Embed Size (px)
Citation preview
S E E D – E D UC A T I E V E D I E N S T PL A N E E T V O L P L A N T E N
W W W . P L A N T E N T U I N M E I S E . B E V O OR D E LE E R KR A C H T
1
Beste leerkracht, beste begeleider,
Hartelijk dank voor je interesse in het atelier ‘Een planeet vol planten’.
Dit atelier sluit aan bij de leerstof van de lessen aardrijkskunde (2de graad SO) rond plantengroei en
klimaat. Dankzij onze enorme plantencollectie die grotendeels thematisch volgens klimaatzone is
ingedeeld, gaan de leerlingen letterlijk op stap door de taiga, de savanne, het tropisch en subtropisch
regenwoud, de woestijn … Ook begrippen uit de biologieles komen aan bod.
In de werkbundel worden 7 verschillende biomen besproken:
toendra, zomergroen loofwoud, hardbladige vegetatie, (warme) woestijn, subtropisch
regenwoud, open en gesloten savanne, tropisch regenwoud.
Het is onmogelijk om tijdens de excursie alle biomen te behandelen. De animator maakt hieruit een
keuze, maar als je specifieke voorkeuren hebt, mag je dat op voorhand laten weten.
Je vindt in deze bundel:
- Praktische informatie.
- Aandachtspunten voor een bezoek met leerlingen aan de Plantentuin.
- Een ingevulde versie van de werkbundel die de leerlingen zullen krijgen bij het bezoek.
Aarzel niet om contact met ons op te nemen als je na het doornemen van deze bundel nog
praktische of inhoudelijke vragen zou hebben.
Wij kijken er alvast naar uit om van je bezoek een aangename en leerrijke ervaring te maken!
De educatieve dienst van Plantentuin Meise.
S E E D – E D UC A T I E V E D I E N S T PL A N E E T V O L P L A N T E N
W W W . P L A N T E N T U I N M E I S E . B E V O OR D E LE E R KR A C H T
2
Praktische informatie
Begeleiding en duur
Het atelier wordt begeleid door een ervaren Plantentuinanimator. Het duurt 1 ½ à 2 uur. Trek
echter minstens 2 ½ uur uit voor uw bezoek. De praktische organisatie in het begin en de
verplaatsingen naar de diverse locaties nemen ook tijd in beslag.
Wat brengen de leerlingen mee?
- Schrijfgerief (balpen of potlood)
- Een mapje of plankje om het invullen van de werkbladen makkelijker te maken.
Het is niet nodig om kopies van de werkbladen te maken. De leerlingen krijgen deze bij het begin van
de activiteit.
Hoe bereid je de leerlingen voor op de activiteit?
Voor de activiteit neemt u de met de leerlingen de aandachtspunten door die u vindt op de
achterkant van dit blad. Het is handig als je het onderwerp in je lessen al hebt ingeleid, maar dit is
niet absoluut noodzakelijk. Wil je je zelf goed voorbereiden, dan kan je op voorhand een bezoek
brengen aan de Plantentuin. Dit is gratis met de Lerarenkaart. Op onze website vind je ook heelwat
informatie over de Plantentuin en specifieke planten.
Wat is jouw taak tijdens de activiteit?
Tijdens de activiteit blijf je bij de groep. Je bent er mee voor verantwoordelijk dat er een positief
leerklimaat ontstaat, dat de leerlingen meewerken, luisteren naar de animator en de regels
respecteren.
Voor en na het atelier
Voor en na het atelier kan je met de leerlingen de Plantentuin vrij bezoeken. Je kan picknicken bij de
Tuinwinkel. Hier is er ook een onverwarmde binnenruimte met tafels en banken.
Wat doen bij problemen tijdens je bezoek?
Indien er zich tijdens je bezoek een ongeluk of ander ernstig probleem voordoet, waarschuw dan in
elk geval de wachters van de Plantentuin (tel. 02 260 09 93). Zij nemen contact op met de
nooddiensten als dat nodig is.
S E E D – E D UC A T I E V E D I E N S T PL A N E E T V O L P L A N T E N
W W W . P L A N T E N T U I N M E I S E . B E V O OR D E LE E R KR A C H T
3
Aandachtspunten voor een bezoek aan de Plantentuin met leerlingen (neem deze voor het bezoek met de leerlingen door)
1. Wat trek je aan voor een bezoekje aan de Plantentuin?
De Plantentuin bezoeken, dat betekent veel buiten zijn! Je zal door (natte) grasvelden en
langs bospadjes lopen. Misschien schijnt de zon, maar het kan net zo goed regenen. Kies
daarom waterdichte schoenen en neem zeker een regenjas en liefst ook een extra trui mee.
Stop je lunchpakket en schrijfgerief in een rugzak, zo ben je niet gehinderd tijdens de
activiteit.
2. Wat neem je (niet) mee naar de Plantentuin?
Je brengt zeker schrijfgerief mee, liefst ook een schrijfplankje.
Laat je gsm en andere waardevolle toestellen liever thuis.
3. Respecteer de medewerkers van de Plantentuin.
Luister goed naar de animator of de gids, hij kan je heel wat leren.
Respecteer ook het werk van de tuiniers. Zij werken heel hard om de planten goed te
verzorgen en de Plantentuin mooi te maken.
Gooi zeker geen afval op de grond. Sorteer je afval in de vuilnisbakken.
4. Respecteer de planten en de dieren!
De Plantentuin zet zich in om planten en dieren te beschermen. Help hieraan mee!
a. Pluk geen bloemen, beschadig geen planten!
Enkel plantendelen die op de grond zijn gevallen, mag je meenemen.
b. Blijf op de paadjes wanneer je in het Plantenpaleis (= de serres) bent.
c. Buiten mag je over het gras en in het bos lopen, maar niet tussen de beplanting.
d. Laat de dieren met rust. Dan laten ze jou ook met rust, en bovendien heb je dan alle
tijd om ze te observeren.
5. Pas goed op jezelf en op elkaar!
Planten kunnen gemeen en zelfs gevaarlijk zijn! Raak geen planten aan en eet er zeker geen
op!
S E E D – E D UC A T I E V E D I E N S T PL A N E E T V O L P L A N T E N
W W W . P L A N T E N T U I N M E I S E . B E V O OR D E LE E R KR A C H T
4
Een planeet vol planten Klimaat en vegetatie in Plantentuin Meise
Overzicht klimaat- en vegetatiezones
Klimaatzone Vegetatiezone
Koud zonder dooiseizoen ijswoestijn
Koud met dooiseizoen toendra
Koudgematigd taiga Koelgematigd met zachte winter zomergroen loofwoud
Koelgematigd met strenge winter gemengd woud
Gematigd droog steppe
Gematigd altijd droog woestijn van de middelbreedten
Warmgematigd met natte winter hardbladige vegetatie
Warmgematigd altijd nat subtropisch regenwoud Warmgematigd met natte zomer subtropische savanne
Warm altijd droog woestijn van de tropen Warm met kort nat seizoen open savanne
Warm met lang nat seizoen gesloten savanne
Warm altijd nat tropisch regenwoud Gelegen boven 1000 m gebergteflora
Vereenvoudigde vegetatiekaart
S E E D – E D UC A T I E V E D I E N S T P L A N E E T V O L P L A N T E N
W W W . P L A N T E N T U I N M E I S E . B E V O OR D E LE E R KR A C H T
Tropisch regenwoud
Open en gesloten
savanne
Woestijnen van tropen
en middelbreedten
Steppe
Hardbladige vegetatie
Subtropisch regenwoud
Zomergroen loofwoud
Taiga
taçg
Toendra
Gebergteflora
Kreeftskeerkring
Evenaar
Steenbokskeerkring
ng
S E E D – E D UC A T I E V E D I E N S T PL A N E E T V O L P L A N T E N
W W W . P L A N T E N T U I N M E I S E . B E V O OR D E LE E R KR A C H T
6
Taiga Klimaat: Koudgematigd
In de Plantentuin vind je een enorme collectie naaldbomen, het Coniferetum.
Sommige van deze naaldbomen zijn typisch voor de taiga.
Klimaat en ligging
Hoeveel maanden per jaar is de gemiddelde maandtemperatuur negatief in Fort Nelson? 5
Er valt het hele jaar door voldoende neerslag. In welke vorm valt de neerslag hier in de
wintermaanden? sneeuw
De taiga is het grootste bioom ter wereld. Op welke continenten komt de taiga voor? Noord-Amerika, Europ, Azië
Dieren en planten passen zich aan het klimaat in de taiga aan.
Welke plantensoorten zijn volgens jou typisch voor de taiga? Vooral naaldbomen
Een typische bewoner van de taiga is de sneeuwhaas (Lepus timidus).
Duid de kenmerken aan die wijzen op aanpassing aan een koud klimaat.
witte wintervacht – knaagtanden – kleine oren – wollige poten –
lange snorharen
Waarom overleef je makkelijker op de taiga als je kleine oren hebt?
je koelt minder af
S E E D – E D UC A T I E V E D I E N S T PL A N E E T V O L P L A N T E N
W W W . P L A N T E N T U I N M E I S E . B E V O OR D E LE E R KR A C H T
7
Plant in de kijker: Abies balsamea, de balsemzilverspar
De balsemzilverspar is een typische naaldboom van de Canadese taiga.
Het groeiseizoen duurt hier slechts 130 dagen. De balsemzilverspar past zich hieraan aan door in
de winter zijn bladeren te behouden. Zo kan de fotosynthese vlug op kruissnelheid komen tijdens
het korte groeiseizoen.
De bladeren van de naaldbomen van de taiga hebben
zich tijdens de evolutie aangepast om het klimaat te
trotseren. Ze zijn naaldvormig, leerachtig en bedekt
met een waslaagje. Door deze aanpassingen kunnen ze
de verdamping beperken.
Ze hebben ook aanpassingen die je niet met het blote oog
kan waarnemen. Hiernaast zie je een microscopische
doorsnede van een naald. De huidmondjes van de
balsemzilverspar liggen niet aan de oppervlakte maar
verzonken om te veel verdamping tegen te gaan.
Aan de onderkant van het naaldje zie je 2 zilveren lijntjes.
Hier zitten de huidmondjes of stomata.
Wanneer je de naaldjes kneust, ruik je waaraan de boom
zijn naam te danken heeft.
Besluit: Hoewel er voldoende neerslag valt, vertonen de balsemzilverspar aanpassingen aan
droogte. Dat komt omdat de neerslag tijdens de winter bevriest en niet kan worden opgenomen
door de planten.
Vegetatie van de taiga In de taiga groeien vooral naaldbomen:
Grove den (Pinus sylvestris) en fijnsparren (Picea abies) in
de Europese taiga.
Blauwe spar (Picea glauca) en balsemzilverspar (Abies
balsamea) in Canada.
Deze naaldbomen verliezen hun naalden niet.
In Oost-Siberië is de taigawinter het strengst. Hier groeien
naaldverliezende coniferen zoals Larix dahurica, een soort
lork.
Naast naaldbomen groeien er in de taiga pionierbomen zoals els en
berk. Ook het rendiermos (een korstmos) is typisch voor de taiga.
Bedreigingen
De grootste bedreiging voor de taiga is de houtkap. Grenen- en vurenhout
voor woningbouw en meubelindustrie is naaldhout dat afkomstig is uit de taiga.
De papierindustrie gebruikt jaarlijks aanzienlijke hoeveelheden houtpulp uit de
taiga. Let er bij de aankoop van hout en papier op dat het het label FSC
(Forest Stewardship Council) draagt. Alleen zo kan je zeker zijn dat het
afkomstig is uit bossen waar de internationale regels worden toegepast in
verband met zorgvuldig kappen met respect voor mensen, planten en dieren.
huidmondje
S E E D – E D UC A T I E V E D I E N S T PL A N E E T V O L P L A N T E N
W W W . P L A N T E N T U I N M E I S E . B E V O OR D E LE E R KR A C H T
8
Zomergroen loofwoud
Klimaat: Koelgematigd met zachte winter
In de Plantentuin zijn er heel wat plekjes die als bosrestanten beheerd worden.
Deze zones hebben de typische kenmerken van het zomergroen loofwoud.
Klimaat en ligging
Hoeveel neerslag valt hier gemiddeld gedurende 1 jaar? 797mm Wat is de gemiddelde jaartemperatuur? 9,9 °C
In welke maanden ligt de gemiddelde temperatuur lager dan 5°C? december, januari,
februari . Deze periode noemen we de weerkundige winter. De temperatuur
ligt dan zo laag dat plantengroei niet meer mogelijk is.
Waar komt het zomergroen loofwoud voor? Op het noordelijk halfrond, grofweg tussen
Kreeftskeerkring en 60°NB
Het zomergroene loofwoud van bij ons kent 2 climaxsoorten. Dat zijn de soorten die op een
bepaalde plaats gaan overheersen wanneer men een gebied gedurende lange tijd
onaangeroerd laat.
Welke soorten zijn het?
Beuk Zomereik
GEM. JAARTEMPERATUUR GEM. JAARTEMPERATUUR 9,9 °C
J F M A M J J A S O N D
mm. 67,5 56,1 58 55,9 61 66,5 80,4 74,1 66 71,9 70,6 69
°C 2,2 3,1 5,6 9 13 16,1 17,7 17,4 14,8 10,6 5,9 3,1
-60-40-20020406080100120140160180200220240260280300
-30-20-10
0102030405060708090
100110120130140150
neers
lag (
mm
)
tem
pera
tuu
r (°
C)
51 NB 4 OL hoogte 100 m
UKKEL BELGIE JAARLIJKSE NEERSLAG
797mm
GEM. JAARTEMPERATUUR 9,9°C
S E E D – E D UC A T I E V E D I E N S T PL A N E E T V O L P L A N T E N
W W W . P L A N T E N T U I N M E I S E . B E V O OR D E LE E R KR A C H T
9
Plant in de kijker: Quercus robur, de zomereik
De zomereik is één van de twee climaxsoorten in de natuurlijke bossen uit onze streken.
Deze boom moet een weerkundige winter van ongeveer 3 maanden overleven. Groei is in deze
periode niet mogelijk. Er valt wel voldoende neerslag, maar de kans is groot dat het water in de
bodem bevriest en niet meer kan opgenomen worden door de planten.
De bomen van het zomergroen loofwoud zijn aan de winter aangepast doordat ze hun bladeren in
de herfst afwerpen. Zo zorgen ze ervoor dat de verdamping beperkt wordt in de ‘droge’
winterperiode.
Vegetatie van het zomergroen loofwoud
Een goed ontwikkeld zomergroen loofwoud kent 4 duidelijke etages. Zo vind je in een eikenwoud
bij ons bijvoorbeeld:
1. Eik en berk in de boomlaag.
2. Vlier en klimop in de struiklaag
3. Boshyacint en gele dovenetel in de kruidlaag
4. Verschillende mossen in de moslaag.
Het Noord-Amerikaanse zomergroen loofwoud kent een
zeer grote biodiversiteit. Ook hieraan is er een hoekje in de
Plantentuin gewijd.
Uit het Oost-Aziatische zomergroen loofwoud vind je in de
Plantentuin een aantal soorten die bij ons als sierbomen
aangeplant worden: Japanse kerselaars, magnolia’s …
Een mooie collectie bomen en struiken van het zomergroen
loofwoud van Oost-Azië, Noord-Amerika en Europa vind je in het
Fruticetum van de Plantentuin.
Bedreigingen
Het zomergroen loofwoud wordt in Europa al sinds de oudheid gekapt. Er zijn hier dan ook
nauwelijks grote stukken aaneengesloten woud over. Ook in Noord-Amerika en Oost-Azië heeft
dit bioom het moeilijk.
Dit is niet te verwonderen, want de landen waar het zomergroen loofwoud voorkomt zijn de
meest geïndustrialiseerde gebieden ter wereld. Industrie, grootschalige landbouw, houtkap en de
grote bevolkingsdichtheid hebben hier gezorgd voor het verdwijnen van de bossen.
S E E D – E D UC A T I E V E D I E N S T PL A N E E T V O L P L A N T E N
W W W . P L A N T E N T U I N M E I S E . B E V O OR D E LE E R KR A C H T
10
Hardbladige vegetatie
Klimaat: Warmgematigd met natte winter
Klimaat en ligging
Wat is de koudste maand in Barcelona? januari
Wat is de gemiddelde maandtemperatuur in de koudste maand? 9,1°C
Welke maanden zijn hier ‘nat’ (Nm > 2Tm)? januari tot mei, september tot december
In het Kaapstad (Zuid-Afrika) heerst een vergelijkbaar klimaat.
Wat zijn volgens jou de droogste maanden in Kaapstad? januari
Hoe verklaar je dat verschil? Ligt op het zuidelijk halfrond, dus ‘omgekeerd’ klimaat
Typisch voor dit klimaat is de zeebries die er meestal aanwezig is. Hoe bootst men die na in de
Plantentuin? Wordt door een machine opgewekt
Zoek het paneel met de wereldkaart in deze kas. Noteer de 5 gebieden op aarde waar de
vegetatiezone ‘Hardbladige vegetatie’ voorkomt: Middelandse Zeegebied, Chili, ZW-
Australië, Z-Afrika en Californië
Wat ruik je in deze kas? Aroma’s van kruiden als lavendel, rozemarijn …
J F M A M J J A S O N D
mm. 38 37,5 47 47,2 43,8 37,7 27,5 43,8 76,3 96,2 51,2 43,7
°C 9,1 10,3 11,8 14,1 17,4 21,2 24,2 24,1 21,7 17,5 13,1 10
-60-40-20020406080100120140160180200220240260280300
-30-20-10
0102030405060708090
100110120130140150
neers
lag
(m
m)
tem
pera
tuu
r (°
C)
42 NB 2 OL hoogte 175 m
BARCELONA SPANJE JAARLIJKSE NEERSLAG
589,9mm
GEM. JAARTEMPERATUUR
16,2 °C
S E E D – E D UC A T I E V E D I E N S T PL A N E E T V O L P L A N T E N
W W W . P L A N T E N T U I N M E I S E . B E V O OR D E LE E R KR A C H T
11
Plant in de kijker: Quercus suber, de kurkeik
De kurkeik is een vrij kleine boom. Hij vertoont een
aantal typische kenmerken van de hardbladige vegetatie:
- Hij heeft kleine, leerachtig, donkergroene
bladeren. Hierdoor kan hij de verdamping in de hete
zomer tot een minimum beperken.
- Hij behoudt zijn bladeren gedurende het hele jaar.
Dat heeft als voordeel dat de fotosynthese
onmiddellijk na of zelfs tijdens de winter op gang
komt, wanneer het nog voldoende vochtig is.
De dikke schors beschermt de kurkeik tegen de
natuurlijke branden in deze gebieden. Om de 10 jaar kan
men van de kurkeik de beschermlaag afhalen. De kurk
wordt gebruikt voor wijnkurken, kurktegels, linoleum,
schoenzolen, reddingsboeien, …
Algemene kenmerken van de hardbladige vegetatie
De meeste planten van dit bioom zijn struikjes, soms met stekels of doornen. Door brand, wind en
begrazing door geiten en schapen worden ze nooit echt hoog. Ze hebben bijna allemaal kleine,
leerachtige bladeren. Vaak bevatten ze etherische oliën
Verschillende planten zijn, net als de kurkeik, aangepast aan bosbranden die in deze streken van
nature om de 10 à 25 jaar voorkomen.
- De eucalyptus versnelt de brand door zijn papierschors en etherische oliën.
- De zaden van de eucalyptus en de banksia komen pas vrij na verhitting.
- Heel wat plantenzaden kiemen slechts nadat ze in aanraking geweest zijn met de
rookmolecules die bij de brand vrijkomen. Dit is bijvoorbeeld het geval met de banksia.
Planten waarvan de zaden pas ontkiemen na een brand hebben in dit bioom verschillende
voordelen. Alle plaaginsecten zijn verbrand en de knaagdieren zijn verjaagd. De concurrerende
planten zijn teruggesnoeid en de bodem is verrijkt door de assen. Bovendien brengt een brand die
veroorzaakt werd door onweer ook regen mee.
Bedreigingen
Mediterrane gebieden staan erg onder druk van de toeristische industrie. Het massatoerisme
verbruikt enorme hoeveelheden van het schaarse zoetwater dat er beschikbaar is.
De oorspronkelijke vegetatie is vaak vervangen door dennenaanplantingen voor de
houtindustrie. Daarin komen jaarlijks bosbranden voor die door mensen aangestoken zijn. Die
hebben een heel ander effect dan de natuurlijke branden.
De flora van Zuid-Afrika is bijzonder kwetsbaar omdat ze veel endemen bevat. Dat zijn planten
die nergens anders ter wereld voorkomen. Sommige komen enkel voor in het zogenoemde Fynbos
of op de beroemde Tafelberg bij Kaapstad. Deze soorten verdienen extra aandacht.
S E E D – E D UC A T I E V E D I E N S T PL A N E E T V O L P L A N T E N
W W W . P L A N T E N T U I N M E I S E . B E V O OR D E LE E R KR A C H T
12
Subtropisch regenwoud
Klimaat: Warmgematigd altijd nat
Klimaat en ligging
Bekijk het klimaatdiagram van Wollongong (Australië).
In welke maand is het hier het koudste? juli
Wat is de gemiddelde maandtemperatuur van deze maand? 11,9°C
Hoeveel natte maanden zijn er hier? Alle maanden zijn nat
De temperatuur is hier koeler dan in de tropen maar warmer dan in de gematigde streken van
Europa of Noord-Amerika. Qua neerslag lijkt dit klimaat sterk op dat van het tropisch regenwoud.
Waar komt het subtropisch regenwoud voor? Nieuw-Zeeland, Tasmanië, Chili,
Z-China, Japan
Wat valt je op wanneer je de totale oppervlakte van dit bioom vergelijkt met andere biomen?
het is klein
Deze vreemde vogel zoek zijn lievelingskost (insecten en wormen)
in de rijke strooisellaag van het subtropische
regenwoud. Het is één van de zeldzaamste vogels ter wereld.
In 100 jaar tijd is 99% van deze dieren verdwenen.
Wat is de naam van deze Nieuw-Zeelander? De kiwi
J F M A M J J A S O N D
mm. 147 170 191 146 110 137 58 80 58 111 119 102
°C 21,8 22 20,8 18,1 15,4 13,1 11,9 12,8 14,8 17,2 18,8 20,9
-60-40-20020406080100120140160180200220240260280300
-30-20-10
0102030405060708090
100110120130140150
neers
lag (
mm
)
tem
pera
tuu
r (°
C)
34 ZB 151 OL hoogte 22m
WOLLONGONG AUSTRALIE JAARLIJKSE NEERSLAG
1429mm GEM. JAARTEMPERATUUR
17,3 °C
S E E D – E D UC A T I E V E D I E N S T PL A N E E T V O L P L A N T E N
W W W . P L A N T E N T U I N M E I S E . B E V O OR D E LE E R KR A C H T
13
Plant in de kijker: Citrus aurantium, de bittere sinaasappel of pomerans
De Citrus aurantium is een kleine immergroene boom, afkomstig uit Zuid-China. Hij heeft glanzend
bladeren met een verbrede bladsteel
De plant wordt gebruikt voor het maken van oranjebloesemparfum, Cointreau, witbieraroma,
marmelade en biodiesel.
Er zijn nog meer soorten citrusfruit die afkomstig zijn uit het subtropische woud. Je kent wellicht de
sinaasappel, limoen, citroen, mandarijn, clementine en pompelmoes. Ken je ook de pomelo, ugli,
kumquat, tangarine, mandora, sweetie, mineola, topaz, limquat, cedraat, … ?
Kenmerken van het subtropisch regenwoud
Het subtropisch regenwoud is een overgangsbioom.
Het heeft een aantal kenmerken en elementen van het
tropisch regenwoud:
o immergroene bomen met een dunne schors,
o palmen, boomvarens, reuzenkruiden
o veel epifyten zoals varens, mossen en orchideeën.
Het vertoont ook kenmerken en elementen van het
zomergroene loofwoud:
o bladverliezende bomen,
o naaldbomen,
o 4 duidelijke etages: een boomlaag, een struiklaag, een
kruidlaag met knol- en bolgewassen en een moslaag.
Bedreigingen
Dit bioom is van nature al klein.
Omdat het zo klein is en bovendien gelegen op plekken waar de bevolkingsdruk enorm hoog is, is
het een van de meest bedreigde biomen.
bergamot kumquat bittere sinaasappel
S E E D – E D UC A T I E V E D I E N S T PL A N E E T V O L P L A N T E N
W W W . P L A N T E N T U I N M E I S E . B E V O OR D E LE E R KR A C H T
14
Warme woestijn Klimaat: Warm altijd droog
Klimaat en ligging
Hoeveel neerslag valt er jaarlijks in Timboektoe (Mali)? 176mm En in België? Ca. 800mm
Is het heel het jaar door heet in dit woestijngebied? Iets koeler in de wintermaanden
Heeft Bechar (Algerije) ook een
woestijnklimaat? Ja (Gematigd altijd
droog, woestijn van de
middelbreedten)
Wat is het belangrijkste verschil met het
klimaat in Timboektoe (Mali)?
Nog minder neerslag.
De temperatuur is,vooral in de
wintermaanden, veel lager.
J F M A M J J A S O N D
mm. 0 0 0 1 4 16 50 72 30 3 0 0
°C 20,6 23,5 26,8 30,4 33,2 33,9 31,8 30,4 30,9 30,1 25,4 21,6
-60-40-20020406080100120140160180200220240260280300
-30-20-10
0102030405060708090
100110120130140150
neers
lag
(m
m)
tem
pera
tuu
r (°
C)
21° NB 4° WL hoogte 266m 176
TIMBOEKTOE MALI JAARLIJKSE NEERSLAG GEM. JAARTEMPERATUUR
28,2°C
S E E D – E D UC A T I E V E D I E N S T PL A N E E T V O L P L A N T E N
W W W . P L A N T E N T U I N M E I S E . B E V O OR D E LE E R KR A C H T
15
Plant in de kijker: Echinocactus grusonii, de schoonmoederstoel
Deze cactus heeft een bolvormige stengel. De bolvorm laat
een maximale opslag van water toe, gecombineerd met een
minimale verdamping.
De fotosynthese gebeurt in de stengel.
Het blad ontbreekt, waardoor verdamping beperkt blijft.
Verdamping via de stengel wordt beperkt door een waslaagje.
De stekels beschermen deze cactus tegen dorstige belagers.
Algemene kenmerken van woestijnvegetaties
Woestijnplanten hebben verschillende manieren om met droogte om te gaan:
1. Ze kunnen de verdamping via het blad beperken. Bij sommige soorten vallen de
blaadjes af in het droog seizoen. Andere soorten hebben zeer kleine blaadjes. Bij nog
andere soorten zijn de blaadjes vervangen door stekels, die de planten bovendien
beschermen.
2. Sommige planten ontwijken de droogte. Ze overleven lange droogteperiodes als zaadjes
in de grond. Wanneer het dan toch eindelijk regent gaan de zaden ontkiemen en komt de
woestijn in bloei.
Bedreigingen
De woestijn breidt uit en wordt droger door de klimaatveranderingen. Woestijnstormen
nemen toe in frequentie en hevigheid. Anderzijds kunnen klimaatveranderingen er ook voor zorgen
dat het op sommige momenten heel hevig gaat regenen in de woestijn. Zo werd Alice Springs, in
het hartje van Australië in januari 2007 geteisterd door stortregens, met erosie tot gevolg.
Niemand had dat daar eerder meegemaakt.
Vreemd genoeg heeft de uitbreiding van de woestijn in veel gevallen een negatieve invloed op de
droogtevegetatie. Ook droogteplanten hebben hun beperkingen. Wanneer het té droog of té heet
wordt, redden ze het niet meer. In de Atacama-woestijn, waar zich de droogste plaatsen op aarde
bevinden, vind je op veel plaatsen helemaal geen vegetatie. De enorme biodiversiteit van de Karoo-
woestijn in Zuid-Afrika wordt ernstig bedreigd door opwarming en verdroging.
S E E D – E D UC A T I E V E D I E N S T P L A N E E T V O L P L A N T E N
W W W . P L A N T E N T U I N M E I S E . B E V O OR D E LE E R KR A C H T
Duid de grootste woestijnen van de wereld op de kaart aan:
1. Sahara 2. Australische of Grote Zandwoestijn 3. Arabische woestijn 4. Turkestaanse woestijn 5. Gobiwoestijn 6. Kalahari en Namib
7. Noord-Amerikaanse woestijnen (Chihuahua, Sonora en Mojave) 8. Chileense Atacama.
1
2
3
5 6 7
8 9
S E E D – E D UC A T I E V E D I E N S T PL A N E E T V O L P L A N T E N
W W W . P LA N T E N T U I N M E I S E . B E V O OR D E LE E R KR A C H T
17
Water opslaan
Planten van de woestijn moeten zich aanpassen aan de droogte. Veel woestijnplanten kunnen
tijdens het korte regenseizoen water opslaan in een deel van de plant. Daarmee kunnen ze het
lange droge seizoen te overleven.
Zoek voor elk van de afbeeldingen hieronder een plant die er sterk op lijkt. Schrijf telkens de naam
van de plant én het plantendeel waar water in wordt opgeslagen onder de afbeelding.
Naam van de plant:
Waar wordt het water opgeslagen?
Naam van de plant: agave (diverse soorten)
Waar wordt het water opgeslagen? blad
Naam van de plant: nolina recurvata
Waar wordt het water opgeslagen? basis van de stengel, wortel
Naam van de plant : Cephostemma juttae
Waar wordt het water opgeslagen? stengel
Naam van de plant : aloë (diverse soorten)
Waar wordt het water opgeslagen? blad
Naam van de plant : een euphorbia
Waar wordt het water opgeslagen? stengel
S E E D – E D UC A T I E V E D I E N S T PL A N E E T V O L P L A N T E N
W W W . P LA N T E N T U I N M E I S E . B E V O OR D E LE E R KR A C H T
18
Open/gesloten savanne
Klimaat: Warm met kort/lang nat seizoen
Klimaat en ligging
Wat is de gemiddelde neerslag in Kolcata
in januari? 14mm
in september? 28,7mm
Hoe zou je de temperatuur omschrijven?
Heel het jaar door hoog
Dit klimaattype noemen we ‘Warm met
lang nat seizoen’.
Verwacht je hier als vegetatie eerder een
open of een gesloten savanne?
Eerder gesloten
Hoeveel natte maanden tel je in Luanda
(Angola)? 2
Dit klimaattype noemen we ‘Warm met
kort nat seizoen’.
Verwacht je hier eerder een open of een
gesloten savanne? Eerder open, met
doornstruiken en grassen
In welk continent vind je de grootste savannegebieden? Afrika
In welke andere continenten vind je verder nog savanne? Zuid-Amerika, Australië, Azië
Tussen welke breedtegraden strekt de savanne zich uit? Grofweg tussen
Kreeftskeerkring en Steenbokskeerkring
In de Moesson- en savannekas in de serres van de Plantentuin zie je planten van drogere
savannegebieden maar ook van gebieden met een moessonklimaat.
Welke van de planten die je hier ziet vertonen volgens jou vooral aanpassingen aan een droog
klimaat? Noteer de naam en het land van herkomst van minstens één plant:
Euphorbia ingens, baobab (adansonia digitata), diverse acacia’s
Noteer de naam en het land van herkomst van één plant die volgens jou eerder is aangepast aan
een natter klimaat: Wurgvijg (Ficus banyan), reizigerspalm (Ravenala madagascariensis)
GEM. JAAR
TEMPERATUUR
26,2 °C
S E E D – E D UC A T I E V E D I E N S T PL A N E E T V O L P L A N T E N
W W W . P LA N T E N T U I N M E I S E . B E V O OR D E LE E R KR A C H T
19
Plant in de kijker: Acacia ataxacantha, de vlamdoorn
De Acacia ataxacantha of vlamdoorn is één van de talloze acacia-soorten die voorkomen in de
savanne. Er bestaan maar liefst 1200 soorten acacia’s. Sommige soorten leveren eetbare zaden,
andere duurzaam hout en ook heel wat acaciasoorten hebben bruikbaar hars of gom.
Kenmerken van de vlamdoorn:
- De peulen van deze acacia hebben vlammende kleuren, vandaar zijn naam.
- De boom heeft doorns. Hiermee beschermt hij zich tegen vretende dieren.
- Het blad van deze acacia is vrij klein en veervormig samengesteld. Hierdoor kan de wind
makkelijker de bladeren afkoelen.
- In het droog seizoen laat de vlamdoorn zijn bladeren vallen. Zo wordt vermeden dat er te
veel water langs het blad verdampt.
Veel volwassen acacia’s hebben een parasolvorm. Dit komt doordat giraffen de boom ‘gesnoeid’
hebben.
Zelfverdedigingstechnieken voor acacia’s en giraffen
Met hun lange nek zijn giraffen prima gebouwd om tot bij de hoogste
blaadjes van de acacia te geraken.
De acacia is beschermd door zijn doorns. Maar hij kent nog meer
verdedigingstactieken! Wanneer giraffen aan zijn blaadjes knabbelen,
concentreren zich bittere stoffen in de bladeren. De giraf lust de plant
niet meer en trekt naar de volgende boom.
De volgende boom heeft ondertussen een waarschuwing gekregen
van de eerste boom. Zo gauw een boom wordt aangevreten,
produceert hij immers signaalstoffen die door de wind naar de
naburige planten worden gedreven.
Wanneer de giraffen bij de volgende boom zijn aangekomen, heeft
deze ook de bittere stoffen geproduceerd.
Giraffen hebben daarom geleerd tegen de wind in aan een
bomengroep te beginnen eten.
Savannes in alle soorten
Savannes vormen een lappendeken van grassen, struiken en bomen. De duur van het regenseizoen
op een bepaalde plaats bepaalt of er een open begroeiing met grassen, doornstruiken en enkele
bomen zal voorkomen, of eerder een gesloten begroeiing met veel bomen. Door menselijke
ingrepen gaan bosrijke savannes vaak evolueren naar open savannes.
Bedreigingen
In Brazilië en Indië is de savanne grotendeels omgevormd tot akkerland.
Door de toenemende droogte ten gevolge van de klimaatveranderingen veranderen steeds
meer savannes in woestijnen. De Sahel is ontstaan door de verwoestijning van de plaatselijke
savanne. De mensen die hier wonen hebben het steeds moeilijker om voedsel te verbouwen.
S E E D – E D UC A T I E V E D I E N S T PL A N E E T V O L P L A N T E N
W W W . P LA N T E N T U I N M E I S E . B E V O OR D E LE E R KR A C H T
20
Tropisch Regenwoud Klimaat: Warm altijd nat
Klimaat en ligging
Bekijk het klimaatdiagram van Belem in Brazilië:
Daalt de gemiddelde maandtemperatuur ooit onder 18°C? nee
Hoeveel neerslag valt er jaarlijks? 2832,7mm
Het tropisch klimaat vinden we ten noorden en ten zuiden van de evenaar op verschillende
continenten terug. Welke grote landen liggen er op de evenaar in:
1. Afrika? Congo
2. Azië? Indonesië
3. Zuid-Amerika? Brazilië
Tussen welke geografische lijnen liggen de tropen? Kreeftskeerkring (23,5° NB) en
Steenbokskeerkring (23,5° ZB)
Beschrijf de temperatuur en vochtigheidsgraad in deze kas: warm en vochtig (evt. meten)
J F M A M J J A S O N D
mm. 351 412 441 370 282 164 154 122 129 105 101 202
°C 25,8 25,6 25,7 25,9 26,1 26,4 26,2 26,5 26,4 26,7 26,7 26,4
-60-300306090120150180210240270300330360390420450
-30-15
0153045607590
105120135150165180195210225
neers
lag (
mm
)
tem
pera
tuu
r (°
C)
1 ZB 48 WL hoogte: 24 m
BELEM BRAZILIE GEM. JAARTEMPERATUUR
26,2 °C
JAARLIJKSE NEERSLAG
2832,7mm
S E E D – E D UC A T I E V E D I E N S T PL A N E E T V O L P L A N T E N
W W W . P LA N T E N T U I N M E I S E . B E V O OR D E LE E R KR A C H T
21
Plant in de kijker:
een trechterplant
De trechterplant is een epifyt.
Epifyten groeien niet op de bodem, maar op andere bomen. Zo slagen ze er in om in het dichte
regenwoud voldoende zonlicht op te vangen. Door zijn bijzondere groeiwijze kan de trechterplant
natuurlijk géén water en voedingsstoffen uit de bodem opnemen. Dat doet hij met zijn bladeren, die
in een trechtervorm groeien. De bladeren hebben zuigschubben waarmee het water opgezogen
wordt. Als de zuigschubben verzadigd zijn, worden de grijsachtige bladeren groen.
Het leven in het tropisch regenwoud
- Het groeiseizoen valt nooit stil
Bomen hebben hier dan ook geen groeiringen.
- Grootste biodiversiteit
Nergens op aarde groeien zoveel verschillende soorten.
In sommige delen van het Amazonewoud groeien meer dan 280 soorten planten per hectare.
De planten groeien in verschillende etages. Onder de kroonlaag met reuzenbomen vind je een
laag met kleinere bomen, palmen en reuzenkruiden. De bomen zijn begroeid met epifyten.
Houtige klimplanten, de lianen, zoeken zich een weg naar het licht. Op de bosbodem groeien
kruidachtige planten die schaduw verdragen.
- Bijzondere interacties In geen enkel ander bioom zijn de interacties tussen soorten zo gespecialiseerd als in het
regenwoud. Enkele voorbeelden:
- Rupsen van een bepaalde vlindersoort leven enkel in mest van één welbepaalde diersoort.
- Sommige mierensoorten leven in de holte van één bepaalde plant en kweken er zelf
zwammen.
Bedreigingen
Dé grote bedreiging voor het voortbestaan van het regenwoud is ontbossing. Bijna de helft van de
oorspronkelijke bossen op aarde is al verdwenen. Per jaar verdwijnt bijna 8,8 miljoen hectare
natuurlijk bos. De ontbossing wordt veroorzaakt door aangestoken branden, houtkap, landbouw,
aanleg van wegen, mijnen en stuwdammen.
De gevolgen van de ontbossing zijn ernstig. Inheemse volkeren worden beroofd van hun bestaans-
middelen. Planten en dieren worden met uitsterven bedreigd.
Het duurt eeuwen voor een tropisch bos zich kan herstellen. Wanneer de bomen gekapt worden,
verdwijnt door toegenomen erosie ook de vruchtbare grond en zal er nog weinig groeien.
Tenslotte heeft het verdwijnen van het tropisch regenwoud ernstige gevolgen voor het klimaat.
De plantengroei in het tropisch regenwoud buffert immense hoeveelheden CO2.
