ISSO_Info_33

I S S O i n f o 33 1 m a a r t 2 0 07

n u m m e r 33 m a a r t 2 0 07

•••••••••••••••

2

23

4

5

6

677

8

99

1010

12

ISSO publicaties 75 en 82 over EPA-advies zijn definitiefKennisoverdracht EPACommunicatiePlatform Legionella stoptElektrische energie, vanzelf-sprekend?!Speciale website voor vervullen zorgplicht legionellaToepassen nieuwe ontwerpvoor-schriften voor sanitaire installatiesNieuwe ISSO-publicatiesDrie nieuwe ISSO medewerkers ISSO komt met 'Kleintje Meetmethoden' N-BRL 6010 vormt belangrijke schakel in de keten van certificatenNieuw in ISSO-Digitaal.nlISSO-publicatie 77 vormt technische basis voor HUMAS en ELUXLevensloopbestendig RenoverenNoodstroom in de woning: noodzaak of niche?Vereniging Eigen Huis positief over de nieuwe ISSO/GIW-voorschriften

ISSO-info nummer 33

Op 1 februari jongstleden vond er op initiatief van ISSO, in samen-werking met TNO Bouw en Ondergrond en Halmos, de workshop ‘Duurzaam beheer van klimaatinstallaties’ plaats. De aanleiding hier-van was het onderzoek dat TNO en Halmos medio 2005 in opdracht van SenterNovem hebben uitgevoerd en waarbij de prestaties van een groot aantal klimaatinstallaties zijn bekeken.

Afstemming met opdrachtgevers over duurzaam beheer klimaatinstallaties

De conclusie van dit onderzoek luidt dat minder dan 30 procent van de klimaat-installaties in de utiliteitsbouw naar behoren werkt. Tevens blijkt dat het

energiegebruik gemiddeld 25 procent hoger ligt dan wat de ontwerpgege-vens aangeven. Binnen het onderzoek is tevens gebleken dat 90 procent van de comfortklachten worden veroorzaakt door de klimaatinstallatie. De technische conditie van de installatie is veelal in orde maar het functioneren (comfort, energie) van de techniek valt tegen. Het zijn vooral de ‘vingers’ van de installatie - defecte en onjuist ingestelde compo-nenten als regelaars, temperatuur- en druksensoren, thermostaten - die dit veroorzaken. De vingers zijn wel aanwe-zig maar functioneren en presteren niet zoals is beoogd. Aanvullend onderzoek van TNO in meer dan 50 kantoorgebou-wen heeft aangetoond welke specifieke onderdelen in de installatie veelal niet juist functioneren en een zwakke plek zijn in de kwaliteitsketen. Wat blijkt: er zijn voldoende mogelijkheden om een grote kwaliteitssprong te gaan maken. De krachten van de marktpartijen moe-ten dan wel gebundeld worden. Voor de gebouwen installatiebeheerders is daar een belangrijke rol weggelegd.

INVENTARISATIETijdens de workshop heeft men enerzijds geïnventariseerd hoe de gebouwen installatiebeheerders aankijken tegen niet optimaal functionerende installaties en of er behoefte is aan richtlijnen (ISSO-

publicaties) op dit gebied en anderzijds hoe de realisatie van deze richtlijnen geïnitieerd kan worden. Deze richtlijnen hebben tot doel om gebouwen instal-latiebeheerders te informeren hoe de daadwerkelijke functionele kwaliteit van installaties gerealiseerd en beoor-deeld moet worden. Een belangrijk onderdeel daarbij is het creëren van bewustwording bij marktpartijen.

Bijna alle beheerders zijn er zich van bewust dat hun klimaatinstallatie niet presteert zoals in het ontwerp was bedoeld. Over de verantwoordelijk-heid zijn de aanwezigen het ook eens. Deze is niet toe te schrijven aan één partij maar ligt in het gehele realisa-tie- en beheerproces en bij alle betrok-kenen. De aanwezigen waren het dan ook unaniem eens met de oproep dat het tijd wordt te onderzoeken hoe men deze zaken kan verbeteren. Mogelijke publicaties die hier een bijdrage aan kunnen leveren zijn:• algemene publicatie over kwaliteitsbor-

ging/duurzaam beheer in gebouwen;• richtlijn functionele inspectie instal-

laties (hoe de functionele prestatie van de installatie vast te stellen);

• hoe gebouwen te monitoren/waar meetpunten aanbrengen/analy-ses/van data naar informatie;

• prestatie-indicatoren en prestatie-contracten voor alle bouwfasen.

ISSO zal deze publicaties in samenwer-king met de diverse partijen opstel-len. Voor meer informatie over dit project kunt u contact opnemen met Kees Arkesteijn, [email protected].

I S S O i n f o 33 2 m a a r t 2 0 07

Alle instrumenten voor uitvoering van de Europese energierichtlijn zijn gereed

ISSO publicaties 75 en 82 over EPA-advies zijn definitief

ISSO kreeg medio 2006 van SenterNovem de opdracht om de huidige ISSO-publica-tie 75 ‘Handleiding Energieprestatie-Advies Utiliteitsgebouwen’ aan te passen en ISSO-publicatie 82 ‘Handleiding Energieprestatie-Advies Woningen’ te ontwikkelen. De beide publicaties bestaan uit:• algemene inleiding;

• deel 1: energieprestatiecertificaat; de procedure en praktisch handva-ten om een EP-certificaat te maken

• deel 2: EPA-maatwerkadvies; de gereedschappen en praktische richt-lijnen om te komen tot een goed maatwerkadvies

• deel 3: de formulestructuur voor het berekenen van de energiestromen.

Deze ISSO-publicaties zijn bij ISSO te bestellen via de ISSO-winkel op www.isso.nl.

De EPBD (Energy Performance of Buildings Directive) is een Europese richtlijn met betrekking tot de energieprestatie van gebouwen. Alle lidstaten van de Europese Unie moeten deze richtlijn invoeren. Eén van de onderdelen van deze richtlijn is de vaststelling van de energieprestatie van gebouwen (artikel 4). De EPBD geeft aan dat gebouwen op verkoop- of verhuurmomenten een energieprestatiecertificaat (EP-certificaat) moeten hebben. In Nederland wordt de energieprestatie van bestaande gebouwen uitgedrukt in de Energie-index (EI) en een op het EP-certificaat vermelde waarde van een gestandaardiseerd energiegebruik per m2 gebruiksoppervlak uitgedrukt in MJ/m2.

Kennisoverdracht EPAISSO gaat, in samenwerking met VABI Software BV en OTIB, in het land de volgende kennisoverdrachtactiviteiten verzorgen:

Activiteit Waar Wanneer

Seminar: EPBD Praktijkdag Utiliteit regio Utrecht 5 juni

Tijdens deze dag wordt op een praktische wijze de komende EPBD-verplichting behandeld. Op basis van de op deze dag opgedane kennis kunnen bedrijven de consequenties voor hun cliënten en organisatie beter in beeld brengen.

EPA-Instructies: EPC Woningen regionaal mei/september/oktober EPC Utiliteit regionaal juni/september/oktober

Tijdens deze instructies komen de wijze van opname en de daaruit voortvloeiende verplichtingen aan de orde. Vervolgens werkt men met behulp van de software gezamenlijk een voorbeeld uit. Tevens zal iedere deelnemer aan de hand van een referentiewoning zelf een opname en een berekening maken.

Maatwerkadvies Utiliteit regionaal september/oktober Maatwerkadvies Woningen regionaal september/oktober

Naast de installatietechnische aspecten zijn bij deze energieadvisering ook de bouwfysische aspecten van belang. Het maatwerkadvies gaat hier daarom uitgebreid op in. Ook de financiële kant wordt aan de hand van voorbeelden toegelicht. Met behulp van software werkt men projecten interactief uit.

Voor meer informatie kunt u www.isso.nl raadplegen.

I S S O i n f o 33 3 m a a r t 2 0 07

Een groots slotsymposium, dat 12 december jongstleden plaats-vond, was het officiële einde van het CommunicatiePlatform Legionella (CPL). Na zes jaar informatie-uitwisseling en het afstemmen van onderzoeksac-tiviteiten, zijn volgens CPL de belangrijkste doelstellingen bereikt. Via het slotsymposium bracht het CPL wel nadrukkelijk een boodschap voor het voet-licht: nog niet alle kennis is voor handen en de preventiemaatre-gelen moeten doorgaan. Maar de markt zal dit nu, samen met de overheid, zelf moeten oppakken en uitvoeren.

CommunicatiePlatform Legionella stopt, maar preventie gaat door

Een van de actuele onderwerpen waar-over de komende tijd nog veel te doen zal zijn, is het gebruik van alternatieve technieken voor legionellapreventie in leidingwater. Op het symposium kwamen dan ook enkele mensen op de bühne die onder meer de mogelijkheden en onmo-gelijkheden van legionellabeheer met deze technieken aan de orde stelden. Ondanks het feit dat deze problematiek nog niet is uitgekristalliseerd, ervaart het

Will Scheffer ontvangt eerbetoon Will Scheffer, medewerker technologie van UNETO-VNI, heeft een eerbetoon ontvangen voor zijn strijd tegen legionella-besmettingen. Hij kreeg een onderscheiding van de Stichting Veteranenziekte als blijk van waardering voor zijn inzet als voorzitter van het CommunicatiePlatform Legionella. Leo Bikker van de Stichting roemde vooral de betrokkenheid, grote expertise en strijdvaardigheid van Will Scheffer (rechts op de foto) bij het voorkomen van legionellabesmettingen. Tegelijk uitte Bikker zijn teleurstelling dat het CPL stopt omdat er nog veel moet gebeuren op zowel technisch als medisch gebied. Hij hoopt dat ISSO een vervolg op het CPL zal kunnen realiseren zodat de huidige kennis ten aanzien van legionella behouden blijft en verder ontwikkeld kan worden.

Naar een nieuw Landelijk Overlegorgaan LegonellaPreventie (LOLP)ISSO heeft de taak op zich genomen om een vervolg op het CPL te formuleren. Overleg hiervoor met diverse belangrijke, betrokken partijen is opgestart.

Doel van dit overleg is om te zien welk draagvlak er is voor het nieuw ‘landelijk overleg-orgaan legionellapreventie’ (LOLP) en welke invulling de partijen hieraan zouden kunnen geven. Het actueel houden van de reeds door ISSO gepubliceerde richtlijnen en voorschrif-ten speelt daarbij vanzelfsprekend ook een rol. Het CPL focuste zich in de achterliggende jaren op zowel individuele als collectieve installaties. Naast leidingwaterinstallaties ging het ook om andere installaties met legionellarisico’s zoals luchtbehandelinginstallaties, met name in verband met luchtbevochtiging en koeltorens. Legionellarisico’s bij indus-triële processen behoorden echter niet tot het domein van het CPL.

Dankzij de werkzaamheden van het CPL is het legionellavraagstuk nu goed te overzien en daarmee is de belangrijkste doelstelling van het CPL bereikt. Toch zijn er verschil-lende partijen die individueel het initiatief hebben genomen om het vraagstuk van gezond en veilig drinkwater in relatie tot gebouwgebonden installaties blijvend aan-dacht te geven. Ook kunnen we constateren dat nog lang niet alle kennis voorhanden is om het vraagstuk definitief op te lossen. Ook zijn alle relevante gebouwgebonden installaties nog niet daadwerkelijk legionellaveilig. Verder blijft het beheersaspect permanente aandacht vragen. Kortom, aandacht voor legionellapreventie is en blijft noodzakelijk en dat is de reden dat ISSO het initiatief voor het LOLP heeft genomen.

CPL het vraagstuk van legionellapreven-tie met betrekking tot gebouwgebonden installaties op dit moment goed te overzien. Daarmee is haar belangrijkste doel-stelling bereikt. Intussen lopen er nog

wel onderzoeken naar onder meer de effecten van thermische beheersmaat-regelen op handhaving van legionella in leidingen van verschillende materialen. Microbiologen zoeken verder, zo bleek

I S S O i n f o 33 4 m a a r t 2 0 07

ook op het symposium, naar moge-lijkheden van groeibeperking van biofilm en de zich daarin bevindende micro-organismen die de vermeerde-ring van legionella mogelijk maken.

ONTSTAANSREDEN VOOR CPLHet CPL is feitelijk ontstaan na de grote legionella-uitbraak van 1999 in

Bovenkarspel. Sinds die tijd is er door het platform veel gedaan aan kennisont-wikkeling, -vastlegging en -overdracht. Naast regelgeving zijn door ISSO, Kiwa Water Research, TNO, TVVL en UNETO-VNI handleidingen voor legionellapre-ventie ontwikkeld. Deze zijn er voor col-lectieve leidingwaterinstallaties in mid-den- en hoogrisico locaties (ISSO-55.1)

en overige locaties (ISSO-55.2), en voor individuele installaties in woningen (ISSO-30.5). De laatste hand wordt gelegd aan ISSO-publicatie 55.3 voor klimaatinstallaties. Voor de toepas-sing van alternatieve preventie-technieken in leidingwater moeten er nog publicaties verschijnen.

Elektrische energie is een product dat zo vanzelfsprekend is dat pas bij uitval de impact duidelijk wordt. Iedereen is ervan afhankelijk en duizenden mensen ver-dienen hun brood bij het aanleggen van systemen en distributienetwerken die zor-gen dat de juiste hoeveelheid op de juiste plaats komt. Tussen ‘aan’ en ‘uit’ bevinden zich de verschijnselen die ook wel worden aangeduid met Power Quality. Begrippen als harmonischen, dips, etc. spelen daar een rol. De (slechte) kwaliteit van de elektri-sche energie kan het bedrijfsproces en het

Elektrische energie, vanzelfsprekend?!bedrijfsresultaat negatief beïnvloeden door het veroorzaken van storingen, productie-uitval, hoger energiever-bruik, versnelde slijtage of zelfs brand.ISSO is samen met Laborelec en C+B gestart met een traject om zowel klant als installatiebedrijf hiervan bewust te maken. Op initiatief van UNETO-VNI, gefinancierd door opleidingsfonds OTIB wordt een cursus ontwikkeld in combi-natie met diverse voorlichtingmaterialen, zoals brochures en een website. Kijk binnenkort op www.power-quality.nl.

Certificatieregeling BRL9500 op 1 mei 2007 operationeel

Het ministerie van VROM zal vanaf 1 januari 2008 mensen verplichten om, bij de overdracht of verhuur van wonin-gen en utiliteitsgebouwen, een energieprestatiecertificaat te overleggen. Een rechtsgeldig energieprestatiecertif-caat kan in dat geval uitsluitend worden afgegeven door bedrijven die conform BRL9500 zijn gecertificeerd.

Bedrijven kunnen zich vanaf 1 mei 2007 op basis van BRL9500 laten certificeren. Op dat moment wordt ook de bestaande BRL9502 ‘Energieprestatieadvisering voor wonin-gen’ ingetrokken. Certificerende instellingen, bedrijven die zich willen laten certificeren en andere instellingen zoals opleidingsinstituten kunnen zich nu voorbereiden op het certificatieproces. Zij kunnen daarvoor gebruik maken van

de benodigde tools: de ISSO-publicaties 75 ‘Handleiding Energieprestatie-Advies Utiliteitsgebouwen’ en 82 ‘Handleiding Energieprestatie-Advies Woningen’ en de op basis van BRL9501 geattesteerde software. De ISSO-publica-ties zijn te bestellen via www.isso.nl. Op onze internetsite vind u tevens een overzicht van de softwareleveranciers.

De websites van SenterNovem en KBI bieden u voortdurend actuele informatie over de introductie van de certificatierege-ling BRL9500. Wij raden u aan deze websites regelmatig te raadplegen. De sites bevatten ook de informatie die specifiek gericht is op marktsegmenten en op gerichte activiteiten voor doelgroepen binnen die segmenten. Kijk daarom op www.kbi.nl en www.senternovem.nl/energieprestatiecertificaat.

I S S O i n f o 33 5 m a a r t 2 0 07

De website biedt gebruikers de moge-lijkheid om per gebouw de daar aan-wezige risicovolle tappunten, toestellen en installatieonderdelen te selecteren. Hierbij kijkt men niet alleen naar het legionellarisico maar ook naar de risico’s op terugstroming van verontreinigd water in de leidingwaterinstallatie. Ook aansluitingen op risicovolle toestellen waarvoor bepalingen zijn vastgelegd in het kader van het Arbo-besluit zijn in de applicatie opgenomen. De maatregelen die een organisatie moet nemen in het kader van dit Besluit worden niet gespe-cificeerd, daarvoor wordt verwezen naar AI-blad 32 en ISSO-publicatie 55.3 (in ontwikkeling). De selectie levert automa-tisch een set op van de bij het gebouw behorende installatie- en beheers-maatregelen: de gebruikelijke voor-zorgsmaatregelen. Voor ieder gebouw kan zo een geheel op maat gemaakte beheersinstructie worden vervaardigd.

EERSTE GEBRUIKERSTijdens het CPL-symposium bleek dat de Rijksgebouwendienst en het ministerie van Defensie de eerste organisaties zijn die via een branchespecifieke ISSO-publi-

Op het CPL-symposium werd ook het startschot gegeven voor de web-site www.zorgplicht-legionella.nl. De website is mede tot stand geko-men door het CPL en zal door zorgplichtige organisaties kunnen wor-den gebruikt voor het maken van een risicoanalyse en beheersplan op maat. De website is in 2007 gratis te raadplegen.

Speciale website voor vervullen zorgplicht legionella

catie aan de legionella zorgplicht gaan voldoen. Sinds de ingebruikname van de website www.zorgplicht-legionella.nl hebben al circa 600 mensen zich aange-meld en maken regelmatig gebruik van dit handige gereedschap. Het belang van de site is dat zij zo nadrukkelijk inspeelt op het uitgangspunt dat geen gebouw of collectieve leidingwaterinstallatie precies hetzelfde is. Daarnaast hebben gebouweigenaren of -gebruikers ook nog eens verschillende huisvestingwen-sen. Met deze nieuwe applicatie wordt het beheerders van collectieve leiding-waterinstallaties makkelijk gemaakt om op een snelle, gebruiksvriendelijke wijze tot een gebouwspecifieke risico-inschat-ting en bijbehorend maatregelenpak-ket te kunnen komen. Deze applicatie, gebaseerd op ISSO-publicatie 55.2 en de VEWIN-werkbladen, onderscheidt nu hoofdzakelijk overheidsgebouwen. De applicatie kan echter eenvoudig worden uitgebreid met gebouwtypen van andere (branche)organisaties.

WERKING VAN DE WEBSITEDe website biedt gebruikers de mogelijk-heid om per gebouw de daar aanwezige

risicovolle tappunten, toestellen en/of installatieonderdelen te selecteren. Hierbij worden niet alleen de legionellari-sico’s beschouwd maar ook de risico’s op terugstroming van verontreinigd water in de leidingwaterinstallatie. De selectie levert automatisch een set op van de bij het gebouw behorende installatie- en beheersmaatregelen: de ‘gebruike-lijke voorzorgsmaatregelen’. Voor ieder gebouw kan men zo een geheel op maat gemaakte beheersinstructie vervaardigen. De belangrijkste voordelen zijn:• op een snelle en eenvoudige manier

een gebouwspecifieke risicoana-lyse en beheersinstructie maken;

• zowel gebouwbeheerders als hun adviseurs kunnen de voor hen relevante maatregelen in een eigen instructie terugvinden;

• ook andere branches kunnen met bran-chespecifieke gebouwtypen aanhaken;

• door het volgen van de beheers-instructie worden de gebruikelijke voorzorgsmaatregelen getroffen en wordt aan de zorgplicht voldaan.

Voor nadere informatie over de website en de aangeboden functies kunt u con-tact opnemen met Oscar Nuijten per e-mail [email protected].

Agenda 2007Datum Activiteit Locatieapril - mei instructiebijeenkomst ‘Legionellapreventie leidingwater regionaal

en nieuwe voorschriften sanitaire installaties’ (zie pag 6)

24 mei eerste Nationaal Brandveiligheidscongres: Rotterdam

Ontwerpen, toetsen en gebruiken (meer informatie www.sbr.nl)

5 juni EPBD Praktijkdag Utiliteit Bunnik

juni/september/oktober instructiebijeenkomsten EPA-U/W (zie pag 2) Regionaal

27 september ISSO-Najaarsoverleg Nader te bepalen

1- 5 oktober Beurs Elektrotechniek (zie pag 11) Jaarbeurs, Utrecht

I S S O i n f o 33 6 m a a r t 2 0 07

Collectieve leidingwaterinstallaties in de categorie ‘laagrisico’ vallen onder de zorgplicht, zoals genoemd in het Waterleidingbesluit. Inmiddels is er meer

Regionale instructiebijeenkomsten

Toepassen nieuwe ontwerpvoorschriften voor sanitaire installaties

In april en mei organiseert kennisinstituut ISSO de instructie-bijeenkomsten ‘Legionellapreventie leidingwater en nieuwe voorschriften sanitaire installaties’. Tijdens de bijeenkomst krijgt de deelnemer uitgebreide instructies hoe men de nieuwe voorschriften en hulpmiddelen toe moet passen.

• praktijkinstructie in het hanteren van ISSO-publicatie 55.2 ‘Handleiding legionellapreventie zorgplicht’;

• hoe geef ik invulling aan mijn zorg-plicht: mede aan de hand van demon-stratie van de website www.zorgplicht-legionella.nl voor overheidsgebouwen;

• digitaal hulpmiddel bij ontwer-pen van sanitaire voorzieningen: efficiency verbetering met de website www.pvesanitair.nl;

• beheer van terugstroombeveiligingen.

LOCATIES, DATA EN TIJDEN De instructie begint om 09.00 uur en eindigt om 15.30 uur. De instructies vinden plaats op: • 24 april te Eindhoven• 3 mei te Rotterdam• 8 mei te Zwolle• 15 mei te Heiloo (NH)• 22 mei te Bunnik

MEER INFORMATIEDe deelnameprijs bedraagt € 475,– (ex. BTW). De prijs is inclusief koffie/thee en lunch. Aanmelden kan via www.isso.nl.

helderheid over de invulling van deze zorgplicht. Er zijn diverse nieuwe richtlij-nen verschenen, zoals VEWIN-werkbla-den en beoordelingsrichtlijnen. Tevens heeft ISSO de website www.pvesanitair.nl ontwikkeld. Op deze site kan men alle voorschriften en nieuwe technieken ten aanzien van sanitaire installaties vinden.

Legionellapreventie leidingwater en nieuwe voorschriften sanitaire installatiesTijdens de instructie komen de vol-gende onderwerpen aan de orde: • voorschriften over beheer van

leidingwaterinstallaties;• voorschriften voor legionellapreventie;• voorschriften ter voorko-

ming van terugstroming;• nieuwe beoordelingsrichtlijnen

van Kiwa en KOMO INSTAL m.b.t. legionellapreventie en beheer;

Nieuwe ISSO-uitgaven: ISSO 54 Aanvulling 2007

ISSO 75.1 Handleiding Energieprestatie-Advies Utiliteitsgebouwen ‘Energieprestatiecertificaat’

ISSO 75.2 Handleiding Energieprestatie-Advies Utiliteitsgebouwen ‘Maatwerkadvies’

ISSO 75.3 Handleiding Energieprestatie-Advies Utiliteitsgebouwen ‘Formulestructuur’

ISSO 81 Handboek integraal ontwerpen van warmtpompinstallaties voor utiliteitsgebouwen

ISSO 82.1 Handleiding Energieprestatie-Advies Woningen ‘Energieprestatiecertificaat’

ISSO 82.2 Handleiding Energieprestatie-Advies Woningen ‘Maatwerkadvies’

ISSO 82.3 Handleiding Energieprestatie-Advies Woningen ‘Formulestructuur’

ISSO/SBR-publicatie 809 Brandveilige doorvoeringen

BRL 9500 Energieprestatieadvisering

Deze uitgaven kunt u bestellen via de ISSO-winkel op www.isso.nl.

Regionale Instructiebijeenkomsten

Legionellapreventie leidingwater en nieuwe voorschriften sanitaire installaties

Kent u de nieuwe ontwerpvoorschriften voor sanitaire installaties?

Voor meer informatie over het begunstiger-schap kunt u www.isso.nl raadplegen

BINK SOFTWARE BVVoor installatietechniek,

bouwfysica en bouwbesluitberekeningen

Dordrechtwww.binksoftware.nl

Installatiebedrijf

KWEKEL BV 's Hertogenboschwww.kwekel.nl

I S S O i n f o 33 7 m a a r t 2 0 07

FRANCES VAN DEN BERGHMijn naam is Frances van den Bergh en ik ben 45 jaar en na ruim 23 jaar bij vier totaal verschillende bedrijven te hebben gewerkt, ben ik sinds 24 janu-ari jl. in dienst getreden bij ISSO als directiesecretaresse. Als directiesecre-taresse zal ik zowel KBI- als ISSO-acti-viteiten ondersteunen. Behalve voor mijn hond Toberly draag ik ook de zorg voor 21 Japanse Koi-karpers en verder ben ik gek op skiën. Met veel plezier kom ik het ISSO-team versterken.

Nieuwe gezichten bij ISSO

Onlangs heeft ISSO drie nieuwe medewerkers mogen verwelkomen. Graag stellen wij hen aan u voor:

GOFFE SCHATPer 1 februari 2007 is ir. Goffe Schat (1955) bij ISSO in dienst getreden als projectcoördinator. Goffe Schat heeft elektrotechniek (informatietheorie) gestu-deerd aan de TU Delft en heeft daarna 5 jaar productontwikkeling gedaan bij een ingenieursbureau. Vervolgens is hij bij een koeltechnisch installatiebedrijf gaan werken waar hij verantwoordelijk was voor de automatisering van scheeps- en landinstallaties. Daarna heeft hij een jaar een reorganisatie doorgevoerd bij een ander ingenieurs-bureau en is hij zelfstandig advi-seur geworden op het gebied van technisch management en industriële automatisering.

MARLEEN WILSCHUTIk ben Marleen Wilschut en ik ben 19 jaar. Ik ben vanaf begin januari werkzaam bij ISSO als medewerker secretariaat. Ik ontvang de bezoekers van ISSO en verzorg de faciliteiten bij vergaderin-gen. Daarnaast ben ik verantwoorde-lijk voor de bibliotheek. Ook verleen ik secretariële ondersteuning aan het management. Voordat ik bij ISSO kwam werken heb ik mijn Mbo-diploma Directiesecretaresse/Management behaald. Ik werk met heel veel plezier en hoop nog lang bij ISSO te kunnen blijven.

ISSO heeft in opdracht van UNETO-VNI een multidisciplinair onderzoek gedaan: ‘Onderzoek harmonisatie Meetinstrumenten Installatiesector’. Bij dit onderzoek zijn 56 bedrijven geïnterviewd over hun meetproces-sen. Hieruit blijkt onder andere dat zowel voor fabrikant/leverancier als voor installatiebedrijven het van belang is dat er eerst uniformiteit komt met

ISSO komt met 'Kleintje Meetmethoden'

ISSO werkt momenteel aan twee praktische zakboekjes ‘Meetmethoden’, een versie Woning-Utiliteit en een versie Utiliteit-Industrie. Het zakboekje Woning-Utiliteit heeft vooral bestrekking op de laagspanninginstallaties en het zakboekje Utiliteit-Industrie gaat in op diverse bedrijfsinstallaties zoals aandrijftechniek, EMC, communicatie en besturingstechniek.

betrekking tot criteria voor meetmetho-den en instrumenten om uiteindelijk betere meetprestaties te borgen.

PARATE KENNISOTIB en TVVL hebben ISSO opdracht gegeven om in samenwerking met UNETO-VNI en relevante participan-ten vervolg te geven aan het eerder genoemde vooronderzoek. De doelstel-

ling van het ISSO-project is door mid-del van het aanbieden van eenduidig beproefde en veilige meetmethoden de kennis over (elektrisch) meten te verbeteren en functionele/veilige installaties te bevorderen. Het Kleintje Meetmethoden, kan door iedere mon-teur of inspecteur in zijn binnenzak gedragen worden als ‘parate kennis’.

Kleintje Meetmethoden Woning-Utiliteit verschijnt omstreeks de zomer 2007 en is dan te bestellen via de ISSO-winkel op ISSO.nl. Kleintje Meetmethoden Utiliteit-Industrie zal naar verwachting eind 2007 verschijnen.

I S S O i n f o 33 8 m a a r t 2 0 07

Adviesbureaus en installatiebedrijven kunnen zich laten certificeren voor de activiteit ‘het ontwerpen van collectieve leidingwaterinstallaties’. Daarvoor is beschikbaar de Nationale Beoordelings- richtlijn voor het KOMO INSTAL proces-certificaat N-BRL 6000 - deel 08, activiteit A. Dit is een zogenaamd Bijzonder deel, dat gekoppeld is aan de N-BRL 6000-00, het ‘Algemeen deel’ voor het ontwerpen, installeren en beheren van installaties. Installatiebedrijven kunnen zich tevens laten certificeren voor de activiteit ‘het installeren van collectieve leidingwater-installaties’. Daarvoor is eveneens de N-BRL 6000 - deel 08 beschikbaar, maar dan voor activiteit B. Tot slot kunnen adviesbureaus en installatie-bedrijven zich ook laten certificeren voor de activiteit ‘het beheer van collectieve leidingwaterinstallaties’. Daarvoor is beschikbaar de N-BRL 6000- deel 08C, subdeelgebied ‘Beheer’.

LEGIONELLAPREVENTIE-ADVISERINGEr is echter nog een mogelijkheid voor adviesbureaus en installatiebedrijven en dat is certificering voor ‘Legionellapre- ventie-advisering voor collectieve lei-dingwaterinstallaties’. Daarvoor is nu de N-BRL 6010 beschikbaar. Legionella-preventie-advisering is een adviesdienst die uitmondt in een legionellabeheers-plan. Deze adviesdienst wordt verricht door of onder verantwoordelijkheid van de ‘legionellapreventie-adviseur

Kwaliteitsborging collectieve leidingwaterinstallaties

N-BRL 6010 vormt belangrijke schakel in de keten van certificaten

Eigenaren van collectieve leidingwaterinstallaties hebben op basis van de Waterleidingwet en het Waterleidingbesluit een zorgplicht voor de deugdelijkheid van het leidingwater dat zij aan derden beschikbaar stellen. Voor de uitvoering van de installatie en het beheer van het leidingwater schakelt men doorgaans een adviesbu-reau of een installatiebedrijf in. Hoe kan een gebouweigenaar erop vertrouwen dat deze ondernemingen betrouwbaar zijn? Een mogelijk-heid is het inschakelen van voor die activiteiten gecertificeerde onder-nemingen en het (laten) toepassen van gecertificeerde systemen en producten.

leidingwaterinstallaties’. In bijlage 2 van de N-BRL 6010 staan de eisen die worden gesteld aan de vakbekwaamheid van die adviseur. Als blijkt dat thermische beheersmaatregelen niet volstaan, mag men onder bepaalde voorwaarden alter-natieve technieken toepassen, zoals fysi-sche en elektrochemische. In dat geval moet in het kader van de N-BRL 6010 voor deze techniek een door de Raad voor Accreditatie geaccrediteerde kwa-liteitsverklaring (attest) zijn afgegeven.

KIWA-CERTIFICAATDe eigenaar van een gebouw heeft de mogelijkheid om het beheerssysteem van al zijn waterinstallaties en aërosol-vormende apparatuur te laten certifi-ceren om daarmee het Kiwa-certificaat ‘Legionella-veilig beheerde installatie’

te verwerven. Hiervoor is de BRL K14012 beschikbaar. De beoordeling van de risicoanalyse en van het beheersplan van de collectieve leidingwaterinstal-latie vindt plaats door gebruik te maken van de N-BRL 6010. Bij afwezigheid van andere waterinstallaties beperkt zich de certificatie voor legionellavei-lig beheer op die locaties tot alleen de collectieve leidingwaterinstallatie.

BELANGRIJKE SCHAKELDe borging van de kwaliteit van een collectieve leidingwaterinstallatie en specifiek van legionellapreventie wordt dus niet afgedekt met slechts het certi-ficaat op basis van de N-BRL 6010. Wel vormt dit certificaat een belangrijke schakel in de keten van certificaten voor een volledige kwaliteitsborging van de collectieve leidingwaterinstal-latie. Volledigheidshalve moet worden opgemerkt dat voor de certificering op basis van alle hiervoor genoemde BRL’s geen wettelijke verplichting bestaat. Wel geven de certificaten de eigenaar, de controleur en de handhaver van de wet- en regelgeving het vertrouwen dat de collectieve leidingwaterinstallatie in alle opzichten voldoet aan de voorschrif-ten. De eigenaar kan daarmee aantonen dat hij er alles aan heeft gedaan om er voor te zorgen dat de kwaliteit van het leidingwater dat hij aan derden beschik-baar stelt, niet veel afwijkt van de kwali-teit van het door het waterleidingbedrijf geleverde drinkwater. In de huidige prak-tijk is daarvan veelal nog geen sprake. Certificering van de beschreven diensten en van installatiesystemen en -produc-ten kan daarin verbetering brengen.De N-BRL 6010 ‘Legionella preventie-advisering voor collectieve leidingwa-terinstallaties’ is een uitgave van KBI. De BRL 6010 is verkrijgbaar bij ISSO en kost € 25,–. U kunt de BRL6010 bestel-len via de ISSO-winkel op www.isso.nl.

Hoe kan een gebouw-

eigenaar erop

vertrouwen dat een

adviesbureau of een

installatiebedrijf

betrouwbaar is?

I S S O i n f o 33 9 m a a r t 2 0 07

Op de Nationale Domotica Dag werd HUMAS geïntroduceerd. Installatiebedrijf Imtech heeft dit concept bedacht samen met Innosana, een specialist als het gaat om innovaties in de zorgsector. HUMAS staat voor Human Assisting Service en is een totaalconcept voor dienst-verlening in en rond woningen, ziekenhuizen, verpleeg- en verzor-gingshuizen. Technisch gezien heeft Imtech het concept gebaseerd op ISSO-publicatie 77 ‘Installaties voor levensloopbestendig wonen’.Een al langer bestaand concept dat ook gebaseerd is op ISSO-77, is het ELUX-installatieconcept. ISSO werkt, mede namens UNETO-VNI, mee aan de verdere verfijning van dit concept. Naast een uitvoerige technische omschrijving is op de website van ELUX-installatieconcept (www.elux.nl) inmiddels ook een FAQ beschikbaar met daarin vra-gen en antwoorden over de toepassingen van het concept. Zie www.levensloopbestendiginstalleren.nl voor meer informatie over ISSO-77 en het onderwerp ‘levensloopbestendig installeren’. ISSO-publicatie 77 kost € 57,00 en is te bestellen via de ISSO-winkel op www.isso.nl

ISSO-publicatie 77 vormt technische basis voor HUMAS en ELUX

Nieuw in ISSO-Digitaal.nlISSO 75.1 Handleiding Energieprestatie-Advies Utiliteitsgebouwen ‘Energieprestatiecertificaat’

ISSO 75.2 Handleiding Energieprestatie-Advies Utiliteitsgebouwen ‘Maatwerkadvies’

ISSO 81 Handboek integraal ontwerpen van warmtepompinstallaties voor utiliteitsgebouwen

ISSO 82.1 Handleiding Energieprestatie-Advies Woningen ‘Energieprestatiecertificaat’

ISSO 82.2 Handleiding Energieprestatie-Advies Woningen ‘Maatwerkadvies’

BINNENKORT BESCHIKBAAR:

ISSO 33 Kengetallen en vuistregels

ISSO 80 Handboek integraal ontwerpen van collectieve installaties met warmtepompen in de woningbouw

ISSO 83 Een helder licht op werkplekverlichting

ISSO/SBR 354 Binnenmilieufactoren voor kantoren

Handboek Installatietechniek

Instructieboek Noodverlichting

BRL 9500 Energieprestatieadvisering

ABONNEMENTDigitale ISSO-publicaties zijn via een abonnement verkrijgbaar. Allereerst wordt u abonnee van ISSO-Digitaal. Hier betaalt u een basiscontributie voor van €100,00 per jaar. Vervolgens

kunt u de digitale publicaties aan-schaffen. Een prijsoverzicht van de digitale publicaties vindt u op www.isso.nl, onder het menu ISSO-Digitaal.

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

�

��

I S S O i n f o 33 10 m a a r t 2 0 07

Een eerste belangrijke conclusie is dat een integrale aanpak noodzakelijk is om succesvol levensloopbestendig te reno-veren. Installatietechnische en bouw-kundige zaken grijpen sterk op elkaar in en daarom moeten partijen in een zo vroeg mogelijk stadium met elkaar rond de tafel. Zo hebben veranderingen aan de gevel vaak een sterke invloed op het binnenklimaat. Installatietechnisch moet daar op de juiste wijze op ingespeeld worden. Hiermee komt gelijk een tweede aandachtspunt naar voren: energie en

Het project Levensloopbestendig installeren richt zich vooral op nieuwbouw en zware renovatie (‘total make over’). Bij de branche-organisatie UNETO-VNI rees de vraag of er ook bij beperkte renova-tie mogelijkheden zijn om het levensloopbestendige karakter van een woning te verbeteren. ISSO is in samenwerking met TNO Bouw en Ondergrond met dit onderwerp aan de slag gegaan. Eind 2006 zijn diverse deskundigen bijeen geweest om dit thema met elkaar te bediscussiëren. Dit leverde flink wat ingrediënten op om het project verder voort te zetten.

Levensloopbestendig Renoverenklimaat. Gerenoveerde woningen kun-nen er voor een x-aantal jaren tegen. Een comfortabel binnenklimaat bij gunstig energieverbruik zou daarbij een van-zelfsprekendheid moeten zijn. Gezien de stijgende energieprijzen is aandacht voor energiegebruik van groot belang. De derde conclusie betreft de flexibiliteit. Deze dient zich te richten op de ‘dage-lijkse flexibiliteit’, oftewel de frequent optredende aanpassingen. Wanden, keu-kens en badkamers worden maar zelden verplaatst, terwijl de behoefte aan flexi-bele E & ICT mogelijkheden wel groot is. Derde conclusie richt zich op de commu-nicatie en logistieke aspecten: techniek is een deel van de oplossing, werk ook de processen om de renovatie heen en de relatie met de bewoners voldoende uit.De uitkomsten uit de discussie worden door ISSO en TNO benut bij het verder uitwerken van het project. Zie ook: www.levensloopbestendiginstalleren.nl.

In woningen komen we nagenoeg geen noodstroomvoorzieningen tegen, ter-wijl spanningsuitval in deze omgeving ook zeer vervelende gevolgen kan heb-ben. Niet alleen geen licht meer, maar ook geen verwarming. Tegenwoordig in veel gevallen ook geen telefoon meer. En misschien werkt de laptop nog wel, maar het modem, nodig voor de internetverbinding, niet meer. Dus thuiswerken wordt dan al zo goed als onmogelijk.Voor mensen die thuis verpleegd of

verzorgd worden kan de situatie nog veel ver-

velender worden. Een alarmeringssysteem dat niet werkt is

wellicht nog te over-komen, maar stilval-

lende beademing of nierdialyse kunnen

iemand in grote proble-

Noodstroomvoorzieningen zijn vooral te vinden bij bedrijven en instellingen. De voorzieningen zijn bedoeld om de gevolgen van spanningsuitval op te vangen. Soms gaat het erom lopende processen ‘netjes’ te beëindigen en het gebouw te ontruimen. In andere gevallen dient de voorzie-ning om de continuïteit te waar-borgen. Zo is het erg vervelend als een operatie moet worden afgebroken of een duur product blijft halverwege een bewer-kingsstap steken. Maar hoe zit het met onze woon-omgeving?

men brengen. Een probleem dat met de toenemende extramuralisering (zo veel mogelijk zorg buiten de muren van een ziekenhuis of zorginstelling) van de zorg alleen maar groter wordt.

ENQUÊTEOp basis van het bovenstaande heeft UNETO-VNI aan ISSO gevraagd om onderzoek te doen naar dit onderwerp. In dit onderzoek is gekeken naar de technische aspecten, zoals de kwaliteit van het net en de mogelijkheden om in een woning een noodstroomvoorzienin-gen te realiseren. Een ander belangrijk aspect was de blik van de consument. Hoe kijkt hij tegen een dergelijke voorziening aan? Wat wil hij ervoor betalen? Bij ruim 300 consumenten is een enquête afgenomen. De resultaten van dit onderzoek komen binnenkort beschikbaar via www.levensloopbesten-diginstalleren.nl

Noodstroom in de woning: noodzaak of niche?

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

I S S O i n f o 33 12 m a a r t 2 0 07

COLOFONISSO Info is een uitgave van

KE

NN

ISIN

ST

ITU

UT

VO

OR

DE

INS

TA

LL

AT

IES

EC

TO

R

Bezoekadres Kruisplein 25 (Weenapointgebouw B) 3014 DB Rotterdam

Postadres Postbus 577 3000 AN Rotterdam

Tel. 010 - 206 59 69 Fax 010 - 213 03 84 E-mail [email protected] Internet www.isso.nl

Wat is ISSO ISSO, het kennisinstituut van

de installatiesector, houdt zich bezig

met het identificeren van kennisvra-

gen binnen de installatiesector, het

ontsluiten en toegankelijk maken van

deze kennis in de vorm van praktische

ISSO-publicaties en het bevorderen van

het gebruik van ISSO publicaties als

normstellende richtlijnen.

Op 29 april 1974 werd ISSO

opgericht door de volgende

organisaties:

TVVL Nederlandse Technische Vereniging

voor Installaties in Gebouwen

UNETO-VNI Ondernemersorganisatie voor

de installatiebranche en de

technische detailhandel

PIT Stichting Promotie Installatietechniek

in een later stadium traden de

volgende organisaties toe:

ONRI Organisatie van Nederlandse

Raadgevende Ingenieursbureaus

Vabi Vereniging voor Automatisering in de

Bouw en Installatietechniek

Vormgeving Stijlmeesters

Redactie P.P.H. 't Lam

A.B. Pijpers

Stijlmeesters

Onlangs hield de vereniging een enquête onder 24 huisart-sen met een praktijk op Vinex-locaties. Het onderzoek laat ziet dat inwoners van Vinex-wijken meer gezondheidsklach-ten hebben. De meeste gehoorde klachten gaan over sla-peloosheid, vermoeidheid, geïrriteerde slijmvliezen en kort-ademigheid. Hoewel de artsen geen directe relatie zien tus-sen deze klachten en balansventilatiesystemen, erkennen zij dat hun patiënten dat verband wel zo ervaren. De meeste huisartsen bepleiten daarom een landelijk onderzoek naar de relatie tussen gezondheidsklachten en de nieuwe, veel toegepaste balansventilatiesystemen met een wtw-unit.

Balansventilatiesystemen met warmteterugwininstallaties zijn energiezuinig, maar leveren in de praktijk vaak proble-

men op. Veel van de klachten kunnen worden voorkomen als de ventilatiesy-stemen goed in het bouwontwerp zijn opgenomen, als ze juist worden inge-bouwd en zorgvuldig worden afgeregeld en als bewoners goede instructies krijgen over het onderhoud en gebruik van de installatie.

Vereniging Eigen Huis positief over de nieuwe ISSO/GIW-voorschriften

Vereniging Eigen Huis is positief over de nieuwe ISSO/GIW-voorschriften voor wtw-installaties die op 1 januari aanstaande ingaan. Hierop voor-uitlopend heeft de vereniging haar opleverings-keuringen van nieuwbouwwoningen aangepast, zodat het ontbreken van een inregelrapport van de balansventilatie en de wtw-unit en het ont-breken van een gebruiksinstructie vanaf nu offi-cieel als opleveringsgebrek geregistreerd wor-den. Ook gaan de keurmeesters van Vereniging Eigen Huis aanvullende instructies aan kopers geven over het juiste gebruik van balansventila-tiesystemen met een wtw-unit. De vereniging wil hiermee het probleem van de informatievoorzie-ning voor een deel zelf oplossen.

Documents

ISSO_Info_33