3.12.2. Berzanski indeksi

Po indeksima se podrazumjevaju ponderisani prosjeci cijena izabranih hartija od vrijednosti. Često se kaže da oni predstavljaju tržišne indikatore i da pokazuju kretanje cijena hartija od vrijednosti u dužem vremenskom periodu.

Osnovna funkcija indeksa je da kvantitativno iskaže dnevne promjene cijana hartija od vrijednosti u odnosu na bazni period. Sam apsolutni nivo vrijednosti indeksa govori relativno malo o kretanjima na tržištu, dok se mnogo više podataka može dobiti posmatranjem njegove realtivne promjene, kao i kretanjem kroz prethodni period. Kao i većina alatki kojima se služe analitičari indeksi imaju svoje negativne i negativne strane. Indeksi praktično predstavljaju sredstvo koje se može koristiti za uopšteno posmatranje kretanja na tržištu u prethodnom periodu, a analiza indeksa u prošlosti i njihove reakcije deđavanja u ekonomiji mogu investitorima pomoći da bolje reaguju na aktuelnu situaciju. Takođe, imajući u vidu da se indeksi izručanavaju matematičkim metodama koje imaju brojna ograničenja, indeksi mogu biti pogrešno protumačeni ili da indeksi ne pokazuju one elemente za što su namjenjeni. Izračunavanje indeksa, pored berze, bave se razne stručne kompanije koje su vezane za berzansko poslovanje.

Ineksi u najopštijem smislu treba da daju odgovor šta se dešava na finansijskom tržištu. Sadržaj indeksa čini indeksna korpa odabranih hartija od vrijednosti čije kretanje će biti praćeno tim indeksom. Indeksna korpa u stvari predstavlja zamišljeni portfolio akcija koje reprezentetuju određeno tržište i pokazuje kako bi se kretali prinosi investitora koji je uložio baš u te hartije od vrijednosti. Indeksi se sastavljaju na različite načine tako da pokazuju:

1) kretanje svih cijena na odnosnom tržištu (all share indeks), 2) zatim kao sektorski indeks (u indeksnoj korpi si indeksi koji pripadaju samo odrđenoj grani),3) indeks najlikvidnijih akcija (u indeknoj korpi se nalaze akcije kompanija definisane po kriterijumu

likvidnosti), 4) regionalni indeks (u indeksnoj korpi se nalaze akcije kopanija iz definisanog regiona odabrane po

definisanom kritetijumu), itd.

Pored berzanskih indeksa, u čiju indeksnu korpu ulaze akcije, postoje berzanski indeksi u čiju indeksnu korpu ulaze obveznice, kao i indeksi sa robnih berzi.

Indeksi ponderiani tržišnom vrijednošću izračunavaju se stavljanjem u odnos ukupne tržišne vrijednosti odabranih kompanija u sadašnjem trenutku, sa njihovom ukupnom tržišnom vrijednošću u pretgodnom periodu (bazni period). Ovakva vrsta indeksa je npr. S&P500 kompozitni indeks rejting

organizacije Standard&Poor' za odabranih 500 akcija (400 industrijskih, 20 transportnih, 40 kompanija koje vrše javne usluge i 40 finasijskih kompanija. Indeks S&P500 ponderiše svaku akciju iz svog sastava u proporciji sa njenom tržišnom kapitalizacijom1, tj. u proporciji sa ukupnom tržišnom vrednošću svih akcija tog preduzeća.

Dakle, kompanija čija je tržišna kapitalizacija npr. tri puta veća od tržišne kapitalizacije druge kompanije imaće i tri puta veći ponder u indeksu. Vrijednost 500 akcija iz S&P500 indeksa iznosi otprilike 75% tržišne kapitalizacije NYSE. Sastav S&P500 se mijenja u zavisnosti od listinga NYSE2 i ,,nestajanja,, kompanija pod dejstvom merdžera (mergers) i akvizicija (acquisitions). Smatra se da ovaj indeks kao reperni koriste najveći investitori u akcije. Pošto kretanje cijena pojedinih akcija sadržanih u ovom indeksu, više od ostalih utiče na smjer kretanja tržišta, kod izračunavanja indeksa S&P500 njihovom perfomansama se pridaje poseban značaj. Ovaj indeks je pozant po tome što označava vrijednost tržišta koja mogu biti strateški referentnija od vrijednosti pojedinih dioničkih društava.

Pri konstrukciji berzanskih indeksa mora se voditi računa o više stvari kao što su:

1) Veličina uzorka mora biti takva da se njome dovoljno precizno može reprezntetovati tržišni segment koji se želi posmatrati. Nisu pogodni ni preveliki uzorci (neekonomični su i otežavaju računanje) niti premali (mogu značiti nepreciznost). Određivanje prave mjere veličine uzorka je veoma osjetljiv posao od koga zavisi kvalitet indeksa.2) Reprezentativnost uzorka mora biti da indeks odražava promene u svakom segmentu skupa. Veći uzorci su, po pravilu, i reprezentativniji, ali se pravilnim izborom elemenata skupa reprezentativnost može postići i na nivou malog uzorka.3) Ponderisanje određuje značaj pojedinih elemenata uzorka. Ponderisanje trba da bude saglasno značaju pojedinih elemenata uzorka na ketanje skupa kao cjeline. Ako je hartija od vrijednosti zastupljena u indeksu proprocionalno njenoj zastupljenosti na tržištu tada se govori o tržišnoj kapitalizaciji (value weighted) kao ponderu. Ako su hartije od vrijednosti u indeksu zastupljene podjednako bez obzira na njihovo tržišno učešće, tada govorimo o jednakim ponderima (equal weights). Ukoliko su hartije ponderisane njihovim cijenom, tada govorimo o cijenovnom ponderisanju (price weights).

4) Praktične jedinice mere mora da ima svaki berzanski indeks koji pretenduje da stekne popularnost. Njima berzanski indeks treba da pruži jednostavne i jasne odgovore na pitanja koja su od interesa za investitore. Lakoća čitanja i tumačenja indeksa su odlučujuće za njegov uspijeh.

3.13.3. Indeksi Beogradske berze

1 Tržišna kapitalizacija kompanija dobija se kada se ukupan raspoloživi broj akcija pomnoži jedinićnom cijenom akcije.2 One akcije koje se pojave na listingu mogu biti obuhvaćene S&500 indeksom, a one koje siđu sa listinga, po pravilu, izlaze iz uzorka indeksa.

3.13.3.1. BELEKSline

Zvaničan naziv ovog indeksa je Opšti indeks akcija Beogradske berze ‐ BELEXline

BELEKSline je indeks koji je od maja 2008. godine zamjenio indeks BELEKSfm. BELEXline je indeks koji je ponderisan tržišnom kapitalizacijom koja se nalazi u slobodnom prometu (free float), koji se ne prilagođava za isplaćene dividende, i nije zaštićen od dilutacionog efekta koji se javlja usled isplate dividendi. BELEXline se sastoji od akcija kojima se trguje na tržištima Beogradske berze i koje su ispunile kriterijume za ulazak u indeksnu korpu. Težina komponenti u indeksu je ograničena na maksimalnih 10% u odnosu na free‐float tržišnu kapitalizaciju indeksa.

Namena indeksa je da meri promene cijena (price index) akcija kojima se trguje na Beogradskoj berzi, a koje su prethodno zadovoljile kriterijum za uključivanje u indeksnu korpu. Indeks BELEXline je dizajniran kao osnovni »benchmark« za praćanje kretanja cijena na srpskom tržištu kapitala. Sa druge strane, BELEXline je dizajniran na način koji najbliže moguće opisuje ukupna (broad market) tržišna kretanja i koji može služiti kao podloga (underlying) za kreiranje strukturiranih proizvoda i derivate na domaćem i inostranom tržištu. Od njega se očekuje da bude analitička alatka kako za portfolio menadžere, profesionalne analitičare, stručnu javnost, investitore, tako i sve druge koji proučavaju dinamiku kretanja cena na srpskom tržištu.

Kalkulacija i objavljivanje indeksa BELEXline vrši se svakog radnog dana Berze, po isteku svih zakazanih trgovanja za taj dan. U slučaju da je trgovanje pojedinačnom hartijom od vrijednosti uključenom u indeksnu korpu obustavljeno na određeni dan ili u određenom periodu, indeks se izračunava na bazi poslednje cijene date hartije sa poslednjeg trgovačkog radnog dana koji je prethodio obustavi njenog trgovanja.

Cijena akcija koja se koristi za izračunavanje indeksa BELEXline je preovalađujuća, odnosno cijena zatvaranja koja je formirana u trgovanju akcijama koje čine indeksnu korpu.

Prilikom izračunavanja vrijednosti indeksa u bilo kojem trenutku relevantna količina akcija određenog izdavaoca koja se koristi prilikom računanja, obuhvata ukupan broj običnih akcija pomnožen free float faktorom (FFc) na dan poslednje revizije indeksne korpe.

Free float faktor (FFc) je procenat akcija koji se nalazi u slobodnom prometu i koji je javno dostupan potencijalnim investitorima. FFc se dobija kada se od ukupnog broja akcija oduzmu akcije koje se ne nalaze u slobodnom prometu (non free float). Pod pojmom akcija koje nisu u slobodnom prometu smatraju se akcije koje su u vlasništvu: - lica koja pojediničano poseduju više od 5% akcija od ukupno

izdatih akcija izdavaoca izuzimajući akcije koje se nalaze u vlasništvu investicionih i penzionih fondova, kao I druge akcije na kastodi računima, društva za upravljanje fondovima, osiguravajućuih društava, brokersko dilerskih društava i drugih investicionih kompanija sa kratkoročnim investicionim strategijama;

- sopstvene akcije izdavaoca;

- akcije koje poseduju međunarodne organizacije i institucije za razvoj;

- akcije koje poseduje Republika Srbija, izuzimajući akcije u vlasništvu Akcijskog fonda, Fonda za penziono i invalidsko osiguranje.

Izračunavanje free float faktora FFc i pratećih koeficijenata:

FFc(%)=100%‐Non free float%

Broj akcija u free floatu = FFc*ukupan broj akcija

Free float tržišna kapitalizacija = FFc* Ukupna tržišna kapitalizacija

FFc se utvruđuje na bazi javno dostupnih informacija sa internet stranica Centralnog registra, kao i podataka koji su objavljeni u prospektu izdavaoca na datum revizije indeksne korpe. FFc se računa kvartalno, primenjuje se od trenutka implemantacije revizije indeksne korpe i važi do sledeće revizije.

3.13.3.2. BELEX15

Pored indeksa BELEKXline Beogradska berza izračunava i indeks BELEX15. BELEKS15 je indeks ponderisan isključivo tržišnom kapitalizacijom koji se ne prilagođava za isplaćene dividende i nije zaštićen od dilutacionog efekta koji se javlja usled isplate dividendi. BELEX15 se sastoji od akcija kojim se trguje metodom kontinuiranog trgovanja i koje su ispunile uslove za ulazak u indeksnu korpu. Težina komponenti u indeksnoj korpi je ograničena na maksimum 20% u odnosu na ukupnu tržišnu kapitalizaciju indeksa na datum revizije.

BELEX15 je prevashodno namenjen napređenju investicionog procesa, kroz merenje performansi najlikvidnijeg segmenta srpskog tržišta kapitala, kao i kroz mogućnost upoređivanja potencijalnih investicionih strategija prema indeksu. Sa druge strane, BELEX15 je dizajniran na način koji najbliže moguće opisuje tržišna kretanja najlikvidnijih akcija i može služiti kao podloga (underlying) za kreiranje strukturiranih proizvoda i derivata na domaćem i inostranom tržištu.Namjena ovog

indeksa je da se mjere promjene cijena (price indeks) akcija na berzanskom i slobodnom berzanskom tržištu kojima se trguje metodom kontinuiranog trgovanja i koje su ispunile uslove za ulazak u indeksnu korpu. Ovaj indeks je namjenjen unapređenju investicionog procesa, kroz mjerenje performansi najlikvidnijeg segmenta tržišta kapitala. Od ovog indksa se očekuje da bude veoma pouzdana alatka, kako za portfolio menadžere, investicione savjetnike, investitore tako i za sve one koje proučavaju i analiziraju berzansko tržište.

Kalkulacija i objavljivanje indeksa BELEX15 vrši se svakog radnog dana Berze, u realnom vremenu, od trenutka kada je ispunjen uslov za njegovo izračunavanje i publikovanje, pa do formiranja cijena na zatvaranju. Cijena akcija koja se koristi za izračunavanje indeksa BELEX15 je svaka cijena akcija koja je formirana u trgovanju akcijama koje čine indeksnu korpu, izuzev cijena koje su ostvarene u blok transakcijama. Prva vrijednost indeksa BELEX15 u danu, utvrđuje se u realnom vremenu u trenutka kada najmanje 30% akcija koje čine indeksnu korpu ostvari prvu transakciju u danu (cijena na otvaranju). Ukoliko se do utvrđivanja cijena na zatvaranju više od 70% akcija koje čine indeksnu korpu ne otvori (ne zaključi ni jednu transakciju), indeks BELEX15 se ne izračunava u realnom vremenu, već se utvrđuje vrednost indeksa prema cijenama na zatvaranju akcija koje čine indeksnu korpu, bez obzira koliko indeksnih komponenti je ostvarilo transakcije u predmetnom danu.

Prilikom izračunavanja vrijednosti indeksa u bilo kojem trenutku relevantna količina akcija određenog izdavaoca koja se koristi prilikom računanja, obuhvata ukupan broj običnih akcija pomnožen free float faktorom (FFc) na dan poslednje revizije indeksne korpe.

Tabela broj 3. Sastav indeksne korpe indeksa BELEKS15 na datum poslednje revizije 30.06.2008.

 

Emitent Simbol Količina FFc Procenat

AIK banka a.d. , Niš AIKB 7.310.649 69,90% 20,00 %

Komercijalna banka a.d. , Beograd KMBN 870.931 32,40% 15,66 %

Energoprojekt holding a.d. , Beograd ENHL 8.760.529 100,00% 13,53 %

Soja protein a.d. , Bečej SJPT 5.390.000 68,90% 8,27 %

Metals banka a.d. , Novi Sad MTBN 341.355 84,83% 8,05 %

Agrobanka a.d. , Beograd AGBN 718.748 79,93% 7,77 %

Univerzal banka a.d. , Beograd UNBN 506.362 74,93% 6,49 %

Jubmes banka a.d. , Beograd JMBN 154.177 66,27% 4,48 %

Privredna banka a.d. , Beograd PRBN 2.492.828 80,59% 3,36 %

Imlek a.d. , Beograd IMLK 9.529.610 17,38% 2,56 %

Metalac a.d. , Gornji Milanovac MTLC 1.020.000 87,41% 2,46 %

Messer Tehnogas a.d. , Beograd TGAS 1.036.658 18,06% 2,12 %

Bambi Banat a.d. , Beograd BMBI 420.678 35,81% 1,91 %

Tigar a.d. , Pirot TIGR 1.718.460 100,00% 1,82 %

Telefonija a.d. , Beograd TLFN 514.970 73,14% 1,50 %

Izvor: www.belex.co.yu

3.13.4.Najpoznatiji indeksi u svijetu

U Velikoj Britaniji najpoznatiji je sistem indeksa koje objavljuju dnevne novine Fajnenšel Tajms (Financial Times Share Indexes). Aktuarske indekse izračunava Aktuarski institut i Fakultet za aktuarstvo kao ponderisane aritimetičke sredine za 54 tržišna sektora podjeljena u različite industrijske grane.

U Japanu najpoznatiji je Nikkei indeks. Ovaj indeks se još naziva i Nikkei Dow Jones Index, Nikkei Stock average ili Nikkei 225. Ovaj indeks potiče sa tokijske berze (Tokyo Stock Exchange – TSE). Nikkei indeks se izračunava od 1949. godine, a predstavlja ponderisani indeks koji obuhvata cijene 225 akcija. Ove akacije predstavaljaju akcije prve sekcije berze (gdje važe strogi uslovi) i gdje se kotira ukupno oko 1200 akcija. Indeksna korpa 225 jednom godiše se revidira kada 6 akcija može biti zamjenjeno.

U Nemačkoj je najznačajni berzanski indeks DAX (Deutsche Aktieninex). Indeksnu korpu čine 30 akcija vodećih nemačkih kompanija sa Frankfurtske berze.

U Nemačkoj je veoma popularan indeks FAZ Aktien. Ovaj indeks obuhvata 100 najvećih kompanija sa Frankfurtske berze.

U Hong Kongu najznačajniji berzanski indeks je Hang Seng Index. Kreiran je 1964. godine i predstavlja ponderisanu vrijednost 333 akcije sa listinga berze u Hong Kongu.

U Francuskoj najznačajniji berzanski indeks je CAC GENERAL INDEX (Cotation Assistee en Continue General Index). Izračunava se od 1981. godine, a sastoji se od 250 kotiranih akcija na Pariskoj berzi. Za potrebe trgovine fjučersima konstruisan je podindeks CAC-40 koji obuhvata 40 kotiranih akcija.

3 Broj 33 izabran, jer po Kineskoj astrologiji predstavlja srećan broj.

Dow Jones industrijski ndeks (Dow Jones Industriaj Average) prati kreatnje cijena akcija 30 industrijskih kompanija.

Dow Jones indeks transportnih kompanija (Dow Jones Transportation Average) prati kretanjecijena akcija 20 aviokompanija, kao i kompanija iz oblasti željezničkog i drumskog saobraćaja.

Dow Jones indeks uslužnih djelatnosti (Dow Jones Utility Average) prati kretanje cijena akcija koje se bave kao što su plin ili električna energija ili neki drugi energenti.

Dow Jones 65 kompozitni indeks (Dow Jones 65 Compozite Average) prati kretanje cijena akcija svih 65 kompanija koje ulaze u sastav prva tri indeksa.

U Švajcarskoj najznačajniji indeks su SBI (Swiss Bank Indistry) i SBC General.

U Italiji najznačajni indeks je MIB General i Banca Com.

Da još jednom ponovimo. Za konstrukciju bilo kog iznosa u bilo kojoj zemlji potrebno je utvrditi optimalni uzorak hartija od vrijednosti. Uzorak hartija od vrijednosti mora biti dovoljno veliki da odražava realna kretanja privrednog segmenta za koji se konstruiše, s jedne strane, ali ne toliko velik da otežava izračunavanje i poskupljuje njegovo korišćenje. Uzorak hartija od vrijednosti mora biti sastavnjen od reprezentativnih elemenata posmatranog privrednog segmenta. Takođe, neophodno je i pravilno odabrati pondere kao i jedinice izražavanja da bi bili podesni za razumjevanje i davanje neophodnih informacija.

Berzanski indeksi predviđaju i procjenjuju konjunkturna kretanja na finansijskom tržištu u cijelini ili njegovom jednom dijelu, a posredno procjenjuju i konjunkturna kretanja u realnom sektoru na nivou privrede u cjelini ili njegovim pojedinim djelovima. Oni predstavljaju kratak i jasan pregled kretanja na finansijskim tržištima za period za koji su konstruisani (dan, nedjelja, mjesec ili više mjeseci).