RACUNARSKI SISTEMI

- racunari – masine za obradu podataka- programiranje – program –programeri* mogu se podeliti:1) Njihova primena2) Broj korisnika koji mogu istovremeno da koriste racunar3) Broj naredbi koje racunar moze da izvrsi- Sa stanovnistva primene:1) Opste namene i specijalne namene- Sa stanovnistva broja korisnika:1) Jednokorisnicke (PC based) i visekorisnicke (mainframe based)- Sa stanovnistva broja naredbi1) serijske ili SISD (single instrucion single data) na paralelne SIMD (single instrucion multiple data)2) MIMD (mutliple instrucion multiple data) - vise naredbi nad razl. Podacima3) MISD (multiple instrucion single data) – vise naredbi nad istim podatkom, prakticno je neizvodljiva

Racunar se sastoji od:1) Hardvera (masine)2) Softvera (programa)

I) HARDWARE se sastoji od:a) Ulazne jedinice – koriste se za unosenje informacija ( tastatura, mis, skener..)b) Kontrolne jedinice – skup cipova koju kontrolisu rad citavog sistemac) Aritmeticko-logicke jedinice – procesor – za racunske operacije ( i laksih i tezih )d) Unutrasnje memorije (centralna) - Tu su smesteni programi i podaci. Kola koja se zovu bitovi (Binary digit – binarna sifra), 1 i 0. Bitovi se udruzuju u registre (duzine 8 bita = 1 byte) definise se tabelom koja se zove KOD ( ASCII, EBCDIC. Svaki byte ima svoju adresu i prilikom ocitavanja pravi se kopija.- 1 byte ima 8 bitova, 1 KB ima 1024 byte-1 MB ima 1024 KB

- 1 GB ima 1024 MB- 1 TB ima 1024 GB Uvedeni su i novi registri od 16 bita (halfword) i 32 (word) kao i od 64 i 128 bita.e) Spoljasnje memorije - Cuvanje memorije kada racuner nije u upotrebi.- Ima 2 tipa spoljasnje memorije1) Sa direktnim pristupom – Hard disk i floppyKapacitet se izrazava isto kao i kod unutrasnje memorije. -Disketa je okrugla ploca premazana magnetnim materijalom. Kruznica je podeljena na sektore duzine 512 byte.- Hard disk se sastoji od vise ploca premazanih i postavljenih na istu osovinu.Znacajni parametri za izbor diska su:>> Srednje vreme pristupa podacima>> Brzina prenosa podataka>>Kapacitet diska

2) Sa sekvencijalnim pristupom – Magnetna traka u obliku kaseta razlicitih velicina

f) Izlazne jedinice – Monitori, stampaci (serijski i linijski) i ploteri

*Osnovni program koji upravlja radom racunara je OPERATIVNI SISTEM.

II) SOFTWARE: 1) Operativne sisteme2) Sistemski softver3) Aplikacione programe

1) Operativni sistem je kompleksan sistem sastavljen od skupa programa, moze se klasifikovati na:a) O.S. sa stanovnistva br. programa koji mogu istovremena da budu u memorijib) O.S. sa stanovnistva br. korisnika koji mogu istovremeno da ga koristec) O.S. sa stanovnistva nacina zadavanja komandid) O.S. sa stanovnistva prenosivosti razlicitih arhitektura racunara

a) Monoprogramski – jednoprocesni, Multiprogramski – viseprocesnib) Jednokorisnicki – samo jedan, visekorisnicki – i do stotinuc) O.S komandnog tipa (Prompt) Unix, Linux, MS-Dos. O.S. graficki – (slicica, text) Windowsd) Prenosivi (portable), neprenosivi-vlasnicki (proprietery)

* Virtuelna memorija – Tehnika koju koristi O.S. tako da korisnik ima iluziju da ima neogranicenu memoriju.

2) SISTEMSKOM softveru pripadaju:a) Programi prevodiocib) Veznici (Drajveri)c) Razliciti usluzni programi

>> a) Programeri su izmislili simbolicki jezik. Program za prevodjenje nazvan je Asembler.

Izvorni >> Program >> Masinski >> Program >> Izvrsni >> Loader pustaprogram prevodilac kod za povezivanje program u rad

- Editor ucitava izvorni pogram- KOMPAJLER – izvorni program prevodi u masinski- LINKER – za povezivanje posle editora- BASIC nije imao prevodioca neo interpretere- EDITOR – deo O.S- debager (debugger) – program za trazenje gresaka*Program napisan u programskom jeziku je izvorni program.b) VEZNICI – DRAJVERI – svaki uredjaj koji se prikljuci na racunar mora da ima drajverc) Usluzni programi - dupliranje Cd-ova, kompersija, presnimavanje sa diska na traku, itd..) –winzip*Nacin zadavanje komandi: kljucna rec i nekih parametara*Neupoznat operativni sistem komandnog tipa UNIX.*MS-DOS je monoprog. OS- prvi komandnog tipa3) APLIKATIVNI programi

* Programi za obradu texta (tekst procesori):>> Unos teksta u racunar>> Modifikaciju unetog teksta>> Oblikovanje teksta za stampanjeNekada su se prog. za pisanje texta delili na:- editore (unosenje, ispravljanje, stampanje)- procesore teksta (slozenije operacije od editora)-formatere teksta (prog. za oblikovanje)* What You See Is What You Get – WYSIWYG ... stampanje

* Programi za rad sa tabelama sastoji se od:>> radne tabele (worksheets) za unos, racunanje, analizu>> grafikoni (charts) za graficko predstavljanje podataka>> baze podataka (data bases) za obradu velikog broja informacija>> posebne mogucnosti za formatizovanje, grafiku i kreiranje stampanih i trenutnih (on-line) izvestaja

- radna tabela sastoji se iz celija (cell) u koje se unose podaci IZVORNI i IZVEDENI- grafikoni mogu biti kao linije, pite, krugovi itd... Nisu namenjeni za upravljanje bazom podataka

*Programi za upravljanje bazama podataka:-Logicki skup cini bazu podataka-za upravljanje se koriste programi:a) Sistem za Upravljanje Bazom Podataka (SUBP)b) Data Base Menagment System (DBMS), on treba da obezbedi sl. funkcije:>> kreiranje baze podataka (unosenje i zapisivanje na disk/disketu)>> modifikaciju (azuriranje) – dodavanje, uklanjanje, menjanje>> kontrolu pristupa podacima (unutrasnje regulisanje pristupa podacima)>> formiranje izvestaja (mogu da se prikazu na ekranu ili da se stampaju)

*Program za obradu crteza (draw programi):Predstavljanje crteza na vektorski nacin, slike na rasterski (bitmapirani nacin)>> za crtanje grafickih objekata

>> za manipulisanje objektima>> za transformacije objektima>> za globalni pregled slike>> za koriscenje teksta>> za dimenzionisanje

*Programi za obradu slika i crteza (paint program) prikazanih na rasterski i vektorski nacin*Programi za animaciju:-stvaranje pokretnih slika, dizajn, projektovanje, reklamne spotove...*Programi za obradu zvuka -omogucuje komponovanje, zamene instrumenata, brisanje delova pesme, unosenje postojecih dela...*Programi za proracune u nauci i tehnici:-u autovmobilskoj industriji, u industriji uopste...*Igre-ove programe pisu proizvodjaci programa, nekad i sami korisnici

VIRUSI

Virusi, kao i bioloski, tako i programerski prave veliku stetu i lako se sire, moze biti samostalno ukljucen ili ubacen u neku datoteku (trojanski konj).Virus moze odmah da napravi stetu, moze da deluje odredjenog datuma, da se reprodukuje pa onda da krene u rad, da se na odredjeni broj kopiranja neke datototeke aktivira itd...Anti-virusi:-redovno dopunjavanje anti-cirusa-provera da li su datoteke zarazene kad ih unesemo-izbegavanje preuzimanja sa nepoznatih mesta na mrezi- izbegavanje preuzimanja od nepoznatih korisnika-ne nabavljaj programe ilegalnim putem

*Program kao prozivod treba da ima:

-garanciju-upustvo-rok upotrebe-podrsku korisniku-obuku Autorska prava*Javni- distribuiraju se besplatno*deljeni (shareware) – distribuiraju se slobodno, platis posle licencu*vlasnistvo prozivodjaca – licenca, registracija, hardlock

KOMPONENTE HARDVERA

PC racunar sa stanovista hardvera cine:>> centralna jedinica>> monitor>> tastatura+ mis, graficki tabler, sampac, skener, ploter ...

I) CENTRALNA JEDINICASastoji se od kucista u kojem se nalazi:>> maticna ploca (system board)>> kontroleri>> portovi>>disk>> jedinice disketa>> graficka kartica>> izvor napajanja + slotovi (prazne uticnice)- KUCISTE: Desktop (polozeno), mini tower i tower u poslednje vreme i midi tower malo veci od mini towera.-Prenosni racunari (lab-topovi) kuciste malo vece od velicine knjige

*MATICNA PLOCA: Na njoj se nalaze prikljucci za procesor, memoriju, magistrale, skup cipova koji kontrolisu rad PC-ja i slotovi (prikljucci za kartice) + koutroteri i portovi

*PROCESOR (definise tip PC-ja) karakteristike su:>> brzina procesora>> duzina procesorske reci>> radni takt>> interni kes

-Brzina se izrazava u MIPS (Milion Instrucion Per Second)Podaci uskladisteni u registrima koji se sastoje od odredjenog broja duzina bitova. Duzina registra mora da bude stepen od 2 (8, 16, 32, 64, 128 bita)

-duzina procesorske reci je broj bitova koji se jednovremeno prenosi i

obradjuje unutar procesora-radni takt je ucestalost impulsa koje generise sat (clock). Meri se u Mhz ili GHz...

*Memorija.. Sastoji se od osmobitnih registara. Postoje 3 tipa:-ROM (Read Only Memory) – moze samo da cita i njen sadrzaj se ne gubi-RAM (Random Access Memory) – tu se sadrzaj moze i upisati i citati. Sadrzaj se gasenjem PC-a gubi. Minimum memorije za rad je 256 MB. Pored kapaciteta vazno je i vreme pristupa-KES memorija nalazi se u samom procesoru (interni kes) i pored procesora (eksterni kes). Kopira se iz RAM-a u KES prvom prilikom, a posle se samo uzima odatle. Velicina memorije je 512 KB-BAFERI (delovi RAM-a): Ako racunar ne moze da postigne da uradi zadatu komenadu oni se deponuju u bafer dok ne stigne na obradu-Kontrolni set cipova odredjuje koja ce se radnje sledeca izvrsiti, uzima je iz memorije, interpretira i kontrolise njihovo izvrsenje.-MAGISTRALA (komunikacioni put):>> magistrala podataka (data bus) – razmenjuje podatke izmedju procesora i memorijskih lokacija>> adresna magistrala (address bus) – prenosi adrese koje generise procesor>> kontrolna magistrala (control bus) – sluzi za prenos upravljackih i kontrolnih signala od procesora ka komponentama i obrnuto.-SLOTOVI (prikljucci) sluza za prikljucivanje drugih uredjaja.>> ISA (Internation Standard Asociation) – standardni prikljucci

*KONTROLERI: elementi koji se koriste za povezivanje bilo kog uredjaja na racunar. Drajveri (veznici) omogucavaju prepoznavanje komandi koje stignu u kontroler i njihovo izvrsavanje na prikljucnom uredjaju

*PORTOVI

> serijski (asinhroni) – bitovi izlaze kroz 1 port jedan po jedan> paralelni (centronics) – svi bitovi izlaze istovremeno paralelnim putem i brzi su-USB port (Universal Serial Bus) – serijski port namenjen za povezivanje perifernih uredjaja sa ciljem da se:>> ukine potreba za ugradnjom namenskih kartica>> omoguci prikljucivanje i iskljucivanje perifernih uredjaja na racunar ,,na vruce’’

*DISKZa unosenje podataka koriste se metalne ploce...-Prvi diskovi velicina 5-10 MB, pa 20-40...250 GB... brzina od 8-10 ms-Disk se okrece od 5400-7200 obrtaja u minuti preko 100 km/h-Disk je zajedno sa upisno-citajucim glavama smesten u zatvoreno metalno kuciste

*JEDINICA DISKETA-Velicina 3.5”, 1.44 MB, kutija od tvrde plastike i 5.25” 1.2 MB, takodje i od 100 i 250 MB-Unutrasnjost: upisno-citajuca glava, koracni motor i mehanizam za okretanje diskete-prekidac-otvoren: ne moze da se pise i brise njoj-zip drive

*CD ROM DISKOVI-laserski se nanose zapisi na metalnu povrsinu-laserski se i brisu, velicina od 640-700 MB-unutrasnjost citaca: laserska dioda koja emituje zrake-DVD (Digital Video Disk) – 4.7 GB

*PREDSTAVLJANJE SLIKA>> rasterski – pikselima (picture elements)

>> vektorski (prava, kriva) samo elementi slike-rezolucija – broj podela po horizontali i vertikali (sto je ona veca, slika je lepsa i bolja)

*GRAFICKA KARTICAPodatke pretvara iz digitalnog u odgovarajuce analogne signale koji kontrolisu prikazivanje slike...-tehnika bitmaping (bit mapping)-bitovi se pridruzuju pixelu1 pixel + 8 bitova = 256 razlicitih boja1 pixel + 16 bitova = 216 = 65 536 razlicitih boja (High Color)1 pixel + 24 bitova = 224 = 16 777 miliona razlicitih boja (True Color)-kartica ima svoju memoriju (64/128/256... MB)

*ZVUCNA KARTICA-ima zadatak da digitalni oblik zvuka pretvori u analognu i pusti na zvucnike. Ona se integrise u maticnu plocu.

*MREZNA KARTICA-sluzi za umrezavanje vise racunara (na lokalnu racunarsku mrezu)-vrste prikljucaka: eternet prikljucak (stara tehnologija), UTP prikljucak (nova) ili oba (prelazno resenje)

*FM i TV KARTICA-FM – radioprijemnik-slusas radio preko racunara-TV – gledas TV preko racunara, koristis video-rekorder itd...

*IZVOR NAPAJANJA-on obezbedjuje elektricnu energiju za napajanje-na njemu se nalazi ventliator za hladjenje-UPS (Uncontinuous Power Supply) neprekidni izvor napajanja

II) MONITORI1. >> Monitori sa ravnim ekranom

>> monitori sa katodnom cevi – CRT (Cathode Ray Tube)*sa ravnim ekranom-LCD (Liquid Crystal Display)-LED (Light Emitting Diode) – male led diode u obliku mreze ( dioda = 1 pixel )-GPD (Gas Plasma Display) – sa gasnom plazmom, minijaturne sijalice napunjene gasom, u mrezu izmedju 2 staklene ploce.2.>> monohromatski monitori>> color monitori – u boji-monohromatski monitor ekran jedne boje (crna, zuta, zelena, bela), a slova su razlicite boje-u boji: katodna cev sastoji se od 3 nezavisna topa i tri fosforscentna zaslona (red, blue, green) – RGB3. 1” = 2.56 cm monitori od 14”, 15”, 17”...Tehnicko crtanje 19” ili 21”-razolucija najmanje 800x600-1024x768 pixela (14” monitor)-1280x1024 (15” monitor)

III) ULAZNE JEDINICE: Tastatura:-za unosenje texta i brojeva, za editovanje i ,,funkcijski tasteri’’Mis i sl. uredjaji-mis – uredjaj za pokazivanje i izbor objekata:>> mehanicki (sa gumenom kuglicom odozdo)>> opticki (opticki zrak i opticke tehnike kodiranja)-trekbol (trackball) – kuglica postaljena u leziste i okrece se prstom-tacped (touchpad) – kod lab-topova – plocica velicine 4x5 cm-dzojstik (joystick) – za igre, umesto kuglice ima palicu

IV) STAMPACI :>> matricni>> laserski>> stampaci sa mlaznicama (ink-jet)* matricni – najstariji rade po principu pisace masine. Glava za stampu se sastoji od iglica 9,18, 24 iglice.brzina: broj znakova u sekundi CPS (charters per second)-tipicna rezolucija 75 dpi (dots per inch)* laserski – izvor zraka koji menja intenzitet, zrak se odbija od ogledala, osvetljava valjak – naboj se menja i to deluje na toner, toner se prenosi na papir- slicno kao fotokopirne masine-rezolucija 1200 dpi, 600 i 300 dpi-12-16 stranica u minuti* ink-jet – slican matricnom, ali ima mlaznice koje pljuskaju mastilo, br. mlaznica 48.

V) OSTALI UREDJAJI Skener: prenosi sliku u racunar u obliku rastera- rucni, automatski ili skenerske glave koje se montiraju na plotere. Ploteri: uredjaj za crtanje crteza, stampu velikih formata-vektorski (sa perima)-rasterski (fotoploteri, elektrostaticki, termalni) Digitajzeri i graficki tableti: isti u sustini, samo se razlikuju u velicini- koriste se za unos podataka (koordinata) crteza Citac barkoda:- u samoposlugama, bibliotekama, robne kuce- cita bar kodove na proizvodima... Opticki citac: za masovni unos podataka u bankama, postama-znaci moraju da budu markirani-OCR (Optical Character Recognition) Multimedijalni uredjaji:- mikrofon, slusalice, zvucnici... Magnetni citac-masina za kreditne kartice Magnetne trake:-ranije koriscene umesto diska, njihovo mesto zauzele su magnetne trake

VI) MREZNA i KOMUNIKACIONA OPREMA-racunarske mreze LAN (Local Area Network)-klijent/server arhitektura i WAN

* Najcesci nacin organizacije podataka na disku koji podrzavaju savremeni O.S. jeste koncept hijearhijskog sistema kataloga.

*Particije diska su delovi diska koji se fizicki nalaze na istom disku, ali ih racunar logicki posmatra kao razlicite diskove.

OPERATIVNI SISTEMI

Tri glavne funkcije: * resursi:>> kontrolu procesa - procesor>> upravljanje memorijom - memorija>> upravljanje jedinicama - datoteka na disku - ostali prikljucci na PC-u

I) STRUKTURA OS:>> mikrokoda (microcode)>> jezgra (kernel)>> ljuske (omotaca, skoljke – shell)

*Mikrokod je skup programa za delove hardvera.- skup programa je modul BIOS (Basic Input Output System), nalazi se u ROM-u*Jezgro – skup koji kontrolise pristup racunaru, organizaciju memorije, datoteka, raspored rada, raspodela sistemskih resursa. Hardverski je zasticen od korisnika.*Ljuska: interfejs (interface) – povezivanje dve stvari, odnos korisnik – racunar

II) ORGANIZACIJ SKLADISTENJA PODATAKA NA DISKU Imena perfirenih organizacija:- A:, C:, D:, E:, F:, ....-com1, com2, com3,... – serijski portovi-LPT1 (line printer), LPT2, .... – paralelni port-con1, con2 ,con 3,... – za misa i tastaturu Pojam datoteke:-osnovni prostor na disku u koji se smestaju podaci, programi, dokumenta, naziva se datoteka ili ,,file’’.-ime + ekstenzija (.doc, .bmp, .exe, ...) sve osim specijalnih znakova-svaki file ima svoje atribute: dozvola za promenu sadrzaja, brisanje, citanje, sakrivanje.

Pojam kataloga i podkataloga:-katalog je FOLDER podfolder – subdirektori-FOLDER je skup fajlova i podfoldera-imena datoteka, atributima, vremenu kreiranja, modifikacije i korisnika koji je kreirao – racunar vodi racuna o tome-DEFRAGMENTACIJA – sredjivanje hard diska-orman, fioka, kosuljica Hijerarhijska organizacija podataka:-osnovni folder je ROOT (koren) to je C:-osnovna organizacija podataka na hardu je drvo (tree)-podkatalozi ne mogu da se nazivaju istim imenom -poddrvo (grana) deo strukture ispod jednog kataloga-path (put) do datoteke odredjen je nazivima kataloga i podkataloga- \ backslash-radni katalog – onaj koji trenutno radi*Za organizaciju podataka na disku OS ima sl. komande >> komande za rad sa katalozima>> komande za rad sa datotekama*Za rad sa katalozima>> kreiranje i brisanje>> promenu>> promenu>> prikazivanje sadrzaja (open)>> prikazivanje i brisanje drveta*Za rad sa datotekama>> promena imena i atributa>> kopiranje i premestanje>> brisanje i obnovu izbrisanog>> listanje datoteke na ekranu i stampanje

III) RAD SA OS Unosenje OS u memoriju-OS se unosi u memoriju tzv. ,,hladnim startom’’ (paljenje PC-a)-ako je PC vec ukljucen, a OS treba ponovo da se unese onda se koristi ,,topli start’’ ili restart-sistemska disketa (disketa sa OS), ako je u PC-u onda se OS ucitava sa nje, a ako nije onda sa ( C: ) -ako se u PC-u nalazi nesistemska disketa, onda se korisnik obavestava da je treba ukloniti Zadavanje komandi OS-u>> sistemski prompt ili graficko radno okruzenje*Sistemski prompt je znak koji ispisuje na ekranu znak da je OS spreman da prihvati komandu-komanda ima strutkuru:*> kljucna rec ( oznacava sta OS treba da uradi)*> parametri (pokazuju nad cime se komanda izvrsava)*> opcije (ukazuju na nacin izvrsenja komandi)*Ljuske za komandne OS imaju elemente grafickog okruzenja (menije-spiskove komandi), izvrsavaju komande zadate iz grafickog okruzenja, koje izvrsava standardni komandni interpreter.*Graficka okruzenja: radna povrsina -prozori (uokvireni su)-jedan klik na ikonicu (2 za potvrdu)

IV) TASTATURA-velike tastature sa slovima i brojevima-male mem. tastat. su sa brojevima i znacima (+, -, :, *)-tastatura za editovanje-funkcijske tipke-KURSOR (jumping jet slash)-ESC, backspace, shift, lock (caps lock), ctrl (control), alt, enter, strelice, insert, delete, home ,end, pgup, pgdown, pause, win

V) MS WINDOWS-prva verzija pojavila se ’85, sledeca ’87 ( 2.0 )....-ima 2 graficke verzije: klasicni i po kategorijama-radna povrsina (desktop)-ikone – slicice -skrintip (screentip) – kratko objasnjenje namene ikone-na dnu ekrana je taskbar – linija poslova Rad sa misem-kuglica-laser, dva (tri...) tastera-krusor (pokazivac)-operacija – nacin izvodjenja -klik (jednostruki) -desni klik -dvostruki klik -povlacenje (dragging)-klik (levi taster), desni klik (desni taster)*Zadavanje komandi:-mogu se zadavati misem, tastaturom ili kombinavanoKomande se prikazuju:1>> napisane recima ili grupisane u menije koji mogu imate vise nivoa2>> predstavljanje slicicama, koje mogu biti pojedinacne ili u nizu grupisane u trake (linije sa alatkama – toolbars i kutije sa alatkama – toolbox)3>> dugmadima, koja su obicno u sastavu posebnih prozora namenjenih za komunikaciju sa korisnikom

1) Svaka grupa ima ime – meni- imena u liniju obrazuju – liniju menija-padajuci meni – spisak imena komandi u toj grupi-niz padajuceg menija i podmenija – kaskadni meni-skacuci meni – slican kao padajuci-pomocni meni – desni klik2) Slicice – alatke, sve je navedeno gore...3) Dugmici OK, yes, NO, cancel

Koncept prozor i njihova podela-n vrsta prozora:1>> Prozor foldera2>> prozor aplikacije3>> prozor dokumenta4>> prozor za dialog

1) Tu su prikazani folderi, programi, datoteke, folder – katalog2). i 3) prozor aplikacije, tu se izvrsava neki program, svaki dokument se kreira u svom ,,prozoru dokumenata’’4) Komuniciranje korisnika i OS Osnovni elementi prozora:-linija zaglavlja (naslovna)-u levom uglu – kontrolni meni-u desnom _, [], X-ispod linija menija (file, edit, view, insert,...)-linija sa altkama-ceo prozor ogranicen je ivicama-centralni deo – radna povrsina-uz donju ivicu nalazi se statusna traka-horizontalna skrol traka } pomeranjem ovih traka izvrsava se klizacima-vertikalna skrol traka Osnovni postupci sa prozorima:- _ minimizacija- maximize- restore – vraca na prethodnu velicinu

-privremeno zatvaranje – minimize-trajno zatvaranje – close, X, alt + f4-pomeranje prozora na drugo mesto – drzis klik i vuces

Pokretanje programa-shortcut – precica-desktop-dupli klik -taskbar –donja linija Kreiranje precice-desni klik – create shortcut-ima malu strlicu u donjem levom uglu Organizacija podataka u Windows-u-folder (katalozi), podfolderi (podkatalozi)-255 znakova-nisu dozvoljeni \, /. : , : * ? “ < > | Koncept klipborda – postupak razmene podataka-,,tabla sa stipaljkom’’1) Oznacava objekat koji se kopira ili premesta2) Naredbe za kopiranje za klipbord (copy, cut)3) Postavljanje tacke umetanja na zaljeno odrediste4) Zadavanje naredbe za kopiranje sadrzaja klipboarda na odrediste-office clipboard ima 12 podrucja Elementi menija i linija sa alatkama FILE:-new, open, save, save as, close-page setup, print preview, print-nazivi nekoliko doc koji su poslednji otvarani -exit EDIT:-cut, copy, clear, paste, (ponavljanje prethode operacije) repeat, undo, redo VIEW:-postavljanje lenjira -toolbar i toolbox – postavljanje-postavljanje nacina prikaza dokumenata na ekranu-podesavanje velicine prikaza pomocni meni – desni klik graficki meni – skacuci, leteci ....

Prozor za dijalog-obicno dugme-opciono dugme-opcioni kvadrat*Tekstualna i numericka polja:-obicno text polje-numericko text polje *polja sa listama

-obicno polje sa listom

-polje sa padajucom listom

*Polja za pretrazivanje

Formatizovanje diskete:-desni klik – format

MS DOS:

-1981.- MICROSOFT DISK OPERATING SYSTEM-po prelasku u DOS dobija se sistemski prompt OS, a korisnik se nalazi u osnovnom kataloguC:\>C:\krug1>C:\krug1\text> Promena radne jediniceA:\>D: => D:\>C:\>A: => A:\> Imena kataloga i datoteka ime.ext nastavci su:-dat – podaci u ASCII kodu-pas – paskal program-obj – prevedeni u programu-bin – binarni podaci-exe – izvrsni kod programa-txt – text u ACII kodu-doc – datoteka iz worda-bat – batch (paketna) komandna datoteka -sys – sistemska datoteka Dzoker znaci:- ?, * , ... Naredbe u DOS-u:-interne, one se nalaze u memoriji-eksterne, one se nalaze na disku ili flopiju Naredbe se dele na:>> naredba za rad sa katalozima>> naredba za rad sa datotekama>> naredba za rad sa diskom>> indirektne (paketne) naredbe>> naredbe za podesavanja sistemskih parametara

>> ostale naredbe-MK ili MKDIR – kreiranje novog-CD ili CHDIR – promena radnog kataloga-RD ili RMDIR – brisanje texta-DIR – ispis sadrzine kataloga- RENAME – menjanje imena-DEL ili ERASE – brisanje-TYPE – ispis sadrzine na ekranu-COPY – kopiranje-PRINT – stampanje-PATH – definisanje staze-CLS – brisanje ekrana-START – pokretanje programa-EXIT – zatvaranje DOS prozora

OBRADA TEKSTA NA RACUNARU

Racunarska pismenost:-pisanje, modifikacija, oblikovanje, cuvanje, stampa Osnovni pojmovi:-margine – beline od ruba texta do ivice papira-gutter – prazan deo (za koricenje)-zaglavlje (header) – gornje ivice osnovnog texta-podnozje (footer) – donje ivice osnovnog texta-fusnote – kada se na dnu ispod texta nalaze objasnjenja*Font:-regular-bold } kao i njihove kombinacije-italic-underlined-pasus – paragraf (deo texta otkucan izmedju 2 pritiska na tipku enter)-udovica (widow) i siroce (orphan) Slepo kucanje:-leva ruka: ASDF -desna: JKL;-space WORD: Linija zaglavlja Linija menija Toolbar Toolbar za formatizovanjeFILE: OPEN, NEW...EDIT: MODIFIKACIJEWINDOW – komande za rad sa prozorima-sa desne strane je okvir poslova-insert clipart...-Prozori za: Nacin zadavanja komandi u windowsu:-dijalog -komandni meni-dokumenta -precica-foldera -dugme-aplikacije -slicica

*Prikazivanje komandi u graficki radnim okruzenjima:-putem reci grupisane u menije (file, edit...)-predstavljene slicicama grupisane u trake (toolbar, toolbox)-dugmadima (u sastavu posebnih prozora)*SCREENTIP-precica za minimize win + m-za maximize win + x-imena datoteka sastavljena od 2 dela razdvojena tackom*CLIPBOARD – privremena memorija – ide u RAM*CTRL i klik – osencava celu recenicu*Hyperlink – veza -pomocni meni – desni klik-graficki meni – paleta boja, itd...*Prozor za dijalog postoje:-prost (kad ima samo jednu fasciklu)-slozen (kad ima vise fascikli)-sa roletnama (sa skrolom sa strane)* Dugmad:-obicno-opciono-opcioni kvadrat*Tekstualna polja:-teksutalno (uz levu ivicu) } tekstualnonumericka, 5 cm-numericko (uz desnu ivicu)*Polja sa listama:-obicno polje-kombinovano polje-polje sa padajucom listom

*Sta je font? Skup znakova koji imaju iste karakteristike*Sta je paragraf? – deo texta otkucan izmdeju 2 pritiska na tipku enter*Margine – beline na strnici izmedju ruba texta i ivice papira

RACUNARSKE KOMUNIKACIJE

-da bi racunar mogao da razmenjuje podatke sa drugim racunarom mora da postoji:

1>> komunikacioni medijum2>> komunikacioni uredjaj3>> komunikacioni softver

1) Sluzi za povezivanje 2 racunara, brzina bitova u sekundi od 1000-100000 kbps ili mbps u bitovima-moze biti u vidu kabla ili bezicni. Od njih zavisi brzina prenosa podataka izmedju racunara2) Najcesce je u obliku kartice. Ima 2 zadatka: prvo da elektricno usaglasi uredjaje koji se povezuju i, drugo, da podatke koje se prenose iz racunara pretvori u oblik pogodan za prenosenje...3) Cine programi > drajveri – veznici (na cd-ovima, npr. povezuju stampac i PC)>aplikacioni programi (programi koji idu uz odredjene uredjaje, npr. stampac, skener, foto-aparat..)

I) MEDIJUMI-Oni se klasifikuju kao kablovski (bounded) – zice, kablovi, opticka vlakna ili bezicni (unbounded) – radio-talasi, mikrotalasi...*Specijalni kablovi za povezivanje (do nekoliko metara) – 4 zice*Upredena parica (UTP) - 2 izolovane, bakarne, uvijene zice*Koaksijalni kabl (do nekoliko stotina metara) ima provodnik, izolaciju, mrezicu i zastitni omotac*Opticki kabl je u obliku fleksibilnih staklenih ili pasticnih vlakana malo mase i dimenzija duz kojih se prenosi svetlosni signal (binarni sistem)*Veze pomocu svetlosnih talasa koriste infracrvene zrake i koriste se na jako maloj razdaljini *Veza pomocu radio talasa – MIKROTALASI

II) MODEM-Uredjaj koji konvertuje digitalne signale u analogne (modulacija) i obrnuto (demodulacija)-interni-spoljni-ima integrisane kartice FMV (fax, modem, voice) Kartice mreznih adapter (mrezne kartice)Veza izmedju ozicenja mreze i racunara-ugradjuju se u racunar i stvaraju prikljucne tacke na koje se prikljucuju mrezni kablovi PC Card (PCMCIA)-adapter (mrezni) + modem ; kod notebook racunara

Racunarske mrezeRacunari se povezuju u:>> zajednickog koriscenja hardvera>> zajednickog koriscenja podataka u datotekama>> razmene podataka>> komunikacije medju korisnicima>> zajednickog rada izmedju korisnika na nekim poslovimaSVAKI RACUNAR PRIKLJUCEN U MREZU JE CVOR!

*Podela racunarske mrezeU zavisnosti da li se posmatraju:-povrsina koju pokriva mreza-lokalne racunkse mreze – LAN (Local Area Network)-globalne racunske mreze – WAN (Wide Area Network)*Nacin povezivanja u mrezi (Topologija)*Nacin komunikacije racunara u mrezi (Logicka organizacija)*Odnos medju cvorovima u mrezi-LAN – ogranicena na 1 zgradu ili grupu zgrada-WAN – povezuju racunare koji su geografski udaljeni -nekada je postojala i MAN mreza

*Odnos cvorova u mrezi moze biti:1) Klijent/server2) Peer-to-peer – ravnopravne mreze

1) Klijent – racunar – ima podatke koji su na raspolaganju klijentima Server – racunar koji ima resursa koje stavlja na raspolaganje klijentima*Print server – racunar na koji su prikljuceni stampaci*Fajl server – racunar sa datotekama*Modem server – racunar sa modemima

*TopologijaGeometrijskim uvodjenjem veza i cvorova koji cine mrezu-veza – put izmedju 2 cvora-cvor – krajnja tacka mreze Cvorovi komuniciraju preko:>> fizicke veze –kabal>> logicke veze – komuniciraju bez fizicke veze *Prema topologiji racunarska mreza moze imati:>> zvezdastu topologiju – star>> prstenastu topologiju>> hibridnu topologiju>> topologiju magistrale – bus, mreza prestaje sa radom samo ako dodje do prekida na magistrali *Razmena podataka = iz knjige obradi!-paketi (datogrami) svaki se sastoji od identifikatora, adrese odredista, adrese posiljaoca, oznake tipa podataka u paketu, samih podataka i okvira za proveru ispravnost. Nezavisno putuju i razdvajaju se pa se spajaju na kraju.-velicina paketa je 64 byta, a najveca 1518 byta...

*Logicke organizacije mreze*Prsten sa zetonom (token ring) : zeton (token) predstavlja mehanizam kojim se kontrolisu redosled i pravo racunara da koriste komunikacioni kanal* Eternet: namenjen za kontrolu saobracaja u topologiji magistrale i zvezde-komunikaciona linija – nosilac (carrier)* U ovim mrezama komunikacioni kanal moze da koristi samo jedan cvor Protokoli-svi racunari moraju da govore istim jezikom.. Standardi za komunikaciju:>> standardne protokole i interfejse koji ce obezbediti zajednicke mehanizme za komunikaciju sa razlicitim sistemima>> standardan pristup projektovanju mreze – mreznu arhitekturu ISO/OSI referentni model-ISO (International Standards Organization) – medjunarodna organizacija za standarde stvorila je OSI (Opet Systems Interconnection) – referentni model za otvorenu medjusobnu komunikaciju *Arhitektura:>> interejsi – razliciti moduli operisu na jednom cvoru>> protokoli – razliciti moduli operisu na vise cvorova, definisu oblik i pravilo za razmenu poruka u mrezi- ISO/OSI ima 7 slojeva>> fizicki sloj>> sloj povezivanja – token ring i eternet>> mrezni sloj>> transportni sloj>> sloj sesije>> sloj prezentacije>> sloj aplikacije ZASTITA MREZE:-administrator mreze (lice koje otvara radni nalog)-username – korisnicko ime prilikom otvaranja naloga-password-firewall – zastitni zid (sluzi za zastitu mreze)

INTERNET i INTRANET:

-Intranet – lokalne racunarske mreze koje koriste iste protokole (TCP/IP) i alate kao internet, ali nisu povezane na njega

-Internet – globalna svetska mreza. Razvoj poceo u SAD 1969. zbog vojnih laboratorija... ARPANET rukovodio razvoj mreze. 1975. pretvorena u DDN 1980. NSF => NSFNET .... NASA, IBM => BITNET1990. NSF je predstavila projekat umrezivanja svih mreza i tako je nastao INTERNET (nema vlasnika)*Jedina stvar koja se resave na centralizovan nacin na mrezi je pitanje adresa, posto svali racunar koji se umrezi mora imati jedinstveni indentifikacioni broj. Adrese i protokoli:>> Svaki racunar mora da ima svoju adresu (IP adresa)>> Svaki racunar mora da koristi protokol za komunikacijuIP adresa (Internet Protocol) velicina adresnog prostora 232.. Kompjuteri sa vise mreznih prikljucaka , njihov posao obavljaju RUTERISimbolicka adresa IRC.GRF.BG.AC.RS-domen – grupa mreza i racunara na netu-poddomen – organizaciona Celina nekog domena >> edu – obrazovne institucije >> com – komercijalne institucije >> org – neprofitne organizacije >> mil – vojne institucije >> gov – vladine institucije- @ - at – majmunsko A-IP je neka vrsta postara – osnovna funkcija IP protokola je da datograme rutira od izvora do odredista PROTOKOLI: TCP/IP-IP (Internet Protocol) – funkcionise na 3 sloju OSI modela-TCP (Transmission Control Protocol) – funkcionise na 4 sloju OSI modela

Najznacajniji protokoli su:>> SMTP – slanje poste izmedju 2 cvora (Simple Mail Transfer Protocol)>> FTP – prenos datoteka izmedju 2 cvora (File Transport Protocol)>> TELNET – omogucava povezivanje na udaljenoj masini Povezivanje na INTERNET>> LAN mreze koja je stalno povezana na net>> LAN Mreze koja nije stalno povezana na net>> preko telefonske linije (provajder, preko modema...)>> preko kabla za kablovku Servisi* E-MAIL (primanje i slanje e-mailova preko mail servera)-WWW (World Web Wide)-diskusione grupe -IRC (Internet Relay Chat)-Finger* FTP – osnovni metod prenosa datoteka preko neta- Telnet – omogucava da se korisnik poveze na udaljeni racunar i aktivira programme-internet phone-radio i TV prenos* Struktura pisma:-adresa, predmet (subject), tekst, potpis i attachment INTRANET*Mreze koje koriste iste protokole (ICP/IP) i alate kao internet, ali nisu povezani na njega. Izmedju njih nema sustinskih razlika... Funkcije programa za E-MAIL-new message-send message-get message-read message-replay-forward-automatsko prosledjivanje svih primljenih poruka na drugu adresu-file

-delete-print-attach-kreiranje adresura

Outlook Express centralni deo prozora podeljen na 3 dela:-inbox -newsgroups-outbox -E-mail-sent items -contacts-delete items-drafts

WWW (World Wide Web) -globalna hipermedijalna inicijativa za pronalazenje informacija, prva globalna mrezaINTERNET i WWW se razlikuju kao racunar i multimedijalni program koji se na nejnim izvrsava*HIPERMEDIJA – okosnica WEB-a, povezani multimedija i hipertekst (tekst koji sadrzi link)*HIPERTEKST – Ted Nelson 1965. - ,,nesekvencijalne fragmente teksta povezane medjusobno linkovima (vezama)-cvorovi (graficke jedinice povezuju sa tekstom)-veze (link) – kljucni blokovi u pravljenju hiperteksta-navigacija (krstarenje) – kretanje kroz internet-za citanje browsera MULTIMEDIJA-bilo koja kombinacija u 1 dokumentu-interaktivna multimedija HIPERMEDIJA = HIPERTEKST + MULTIMEDIJA-hiperveza – veza koj ukazuje na delove dokumenata 2 racunara URL (Uniform Resurce Locator)Sastoji se od 3 dela:>> 1. Informise program za navigaciju – PROTOKOL>> 2. De je ime domena cvora racunara na kojem se resurs nalazi>> 3. Deo puta do informacije

-HTTP (Hyper Text Trasport Protocol)-HTML – radi se o dokumentu u hipertekstu-https:// - secure HTTP-ftp://-file://-news://GOOGLE i Yahoo najpoznatiji pretrazivaci Browseri:-internet explorer, opera, mozila....URL-protokol-ime domena-put do informacija

--ISTORIJAT--

-Paskalina – Blez Paskal (sabiranje i oduzimanje)-For Lajbnic – mnozenje-Carls Bejbidz – diferencna masina-Ada Bajron – prvi programer -Herman Holerit – osnivac IBM-a (elektromehanicka masina)-Vanevr Bus – analogni racunar-Hauard Ajken – Harvard Mark I-Atansov – prvi elektronski racunar – ABC 1939-ENIAC – prvi uspesan elektronski racunar opste namene - hardware -EDVAC – Dzon Fon Nojman – magnetni diskovi-BUG – Grejs Marej Hoper-UNIVAC – prvi racunar sa magnetnim trakamaI genereacija: vakumske cevi, magnetna memorija i tranzistoriII generacija: vise tranzistora, prvi racunar u ovoj generaciji bio je IBM-ov racunar 1401III generacija: integrisana kola

IV generacija: predstvaranje mikroprocesora (velika integracija)-Grejs Marej Hoper je pomogla svaranju UNIVAC I, takodje i stvaranju programskog jezika FLOW-MATIC-mikroprocesor 4004 – 4bitni-prvi personalni racunar MITS LATAIR 1975-1981 prvi IBM-om PC racunar - standard