İSTANBUL'DAKİ BİZANS İMPARATORLUK SARAYLARI

8/7/2019 STANBUL'DAK BZANS MPARATORLUK SARAYLARI

1/13

1

stanbuldaki Bizans mparatorlukSaraylar

Glgn Krolu13 Aralk 2006http://www.obarsiv.com/e_voyvoda_0607.htmlOsmanl Bankas Ariv ve Aratrma Merkezi'nde yaplan konuma metni,aratrmaclarn kiisel kullanmlar iin web sayfamza konulmaktadr. Bu konumametinleri, ticari amalarla oaltlp datlamaz veya Osmanl Bankas Ariv veAratrma Merkezi'nin izni olmakszn baka kurumlara ait web sitelerinde veyaveritabanlarnda yer alamaz.

STANBUL'DAK BZANS MPARATORLUK SARAYLARI Glgn Krolu

Latince saray anlamna gelen palatium, Greke palation kelimesi, Roma'da imparator saraynn yerald Palatine Tepesi'nden kaynaklanmaktadr. Buras 3. yzyla kadar Roma imparatorlarnn resmiikametgah olmu ve kelime literature bu ekilde girmitir. Bizans'ta da saraylar, palation ya da hkmdarevi anlamna gelen Basileos Oikia gibi adlarla anlmtr.

Bizans saraylar ve saray yaam ile ilgili bilgilerimiz mevcut kalntlara, arkeolojik kazlardan eldeedilen sonulara ve daha da ok Prokopios, mparator VII.Konstantinos Porphyrogennetos, Anna Komnena,Ioannes Kinnamos, Mikhail Psellos ve Khoniates gibi tarih yazarlarnn eserlerinden edindiimiz bilgiler ilesaraylar kullanlrken ya da yknt halinde de olsa grm olan Devil'li Odo, Tudela'l Benjamin, Tyre'liWilliam, Selanik'li Eustathios, Florentine Boundelmonte, Petrus Gyllius ve bni Batuta'nn gzlemlerinedayanmaktadr. Bizans'n ada ve yakn sanatsal ilikiler iinde olduu Avrupa ve slam topraklarndakisaraylar da, gnmze ulamayan Bizans saraylarn, hem mimari hem de ssleme bakmndan gzmzdecanlandrmamza yardmc olabilecek benzer zellikler gsterir. Bu saraylar arasnda Bizans ile yaknilikiler iinde olan Got Kral Theodoric'in Ravenna'daki Saray ve Sicilya'nn Palermo kentindeki PalazzoNormano'da bizzat Bizansl sanatlarn sarayn sslemesinde alt bilinir. Bunlarn dnda SilifkeAkkale'deki kent yneticisine veya kentin ileri gelenlerinden birine ait byk bir saray kompleksi,Trabzon'daki Komnenos, Kemalpaa'daki Laskaris Saray ve Mistra'daki Despot Saray gibi yaplar, Bizans

saray mimarisi hakknda bize bilgi veren dier sayl rneklerdir.Bir Mslman Arap emirinin olu olan Digenes Akritas'n 9-10.yzylda Gney dou Anadolu'da

geen destannda, kahramann Frat kysndaki (Samsat - Gaziantep?) yazlk saray tm ayrntlarylaanlatlmaktadr. Kulelerinden Suriye'nin grld bu hayali saray, bir 12.yzyl Bizans sayfiye sarayndaolmas gereken tm zellikleri ayrntlaryla yanstmaktadr. Saray yaplar, kular ve evcil hayvanlarla dolu,her trl meyve aacnn olduu bir bahede, iek tarhlar arasnda kurulmutur. Sarayn bahe duvarlar veavlusu (atrium) beyaz mermer plakalarla kapldr. Duvarlar kesme tatan yaplm sarayn, ana yaps katldr. Stunlu kare planl bir giri blm vardr. st katlarda pencereler sralanr. Arkada ikinci bir yap,
http://www.obarsiv.com/e_voyvoda_0607.htmlhttp://www.obarsiv.com/e_voyvoda_0607.html


2/13

2

yaknnda etraf balkon biiminde dzenlenmi bir merdivenli kule ile Aziz Theodoros'a adanm bir kilise,hamam ve konukevi bulunur. kametgah olarak kullanlan iki byk yap, merkezi avluya revakl iki yollabalanmaktadr. Sarayn kabul salonunun tavannda Eski Ahit'ten Samson, Davud, Musa ve Yusuf ile Grekmitolojisinin kahramanlarndan Odysseus, Akhileus, Agamemnon, Penellope, Bellerophon'un Khimera'y

ldrmesi, Bykskender'in tarihi hikayesi gibi sahnelerin tasvir edildiinden sz edilir.mparator Byk Constantinus tarafndan 325 ylnda, Roma mparatorluu'nun Roma'dan sonra

doudaki ikinci bakenti olarak seilen Byzantium (stanbul), be yl boyunca sren hazrlklar srasnda kentbatya doru geniletilip kuvvetli surlar, gsterili yap ve meydanlarla sslenmiti. naatlar byk orandatamamlandnda kente Konstantinopolis ad verilerek, 11 Mays 330 ylnda resmi trenlerle alm veHristiyanlk serbest braklmtr. Yeni din gerekli olan dini yaplarn yan sra mparator Constantinus ileailesinin resmi ikametgah ve ayn zamanda imparatorluun ynetim merkezi olacak bir saraya gereksinimduyulmu ve kentin katedrali olan Ayasofya'nn gneyi ile Hippodromun dousunda kalan alana, Bizans'nilk imparatorluk saray kurulmutu.

Sarayn yerinin seilmesi konusunda Roma geleneklerine uygun olarak belirli kurallara uyulmutur.Bizans'n ilk imparatorluk saray olan Byk Saray'da, Selanik ve Sirmium'da olduu gibi saray vehippodrom bir btnlk oluturacak yaknlkta idi. Romallarn yaamnda hippodrom, imparator ilehalknn, atl araba yarlarnn yan sra resmi ve dini trenlerde bir araya geldii nemli toplant alanlardr.Sarayn kurulduu blgenin deniz manzarasna sahip oluu ve deniz ulam iin liman kurulmasna olanakvermesi gibi doal avantajlar, mparatorluk saraynn yerini belirlenmesinde nemli rol oynam olmaldr.Daha sonraki dnemlerde de Blakherna saraynn yerinin seilmesinde bakentin nemli kiliselerinden biriolan Theotokos Kilisesi'nin olmasnn yan sra Hali'in deniz ve orman manzarasna sahip oluu ile denizdenulam yaplabilmesinin ve yerleimin av alanlarna yakn oluunun da etkileri de olmaldr. Sayfiyesaraylarnn yerlerinin seilmesinde de benzer zelliklerin gz nnde tutulmu olduu dnlmektedir.

Bizans'n 330'dan 1453 ylna dein geen uzun tarihi aratrldnda, imparatorluk saraylar olarakByk Saray ve Blakherna Saray'nn kullanlm olduu grlr. Bizans saraylar, denize ve manzarayahakim yerlerde, zellikle teraslandrlm yamalar zerine kurulmutur. Saray yaplarnn evresi deiikaalar, iek tarhlar, glgelik ve emelere sahip cennetin birmikrokosmosu olarak alglanabilecekgrkemli bahe ve park olarak dzenlenmi geni alanlarla kuatlmtr. Bizans saraylarnn talya'dakiRnesans dnemi saraylarndan farkl olarak tek, byk bir blok yerine birbirlerine merdiven, koridor ve

gei mekanlaryla balanan, baheler iine dalm durumdaki farkl yaplardan oluan komplekslerolduklar grlmektedir. Bizans imparator saraylarnn ortak zelliklerinden bir dieri de, saraylarnevresinin kaln bir duvarla da kapatlm olmasdr. Tasvirlerden anlald zere Bizans imparatorluksaraylar surlarla evrili kentlere benzemektedir. Saray alannda imparatorlarn aileleriyle birlikte ikametettikleri zel dairelerinin olduu yaplardan baka taht, tren ve yemek salonlar, senato kilise ve apel gibidini yaplar, hamam, klalar, saray alanlar iin barnma mekanlar, hazrlk, bakm, depo, sarn, ahrlarile avlular, oyun salonu ve imparator iin darphane, kuyumcu ve deerli kumalar ve giysileri hazrlayanatlyeler mevcuttur. Saray yaplar, imparatorluun farkl blgelerinden getirilmi ta ve mermerle,dneminin en iyi ustalarnca ina edilmi ve gsterili bir biimde sslenmi olduu anlalmaktadr. Bizanssaraylarn grm olanlar, saray yaplarnn tavan ve duvarlarnn rengarenk parlayan mozaikler, zemininimparatorluun eitli eyaletlerinden getirilmi renkli mermerle kapl olduundan sz ederler. Saray yaplar,ina edildikleri ve kullanldklar dnemler iinde deiik konulu duvar resimleriyle bezenmitir. Sarayyaplarnn bezemesinde hemen hemen her dnem, Hristiyan inanc ile ilgili dini figr ve konulu tasvirler,

imparator ve ecdad portreleri, imparatorun kahramanlklarn gsteren sava ya da av tasvirleri tercihedilmitir. Tamamen din d konularla bezenmi blmlerin de olduu bilinmektedir. rnein KonstantinosPorphyrogennetos, Khryotriklinos'un duvarlarn tamamen bitkisel desenlerle ssletmiti. EustathiosMakrembolites, saray bahesindeki bir pavyonda saflk, dayankllk, lmllk ve adalet gibi erdemlerin genkz grnmnde kiiletirildiinden sz etmektedir. Ayrca saray bahelerinde ve Boukoleon limanndaantik kentlerden getirilmi pek ok heykel ve kabartma bulunuyordu. Saraylarda gz kamatran kumalar,deerli metal ve talarla ssl avize, kandil ve kap kacak vard. Grenleri hayrete dren, zel birmekanizma sayesinde alan automata olarak adlandrlan mekanik eyalar, zellikle yabanc eliler ve


3/13

3

ziyaretileri etkilemek iin kullanlyordu. Cremona'l Liutprand, Bizans sarayndaki kkreyen aslan,zerinde akyan kular olan aalar, yerden tavana kadar ykselen taht gibi automata'larn benzerlerini,Badat'taki Aa Saray'nda grdn belirtmektedir.

4.yzyldan itibaren Bizans imparatorlarnn bakentteki resmi ikametgahlar olan, yabanc elileri

kabul ettikleri ve trenlerin yapld imparatorluk saraylarnn dnda, kent iindeki deiik semtlerde, kentsurlar dnda Avrupa ve Asya yakasndaki banliylerde deniz ve manzaraya hakim yerlerde, nemlikiliselerin yaknnda, imparatorlarn en byk elencelerinden biri olan avlanmaya olanak veren alanlardadinlenmek amacyla gittiklerinde kaldklar sayfiye saraylar vard. Bizans kaynaklarnda, zmit (Nikomedia),Marmara Erelisi, Bursa, Yalova, Eskiehir/ ar Hyk(Dorylaion) gibi birok kentte var olduu bilinensaraylara, imparatorlarn seferler srasnda uradklar ve zaman zaman dinlenmek ve ifa bulmak zeregittiklerine dair bilgiler de bulunmaktadr. rnein; mparator V.Konstantinos bakente musallat olan vebinlerce insann lmne yol aan 747 ylndaki veba salgn srasnda zmit'teki saraya giderek bir srekalmtr. Bakent dndaki kentlerde ina edilmi bu saraylar, devletin gcn ve egemenliini vurgulayanyaplar olmulardr.

Proasteiondenilen sayfiye saraylar ise imparatorluk saraylarna oranla daha az saydaki yaplardanolumutur. Bunlarn kullanmlar, imparatorluk saraylar kadar uzun sreli olmam ve bir imparator birdenok sayfiye saraynda vakit geirmitir. Anna Komnena, Alexiadadl eserinde sayfiye saraylarndan szederken, sk sk temiz havaya deinmesi bu konuya verilen nemi gstermektedir.

Bizans imparatorlarnn Byk Saray ve Blakherna Saray dnda, kendi mlkleri olan ya daailelerinden kiilerin sahip olduklar konaklar(domus - oikia) ya da saraylar da vard. Theodosiusailesinden olan kiilerin ehrin iinde bir ok yerde saraylar bulunuyordu. I.Theodosius'un birinci karsAelia Flavia Flacilla'nn I. blgede, ikinci kars olan Galla'nn saray ise II. blgedeydi. Ayrca ehrin X.-XI.blgesi (Fatih-ehzadeba) iinde, adn Flacilla'dan alan Flacilla/ Placilla Saray vard. Theodosiusailesinden gelen 6.yzyln tannm simalarndan biri olan Iuliana Anicia'nn saraylarndan biri deehzadeba'nda Hagios Polyektos Manastr Kilisesi'nin kuzey ya da kuzey batsnda bulunuyordu. Heruygarlkta olduu gibi Bizans'ta da imparator saray bir ekim merkezi olmu, dier soylular ve st dzeyyneticilerin saray ve evleri imparatorun sarayna yakn yerlere kurulmutur. rnein Theodosius dnemininsoylularndan Antiokhos ve Lausus'un saraylar Hippodromun kuzey batsnda, Iustinianus'un nlkomutanlarndan Belisarius'un saray, Byk Saray'n pek uzanda olmayan Constantinus Forumu

(emberlita) civarndayd. Palaiologoslar dneminin nl isimlerinden Theodore Metokhites'in saray iseBlakherna yaknlarndaki, Khora Manastr yaknlarnda yer alyordu. Erken Bizans dneminde zel saraylariin Sarayburnu ile Yenikap sahili (I-IX. Blge), Beyazd-Gedikpaa (VII. Blge) evresi ile Fatih-ehzadeba (X.-XI. Blge) arasndaki alann tercih edilmi olduu grlmektedir. II.Theodosius dnemikara surlarna yaplncaya kadar, surlarn dnda olan Samatya (Psamatia) ve Kocamustafapaa'da soylu vezenginlerin malikanelerinin bulunduu bilinmektedir.

mparator ve soylularn yan sra patriklerin de saraylar vardr. Aya Sofya'nn gneyinde veya gneydousunda Konstantinopolis patriinin saray bulunuyordu. Anadolu'nun Nicea, Priene, Miletos, Aphrodisiasve Side gibi nemli Hristiyanlk merkezlerinde Bapiskoposluk saraylarnn yaplm olduu dagrlmektedir.

stanbul'da Bizans dnemi saray yaplarnn ok az bir blm kalntlar halinde gnmzeulaabilmitir. Byk Saray'dan gnmze hangi yaplarla ilikili olduu henz kesinlememi olan bir

merdiven kulesi ile Sultanahmet Klliyesinin Arastas

alt

nda kalm

olan apsisli, revakl

zengin dememozaiklerine sahip bir yap kalnts ulamtr. 10-11.yzylda geniletilen Boukoleon Saray'nn cephesi,arkadaki tonozlu salonun bir blm ile antsal merdiven ksm, Blakherna Saray'ndan ise dehlizler, bukompleksi iinde yer alan Tekfur Saray ve Anemas Zindan denilen yaplar ile pencereli cepheler geriyekalmtr. Arkeolojik kazlar yapld iin Bizans sayfiye saraylar hakknda en iyi bilgi veren kalnt,Kkekmece'nin giriindeki Rhegion Saray'na aittir. Ayrca Yenimahalle-BakrkysahilindekiIukundianae Saray'na ait olmas mmkn mimari plastik paralar, Samandra'daki saray olduu dnlenyap kalnts ile henz hangisinin Bryas Saray'na ait olduu bilinmeyen Kkyal ve Cevizli'deki iki kalnt


4/13

4

da vardr. Kaynaklarda ad geen daha pek ok saray olmasna ramen bu yaplardan mimari kalnt ya da izgnmze ulaamamtr. Bu saraylarla ilgili bilgilere de metin sonunda yer verilecektir.

Byk Saray

phesiz Bizans saraylar iinde en nemlisi, Byk Constantinus tarafndan kurulup yzyllarboyunca yeni yaplarn eklenmesi ile geniletilen Byk Saray'dr. Saray hakknda bilgilerimiz toprakstndeki sarayn hangi blmne ait olduunu bilemediimiz kalntlar ile 8.yzyldan sonra kenti ziyaretegelen eli, seyyah ve Bizansl yazarlarn sarayn mimarisi, mefruat ve saray trenleriyle ilgili aknlk vehayranlk dolu anlatmlarna dayanr. Sanat ve mimarlk tarihilerinin sarayla ilgili yaynlarnda verdikleribilgiler ve rekonstrksiyonlar, gereklii imdilik arkeolojik kazlar olmadan kantlanamayacak yorumlarolarak kalmaktadr.

Bizans'n en eski saray olan bu saray kompleksine Bizansllar;Palation(Saray), Hieron Palation(Kutsal Saray), Basileos Oikia(mparator Evi), Hippodromou Palation(Hippodrom Saray),PalaionPalation(Eski Saray) ve Magnum Palatium(Byk Saray) Orta Bizans dnemindeki en yaygn kullanlanadlandrlyla Mega Palation (Byk Saray) ve Kentin gneyindeki saray demilerdir.

4.yzyldan 11.yzyla kadar kullanlan Byk Saray, Hippodrom'un gney ve gney dousundan

Marmara sahiline kadar inen dik yama zerindeki teraslandrlm alanlar zerinde uzanyordu.Gnmzdeki idari dzenlemeye gre bu alan, Cankurtaran ve Sultanahmet mahallelerini kapsamaktadr.

Sarayn ilk yaplarn, mparator I.Constantinus yaptrmtr. Sarayn planyla ilgili bilgibulunmamasna karlk, Diokletianus'un Split'teki saray gibi dikdrtgen planl, etraf surla evrili bir Romaaskeri kamp (castrum) grnmnde ve muhtemelen ayn llere sahip olduu dnlebilir. Saray,Constantinus'dan sonra tahta geen hemen hemen tm imparatorlar tarafndan yeni yaplarn eklenmesi,bazlarnn yktrlarak yerine baka yaplarn ina ettirilmesiyle geniletilmi ve zamanla evresi surla evrilibirehir grnm kazanmt.

Sarayn, bitiiindeki Hippodrom'la balantsKathismadenilen bina ile dorudan salanmtr.Kathisma'daki balkon biimli loggia (loca) da maiyeti ve korumalaryla ile birlikte oturan imparator veimparatorie buradan yarlar ve trenleri izleyebilmilerdir.

Byk Constantinus ve II. Constantinus dnemlerinde saray, Hippodrom, Senato ve Aya Sofya'ya

yakn olan st terasta yer alyordu. 4.yzyl saray, ikametgah olarak kullanlan Daphne, taht ve kabul salonuolanMagna Aula (Magnaura) ve Augusteus, Konsistorium(Meclis Salonu), Tribunal(Mahkeme), Akubia(resmi davet salonu) veKhalkedenilen sarayn ana giriinden olumaktayd. mparator II.Theodosiusdneminde saraya Tyzkanisteriondenilen oyun salonu ile eklenmi ve sarayn kaplad alan geniletilmiti.532 ylndaki Nika isyan srasnda ayaklanan halk tarafndan Byk Saray da neredeyse tamamenyakldndan, I.Iustinianus tarafndan yeniden yaptrlmtr. Iustinianus'un imparator olmadan ncekiyllarda yaad, sahildeki Hormisdas Eviolarak bilinen yap btnyle deitirilerek bu yllarda BykSaray'a dahil edilmiti. II.Iustinus Khrysotriklinos'u, II.Iustinianus ise 694 ylnda Lausakios veKhryotriklinos'u Hippodrom'a balayan Iustinianus Triklinos'u ina ettirmiti. Buras bayram ve yortulardaziyafet salonu ve byk kabul trenlerinde davetlilerin bekleme yeri olarak kullanlyordu.

Theophilos dneminde (826-842) Byk Saray'a yeni blmler yaptrlmtr. Bunlar arasnda,Trikonkhos adndaki yonca planl kabul salonu, giriindeki yarm daire eklindeki revak (Sigma) ve avlu

(Phiale), Tetraseron, Mysterion, Pyksites, Eros, Karianos, Margarites, Kamilas, Mousikos ve Saksideimoadndaki yaplar bulunmaktadr. Theophilos'un zevkine uygun olarak, bu yaplarn mimarilerinde vesslemelerinde slam saraylarndan etkilerin bulunduu kaynaklarda belirtilmitir. Bu dnemdeKonstantinopolis ile Badat saraylar arasnda karlkl armaanlar alnp verilmitir. Halife Harun Reid'insarayndaki mekanik aygtlarn (autamata) ayns Bizans Saray iinde yaplmt Magnaura'daki altbasamakla klan Solomon tis Thronos (Sleyman'n Taht) olarak adlandrlan taht yabanc elilerin ziyaretisrasnda, gizli mekanizmalar sayesinde, tavana kadar ykselirken, tahtn iki yanndaki altn kaplamal bronzaslan heykelleri kkryordu. II.Iustinus'un ina ettirdii Khrysotriklinos'ta yer alan Theophilos'un bizzatkendisinin yapt byk bir dolap, iki altn org ve bir mekanizma sayesinde zerinde kular uuan altn


5/13

5

aa grenleri hayrete dren eyalard. Bu yllarda saray, Constantinus dnemindeki Romalgrnmnden uzaklam, daha doulu bir grnm kazanmtr.

mparator I.Basileos (867-886) ise Kainourguion, Pentakoubouklion ve Aetos adndaki yksek yap ileTyzkanisterion denilen polo oynanan alann yaknlarna Hagios Elias ve Nea kiliselerini ve yaptrmt.Bu

dnemde ve daha sonraki yllarda Bizans imparatorlar, Sarayburnu yaknlarnda kurulmu olan ManganaSaray'nda oturmay tercih etmilerdir. VI.Leo, Hagios Demetrios Kilisesi'ni yaptrmt. VII.Konstantinos vetaht orta I.Romanos Lekapenos dneminde ise Khalke ve bir ok saray yaps onarm grmtr.VII.Konstantinos (913-959) Kamilas'da byk bir ktphane yaptrr. Bu almalar II.Nikephoros veIoannes Tzimiskes zamannda da srdrlmt. I.Manuel Komnenos (1143-1180), Boukoleon'unyukarsndaki terasa Altn Andron denilen maiyet salonunu ekletmiti.

Ayrca Byk Saray'n snrlar iinde en az yirmi kilise ve apel vard. Bunlarn en eskisi HagiosStephanos Kilisesi'dir. Khalke yaknlarndaki Soteros Kilisesi, Kutsal Havariler Kilisesi, Khristos ve HagiosTrias kiliseleri ile Theotokos ve Mikhail'e adanmapeller bu yaplardan bazlardr. Bu dini yaplarnhazinelerinde ise Hristiyanln en deerli eyalar olan kutsal kitaplar, kutsal kiilere ait kalntlar(rlik) iledeerli metal ve talarla ssl dini trenlerde kullanlan eyalar saklanyordu.

Komnenos ailesinin Bizans tahtnda olduu yllarda ise BlakhernaSaray nem kazanm olmasna

ramen, Byk Saray'n kullanmnn devam ettii grlmektedir. Ancak ksa bir sre sonra mparatorII.Isakios Angelos, sarayn terkedilmi yaplarnn inaat malzemelerini baka yaplarda kullanmak zeresktrmtr.

1204-1261 yllar arasnda Konstantinopolis'i igal eden Latinler Byk Saray'a yerlemi ve ilktoplantlarn burada yapmlard. Latin igalinin bitmesinden sonra VIII.Mikhail, Blakherna Saray'nnonarm tamamlanncaya kadar Byk Saray'da kalmtr. Sonraki yllarda Byk Saray iyice sszlam,buradaki yaplarn ta ve mermerleri baka yaplarn inaatnda devirme malzeme olarak kullanlmtr.stanbul'un fethedildii yllarda Byk Saray'n metruk bir halde olduunu batllarn yapt gravrler degstermektedir.

Geni bir alana yaylm, byk bir kompleks oluturan Byk Saray'dan gnmze sadece hangiyaplara ait olduu henz anlalmayan bir rampal kule, Mozaik Mzesi olarak kullanlan alanda zeminideme mozaikleriyle kapl, apsisli ve revakl bir mekan ile Aya Sofya'nn dousundaki Pittakia olarakadlandrlan blgede, stanbul Arkeoloji Mzesi'nin burada srdrd arkeolojik kazlar sonucu gn nakarlan mimari kalntlar ve duvar resimleri ulaabilmitir.

Boukoleon Saray

Gnmzde Sirkeci-Florya arasnda uzanan sahil yolunun atladkap mevkiinde, sur zerine inaedilmi olan bir sahil saraynn cephesi grlmektedir. Bu kalnt, Byk Saray'n gneyinde, Marmarakysnda bulunduu eski kaynaklarda da belirtilen, gravrlerde sk sk tasvir edilmi olan BoukoleonSaray'na ait olmaldr.

4.yzylda, mparatorluk saraynn gneyinde, Bizans'a snan Sasani Prensi Hormisdas'n bir konavard. II.Theodosius (408-450) dneminde de bu evrede bir baka sahil saray ina ettirilmiti.Theodosius'un ve ailesinden kiilerin Marmara sahilinde, Sarayburnu ile Yenikap arasnda uzanan alandakonaklar ve zel evleribulunuyordu. Prokopios, 6.yzylda da imparator olmadan nce, gen Iustinianus'un

yine bu evredeki bir sarayda yaam

, imparator olduktan sonra da Hormisdas Evi olarak bilinen bu yap

y

btnyle deitirip, imparatorlua yaraan bir grkemle Byk Saraya katm olduunu yazmtr.VII.Konstantinos Porphyrogennitos dneminde sarayn nnde mevcut bulunan ya da bu dnemde inaettirilmi olan liman, mermerle kaplatlp kabartma ve heykellerle ssletilmiti. Saray, 10.yzyln ikinciyarsndan itibaren liman rhtm zerindeki aslann boaya saldrmasn gsteren antsal heykel ya dakabartmadan dolay Boukoleon adn almt.

Boukoleon Saray ve evresinde mparator Nikephoros Phokas'n yaptrd inaatlar arkeolojik vetarihsel adan en iyi saptanabilen faaliyetlerdir. Phokas 969 ylnda, erzak deposu ve frn da olan, bir


6/13

6

ayaklanma ktnda iine snabilecei bir bina ile sarayn bahesine ufak bir havuz ve porfirden Phialeyaptrmtr. Boukoleon Saray'nda bulunan opus sectile deme, kakma tekniinde ilerine camyerletirilmi iki pano ve duvarlar kaplamada kullanlm iniler ve zerinde kabartma asma yapraklar olan,Roma dnemine ait uzun yarm stun gibi devirme mimari plastik paralar, 9-10.yzyllardaki Boukoleon

Saray'nn grkemini yanstan rneklerdir. Phokas'n ya da srekli suikast korkusu tayan IoannesTzimiskes'in (969-76) yaptrd, doudaki Fener Kulesi'nin arkasndan balayp ve saray kuatan evreduvar sahilde balayp, sahilde bitiyordu. Bu evre duvar, drt mermer stun tarafndan desteklenen bykkemerli bir kapya sahipti. Bu duvar yaplrken pek ok yap yklmak zorunda kalmt. stihkam hatt ilekapatlan Boukoleon Saray, Byk Saray'n yannda baka bir saray olarak grlmtr. Anna Komnena'nnda belirttii zere Aave Yukar Boukoleon denilen iki blm, bu dnemde kurulmu olmaldr. YukarBoukoleon'da I.Aleksios Komnenos (1081-1118) tahta kt dnemde kalmtr.

Latin igali srasnda Boukoleon Saray bir sre daha kullanlmtr. Latinler, Boukoleon ismini BykSaray'n tm iin kullanmlard. Bunun sebebi o dnemde Byk Saray kompleksi iinde iyi durumda olanbir tek bu saray olduundandr.

13.yzyln ikinci yarsndan itibaren eski nemini yitiren Boukoleon da terk edilmitir. Fetihten sonrabir ok kez yangn geiren saray yapsnn tahrip olmasndaki en byk etken demiryolu ve sahil otoyolununinasdr. Gnmzde sarayn deniz surlar zerindeki mermer pervazlar olan, iki stun tarafndan tananortadaki sivri yanlardaki yuvarlak kemerli l kemer akleklindeki balkon ya da locayaait konsollargrlmektedir. Bu cephenin arkasnda kaln payeleri olan ve tula tonozlarla rtl bir mekanlar grubu yeralr. Cephede kullanlm iki aslan heykeli (913 ve 914 env.no.) stanbul Arkeoloji Mzesi'ndedir. 1920ylnda stanbul'da bulunan Fransz gal Kuvvetleri Komutan General Charphy'nin sarayn sahile bakancephesinde yaptrd kaz almalar sonucu deniz kaps ortaya kartlmtr. zerinde "Dnya Hakimimparator Konstantinos" eklinde bir yaz olan ta lento (.A.M. 5445 env.no.) da giriin zerineyerletirilmitir. Giriin sanda yer alan 4-5.yzyla ait akantuslu korniteki, Iustinianus'un madalyoniindeki monogram 6.yzylda eklenmitir. Belisarius Kulesi olarak adlandrlan batdaki kule, sadeceimparator ve dier sarayllarn kullanmna ayrlm olan liman giriini kontrol altnda tutmak iinkullanlm olmaldr. Sahil otoyolunun inas srasnda deniz doldurulmu, sahil surlarnn bir blm ilebirlikte bu gzetleme kulesi de yktrlmtr. Saray cephesinin dousunda, surlara bitiik olan fener (pharos)ve gzc kulesi olarak kullanlm 32 numaral bur vardr. Aadan yukarya doru daralan kare planl

burcun ykseklii yaklak 22-25 m arasndadr.Temmuz 1993 - Nisan 1994 aylar arasnda Boukoleon Saray ve evresindeki sahil surlarnda yaplan

kaz ve onarm almalar srasnda; yllar iinde toprak altnda kalm mekanlarn bir ksm, imparatoriskelesi, byk kemerli bir girii olan sarayn abidevi merdiveninin bir ka basama ile merdivenin altksmndaki sarn olarak kullanlm mahzen ortaya kartlmtr.

Mangana (Manganoi) Saray

Mangana Saraynn yeri gnmzde Sirkeci-Cankurtaran tren istasyonlar arasnda bulunmakta olup,Akropoln dousunda Deirmenkap ile ncili Kk arasndadr. Bu alandaki yaplar askeri blge ierisindekaldndan grlememektedir. Bu blgede, 1921-1923 yllar arasnda, Demangel ve Mamboury'ningzetiminde Franszlar tarafndan yaplan arkeolojik kazlarda saptanan kalntlarn, Bizans kaynaklarnda vebu blgedeki kalntlar grm Rus haclarn ve seyyahlarn da varln bildirdikleri ok saydaki manastr

ve kilise, apel, mezar binas gibi dinsel yaplarn yan sra yine manastrlara bal kurulular olan hastane,yallar evi, ktphane, hukuk ve felsefe okulu, amfitiyatro ile Mangana Saray 'na ait olduu sonucunavarlmtr. Byk bir ksm 11-15.yzyllarda ayakta olan bu yaplarn byk bir ksm Osmanl dnemindeyktrlm olmasna ramen teras duvarlar, yap kalntlar ve sarn olarak da kullanlm baz alt yapkalntlar halen mevcuttur. Bu yaplar arasnda Konstantinopolis manastr hiyerarisinde Studios'tan sonraikinci srada olan Hagios Georgios Mangana Manastr ile Hodogetria ve Soteros Philantropos manastrlarbulunuyordu.


7/13

7

Kentin en gzel manzarasna sahip olan bu alanda, Mikhail Rhangabe'nin (811-813) ve mparatorieZoe'nin kuzeni Sklerina'nn (11.yzyl) konaklar yer alyordu. I.Basileos (867-886) tarafndan yaptrlmolan ve adn bu blgede yer alan bir kule ve sava ara gereci deposundan alan Mangana Saray, dierBizans saraylar gibi baheler iinde kurulmu eitli blmlerden oluuyordu. kametgah olarak kullanlan

ana blm ise olduka gsterili, be katl bir yapyd. Sevgilisi Sklerina'nn kona da bu civardaolduundan, mparator IX.Konstantinos Monamakhos bu saray yeniden yaptrrcasna onartmtr. Bizanstarihinde zellikle 10 - 12.yzyllar arasnda bu sarayn kullanldn gsteren olaylar yaanmt. MikhailDukas'n dul ei Maria ve olu bu sarayda hapsedilmiti. Anna Komnena, babas I.Aleksios Komnenos'unar hastal srasnda buraya tandn ve burada da yaama veda ettiini belirtmektedir. Ancak Saraynsahil surlarna yakn olmas nedeniyle, denizden gelebilecek dman saldrlarndan korkan imparatorlar dahagvenli bir yer olan Blakherna sarayna yerlemilerdir. Terk edilen saray bir sre de ynetim hizmetleri iinkullanlm daha sonra mparator II.Isakios Angelos tarafndan 12.yzyl sonlarnda yktrlmtr.13.yzyln banda bu blgedeki kiliselere ziyarete gelen Rus haclar sarayn kalntlarn bilegrememilerdir.

Gnmzde Mangana Sarayna ait olmas mmkn yap kalntlarndan ilki, Soteros PhilantroposAyazmasnn arkasndadr. Ksmen demiryolu tarafndan tahrip edilen bu kalnt, blmden oluan,stndeki katlar ile ilgili bilgi vermeyen, dikdrtgen planl bir alt yapdr. Bu kalntnn yaknlarnda saray

olma ihtimali fazla, ii toprak ve moloz dolmu bir alt yap kalnts daha vardr. Denize doru alankalntnn saray artran cephesinde sadece stun kaideleri ve payelerinin alt ksmlar gnmzeulaabilmitir. Bu yap kalntsnn yaknlarnda bir de hamam kalnts vardr. Hlya Tezcan'n lmlerinegre toplam 60.37 x 39.45 m llerindeki alt yap, nef ve buna bal iki yan kanattan olumaktadr.Gnmzde toprakla dolmu, sarn olarak kullanlm bu kalnt drt nefli bazilikal plandadr. Dikdrtgenplanl yapnn iki uzun taraf desteklerle glendirilmitir. nefli yapnn orta blm (merkezi sarn), 33kubbeli tonoz ile rtldr. Kubbeler uzunlamasna sra oluturmaktadr. Merkezi sarncn ortasndakienine aks, kubbe ile rtlmtr. Aralarda kubbeleri destekleyen alternatif olarak sralanm 10 stun ile10 havari paye bulunmaktadr. Bu tayclarn stlerinde beyaz mermerden stun balklar ve zerlerineha ilenmi impostlar vardr.

Blakherna (Blakhernai) Saray

II.Theodosius dnemi surlar (5.yzyl) yaplncaya kadar Blakherna adndaki yerleim yeriKonstantinopolis'e komu bir kasaba veya ky durumundayd. ehir surlarnn batya alnmasndan sonra,kentin 14.blgesi olan bu yerleim yerinde, Bizans'n nemli kiliselerinden biri olan Meryem'in alnn(maphorion) muhafaza edildii Theotokos Kilisesi bulunuyordu. Bizans imparatorlarnn ehrin dndaki bunemli kiliseyi ziyaretleri srasnda kullandklar, kiliseye galeri veya merdivenle balanan Triklinos olarakadlandrlan yap, kabul salonu, ibadet yeri ve yatak odasndan oluan imparatora ait kk bir kktr.mparator burada giysisini deitirip, dinleniyor ya da nemli dinsel trenlerde ziyafetler veriyordu. Buyapya daha sonraki yllarda Soros, Danubios, Okeanos ve Anastasios denilen blmler eklenmiti.11.yzyla kadar belirli zamanlarda kullanlan Blakherna'daki sayfiye saray, zellikle Komnenos ailesininBizans tahtnda olduu dnemden itibaren bytlp etraf gl bir surla evrilerek koruma altna alnm,Bizans imparatorlarnn 1453 ylna kadar kullandklar byk ve gsterili bir imparatorluk saraynadnmtr.

mparator ve saray halk

n

n deniz yolunu kullanarak buraya geldikleri, bunun iin Hali k

y

s

ndakiKsilo Porta (Ahap Kap) nndeki rhtm kullandklar bilinmektedir. Blakherna Saray kompleksi, Hali'ekadar inen dik bir yama zerindeki teraslar zerine kurulmu olup batsndan surlara bitiikti. zellikleI.Alexios Komnenos, surlara bitiik veya ok yakn olan saray bytp, pek ok yeni blmler yaptrarak,genilettii kale gibi tahkim edilmi bu sarayda, I.Hal Seferine katlan komutanlar kabul etmi vesaraynn zenginlik ve gsterii ziyaretilerin gzlerini kamatrmt. Aleksios'un yaptrdAleksiakosBasilikos Triklinos adn tayan yap, zerindevaz Efendi Camisi olan terasta yer alm olmaldr.Aleksios, resmi trenler iin daha ok Aya Sofya ve Hippodroma yakn olan Byk Saray tercih etmitir.Takip eden dnemde ehrin kuzey bat ucunda yer alan Blakherna Saray, Byk Saraya oranla daha derli


8/13

8

toplu ve ayaklanmalardan korunmak iin elverili olduundan tamamen imparatorluun resmi saray halinegelmitir. Blakherna Saray, Bizans imparatorlarnn en byk elencelerinden biri olan avlanma iin, avsahalarna daha yakn olmas sebebiyle de avantaj saladndan tercih edilmitir.

mparator I.Manuel Komnenos (1143 - 1180), kendi adna birTriklinos ve kars Eirene iin de, kente

ve denize (Hali'e) hakim bir yerde muhteem bir saray yaptrmt. Manuel'in yaptrd saray, Yksek Ev,Deerli Saray veya Manuel'in ilk ei olan Bertha Sulzbach'tan dolayAlman Prensesin Sarayolarak daanlr. Blakherna Saray kompleksi iinde yer alan bu yap, hem Hali'e, hem de arkasndaki araziye hakimbir yerde ina ettirilmiti. Saray yaplarna byk nem veren Manuel, hem Byk Saray'a, hem deBlakherna Saray'na stunlarla evrili galeriler yaptrm, saraylarn eitli blmlerini, barbarlara karkazand zaferleri ve Bizansllar iin yapt iyilikleri gsteren mozaiklerle ssletmiti. Bunlarn yan sraBlakherna blgesinin batsndaki eski kara surlarn yktrp, surlar batya doru genileterek yenidenyaptrmt.Bu blgeye zel bir nem veren imparatorun zellikle av alanlarna yaknlndan dolayBlakherna sarayn tercih ettii de sylenmektedir. Tekfur Saray'nn Manuel'in yaptrd saray olduugr yaygndr. Tekfur Saray olarak adlandrlan sarayn bu blm dnda, Blakherna Saraykompleksinden gnmze Anemas Kulesi ya da Zindan adn tayan Isakhios Komnenos'un yenilettiinikitabesinden rendiimiz 14 numaral burcun altndaki, sarayla balantl olduu son yllarda yaplantemizlik ve restorasyon almalarnda ortaya kartlan tonozlu galeri ve dehlizlerden baka bir kalnt

ulaamamtr. Anna Komnena, Anemas'n mparator Aleksios'a suikast hazrl srasnda yakalanan Arapkkenli bir Mslman olduuna deinir ve yakalandktan sonra kendi adyla anlacak olan BlakhernaSaraynn zindannda, pek ok nemli ahs ile birlikte mahkum olarak tutulmutur. 1403'teKonstantinopolis'e gelen spanya Elisi Clavijo, Blakherna Sarayn ayrntl birekilde anlatr ve AnemasKulesi'nin yabanc eliler iin geici ikametgah olarak kullanldndan sz eder.

Latin igali dneminde Latin krallar nce Byk Saray'da (Boukoleon) yaam, daha sonraBlakherna'ye tanmlard. Dnemin onunda saray yle yamalayp, karklk iinde terk etmilerdi kisaray temizlenip, eski gsterili haline getirilinceye kadar Ioannes Kantakuzenus bir sre Byk Saray'dayaamak zorunda kalmt.

Tekfur Saray, 11 - 15. yzyllar arasnda imparatorluk saray olarak kullanlan Blakherna'daki saraykompleksinin gnmze ulaabilen yegane salam blmdr. Bizans'taki ad bilinmemektedir. Seyyah vetarihilerin Alman Prensesin Saray, Konstantinos Saray, Porphyrogennetos Saray ve Palatium Imperatoris

gibi adlarla andklar yapnn Tekfur Saray olduu sanlmaktadr. I.Manuel tarafndan ina ettirildiidnlmekle birlikte yapnn tarihlemesiyle ilikili tartmalar henz sonulanmamtr. Zemin kat ilebirinci katta uygulanan duvar teknii arasndaki farkllk, ayrca yapnn gney duvarnn be blme ayrlp,be yerine yan yana drtl, sra olmak zere toplam on iki tonozla rtlm olmas, yapnn iki ayrdnemde ina faaliyeti geirdiine iaret etmektedir. Bunlardan ilki I.Manuel (12. yzyl ortalar), ikincisi isePalaiologoslar dnemi (13 - 14. yzyl) olmaldr. Fetihten sonra fil ahr, iehane, Hali ii ini ve keramikretim atlyesi ve Musevi ailelerin barna olarak kullanlm yap, eitli kez onarmlar geirmitir.

Gnmze salam olarak ulaan bu saray yaps, avluya kemerlerle alan tonozlu bir zemin kat vezerindeki iki kattan olumaktadr. Dikdrtgen bir planda ina edilmi zemin kat, iki ift kemerle avluyaalr. Zeminin zerindeki birinci kat, yalnz avluya bakan yuvarlak kemerli pencerelerden aydnlanmaktadr.Bu katn kuzey blmnde bulunan bir koridorla, 97 numaral kuleye geilmektedir. Ahap bir demeyesahip olduu mevcut izlerden anlalr. kinci katn, hem avluya bakan kuzey cephesinde, hem de gney vedou cephesinde konsollar zerine dayanan localarla darya ald grlmektedir.Gney cephede, ikincikat seviyesinde bulunan 2 x 3 m llerindeki loca, drt kemer, pandantifli kr bir kubbe ile rtl kk birzel apel eklindedir.

Tekfur Saray'nn alt blmlerinde ta, st blmlerinde ta ve tula kark olarak kullanlmtr.Yapnn zellikle kuzey cephesinde revak ve pencere kemerleri, al nlklar ve kemer aralarndaki genyzeyler ta ve tuladan oluturulan geometrik motiflerle bezenmitir. Cephedeki bu renkli ve hareketligrnm ss mlekikleri, renkli ta ve cam gibi eler katlarak zenginletirilmitir. Bu cephedzenlemesi, Son dnem Bizans mimarisinin (13-14.yzyl) belirgin zellii olarak dini yaplarda dauygulanmtr.


9/13

9

Sarayn nndeki avlunun evresinde sarayn eitli blmlerini oluturan tonozlu yap kalntlar vepencereli cepheler, ait olduklar yaplarla ilgili bilgi vermeksizin durmaktadr.

Dier Bizans saraylarnda da olduu gibi Blakherna Saray kompleksinin iinde de nemli dini yap larvard. Sarayn burada kurulmasna da bir lde yol aan Blakherna Theotokos Kilisesi, Hagios Soros apeli

ve sarayn snrlar dnda olmasna ramen saray kilisesi olarak grev yapm olan Khora Manastr Kilisesibu yaplardan sadece bilinenlerdir.

SAYFYE SARAYLARI

Hebdomon'daki Saraylar

Konstantinopolis'in en nemli kent d yerlemelerinden biri olan Hebdomon, gnmzdekiYenimahalle-Bakrky blgelerini kapsyordu. Buras zellikle Balkanlar ve Trakya'ya yaplacak seferlersrasnda sava hazrlklarnn yapld, savatan dnen imparatorun Porta Auera (Altn Kap)'dadzenlenecek karlama treninden nce dinlenip, toparland bir n karakoldu. Gnmzde Veli EfendiHipodromu'nun olduu dz alanda kampos ad verilen Bizans ordusunun en byk talim alan yer alyordu.Gnmze iyi durumda ulaan Fildamolarak adlandrlan byk bir su toplama havuzundan kanallarlaaskeri alana, tribunalis denilen mahkeme binasna ve saraya su getirilmiti.

Bizans imparatorlarnn ve maiyetinin en gzde sayfiye yerlerinden Hebdomon'da iki sayfiye sarayolduu bilinmektedir. Bunlardan biri Magnaura Saray, dieri ise Iukundianae/ Secundianae Sarayidi.Magnaura Saray, mparator I.Konstantinos veya olu II.Konstantinos tarafndan saray halknn iinyaptrlmt. Buras yazlk saray olarak kullanlmasnn dnda kente gelen elilerin ve nemli misafirlerinkabul edildii ve arland bir saray olarak da hizmet vermiti. mparator Konstantinos bu sarayaSleyman'n Taht denilen byk bir taht yaptrmt. Bu sarayda len mparator Tiberius'un cenazesidenizden Konstantinopolis'e getirilerek Kutsal Havariler Kilisesi'nde gmlmtr. Magnaura Saraynnavlusunda yksekbelvedere (taraa) bulunuyordu. Kedrenos, mparator Philippikos'un Magnaura'yayuvarlak birsolarium yaptrdn, yapnn avlusuna heykelini diktirdiini ve silah deposu yerletirdiiniyazar. Baka yazarlar, mparator Mavrikios'un (582) Magnaura'da Triklinos ina ettirdiini, avlusunaheykelini diktirdiini ve bir silah deposu yaptrdn yazarlar. Magnaura'nn yemek salonunda, ad

bilinmeyen birairin u dizeleri yer alyordu; "...Bu salonu zenle tamamlad, Han zenginlik veren asasnelinde tutan imparator Herakleios ve Konstantino".

Saraya yakn bir yerde olan Magnaura Sarnc, mparator Herakleios tarafndan yktrlm veKedrenos'un anlattna gre Makedonyal imparator sarnc eski haline getirmiti. Magnaura saray,Bakrky'de Marinann batsndaki burun zerinde yer alyordu. Bu civarda bulunan tuladan ina edilmisarncn Kedrenos'un szn ettii Magnaura Sarnc olmaldr.

Hebdomon'da var olan ikinci saray kompleksi ise Iukundianae veya Secundianae'dr. Sarayn adnnelence ya da zevkler anlamna gelen Iukundianaeolmasdaha dorudur. Secundianae ise konsllerdenbiridir. Bu saray, bu blgeye zel bir nem veren, kendisinin ve ailesinden kiilerin ina ettirdii antlarla bublgeyi ssleyen mparator II.Theodosius dneminde yaptrlmt. Yllar iinde eskiyen veya 6.yzyldakibyk depremde tahrip olan saray, mparator Iustinianus onartm ya da yeniden yaptrmt. Saray, denizeyakn bir yerde kurulmu olduundan, kyda imparatorun zaman zaman buraya gelmek iin kulland bir

liman

da vard

. Iustinianus bu saray

yeniletmekten baka yak

n evresine Ioannes Prodromos, IoannesEvangelist, Aziz Theodote, Menas ve Menanios kiliselerini, halk hamamlarn ve daha baka kamu yaplarnda yaptrmt. Dnemin tarihisi Prokopios'un belirttiine gre Iustinianus ok sevdii bu saraya sk skgelerek burada mehur kanunlar kitab Corpus Iuris Civilis'i hazrlamt.

Saraya ait olduu sanlan aritrav bloklar, stun ve stun balklarstanbul Arkeoloji Mzesi'ndedir.Smerbank Fabrikas Hastane binasnn inas srasnda gn na kartlan ilenmi mimari plastikparalar da ad geen yapnn bahesinde sergilenmektedir.


10/13

10

Rhegion Saray

Roma'ya kadar giden Via Egnetia karayolu zerindeki nemli yerleim yerinden biri olan Rhegion(Rhesion)'daki sarayn, mparator I.Theodosius tarafndan, denize ve gle hakim bir tepe zerinde kurulmuolduu kaynaklarda belirtilmektedir. mparator II.Theodosius'ta zaman zaman bu saraya gelerek kanun ve

nizamnameleri topladCodex Theodosianus'u kaleme almtr. Prokopios'un belirttiine gre, 557 ylndakidepremde tahrip olan saray yaplarn, mparator Iustinianus yeniden yaptrrcasna onarttrmtr. mparatorKonstantinos Porphyrogennetos'un seferden dnnde saray erkan tarafndan burada karlanmasyla ilgilibir olay, 10.yzyla kadar buradaki sarayn kullanldna iaret etmektedir.

Kkekmece'de Rhegion saraynn olduu dnlen arazide, Aziz Ogan ve Arif Mfid Manselbakanlnda yaplan kazlar 1938, 1940-41 ve 1948 yllarnda devam etmitir. Kazlar sonucunda; etrafnbir surun evreledii geni bir alanda kilise, apel, hamam, saraya ait olduu anlalan duvar kalntlar,yollar ve deme mozaikleri bulunmutur. Ancak gnmzde Bizans'n arkeolojik kazlarla neredeyse tmplan kartlabilmi bu sayfiye saraynn yerinde bir ka mermer paras ile apartmanlar bulunmaktadr.

Kkekmece glnn evresinde Bizans imparatorlarnn av kklerinin olduu bilinmesine ramengnmze herhangi bir kalnt ulamamtr. Bu blgede olduu sylenen Apamea'daki kkte, av srasndairi bir geyik tarafndan yaralanan mparator I.Basileos hayata gzlerini yummutu.

Bryas Saray

Araplarla mcadele etmesine ramen Arap sanatna hayran olan mparator Theophilos (829-842), hemByk Saray'daki binalar, hem de bizzat Abbasi halifesinden saraynn plann ve izimlerini isteterekMimar Patrikios'a, bakentin Anadolu yakasnda kyda yaptrd Bryas Sarayn Arap saraylarnabenzeterek ina ettirmiti. Tarihi Theophanes, Bryas Saray'nn inasnda yaknlarndaki Satyr Tapna'nnmalzemesinin devirme olarak kullanldn sylemektedir. Saraya kanallarla su getirilmi ve evresindemeyve baheleri oluturulmutu. Sarayn iinde, Bamelek Mikhail ile Menodore, Metrodore veNymphodore adlarndaki azizelere adanm apsisli bir kilise ile Meryem'e adanm birapel vard.

Theophilos'un lmnden sonra bu saraya ne olduu bilinmemekle birlikte, KonstantinosPorphyrogennetos'un Trenlerkitabnda Bryas adnn getiine dayanlarak 10. yzyla kadar kullanldkabul edilmektedir.

Sarayn yeri konusu, gnmzde halen tartlmaktadr. Kkyal'daki byk bir yapya aitdikdrtgen planl sarn olarak kullanlm alt yapnn Bryas Sarayna ait olduu sylenmesine ramen buyer hakkndaki pheler henz sona ermemitir. Dragos'un dousundaki Cevizli'deki Tekel letmelerininbahesinde, stanbul Arkeoloji Mzesi aratrmaclar, sezon kaz yaptklar yerde saptadklar, hamam ilesahildeki liman kalntsnn Bryas Saray'na ait olabileceini dnmlerdir. Sz edilen bu yer kaynaklardabahsedilen sarayn yeri iin daha uygun dmektedir. Bizans saray yaplarnn iinde hamam ve yaknlardaliman bulunmas yaygn bir uygulamadr. Ayrca kazlar srasnda ele geen mermer pencere ebekeleri vedamgal tulalarn benzerlerinin Byk Saray kompleksinde olmas bu kalntlarn bir saraya ait olmasihtimalini arttrr. Hem Kkyal, hem de Cevizli'deki kalntlar, kapsaml bir kaz yaplmadndan henzBryas Saray'nn gerek yerini belirlenmesine olanak vermemektedir.

Damatrys Saray

Yakack yaknlarndaki Samandra'da kurulmu olan sayfiye saray, aslnda evredeki ormanlarda avhayvanlarnn olmas sebebi ile bir av kk olmaldr. Bizans kaynaklarnda mparator II.Tiberius (578-82)ya da Mavrikios'un (582-602) Damatrys denilen yerde bir yazlk saray ina ettirmi olduklar yazldr.Sarayn yaknlarnda 6.yzylda kurulmu olan Spira yada Stina adn tayan bir de manastr vard. Saraynad kaynaklarda, deiik olaylarla ilikili olarak anlmaktadr. mparator II.Iustinianos, 711 ylnda tahtnkorumak iin ordularn burada toplamt. 12-13.yzyldan itibaren sarayn kullanlamaz hale geldiini,VIII.Mikhail ve II.Andronikos Palaiologos buraya dinlenmek ve avlanmak zere geldiklerinde dz ovadaadrlarda kalm olmalar gstermektedir.


11/13

11

Samandra'da varolan tonozlu mekanlardan oluan yap kalnts, Roma ve Erken Bizans dnemlerinetarihlendirilmektedir.

Myrelaion Saray

Gnmze salam durumda ulaan Myrelaion Manastr Kilisesi (Bodrum Camisi), Aksaray ile Lalelisemtleri arasndaki blgededir. 11.yzyl ortalarnda Tarihi Ioannes Skylitzes, IX.blgede MyrelaionKilisesi ilemparator I.Romanos Lekapenos'un zel mlk olan bir sarayn varlndan sz eder. Patria'daRomanos'tan nce de burada bir manastrn bulunduu, adnn, V.Konstantinos tarafndan, "pis kokulu"anlamna gelen Psarelaion olarak deitirildii sylenir. Sudas burasnn nceleri Sofist Kraterios'un Konaolduunu, daha sonra bu zel arazinin Romanos (920) tarafndan ele geirilip, buradaki daha eski birrotundonun sarnca dntrlerek zerine saray ve bitiiine de alt kat byk birkripta (mezarapeli) olankilise ina ettirdiini belirtir.

Birbirine bitiik olan saray ile kilise arasnda, kk bir kpr vastasyla gei salanmt. mparatorburada kendisi ve ailesi iin, saray, kilise ve mezarlktan oluan bir kompleks oluturmutu. Kiliseninkriptasna I.Romanos'un kars ile ailesinden pek ok kii gmlmt. Kei Georgios ve Theophanes,mparator Romanos'un saray bir sre kullandktan sonra kadnlar manastrna dntrm olduundan sz

etmektedirler.Talbot Rice 1930 ylnda, stanbul Arkeoloji Mzesi ile Alman Arkeoloji Enstits Naumann'n

bakanlnda, 1965 ve 1966 yllarnda yaptklar kazlarla, Bodrum Camisi'nin altndaki kripta vebitiiindeki merkezi planl yapy ayrntl olarak incelemilerdir. Bu almalar srasnda merkezi planlyapnn zerine ina ettirilmi olan saraya ait duvar kalntlarndan sarayn plan elde edilebilmitir.Rotundonun dou yars zerinde saray yaps, bat yars zerinde de sarayn nnde ak bir teras eklindeuzanan avlu yer alyordu. ki ya da katl saray binasna, ortadaki dikdrtgen planl 8 x 22 m llerindekiana binann zemininde bulunan be stun zerine oturan alt kemerli bir revaktan giriliyordu. Revakblmnn her iki yannda (kuzey ve gneyinde), kanat biiminde kare planl mekanlar vard.

Ge Antik dneme ait (4 - 5. yzyl) olan fakat yapl amac bilinmeyen rotundonun, ilk kullanlevresinde Roma'daki Pantheon Tapna ve Selanik Hagios Georgios Kilisesi'ndeki gibi zerinin byk birkubbe ile rtlm olmas mmkndr. Kuzey ve gneyde iki antsal girii olan yapnn i duvarlarnda

kar

l

kl

gelecekekilde yar

m daire ve dikdrtgen byk niler vard

r. 10. yzy

lda yeniden kullan

lanyapnn iine 70 tane stun yerletirilmi, zeri apraz ve sarayn altna gelen ksm ise saray yapsnnarln karlamak zere kubbeli tonozlarla rtlm, duvarlar da Horasan harc ile kaplanarak sarayn suihtiyacn karlamak zere sarn haline getirilmiti. Rotundonun gneyinde bulunan, son yllarda otoparkyapmak amacyla kaldrlan yarm daire eklinde sekiz basamanda sarayla balantl olduu dnlr.Benzer yarm daire basamaklar, Hippodrom yaknndaki Antiokhos Saray'nda da vard. Buradaki kemerligiriin kuzeyinde, duvar mozaikleri ile yeniden kullanlm mimari plastik paralar ele gemitir.

stanbul'un fethinden sonra, ilk olarak Giovanni Valvassore tarafndan tahta bask olarak yaplm(1520) stanbul panoramasnda, Coliseo de Spriti olarak adlandrlm yarm daire bir yap ile zerinde ikikatl bir bina kompleksi grlr. Buras rotundonun olduu blgeye denk dmektedir. Naumann bu yapnn,Myrelaion Saray olabileceini belirtmektedir.

KAYNAKLARDA ADI GEEN DER SARAYLARBizans kaynaklarnda kent surlarnn iinde, dnda ve dierehirlerde olan Bizans imparatorlarna aitbyk bir ksm gnmze ulaamam bir ok saraynn ismi gemektedir. Bu saraylarn ou Bizansdnemi iinde kullanlamaz hale gelen veya yktrlarak ortadan kalkm olan yaplardr.

Kentindeki Saraylar

Hagios Agathonis Saray'nn, Forum Tauri'nin gney dousunda olmas mmkndr. Bu civardakimparatorluk Hamam'nn yannda ise I. Leon'un Forum Tauri Saray bulunuyordu. Iulianus ve Sophialimanlar civarnda, yaknndaki Aziz Kosmas ve Damianos'a adanm kiliseden adn alan Kosmas ve


12/13

12

Damianos Saray vard. Theophanes ad geen bu sarayn II.Iustinianus dneminde (569-70) yaptrlmolabileceini belirtir. mparatorie Aelia Verina'nn (457-74) Sophia Liman civarnda yaptrdBazilikaSaray bulunuyordu. I.Romanos'un yaptrdBonus Sarayise, Bonus/Aetios Sarnc (Edirnekap-Karagmrk Stadyumu) yaknlarndayd. mparator I.Constantinus'un annesi Flavia Iulia Helena'nn

4.yzyln balarnda yaptrlm olan Helenianae adn tayan saray, Helenianae veya Kserolophos(Cerrahpaa?) adn tayan semtte idi. Vlanga ya da Eleutherus (Aksaray-Yenikap) blgesinde mparatorieEirene'nin (780-802) bir saray olduu bilinmektedir.

Kent Dndaki Saraylar

Pigi Saray

Konstantinopolis'in kent dndaki nemli ziyaret ve mesire yeri olan Pigi'deTheotokos'a adanm birkilise ve imparatorluk saray ya da kknn varlndan kaynaklar sz etmektedir. Saray halk zellikle 15Austos'ta (Ascension: Ge Ykselme) buraya gelip, dini trenlere katldktan sonra bu sarayda bir srekalyordu. Selvi ve her eit meyve aacnn olduu krlk alanda ifal olduuna inanlan bir de su kaynabulunuyordu. Kutsal kabul edilen bu su kaynann (ayazma) yaknnda Iustinianus tarafndan yaptrlmolan Theotokos Kilisesi vard. mparatorie Eirene (780-802) hastalndan kurtulmann ansna buradaki

kiliseye kendisi ve olu VI.Konstantinos'u ba yaparken gsteren mozaikleri yaptrm, dinsel trenlerdekullanlan deerli kaplar balamt. 1322 ylnda Andronikos Palaiologos ve annesi burada kalmlard.

Pigi adn tayan yerleim, kentin kara surlarnn hemen dnda, Porta Pigi/ Selymbria (SilivriKap)'nn karsndaki gnmzde Balkl olarak bilinen dz alan olmaldr.

Aretai / Aretas Saray

Anna Komnena, babas Alexios'un Bizans tahtn ele geirmek iin Botaniates'le arprken stanbulyaknlarndaki Aretai adndaki yeri igal ettiini bildirir. Erdem, fazilet anlamna gelen Aretai adl bu yeruzaktan denizi ve kara surlarn gren, ehirdeki en iyi sulardan birine sahip, cenneti artran bir bahesiolan ve evresindeki aalksz dz araziye hakim bir tepe zerinde kurulmutu. mparator IV.RomanosDiogenes tarafndan ksa sreli yazlk kallar iin yaptrlm olan gsterili konutlardan oluan bu yazlksarayn yeri konusunda eitli neriler olmasna ramen sarayn yerinin Topkap-Maltepe, Haznedar ve

Eyice'ye gre Haramidere'de olduudur. Haramidere'deki dikdrtgen planl bir yapya ait kalnt veevresinde, stanbul Arkeoloji Mzesi uzmanlar tarafndan yaplan kaz ve temizlik almalarnda bakayap izlerine rastlanmamtr. Anna Komnena sarayn yerini tanmlarken kara surlarndan bahsetmesi, sarayiin en uygun yerin Maltepe'nin gneyinde aranmas gerektii sonucuna ulatrmaktadr.

Hydralis Saray

mparator V.Konstantinos 766 ylndaki byk kuraklktan sonra Valens Su Kemerini onarttktan sonraHydralis(Alibey) adndaki dereyi de ona balatmt. Bu su kaynanda, yazlar serinlemek iin bir kule vekk bir de saray yaptrmt. Barbyzes (Kathane) Deresi civarnda ise Andronikos Komnenos'un zellikleav srasnda kulland bir kk yer alyordu.

Philopation Saray

Philopation, ehir surlar dnda yer alan ancak surlar gren imenlik bir yerdi. Philopation adndakibu yer Rami - Topular civarnda ya da Eyp yaknlarnda olmaldr. Buradaki imparatorluk sayfiye sarayya da av kk, mparator III.Mikhail ya da I.Basileos (867-886) dnemine ait olabilir.

Bizans devrinde Stenondenilen balk kylerinin ve manastrlarn bulunduu Boazii'nin her ikiyakasnda da, Osmanl dneminde olduu gibi zellikle yaz aylarnda kullanlan pek ok kk ve saraysralanmaktayd. Kalntlar gnmze ulamam olmakla birlikte eski kaynaklarda ve seyahatnamelerde busaraylardan eitli vesilelerle sz edilmektedir. 4.yzyldan itibaren, I.Constantinus'un senatrleri villalarn,


13/13

13

gzelliiyle her dnem dikkati eken Boazii kylarnda ina ettirmeye balamlard. Boazii'nincanlanmas zellikle mparator I.Iustinianus dneminde gereklemitir. Hagios Mamas adn tayan kentledorudan balantl olan, Dolmabahe-Beikta arasnda bulunan sarayn ad, 8 - 9. yzyllarda skagemektedir. 9.yzyldan sonra saray terk edilmi, sonra da yklmtr.Ortaky civarnda olduu dnlen

Damianuadn tayan yerde VI.Leo ve Zoe'nin kullandDamianu Saray yer alyordu. Therapia Saray(Tarabya) 6.yzylda yaptrlm ve mparator V.Konstantinos tarafndan da 8.yzylda kullanlmt.

mparator II.Iustinos, kars Sophia iin Sophianae'de(engelky) 568 ve 569'da iki saray yaptrmt.Bu sarayn evresinde Theotokos ve Hagios Mikhail'e adanm iki kilise vard. Sarayn yaknlarndaSophia'nn olu Prens Iustos'un mezar bulunuyordu. Ayrca Iustinos Konstantinopolis'in kuzey batblgesindeki Deuteron'da (Sulukule ?) da 569-570 yllar arasnda bir saray ina ettirmiti. mparatorunnc saray ise Prinkipos Adas (Byk Ada) limannda yer alyordu.

Kuleli Askeri Lisesi'nin olduu yerde var olan Bizans saray, 6.yzylda mparatorie Theodoratarafndan deitirilerek Konstantinopolis sokaklarndan toplanan fahieler iin Metanoia(Tvbe)Manastr'na dntrlmt. Vaniky ile Gksu arasndaki Brokhtoiadl yerde I.Iustinianus'un bir yazlkkknn olduu bilinmektedir.

mparator I.Manuel Komnenos hayatnn son yllarnda temiz havadan ve sessizlikten yararlanmak

zere Skutarion/ Damalis (skdar)'daki saraya tanmt.Kadky, Altyol civarnda II.Theodosius'un (5.yzyl) yaptrd sylenen Khalkedon Saray'n

Aleksios Komnenos'ta zaman zaman kullanmt.

Ad tarihi olaylarda sk geen saraylardan biri de Hieria(Fenerbahe)dr. Adn Yunan dnemine aitHera Hieronu'ndan almtr. mparatorie Theodora'nn isteiyle nnde liman olan bir saray, Tanr Anas'naadanm bir kilise, sarn ile zengin bir bahe yaplmt. mparator Heraklios'un da, dou seferlerinden sonrazaman zaman burada kalm olduu bilinir. konoklazma yanls kararlarn alnd, 754 ylndaki konsilburada toplanmt. Daha doudaki Rufinianai (Caddebostan)'da ise mparator Arcadius'un konsl vePraefectus Praetorio'su olan dindar Rufinusun saray, Pavlos ve Petros'a adanm manastr ile tepeninadalara bakan kysnda yaptrd bir de liman vard. mparator Arkadius ile ailesinden Pulkheria, Arcadiave Marina, 408-444 yllar arasnda Rufinusun saray ya da buradaki imparatorluk sarayna sk skgeliyorlard. 1078 ylnda mparator Nikephoros Botaniates'in bu sarayda kaldndan sz edilmektedir.1

Documents

İSTANBUL'DAKİ BİZANS İMPARATORLUK SARAYLARI