-bətlərindən xeyli dərəcədə asılıdır.

ABŞ-ın dərdi nədir?

Artıq bildiyimiz kimi, valyutasavaşının cəbhəsi bu iki is-tiqamətlə hüdudlanmır. Kobuddesək, ABŞ digər ölkələrdə in-fliyasiyanın getməsini, bütün

dünya isə Amerikada deflyasiyanınbaş verməsini istəyir. Əgər sizAmerikanın maliyyə siyasətinin nədərəcədə aqressiv ola biləcəyinitəsəvvür etmək istəyirsinizsə, FES-in idarə heyətinin üzvlərindən biriolan Uilyam Dadlinin hesabatınanəzər yetirin. O, qeyd edir ki, sonrüblər ərzində iqtisadi artımtempinin gözlənildiyindən xeyliaşağı olması Amerika üçün ciddiproblemlər yarada bilər.


Valyuta savaşlarıƏgər son həftələrin xəbərlərini izləsək və təhlil etsək,ortaya maraqlı mənzərə çıxır. Bir tərəfdən, əksər inkişafetmiş dövlətlər artıq böhrandan çıxdıqlarını və iqti-sadiyyatlarında bərpa prosesinin getdiyini deyirlər;ikinci tərəfdən, “valyuta savaşları” ətrafındamübahisələr səngimək bilmir. Bəs bu “valyutasavaşları”nın mahiyyəti nədir ?

8


İn Forex 09 (09) noyabr, 2010 www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

Bu vəziyyəti dəyişmək üçünhökumət qəti addımlara hazır ol-malıdır. Dadliyə görə, monetarsiyasəti işə salmaq və faizdərəcələrini “çox aşağı həddə”saxlamaq lazımdır.

Bundan başqa, infliyasiyanınhazırkı aşağı səviyyəsi Amerikaiqtisadiyyatına mənfi təsir göstərir.Çünki belə vəziyyətdə borclarınağırlığı daha da artır və iqti-sadiyyat həmin ağırlığın altındaəzilə bilər. Yaponiya 90-cı illərdəbu yolu keçmişdi. Və FES indihəmin ssenarinin ABŞ-da təkrar-lanmasına yol vermək istəmir.Məhz buna görə bəzi ekspertlərdüşünürlər ki, kəmiyyət zəiflət-məsinin daha bir mərhələsi qaçıl-maz olacaq.

Amerika dünyaya qarşı

Sadə dillə desək, Amerikasiyasətçiləri deflyasiyadan yayın-maq üçün hər şeyə əl atmağahazırdırlar. Və bu addımların digərölkələrə təsiri Amerikanı qətiyyənnarahat etmir. Amma sirr deyil ki,ABŞ-ın bu siyasəti digər ölkələrdəuzunmüdətli aktivlərin bahalaş-masına və kapitalın daha yumşaqmonetar siyasət yürüdən ölkələrə(məsələn, İsveçrə kimi) axmasınasəbəb olacaq. Kapital axınınınikinci ünvanı isə inkişaf etməkdəolan ölkələr olacaqlar. Bu da başverməkdədir: Vaşinqtonda yer-ləşən Beynəlxalq Maliyyə İnstitu-tunun hesablamalarına görə, 2010və 2011-ci illər ərzində inkişaf et-məkdə olan ölkələrə kapital axını$800 milyard dollardan çox ola-caq.

Amma həmin kapitalı qəbuledənlər də dilemma qarşısındaqalıblar: öz valyutalarının məzən-nəsinin qalxmasına yol versinlər,yoxsa, ölkəyə pul axınını məhdud-

laşdırsınlar? Birinci addım iqti-sadiyyatın rəqabətə davamlığınınaşağı düşməsinə gətrib çıxaracaq.Üstəlik, ölkələrin daxilindəmaliyyə sabitliyinin səviyyəsiaşağı düşəcək. Amma başqa yollarda var.

Çinin yolu

Çin qəti şəkildə Amerikanınmonetar siyasətindəki nəhəng

fiskal kəsirlərə qarşı çıxır. Vəölkənin daxilində infliyasiyanınqarşısını almaq, öz valyutasınımöhkəmləndirmək kursunu davametdirir. Məqsəd aydındır: bununlaPekin real mübadilə kurslarınınAmerikanın daxili bazarındaqiymətlərin enməsi yoluyla korrek-siyasına nail olmağa çalışır. ÇinABŞ-a münasibətdə deflyasiyanıkorrektə etmək istəyir. Al-maniyanın Yuanıstana münasibətdəetdiyi kimi. Amma bu ikisinimüqayisə etmək düzgün deyil.Çünki ABŞ-da deflyasiyanındərinləşməsi bütün dünya iqti-sadiyyatının zəifləməsinə gətiribçıxara bilər.

“Böyük” məsləhəti

“Böyük iyirmiliy”in sonuncusammitində də əsas mövzulardanbiri məhz milli valyutaların deval-vasiyası ilə bağlı idi. “G-20”ölkələrinin maliyyə nazirləri beləbir istək ifadə etdilər ki, “iqtisadireallıqları daha çox nəzərə alan,izafi devalvasiyaya həssaslıqlayanaşan bir valyuta mübadiləsi sis-

teminə keçmək lazımdır”. Bundanbaşqa, sammitin yekun protokol-unda o da deyilir ki, inkişaf etmişölkələr qarşıdakı vaxt ərzində val-yuta məzənnələrinin qeyri-sabitliyini və qeyri-adekvatdalğalanmaları nəzarətdə saxla-malıdırlar. Bu tədbirlər inkişaf et-məkdə olan ölkələriniqtisadiyyatını mümkünfaciələrdən sığortalamalıdır.

Amma təəssüf ki, belə gözəlsözlərin arxasında heç bir konkretəməl dayanmır. “G-20”nin sammitibütün dünyada iqtisadçıların “va-lyuta savaşları” adlandırdıqlarıproblemi yoluna qoymaq baxımın-dan real olaraq heç nə etmədi.


8 8

AY I N M Ö V Z U S U Fundamental fon 9



Ən çox məyus olan ölkə isəABŞ idi. Çünki Ştatlar sammitdəöz təkliflərinə digər ölkələrdəndəstək almağa çalışırdılar. Təklifisə belə idi ki, ölkələr ÜDM-inhəcminə uyğun olaraq, tədiyyə ba-lansının sərt defisit-profisitçərçivəsini müəyyənləşdirmə-lidirlər. Amma təklif keçmədi.

Savaş necə qızışdı

“G-20” çərçivəsində danışıqlarnəticə vermədiyi üçün, ABŞ vəAB taktikanı dəyişməyi qərara

aldılar. Beynəlxalq Valyuta Fon-dunun rəhbəri Dominik Stross-Kanmilli valyutasını devalvasiya et-məyə çalışan ölkələri kəskin tənqidatəşinə tutdu. Amerika vəAvropanın aparıcı iqtisadi nəşrləriisə Çinin iqtisadi siyasətini sərttənqid etməyə başladılar. Belə-liklə, “valyuta müharbəsi” infor-masiya müstəvisinə də keçdi. Bu,təzyiqin daha efektiv vasitəsisayıla bilər. Həmin məqalələrdə in-vestorları Çin iqtisadiyyatına

yatırım qoymaqdan çəkindirməyəyönəlmiş xeyli fikirlər yer alıb.

Hazırda bu baxımdan Çinkeçmiş SSRİ-ni xatırlatmağabaşlayıb: onun haqqında qorxu vəehtiyatla danışırlar, amma gücünüheç kim danmır. Belə görünür ki,ən azından valyuta sferasında artıqikiqütblü dünya modeli bərpa olu-nub.

İkinci valyuta qütbü

Çin artıq ilyarımdır ki, dünyayadollardan başqa, ikinci bir “ehtiyatvalyuta”nın da lazım olduğunu

iddia edir. Məsələ ondadır ki, dol-ları virtual valyuta ilə (məsələn,BVF-nin nəzarətində olan SDRkimi) əvəz etmək cəhdləri iflasauğrayıb. Artıq hər kəsə aydındır ki,“yaxşı” ehtiyat valyuta virtual olabilməz. Bunu vaxtilə Avropadamövcud olan “ekyu”nun tarixçəsidə təsdiqləyir. Amma Yuanın ikincirezerv valyuta olmaq üçüntamamilə real imkanları var. Fəqətburada ciddi bir problem ortayaçıxır: rezerv valyutanın kursu sər-

bəst olmalıdır. Yuanı isə sərbəstburaxan kimi, möhkəmlənməyəbaşlayacaq. Belə çıxır ki, dollaraqalib gəlmək üçün Çin valyutasavaşında ABŞ-a uduzmalıdır. Bufikrə başqa tərəfdən yanaşanda isəbelə demək olar ki, Çin bütün hal-larda udacaq – hətta uduzsa da.Çünki Yuan dollar ilə yanaşı ikincidünya valyutası olarsa, bu, Pekinədünya iqtisadiyyatına nəzarətetmək imkanı yaradacaq.

Bu, nə ilə qurtaracaq

Hazırda bütün dünyanın maliyyədairələri həyəcanla “G-20”-ninnoyabrın 10-11-də Seulda keçiri-ləcək növbəti toplantısını gözləyir-lər. Həmin görüş “valyutasavaşları”nı tənzimləyə bilməsə,vəziyyətin getdikcəmürəkəbləşəcəyi istisna deyil.Amma bir sıra ekspertlər iridövlətlərin hər birnin sammitləbağlı öz planının olduğunudeyərək, ona bədbin yanaşırlar.Sadəcə olaraq, böyük iqtisadiyyat-ların hər bri yorğanı özünün üstünəçəkməyə çalışır. Halbuki, dünyaiqtisadiyyatında xaosun qarşısınıalmaq üçün bir neçə addımın atıl-masına ciddi ehtiyac var. O cüm-lədən, valyuta siyasətinin vahidnormaları hazırlanmalı və xariciticarət siyasətləri uyğunlaşdırıl-malıdır.

Seulda nəyin baş verəcəyi iləbağlı hələlik məlum olan yalnızbudur ki, ABŞ digər ölkələrə xariciticarət balansında defisit vəprofisitin maksimal həddini ÜDM-in 4%-i səviyyəsində müəyyən-ləşdirməyi təklif edəcək.Almaniya və İtaliya buna qarşıdır-lar, Britaniya və Fransa isə prin-sipcə razıdır. Əsas məsələ Çin iləYaponiyanın hansı mövqeyi tuta-caqlarıdır.


8

AY I N M Ö V Z U S U10 Fundamental fon



T E X A N A L İ Z

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

11

Eur/usddaily

Əsas ssenariyə görə, avro/dollar İntermediate dalğa səviyəsində (W)-(X)-(Y) tipli mürəkkəb korreksiyaformalaşdırır. (W) İntermediate dalğası “running flat” modeli şəklindədir. Modelin daxilindəki [iii] minutedalğası xeyli uzandığı üçün, onun proporsiyaları kəskin dəyişikliyə uğrayıb.

Təqdim etdiyimiz ssenari (W) İntermediate dalğasının artıq yekunlaşdığını və (X) İntermediate korrek-siyasının başladığını nəzərdə tutur.


Elliot Dalğalarının AnaliziŞərti işarələr:

>A - «A» dalğası hələ davamedir

…A - “A” dalğasının başlaya-

cağı gözlənilir

- Müqavimət səviyyəsiyarılsa, qiymət yuxarıya hərəkətedəcək

- Dəstək səviyyəsi yarılsa,

qiymət aşağıya hərəkət edəcək

Conformative - Bu səviyyəkeçiləndə ssenari təsdiqlənəcək

Critical - Bu səviyyə keçiləndəssenari qüvvədən düşəcək

8



Gbp/usdweekly

Funt/dollar həftəlik miqyasda mürəkkəb korreksiya formalaşdırır. Həm (W) İntermediate, həm də (X) İn-termediate dalğaları, bizim variantımıza görə, running flat şəklini alıblar (qeyd edək ki, bu, çox çaşdırıcı və

hiyləgər modeldir). Hazırda korreksiyanın üçüncü – (Y) İntermediate dalğası formalaşmaqdadır. Ona aşağızaman miqyasında nəzər salaq.

daily

Güman ki, A Minor dalğası başa çatmaq üzrədir (əgər artıq çatmayıbsa). Variant doğrudursa, aşağıyadoğru B Minor korreksiyasını gözləyirik. O, ən azı [iv] minute dalğasının minimumuna qədər enməlidir.


8 8

T E X A N A L İ Z12 Dalğa analizi



Usd/chfweekly

Əgər avro/dollar running flat formalaşdırırsa, onun güzgü əksi olan dollar/frankın da truncated flat əmələgətirməsində təəccüblü heç nə yoxdur. Biz qrafikdə aşkar sezilən truncated flat formasiyasını (4) İntermedi-ate korreksiyası hesab edirik. Onun şərti zirvəsindən – yəni (4) İnermediate nöqtəsindən sonrakı enişi isəaşağı zaman niqyasında nəzərdən keçirək.

daily

Göründüyü kimi, hərəkətin bu zonası impuls şəklindədir. Şərti 5-ci dalğanın yekunlaşmasını gözləyirik.


8 8

T E X A N A L İ Z Dalğa analizi 13



Usd/jpy

weekly

Dollar/yena aşağıya doğru bitib-tükənməz enişini irimiqyaslı ending diagonal formasiyası şəklində davametdirməkdədir. Güman ki, hazırda (5) İntermediate dalğasının birinci alt dalğası – A Minor formalaşmaq-dadır.


8

T E X A N A L İ Z14 Dalğa analizi



N Ə E T M Ə L İ Peşəkarlar öyrədir

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

15

1. Araşdırın

Həmişə sadə, asan işdən çətinolana doğru hərəkət edin. Hansısabir bazarı (və ya cütlüyü) seçin,onun heç olmazsa son on illik tari-xini öyrənin (Əslində, öyrəndiyiniz

tarix nə qədər dərin olsa, o qədər

yaxşıdır). Qrafikdəki tenden-siyaları öyrənin. Vacib səviyyələrıədiqqət yetirin ki, qiymət həminsəviyyələrə yaxınlaşanda nə baş

verib?Qrafikdə texanalizin sizə taniş

olan və olmayan fiqurlarını tapın,qiymətin bu fiqurlar ətrafındakıhərəkətini diqqətlə öyrənin.Qrafikdə əks olunmuş valyuta kur-sunun ritmini tutmağa çalışın.Müxtəlif miqyaslı qrafiklərdə(aylıq, həftəlik, gündəlik, saatlıq)uyğun işləri yerinə yetirdikdənsonra, siz özünüz üçün çoxlu qa-nunauyğunluqlar kəşf edəcəksiniz.

2. Müstəqil olun

Qərarlarınızı müstəqil olaraqverin. Treyder o kəsdir ki, öz işininnəticələri üçün yüz faizlik mə-suliyyət daşıyır. Odur ki, treyderinhər zaman özünün “oyun planı”olur və müstəqil qərarlar qəbuledir.

3. Səhvlərdən öyrənin

Səhvlərinizdən nəticə çıxarmağıöyrənin. Diqqətlə həm gəlirli, həm

də ziyanlı əməliyyatları analizedin. Əgər hardasa büdrədiyinizihiss edirsinizsə, gələcəkdə eynisəhvə yol verməyəcəyinizə əminolun. Görülən işdə buraxılmışsəhvlərdən faydalanan treyder uğurqazanmağa məhkumdur. Məşhurtreyder Tom Basso deyirdi: “Əgəritki sizə nəyisə öyrədibsə, bu,artıq itki deyil”.

4. Sistemli olun

Sisteminiz sizin üstün-lüyünüzdür. Birja oyunlarında

qalib gəlmək üçün digər treyder-lərdən hansısa üstünlükləriniz ol-malıdır. Bu üstünlük sınaqdançıxmış və müsbət nəticə göstərmişşəxsi ticarət sisteminizdir. Ticarətsistemi qəliz olmamalıdır ki, onubazarın daim dəyişən şərtlərinəasanlıqla uyğunlaşdırmaq mümkünolsun. Aleksandr Elder deyir: “Sis-tem nə qədər çətindirsə, onda nəqədər çox mürəkkəb əməliyyatqurulubsa, o qədər zəifdir, tez sı-nandır”.

5. İntizamlı olun

İntizam müvəffəqiyyətinaçarıdır. İntizam sizə ona görəlazımdır ki, sisteminizin siqnal-larına əməl edəsiniz. Həmçinin,sistem siqnal verməyəndə bazaragirməyəsiniz. Məşhur fondmeneceri Cil Bleyk deyirdi: “Çə-tini intizamı bir dəfə pozanaqədərdir. İkinci dəfəsi çox asanolacaq”.

6. Ağılla risk edin

Ağıllı risk - yolverilən riskdir.Professional treyder o pullarla riskedir ki, onu itirərsə, özünün vəailəsinin büdcəsinə xətər yetir-məyəcək. Bu, treyderə onun üçünlazımdır ki, soyuqqanlıqla götür-qoy edə bilsin və məntiqli, sağlamdüşüncəli qərarlar versin. Onagörə, hər şeydən əvvəl onu qərar-laşdırın ki, hansı məbləği itirsənizrahatca yata biləcəksiniz.


12 qızıl məsləhətBu məsləhətləri daim yadda saxlayıb, əməl etmək sizin treyder kimi

inkişafınıza və peşəkar səviyyəyə çatmağınıza xeyli kömək göstərəcək

8



Əgər pul itirməkdən qorxur-sunuzsa, mütləq onu itirəcəksiniz.

7. Vaxtında dayanın

İtkilərinizi vaxtında dayandır-mağı bacarın. Bütün treyderlərbilirlər ki, yanlış mövqeyi ayırdedib, dayandırmaq vacibməsələdir. Doğrudur, “doğmamovqeyi”ni ləğv etmək asanolmur. Ziyana uğrayan mövqeyibağlamaq həm də öz səhvini etirafetmək deməkdir. Bəs siz özünüzəbu kəlməni deməyə hazırsınızmı:“Həə, bu dəfə mən düzeləmədim...”

Bazarın əks istiqamətdə dönüşedəcəyinə ümid bəsləyərək, ziyanlımövqedə dayanmaq treyder üçünyolverilməz israfçılıqdır. Yaddasaxlayın, o adam səhvə yol vermirki, heç nə eləmir. Əgər səhv et-misinizsə, sadəcə olaraq,mövqeyinizi bağlayın, Vəziyyətiyaxşılaşdırmaq üçün çırpınmayın.

Bununla bağlı Viktor Speran-deonun gözəl sözü var: “İnsanlarona görə çox itirirlər ki, az itir-mək istəmirlər”.

8. Gəlirə mane olmayın

Gəlirinizin artmasına imkanverin. Professional treyder heçvaxt gəlir xətirinə gəlir götürmür,onun üçün valyuta kurslarındakıdəyişikliyi düzgün proqnozlaşdır-maq vacıbdir. Və məhz bununnəticəsi olaraq maddi mükafatqazanır. Uğurlu ticarət etmək üçüngəliri o zaman götürmək lazımdırki, ticarət sisteminiz bu barədə sizəsiqnal versin. Qoyun gəliriniz art-sın ki, siz maksimal nəticəyə nailolasınız.

9. Piramidanı düz qurun

Ticari piramidanı düzgün qurun.Əgər bazar sizin tərəfə gedirsə,açdığınız mövqeni artırmağı unut-mayın, bu zaman özünüzündüzgün mövqedə olduğunuzu hissedəcəksiniz. Ticari piramidanındüzgün qurulmasında əsas biclikodur ki, mövqeyinizə etdiyiniz həryeni əlavə əvvəlkindən az ol-malıdır. Yalnız belə pi-

ramida ilə sizinaçdığınız mövqeyin orta kursuimkan verəcək ki, bazarın əliy-hinizə qısamüddətli hərəkətini azitki ilə ötüşdürəsiniz.

10. Tez qazanca can atmayın

Ticarət - bir ömürlük marafon-dur. Spekulyasiyalara ciddi iş kimiyanaşın – elə bir iş ki, uzun illərmaddi və mənəvi həzz alaraq,onunla məşğul olacaqsınız. İlkəməliyyatlarla öz hesabını ikiqat,üçqat artırmağa çalışan yeni trey-derlər ulduz olmaq üçün evdənqaçıb Hollivuda gedən yeniyet-mələrə bənzəyirlər. Onların ilk ay-larda iş sarıdan məğlubiyyətəuğrayacaqları təbiidir. Sizinməqsədiniz savadlı alver etmək vəəsl professionala çevrilməkdir.Yalnız bu halda siz stabil olaraqmüsbət nəticələr əldə edəcəksiniz.

Nəticələrin dövriliyindən yarar-lanın. Dünyadakı bir çox hadisələrdövri baş verir. Treyderin həyatı daqələbələrin və məğlubiyyətlərindövriliyindən keçir.

11. Treyderləri anlayın

Treyderlərin psixologiyasını

öyrənin. Treyderlər (məhz onlarvalyuta bazarını formalaşdırır) hərşeydən əvvəl, öz emosiyaları vəpsixologiyaları olan insanlardırlar.Valyuta kursunun dəyişməsiqrafiki nədir? Bu, dünya treyderləricmasının rəyi, ümidi, arzusu,ehtiyatkarlığıdır. Uğurlu ticariəməliyyat aparmaq üçün insanpsixologiyasını və

onun ticarət qay-dalarına təsirini öyrənməkmütləqdir. Qiymət qrafikini analizedərək, zamanın hər anında trey-derləri çulğayan hissləri və fikirlərianlamağa çalışın. Belə yanaşmazəiflərin və qorxaqların sırasınıtərk etməyə, aqressiv“öküzlərlə”və ya qoçaq “ayılara”yaxınlaşmağa imkan verəcək.

12. Motivinizi dərk edin

Öz motivlərinizi dərk edin.Ticarətə başlamazdan öncəözünüzə bu sualı verin: mən buəməliyyatı nə üçün açıram? Kəskinhisslər yaşamağa ehtiyacınız var,yaxud hiyləgərcəsinə qurulmuştapmacaları görmək istəyirsiniz?Bəlkə, siz sadəcə olaraq, varlan-maq istəyirsiniz, özü də birnəfəsə?Siz maraqlı sənəti mənimsəməkistəyirsiniz, ya özünüzün boz gün-lərinizə rəng qatmağa çalışırsınız?Bəlkə sizə Sorosun şöhrəti dinclikvermir?

Öz məqsədləriniz barədə aydıntəsəvvürlər həmin məqsədə çat-dıran ən qısa yolları tapmağakömək edəcək.


“İnsanlar ona görə çox itirirlər ki,

az itirmək istəmirlər”

8

N Ə E T M Ə L İ16 Peşəkarlar öyrədir



ST RATEG İ YA ıv şam

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

17

Qərb ölkələrində fərditreyderlər arasında in-

dikatorsuz ticarət

aparmaq kifayət qədər genişyayılıb. Bu zaman qərarlar ya barmodellərinə, ya da Yapon şam-larına əsaslanaraq qəbul edilir.Həmin treyderlər indikatorlarınikinci dərəcəli olduğunu, daimyubandığını, çaşqınlıq yaratdığınıiddia edir və bütün informasiyanıqiymətin özündən almağı üstün tu-turlar. Onların əsas devizi budur ki,“Qiymət özü haqqında hər şeyi

deyə bilir. Sadəcə, onu başa

düşmək lazımdır”.

Bu yanaşmanın daha liberaltərəfdarları da var. Onlar indikator-lardan istifadə edirlər, amma yal-nız bir məqsədlə: divergensiyalarıgörmək üçün.

İndikatorsuz ticarət bir neçəqismə bölünür. Metodlardan birivacib səviyyələri müəyyən-ləşdirmək və onların arasındaticarət aparmaqdan ibarətdir. İkincimetod patternlərə əsaslananticarətdir. Amma “çılpaq” ticarətinən qatı tərəfdarları yalnız qiymətşamlarının əsasında əməliyat açır-lar. Buna imkan verən xeylimaraqlı strategiyalar var.

Həmin strategiyalardan birinisizə təqdim edirik.

“IV şam”

Alış qaydası:

1. İndikatorlarsız günlük qrafik

açırıq;2. Əgər dalbadal 3 gün ərzində

ağ şam (close>open) yaranıbsa, 4-cü şam açılanda alırıq;

3. “Stop-loss” əmrini vəziyyət-dən asılı olaraq, iki cür yer-ləşdirmək olar: Ya əvvəlki şamdan3 punkt aşağıda, ya da əməliyyataçdığımız qiymətdən 90 punktaşağıda;

4. Qiymət bizim xeyrimizə 30punkt hərəkət edəndən sonra mən-fəətin yarısını götürür və “stop”uitkisiz zonaya çəkirik. Qalanını100 punkta çatanda götürmək olar.

Satış qaydası:

1. İndikatorlarsız günlük qrafikaçırıq;

2. Əgər dalbadal 3 gün ərzindəqara şam (close<open) yaranıbsa,4-cü şam açılanda satırıq;

3. “Stop-loss” əmrini vəziyyət-dən asılı olaraq, iki cür yer-ləşdirmək olar: Ya əvvəlki şamdan3 punkt yuxarıda, ya da əməliyyataçdığımız qiymətdən 90 punktyuxarıda;

4. Qiymət bizim xeyrimizə 30punkt hərəkət edəndən sonra mən-fəətin yarısını götürür və “stop”uitkisiz zonaya çəkirik. Qalanını100 punkta çatanda götürmək olar.

Göründüyü kimi, bu, çox sadəsistemdir. Amma istifadə edənləronun stabil qazanc gətirdiyinideyirlər. Üstəlik, bu sistemə əsasənqərar vermək də çox vaxt aparmır.Buna görə də, o, Bazarı uzun

müdət araşdırmağa vaxtı olmayan-lar üçün xüsusilə əlverişlidir.


“Çılpaq” ticarət



EK S P ER İMENT18 Əsas suala cavab

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

Yəqin, bütün treyderlər baş rollarda EddiMerfi və Den Eykroydun oymadığı “Yerdəy-işmə” (Trading Places) filmini görüblər

(inforex.az saytının uyğun bölümündə bu film

haqqında məlumat var). Amma çox az adam bilir ki,filmin ekranlara çıxdığı 1983-cü ildə real həyatda

doğrudan da, elə bir təcrübə keçirilmişdi. Əfsanə-vi treyderlər Riçard Dennis və Vilyams Ekxardıntəcrübəsi sübut edib ki, istənilən şəxsə yaxşı ticarətaparmağı öyrətmək olar.

“Tısbağalar” təcrübəsi

1980-ci illərin əvvəllərində Riçard Dennis bütünticarət dünyasında son dərəcə uğurlu bir treyder kimişöhrət qazanmışdı. O, 5000$ ilkin kapitaldan 100milyon $-dan çox qazanc əldə etmişdi. Dennis vəpartnyoru Vilyam Ekxart tez-tez uğurlarını müzakirəedirdilər. Riçard düşünürdü ki, istənilən adamafyüçers bazarlarında ticarət aparmağı öyrətmək olar.Vilyam isə bunu təkzib edərək, bildirirdi ki, gəlirliticarət aparmaq üçün xüsusi zəkaya malik olmaqlazımdır.

Bu mübahisəyə son qoymaq üçün Dennis birtəcrübə həyata keçirir. O, bir qrup insan axtarmağabaşlayır ki, onlara ticarət qaydalarını öyrətsin, dahasonra real pullarla ticarət aparsınlar. Dennis hətta bu

işə öz pullarını da qoymağa hazır idi. Təhsil prosesiiki həftə çəkməliydi və bir neçə dəfə təkrarlanabilərdi. O, Sinqapurdakı tısbağa fabrikinə zi-yarətindən sonra şagirdlərini “tısbağalar” adlandır-mağa başladı. Belə ki, həmin fermada necə tez və

effektiv şəkildə tısbağa yetişdirirdilərsə, o da

həmçinin belə tezliklə treyder yetişdirmək

niyyətində idi.

“Tısbağalar”ın axtarışı

Namizədləri tapmaq üçün Riçard Dennis “WallStreet Journal” qəzetində elan yerləşdirir. Məşhurbirja ticarəti ustalarından ticarəti öyrənmək üçünminlərlə həvəskar ortaya atılır. Amma birinci “tıs-bağalar” proqramında iştirak etmək üçün onlardan14-ü seçilir. Dennisin hansı meyarlara əsasən şa-girdləri seçdiyini heç kim dəqiq bilmir, amma buprosesə “düzgün-yalnış” prinsipi əsasında sual-cavabdaxil idi. Həmin suallardan bir neçəsi belədir:

- Düzdürmü ki, böyük pullar güclü eniş trendindən

sonra minimumlarda alışla əldə edilir?

- Düzdürmü ki, bazarlarda hər məzənnəni

izləməyin mənası yoxdur?


Lapkinodakıkimi...

“Tısbağalar” təcrübəsi sübutedib ki, HƏR KƏS uğurlu treyder

olmağı öyrənə bilər

8


8


- Düzdürmü ki, bazarın digər iştirakçılarının

fikrini öyrənmək yaxşıdır?

- Düzdürmü ki, 10 000$-lıq ticarət hesabında hər

əməliyyatda 2500$ risk etmək lazımdır?

- Düzdürmü ki,əməliyyat açmamışdan əvvəl itkiyə

gedəndə onu harada bağlamağı dəqiq bilmək

lazımdır?

Məlumat üçün deyək ki, “Tısbağalar” metodunaəsasən 1 və 3 yalnış, 2,4 və 5 isə düzgün hesab olu-nur.

“Tısbağa”ların hazırlığı

“Tısbağaları”a trendi izləmək strategiyasını necətətbiq etməyi çox spesifik şəkildə öyrədirdilər. İdeyaondan ibarət idi ki, “trend – sənin dostundur”, onagörə də, siz qiymət ticarət diapazonundan yuxarıqalxanda almalısınız, enişə gedəndə satmalısınız.Şəkildə “tısbağalar” ticarət strategiyasına uyğun nü-munə göstərilib.

Bu əməliyyat yeni 40 günlük maksimumda açılıb.Bazardan çıxış üçün qiymətin 20 günlük minimum-dan aşağıda bağlanması siqnal olub.

Dennis tərəfindən istifadə olunan dəqiq parametr-lər uzun illər sirr olaraq qalırdı və indi müxtəlifmüəllif hüquqları ilə qorunur. “Tısbağaların ticarəti:əfsanə, dərslər, nəticələr” kitabında Maykl Kovelbəzi qaydaları açıqlayıb:

- Ticarət qərarları verərkən qəzet analitikləri və yateleviziya informasiyalarına ümid bəsləmək yerinə,

qiymətə baxmaq lazımdır;- Alış və satış siqnallarına parametrləri təyin etmək

üçün çevik olmaq lazımdır;- Müxtəlif parametrləri müxtəlif bazarlarda yoxla-

maq lazımdır ki, sizin fərdi ticarətiniz üçün hansınındaha yaxşı işlədiyini biləsiniz;

- Bazardan çıxış bazara girişlə eyni vaxtda plan-laşdırılmalıdır.

- Gəliri nə zaman götürmək və itkiləri nə vaxtazaltmağı bilmək lazımdır;

- Dəyişkənliyi hesablamaq və əməliyyatın həcminidəyişmək üçün həqiqi orta diapazondan istifadəetmək lazımdır;

- Az dəyişkən bazarlarda böyük pozisiyalara gir-mək, çox dəyişkən bazarlarda riskləri azaltmaqlazımdır;

- Hər əməliyyatda ticarət hesabının uzağı 2%-i ilərisk etmək lazımdır;

- Böyük gəlir götürmək üçün böyük də itkilərəhazır olmalısınız.

Bu, necə işləyib

“Tısbağaların” keçmiş üzvü Rassel Sandsın söz-lərinə görə, Dennisin şəxsən öyrətdiyi qrup 5 ilə 175milyon $-dan çox gəlir əldə edib. Riçard Dennis şüb-həsiz, sübut edib ki, hər kəsə uğurlu ticarət

aparmağı öyrətmək olar. Rassel iddia edir ki, sis-tem indiyə qədər də yaxşı işləyir və məsələn, əgər siz2007-ci ilin əvvəlində 10 000 $ ilə ticarətə başlasay-dınız və “tısbağaların” qaydalarına riayət etsəydiniz,ili 25 000$ məbləğlə başa vurmuş olardınız.

Hətta Denisin köməyi olmadan da fərdi treyderlər“tısbağalar” sisteminin əsas qaydalarını özticarətlərində tətbiq edə bilərlər. Ümumi ideya ondanibarətdir ki, bazar diapazonu kəsəndə əməliyyataçmaq və qiymət konsolidasiyaya daxil olmağa vəya dönməyə başlayanda əməliyyatı bağlamaqlazımdır. Bazara giriş siqnalı istənilən zaman inter-valında alına bilər. Bazardan çıxış siqnalı isə ona nis-bətdə aşağı zaman intervalında olmalıdır ki, gəlirqorunsun.

Düzdür, böyük uğurlara baxmayaraq, “tısbağalar”ticarət strategiyasında gəlir kimi, itki də ola bilər.Hərçənd, itki istənilən ticarət sistemində gözlənilmə-lidir. Bu sistemi sınaqdan keçirən treyderlər əməliy-yatın 50-60 faiz hallarda uğurlu olacağını gözlədik-lərini deyirlər.


EK S P ER İMENT Əsas suala cavab 19



P S İ XOANAL İ Z20 Bazar mexanikası

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

Sirr deyil ki, yeni əməliyyatabaşlayan treyderlərin qəbul etdik-ləri qərarların kökündə dayananəsas faktor emosiyalardır. Onlar-dan ikisi daha vacibdir: qorxu vətamah. Qorxu və tamah bütünbazarı idarə edir. Bazardaqiymətlərin düşüb-qalxması qorxuvə tamahın nəticəsidir.

Sizcə, qiymətləri kim idarə edir?Brokerlər? Marketmeykerlər?Şirkətlər? Riyazi modellər? Bəlkəhesab edirsiniz ki, məhz market-meyrlər qiymətləri diqtə edirlər?Bu, heç də belə deyil. Market-meykerlər doğrudan da, tələbin vətəklifin qiymətlərini müəyyən-ləşdirirlər. Və bu zaman bazar işti-rakçılarının təklifləri və onlararasında aparılan sorğularınnəticələrinə, həmçinin, daha birneçə fakta əsaslanırlar. Lakinqiymətləri idarə eləyənlər əslindətreyderlərdir. Əlbəttə, institutsionalinvestorlar Bazarı daha böyükmiqyaslı hərəkətə gətirə bilirlər,nəinki fərdi treyderlər. Hər günyüz minlik lotlarla çoxsaylı alveredilən bazarlarda bir neçə onmin-lik əməliyyat qiymətlərdə nəzərəçarpacaq dəyişiklərə səbəb olma-yacaq. Amma mahiyyətcə fərditreyder olsun, yaxud fond idarəçi-ləri, bazardakı qiymətləri dəyişdir-məyə qadirdilər.

Qiymətləri aşağı və yuxarıhərəkət etdirənlər məhz özemosiyalarına söykənən insanlar-dır. İnsanları əməliyyat açmağatəhrik edən əsas emosiya tamah,bazardan çıxmağa vadar edən

emosiya isə qorxudur. Bu, sadə birpsixologiyadır. Niyə kimsə ak-siyaları alır? Yalnız o səbəbə görəki, belə düşünürlər: Birdənqiymətlər qalxsa, aksiyalar onlarınaldıqları qiymətdən daha çox gəlirgətirəcək. Bu da ki, tamahdır, pulqazanmaq hərisliyidir.

Bəs niyə kimlərsə aksiyaları

satırlar? Çünki belə güman edirlərki, bu aksiyaların dəyəri düşə vəgələcəkdə onlar üçün ödənilənqiymətdən aşağı enə bilər. Burdaisə pulu itirmək qorxusu treyderihərəkətə gətirir.

Hər dəfə bazarda əməliyyatapararkən onun hər iki başındaalan və satan durur. Alan düşünürki qiymətlər qalxacaq, satansadüşünür ki, qiymətlər ya olduğuyerdə dayanacaq, ya da enəcək.Burda bir treyderi tamah, digəriniisə qorxu hərəkət etdirir.

Bazardakı istənilən əməliyyatözündə tamahın və qorxunun ele-mentini daşıyır və sonda insanlarınqəbul etdiyi qərarlarla bitir. Bu daonun göstəricisidir ki, bazardakıticarət alıcıların və satıcılarınemosiyalarının daimi kombi-nasiyasının nəticəsidir. Onlar eynizamanda tamah və qorxu hiss-

lərini keçirirlər və bunlar daqiymətləri yuxarıya-aşağıyaitələyir.

Beləliklə, biz aydınlaşdırdıq ki,bazar iştirakçılarının hərəkətlərininarxasında nə durur, biz qiymətlərinqrafikinə baxarkən əslində nəyigörürük... Deyə bilərik ki, qiymətbarının 4 elementinə (açılış, maksi-mum, minimum, bağlanış) vəhəcminə baxarkən biz “insanpsixologiyasının qrafik təqdi-matını” görürük. Biz konkret gün-lərdə konkret aksiyalara insanpsixologiyasının təsirini görürük.Həmçinin, qrafikdə insanemosiyalarını da görə bilərik.Qiymət barını həcmlə birləşdirsək,görə bilərik ki, bu gün bazarı hansıemosiyalar idarə edib.

Doğrudanmı, insanlarındavranışları vərdişlərə tabedir? İn-sanların davranışı ayrıca modellərətabe olurmu və hərəkətləri hərdəfə təkrarlanırmı? Bəli! Məhzbuna görə biz bazardakı alver üçünyaxşı imkan təqdim edən modelləriöyrənə bilərik. Məsələn, Elliotdalğaları öz formasına görə insanemosiyalarının (tamahın və qorxu-nun) qrafik nümayişidir.Dalğaların tərpəniş istiqamətinəbaxdıqca görə bilərsiniz ki, insan-lar harda tamahkarlıq ediblər,harda qorxu keçiriblər.

Bu konsepsiyanı qəbul edənkimi, bazarın mənasını anlayacaqvə kütləvi bazar psixologiyasınıdaha yaxşı duyacaqsınız. Bu isəuğurlu ticarətin açarlarındanbiridir.


İki əsas qüvvəBazarın bütün mürəkkəb hərəkətinin əsasında iki sadə emosiya dayanır



T E X A N A L İ Z

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

21

EURUSD

WEEKLY

Bulud yarılıb, amma hələ test olunmayıb. Buludun aşağıya meyilli olduğunu nəzərə alsaq, onun hansısəviyyədə sınaqdan keçiriləcəyini demək çətindir. Əsas oriyentir - 1,3650 ətrafıdır. Ümumi istiqamət isə,əvvəlki kimi “buğa” xarakterlidir

DAILY

Bütün xəttlərin ümumi istiqaməti yuxarıyadır. Amma qiymət Kijun-sendən aşağıda bağlanıb. Beləvəziyyətdə konsolidasiya daha real ssenari kimi görünür. Əgər “ayı” ssenarisi reallaşmaqda davam edərsə,buludun 1,35-1,3600 zonasında test ediləcəyini gözləyə bilərik.


“İşimoku” Qrafik Sistemi əsasında təhlil

8



GBPUSD

WEEKLY

Bulud yarılıb və test olunub. Artımın davam edəcəyini gözləyirik.Amma şamların dönüş fiquru yaradıb-yaratmaması da mütləq izlənilməlidir.

DAILY�

Kijun-Sen və Tenkan-sen dönüşə uğursuz cəhd edəndən sonra yenidən “qızıl xaç” əmələ gətiriblər. Artımgözləyirik. “Stop” əmrləri 1,5970 ətrafında yerləşdirilməlidir.


8 8

T E X A N A L İ Z22 İşimoku



USDJPY

WEEKLY

Keçən həftə “buğa hücumu” formasiyası yarana bilərdi, amma alınmadı. Ona görə də, də, enişin davamedəcəyi tamamilə təbiidir. Üfiqi Tenkan-sen də buna işarə edir. Güman ki, jurnal yayımlananda biz artıq “7”rəqəmi ilə başlayan səviyyələrdən danışacağıq.

DAILY

Tenkan-sen üfiqi vəziyyət alıb ki, bu da reyncdən xəbər verir. İdeal halda qiymətin 80-82 diapazonundançıxmasını gözləmək daha yaxşı olardı. Əgər diapazon aşağıya doğru yarılarsa, “stop”ları 83,00 ətrafında yer-ləşdirmək lazımdır.


8 8

T E X A N A L İ Z İşimoku 23



USDCHF

WEKLY

Kijun-sen xətti yenicə test edilib – demək, enişi davam etdirmək olar. Əgər yeni minimum yaranmasa vəKijun-sen əks istiqamətdə kəsilsə, onda ən azı 1,0000-a qədər artım gözləyə bilərik. Tenkan-sen reyncinyarandığına işarə edir.

DAILY

Kijun və Tenkan xəttləri əvvəlcə «qızıl xaç» yaratsalar da, sonra aşağıya doğru kəsildilər, indi isə üfiqivəziyyət alıblar... Mürəkkəb situasiyadır. Yuxarıya hərəkət üçün xüsusi maneə nəzərə çarpmır, bu halda ənyaxın hədəf 0,98 zonasında buludun sərhədi olacaq. Aşağıya doğru hərəkətin davam etməsi üçün minimumkeçilməli və Kijun ilə Tenkan xəttləri dönüş etməlidirlər.


8

T E X A N A L İ Z24 İşimoku



M Ü S A H İ B Ə İlqar Vəliyev

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

25

“İnforex” şirkətinin keçirdiyiseminarlar treyderlər arasında çoxböyük marağa səbəb olur. Azərbay-canda Forex sahəsinə xeyli yenilik-lər gətirən şirkətin bu addımı dahabir ilk olmaqla yanaşı, treyderlərüçün də son dərəcə faydalı idi.Çünki treyderlər həmin semi-narlarda biliklərini zənginləşdrir vədaha təcrübəli həmkarları ilə canlıünsiyyətdə olurdular.

Amma son vaxtlarda “İnforex”inseminarlar cədvəlində fasilə əmələgəlmişdi. Bunun səbəbi və yeniseminarların nə vaxtdan başlaya-cağını öyrənmək üçün şirkətin rəh-bəri İlqar Vəliyevlə söhbətləşdik.

- İlqar müəllim, birbaşa əsas su-aldan başlamaq istəyirik: semi-narların davamı olacaqmı?

- Əlbəttə.

- Yenə əvvəlki mövzularda?..- Tək onlarda yox. Bu günə

qədər keçirilən seminarlarınuğurunu və treyderlərin onlaragöstərdiyi marağı nəzərə alaraq,biz belə qərara gəldik ki, semi-narların mövzu

əhatəsini də xeyligenişləndirək. Treyderlərimizimaraqlandıran və onlara faydalıola biləcək nə qədər məsələvarsa, hamısı ilə bağlı semi-narlar təşkil olunacaq.

- Bəs treyderləri məhz hansıməsələlərin maraqlandırdığını

necə müəyyənləşdirəcəksiniz?- Çox sadə. Hər halda, mən

belə başa düşürəm ki, bunun əndoğru yolu treyderlərinözlərindən soruşmaqdır ki, on-ları daha çox nələr maraq-landırır…

- Siz artıq soruşmusunuz?- Bəli. “Robotreydinq”

mövzusuna həsr olunmuş semi-narda biz belə bir məqama fikirverdik ki, seminarın əsasmahiyyətindən başqa, treyder-ləri maraqlandıran xeyli əlavəməsələlər də var. Nəticədə semi-narın sonluğu əməli-başlı sual-cavab marafonuna çevrildi. Onagörə də, oktyabrın 29-da biztreyderlərlə qeyri-rəsmi görüştəşkil etdik. İndi öz aramızdahəmin görüşü zarafatla “trey-derlər konfransı” adlandırırıq.Orada konkret heç bir mövzumüzakirə olunmadı. Biz, sadəcətreyderləri maraqlandıran,narahat edən bütün aktualməsələlərə toxunduq. Müxtəlifmövzularla bağlı təcrübəmizibölüşdük – forumdan tutmuş,“stop-loss”ların necə düzgünqoyulmasına qədər... 3 saatınnecə keçdiyini hətta hisseləməmişdik. Sondabelə

qərara gəldik ki, hərayın sonuncu cümə günü şirkə-timizdə “açıq qapılar günü”olsun.

- Treyderlərin daha çox nə iləmaraqlandıqlarını da həmingörüşdə müəyən etdiniz?


“İnforex”dəbilik dövrü

yenidənbaşlayır

Şirkət yeni və maraqlıseminarlar proqramı hazırlayıb

8

...Sonda belə qərara gəldik ki, hər ayın sonuncu

cümə günü şirkətimizdə “açıq qapılar günü” olsun.



- Əlbəttə. Treyderlərlə ün-

siyyət zamanı aydın oldu ki, on-

ları daha çox maraqlandıran

məsələlər ticarət strategiyaları

və psixoloji məsələlərlə bağlıdır.

Yəni treyder ən çox bu sual-

larına cavab istəyir: “harada

alıb, harada satım”, bir də “necə

edim ki, emosiyalar mənim

ticarətimə əngəl törətməsin”. Biz

növbəti seminarlarımızda bu

mövzulara toxunacağıq. Həm də

dərindən və incəliklərinə qədər.

- Heç də asan suallar deyil...

Seminarlarda onlara necə aydınlıq

gətirməyi düşünürsünüz?

- Açıq danışsaq, “harada alım,

harada satım” məsələsini hər kəs

fərdi qaydada həll edə bilər və

etməlidir də - biz ancaq özümüzə

bəlli olan yolları göstərə bilərik.

“Matrix” filmində deyildiyi

kimi: “Biz ancaq qapını

göstəririk, oradan girmək isə

sizin şəxsi işinizdir”.

Fəqət psixologiya mövzusu ki-

fayət qədər mürəkkəbdir. Bu-

rada hətta şəxsi təcrübə belə, çox

vaxt fayda vermir. Çünki

maliyyə bazarları dünyası heç nə

ilə müqayisə oluna bilməyəcək

bir sahədir. Ona görə də, semi-

narlara məhz həmin profilə

uyğun mütəxəssislər cəlb

ediləcəklər. Bu, əlbəttə ki, semi-

narın keyfiyyətinə təsir

göstərəcək...

- Bəs qiymətinə necə?

- (gülür) Qiymətinə, ümid

edirəm ki, təsir göstərməyəcək.

Həmişə olduğu kimi, bizim aktiv

treyderlər üçün giriş pulsuz ola-

caq.

- Niyə belə fərq qoyursunuz?..

- Ona görə ki, biz öz treyder-

lərimizin real hesablarında

vəziyyətin necə olmasına biganə

deyilik. Və hətta təhsillərini başa

vurandan sonra da onlara daim

yardım göstərməyə çalışırıq.

- Və son sual: seminarlar nə

vaxt keçiriləcək?

- Noyabrın ikinci yarısından

başlayaraq, dekabrın ortalarına

qədər. Hər iki dildə. Buyurun,

gəlin.


MÜSAH İ B Ə26 İlqar Vəliyev

8

http://inforex.az/forum_new/viewtopic.php?f=1&t=1273



T İCARƏT Sahələr

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

27

Biz adətən Forex bazarından, bəzənsə fond bazarın-

dan danışırıq. Halbuki, əmtəə bazarları da treyderlər

üçün yetərincə maraq doğurur və onları diqqətdən kə-

narda qoymaq düzgün olmazdı.

Bütün söz-söhbətlərə baxmayaraq, əmtəə bazarında

ticarət heç də mütləq yüksək risk demək deyil (əlbəttə,

əgər treyder nə etdiyini başa düşür və adekvat tədbirlər

görürsı). Sadəcə, bu bazar sektoru bir qədər sirrli və

dolaşıq görünür. Səbəbsə onunla bağlıdır ki, treyder-

lərin çoxu əmtəə bazarıyla kifayət qədər tanış deyillər.

Hətta “əmtəə fyüçersi” və “opsion müqaviləsi” kimi

terminlər onları asanlıqla çaşdıra bilir.

Gəlin, tanış olaq

Əslində əmtəə bazarları heç də digər maliyyəbazarlarından mürəkkəb deyil. Son bir neçə ildəmaliyyə dünyasında müşahidə olunan böyük dəyişik-liklər bir çox treyderlərə və investorlara bu bazarınsirr pərdəsini endirmək üçün şərait yaradıb.

Əmtəə fyüçerslərindən və opsionlarından qorx-mayın – onlar digər ticarət alətlərindən çox cüzi şə-kildə fərqlənirlər. Əgər siz aksiyalar və aksiya op-sionları ilə ticarət aparmağı bilirsinizsə, onda bunu dabilin ki, onlar ilə əmtəə fyuçersləri və opsionlarıarasında heç bir fərq yoxdur.

Məsələn, əgər siz IBM aksiyasını və IBM ak-siyasına opsionları alıb-sata bilirsinizsə, onda niyəşəkər fyuçerslərini də alıb-satmayasınız? Bunun heçbir fərqi yoxdur. Əgər sizdə bazarın (IBM ak-siyalarının və ya şəkərin) hara gedə biləcəyi, onunarxasında duran fundamental faktorlarla bağlıtəsəvvür varsa, onda narahat olmağa dəyməz.

Əsas problem treyderlərin çoxunun əmtəəbazarının fundamental faktorlarını kifayət qədər

yaxşı başa düşə bilməmələrindən irəli gəlir. Yəniniyə soya, kakao, pambıq və digər əmtəələrinbazarları müəyyən bir tərzdə hərəkət edirlər? İnsan-ların çoxu aksiyaların və valyutaların özlərini necəapardığını bildiklərindən, rahat anladıqlarıdairələrdən kənara çıxmağa can atmırlar.

Əmtəə bazarında bütün əməliyyatlar çox yaxşıtənzimlənir. Ticarət kapitalının qorunmasına zəmanətyaradan kifayət qədər effektiv sərt qaydalar mövcud-dur.

Buna görə, əgər treyder və ya investor daha çoxpotensial gəlir əldə etmək üçün ticarət alətlərininsiyahısını genişləndirməyi düşünürsə, onda əmtəəbazarlarına nəzər salmaq pis olmaz.

Gəlin, əmtəə bazarlarında hərəkətlərin nə dərəcədəimpulsiv ola biləcəyinə dair nümunələrə baxaq.Bunun üçün neftin, təbii qazın, qızılın və gümüşünqrafiklərini araşdırmaq kifayətdir.

Neft


Əmtəə bazarının incəlikləri

8



2007-ci ildə Neft qalxmağa başlayanda və 2008-ciildə pik nöqtəsinə çatdıqdan sonra enəndə, bu hərəkətcəmi 1 müqaviləyə 90.000 $ gəlir gətirə bilərdi(artım hərəkətində). Onun ardınca gələn və keçən ilinmartında sona çatmış eniş isə bir müqaviləyə110.000$ gəlir gətirə bilərdi.

Əgər treyder bu dövrdə 10 müqaviləyə sahib ol-saydı, onda 1 milyon $-dan çox gəlir əldə etmişolardı. Bu, hələ bir istiqamətdə təkcə bir əməliyyat-dan əldə oluna biləcək potensial gəlir idi. Əgər trey-der hər iki istiqamət boyu ticarət aparsaydı, gəlir ikidəfə artmış olardı.

Təbii qaz

2008-ci ilin pik nöqtəsinə olan artım hərəkəti birmüqaviləyə 85.000$ xeyir vermiş olardı, bu vaxtonun ardınca gələn eniş 110 000$ qazandırardı. Bu,hələ bir müqavilə hesabına baş verəcəkdi. Ammatəsəvvür edin ki, sizin bir neçə müqalivəniz olsa, nəqədər qazana bilərdiniz.

Qızıl

Növbəti qrafikdə siz 2002-ci ildən başlayan artımtrendini görə bilərsiniz. Amma hətta 2006-cı ildəbelə, treyder bazara girsəydi, həmin hərəkət birmüqaviləyə 45 000$ gəlir gətirmiş olardı.

Gümüş

2006-cı ildə “uzun” əməliyyat açılsaydı, təkcə birmüqaviləyə 60 000$ xeyir vermiş olardı. Əgər trey-

der 2008-ci il maksimumları ətrafında daha bir “qısa”əməliyyat açsaydı, 6 ay sonra əlavə olaraq 65 000 $qazanmış olardı.

Ticarət imkanları

Əmtəə bazarlarında həm yuxarıya, həm də aşağıyadoğru hərəkət dövri şəkildə müşahidə olunur. Bu dabizə həm artım, həm də eniş zamanı gəlir götürməkimkanı verir. Bu baxımdan əmtəə bazarları fondbazarlardında fərqlənir. Belə ki, fond bazarındahərəkətlərin çoxu artıma doğru istiqamətlənib.

Əgər siz əmtəə bazarlarında gəlir əldə etməkistəyirsinizsə, sadəcə, bilməyiniz kifayətdir ki,əmtəələrlə ticarət də aksiyalarla və ya valyutalarlaticarətə bənzəyir. Ona görə də, siz adi ticarəthesabında əmtəə fyüçerslərini də alıb-sata bilərsiniz.Əgər “sirrli” əmtəə ticarəti dünyasına diqqətləbaxsanız, o, sizə elə də qorxulu görünməyəcək.


8

T İCARƏT28 Sahələr



PAT T E R N Taktika

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

29

Tutaq ki, hansısa səhmin artım trendi zamanıqiyməti qəfildən düşür. Dünən 60 punkt idi,ama bu gün 40-a enib. Hələ səhmin qiyməti

60 olanda siz onu almaq istəyirdiniz. İndi isə 40-adüşübsə, daha yaxşı qiymətə almaq üçün fürsət yaran-mayıbmı? Üstəlik, qiymət 40 səviyyəsindən yuxarıyakorreksiya da edir. Amma təəssüf ki, böyük ehtimalla,yuxarıya müşahidə edilən bu hərəkət davamlı olmaya-caq və səhm yenidən aşağıya yuvarlanacaq. Bu model“Ölü pişiyin sıçrayışı” adlanır.

Şəkil 1-də “Ölü pişiyin sıçrayışı” modelinə tipiknümunə göstərilib. Şirkətin səhmləri əvvəlcə birticarət sessiyası ərzində kəskin ucuzlaşıb. Sonrayuxarıya inamsız korreksiyanın ardınca qiymətsürətlə yeni minimumlara düşüb.

“A” nöqtəsində şirkət fəaliyyətinin rüblük göstəri-cilərini açıqlayıb. Onlar gözlənildiyindən zəif çıxdığıüçün səhmlər 31 faiz ucuzlaşıblar. Amma bu, yalnızbaşlanğıc idi. Broker şirkətləri kompaniyanın reytin-qini aşağı salmağa və səhmlərin satışını tövsiyə et-

məyə başlayıblar. Növbəti gün aksiya yeni minmumformalaşdırıb (“B” nöqtəsi). Bu zaman bir sıra in-vestorlar qərara gəliblər ki, artıq səhm yetərincə ucu-zlaşıb və “uzun” əməliyyatlar açmağa başlayıblar.Nəticədə qiymət “C” nöqtəsinə qədər qalxıb. Səhm-lər 16 faiz bahalaşıb. Amma bu, “Ölü pişiyinsıçrayışı” idi. Ardınca qiymət yenidən təzyiq altınadüşərək, “D” nöqtəsinə qədər enib. Ümumilikdə səh-min ucuzlaşması 68 % təşkil edib.


Ölü pişiyin sıçrayışı

Şəkil 1.

8



Əgər şirkət gəlirilə bağlı problemlərinin olduğunuaçıqlayırsa, adətən, bunun təsiri bir rüb ilə yekun-laşmır. “Circuit City” şirkətinin əhvalatı buna yaxşımisaldır (Şəkil 2). İyunun əvvəlində rüblük hesabatşirkətin vəziyyətnin mürəkkəb olduğunu göstərir.Nəticədə bir sıra broker şirkətləri onun səhmlərininqiymətini aşağı salırlar. Şirkətin aksiyaları 26 %ucuzlaşır. “В” nöqtəsində birinci lokal minimum for-malaşır. Ardınca “С” nöqtəsinə qədər 13%-lik kor-reksiya gəlir. Lakin tezliklə növbəti hesabatın təsiriləqiymətlər yenidən aşağıya yuvarlanırlar.

İyulun ortalarında brokerlər şirkətin səhmlərininreytinqini qaldıranda qrafik bir qədər yuxarıya doğruhərəkət edib, sonra üfiqi vəziyyət alır. İki həftədənsonra yenidən eniş başlayır. Bu, “ölü pişiy”in ikincisıçrayışı idi. Ardınca səhmlər daha 37 % ucuzlaşırlar.Bunun səbəbi daha bir uğursuz hesabatın açıqlanmasıidi. Üstəlik, şirkət elan edir ki, bəzi xidmət sferalarınıbağlamaq və islahatlar aparmaq niyyətindədir.Nəticədə qiymət “E” nöqtəsinə qədər düşür. Dahasonra isə “F” nöqtəsinə qədər bərpa prosesi gedir.Fəqət macəra bununla bitmir: sentyabrın ortalarındanövbəti hesabat dərc olunur və yeni eniş dalğasıbaşlayır. “G” nöqtəsində şirkət xəbərdarlıq edir ki,onun builki fəaliyyəti ziyanlı olacaq. Səhmlər buna“Н” nöqtəsinə qədər enməklə cavab verirlər. Dahasonra isə bu 47 %-lik enişin ardınca 29%-lik bərpagəlir (“I” nöqtəsi).

Nəhayət, dekabrda brokerlər şirkətlə bağlı proq-nozlarını aşağı salaraq, onun rəqabətdə uduzduğunubəyan edirlər. Nəticədə səhmlər “J” nöqtəsinə qədərdüşür. Yalnız bunda sonra davamlı artım dövrü

başlayır.

Bu mərhələlərə diqqət yetirəndə biz nə görürük?Korporativ hesabatlardan sonra hər dəfə şirkətinsəhmləri kəskin düşüb, sonra bir qədər artıb, ardıncaeniş yenidən davam edib. Həmin artım cəhdləri “ölüpişiyin sıçrayışları”dır.

Modelin statiskik göstəriciləri və xarakteri

1991-1995-ci illər ərzində 250 modelin təhliliəsasında onun bəzi ümumi xarakteristikalarımüəyyən olunub.

Xəbərə reaksiya verəndən sonra qiymətinorta eniş göstəricisi– 25 %. Enmənin orta davamiyyət müddəti – 2 günMinimumdan artımın orta göstəricisi – 19 %. Bərpa prosesinin orta davamiyyəti – 19 günİkinci enişin orta göstəricisi - 15 %.

Bundan başqa, 80 % hallarda qiymət enərkən“gap” formalaşdırır. “Gap”-ların 1/3-i 3 ay ərzindəbağlanırlar (yəni qiymət onların yaratdığı boşğluğunsəviyyəsinə qədər qalxır). Altı ay ərzində “gap”-larınyarısından çoxu bağlanır. Amma “gap”-ın yaranmasıözlüyündə heç də böyük enişin olacağından xəbərvermir.

“Gap” olan patternlərdə eniş adətən 24 % ətrafındaolub, halbuki, “gap” olmayan patternlərdə 27 %-əçatıb. Bundan başqa, “gap”-in yaranması daha dərinbərpadan da xəbər vermir. “Gap” olan patternlərdəbərpa 18%, olmayanlarda isə 20% ətrafında qeydəalınıb.


Şəkil 2.

Şəkil 3.

8 8

PAT T E R N30 Taktika



Adətən, eniş nə qədər dərindirsə, artım da o qədərgüclü olur. Orta hesabla artım korreksiyaları 19 gündavam edib. Amma bu göstərici tez-tez dəyişir. 80 %hallarda korreksiyadan sonra gələn ikinci eniş dalğasıəvvəlki enişin minimumunu təzələyib.

“Dirilən pişik”

Şəkil 4-də “dirilən pişiy”ə misal göstərilib. Ok-tyabrın əvvəlində Advanced Micro Devices (AMD)şirkəti gəlirinin azaldığını bəyan edib. Nəticədəqrafikdə aşağıya doğru “gap” formalaşıb və qiymət36 % düşüb. Ardınca daha bir neçə sessiya ərzindəyeni minimumların yaranması nəticəsində qiymətinümumi enişi 44%-ə çatıb. Amma daha sonra səhminyuxarıya hərəkəti bərpa olunub.

Pişiyin “diriləcəyini” əvvəlcədən bilmək olarmı?Bu, ancaq açıqlanan fundamental xəbərlərdən vəbazarın onlara reaksiyasından asılıdır. Əgər bazarfundamental hadisəni ötəri, keçici, davamlı təsiri ol-mayacaq hadisə kimi qəbul edirsə, onda pişik “dirilə”bilər. Əks halda, yəqin ki, “pişik öləcək”.

“Ölü pişik”lə ticarət

Bu model əsasında iki üsulla ticarət aparmaq olar:ya birinci enişdən sonra yuxarıya korreksiya zamanısatmaq, ya da minimumu gözləyib, almaqla. Bunlar-dan ikincisi – yəni miniumu gözləyib, almaq dahamürəkkəb və risklidir. Həmin metodla ticarət

aparmaq üçün aksiyanın mənfi xəbərin təsirilə güclüenişini gözləyin. Eniş ən azı 30% olmalıdır. Dahaçox – məsələn, 50, ya 60 faiz olsa, lap yaxşı olar.Eniş nə qədər sürətli və dərindirsə, adətən, artım da o

qədər güclü və çevik olur. Amma unutmayın ki, bu,ehkam deyil, sadəcə, qanunauyğunluqdur. “Dib”dəalmazdan qabaq ən azı bir gün gözləyin. Heç birhalda ikinci gündən tez almaq olmaz! Bəzən dahaçox gözləmək lazım gəlir. Yaxşı olar ki, qiymətinendiyi minimumun doğrudan da, “dib” olmasınayəqinlik hasil edəsiniz.

Birinci variant daha etibarlı ticarət imkanı yaradır.Statistika göstərir ki, aşağıya hərəkətin ikinci günüaralıq minimum yaradandan sonra qiymət 81% hal-larda eniş hərəkətini davam etdirir. Və bu zamanqiymət ilk minimumdan ən azı 15 % daha çoxaşağıya enir. Belə hallarda qiymətin enişinə alışfürsəti kimi baxmayın. Yəqin ki, yeni alış imkanı birneçə həftədən, bəlkə də aydan sonra yaranacaq.


Şəkil 4.

8

PAT T E R N Taktika 31

Termnin tarixçəsi

Bu termin belə bir məsəldən yaranıb ki, “Əgərkifayət qədər hündürdən atılarsa, hətta ölü pişik dəbir dəfə yuxarı tullana bilər ”.

İfadə uzun illər Uoll-Stritdə kifayət qədərməşhur olub. 1985-ci ildə Sinqapur vəMalayziyanın birjaları ağır tənəzzüldən sonrayuxarıya korreksiya edəndə jurnalist KristoferŞervell bu ifadə ilə artım şansının az olduğunuvurğulamağa çalışmışdı. Ondan sonra ifadəmaliyyəçilərin arasıda zərb-məsələ çevrilib.



T E X A N A L İ Z

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

32

Eur/usd

Dolların zəifləməsi hesabına mövqelərini möhkəmlədən Avro, görünür, ifrat alış həddinə çatıb. Bununlayanaşı, ABŞ üzrə bir sıra pozitiv iqtisadi göstəricilər, məsələn, qeyri-kənd təsərrüfatı sahəsində iş yerlərininsayının (Nonfarm Payrolls) proqnozlardan iki dəfə çox çıxması, həmçinin, ilin sonunun yaxınlaşması iləəlaqədar investorların çoxunun gəlirlərini fiksasiya etmələri vahd valyutanı təzyiq altına sala bilər.

Bəzi bankların proqnozlarına görə, eurusd ili 1.3000 ətrafında başa vuracaq. Amma hazırkı texnikivəziyyət bu prosesin baş verməsi üçün bəzi dəstək səviyyələrinin müqavimət səviyyəsinə çevrilməsini tələbedir.

Enişə doğru ilk addım 1.3700 səviyyəsinin kəsilməsindən sonra baş verə bilər. Daha sonra cütlük cari ilinavqust ayından bəri başlatdığı artım trendinin yarısına qədər, yəni 1.3450-1.3500 ətrafında enə bilər. Busəviyyədə cütlüyün qısa və ya orta müddətli konsolidasiyaya məruz qalması mümkündür. Çünki busəviyyədən aşağıda Avronu, ola bilsin ki, yunan böhranı zamanındakına bənzəyən hərəkət gözləsin.


MA əsasında təhlil

8



Gbp/usd

Britaniya iqtisadiyyatının artım tempi funta nəzərəçarpacaq dərəcədə dəstək verir. Bunu iqtisadi göstəri-cilərin nəticələri də təsdiqləyir. Məsələn, III rübə olan pərakəndə satış göstəricisinin proqnozları 2 dəfəüstələməsi ciddi amil idi. İngiltərə Bankının Monetar Komitəsinin FES-in yolunu tutaraq, aktivlərin alışıproqramını genişləndirməməyi də inkişafdan xəbər verir.

Bütün bu pozitiv məqamlara baxmayaraq Funt da texniki məsələlərlə bağlı olaraq, ilin sonuna kimi kor-reksiya ilə üzləşə bilər. Buna təsir edəcək faktorlar onun ifrat alışı və gəlirlərin fiksasiyası ola bilər.

Hazırkı texniki səviyyələrə gəldikdə isə, 2009-cu ilin avqust ayından davam edən “ayı” trendi 1.6300müqavimətini test edib. Əgər bu səviyyəni dəf edə bilsə, 1.6500 və 1.6700 hədəfləri “buğa”ların diqqətmərkəzində olacaq.

Yeri gəlmişkən, 1.6500 (1.7000 – 1.6000) həm psixoloji əhəmiyyəti baxımından, həm də 2007-ci ilinnoyabrında başlayan eniş trendinin test nöqtəsinə uyğun gəldiyinə görə böyük önəm kəsb edə bilər.

Eniş ssenarisi üçün ilkin olaraq 1.5700-1.5650 dəstək səviyyələrinin müqavimətə çevrilməsi gərəkdir.


8 8

T E X A N A L İ Z 33MA əsasında təhlil



Usd/chf

Usd/chf cütlüyü tarixi mini-muma çatdıqdan sonra bu ay bir

qədər diapazon xarakterli hərəkətetdi. Əgər cütlüyün, daha dəqiqdesək, dolların bu “dib”vəziyyətindən çıxdığının şahidiolsaq, onda dollar franka qarşıuzunmüddətli perspektivdə1.0500-ə qədər qalxa bilər.

Texniki analizə görə, cütlük

sanki “ikiqat dib” formalaşdırmağaçalışır. Bu fiqur öz təsdiqini1.0000-dən yuxarıda bağlanmaqlatapacaq.

Hazırda orta və uzunmüddətliticarət aparan investorların alışüçün fürsət gözlədikləri istisnadeyil.


8 8

T E X A N A L İ Z MA əsasında təhlil34



Usd/jpy

Yaponiya Bankının intervensiya cəhdləri uğursuz alınsa da, bank hələ də ümidlərini üzməyib. Bir sırarəsmi nümayəndələr çıxışlarında lazım gəlsə, “qəti tədbirləri davam etdirəcəklərini” bildirirlər.

Cütlük hazırda 1995-ci ilin aprel minimumuna çox yaxınlaşıb. Analitiklərin fikirlərində yekdilliyin olma-ması və qeyri-müəyyən vəziyyət dollar/yenanın 81.75-80.40 diapazonları çərçivəsində konsolidasiyaya gir-məsinə səbəb olub. “Mizuho” bankının valyuta analitiklərinin fikrincə, eniş trendi davam edəcək. Onlarhədəf kimi ilk olaraq 79.50 səviyyəsindəki yeni çoxillik minimumu görürlər. Amma bəzi texniki analitiklərcütlüyün ifrat enişə çatdığını deyərək, hər an qalxacağını iddia edirlər.

İstənilən halda, cütlük uzunmüddətli artım üçün müvafiq olaraq 82.50-83.00 müqavimətindən yuxarıdamöhkəmlənməli, eniş üçün 80.00-79.75 (1995-ci ili aprel minimumu) dəstək səviyyəsini kəsməlidir.


8

T E X A N A L İ Z 35MA əsasında təhlil



B İ R J A TA R İ X İ Məşhur böhranlar

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

36

(Əvvəli ötən sayımızda)

...Əvvəlcə gəlin bir daha qısacayada salaq ki, birja çöküşü hansıformada ağır iqtisadi böhranaçevrilmişdi. Səhmlərin qiymətinindüşməsi xeyli insanı istehlak etdiyimalların miqdarını azaltmağaməcbur edir. Nəticədə təlabat aza-lır. Təlabatın aşağı düşməsi fir-maları istehsalı azaltmağa məcburedirdi. Nəticədə işsizlik artırdı. İş-sizliyin artması təlabatın daha çoxazalmasına gətirib çıxarırdı vəbeləcə, dövrə qapanırdı. Firmalarbanklardan götürdükləri kreditləriqaytara bilmədiklərinə görə bank-lar da müflisləşirdilər.

Bütün bu proseslərin iştirakçısıolan insanların psixologiyası dahadisələrə ciddi mənfi təsirgöstərirdi. Böhran vaxtı pessimizmböhranı daha da dərinləşdirir.Artım vaxtı nikbinliyin artımısürətləndirməsi kimi.

“Bir azca da dözün”

Amerika hökuməti böhranınbelə miqyaslar alacağına qətiyyənhazır deyildi. Çünki bu, ilk güclüsistem böhranı idi. Buna qədərancaq mövsümi böhranlar ol-muşdu. Və iqtisadçıların çoxumövsümi böhranları faydalı hesabedirdilər – çünki bu zaman zəifşirkətlər sıradan çıxaraq, gü-clülərin yolunu açırlar. Ona görədə, dövlət iqtisadiyyata qarışma-maq siyasətini yürüdürdü. Yalnız30-cu illərin ortalarında məşhuriqtisadçı C.M.Keyns sübut edir ki,hökumət böhranla aktiv mübarizəaparmalıdır. Onun nitqi siyasətdə

və iqtisadiyyatda çevriliş idi.ABŞ-da indiyə qədər

mübahisələr gedir ki, prezidentQuver və maliyyə naziri Mellonböhranın qarşısının vaxtında alın-mamasına görə nə dərəcədə gü-nahkardırlar. Quver xalqı səbrliolmağa və “bir az da dözməyə”səsləyirdi. Mellon isə durmadantəkrarlayırdı ki, “böhran özü-özünəaradan qalxacaq”. Nəticədə 1932-ci ildə Quver prezident, respub-likaçılar isə parlament seçkilərindəməğlub olurlar. 1933-cü il martın4-də yeni prezident vəzifəsininicrasına başlayır. Bu, sonradan tar-ixi şəxsiyyətə çevrilən Franklin

Delano Ruzvelt idi.

Böhranı yenən adam

Franklin Delano Ruzvelt XXəsrin ən böyük dövlət xadim-lərindən biridir. O, Amerikanı dep-

ressiaydan çıxaran insandır. Ammahətta bu xidməti olmasaydı belə,Ruzvelt ən azı ona görə sayğıyalayiqdir ki, poliomielit xəstəliyinin1920-ci illərin əvvəllərində onuşikəst etməsinə baxmayaraq, həy-atla mübarizə apara və sonda adınıdünya tarixinə yaza bilib.

Ruzvelt adminstrasiyasının ilkaylardakı fəaliyyətini yanğın-söndürmə komandasının işinəbənzətmək olar. Onların qarşısındaduran bir nömrəli vəzifə bank sis-temini təcili xilas etmək idi. 1933-cü ilin martın 6-da Ruzvelt ölkəninbütün banklarını 3 günlüyəbağlayır (martın 9-da isə həminmüddəti uzadır). Maliyyə nazirli-yinə tapşırılır ki, hər bir bankayrılıqda yoxlanılsın və yalnızsağlamlığına tam əmin olandansonra ona yenidən lisenziya ve-rilsin.


Ruzveltin “Yeni kurs”u Amerikanı necə xilas etdi

Depressiyadan çıxış

8



Martın 15-də bakların üçdə ikisi artıq yenidən işəbaşlayırlar. Qalanları isə ya ləğv olunur, ya da başqabanklara birləşir. Təcili qaydada banklar haqqındayeni qanun qəbul edilir. 1933-cü ilin 21 iyunundaqüvvəyə minən qanun bu gün də ABŞ-da banklarınfəaliyyətini tənzimləyən əsas normativ aktdır.

Bu addım ölkədəki təşvişi bir qədər sakitləşdirəbilir. Amma bu, hələ böhranın aradan qalxmasıdemək deyildi. Bu, sadəcə, ilk addım idi.

Digər addımlar

Yeni qanun kommersiya banklarına səhmlərləəməliyyatlar aparmağı qadağan edir. FES-in banklarüzərində nəzarət imkanları genişləndirilir. Banklarınspekulyasiya xətrinə yüksək faizlər vəd etməsinə sonqoyulur. Bununla da bank sahəsində avantüralarınqarşısı qəti şəkildə alınır. Depozitlərin sığortalanmasıvə əmanətlərin müdafiəsi üçün Federal Korporasiyayaradılır. Bu, böhranların qarşısının alınmasıbaxımından çox önəmli bir addım idi. Banklarəmanətlərin müəyyən hissəsini bu dövlət agentliyininidarə etdiyi sığorta fonduna yönəltməliydilər.

1933-cü ilin mayında kütlənin inamından istifadəedərək qurulan şübhəli və dələduz kombinasiyalarınqarşısını almaq üçün xüsusi qanun qəbul edilir. Buqanun öz qiymətli kağızlarını bazara çıxaran

şirkətlərin məsuliyyətini xeyli artırırdı. Sonradanhəmin qanun inkişaf edərək, Qiymətli Kağızlar vəBirjalar üzrə Federal Komissiyanın yaradılmasınagətirib çıxarır.

1933-cü ilin iyun ayında böhranın nəticələriniaradan qaldırmaq üçün Milli Adminstrasiya yaradılır.O, hər bir sahədə sahibkarlar ilə sadə insanlar

arasında körpü olmalıydı.İlk aylarda atılan bu addımların çoxu tələsik və

bəzən də naşı olurdu. Nəticədə bürokratiya sürətləgenişlənirdi. Amma ümumilikdə hökumətin və parla-mentin fəaliyyəti Quverin dövrü ilə müqayisədə xeyligüclənmişdi. İnsanlar tunelin sonunda işıq görməyəbaşlamışdılar. Bu, Dow Jones indeksinin qrafikindədə özünü göstərirdi.

“Yeni kurs”

1933-cü ilin sonlarına doğru bütün bu tədbirlərartıq sistemli islahatlar şəklini almağa və “YeniKurs” adlanmağa başladı. Bəzi ekspertlər bufikirdədirlər ki, “Yeni kurs” düz İkinci DünyaMüharibəsi başlayana qədər davam edib. Vəcəmiyyətin əsaslarına toxunmamaq şərtilə Amerika

kapitalizmini islah edib. Özəl mülkiyyət, bazar iqti-sadiyyatı və siyasi demokratiya prinsipləri qüvvədəqalsalar da, onların təsir effekti ciddi dəyişikliyəuğrayıb. “Yeni kurs” dövlətin iqtisadiyyata qarışma-ması prinsipinə son qoydu və aktiv tənzimləməerasını başlatdı. Ruzveltin özü və uzaqgörən tərəfdar-ları anlayırdılar ki, söhbət nə az-nə çox, kapitalizmsisteminin islahatından gedir.

“Yeni kurs” iri xərclər tələb edirdi. 1933-cü ildən1937-ci ilə qədər federal büdcənin xərcləri 2,2 dəfəartır. Gəlirlər hələ ki bu xərci ört-basdır edəbilmədiyinə görə, 4 ildə dövlət borcları 22 milyard-dan 36 milyard dollara qədər artır. Bu, mühafizəkar-ları xeyli qorxuya salmışdı.


Dow Jones indikatorunun qrafiki

8

B İ R J A TA R İ X İ 37Məşhur böhranlar

8



Onlar belə düşünürdülər ki,dövlətin borclarının artması –məhvə gedən yoldur. AmmaRuzveltlə komandası cəsarətləişlərini görərək, xalqı inandırabilirlər ki, onların iqtisadi siyasətimütləq nəticəsini verəcək. OnlarKeyns nəzəriyyəsinin əsasını intu-itiv olaraq tapmışdılar: kütləvi iş-sizlik və iqtisadi resursların boşqalması dönəmində dövlət büd-cəsinin kəsirli olması nəinkimümkündür, hətta lazımdır. Çünkibu halda büdcə kəsirini düzgünidarə etməklə iqtisadi durğunluğuaradan qaldırmaq olar.

Ruzvelt kifayət qədər təcrübəlisiyasətçi idi və ona görə də heçvaxt açıq demirdi ki, büdcəkəsirinin və borcların artmasınıntərəfdarıdır. O, çıxışlarında dönə-dönə vurğulayırdı ki, hökumətmaliyyə sabitliyinə can atır. Ammabununla yanaşı, maliyyə tələb edənyeni-yeni proqramlar irəli sür-məkdə davam edirdi. Konqresnarazı qalsa da, hökumətin proq-ramlarına “yox” demirdi.

5 il ərzində kənd təsərrüfatınayönələn xərclər 5 dəfə, işsizliyinaradan qaldırılması üçün xərclərisə 7 dəfə artır. Bu siyasət iqti-sadiyyata pul inyeksiyaları deməkidi. İqtisadiyyatın deflyasiyapotensialı o qədər böyük idi ki, in-fliyasiyadan qorxmadan pul

kütləsini artırmaq olardı.

Depressiyanın sonu

Bütün bunlardan başqa,Amerikada ilk dəfə sosial təminatsistemləri yaradılır. Bura təqaüdlərvə işsizliyə görə müavinətlərinverilməsi də daxil idi. Minimaləməkhaqqı limiti müəyyən-ləşdirilir, uşaq əməyi qadağan olu-nur. 1930-cu illərin ikinci yarısıAmerika üçün ağır olaraq qal-maqda davam edirdi. Müharibəərəfəsində istehsalatın səviyyəsihələ də 1929-cu ilin həddinə çatabilməmişdi. 8-10 milyon insanişsiz idi. Bununla belə, “Böyükdepressiya” yavaş-yavaş aradanqalxmağa başlayırdı. Onunöhdəsindən gələ bildiyinə görə,Ruzvelt dalbadal 4 dəfə Amerikaprezidenti seçilən yeganə şəxskimi tarixə düşür.


Texasda yeni işə salınan

müəssisənin əməkdaşı, 1940

Ayaqqabısilən

indikator Yaxud, Morqan böhrandan

necə xəbər tutmuşdu

1920-ci illərin sonundabəzi oliqarxlar böhranınbaşlayacağını əvvəlcədən an-layaraq, nəinki müflis ol-mamış, hətta var-dövlətləriniartıra da bilmişdilər. Bu halABŞ Konqresində şübhəyaratrmış və həmiş şəxslərsorğu-suala cəlb edilmişdilər.

C.P.Morqanın həmin sual-lara verdiyi cavablardan birixeyli maraq doğurur. “Necəoldu ki, birjaların çökməsi za-manı siz var-dövlətiniziqoruya bildiniz” sualınıMorqan belə cavablandır-mışdı:

- Mən hər gün Uoll-Strit-dəki ofisimə gedəndə yoldaayaqqabılarımı təmizlət-dirirdim. Bir günayaqqabısilən kişi məndənhansı aksiyaların bahalaşa-cağını soruşdu. Mən təəc-cüblə soruşdum ki, axı bu,onun nəyinə lazımdır?Ayaqqabısilən mənə dedi ki,qazandığı pulları dəmiryoluşirkətinin səhmlərinə yatırır.Və indi bilmək istəyir ki,həmin səhmləri almaqdadavam etsin, yoxsabaşaqalarını alsın?

Bu söhbətdən sonra mənofisə çatan kimi bütün ak-siyaları satmaq üçün göstərişverdim. Tezliklə bazar çökdü.Sadəcə, mən anlamışdım ki,əgər ayaqqabısilən də səhm-lərlə ticarət edirsə, peşəkar-ların bazardan çıxmaqvaxtıdır.

8

B İ R J A TA R İ X İ Məşhur böhranlar38



MÜSAH İ B Ə Elməddin Xələfov

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

39

- Forexlə tanışlığın nə vaxt və

necə olub?

-3-cü kursda oxuyanda“Beynəlxalq maliyyə” dərsikeçirdik. Burada əsas olan valyutacütlüklərinin internet üzərindənalınıb-satılması məni çox maraq-landırdı. Mən araşdırmağabaşladım və Forexi tapdım.

- Necə düşünürsən, Forexdə

qazananlar nəyi bilirlər ki,

uduzanlar onu bilmir?

- Həyatı bir çaya bənzədirəm,bəzi insanlar çayın kənarındakıgölməçələrdə zamanını keçirir,bəzi insanlar isə səbrlə suyungəlməsini gözləyirlər. Səbr edənlərhər zaman muradına çatıb. Forexdəqazananların çoxu düzgün və tamtəhsil alanlar, biliyini tətbiq edəbilənlər, sərmayəsi yüksək olanlar,analiz edib, sonra qərar verənlər,səhvlərini təkrarlamayanlardır.

- Daim işlətdiyin strategiya

varmı? Sirr deyilsə hansıdır?

- Bəli! Mən, təvazökarlıqdanuzaq olmasın, “İnforex”də, xü-susilə də Fərid muəllimdən təkcəForexin deyil, həyatın bir çox sirr-lərini və həmçinin, forexdə işlədəbiləcəyim strategiyanı öyrəndim.

- Apardığın əməliyyatları son-

radan təhlil edirsənmi?

- Əsas özümün deyil, müxtəlifşirkətlərdə keçirilən yarışma qalib-lərinin əməliyyat siyahılarını təhliletməyə çalısıram. Çünki onlar bi-rinci olublarsa, deməli, nəyisə artıqbilir və düzgün yerinə yetirməyibacarırlar.

- Bəzən peşəkarlar “ticarət

gündəliyi” tutmağı məsləhət

görürlər. Səndə belə bir gündəlik

varmı?

- Xeyr, çünki bütün əməliyyat-ların hamısı platformada gostərilir.

- Səncə, qiymətin hərəkəti

hansı amillərin təsiri ilə for-

malaşır?

- Texniki və fundamental analizxəbərlərində nə çıxır-çıxsın, əsasolan insanların bu xəbəri necəqəbul etmələridir. Qisaca deyərdimki, qiymətin “Moving Average”-iinsan psixologiyasının ortalamahərəkətini göstərir.

- Əfsanəvi treyderlərin

arasında kumirin kimdir?

- Bunu ilk dəfə sizdən eşitdim,yəqin araşdırmağa dəyər.

- Ticarətində ekspertlərdən is-

tifadə edirsənmi? Ən uğurlu və

ən uğursuz əməliyyatların yadın-

dadırmı?

- Ən uğursuz əməliyyatım çoxyorğun olduğum, bəlkə də,deyərdim beynimin işləmədiyi birvaxtda olub.

Uğurlu hərəkətim isə belə olub:quru çay dərəsinin kənarındadayanıb çayın gəlişini gözlədim vəçayın hardan gəldiyini görüb,onunla yoldaşlıq etdim. Ogəlməzdən əvvəl özümü dərəyə at-madım, çünki hansı istiqamətdəngəlib-gedəcəyi bəlli deyildi.

- Forexlə bağlı elə bir şey

varmı ki, sən özünə bərk-bərk

söz vermisən: “Bax, nə olursa-

olsun, mən bunu bir də

eləməyəcəyəm!!!”

- Allah heç kimə sonrakı peş-mançılığı nəsib etməsin! Əlbəttə,səhvsiz insan olmur. Məncə, yolverdiyim səhvlər elə də böyükzərər gətirməyib.

- Fundamental xəbərləri

izləyirsənmi? Və onlardan öz

ticarətində necə istifadə edirsən?


“Suyun axmasınıgözləyirəm”

Elməddin Xələfova görə, Forexdə uduzanlar quru çaya girənlərdir

Elməddin Xələfov Kəlbəcər rayonunun Keştək kəndində anadan olub.1993-cü ilin aprelində öz yurdlarından məcburi köçkün düşüblər. HazırdaAzərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin Türk Dünyası İşlətmə fakültəsinin“Uluslararası ilişkilər” bölümündə IV kursda oxuyur.

8



- Əsasən inforex.az saytınıizləyirəm və hər xəbərin necə çıx-masını deyil, o xəbərin aidiyyatıolan cütlüyə və ya cütlüklərə necə,hansı yöndə təsir etdiyini diqqətdəsaxlayıram.

- Əməliyyat açmazdan qabaq

bazarı təxminən nə qədər

vaxtda və hansı metodlarla

təhlil edirsən?

- İlk dəfə baxıramsa, 20-30dəqiqə analiz aparıram. Əgərəvvəlcədən qrafiklərimi qurub,təhlil etmişəmsə və fikrim təs-diqlənirsə, o zaman birbaşaəməliyyat açıram.

- Əməliyyatlarını nə qədər

vaxt ərzində açıq saxlayırsan?

- Təxminən 10-15 dəqiqə. Ənçox halda isə 4-5 saat.

- Necə düşünürsən, treyder

üçün hansı keyfiyyət daha vacib-

dir?

- Səbr və özünə inam, açıqbaxışlı olmaq.

- Və sonda, treyder həmkar-

larına nə demək istərdin?..

- Bu bazarı anlayan insanlar ikicürdür:

1. Düzgün təhsil alıb, bildiyinidoğru tətbiq etməyi bacaranlar.

2. Pulunu bazara yedirə-yedirəgedərək, anlayanlar.

Mən, ziyana gedən əməliyyatlarıölümcül xəstəlik adlandırıram. Vəbunun ortaya

çıxma səbəbini beləgörürəm:

1. Qərarlı və tutarlı bir məqsədinolmaması.

2. Qısamüddətli qərarların öncə-likli olması.

Hörmətli həmkarlarım,məqsədimiz qazanmaq olduğuüçün biz buradayıq. Çəkəcəyim birmisal ilə bütün məqsədlərimizdəndə üstün olan bir məqamı anlat-mağa çalışacağam.

...Sadə bir adam BəhlulDanəndəyə yaxınlaşıb soruşur:

- Bu dunyada ən qiymətli olannədir?

Bəhlul xəbər aldı ki, sənin

xəyalındakılar və həyatiməqsədlərin, planların nədir?

Adam öncə yaxşı bir evinin,ailəsinin, sonra qazanclı işinin,dostlarının və daha nələrin ol-masını istədiyini dilə gətirdi.

Bəhlul onun

dərdiniriyazı üsulla çözdü:

- Canının sağlığını “1” olaraqyazıb, qazanmağını, evini, işini vədigər arzularını 1-in ardınca düzək.Yəni beləcə:100000000000000000... Bu, artıqoxunmaz sayda olacaqeləmi?Yaxşı, qardaşım, əgər bu-rada 1-i silsək, geridə qalanınəhəmiyyəti nədir?

İndi sizlər və bizlər də anladıqki, bu həyatda əsas olan canınsağlığıdır. Əgər o yoxdursa, yerdəqalanlar elə bir məna kəsb etmir.Hər kəsə can sağlığı arzulayıramvə təşəkkürlər - vaxt ayırdığınızüçün.


Forexdə qazananların çoxu düzgün və tam təh-

sil alanlar, biliyini tətbiq edə bilənlər, sərmayəsi yük-

sək olanlar, analiz edib, sonra qərar verənlər,

səhvlərini təkrarlamayanlardır

8

MÜSAH İ B Ə40 Elməddin Xələfov

Azərbaycanda treyderlərüçün yeganə forum

http://inforex.az/forum_new/






P R İ N S İ P Metod

www.inforex.az

41

Bir vaxtlar Forex Bazarıancaq hökumətlər, bank-lar, iri fondlar üçün açıq

idi. Amma indi istəyən hər kəs val-yutalarla ticarət apara bilər. Əvvəl-cədən yaxşı sistem yaratmaq şərtilə.Əks halda sistemsiz Forex bazarınagirmək öz pulunu mənasız riskəatmaq demək olacaq. Bu məqalədəbiz istiqamətli ticarət ideyasınaəsaslanan sistemləri necə yarat-mağın yolları barədə danışacağıq.

Ümumilikdə ticarət strate-giyalarını bir neçə qismə ayıra

bilərik: trendi izləmə sistemləri,səviyyələrin yarılması əsasında qu-rulan sistemlər, modellərin tanın-ması sistemləri və s. Gəlin, onlarlaqısaca tanış olaq.

Trendi izləmə sistemləri

Trendi izləmə sistemləri belə birtexniki postulata əsaslanırlar ki,əgər bazarda trend qeydə

alınıbsa, o, güman ki, davam

edəcək. Dəyişən Orta Göstəri-cilərin (MA) kəsişməsi əsasındaqurulan ticarət sistemləri Trendi

İzləmə Sistem-lərinə tipik mi-saldır. Bununüçün adətən iki(bəzən dahaartıq) MAgötürülür və on-ların kəsişməsiəsasında siqnaləldə edilir. Bucür sistemlərinmənfi cəhətləriyalan siqnallarvermələri vədönüşlərə həssas

olmamalarıdır. Bundan başqa, MAəsasında sistem yaradan treyderəvvəlcə müxtəlif zaman periodlarıilə eksperimentlər aparmalı və op-timal parametrləri tapmalıdır.

Səviyyəli sistemlər

Digər növ strategiyalar isəsəviyyələrin yarılması əsasındaqurulur. Onların yaradılması elə dəçətin deyil.


Sistem üçünbünövrə

Siz ticarət sisteminizı hansı prinsip əsasındaquracaqsınız? Üçünü yadınıza salırıq

8



Belə sistemlərin əsas postulatı budur ki, qiymətvacib səviyyəni yarırsa, demək, trend davam edəcək.

Misal üçün, qiymət son bir neçə günün maksi-mumundan yuxarıda bağlanarsa, treyder bütün“qısa” əməliyyatları ləğv etməli və “uzun” əməliy-yatlar açmalıdır. Əksinə, qiymət son bir neçə gününminimumundan aşağıda bağlanarsa, treyder bütün“uzun” əməliyyatlardan çıxmalı və “qısa” əməliyyat-lar açmalıdır. Burada əsas məsələ ticarət apara-cağınız zaman miqyasını düzgün seçməkdir. Dahaaşağı zaman miqyasında qurulan sistemlər trendinbaşlanmasını daha tez göstərirlər. Ama bu zamansaxta siqnalların yaranması ehtimalı da çox olur.

Model sistemləri

Adından da göründüyü kimi, bu tip sistemlər siq-nalları bazarda müxtəlif modellərin yaranmasıəsasında verirlər. Siz həmin modellərin bir qismini

treydinqin əsas kursundan tanıyırsıız. Modellər ikicür olur: dönüş və davamiyyət modelləri. “Bayraq”modelləri adətən trendin əksinə yaranır və onundavam edəcəyindən xəbər verir. “Bayraq” nadir hal-larda dönüş formasiyası olur. Ümumiyyətlə, “bayraq”- ən etibarlı modellərdən biri sayılır.

Hər modelin müxtəlif formaları qarşınıza çıxabilər. İki tamamilə eyni cür model tapmaq çətin

məsələdir. Modellərlə ticarət apararkən bir məqamıunutmayın: treyder modeli düzgün identifikasiya et-diyinə əmin olandan sonra əməliyyat açmalıdır.

Hər modelin özünə xas kiçik “hiylələri” də var.Məsələn, bazarda simmetrik üçbucaq formalaşıbsa,qiymət onu tərk edəndən sonra üçbucağın hündür-lüyünə bərabər məsafə qət edəcək. Siz müxtəlifmodelləri davamlı izləməklə bu cür “kiçik nüanslar”tapa bilərsiniz.

Risk taktikası

Treyderlərin riski azaltmaları və dağıdıcı itki-lərdən yayınmaları üçün xeyli “risk management”taktikları var. Klassik taktika – hər bir əməliyyatınitki limitini əvvəlcədən müəyyənləşdirməkdir.Bunun üçün “stop” əmrlərini əməliyyat açan kimihesablanmış səviyyələrdə yerləşdirmək lazımdır.

İkinci metod – “qara qutu” adlanan mexanikiticarət sistemlərindən istifadə etməkdir. Bu yolun birneçə üstün cəhəti var. Əvvəla, sizin ticarət prose-siniz qorxu və tamah kimi təhlükəli emosiyalardantəmzilənmiş olur. İkincisi, bu sistemlər riski məh-dudlaşdırır və gəlirli əməliyyatın tez bağlanmasınaimkan vermirlər.

Üçüncü üstünlük ardıcıllıqdır. Belə ki, mexanikisistem heç bir siqnalı buraxmır.

Mexaniki sistemlərin mənfi cəhəti isə odur ki, busistemlərin test olunduğu şərait adətən real bazarşəraiti ilə üst-üstə düşmür. Real bazar şəraitini mo-delləşdirməyin ideal yolu yoxdur. Ona görə də, sis-temi real bazarda test etmək daha məsləhətdir.


8

P R İ N S İ P42 Metod



P R A K T İ K U M Nüanslar

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

43

Valyuta spot-bazarında əgər ticarət əməliy-yatı növbəti günə qalırsa, əməliyyatlaramüəyyən faiz gələ və ya çıxıla bilər. Bu,

əməliyyatın gündən-günə keçirilməsinə görə faizödənişi (bəzi ticarət terminallarında “svop”) ad-landırılır. İndi biz faiz tutulumasının və ya əlavə olun-masının nəyə görə baş verməsi və treyderlərin bundannecə gəlir əldə edə biləcəyindən danışacağıq.

Nə vaxt, niyə, necə

Valyuta spot-bazarında açıq əməliyyat hər gün saat17.00 EST-dən (East Standard Time - standart Şərq

meridianı vaxtı) o yana açıq qalanda faiz tutulur vəya əlavə olunur. Çünki məhz 17.00 EST-dən sonraəməliyyatlar növbəti günə keçmiş sayılırıar.

Treyderin hesabından faiz tutulması/əlavə olun-ması hansı ölkənin valyutasını digər ölkənin valyu-tasına nəzərən alınıb-satılmasından asılıdır. Forexbazarında bütün ticarət valyuta cütlüklərilə aparılır.Bu, o deməkdir ki, bir ölkənin valyutası həmişə digərölkənin valyutası ilə əlaqəlidir. Treyder hansısa

cütlükdə əməliyyat açıbsa, həmin əməliyyatın açıqsaxlanılmasına görə tutulub/əlavə olunacaq faiz ikiölkədəki hazırkı faiz dərəcələri arasındakı fərqəəsasən müəyyən olunacaq.

Əməliyyatın saxlanmasına görə faiztutulması/əlavə olunması onun tam həcminə əsasənaparılır. Məsələn, əgər treyder eur/usd üzrə 1 lotlaəməliyyat açıbsa, onda 100 000$ (bir lotun tamdəyəri)-a olan faiz tutulacaq və ya əlavə olunacaq.

Həmçinin bilmək lazımdır ki, treyderdən saxladığıpozisiyaya görə tutulan faiz broker tərəfindən təminolunan kredit dəstəyinə görə deyil. Faiz ödənişlərinintutulması və ya əlavə olunması yalnız ticarətapardığınız valyutaların mənsub olduğu ölkələrdəkifaiz dərəcələri arasındakı fərqə əsaslanır.

Müsbət və mənfi

Faiz tutulması və əlavə olunması hansı valyutacütlüyündə və hansı istiqamətdə əməliyyatın açıl-masından asılıdır. Məsələn, əgər treyder usd/jpycütlüyündə alış əməliyyatı açıbsa, bu, o deməkdir ki,ABŞ Dollarını alır və Yapon Yenasını satır. ƏgərAmerika Birləşmiş Ştatlarında faiz dərəcələri(məsələn, 2%) Yaponiyadakından (məsələn, 0.5%)yuxarıdırsa, treyderin hesabına faiz dərəcələri diffe-rensialı – təxminən ilə 1.5% əlavə olunacaq. Əgərtreyder usd/jpy cütlüyündə satış əməliyyatı açıbsa,müvafiq olaraq ondan bu iki ölkə arasındakı faizdərəcələri differensialı çıxılacaq.

Sadə dildə desək, treyderə hər gün daha yüksəkfaiz dərəcəsinə malik valyutanı saxladığına görə faizgələcək və ya daha aşağı faiz dərəcəsinə malik valyu-tanı saxladığına görə faiz tutulacaq.

Ölkələrin faiz dərəcələri bir çox iqtisadi faktorlaraəsasən müəyyən olunur və vaxt keçdikcə dəyişir.


“Carry” bacıSvop-dan necə qazanmaq olar

8



Bütün dünyada banklar şənbə vəbazar günləri bağlı olduğundan,həmin günlərə görə faiz ödənişləriçərşənbə günü hesablanır. Bu, odeməkdir ki, əgər əməliyyatıçərşənbə günü açıq saxlasan vənövbəti günə keçirsən (17.00 EST-dən sonra), onda ticarət hesabınaəlavə olaraq iki günə görə faiz tu-tulacaq ya da artırılacaq.

Brokerlər treyderlərinhesablarında bu əməliyyatları av-tomatik həyata keçirirlər.

“Svop”dan necə

qazanmaq olar?

Əməliyyatı açıq saxlamaqla faizödənişləri hesabına əlavə gəlir əldəetmək mümkündür. Bunun üçündaha yüksək faiz dərəcəsinə malikölkənin valyutasını almaq lazımdır.Diapazonlarla ticarət aparan uzun-müddətli investorlar daha yüksəkfaiz dərəcəsinə malik valyutanıalaraq xeyli vaxt ərzində saxlaya

bilərlər. Bundan başqa, əgər treyder val-

yuta cütlüyünün il boyu nisbətəndəyişməz qalacağını və ya ilihazırkı səviyyələrində başa vura-cağını gözləyirsə, onda valyutalarüzrə faiz dərəcələri differensialın-dan öz maraqlarına uyğun istifadəedib, yaxşı gəlir götürə bilər (əl-bəttə, faiz dərəcələrinin dəyiş-məyəcəyi şərtilə).

Misal üçün, 2%-lik faizdərəcələri differensialı 1:10 kreditdəstəyindən istifadə zamanı 20%gəlir deməkdir. Amma o da var ki,treyder aşağı faiz dərəcəsinə malikvalyutanı il ərzində saxlamaqla 2%(1:10 kredit rıçaqından istifadə za-manı 20%) itirə bilər.


8

P R A K T İ K U M44 Nüanslar

Filippinin “Sebu Pasifik” aviaşirkətinin stüardessaları kompaniyanın aksiyalarını qaldır-

maq üçün Maniladakı Makati birjasının ticarət zalında çıxış edirlər.

Onlar zəhməti hədər getməyib – ilk gün ərzində şirkətin səhmləri 6,8% bahalaşıb.

belə də olur...



METOD Pro et contra

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

45

Lehinə və əleyhinə

Modellərdən istifadənin əleyh-darları arqument kimi bazardaqiymətin hərəkətinin təsadüfiliyinivə nəticədə daim təkrarlananqiymət formasiyalarının qeyri-mümkünlüyünü əsas gətirirlər.

Qrafik analizin tərəfdarları isətexniki analizin başlıca aksiom-larından birinə söykənirlər. Yəniqiymət artıq bütün faktorları (iqti-sadi, siyasi, psixoloji) nəzərə alıb.Ona görə də, qiymət qrafikinintədqiqi – proqnozlaşdırmaq üçünəsas vasitədir. Həqiqətən də,bununla razılaşmamaq çətindir.Axı qiymət kənar faktorlardakıdəyişikliklərə çox həssas reaksiyaverir. Bundan başqa, yaddan çıxar-maq lazım deyil ki, geniş kütləyəhələlik məlum olmayan infor-masiya əsasında qərarlar verən in-sayderlər qrupu da var. Nəzərəalsaq ki, insayderlər bir qaydaolaraq böyük maliyyə resurslarınamalikdirlər, qiymət onların ak-tivliyini şübhəsiz, nəzərə alacaq,deməli, qrafikdə də əksini tapacaq.

Müəyyən analiz metodları

keçmişdə işləyiblərsə, gələcəkdə

də işləyəcəklər – çünki bu, insan

psixologiyasının dayanıqlığına

əsaslanır. Axı qrafik analiz əslindəbazarla bağlı müəyyən hadisələrin(deməli, həm də insan

psixologiyasının) tədqiqi iləməşğuldur. Qiymətin hərəkətininəsas səbəbi də bazar işti-rakçılarının əhvalıdır. Bu əhvalmühüm xüsusiyyətləri ilə bazarınbütün tarixi boyunca təkrarlanır vəmüvafiq olaraq, qiymətin hərəkətqrafikində əks olunur.

Qiymət qrafiki fundamental vəpsixoloji faktorların təsirini vizualşəkildə tam aydın göstərir. Hal-buki, fundamental modellər,əksinə, əgər onları ümumiyyətlə,qurmaq mümkün olsaydı, həd-

dindən artıq çətin olardılar.Amma orası da var ki, vaxt

keçdikcə bir çox qrafik modellərikəmiyyətcə qiymətləndirmək çoxçətin olur. Əgər belə bir riyaziqiymətləndirmə yoxdursa, qrafikmodellərin qiymət indikatoru kimiişləməsini iddia etmək də çox çətinolur.

Model (pattern) nədir?

Ümumi mənada modelləri (pat-terns) bu və ya digər fiqurların,qaydların, formaların, şam kombi-nasiyalarının təkrarlandığı kifayətqədər geniş bir spektr adlandırmaqolar. Belə bir tərif çətin ki, biziqane etsin, buna görə də onu for-mallaşdırmaq lazımdır. Bizimüəyyən zaman anında statistiküstünlük verən və vaxtaşırı təkrar-lanmaq qabiliyyətinə malikvəziyyətlər, həmçinin, bir sıradigər qaydalar maraqlandıracaq.

Beləliklə, modellərdən istifadəolunmaqla sistem ticarəti bu kimixüsusiyyətlərə malik olmalıdır:

- Modellər qiymətin bizə lazım

olan istiqamətə gedəcəyinə dair

müsbət riyazi ehtimala malik ol-

malıdırlar. Əks halda belə birmodelin əhəmiyyəti yoxdur. Daimbazarda olmaq heç də vacib deyil.Bazara daxil olmağı gözləmək –bu da bir əməliyyatdır. Müxtəlifticarət vəziyyətlərini əks etdirən,

kifayət qədər tez-tez tətbiq olunanbəzi modellərin ticarət sis-temimizdə olması pis olmazdı.

- Patternlərlə ticarət onların

fəaliyyətinin bir qayda olaraq,

qısamüddətli effektə malik ol-

ması ilə əlaqədar, qısamüddətli

də effektə malik olur. Belə birticarətdə zaman faktoru mühüməhəmiyyət kəsb edir. Həqiqətən,əgər modellərin məhdud fəaliyyətmüddətini nəzərə alsaq, ondabizim ticarət planında pozisiyadançıxış nəinki hesablanmış hədəflərəçatmağı, həmçinin modellərinfəaliyyət müddətinin bitməsini dənəzərə almalıdır.

- Əməliyyatın açıq saxlanma

müddəti nə qədər çoxdursa,

vəziyyət bir o qədər qeyri-

müəyyən olur. Niyə? Ona görə ki,əməliyyatın “normal” müddətihansısa bir gözlənilməz xəbərlərəgörə və ya digər bir treyderlərqrupunun üstünlüyü ələ alması iləpozula bilər. Əgər əməliyyatın“normal” müddətini heç nə poz-madısa və modelin vaxtı bitənəqədər qimyət hədəflərə çatmadısa,onda ən azından yaxın “stop”lapozisiyanızı qoruyun. Ona görə ki,vaxt bitdikdən sonrakı ticarət

artıq bizim modelə uyğun deyil,

deməli, gələcək statistik üstünlükbarədə danışmağın da mənası yox-dur.


Modellərlə ticarətMaliyyə bazarlarında qazanmaq istəyən hər kəsin qarşısında lap

əvvəldən seçim problemi dayanır: hansı metoda daha çox üstünlük

versin? Seçim texniki və fundamental analiz arasında aparılır.

Texniki analizin, xüsusən də qiymətin gələcək hərəkətini proqno-

zlaşdırma metodlarından biri olan modellərin faydası daim mübahisə

doğuran mövzulardan biridir.



HAZ I R L IQ46 İncəliklər

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

Bir treyder olaraq hər günətraf aləmdən nə qədərinformasiya əldə

edirsiniz? Sizin siyahınızda neçəbazar aləti var? Neçə qrafikiizləyirsiniz? Diqqət mərkəzinizdəneçə xəbər lenti, siqnal və s. var?

Ətraf aləmdən əldə etdiyiniz in-formasiya bazarda sağ qalmanızüçün əsas elementlərdən biridir.Ancaq pis tərəfi budur ki, onlarsizin işinizi ləngidə də bilərlər. Birtərəfdən, beyninizdə daha sürətləfəaliyyət göstərəcə biləcəközünəməxsus bir “ticarətin idarəolunması kabineti” yaradabilərsiniz. Digər tərəfdən, həminkabinet həddindən artıq yalnışməlumat əldə edən bir kabinetə dəçevrilə bilər.

Bəzi ticarət günləri özünüzü zəifhiss edirsinizmi? Siz nə vaxtsairəliyə doğru gedərək, bilə-biləyanlış ticarət qərarları ver-misinizmi? Nə vaxtsa bir neçə in-formasiyaya diqqətiniziyönəldərək, digərlərini kənardaqoymusunuzmu? Belə bir halla

qarşılaşmısınızmı ki, zənninizcəyaxşı ticarət qərarı verirsiniz,amma qəfildən görürsünüz ki,“yaxşı” əməliyyat necə itki gətirir?

“Tunel baxışı” nədir

Yuxarıda qeyd etdiklərimizinhamısını “tunel baxışı”na aidetmək olar. Tunel baxışı özünüiki formada

büruzə verir:reaksion və törəmə. Hər iki for-maya stress, yüksək riskli qərar-ların verilməsi və xeyli saydainformasiyanın birdən araşdırıl-ması daxildir.

Stress vəziyyətində yüksəkriskli qərar vermək vaxtı çatandahəqiqətən də, xeyli sayda infor-masiya ilə qarşılaşırsınız. Bu infor-masiyanın yalnız müəyyən hissəsiilə bağlı fikriniz formalaşa bilər –

bu, reaksion tunel baxışıdır. Sizözünüzü çox az sayda və yanlış in-formasiya ilə məhdudlaşdırandaisə törəmə tunel baxışı yaranır.

Tunel baxışının hər iki formasıaktiv treyder üçün səhv qərarlaragətirib çıxara bilər, bu da itkilərəsəbəb olacaq. Tunel baxışıson dərəcə

hiyləgər ola bilər.Siz onunla qarşılaşdığınızınfərqinə varmaya da bilərsiniz.Amma təbii ki, əlamətlərinigörəcəksiniz: yanlış qərarlar ver-mək və qərar verərkən “əhatədairəsindən kənarda” olduğunuzuhiss etmək.

Polislərin metodu

Gəlin, belə bir maraqlı məsələyəaydınlıq gətirək ki, polislər “tunelbaxışı”ndan necə istifadə edirlər.


TTuunneellddəənn

ççııxxıışş

Treyderin əsas kabineti beyninin içindədir.Onu yaxşı kökləmək gərəkdir

Tunel baxışının hər iki forması aktiv treyder

üçün səhv qərarlara gətirib çıxara bilər, bu da

itkilərə səbəb olacaq

8



Xüsusi ədəbiyyatlarda yazılıb:“Adətən həyat üçün təhlükəlivəziyyətlərdə ürək döyüntülərininsayı dəqiqədə 175-200 dəfə və yadaha çox ola bilər. Normal ürəkdöyüntüsü vəziyyətindən(dəqiqədə 72 dəfə) həminvəziyyətə ikicə saniyəyə çatmaqolur. Təhlükəli vəziyyətlərdə sağqalmaq üçün ürəyin optimaldöyüntüsü dəqiqədə 115-145 dəfəolmalıdır. Ürək döyüntülərinin sayı145-i aşanda isə zehni və fizikfəaliyyət pisləşir. Bu zaman:

1) Mürəkkəb hərəkətlər etmək

bacarığını itiririk

2) Diqqətimizi cəmləyə bilmirik

3) Görmə periferiyasının böyük

hissəsini itiririk.Bu problemləri həll etməyin 3

yolunu var:1) Münasib cavabın vizualiza-

siyası

2) Mümkün neqativ nəticənin

qəbulu və qiymətləndirilməsi

3) Taktlarla nəfəs almaq

(Əgər vəziyyət imkan verirsə,ikiyə qədər saymaqla nəfəsi al-mağa, ikiyə qədər saymaqla nəfəsisaxlamağa və ikiyə qədər say-maqla nəfəsi buraxmağa çalışın.Ürək döyüntülərinin sayınıdəqiqədə 115-145 aralığında saxla-maq üçün bunu bir neçə dəfə edin).

Düşünmə, hiss et!

Məşhur aktyor və döyüş ustasıBrüs Li öz tələbələrinə belə deyir-miş: “Bunu yadınızdan çıxanaqədər öyrənin!” Bu o deməkdir ki,metodları düşünmədən icra edəbiləcək şəkildə öyrənmək lazımdır.“Əjdahanın yolu” filmində BrüsLinin gənc şagirdi öyrədərkəndediyi kimi: “Fikirləşmə, hiss et!”

Polis psixoloqu Aleksis Artvolisə belə yazırdı: “Mən bəziadamların digərlərindən fərqliolaraq, təhlükəli vəziyyətlərdəözlərini təmkinli aparmağa necənail olduqlarını araşdırmışam.Vacib faktorlardan biri şəxsin yük-sək stressli vəziyyətlərləqarşılaşdığı zaman fizioloji və

emosional oyanma səviyyələriniidarə etmək bacarığıdır”.

Treyderlər üçün nəticə

Gəlin, bu iki fikri birləşdirək.Birinci metodda “tunelbaxışı”ndan qurtulmaq üçün bunlartəklif edilir:

1) Vizualizasiya – “Mən yüksəkriskli qərar vermək anı yetişəndəbax, bunları edəcəyəm...”

2) Neqativ nəticənin qəbulu –“Mən yüksək riskli vəziyyətinməni sarsıtmasına imkan ver-məyəcəm”;

3) Nəfəs alma texnikası – “yük-sək riskli vəziyyətə daxil olmamış-dan əvvəl ürək döyüntülərimin

tezliyini azaltmalıyam”.

Əlbəttə, treyder pis qərarnəticəsində ölməyəcək, amma o,iqtisadi mənada, məcazi şəkildəölə bilər. İtki riski sizi sarsıtma-malıdır.

İkinci metodda isə fiziki vəzehni hazırlığın vacibliyi vurğu-lanır: “Bunu yadınızdan çıxarana

qədər öyrənin”. Burada söhbətstress vəziyyətlərdə oyanmasəviyyələrinizi idarə etməkdəngedir.

Həmin tədqiqatlara və ticarəttəcrübəsinə əsaslanaraq bunlarıtəklif etmək olar:

Ticarət stress vəziyyətində yük-sək riskli qərarların verilməsinitələb edir. Siz qəbul etməlisiniz ki,“tunel baxışı” ilə rastlaşabilərsiniz. Bu zaman reaksion vətörəmə tunel baxışlarınıfərqləndirməyi bacarmalısınız.Törəmə tunel baxışını məhdud-laşdırmalısınız. Bu, sizinbeyninizdəki ticarətin idarə olun-ması kabinetinin köklənməsinədaxil olmalıdır.

Reaksion tunel baxışından qur-tulmaq üçün isə zəif tərəfləriniziaradan qaldırmaq lazımdır. Ənyaxşısı odur ki, “əzələ

yaddaşı”nızı inkişaf etdirin!

Bu, nə deməkdir?Bu, o deməkdir ki, sizin

şüurunuz karıxıb qalanda

bədəniniz nə etmək lazım

gəldiyini bilməlidir. Tutaq ki,bazardan çıxmaq lazımdır, ammaşüur bu qərarı verə bilmir. Trey-derin bədəni şüurun köməyi ol-madan da bu haqda qərar verrməyibacarmalıdır. Bunun üçün siz,sadəcə, həmin təlimatları başınız-dakı “kabinet”ə yerləşdirməlisiniz.


8

Məşhur aktyor və döyü us-tası Brüs Li öz tələbələrinə belə

deyirmiş: “Bunu yadınızdançıxana qədər öyrənin!”

HAZ I R L IQ İncəliklər 47



TE XN İKA48 Ustalıq

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

Deyv Lendri

Riskləri azaltmaq üçün çox vaxt universal vasitəkimi yaxın stop-orderlər məsləhət görülür. Əslində isəbir çox hallarda yaxın stop-orderlər faktik olaraq it-kiləri artıra bilər. Bəs əslində “stop”ları harada və necəyerləşdirmək lazımdır? Gəlin, araşdıraq.

Yadımdadır, bir neçə il bundan qabaq mexanikiticarət sistemimi test edirdim. Onda məndüşünürdüm ki, əgər stop-orderlər yerləşdirsəm, bu,həqiqətən pul qazanmaqda mənə kömək olacaq.Təəccüblüsü odur ki, sistem faktik olaraq itkiyədoğru gedirdi. Niyə? Çünki “stop”lar yaxın yer-ləşdirildiyindən, Bazarda normal bir titrəyiş kifayətedirdi ki, gözlənilən hərəkət başlamamışdanəməliyyat bağlansın.

İstiqamət və titrəyiş

Treyderlərin çoxunu tez-tez məyus edən hallardanbiri budur ki, bazar onların proqnozlaşdırdığı is-tiqamətə getməmişdən əvvəl stop orderləri işə düşür.İdeal vəziyyətdə siz əməliyyat açırsınız, mümkünqədər yaxın stop-order yerləşdirirsiniz və bazarınsizin istiqamətə getməsini gözləyirsiniz. Həqiqətənbazar əksər hallarda sizin gözlədiyiniz istiqamətdəgedir, amma müxtəlif istiqamətli titrəyişlərdən sonra.Belə titrəyişlər də yaxın stop-orderlərin işə düşməsi

üçün kifayət edir. Bunu şəkildə belə göstərə bilərik:

Göründüyü kimi, istiqamət düzgün seçilib,əməliyyat da düz açılıb. Amma məhz “stop”undüzgün qoyulmaması düzgün əməliyyatı ziyanlı edir.

Titrəyişi nəzərə alın

Aydındır ki, bazarın gələcəkdə hara yönələcəyiniheç kim bilmir. Amma keçmiş hərəkətə nəzərən bəziehtimallar irəli sürmək mümkündür. Bunu tarixi dəy-işkənlik və orta həqiqi diapazon kimi statistikəsaslandırılmış metodların köməyi ilə ölçmək olar.Eyni zamanda, qiymət qrafikini sadə vizualqiymətləndirmə də işə yarayır.

Orta həqiqi diapazon

Adına müvafiq olaraq, Orta Həqiqi Diapazon (Av-erage True Range - ATR) bazar alətinin hərəkət dia-pazonunu ölçür (“gap”lər də nəzərə alınmaqla).Məsələn, aksiyalarının kursu kəskin dəyişkən olan“Juniper Networks”un qrafikində görürük ki, aksiya5 günlük hərəkəti müddətində 6 punktdan çox ortahəqiqi diapazona malikdir. Uzunmüddətli dövr üçün(50 gün) aksiya 7 punktdan çox orta həqiqi diapazonamalikdir.


Səhv “stop”lara

8



Ona görə də, biz əgər hərəkət diapazonu günə 6-7punkt olan “Juniper Networks” kimi bazar aləti iləticarət aparmaq istəyiriksə, onda çox yaxın stop-order (məsələn, 1-2 punkt) yerləşdirib, onun işədüşməyəcəyinə ümid etmək lazım deyil.

Tarixi dəyişkənlik

Tarixi dəyişkənlik (Historical Volatility) – faizlərləifadə olunan gündəlik qiymət hərəkətinin standartsapmasıdır. Bu, o deməkdir ki, tarixi dəyişkənlikmüəyyən vaxt ərzində qiymətin nə qədər qalxıb-enəcəyini hesablayır. Tutaq ki, bazar aləti 100$səviyyəsindədir, onun tarixi dəyişkənliyi isə 10% -dir. İlin sonunda bazar çox güman ki, 90$ (100$-10$)və 110$ (100$+10$) arasında ticarət aparacaq – də-yişkənliyin daimi qalması və 66% statistik ehtimalınolması şərtilə.

Əgər siz uzunmüddətli tarixi dəyişkənliyigötürsəniz və nəzərinizdə tutduğunuz əməliyyatınaçıq saxlanma müddətinə qədər azaltsanız, onda bu,sizə bazar alətinin ticarət üçün hansı potensiala malikolduğunu proqnozlaşdırmağa imkan verəcək.

Yuxarıda gözdən keçirilən “Juniper Networks” ak-siyası üçün 30.04.01 tarixdə açılan əməliyyatın 5 günsaxlanacağını nəzərə alsaq, biz 46 ½-dən 71 ½-əqədər potensial diapazon əldə etmiş oluruq. Bu, odeməkdir ki, bizim pozisiya bu saxlanma müddətindəgüman ki (amma zəmanət yoxdur!), stop-orderləbağlanmayacaq.

Vizual qiymətləndirmə

Texniki analizlərin çoxu qrafikin sadə vizualqiymətləndirilməsi yolu ilə aparılır. Sadəcə, günərzində 40-50 səviyyələri arasında dalğalanan,

növbəti gün 39-a düşüb, 50-yə qalxan bazar alətinəbaxsaq, həmin alətin dəyişkənliyi barədə nəticə çıxar-maq olar. Ona görə də, istənilən zəif informasiyalıtreyder belə bir alətdə ticarət apararkən 1-2 punktluqyaxın stop-orderdən istifadə etməməlidir.

Azda-çox, çoxda-az

Daha dəyişkən bazar alətləri ilə ticarət apararkənsiz, təbii ki, bu və ya digər yolla riskinizi kompen-sasiya etmədən stop-orderlərinizin məsafəsini böyüdəbilmirsiniz. Siz ümumi riskinizi izləməli və müvafiqolaraq əməliyyatlarınızın həcmini tənzimləməlisiniz.Riskin daha effektiv idarə olunması üçün birəməliyyata kapitalın 1-2%-dən çoxunu sərf etməməyiqarşınıza məqsəd qoyun.

Ona görə də, ümumilikdə siz daha az dəyişkənbazar alətlərində daha böyük lotla, daha çox dəyişkənbazar alətlərində daha az lotla ticarət aparmalısınız.

“Qarışqa yuvası”na yox!

Yadda saxlayın ki, riskin idarə olunması ümumikapitalın idarə olunmasının tərkib hissəsidir. Kapi-talın ümumi idarəçiliyi olmasa, stop-orderlərin dahageniş diapazonundan istifadə özlüyündə heç bir mənakəsb etməyəcək. Siz əmin olmalısınız ki, açılanəməliyyatlardan orta hesabla itirə biləcəyinizdən çoxgəlir əldə edirsiniz. Məsələn, orta hesabla 1-2 punkgəlir əldə etmək üçün hər əməliyyatda 5 punkt risketmək olmaz. Mark Buşer belə strategiyaları “qarışqayuvaları” adlandırırdı. Qarışqalar xırda-xırdahissələrdən hündür bir yuva qura bilərlər, amma bircəayaqqabının zərbəsi onun dağılması üçün kifayətdir.Ona görə də, stop-orderi uzağa çəkməzdən əvvəlpotensial gəlirinizin həcminə də diqqət yetirin.


8 8

TEXN İKA Ustalıq 49



Texniki model

Bura qədər biz yaxın stop-orderlərin təhlükəsindəndanışdıq. Amma onların lazımlı və hətta vacibolduqları məqamlar da var. Bu, texniki modellərdənasılıdır.

Bir çox hallarda bazar aləti texniki modelə ziddgetməməlidir. Əgər zidd gedirsə, onda güman etməkolar ki model müvəffəqiyyətsizliyə uğrayıb. Ona görədə, belə hallarda stop-order modelin hüdudlarındankənarda yerləşdirilməlidir.

Məsələn, aşağıdakı şəklə diqqət yetirin. Bazar alətiyuxarıya doğru güclü hərəkətdən sonra sıx konsoli-dasiyaya girir. Nəzəri cəhətdən o, bu konsoli-dasiyanın aşağı sərhədindən kənara çıxmamalıdır.Əgər çıxarsa, onda ehtimal etmək olar ki, bazar alətizirvə formalaşdırıb. Ona görə də, konsolidasiyanınaşağı sərhədi stop-order yerləşdirmək üçün məntiqisəviyyədir.

Yadda saxlayın ki, ticarət zamanı heç də hər şeyhəmişə qaydalara uyğun olmur. Bəzər bazarlar uzun-müddətli trendi bərpa etməzdən əvvəl konsoli-dasiyadan aşağıya saxta hərəkətlər edəcəklər. Ammasiz stop-orderinizə sadiq qalmalısınız. Axı belə birhadisə baş verəndə siz əvvəlcədən bilmirsiniz ki, bu,saxta hərəkətdir (a), yoxsa gerçək (b). Bu, artıqbizim indi toxunacağımız digər məqama – bazarayenidən daxil olmağa aid məsələdir.

Təkrar giriş

Əgər siz əməliyyatlarınızı çox ehtiyatla idarəetmək istəyirsinizsə və onların stop-orderlə bağlan-masından sonra yenidən bazara daxil olacaq qədər in-

tizamlısınızsa, onda hətta dəyişkən bazar alətərindəbelə, yaxın “stop”lardan istifadə oluna bilər. Bu, xü-susən zəif dəyişkənliyin olduğu qısamüddətlivəziyyətlərdə özünü doğruldur. Hərçənd, ümumilikdəonu da nəzərə alın ki, xırda-xırda itkilər bəzən birböyük itkidən daha iri məbləğ tuta bilər. Həmçininyadda saxlayın ki, bazara yenidən daxil olmaq strate-

giyası xırda itkilərə öyrəşmiş və gün daxilində ticarətaparmaq təcrübəsi olan şəxslər üçün əlverişlidir.Əgər sizin qrafiki davamlı izləməyə imkanınız yox-dursa və ya təzəcə stop-orderlə bağlanmış bazar alətiilə yenidən işləməyə psixoloji cəhətdən hazır deyil-sinizsə, onda siz daha geniş stop-order diapazonun-dan istifadə etməlisiniz.

Nəticə

Stop-order nə qədər yaxın qoyulursa, əməliyya-tınızın onunla bağlanması ehtimalı da bir o qədərartır. Siz statistik göstəricilərə əsasən bazarın titrə-yişlərindən aralıda stop-order yerləşdirsəniz, o, dahatəhlükəsiz olar. Bu reallıq sizin ticarət planınızdanəzərə alınmalıdır.

Bu məqalədə biz yalnız dəyişkənlik, kapitalınidarə olunması və texniki model mövzularına qısacatoxunduq. Əgər siz bir treyder olaraq daha çox uğurqazanmaq istəyirsinizsə, onda bu mövzuları dahadərindən araşdırmalısınız.


Qarışqalar xırda-xırda hissələrdən hündür bir

yuva qura bilərlər, amma bircə ayaqqabının

zərbəsi onun dağılması üçün kifayətdir

8

TEXN İKA50 Ustalıq



T Ə B L İ Ğ AT “Stop-loss”u unutma!

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

51


Birincisi bəs olmadı?Eyni səhvi ikinci dəfə təkrarlamayın...

Xususilə də bazarda!

“Stop-loss”suz bazara girmə!



MÜTAL İ Ə52 Uğurun fəlsəfəsi

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

Niyə alimlər varlı deyil?

Siz təhsiliniz vasitəsilə özobrazınızı yaradırsınız. Biliyin ikinövü var: fundamental və xüsusibiliklər. Fundamental biliklər dərinvə rəngarəngdir, fəqət onlar pulqazanmaq baxımından sizə faydalıolmayacaqlar. Böyük univer-sitetlərdə sivilizasiyaya məlumolan fundamental biliklərin çoxhissəsi toplanıb. Lakin buna bax-mayaraq, professorların çoxu heçdə zəngin adamların sırasına daxildeyillər. Çünki onların əksəriyyətibilikləri öyrədir, amma bu, hələ odemək deyil ki, başqalarına öyrət-diklərindən özləri də istifadəedirlər. Nə qədər ki, bilik ağıllanizamlanmayıb və detallı plan va-sitəsilə xüsusi hədəflərəyönəldilməyib, o, pul gətirməyəqadir deyil. Düzdür, milyonlarlainsan inanır ki, “Güc bilikdədir”.Heç də yox; bilik – sadəcə, poten-sial gücdür. Real gücə isə yalnız ozaman çevrilir ki, fəaliyyət planışəklini alsın və konkret hədəfəyönəlsin. Bu məqam təhsil sistemi-nin ən zəif həlqəsidir. Savadlıadam beynini müxtəlif biliklərlədoldurmuş adam deyil. Savadlı

adam o adamdır ki, öz ağlınınimkanlarını düzgün nizamlamağıvə lazımi hədəflərə yönəltməyibacarır.

Fordun cavabı

Birinci dünya savaşı zamanıÇikaqoda dərc olunan qəzetlərdənbiri ilk səhifəsinə çıxardığıməqalədə Henri Fordu “cahil pasi-fist” adlandırmışdı. Ford buifadəni özünə qarşı təhqir sayaraq,məhkəməyə müraciət edir.Məhkəmədə qəzetin vəkilləri For-dun cahil və savadsız olduğunusübuta yetirmək üçün onun şəxsənşahidlik etməsini istəyirlər. Onlar

Forda müxtəlif suallar verirlər ki,cahilliyini üzə çıxarsınlar,göstərsinlər ki, onun avtomobil is-tehsalından başqa heç nədən başıçıxmır. Suallar, məsələn, bu cüridi: “1776-cı ilin üsyanını yatırmaqüçün Britaniya Amerikaya nəqədər əsgər göndərmişdi?” Busualı Ford belə cavablandırmışdı:“Mən onların nə qədər əsgərgöndərdiklərini bilmirəm. Ammaonu bilirəm ki, gələnlərin çox azhissəsi geri qayıdıb”.

Belə suallara cavab verə-verəFord xeyli yorulur. Və sondaüzünü ona xüsusilə yersiz suallarverən vəkilə tutaraq, belə deyir:

- Mənə kabinetimdəki düymənibasmaq bəs edir ki, bütün bu sual-ların cavabını bilən mütəxəssislərsərəncamımda hazır olsunlar. Onagörə də, mən vaxtımın çoxunu əsasişə - biznesə həsr edirəm. Bir haldaki, belədir, deyin görüm, mən nəyəgörə beynimi özümə lazım ol-mayan şeylərlə doldurmalıyam?

Bu cavabda doğrudan da,böyük məntiq var. Ona görə də,həmin cavabdan sonra vəkil dahaheç nə deyə bilmir. Bu cavabdansonra hamı anlayır ki, Ford əslacahil yox, öz işini bilən bir in-sandır.


Treyderin ən böyük düşmənlərindən biri də ruh düşkünlüyüdür. Uğur heç vaxt asan və aniqazanılmır, ona gedən yol həmişə çətin və daşlı–kəsəkli olur. Əsas olan bu yolda daim ruh yük-səkliyini qoruyub saxlamaqdır. Amma necə?Bunun yollarından biri də “Uğurun fəlsəfəsi” silsiləsinə aid edilən ədəbiyyatı müntəzəm oxu-maqdır. Azərbaycan dilində bu cür ədəbiyyatın az olduğunu nəzərə alaraq, “İn Forex” jurnalıSizə dünyanın ən böyük uğur filosofunun məşhur əsərini ixtisarlarla təqdim edir.Beləliklə, Napoleon Hillin dünyaca məşhur “Düşün və qazan” əsərinin altıncı bölümü ilə tanışolun.

Bilik nə vaxt pul gətirirZənginliyə doğru 4-cü addım: Xüsusi biliklər

8



O, öz komandasının biliklərininizamlamağı və lazımi is-tiqamətlərə yönəltməyi bacarır. Eləonu Amerikanın ən zəngin insan-larından birinə çevirən də məhz bubacarığıdır.

Əsas bilik deyil, onu necə

yönəltməkdir

Seçdiyiniz sahədə böyük pullarqazanmaq üçün siz əvvəlcə həminsahədə xüsusi biliklərə yiyələn-

məlisiniz. Və heç də vacib deyil ki,həmin biliklər məhz sizin özbeyninizdə olsun. Yaxşı “beyinmərkəzi” yaradıb idarə etməklə dəbu boşluğu doldurmaq olar.

Tomas Edison məktəbdə 3aydan çox oxumamışdı. Amma o,savadsız deyildi. Və kifayət qədərdə zəngin idi.

Henri Ford cəmi altı sinif bitir-mişdi, amma onun maliyyəvəziyyətinə hər kəs həsəd aparırdı.

Çünki əsas biliyin miqdarı deyil.Əsas olan öz biliyindən necə isti-fadə etməkdir.

Qiymətsiz bilik

Özü-özlüyündə bilik heç birqiymətə malik deyil. Bilik əldəolunandan sonra onu sistem-ləşdirərək, konkret hədəflərin

icrasına yönəltmək lazımdır.Bunun üçün isə plan tələb olunur.Biliyi əldə etməzdən qabaqmüəyyənləşdirmək lazımdır ki, o,sizə nə üçün gərəkdir.

Əgər həyatda nəyisə asanlıqlaəldə ediriksə, onun adətən, qiymətibilinmir. Yəqin, biz məhz bunagörə məktəbdən çox az faydagötürürük. Halbuki, məktəb çoxgözəl bir imkandır. Ona görə də,adətən pul ödəməklə əldə olunanbiliklər daha dəyərli olur. Bu,insan psixologiyasının özəllik-lərindən biridir: nəyə pul

ödəmişiksə, onun da qiymətinibilirik. Ödənişzsiz məktəblər vəkitabxanalar insanlara heç bir ef-fekt vermir. Məhz buna görə ki,onlar ödənişsizdirlər.

Yadda saxlayın ki, bilik əldəetmək heç vaxt gec deyil. Və əgərsiz seçdiyiniz sahədə xüsusi bilik-lər əldə etmək istəyirsinizsə, bunuhəmişə bacararsınız. Bunun üçünpul ödəməyə də həmişə dəyər.

Qiymətli adət

Sizin dərk etməli olduğunuzbaşqa bir məqam isə budur: həmuğur, həm də müvəffəqiyyətmüəyyən mənada adətin nəticə-sidirlər. Qalib gələn insanlarqələbəyə can atmağı özləri üçünbir növ adətə çevirən insanlardır.Onlar məğlubiyyət kateqoriyaları

ilə düşünmürlər. Və yalnız qələbəqazanmaq üçün lazım olan bilikləriöyrənirlər.

Hər şeyin başı: ideya

Pul qazanmaq üçün vacib olandigər amil – ideyadır. İdeya özsahibinə sıravi həkimin, hüquqşü-nasın, mühəndisin qazandığındandaha çox pul gətirə bilər. Əgərsizin gözəl ideyanız varsa, heçkim sizinlə xırdaçılıq etməyəcək.İdeya hər şeyin bünövrəsidir.Gözəl ideyalar tapmaq üçün isə

xüsusi biliklərə yiyələnmək tələbolunur. Bilik ideyaya baxandadaha əlçatandır, daha asan tapılır.Ona görə də, əgər siz hələ ki par-laq ideyalar tapa bilmirsinizsə, xü-susi biliklərə yiyələnməkdənbaşlayın.

Əgər sizin hələ ki hansısa malı(əmtəəni) satmağa imkanınız yox-dursa, öz xidmətlərinizi satmaqdanbaşlaya bilərsiniz. Öz xid-mətlərinizi yaxşı qiymətə satabilmək üçün isə siz çalışdığınızsahədə xüsusi biliklərə malik ol-malısınız. Bilik sizin zənginliyəgedən yolunuzu açacaq. Amma birşərtlə ki, siz özünüz hansı yollagetmək istədiyini biləsiniz.


Gözəl ideyalar tapmaq üçün isə xüsusi biliklərəyiyələnmək tələb olunur. Bilik ideyaya baxandadaha əlçatandır, daha asan tapılır. Ona görə də, əgərsiz hələ ki parlaq ideyalar tapa bilmirsinizsə, xüsusibiliklərə yiyələnməkdən başlayın.

8

MÜTAL İ Ə Uğurun fəlsəfəsi 53



MÜSAB İQƏ54 Özünü sına

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844

1. Hazırda Forex bazarında hansı cütlük“brilyant” fiqurunu formalaşdırır?

a) eur/usd b) gbp/usdc) usd/chf d) usd/jpy

2. Elliot Dalğalarının yeni versiyasını yaradanməşhur analitik kimdir?

a) Robert Bolton b) Qlenn Nilic) Robert Prekter d) Ceyms Folsom

3. Şəkildə hansı model göstərilib?

a) Vulf Dalğaları b) Üçqat zirvəc) Üç hindu balası d) Üç Budda

4. Aşağıdakı ölkələrdən hansının banksistemi daha etibarlı hesab olunur?

a) ABŞ b) Yaponiyac) Britaniya d) İsveçrə

5. Orta əsrlərdə hansı heyvan birjanın işçisihesab olunurdu?

a) Ayı b) Pişikc) Buğa d) Göyərçin

6. Şəkildəki “Yapon Şamı” modeli necə ad-lanır?

a) Buğa təpiyi b) Ayı təpiyic) Ağ əsgərd) Günəşin doğması

7. Moving Average ilə bağlı deyilən fikirlərdənhansı yanlışdır?

a) Trendin istiqamətini göstərirb) Bazara girmək üçün siqnal verə bilirc) Dəstək/müqavimət kimi çıxış edird) Dönüş zonalarını qabaqcadan göstərir

8. FES-in iclasları adətən ildə necədəfə keçirilir?

a) 3-4 dəfə b) 5-6 dəfəc) 6-8 dəfə d) 8-10 dəfə

9. Bill Vilyamsın təklif etdiyi “Awesome Oscillator” əslində hansı klassik osillyatorunmodifikasiyasıdır?

a) Gathor b) RSIc) MACD d) Stochastics


«İnforex» şirkətinin müştərisi olmayan oxucularımızdan testin bütün suallarına hamıdan qabaqdüzgün cavab göndərən 10 nəfər real hesabla təltif olunacaq. Tələsin!

«İnforex» şirkətinin müştərisi olan oxucularımız isə biliklərini bir daha sınaya bilərlər.

Forex-Test

8



10. Elliotun Dalğa Analizinə görə, şəkildə hansı model göstərilib?

a) İkiqat ziqzaq b) İkiqat üçlükc) Üçqat üçlük d) Dayaz korreksiya

11. Hansı məşhur konfrans dünya valyuta siste-mində vacib islahatın aparılması ilə nəticələnib?

a) Potsdam b) Bretton-Vudc) Bazel d) Toronto

12. İlk dəfə fyüçers ticarəti hansıölkədə yaranıb?

a) Britaniya b) ABŞc) Yaponiya d) Hollandiya

13. Şəkildə hansı Birjanın binası göstərilib?

a) Amsterdam b) Londonc) Paris d) Roma

14. «Vulf dalğaları» modelində neçənci dalğadaticarət aparmaq lazımdır?

a) 4-cü b) 5-cic) 6-cı d) 7-ci

15. İnfliyasiyanın kəskin artımı fonunda iqti-sadi inkişaf tempinin sürətlə azalması, istehsalınvə ticarətin aşağı düşməsi necə adlanır?

a) Devalvalsiya b) Deflyasiyac) Staqflyasiya d) Heç biri

16. Bazarın faiz dərəcələrinin dəyişməsinəreaksiyası nədən asılıdır?

a) İşsizliyin dinamikasındanb) İqtisadiyyatın hansı fazada olmasındanc) Ölkədəki siyasi vəziyyətdənd) İnvestorların nikbinliyindən

17. ABŞ-da “Böyük Depressiya” adlanan böhran neçənci ildə başlamışdı?

a) 1925 b) 1927c) 1929 d) 1933

18. CBI indeksi hansı ölkəyə məxsusdur?

a) İsveçrə b) Avstraliyac) Britaniya d) ABŞ

19. Böhrandan çıxışın hansı forması olmur?

a) U-şəkilli b) V-şəkillic) W-şəkili d) L-şəkilli

20. Average True Range (ATR) indikatorubazarın hansı parametrini ölçür?

a) Trendin gücünü b) Volatiliyic) Reynci d) Həcmi

Sualların düzgün cavabları ilə “İn Forex”jurnalının gələn sayında tanış ola bilərsiniz.


1 – d2 – b3 – b4 – c5 – c6 – a7 – d

8 – b9 – c10 – d11 – b12 – a13 – c14 – c

15 – d16 – c17 – c18 – b19 – a20 – d

Ötən sayımızda (08) dərc olunmuşsualların düzgün cavabları:

8

MÜSAB İQƏ Özünü sına 55



K İTABXANA56 Oxu zalı

www.inforex.az(012) 4375323, 4367844 Jurnalı forumda müzakirə et

Kitabda təsvir olunan metodları

qiymətləndirmək üçün xeyli real

nümunələr də göstərilib.

Kitabda yer alan müəlliflər və

onların işlədikləri mövzular bun-

lardır:

Linda Bredford Raşke –

“Svinq-treydinq və onun əsas prin-

sipləri”

Con Merfi - “Bazarlararası

təhlilin köməyi ilə trendlərin proq-

nozlaşdırılması”)

Kennet C.Tauer - “Xaçlar və

sıfırlar” diaqramında Dəyişən Orta

Göstəricilərin tətbiqi”

Stiv Nison – “Yapon Şamlarının

köməyi ilə dönüşün ilkin siqnal-

larının aşkarlanması”

Robin Mesx – “Bazarın profili

və Bazar dilini necə başa düşməli”

Tom DeMark – “Osillyatorlar-

dan istifadə və ticarət imkanlarının

əvvəlcədən qiymətləndirilməsi”

Piter Eliades – “Tsikllərin tət-

biqi və qiymət hədəflərinin proq-

nozlaşdırılması”

Stiven V.Pozer – “Elliot

Dalğaları əsasında ticarət”

Lourens MakMillan – “Opsion

bazarlarında volatillik əsasında

ticarət”

Berni Şaffer – “Texniki analiz

və Bazar iştirakçılarının əhvalı”

Larri Vilyams – “Konkret

qiymətli kağız üçün investorların

əhvalının öyrənilməsi”

Kortni Smit – “Pul menecmenti

vasitəsilə risklərin idarə olun-

ması”.

Mövzuların siyahısından da

göründüyü kimi, kitab Bazarın

demək olar, bütün mövzu spektrini

əhatə edir. Onun müəllifi Rik Ben-

siqnor “Morgan Stanley” bankında

texniki analiz bölməsinin baş

strateqi kimi çalışdığından, trey-

derlərin nəyə ehtiyacı olduğunu

yaxşı bilir. Və kitab da məhz

həmin əsasında formalaşıb. Bun-

dan başqa, Bensinqorun treyder-

lərin öyrədilməsi sahəsində zəngin

müəllimlik təcrübəsi də var. Bütün

bunların birləşməsi nəticəsində or-

taya doğrudan da, bütün treyderlər

üçün çox dəyərli olan bir kitab

çıxıb.

Rik Bensiqnor

Texniki analizdə yeni təfəkkür(Ustadlardan ticarət modelləri)

Bu kitab yeni başlayanlar üçün deyil. Onu başa düşmək üçün

texniki analizin ən azı əsaslarını bilmək vacibdir. Əslində kitabı

“toplu” adlandırmaq daha düzgün olardı. Belə ki, 12 usta treyder

özlərinin bazarla bağlı fikirlərini və metodlarını kitabın 12 bölməsində

oxucuya izah edirlər. Həmin fikirlərin çoxu ənənəvi metodlardan

uzaq, yeni və cəsarətli yanaşmalardır. Onlarla ümumi tanışlıqdan

sonra oxucu daha çox bəyəndiyi müəllifin materialını dərindən öyrən-

məyə başlaya bilər.


Documents

"In forex" #9