IT Barometer Kopertina SHQIPështë vazhdim i “Barometri i TI”, i cili kryhet çdo vit nga STIKK. Për të mbledhur të dhëna për këtë studim u përdor një mostër prej 38

DHJETOR 2019

!"#"! " # $ "%

!"#$%&'#()()'()*+#),$-$.+)/012)))

3456789)/012))*9:;47:<=>),8;8?=)))))))) ))

Përkrahur nga:

DHJETOR 2019

!"#"! " # $ "%

!"#$%&'#()()'()*+#),$-$.+)/012)))

3456789)/012))*9:;47:<=>),8;8?=)))))))) ))

Përkrahur nga:

Si një katalizator në industrinë dinamike të teknologjisë, STIKK përshpejton rritjen dhe progresin në ekonomi. STIKK ofron një platformë që bashkon liderët e teknologjisë për t’u lidhur dhe bashkëpunuar me njëri-tjetrin dhe mbështet me entuziazëm anëtarët që shtyjnë përpara kufijtë e teknologjisë.Që nga themelimi në 2008, STIKK arriti suksese të shumta dhe u bë një nga shtytësit kryesorë të industrisë së TIK-ut dhe komunitetit të TIK-ut në Kosovë. Gjatë përpjekjeve drejt zhvillimit të vazhdueshëm të industrisë së TIK, STIKK ka realizuar projekte të shumta që kanë për qëllim promovimin e sektorit të TIK të Kosovës, përmirësimin e kornizës ligjore, implementimin e hulumtimeve dhe analizave specifike të industrisë si dhe të ndihmojë në zhvillimin e profesional të aktorëve të sek-torit.

STIKK aktualisht ka mbi 200 anëtarë të cilët përfaqësojnë 90% të gjithë tregut të TIK në Kosovë. STIKK është e përkushtuar të ndihmojë rritjen afat-gjatë të sektorit të Teknolog-jisë së Informacionit dhe të Komunikimit të Kosovës, është e angazhuar në përmirësimin e mjedisit të biznesit për TIK, si dhe promovimin e kontributit të Teknologjisë së Informa-cionit dhe Komunikimit në rritjen ekonomike dhe progresin shoqëror në Kosovë.STIKK kërkon të marrë pjesë në zhvillimin dhe zbatimin e politikave të veprimit duke ndihmuar Qeverinë dhe Institucionet e Kosovës për të kuptuar trendet aktuale dhe ato të ard-hshme të teknologjisë, dhe se si teknologjia mund të kontribuojë në rritjen ekonomike të vendit.

Rreth STIKK

TABELA E PËRMBAJTJES

LISTA E TABELAVE DHE FIGURAVE

PËRMBLEDHJE EKZEKUTIVE

TË GJETURAT KRYESORE

HYRJE

METODOLOGJIA E HULUMTIMIT

TË GJETURAT

INFORMACIONE RRETH KOMPANIVE NË FUSHËN E TI NE KOSOVË TRENDET NË INDUSTRI

EKSPORTI I SHËRBIMEVE DHE PRODUKTEVE

BURIMET NJERËZORE

PERFORMANCA FINANCIARE

3

4

4

5

6

7

7

9

16

19

20

2

7

7

8

9

9

10

11

12

13

14

14

15

16

16

17

18

19

20

20

21

22

22

23

23

24

24

25

25

26

26

27

28

3

LISTA E TABELAVE DHE FIGURAVE

3

FIGURA 1: KU NDODHET KOMPANIA JUAJ? (N=38)

FIGURA 2: CILI LLOJ I STRUKTURËS PRONËSORE VLEN PËR KOMPANINË TUAJ? (N=38)

FIGURA 3: KOMPANIA JUAJ ËSHTË PJESË E: (N=38)

FIGURA 4: CILAT PRODUKTE DHE/APO SHËRBIME I OFRON KOMPANIA JUAJ? (N=38)

FIGURA 5: ÇFARË LLOJE TË SISTEMEVE DHE PLATFORMAVE OPERATIVE PËRDORNI? (N=38)

FIGURA 6: CILAT TEKNOLOGJI I KENI PËRDORUR PËR TË PRODHUAR SHËRBIME/ZHVILLUAR PRODUKTE? (N=38)

TABELA 1: CILAT GJUHË PROGRAMUESE DHE “DEVELOPING TOOLS” I PËRDORNI? (N=38)

TABELA 2: CILAT TEKNOLOGJI TË DATABAZAVE PËRDORNI? (N=38)

TABELA 3: NE CILET SEKTORE OPERONI MOMENTALISHT NE KOSOVE DHE TREGJET INTERNACIONALE? (N=38)

FIGURA 7: CILAT NGA STANDADET E CILESISE NE VIJIM I POSEDON KOMPANIAN JUAJ? (N=38)

FIGURA 8: CILA ËSHTË ARSYEJA KRYESORE QË KOMPANIA JUAJ KA MARRË NJË STANDARD TË CILËSISË? (N=38)

FIGURA 9: CILAT ÇERTIFIKIME TË MËPOSHTME VLEJNË PËR PUNËTORËT TUAJ?? (N=38)

FIGURA 10: CILA ESHTE PERQINDJA E TREGUT KOMBETARE DHE ATE TE EXPORTIT? (N=37)

FIGURA 11: SI BENI BIZNES NE TREGJET NDERKOMBETARE? (N=38)

TABELA 4: NE CILAT TREGJE HORIZONTALE I OFRONI PRODUKTET DHE/APO SHËRBIMET E MËPOSHTME TË IT? (N=38)

FIGURA 12: JU LUTEM VLERËSONI TREGJET POTENCIALE PËR EKSPORT, TË LISTUARA MË POSHTË (N=27-33)

FIGURA 13: CILAT JANË AVANTAZHET THEMELORE TË KOMPANISË SUAJ NË TREGJET NDËRKOMBËTARE? (N=38)

FIGURA 14: CILAT NGA GJUHËT E PËRMENDURA MË POSHTË NJIHEN NGA PUNONJËSIT E JUAJ? (N=38)

FIGURA 15: JU LUTEM VLERËSONI SFIDAT E MËPOSHTME NË BIZNES ME TREGJE EKSPORTUESE (N=27-30)

FIGURA 16: CILAT JANË TË ARDHURAT TUAJA VJETORE (NË EURO)? (N=16-18)

FIGURA 17: SA ISHTE EKSPORTI NË VITIN 2017, 2018 DHE PARASHIKIMI PER 2019? (N=23-24)

FIGURA 18: JU LUTEM NA TREGONI NUMRIN E PUNËTORËVE DHE BASHKËPUNËTORËVE (NËSE KENI PASUR) PËR VITET NË VIJIM? (N=19)

FIGURA 19: STRUKTURA E PUNETOREVE (N=32)

FIGURA 20: SA ËSHTË PËRQINDJA E NDËRRIMIT TË PUNONJËSVE TUAJ (TURNOVER RATE)? (N=36)

FIGURA 21: SA KOHË JU DUHET PËR TË ZËVENDËSUAR PUNËTORËT QË E LËNË PUNËN? (N=36)

FIGURA 22: SA KANË QENË TË ARDHURAT MUJORE MESATARE (SIPAS KONTRATËS SË PUNËS) PER 2018 DHE PARASHIKIMET PER 2019, PËR POZITAT E MËPOSHTME? (N=8-19)

FIGURA 23: NORMA MESATARE E FATURESHME (N=8-19)

FIGURA 24: A PERBALLET KOMPANIA JUAJ ME DEFICIT TE PUNETOREVE TE KUALIFIKUAR? (N=38)

FIGURA 25: SI PERBALLENI ME DEFICITIN E PUNETOREVE TE SHKATHET? (N=38)

TABELA 5: SI PO PARASHIKONI QE DO TE NDRYSHOJE NUMRI I PUNETOREVE VITIN E ARDHSHEM? (N=33)

TABELA 6: SI PO PARASHIKONI QË DO TË NDRYSHOJNË TË ADHURAT E PUNETOREVE VITIN E ARDHSHEM? (N=33)

FIGURA 26: DUKE I KONSIDERUAR RRETHANAT AKTUALE, CILI ËSHTË NDIKIMI I FAKTORËVE NË VIJIM, NË ZHVILLIMIN E BIZNESIT TUAJ? (N=31)

PËRMBLEDHJE EKZEKUTIVEKy studim u realizua nga Shoqata për Teknologji të Informacionit dhe Komunikimit (STIKK) me qëllim të mbledhjes së të dhënave mbi funksionimin dhe zhvillimin e sektorit të TI në Kosovë. Ky hulumtim është vazhdim i “Barometri i TI”, i cili kryhet çdo vit nga STIKK.

Për të mbledhur të dhëna për këtë studim u përdor një mostër prej 38 kompanive të TI që veprojnë në Kosovë. Mbledhja e të dhënave dhe analiza e Barometrit të TI u zhvillua midis shtatorit dhe dhjetorit të vitit 2019.

TË GJETURAT KRYESORESektori i TIK-ut në Kosovë është relativisht i ri, megjithatë po zhvillohet me shpejtësi, siç po nxjerrin në pah të dhënat e Barometrit të TI në Kosovë vit pas viti.

Ndërsa një sasi e konsiderueshme ndërmarrjesh po punojnë në tregun ndërkombëtar, potenciali dhe përvoja në tregun ndërkombëtar duket se ka një rëndësi të jashtëzakonshme për sektorin e TIK-ut në Kosovë. Përkatësisht 61% e kompanive të TI që morrën pjesë në kete hulumtim punojnë në tregun ndërkombëtar, krahasuar me tregun vendor që janë 39% e tregut të tyre.

Kompanitë kanë gjetur mënyra të ndryshme për të bërë biznes me kompani ndërkombëtare. Sipas ndërmarrjeve të TI-së, mënyra më e njohur është eksporti i drejtpërdrejtë nga Kosova për klientin jashtë vendit. Të tjerët janë duke bërë biznes nga një degë / degë në tregun e synuar, si Partner Distribues / Partner Lokal (agjent shitjesh) me një zyrë përfaqësuese, si dhe me një ndërmarrje të përbashkët.

Tregjet horizontale më të njohura janë Menaxhimi i dokumenteve, i ndjekur nga Business Intelig-jence/ Ruajtja i të Dhënave, Optimizimi i procesit të biznesit, E-commerce dhe Mirëmbajtja e Mbështetja dhe Përshtatja e produkteve.

Sipas kompanive që morrën pjesë në këtë hulumtim, Evropa Qendrore, SH.B.A. dhe Mbretëria e Bash-kuar kanë potencialin më të lartë për eksport. Vendet me potencialin më të lartë eksportues që u përmendën në Evropë ishin Zvicra, Gjermania, pastaj Amerika e Veriut (SHBA dhe Kanada) dhe Mbretëria e Bashkuar. Azia Lindore, Lindja e Mesme dhe Afrika shihen pa potencial për eksport.

Edhese ka një rritjen në numrit mesatar të të punësuarve nga 14 në 2018 në 16 në 2019, industria e TI nuk ka shumë vështirësi në ruajtjen e punonjësve të tyre pasi pothuajse gjysma e kompanive besojnë se do të gjejnë një punonjës të ri në më pak se 3 muaj, 36% besojnë se do të gjejnë një punonjës të ri në kohë prej 3-6 muaj, dhe 11% në mendojnë se do të ju duhej më shumë se 6 muaj për te gjetur një punëtorë të ri.

Trendi pozitiv në rritjen e numrit mesatar të të punësuarve dhe pagave e tyre pritet të vazhdojë te rritet në vitin 2019.

Në aspektin e funksionimit të kompanive TI në Kosovë, ato ofrojnë kryesisht Softuer / TI, pastaj Shër-bime për produkte harduerike dhe produkte Softuerësh. Ata përdorin kryesisht Windows dhe teknologjinë .NET për të ofruar shërbime. JAVASCRIPT, HTML, XML dhe PHP janë gjuhët më të përdorura të programimit. Teknologjitë më të njohura të databazave midis kompanive IT janë MSQL / MYSQL, pastaj MS SQL Server.

Sektori më i popullarizuar për nevoja lokale është në shërbimet financiare ndjekur nga Sektori Publik, Shërbimet dhe Telekomunikacioni (Wireless dhe Mobile), ndërsa sektori më i njohur për tregun ndër-kombëtar është Shërbimet IT dhe Kontrata të jashtme dhe Shërbimet komunale.

Lista e çertifikatave është e gjatë dhe e larmishme. Më shumë se gjysma e mostrës, përkatësisht 58% prej tyre deklaruan se çertifikimi profesional i menaxhimit të projektit (PMP) vlen për punonjësit e tyre të ndjekur nga çertifikatat e Microsoft-it 53%, dhe Scrum 50%.

4
















FIGURA 12: JU LUTEM VLERËSONI TREGJET POTENCIALE PËR EKSPORT, TË LISTUARA MË POSHTË (N=27-33)

FIGURA 13: CILAT JANË AVANTAZHET THEMELORE TË KOMPANISË SUAJ NË TREGJET NDËRKOMBËTARE? (N=38)

FIGURA 14: CILAT NGA GJUHËT E PËRMENDURA MË POSHTË NJIHEN NGA PUNONJËSIT E JUAJ? (N=38)

FIGURA 15: JU LUTEM VLERËSONI SFIDAT E MËPOSHTME NË BIZNES ME TREGJE EKSPORTUESE (N=27-30)

FIGURA 16: CILAT JANË TË ARDHURAT TUAJA VJETORE (NË EURO)? (N=16-18)

FIGURA 17: SA ISHTE EKSPORTI NË VITIN 2017, 2018 DHE PARASHIKIMI PER 2019? (N=23-24)

FIGURA 18: JU LUTEM NA TREGONI NUMRIN E PUNËTORËVE DHE BASHKËPUNËTORËVE (NËSE KENI PASUR) PËR VITET NË VIJIM? (N=19)

FIGURA 19: STRUKTURA E PUNETOREVE (N=32)

FIGURA 20: SA ËSHTË PËRQINDJA E NDËRRIMIT TË PUNONJËSVE TUAJ (TURNOVER RATE)? (N=36)

FIGURA 21: SA KOHË JU DUHET PËR TË ZËVENDËSUAR PUNËTORËT QË E LËNË PUNËN? (N=36)

FIGURA 22: SA KANË QENË TË ARDHURAT MUJORE MESATARE (SIPAS KONTRATËS SË PUNËS) PER 2018 DHE PARASHIKIMET PER 2019, PËR POZITAT E MËPOSHTME? (N=8-19)



FIGURA 25: SI PERBALLENI ME DEFICITIN E PUNETOREVE TE SHKATHET? (N=38)




!!"#"! " # $ "%

7"J#,%P*"KJ3,%#"Q-M)*,f#9%5I5%:)*)$,S9%@"K,d;9%C,)3-d#9%C,)3-%@)-6$,9%FJ,d;9%;E>2>%h%5:E%)8K%+)8L%+"*,T%

%!"#$%&'D)'*+"/+'5&/+3.4.#"&,'6.'-.$'$,&'5.'6&4"A&%',&%A"/&,@6&A&4.1'1%.6$/5,7'839:;<'

'"%J8K,*#-)8K%,$,8%4,--,*%-7,%M"*Y68R%,8$6*"8+,8-%68%-,*+#%"Q%-,378"S"RL%J#)R,9%M,%7)$,%)#Y,K%-7,+%-"%68K63)-,%M7637%P*"R*)+68R%S)8RJ)R,#%)8K%K,$,S"P+,8-%-""S#%-7,L%J#,%68%-7,6*%M"*YT%'7,%+"#-%P"PJS)*%P*"R*)+68R%S)8RJ)R,%)+"8R#-%-7,%&'%3"+P)86,#%6#%d>F>;EC&5'9%Q"SS"M,K%4L%I'G:9%DG:9%5I59%d>F>9%Eoo9%E9%;3*6P-%:)8RJ)R,#%p%"-7,*#9%5H'I<@9%5:];e:9%;`&='9%<4^,3-6$,%E9%()#63%p%F6#J)S%()#639%F(>%,-3T9%CB(H%<@%C>&:;9%3q9%2,SP769%F&;B>:%<(d?E';9%5,*ST%%%G)8L%7)$,%K,3S)*,K%"-7,*%P*"R*)++68R%S)8RJ)R,#%N0[\O%#J37%)#i%@"K,d;9%=SJ--,*9%FE9%>8RJS)*d;9%;68R)SC9%$6#J)S%#-JK6"%3"K,9%C,)3-d#9%C,)3-%@)-6$,9%FJ,d;9%CJ#-9%)8K%;E>:>T%%%

!"#$"%&'($)*%($+%$,-)%(.).,/,*#!&,(0)0##*-) !,"1,(0%$,)#2)+-,"-)

) %

d>F>;EC&5') n[\%

I'G:9%DG:) [X\%

5I5) [W\%

d>F>) cc\%

Eoo) b/\%

E) .1\%

;EC&5'%:>@AB>A?;%a%<'I?C;) .1\%

5H'I<@) .b\%

5:];e:) .b\%

;`&=') .b\%

<(d?E'&F?%E) 0[\%

<'I?C) 0[\%

(>;&E%p%F&;B>:%(>;&E9%F(>%?'ET) 0W\%

CB(H%<@%C>&:;) 0W\%

`?%2<@f'%B;?%>@H) 0W\%

Eq) 00\%

2?:5I&) c\%

D;V

:@V

(;V

(;V

(:V

(:V

((V

CV =CV @CV FCV ;CV (CCV

h3'5

.X[RZ

IUÙZTS

2ZXT^T]TUQ!#SXRQQT_RS]R

*R!fN!SNX!dOR!USa

B&A2&

>QN]b][UTS

HYRJE

Teknologjia e informacionit dhe komunikimit (TIK) ka filluar të luajë një rol të madh në rritjen ekono-mike të Kosovës, pasiqë është bërë një destinacion i kompanive rajonale dhe ndërkombëtare që kërkojnë shërbime të jashtme (outsourcing). Duke qenë një sektor strategjik i vendit, institucionet qeveritare dhe institucionet ndërkombëtare që veprojnë në Kosovë kanë dhënë mbështetjen e tyre drejt rritjes së sektorit të TIK-ut duke siguruar fuqizimin e aktorëve kryesorë të këtij sektori.

Duke marrë parasysh që sektori i TI-së në Kosovë është relativisht i ri, me shumicën e kompanive të krijuara pas viteve 2000, ai ka një rritje të shpejtë dhe po shkon shpejt drejt tendencave globale të TIK-ut. Themeluar në vitin 2008, STIKK mbetet një nga përkrahësit më të mëdhenj të sektorit të TIK dhe komunitetit ICT pasi vazhdimisht e bazon aktivitetin e tij në promovimin e Sektorit TIK në Kosovë. Qëllimet e STIKK arrihen duke zbatuar aktivitete të bazuara në shtyllat kryesore të tij si Promovimi i Eksportit, Përmirësimi i Përsosmërisë dhe Cilësisë së Kompanisë, Promovimi i Investimeve, Zhvillimi i Tregut të Brendshëm dhe Politikave te Promovimit të TI.

Barometri I TI është një mjet i STIKK-ut për të mbështetur sektorin e TIK-ut në Kosovë me këto qëllime:

• Jep një pasqyrë të zhvillimit të sektorit të TI në Kosovë; • Mbështet kapacitetet e eksportit të kompanive të TIK në Kosovë; • Analizon trendet e fundit të sektorit të TI;

STIKK ka kontraktuar Kantar Index Kosova që të kryejë përpunimin dhe analizën e të dhënave dhe të përgatisë raportin për Barometrin e TI të Kosovës për vitin 2019, ndërsa mbledhja e të dhënave është kryer nga vetë STIKK.

Këto informacione themelore për kompanitë e TIK-ut në Kosovë kanë për qëllim të japin një pasqyrë të vlerës së tregut kombëtar të TIK-ut, përfshirë kapacitetin e eksportit.

Barometri i industrisë së TI në Evropën Juglindore (SEE ITIB) është realizuar në Kosovë që nga viti 2014. Ky hulumtim përkrahet nga Deutsche Gesellschaft für Internationale Zusammenarbeit (GIZ).

Barometri i industrisë së TI në Evropën Juglindore (SEE ITIB) 2019 përqendrohet në eksplorimin e çështjeve të mëposhtme në lidhje me sektorin e TI në Kosovë:

• Vështrim i përgjithshëm mbi zhvillimin e TI në Kosovë; • Analiza krahasuese; • Trendet e fundit të eksportit midis vendeve të synuara (potenciali eksportues, aktivitetet eksportuese, barrierat e eksportit); • Analizimi i burimeve njerëzore;

5

METODOLOGJIA E HULUMTIMITQasja e hulumtimit që u përdor për Barometrin e TI-së 2019 ishte studimi sasior, përmes teknikës së intervistimit në internet të ndihmuar nga kompjuteri (CAWI).

Korniza e mostrës përbëhet nga lista e kompanive të TI në Kosovë e përbërë nga STIKK. Mostra e përg-jithshme përbëhet nga 38 intervista me kompani të TI.

Pyetësori për “Barometrin e TI” është një pyetësor i standardizuar i përdorur në Evropën Jug-Lindore, më saktësisht Barometri i Evropës Jugore (SEE ITIB). Pyetësori u azhurnua dhe u përshtat nga ekipi i projektit në STIKK për nevojat lokale. Pyetësori u ngarkua më pas në sistemin e menaxhimit të anketi-mit të Survey Monkey dhe ju është dërguar kompanive për të plotësuar.

Mbledhja e të dhënave për këtë studim u përfundua midis shtatorit dhe dhjetorit të vitit 2019.

6

INFORMACIONE RRETH KOMPANIVE NË FUSHËN E TI NE KOSOVË

Për të kuptuar më mirë kompanitë e TI në Kosovë, kemi pyetur disa informacione të përgjithshme se ku dhe si janë regjistruar ato.Të dhënat zbulojnë se pjesa më e madhe e kompanive të TI që operojnë në Kosovë që morën pjesë në hulumtim janë të vendosura në Kosovë (37), vetëm njëra prej tyre ka selinë e saj në Slloveni.Disa prej kompanive kanë edhe degë në vende të tjera si në Shqipëri, Zvicër dhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës.

.


Shumica e kompanive (90% nga to) kanë 50% pronësi kombëtare, ndërsa vetëm 10% nga to janë degë e një kompanie të huaj, (në rast se kompania punon vetëm për kompaninë partnere ose kompanitë e tjera që i përkasin grupit).


Slloveni 1

10%

90%

37Kosove

Degë e një kompanie të huaj

50% pronësi vendore

7

TË GJETURAT

Kur bëhet fjalë për shoqatat, të gjitha kompanitë pjesëmarrëse në Barometrin TI 2019 janë anëtarë të shoqatës STIKK, ndërsa vetëm një numër i kufizuar i tyre janë anëtar i shoqatave të tjera si BCC (Këshilli i Konsulentëve të Biznesit) 5%, dhe 3 % janë anëtare të Aleancës BIT: Bosnja dhe Hercegovina.


3%

5%

100%

Bosnia-Herzegovina: Aleanca BIT

BCC (Business Consultant Council)

Kosova: STIKK

8

TRENDET NË INDUSTRINë mënyrë që të kemi një përmbledhje të produkteve dhe shërbimeve dhe të kuptojmë zhvillimet e fundit në këtë aspekt, ne kemi pyetur kompanitë se cilat janë produktet / shërbimet që ata ofrojnë.Shërbimet e softuerëve / TI janë në krye të listës ofruar nga 87% e kompanive të TI, pastaj Shërbimet për produkte harduerike 82% dhe produkte Softuerësh 76%. Një e treta e kompanive të TI-së, përkatë-sisht 26% prej tyre ofrojnë produkte harduerike dhe 11% e kompanive ofrojnë shërbime dhe produkte të tjera si: Siguria në internet, kujdesi ndaj klientit, BPO, E-prokurimi, Marketingu Digjital (posaçërisht SEO dhe SEA), Shërbime për menaxhimin e dokumenteve, Konsulencë dhe Auditim në TIK, Siguria e Informacionit, Zgjidhje të Biznesit, Edukim dhe Trajnim, etj.100%

90%

80%

70%

60%

50%

40%

30%

20 %

10%

0%

87%82%

76%

26%

16%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

55%

61%

63%

66%

95%

11%

Shërbime teknologjike(IT) / softuerike

Shërbime përprodhimeharduerike

Produktesoftuerike

Produkteharduerike

Tjera


Kur bëhet fjalë për përdorimin e sistemeve operative, shumica e kompanive TI në Kosovë përdor Win-dows 95%, pastaj Linux 66%, MAC-OS 63%, Android 61%, iOS 55% dhe vetëm një numer i kufizuar e kompanive, përkatësisht 16% prej tyre përdor UNIX si një sistem operativ.


UNIX

iOS

Android

MAC-OS

Linux

Windows

9

Lista e teknologjive të përdorura për të ofruar shërbime është mjaft e gjatë. Kryesorja është. NET e përdorur nga 58% e mostrës, ndërsa teknologjitë tjera të paraqitura në tabelën më poshtë përdoren gjithashtu shpesh nga kompanitë sikurse: Inteligjenca Artificiale dhe Xamarin 18%, VR / AR 13% dhe Blockchain 11%. Një e gjetur interesante është se 13% e kompanive deklaruan se nuk përdorin asnjë tekonologji (të paktën ato nga lista), ndërsa 34% e kompanive të TI që morrën pjesë në këtë studim përmendën shumë teknologji të tjera që përdorin sikure: softuerët të prodhuar nga ata, PHP Laravel, NodeJS, ReactJs, React Native, VueJS, SCADA & PLC dhe shumë më tjerë.

11%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

13%

13%

18%

34%

58%

Blockchain

VR/AR

Nuk përdorimasnjë lloj

Inteligjencaartificiale

18%Xamarin

Tjetër

.NET


10

!!"#"! " # $ "%

7"J#,%P*"KJ3,%#"Q-M)*,f#9%5I5%:)*)$,S9%@"K,d;9%C,)3-d#9%C,)3-%@)-6$,9%FJ,d;9%;E>2>%h%5:E%)8K%+)8L%+"*,T%

%!"#$%&'D)'*+"/+'5&/+3.4.#"&,'6.'-.$'$,&'5.'6&4"A&%',&%A"/&,@6&A&4.1'1%.6$/5,7'839:;<'

'"%J8K,*#-)8K%,$,8%4,--,*%-7,%M"*Y68R%,8$6*"8+,8-%68%-,*+#%"Q%-,378"S"RL%J#)R,9%M,%7)$,%)#Y,K%-7,+%-"%68K63)-,%M7637%P*"R*)+68R%S)8RJ)R,#%)8K%K,$,S"P+,8-%-""S#%-7,L%J#,%68%-7,6*%M"*YT%'7,%+"#-%P"PJS)*%P*"R*)+68R%S)8RJ)R,%)+"8R#-%-7,%&'%3"+P)86,#%6#%d>F>;EC&5'9%Q"SS"M,K%4L%I'G:9%DG:9%5I59%d>F>9%Eoo9%E9%;3*6P-%:)8RJ)R,#%p%"-7,*#9%5H'I<@9%5:];e:9%;`&='9%<4^,3-6$,%E9%()#63%p%F6#J)S%()#639%F(>%,-3T9%CB(H%<@%C>&:;9%3q9%2,SP769%F&;B>:%<(d?E';9%5,*ST%%%G)8L%7)$,%K,3S)*,K%"-7,*%P*"R*)++68R%S)8RJ)R,#%N0[\O%#J37%)#i%@"K,d;9%=SJ--,*9%FE9%>8RJS)*d;9%;68R)SC9%$6#J)S%#-JK6"%3"K,9%C,)3-d#9%C,)3-%@)-6$,9%FJ,d;9%CJ#-9%)8K%;E>:>T%%%

!"#$"%&'($)*%($+%$,-)%(.).,/,*#!&,(0)0##*-) !,"1,(0%$,)#2)+-,"-)

) %

d>F>;EC&5') n[\%

I'G:9%DG:) [X\%

5I5) [W\%

d>F>) cc\%

Eoo) b/\%

E) .1\%

;EC&5'%:>@AB>A?;%a%<'I?C;) .1\%

5H'I<@) .b\%

5:];e:) .b\%

;`&=') .b\%

<(d?E'&F?%E) 0[\%

<'I?C) 0[\%

(>;&E%p%F&;B>:%(>;&E9%F(>%?'ET) 0W\%

CB(H%<@%C>&:;) 0W\%

`?%2<@f'%B;?%>@H) 0W\%

Eq) 00\%

2?:5I&) c\%

D;V

:@V

(;V

(;V

(:V

(:V

((V


h3'5

.X[RZ

IUÙZTS

2ZXT^T]TUQ!#SXRQQT_RS]R

*R!fN!SNX!dOR!USa

B&A2&

>QN]b][UTS


Për të kuptuar edhe më mirë mjedisin e punës në drejtimin e përdorimit të teknologjisë, ne u kemi kërkuar kompanive që të tregojnë se cilat gjuhë programuese dhe mjetet e zhvillimit ata përdorin në punën e tyre.

Gjuha më e njohur e programimit midis kompanive TI është JAVASCRIPT, e ndjekur nga HTML, XML, PHP, JAVA, C ++, C, Languages Script - tjera, PYTHON, PL / SQL, SWIFT, Objektivi C, Basic - Visual Basic, VBA etj. , Ruby N RA VAJZA, c #, Delphi, OBJEKTET VISUALE, Perl.Shumë kanë deklaruar që përdorin gjuhë të tjera programimit 16% të tilla si: NodeJS, Flutter, VC, Angu-larJS, SingalR, Visual code studio, ReactJs, React Native, VueJS, Rust dhe SCALA. Ndërsa 13% prej tyre kanë deklaruar se nuk përdorin ndonjë gjuhë programimi.

GJUHË PROGRAMUESE DHE MJETET E ZHVILLIMIT PËRQINDJA EPËRDORUESVE

11

NUK PËRDORIM ASNJË

!$"#"! " # $ "%

F&;B>:%<(d?E';) c\%

5?C:) W\%) %

5EFGH'()'*+"/+'1%.#%200"3#'423#$2#&,'236'6&A&4.10&35'5..4,'6.'-.$'$,&7'839:;<'

%'7,%+"#-%P"PJS)*%2)-)4)#,%',378"S"R6,#%)+"8R#-%-7,%&'%3"+P)86,#%)*,%G;e:]GH;e:9%Q"SS"M,K%G;%;e:%;,*$,*9%<*)3S,9%>P)37,9%8";e:9%>EE?;;9%d2(E9%Q"SS"M,K%4L%E>;;>@2C>9%&2G;9%;>;9%<4^,3-%;-"*,%)8K%C2(T%%%'7,%"-7,*%K)-)4)#,%-,378"S"R6,#%J#,K%N0W\O%)*,i%>J*"*)2(9%2L8)+"249%C2;9%@,P-J8,%2(%NA*)P7%2(O9%=6*,4)#,9%5"#-R*,#gS9%G"8R"2(9%C`>;T%%

.%0%3%-,)0,14(#*#$5) !,"1,(0%$,)#2)+-,"-)

) %

G;e:]GH;e:) X.\%

G;%;e:%;?CF?C) [0\%

<C>E:?% W.\%

>5>EI?) .n\%

@<;e:) .b\%

<'I?C) 0W\%

>EE?;;) c\%

d2(E) c\%

2<@f'%!@<`) c\%

`?%2<@f'%B;?%>@H) c\%

E>;;>@2C>) W\%

&2G;) W\%

;>;) W\%

<(d?E'%;'<C?) W\%

C2() W\%5EFGH'=)'*+"/+'6252>2,&'5&/+3.4.#"&,'6.'-.$'$,&7'839:;<'

%'7,%4,S"M%-)4S,%P*,#,8-#%68%K,-)6S%-7,%&'%#,3-"*#%M7,*,%-7,%3"+P)86,#%)*,%,8R)R,K%68T%%%'7,*,%6#%)S#"%)%K6QQ,*,83,%M7,-7,*%-7,%3"+P)86,#%)*,%M"*Y68R%Q"*%-7,%S"3)S%"*%68-,*8)-6"8)S%+)*Y,-%M6-7%M"*Y%*,S)-,K%-"%-7,%#P,36Q63%#,3-"*#%"Q%68-,*,#-T%%'7,%+"#-%P"PJS)*%#,3-"*%Q"*%-7,%S"3)S%8,,K#%6#%-7,%Q68)836)S%#,*$63,#%4L%.b\%"Q%-7,%#)+PS,9%Q"SS"M,K%4L%5J4S63%;,3-"*9%B-6S6-6,#%)8K%',S,3"++J863)-6"8#%N`6*,S,##%)8K%G"46S,O%)-%.0\9%M7,*,)#%-7,%+"#-%P"PJS)*%#,3-"*%Q"*%-7,%68-,*8)-6"8)S%+)*Y,-%6#%-7,%&'%;,*$63,#%)8K%<J-#"J*368R%NcX\O%)8K%B-6S6-6,#%)-%Wn\T%%%!! "#$#%#! &'()*'+(&#'+,!-+*")(!

Teknologjitë më të njohura databazave në mes të kompanive TI janë MSQL / MYSQL, e ndjekur nga MS SQL Server, Oracle, Apache, noSQL, ACCESS, JDBC, pastaj CASSANDRA, IDMS, SAS, Object Store dhe RDB.

The other database technologies used (13%) are: AuroraDB, DynamoDb, RDS, Neptune DB (Graph DB), Firebase, Postgresql, MongoDB, RWAS.Teknologji të tjera të databazës 13% janë gjithashtu të njohura midis mostrës sonë. Teknologjitë e tjera të të dhënave të përdorura janë: AuroraDB, DynamoDb, RDS, Neptun DB (Graph DB), Firebase, Post-gresql, MongoDB, RWAS.Rreth 5% kanë deklaruar që nuk e dinë, ndërsa 5% e mostrës kanë deklaruar se nuk përdorin ndonjë teknologji të bazës së të dhënave.

PËRQINDJA EPËRDORUESVE


TEKNOLOGJIT E DATABAZES

12

NUK PËRDORIM ASNJË

NUK E DI

!%"#"! " # $ "%

%,"#-!%1,) a% W\%%+0#&#0'/,) W\% c\%.,2,(1,) W\% c\%,.+1%0'#()6,7*,%"('($8) 0[\% 0[\%2'(%(1'%*)-,"/'1,-) .b\% .[\%$%&'($)%(.),(0,"0%'(&,(0) W\% 00\%4,%*041%",)-,"/'1,-) X\% 0X\%4#&,)%+0#&%0'#() c\% a%'(.+-0"5)%!!*'1%0'#()%(.)%+0#&%0'#() W\% 00\%'0)-,"/'1,-)%(.)#+0-#+"1'($) 0[\% cX\%&%(+2%10+"'($9).'-0"'3+0'#(9)",0%'*) 00\% [\%&%":,0'($)%(.)1#&&+('1%0'#(-) X\% 0[\%&,.'%)%(.)!+3*'-4'($) 0W\% W\%(#(7!"#2'0)#"$%(';%0'#(-) 0[\% c\%!+3*'1)-,10#")6,7$#/,"(&,(08) .0\% c\%",%*),-0%0,) W\% W\%-,"/'1,-)64"9)%11#+(0'($9)*,$%*8) W\% 0[\%+0'*'0',-) .0\% Wn\%0,*,1#&&+('1%0'#(-)6<'",*,--)%(.)&#3'*,8) .0\% 00\%0#+"'-&)%(.)4#-!'0%*'05) c\% c\%0"%.,9)0"%(-!#"0%0'#()%(.)*#$'-0'1-) a% 00\%52>4&':)'*+"/+',&/5.%,'6.'-.$'/$%%&354-'.1&%25&'"3'C.,.A.'236'"3&%325".324'02%C&5,7'839:;<'

%&8%"*K,*%-"%"P,*)-,%68%K6QQ,*,8-%68-,*8)-6"8)S%+)*Y,-#%68%+)8L%3)#,#%3"+P)86,#%#,,Y%68-,*8)-6"8)S%gJ)S6-L%#-)8K)*K#9%M7637%#,,+#%8"-%-"%4,%-7,%3)#,%Q"*%)%S"-%"Q%&'%3"+P)86,#9%#683,%+"*,%-7)8%)%7)SQ9%8)+,SL%[0\%"Q%-7,%3"+P)86,#%7)$,%K,3S)*,K%-7)-%-7,L%7)$,%8"-%"4-)68,K%)8L%gJ)S6-L%#-)8K)*K#T%%&Q%)8L%&;<%.n//0%)8K%&;<%1//0%)*,%-7,%+"#-%P"PJS)*%gJ)S6-L%#-)8K)*K#%-"%4,%"4-)68,K%)+"8R#-%&'%3"+P)86,#%68%!"#"$"T%%&;<%1//0%6#%"4-)68,K%4L%)%-76*K%"Q%-7,%3"+P)86,#%NWb\O9%M7,*,)#%&;<%.n//0%6#%"4-)68,K%4L%)%gJ)*-,*%"Q%-7,%3"+P)86,#%N.[\OT

%!"#$%&'I)'*+"/+'.!'5+&'!.44.*"3#'J$24"5-',52362%6,'6.&,'-.$%'/.0123-'.152"37'839:;<'

%`7,*,)#%M7,8%)#Y,K%M7)-%M,*,%-7,%*,)#"8#%-7)-%-7,L%7)K%"4-)68,K%-7,%&;<%.n//0%)8K%&;<%1//0%#-)8K)*K#%M,*,9%.1\%"Q%-7,+%#-)-,K%-7)-%-7,#,%gJ)S6-L%#-)8K)*K#%6+P*"$,%P*"3,##,#%68%-7,%3"+P)86,#9%00\%"Q%-7,+%#-)-,K%-7)-%6-%M)#%*,gJ6*,K%4L%3S6,8-#]P"-,8-6)S%3S6,8-#%)8K%X\%"Q%-7,+%

=FV

:@V

F(V


#,.!=GCC(

#,.!?CC(

3NSR

Tabela e mëposhtme paraqet me hollësi sektorët e TI në të cilat janë te angazuar ndërmarrjet.

Ekziston gjithashtu një dallim nëse kompanitë janë duke punuar për tregun vendor ose ndërkom-bëtar me punë që lidhen me sektorët specifikë të interesit.

Sektori më i popullarizuar për nevoja lokale është në shërbimet financiare nga 24% të mostrës, e ndjekur nga Sektori Publik, Shërbimet dhe Telekomunikacioni (Wireless dhe Mobile) me 21%, ndërsa sektori më i njohur për tregun ndërkombëtar është Shërbime IT dhe Kontrata të jashtme 58% dhe shërbime komunale me 37%.


KOSOVË TREGUINTERNACIONAL

13

MBROJTJEEDUKIMI (E-LEARNING)SHËRBIMET FINANCIARELOJËRAT DHE SHËRBIMETSHËRBIMET SHËNDETËSOREAUTOMATIZIMI NË SHTËPIZBATIMI I INDUSTRISË DHE AUTOMATIZIMISHËRBIME IT DHE KONTRATA TË JASHTME (OUTSOURCINGPRODHIM, SHPËRNDARJE, SHTIJE ME PAKICËMARKETINGU DHE KOMUNIKIMETMEDIA DHE PUBLIKIMEORGANIZATA JOFITIMPRURËSESEKTORI PUBLIK (QEVERIA ELEKTRONIKE)PASURI TË PALUAJTSHMESHËRBIME (HR, KONTABILITET, LIGJOR)SHËRBIME KOMUNALETELEKOMUNIKACIONI (WIRELESS DHE MOBILE)TURIZMI DHE MIKPRITJATREGTIA, TRANSPORTI DHE LOGJISTIKA

AUTOMOBILJE

Në mënyrë që të operojnë në tregje të ndryshme ndërkombëtare, në shumë raste kompanitë kërko-jnë të marrin standarde ndërkombëtare të cilësisë, që duket se nuk është rasti për shumë kompani të TI-së së Kosovës, pasi që më shumë se gjysma, përkatësisht 61% e kompanive kanë deklaruar që nuk posedojnë asnjë standard të cilësisë.

Në ato pak raste, ISO 27001 dhe ISO 9001 janë standardet më të njohura të cilësisë që merren midis ndërmarrjeve të TI në Kosovë.

ISO 9001 është marrë nga një e treta e kompanive (34%), ndërsa ISO 27001 është marrë nga një e katër-ta e kompanive (26%).

Ndërsa kur u pyetën se cilat ishin arsyet që ata kishin marrë standardet ISO 27001 dhe ISO 9001, 29% nga kompanitë deklaruan se këto standarde të cilësisë përmirësojnë proceset në kompani, 11% nga ta deklaruan se kërkohej nga klientët / klientët e mundshëm, dhe 8% nga ta deklaruan se i morën ato sepse kjo do të përmirësonte imazhin dhe reputacionin e kompanisë së tyre.

Asnjeren 61%

34%ISO 9001

26%ISO 27001

Donim të përmirësonim imazhin dhereputacionin e kompanisë

7%

11%Na është kërkuar nga klientët apo klientët potencial

29%Donim të përmirësonim proceset brenda kompanisë

53%Nuk ka ndonjë certifikim në standardetë cilësisë



14

Kompanive që morrën pjesë në hulumtim iu kërkua të identifikojnë çertifikatat teknike që vlejnë për punonjësit e tyre.

Lista e çertifikatave është e gjatë dhe e larmishme. Më shumë se gjysma e mostrës, përkatësisht 58% prej tyre deklaruan se çertifikimi profesional i menaxhimit të projektit (PMP) vlen për punonjësit e tyre të ndjekur nga çertifikatat e Microsoft-it 53%, Scrum 50%, Cisco 37%, Certifikatat DecOps 29%, Jira 24%, ISTQB Testues i çertifikuar 18%. Më shumë se një çerek, përkatësisht 29% kane deklaruar çertifikime tjera përkatësisht: Certifikata AWS, Certertifikata Linux, Azure, Certifikata të Sigurisë Kibernetike, Çertifikuata e Marketingut Dixhital, Projekt i Blertifikuar i Facebook, Google Partner, Global Enterprise, ITIL, Çertifikata të akademisë së brendshme, Reisswolf Document Management Certification, Vmware, Ec-council, HPE, Dell EmC, Xerox certificatesNdërsa 13% e kompanive kanë deklaruar se asnjë nga çertifikatat nuk aplikohet për punonjësit e tyre.

11%

0% 20% 40% 60% 80% 100%

13%

18%

37%

50%


Prince 2

Asnjëra

ISTQB Certified Tester

Cisco

Certifikimiprofesional mbimenaxhimin eprojekteve

0% 20% 40% 60% 80% 100%

58%

Scrum

53%

Scrum

Certifikat ngaMicrosoft

29%

29%

24%Jira

Tjetër

DecOps Certificates

15

EKSPORTI I SHËRBIMEVE DHE PRODUKTEVE TË TIPasiqë një sasi e konsiderueshme ndërmarrjesh punojnë në tregun ndërkombëtar, potenciali dhe përvoja në tregun ndërkombëtar është hulumtuar më tej dhe pjesa vijuese e raportit është e përqën-druar në kete çeshtje.

Përkatësisht 61% e kompanive të IT që morrën pjesë në këtë hulumtim punojnë në tregun ndërkom-bëtar, në krahasim me tregun vendor që janë 39% e tregut të tyre.

Kompanitë kanë gjetur mënyra të ndryshme për të bërë biznes me kompani ndërkombëtare. Sipas deklaratave të kompanive deri më tani, mënyra më e popullarizuar është eksporti i drejtpërdrejtë nga vendi jonë tek klienti jashtë vendit 68%. Të tjerët janë duke bërë biznes nga një degë / degë në tregun e synuar 26%, si Partner Distribues / Partner Lokal (agjent shitjesh) 26%, me një zyrë përfaqësuese 18%, dhe si një ndërmarrje të përbashkët 8%.


8%

8%

18%


Nuk e di

Ndërmarrja e përbashkët

Zyre përfaqësuese

26%

68%

26%Partner Distribues / Partner Lokal (agjent shitjesh)

Degë / degë e zyrës në tragun e synuar

Eksport direkt nga shteti juaj tek klientijashtë vendit

39%

61%

Kosova Tregjet Internacionale

16

Tabela më poshtë paraqet në detaje tregjet horizontale ku ndërmarrjet janë të angazhuara.

Tregjet horizontale më të njohura janë menaxhimi i dokumenteve 18%, i ndjekur nga Business Inteli-gence / Data Warehousing, Business process optimization, E-commerce and Product maintenance, Support and Customization (13% secili).Ndërsa angazhimet më të popullarizuara për tregjet horizontale ndërkombëtar janë Custom Develop-ment/Outsourcing 42%, Business Process Optimization 34%, Web design; development and IT con-sulting 32%, dhe shumë të tjerë.

$*"#"! " # $ "%

).#&,-0'1)&%":,0) ,=!#"0)

3+-'(,--)'(0,**'$,(1,)>).%0%)<%",4#+-'($)

0W\% X\%

3+-'(,--)!"#1,--)#!0'&';%0'#()

0W\% Wb\%

1#"!#"%0,)-,1+"'05) X\% W\%1+-0#&).,/,*#!&,(0)>)#+0-#+"1'($)

00\% b.\%

1+-0#&,")&%(%$,&,(0)61"&8)

W\% .[\%

.#1+&,(0)&%(%$,&,(0) 0X\% W\%,71#&&,"1,) 0W\% .[\%,&3,..,.),($'(,,"'($)%(.).,/,*#!&,(0)

W\% 00\%

,"!)>)-+!!*5)14%'() X\% 00\%'0)1#(-+*0'($) X\% W.\%'0)!"#?,10)&%(%$,&,(0) c\% .b\%:(#<*,.$,)&%(%$,&,(0)>)#!,"%0'#(-)

W\% 0W\%

&#3'*,)-#*+0'#(-) c\% .b\%(%/'$%0'#()%!!*'1%0'#(-) a% c\%(,<)&,.'%)!"#.+10'#()6&+*0'&,.'%><,3)%('&%0'#(-8)

c\% c\%

!"#.+1)&%'(0%(%(/,9)-+!!#"0)%(.)1+-#&';%0'#()

0W\% .[\%

-#20<%",)@+%*'05)%--+"%(1,)

W\% .0\%

0##*->1#0-)%

c\%<,3).,-'$(A).,/,*#!&,(0) 00\% W.\%

153,"-,1+"'05)-,"/'1,-) a% W\%

3%(:'($)-#*+0'#(-) a% W\%

0##*->1#-0) a% W\%

!

17


TREGU I BRENDSHËM EKSPORTI

INTELEGJENCA E BIZNESIT MAGAZINIMI I TË DHËNAVE

OPTIMIZIMI I PROCESIT BIZNESOR

SIGURIA E KORPORATES

ZHVILLIMI SOFTUERIK(CUSTOM DEVELOPMENT)/OUTSOURCING

MENAXHIMI I KONSUMATORËVE (CRM)

MENAXHIMI I DOKUMENTEVE

E-COMMERCE

INXHINIERIA DHE ZHVILLIMI I INTEGRUAR

ERP / RRJETI I FURNIZIMIT

IT KONSULENCË

MENAXHIMI I PROJEKTEVE PËR IT

KNOWLEDGE MANAGEMENT / OPERATIONSMOBILE SOLUTIONS

APLIKACIONET E NAVIGIMIT

PRODHIME TË REJA MEDIALE (MULTIMEDIA/ANIMACIONET)

MIRËMBAJTJA E PRODUKTEVE, MBËSHTETJA DHE PËRSHTATJA

SIGURIA E KUALITETIT SOFTUERIK

TOOLS/COTS

DIZAJN DHE ZHVILLIM I WEBIT

SHERBIME TE SIGURISE KIBERNETIKE

ZGJIDHJE BANKARE

TJERA

18

!("#"! " # $ "%

))!"#$%&'(:)'3$'<$0/1'?</%>=-+"'0%/#3/0'2-0/+;"&</'2>%'/*=2-%0O'0>'<"=0$&%&'1>'2-=.0>'5+6:IP779

(6(6

(6

%&6%(6

'%6)%6

(6(6(6

(6'#6

%&6%&6%%6

'(6(&6

+6)*6

)%6

%'6+6+6

(6()6

')6')6

($6%&6

%"6+6

%"6%*6

%*6(*6

%$6()6

'%6)*6

'#6'*6

'(6'"6

'#6%&6

)6

')6'(6

%$6'#6

%&6%"6

'%6'%6

%$6%&6

'*6

)*6'$6

)#6(%6

(6(6

%"6)6

%+6(6

()6"6

&6 %&6 '&6 (&6 )&6 *&6 +&6 "&6 #&6 $&6 %&&6

a=39?@[email protected]@d/5J9@

G95A@45@!3!V@:B3c9@4J@

1BA3A3A!3!G3432C>.5A!IG32<=5>@e!L-2@4:@e!TC>.3?NC9<K1BA3A3A!1>@4:54@/3

]/9-8@!`C<-93!IFA@25@e!18@4=@e!Q-9AC<@25@K_3<=5-4@23!I1Bk58095@e!G-.4@!:B3!L39J3<-/54@eGC22<@95@el

]/9-8@!f34:9-93!:B3!T54:-93M?395>@!^395-93I1LGMe,@4@:@K

T54:=@!3!?3.?3!:B3!MP95>@Mh5@!T54:-93

ZC>!>@!8-A34J5@2!IW(K 1BC?3!8@>!8-A34J5@2!IW'K Q@>!8-A34J5@2!!IW%K

,@!8-A34J5@2!Im%K 1BC?3!8-A34J5@2!!Im'K `@.BA3h@>-45.BA!.BC?3!8-A34J5@2!Im(K

Kompanive iu kërkua gjithashtu të vlerësojnë potencialin e eksportit për vende të ndryshme në botë. Sipas kompanive që morrën pjesë në këtë hulumtim Evropa Qendrore, SH.B.A. dhe Mbretëria e Bash-kuar kanë potencialin më të lartë për eksport. Vendet me potencialin më të lartë eksportues që u përmendën në Evropë ishin Zvicra, Gjermania, pastaj Amerika e Veriut (SHBA dhe Kanada) dhe Mbretëria e Bashkuar.

Azia Lindore, Lindja e Mesme dhe Afrika shihen pa potencial për eksport me përkatësisht 41% dhe 21% prej mostres mendojnë kështu. Gjithashtu, një surprizë është se një numër i konsiderueshëm prej 10% mendojnë se eksportimi brenda rajonit (ballkanit) nuk ka potencial.

!)"#"! " # $ "%

!E#(%&')HA&#+F$#&)'

,8;8?`)=;47=)?6<^:)_6)e8e]aa;:<=)_=)7=)96)<=)&?98e=j)%=);4]_=);6)X0m)6)i`<89=?6)7=);`5)5`<=)<=<)_8;4=<)NS)?56k>);:e`;)"c56<h:;=);=)-7`7:;7:f`?6)7=),8;8?=;j)),=7`)7=)9:<5=)f`<=);4]_=)e876<h:à)^46)e]<85<=)_6);4]_=)e`;:8<)^46)_6)f=7`)<569=b)<^=9_`99567)e8)f`<=)_]<^=;:)d=)7:)bc56985<=);4=9i:_67)6)7\96)L8]7;8]9h6P)c5:74<5=)6)_=);4]_=)<=)^:7=7)6);87_6j))-:e`;)f8_e`<:?6)h:a=;:`)6)e]<=;);=)7\96)=;47=)e=9e`9=;:`)f9\6;896)6)f8_e`<:;=);=)7\96p)2/m)6)f8_e`<:?6)7=):<769?:;7]`9`)^6fa`9]`<)f=7=)i:<^56j)H5=)<]_=9):)f8<;:^69]6;4=_):)f8_e`<:?6>)e=9f`7=;:;47)OQm)e965)7\96)^6fa`9]`<);6)<584]9:7=)76f<:f6)L<5845`)6)_678^`?6)8;6)76f<:f`?6)7=)i=956;);=)^:kf`56>)?6k`<=9:;47)^:kf`)76f<:f6)8;6)e9`f7:f6P)=;47=)c5:74`;47])<5=)`?`<7`b4):)7\96j)D5\;_`)6)f8_e`<:?6)^6fa`9]`<)<584]9:7=);6f789:à6)L<584]9:)e=9);6f789:<);e6h:g:f)^46)f=9f6;`7)6);6f789:7P);:)`?`<7`b4>)Q/m)6)f8_e`<:?6)e=9_6<^=<)H584]9:`)489:b8<7à6)L`g7=;:`)6)`^8e7:_:7)<=);4]_=)aa856)7=)<^9\;4_6)7=):<^];79:?6)<c`);4]_=)aa856)7=)<^9\;4_6)7=)fa:6<7=?6P);:)`?`<7`b4>)Q0m)i6;85<=);6)k_:_67)d=)`78)8g985<=)5`<=)`?`<7`b4>)NXm)i6;85<=)f=;47])e=9)<584]9:7=)6)7\96)f]a7]9896>)<^=9;`)/2m)i6;85<=);6)<5845`)6)c5]4=?6)=;47=)<5=)`?`<7`b4j))

)!"#$%&'(7)';"<&0'3&+>'&?&+0&F./0'0./1/<-%/'0>'*-12&+"=>'=$&3'+>'0%/#3/0'+,>%*-1B>0&%/4'5+6789'

),]9)i=467)g5à=)e=9)c5]4=7>)`g7=;:`)e=9)7=)g8a]9)^:;`)c5]4=)7=)f8;8?`9=?6)e=9_6<^67)c5:74`;47])<c`)f8_e`<:7=)d=)_899=<)e56;=)<=)4]a]_7:_j)*874]`5;6)7=)c5:74=)e]<8<5=;:7)6)f8_e`<:?6)ga`;:<)`<ca:;47)2Xm>)6)<^56f]9)<c`)c569_`<:;475`)XQm>)7]9d:;475`)/Um>);69i:;475`)R)f98`7:;475`)/Qm>)g9=<c5:;475`)1Nm>):7à:;475`)^46);e`<5:;475`)Smj

$'6

#)6

*&6

)'6

)&6

("6

'$6

*6

&6 %&6 '&6 (&6 )&6 *&6 +&6 "&6 #&6 $&6 %&&6

,C@25A3A5

Z=-BC95A0!A3>45>3!I4=-BC95!809!?3A-:@A!-.3!A3>45>@A!3!A0!N095A:5g>@e!/[email protected]!:5g>@!A3>45>3!-.3!89@>A5>3K

Z=-BC95A0!.3>A-95@23!I4=-BC95!809!P->C.54!:B3!>09>3.@A!3.3>A-95A!.83J5P5>K

Z=-BC95A0!B-95h-4A@[email protected]@!3!@:-8A5?5A!40!.BC?0!22-=3!A04:9j.B?3!A0!54:C.A95.0!4<@!.BC?0!22-=3!A0!4:9j.B?3!A0l

i?5?5

MP09.5@!>C2AC9-93

a=CB0A!3!BC@=@

Q@!809<=5<=3

!%"#"! " # $ "%

%,"#-!%1,) a% W\%%+0#&#0'/,) W\% c\%.,2,(1,) W\% c\%,.+1%0'#()6,7*,%"('($8) 0[\% 0[\%2'(%(1'%*)-,"/'1,-) .b\% .[\%$%&'($)%(.),(0,"0%'(&,(0) W\% 00\%4,%*041%",)-,"/'1,-) X\% 0X\%4#&,)%+0#&%0'#() c\% a%'(.+-0"5)%!!*'1%0'#()%(.)%+0#&%0'#() W\% 00\%'0)-,"/'1,-)%(.)#+0-#+"1'($) 0[\% cX\%&%(+2%10+"'($9).'-0"'3+0'#(9)",0%'*) 00\% [\%&%":,0'($)%(.)1#&&+('1%0'#(-) X\% 0[\%&,.'%)%(.)!+3*'-4'($) 0W\% W\%(#(7!"#2'0)#"$%(';%0'#(-) 0[\% c\%!+3*'1)-,10#")6,7$#/,"(&,(08) .0\% c\%",%*),-0%0,) W\% W\%-,"/'1,-)64"9)%11#+(0'($9)*,$%*8) W\% 0[\%+0'*'0',-) .0\% Wn\%0,*,1#&&+('1%0'#(-)6<'",*,--)%(.)&#3'*,8) .0\% 00\%0#+"'-&)%(.)4#-!'0%*'05) c\% c\%0"%.,9)0"%(-!#"0%0'#()%(.)*#$'-0'1-) a% 00\%52>4&':)'*+"/+',&/5.%,'6.'-.$'/$%%&354-'.1&%25&'"3'C.,.A.'236'"3&%325".324'02%C&5,7'839:;<'

%&8%"*K,*%-"%"P,*)-,%68%K6QQ,*,8-%68-,*8)-6"8)S%+)*Y,-#%68%+)8L%3)#,#%3"+P)86,#%#,,Y%68-,*8)-6"8)S%gJ)S6-L%#-)8K)*K#9%M7637%#,,+#%8"-%-"%4,%-7,%3)#,%Q"*%)%S"-%"Q%&'%3"+P)86,#9%#683,%+"*,%-7)8%)%7)SQ9%8)+,SL%[0\%"Q%-7,%3"+P)86,#%7)$,%K,3S)*,K%-7)-%-7,L%7)$,%8"-%"4-)68,K%)8L%gJ)S6-L%#-)8K)*K#T%%&Q%)8L%&;<%.n//0%)8K%&;<%1//0%)*,%-7,%+"#-%P"PJS)*%gJ)S6-L%#-)8K)*K#%-"%4,%"4-)68,K%)+"8R#-%&'%3"+P)86,#%68%!"#"$"T%%&;<%1//0%6#%"4-)68,K%4L%)%-76*K%"Q%-7,%3"+P)86,#%NWb\O9%M7,*,)#%&;<%.n//0%6#%"4-)68,K%4L%)%gJ)*-,*%"Q%-7,%3"+P)86,#%N.[\OT

%!"#$%&'I)'*+"/+'.!'5+&'!.44.*"3#'J$24"5-',52362%6,'6.&,'-.$%'/.0123-'.152"37'839:;<'

%`7,*,)#%M7,8%)#Y,K%M7)-%M,*,%-7,%*,)#"8#%-7)-%-7,L%7)K%"4-)68,K%-7,%&;<%.n//0%)8K%&;<%1//0%#-)8K)*K#%M,*,9%.1\%"Q%-7,+%#-)-,K%-7)-%-7,#,%gJ)S6-L%#-)8K)*K#%6+P*"$,%P*"3,##,#%68%-7,%3"+P)86,#9%00\%"Q%-7,+%#-)-,K%-7)-%6-%M)#%*,gJ6*,K%4L%3S6,8-#]P"-,8-6)S%3S6,8-#%)8K%X\%"Q%-7,+%

=FV

:@V

F(V


#,.!=GCC(

#,.!?CC(

3NSR

BURIMET NJERËZOREKosova është vendi me popullsinë më të re në Evropë. Më shumë se 70% e banorëve të saj janë nën moshën 35 vjeç, sipas Agjencisë së Statistikave të Kosovës.

Këta të rinjë kanë shumë potencial dhe punojnë me shumë pasion dhe me këta njerëz ndërmarrjet po kanë mundësi që ti zgjerojnë shërbimet e tyre (outsource) gjithnjë e më shumë në ditët e sotme.

Sipas kompanive cilësia e punës së tyre është përparësia kryesore e kompanisë së tyre; 92% e kom-panive të intervistuara deklaruan këtë bindje. Një numër i konsiderueshëm i kompanive, përkatësisht 84% prej tyre deklaruan se njohuritë teknike (njohja e metodave ose teknikave të bërjes së diçkaje, veçanërisht diçka teknike ose praktike) është gjithashtu një avantazh i tyre. Gjysma e kompanive deklaruan njohuritë sektoriale (njohuri për sektorin specifik dhe kërkesat e sektorit) si avantazh, 42% e kompanive përmendën Njohuria horizontale (aftësia e adoptimit në shumë lloje të ndryshme të industrive nga shumë lloje të ndryshme të klientëve) si avantazh, 40% besojnë se çmimet që ato ofro-jnë janë avantazh, 37% besojnë kështu për njohuritë e tyre kulturore, ndërsa 29% besojnë se njohja e gjuhëve është një avantazh.

19

!*"#"! " # $ "%

)!"#$%&'(@)';"<&0'+#&'#3$.>0'/'2>%1/+,$%&'1>'2-=.0>'+3"./+'+#&'2$+-+3>="0'/'3$&34!5+6789'

),8_e`<:?6)c5:74`;47]):])=;47=)f=9f]`9)7=):^6<7:g:f85<=)^46)?a69=;85<=)e6<c6;`7)f9\6;896)c5`7=)i=956;);=)i:b<6;:7)<=)796c]<)6)6f;e897:7j),=9f6;`7)e=9)?:b`)^46)_]<c6;`)6)f8<7`f76?6)7=)i:b<6;:7)<=)796c]<)6);\<]`9)5`<=):^6<7:g:f]`9);:)e6<c6;`7)f9\6;896j)))

)!"#$%&'(C)'3$'<$0/1'?</%>=-+"'=!",&0'/'1>2-=.01/'+>'B"F+/='1/'0%/#3/'/*=2-%0$/=/'5+6:IP7M9' '

$"6

")6

'+6

')6

%(6

#6

*6

*6

(6

&6 '&6 )&6 +&6 #&6 %&&6

M4<25.BA

[email protected]

EC9k5.BA

139N5.BAO,[email protected]

c9@4<=5.BA

E=39@

[email protected]

18@4=-225.BA

ZOM

'%6++6

%"6%%6

)&6%"6%"6

(#6%)6

')6)#6

')6)6

'%6%&6

(#6'%6

%&6'+6

("6)*6

%"6)%6

'%6(%6

%"6%"6

%)6'#6

%"6

'%6%&6

'&6("6

%(6"6

'#6(6

'*6%"6

')6(*6

%"6%)6

'%6

%)6(6

'"6%$6

(6%"6

%&6"6

'*6%)6

%&6%)6

%"6%)6

)6

+6

'&6"6

%&6%&6

%&6"6%&6

%&6%)6

%&6(%6

"6

"6(6

%"6

"6(6

(*6%)6

%"6

&6 %&6 '&6 (&6 )&6 *&6 +&6 "&6 #&6 $&6 %&&6

F4P-9?@J5-45!5!A93<CA!I?C4<3.@!3!54P-9?@[email protected]?l

a=3A=@!3!8@9A4395A!A0!:CBC9!A0!N5h43.5A

VC4<3.@[email protected]/3!A3>45>3

VC4<3.@!3!?@9>0.!.0!54:C.A95.0!2->@[email protected]!/34:5A

VC4<3.@!3!?N0.BA3A=3.!4<@!54.A5ACJ5-45!k3/395A@9!I.>3?@A!3l

1A@4:@9:3A!:B3!>09>3.@A!A3>45>3!IF1Xe!HVVFe!A3>4-2-<=5l

,09>3.@A!809!/5h0

VC4<3.@!3!>-4A@>A3/3!A0!N5h43.5A!40!A93<=3A!3!.j4C@9@

M.8@>!89-N23?@A5>3!Im%K 1BC?3!8@>!89-N23?@A5>3!Im'K

Q@>!89-N23?@A5>3!Im(K Q9-N23?@A5>3!Im)K

1BC?3!89-N23?@A5>3!Im*K `@.BA3h@>-45.BA!.BC?3!89-N23?@A5>3!Im+K

Kur bëhet fjalë për gjuhët, aftësia për të folur disa gjuhë të kosovarëve përmendet gjithashtu nga kompanitë që morrën pjesë në hulumtim. Pothuajse të gjithë punonjësit e kompanive flasin anglisht 97%, e ndjekur nga gjermanishtja 74%, turqishtja 26%, serbishtja / kroatishtja 24%, frëngjishtja 13%, italishtja dhe spanjishtja 5%.

Ndërsa kur u pyetën se cilat ishin arsyet që ata kishin marrë standardet ISO 27001 dhe ISO 9001, 29% nga kompanitë deklaruan se këto standarde të cilësisë përmirësojnë proceset në kompani, 11% nga ta deklaruan se kërkohej nga klientët / klientët e mundshëm, dhe 8% nga ta deklaruan se i morën ato sepse kjo do të përmirësonte imazhin dhe reputacionin e kompanisë së tyre.

Kompanive gjithashtu iu është kërkuar të identifikojnë dhe vlerësojnë pengesat kryesore gjatë bërjes së biznesit në tregun e eksportit. Kërkesat për viza dhe mungesa e kontakteve të biznesit në tregun e synuar janë identifikuar si pengesat kryesore.

20

!+"#"! " # $ "%

*&#C$#%"HI")C(H"HI("#&))*=9)7=)c=9_]`9)_=)746aa=)<=)e=9g:7:_67)6)e]<=;)<=)796c]<)6)6f;e897:7>)f8_e`<:?6)d=)_899=<)e56;=)<=)4]a]_7:_):])5`<=)f=9f]`9)796c]6;:7)g:<`<h:`9=);:k)=;47=)f9`4`;:_:):)e56;=;)_:^:;)796c]7)7=)6f;e897:7)^46)e]<=;)<=)796c]<)a8fà)^46)e56;=;);=)7=)`9^4]9`?6)f8_e`<:?6j))%6;`7`95`)6)^6fa`9]`9)6)7=)`9^4]9`?6)e=9)?:7:<)/01X):;476)1jS)_:a:8<)&]98>)e=9)?:7:<)/01O):;476)1j/)_:a:8<)&]98>)<^=9;`)`7`)i6;85<=);6)e`7=<)<5=)]a56)^46)g:7:_67)e69)/012)5`<6)<=)99674)1)_:a:8<)&]98j)) )

)!"#$%&'(E)';"<&0'3&+>'0>'&%,.$%&0'0$&3&'?3/0-%/'5+>'/$%-94'5+6(EP(89'

)'87à:):)6f;e8976?6)796)?:767)6)fà]`9`)=;47=)99:7]9>)10m)f9`4`;]`9)_6)?:7:<)/01Xj),=7=)?:7)USm)6)7=)`9^4]9`?6)7=)f8_e`<:?6)?:5<=)<c`)6f;e897:j))D5:74`;47])^]467)h6f]9);6)7=)`9^4]9`7)<c`)6f;e897:_:)<=)796c]<)6)!&[;=)5`<=)e874]`5;6)796)469=)_=)7=)a`97`)<=)f9`4`;:_)_6)6f;e89767)<=)?6<^67)58)7=)!&[;=)LS1m)<=)?6<^67)6)!&[;=)^46)1Qm)<=)?6<^67)58[!&)e=9)?:7:<)/012Pj),\)796<^):;476):)<c5`;4=_)<=)?:7:<)/01O);:)^46)/01X)<=)f=7=)`;e6f7j)

]Y_!%e)%*e"#*\&&

]Y_!%e''"e))&\%'

]Y_!%e&"*e)*"\#$

]Y_!&\&&

]Y_!'&&e&&&\&&

]Y_!)&&e&&&\&&

]Y_!+&&e&&&\&&

]Y_!#&&e&&&\&&

]Y_!%e&&&e&&&\&&

]Y_!%e'&&e&&&\&&

]Y_!%e)&&e&&&\&&

]Y_!%e+&&e&&&\&&

'&%" '&%# '&%$!I8@[email protected]>5?K

PERFORMANCA FINANCIAREPër të gërmuar më thellë në përfitimet e punës në tregun e eksportit, kompanive që morrën pjesë në hulumtim iu janë kërkuar treguesit financiarë siç është krahasimi i pjesës midis tregut të ekspor-tit dhe punës në tregun lokal dhe pjesës së të ardhurave kompanive.

Mesatarja e deklaruar e të ardhurave për vitin 2017 ishte 1.5 milion Euro, për vitin 2018 ishte 1.2 milion Euro, ndërsa ata besojnë se patën një ulje dhe fitimet per 2019 jane në rreth 1 milion Euro.

21

$,"#"! " # $ "%

) )!"#$%&'(I)'=&'"=.0/'/*=2-%0"'+>'?"0"+':M(IO':M(8',./'2&%&=."*"1"'2/%':M(L4'5+6:7P:@9'

),]9)ga`;:_)e=9)<]_9:<)6)7=)e]<=;]`9?6>)<]_9:)=;47=)99:7]9)<=)_=<\9=)7=)?`b4^]6;4_6)_6)<5=)_6;`7`96)<c`)11)<=)?:7:<)/01U)<=)1U)<=)?:7:<)/012j),]9);4:d85_=)<=;6)`7`)f`<=)7=)i=5<=)_6)fa:6<7=)7=),8;8?=;)è8)fa:6<7=)<^=9f8_i=7`9=>)<]_9:):)7=)e]<=;]`9?6)d=)_6996<)_6)fa:6<7=)?6<^`;)=;47=)_=):)a`97=);6;`)<]_9:):)7=)e]<=;]`9?6)d=)_69967)_6)fa:6<7=7)<^=9f8_i=7`9=j)%6c5:74`7=)_]<^)7=);484:_);6)<]_9:):)7=)e]<=;]`9?6)d=)_6996<)_6)fa:6<7=)<^=9f8_i=7`9=)=;47=)^\g:;4]`9)d=)<c`)?:7:)/01Xj))

)!"#$%&'(8)'3$'<$0/1'+&'0%/#-+"'+$1%"+'/'2$+>0-%>?/',./'B&=.*>2$+>0-%>?/'5+>=/'*/+"'2&=$%9'2>%'?"0/0'+>'?"3"14'5+6(L9'

%&6 %+6 %)6

)*6)"6 *%6

&6

%&6

'&6

(&6

)&6

*&6

+&6

"&6

#&6

$&6

%&&6

'&%" '&%# '&%$!I8@[email protected]>5?K

]>.8-9A5!A=3A09!I6!3!A0!@9:BC9@/3!A-A@23K 6!]U8-9A5!40!]Y

#$

%&%%

()

*

#

%%%'

%)

%+

&

)

#

%'

%+

'&

'&%+ '&%" '&%# '&%$!I8@[email protected]>5?K

,TF]ZE!ZaM!,X1X^M

,TF]ZE!FZE]_ZMHFXZMT

EXEMT!I;C>3!839P.B593!8C43A-93A!3!45/325A!He!@:?545.A9@A3e!P54@4J@K

E-A@2!]

>8-9

A!**6%

E-A@2!]

>8-9

A!+(6%

E-A@2!]

>8-9

A!+*6%

Totali i eksporteve tre vitet e kaluara është rritur, 10% krahasuar me vitin 2017. Këtë vit 65% e të ardhu-rave të kompanive vijnë nga eksporti.

Gjithashtu duhet cekur se të ardhurat nga eksportimi në tregun e BE-së janë pothuajse tre herë më të larta në krahasim me eksportet në vendet jo të BE-së (51% në vendet e BE-së dhe 14% në vendet jo-BE për vitin 2019). Ky trend ishte i ngjashëm në vitin 2018 si dhe 2017 në këtë aspekt.

Kompanitë kanë gjetur mënyra të ndryshme për të bërë biznes me kompani ndërkombëtare. Sipas deklaratave të kompanive deri më tani, mënyra më e popullarizuar është eksporti i drejtpërdrejtë nga vendi jonë tek klienti jashtë vendit 68%. Të tjerët janë duke bërë biznes nga një degë / degë në tregun e synuar 26%, si Partner Distribues / Partner Lokal (agjent shitjesh) 26%, me një zyrë përfaqësuese 18%, dhe si një ndërmarrje të përbashkët 8%.

Kur flasim për numrin e të punësuarve, numri është rritur në mënyrë të vazhdueshme me një mesa-tare nga 11 në vitin 2016 në 16 në vitin 2019. Kur shiqojmë nëse ata kanë të bëjnë me klientë të Kosovës apo klientë ndërkombëtarë, numri i të punësuarve që merren me klientë vendas është më i lartë sesa numri i të punësuarve që merret me klientët ndërkombëtarë. Megjithatë mund të shohim se numri i të punësuarve që merren me klientë ndërkombëtarë është dyfishuar që nga viti 2017.

22

51%

14%16%

47%

10%

45%

$!"#"! " # $ "%

-4]_:h`)6);7`g:7)e]<85<=)<=)^67\9`)76f<:f6)_6)<5=)_6;`7`96)e965)1Q)e]<8<5=;?6)<=)f=7=)^67\9=>)6)<^56f]9)<c`)^67\9`)7=)7569`);e6h:g:f6)LO)e]<8<5=;P>)<:?6a:)I)LQ)e]<8<5=;P)^46)`^_:<:;79`7`)^46)g:<`<h`7)_6)<5=)_6;`7`96)e965)Q)e]<8<5=;?6j)),]9);4:f85_=)c5:<:<=)6)`7\96)e]<8<5=;?6>)<^9\;4:_:)_=):)_`^4)=;47=)<=)^67\9`7)76f<:f6)^46)e]<8<5=;:7)6)_6<`l4:_:7)7=)<:?6a:7)I>)f])_6;4f]57)^8_:<85<=)^\)469=)_=);4]_=);6)c9`7=j))

)!"#$%&'(L)'=0%$*0$%&'/'2$+/0-%/?/'5+67:9'

)H6)c5:74`;47])f6_:)f=9f]`9)d=)f8_e`<:7=)7=)?a69=;85<=)<5=)<89_=)7=)<^=99:_:7);=)e]<8<5=;?6>)f])SUm)6)7\96)^6fa`9]`<)<:?6a:<)6)<^=99:_:7)<=<)10m>)Q/m)7=)f8_e`<:?6)^6fa`9]`<)<5=)<89_=)<^=99:_:)10[/Sm)^46)?67=_)Nm)^6fa`9]`<);6)f`<=)/Sm)8;6);4fàa=)_=)7=)a`97=)7=)<^=99:_:7)7=)e]<=789=?6)7=)7\96j)

)!"#$%&':M)'=&'>=.0>'2>%K"+,3&'/'+,>%%"1"0'0>'2$+-+3>=?/'0$&3'50$%+-?/%'%&0/94'5+67E9'

('

%%

+

% '

* *) )

%)

#

&

)

#

%'

%+

'&

Z5/325!H M:?545.A9@A3!Oc54@4J@

E3>45> E=3A39

V3.B>C= c3?9@ E-A@2

*+6

)'6

(6

n!%&6 %&W'*6 7!'*6

$*"#"! " # $ "%

).#&,-0'1)&%":,0) ,=!#"0)

3+-'(,--)'(0,**'$,(1,)>).%0%)<%",4#+-'($)

0W\% X\%

3+-'(,--)!"#1,--)#!0'&';%0'#()

0W\% Wb\%

1#"!#"%0,)-,1+"'05) X\% W\%1+-0#&).,/,*#!&,(0)>)#+0-#+"1'($)

00\% b.\%

1+-0#&,")&%(%$,&,(0)61"&8)

W\% .[\%

.#1+&,(0)&%(%$,&,(0) 0X\% W\%,71#&&,"1,) 0W\% .[\%,&3,..,.),($'(,,"'($)%(.).,/,*#!&,(0)

W\% 00\%

,"!)>)-+!!*5)14%'() X\% 00\%'0)1#(-+*0'($) X\% W.\%'0)!"#?,10)&%(%$,&,(0) c\% .b\%:(#<*,.$,)&%(%$,&,(0)>)#!,"%0'#(-)

W\% 0W\%

&#3'*,)-#*+0'#(-) c\% .b\%(%/'$%0'#()%!!*'1%0'#(-) a% c\%(,<)&,.'%)!"#.+10'#()6&+*0'&,.'%><,3)%('&%0'#(-8)

c\% c\%

!"#.+1)&%'(0%(%(/,9)-+!!#"0)%(.)1+-#&';%0'#()

0W\% .[\%

-#20<%",)@+%*'05)%--+"%(1,)

W\% .0\%

0##*->1#0-)%

c\%<,3).,-'$(A).,/,*#!&,(0) 00\% W.\%

153,"-,1+"'05)-,"/'1,-) a% W\%

3%(:'($)-#*+0'#(-) a% W\%

0##*->1#-0) a% W\%

!

Ne gjithashtu kemi kërkuar që kompanitë të vlerësojnë një normë të ndërrimit së punonjësve, ku 56% e tyre deklaruan nivelin e ndërrimit nën 10%, 42% të kompanive deklaruan një normë ndërrimi 10-25% dhe vetëm 3% deklaruan se kanë 25% ose shkallë më të lartë të ndërrimit të punëtorëve të tyre.

23

56%41%

Shumica e stafit punojnë në detyra teknike me një mesatare prej 14 punonjësve në këtë detyrë, e ndjekur nga detyra të tjera specifike (8 punonjës), niveli C (4 punonjës) dhe administrata dhe finan-cat me një mesatare prej 4 punonjësve.

Kur shikojmë gjininë e atyre punonjësve, ndryshimi më i madh është në detyrat teknike dhe punon-jësit e menaxhimit të nivelit C, ku meshkujt dominojnë dy herë më shumë se gratë.

$%"#"! " # $ "%

%!"#$%&'=()'+.*'4.3#'6.&,'"5'52C&'!.%'-.$'5.'%&142/&'&M",5"3#'&014.-&&,7'839:D<'

E"+P)86,#%7)$,%)S#"%K,3S)*,K%)$,*)R,%+"8-7SL%#)S)*6,#%Q"*%K6QQ,*,8-%^"4%-6-S,#%"Q%-7,6*%,+PS"L,,#T%%<8%)$,*)R,%Q"*%)SS%^"4%-6-S,#%-7,L%7)$,%K,3S)*,K%-7)-%-7,*,%M)#%)8%683*,)#,%68%-,*+#%"Q%#)S)*6,#%Q"*%-7,%L,)*%./01T%%'7,%76R7,#-%)$,*)R,%#)S)*L%Q"*%./01%"Q%09WW[%?BC%6#%*,3,6$,K%4L%)%(J#68,##%2,$,S"P,*%G)8)R,*9%M6-7%)8%683*,)#,%"Q%0W[%?BC%3"+P)*,K%-"%S)#-%L,)*9%)8K%Q"SS"M,K%4L%)%5*"^,3-%+)8)R,*%M7"%*,3,6$,#%"8%)$,*)R,%090/[%?BC%M6-7%)8%683*,)#,%"Q%[c%?BC%3"+P)*,K%-"%S)#-%L,)*T%%

%!"#$%&'==)'*+25'+2,'>&&3'5+&'2A2%2#&'0.35+-',242"&,'!.%'=L(;'236'1%.Q&/5".3,'!.%'=L(K7'839;O(K<''

DCV

:FV

((V:V

n!:!`NSX[O :KF!`NdSXO W!F!`NdSX[O 3N!USOYRZ

'%&!?C;

'%&!D?@

'%&!?D;'%&!;CC

'%&!(L=CC'%&!(LC@(

'%&!?:(

'%&!D(C'%&!:GD

'%&!(LCDF

'%&!GDF

'%&!?DC

'%&!?CC

'%&!(L::F'%&!(L(CF '%&!?G=

'%&!D:('%&!@CC

K'%&!(CC'%&!(CC'%&!:CC'%&!DCC'%&!GCC'%&!?CC

'%&!(L(CC'%&!(L:CC'%&!(LDCC

6RPRQN\RZO

$ZU\[T]!6ROT_SRZO

6UXUcUOR!2f`TSTOXZUXNZO

,aOXR`!Uf`TSTOXZUXNZO

>dOTSROO!6RPRQN\`RSXk

1ZNjR]X!0USU_RZO

0UZbRXTS_!A!,UQRO

2f`TSTOXZUXTNS

.X[RZO

=C(; =C(?

Kompanitë kanë deklaruar edhe pagën mesatare mujore për tituj të ndryshëm të punës së punon-jësve të tyre.

Mesatarisht për të gjithë titujt e vendeve të punës ata kanë deklaruar se ka pasur rritje të pagave për vitin 2019.

Paga mesatare më e lartë për 2019 prej 1,336 EUR është marrë nga Menaxherat qe bëjnë Zhvillimin e Biznesit, me një rritje prej 136 EUR krahasuar me vitin e kaluar, dhe pasuar nga Menaxherat e Projek-teve të cilëm marrin mesatarisht 1,106 EUR ne vit me një rritje prej 65 EUR krahasuar me vitin e kaluar.

24

36%

3%

50%

11%

1,200

594

908

!("#"! " # $ "%

))!"#$%&'(:)'3$'<$0/1'?</%>=-+"'0%/#3/0'2-0/+;"&</'2>%'/*=2-%0O'0>'<"=0$&%&'1>'2-=.0>'5+6:IP779

(6(6

(6

%&6%(6

'%6)%6

(6(6(6

(6'#6

%&6%&6%%6

'(6(&6

+6)*6

)%6

%'6+6+6

(6()6

')6')6

($6%&6

%"6+6

%"6%*6

%*6(*6

%$6()6

'%6)*6

'#6'*6

'(6'"6

'#6%&6

)6

')6'(6

%$6'#6

%&6%"6

'%6'%6

%$6%&6

'*6

)*6'$6

)#6(%6

(6(6

%"6)6

%+6(6

()6"6

&6 %&6 '&6 (&6 )&6 *&6 +&6 "&6 #&6 $&6 %&&6

a=39?@[email protected]@d/5J9@

G95A@45@!3!V@:B3c9@4J@

1BA3A3A!3!G3432C>.5A!IG32<=5>@e!L-2@4:@e!TC>.3?NC9<K1BA3A3A!1>@4:54@/3

]/9-8@!`C<-93!IFA@25@e!18@4=@e!Q-9AC<@25@K_3<=5-4@23!I1Bk58095@e!G-.4@!:B3!L39J3<-/54@eGC22<@95@el

]/9-8@!f34:9-93!:B3!T54:-93M?395>@!^395-93I1LGMe,@4@:@K

T54:=@!3!?3.?3!:B3!MP95>@Mh5@!T54:-93

ZC>!>@!8-A34J5@2!IW(K 1BC?3!8@>!8-A34J5@2!IW'K Q@>!8-A34J5@2!!IW%K

,@!8-A34J5@2!Im%K 1BC?3!8-A34J5@2!!Im'K `@.BA3h@>-45.BA!.BC?3!8-A34J5@2!Im(K

Edhe pse shkalla e ndërrimit nuk është aq e lartë, kompanitë gjithashtu besojnë se ato lehtë do të gjejnë punonjës të rinjë. Gjysma e kompanive besojnë se do të gjejnë një punonjës të ri në më pak se 3 muaj, 36% besojnë se do të gjejnë një punonjës të ri në kohë prej 3-6 muaj, dhe 11% në mendojnë se do të ju duhej më shumë se 6 muaj për te gjetur një punëtorë të ri.

Zhvillu

esit

Dizajn

er Gra

fik

Admin

istra

tore

t e b

azes s

e...

Admin

istra

tore

t e zh

villim

it te

...

Menaxh

eret e

zhvil

limit

te...

Menaxh

eret e

pro

jektit

Mark

etingu / S

hitja

Admin

istra

ta

Te tj

eret

FIGURA 22: SA KANE QENE TE ARDHURAT MUJORE MESATARE (SIPAS KONTRATES SE PUNES) PER 2018DHE PARASHIKIMET PER 2019, PER POZITAT E MEPOSHTME? (N=8-19)

3 Muaj 3-6 Muaj 6 Muaj Pa Pergjigje

FIGUAR 21: SA KOHE JU DUHET PER TE ZEVENDESUAR PUNETORET QE E LENE PUNEN? (N=36)

$&"#"! " # $ "%

`7,*,)#%K,$,S"P,*#%#,,+%-"%*,3,6$,%-7,%76R7,#-%)$,*)R,%46SS)4S,%*)-,%"Q%W/%?BC%P,*%7"J*9%Q"SS"M,K%4L%5*"^,3-%G)8)R,*#%.1%?BC%P,*%7"J*#9%2)-)4)#,%)K+686#-*)-"*#%.n%?BC%P,*%7"J*9%;L#-,+%)K+686#-*)-"*#%.c%?BC%P,*%7"J*9%(J#68,##%2,$,S"P,*%G)8)R,+,8-%.b%?BC%P,*%7"J*9%)8K%-7,%S"M,#-%6#%P)6K%-"%A*)P763%2,#6R8,*#%M6-7%.0%?BC%P,*%7"J*T%

%!"#$%&'=:)'2A2%2#&'>"42>4&'%25&'839;O(K<'

`7,8%)#Y,K%)4"J-%-7,%8,,K%Q"*%#Y6SS,K]gJ)S6Q6,K%M"*Y,*#9%)%+)^"*6-L%"Q%XW\%"Q%3"+P)86,#%K,3S)*,K%-7)-%-7,L%Q)3,%)%K,Q636-%"Q%#Y6SS,K]gJ)S6Q6,K%M"*Y,*#T%

%!"#$%&'=?)'6.&,'-.$%'/.0123-'!2/&'2'6&!"/"5'.!',C"44&,@J$24"!"&6'*.%C!.%/&7'839:;<'

`7,*,)#%68%-,*+#%"Q%M)L#%7"M%-7,#,%3"+P)86,#%3"P,%M6-7%-7,%K,Q636-%"Q%-7,%M"*Y,*#%6#%4L%68$,#-68R%68%-*)6868R%)8K%3,*-6Q63)-6"8#T%'7,%+"#-%P"PJS)*%68$,#-+,8-%6#%68a7"J#,%-*)6868R%M6-7%)8%)$,*)R,%"Q%c9.//%?BC%)88J)SSL%Q"SS"M,K%4L%"-7,*%#P,36Q63%-*)6868RT%&8$,#-+,8-#%)*,%+)K,%)S#"%4L%?Z-,*8)S%3"8#JS-)8-a4)#,K%-*)6868R%M6-7%)8%,#-6+)-,K%W9Wnc%?BC%)88J)SSL9%Q"SS"M,K%4L%;P,36)S%3,*-6Q63)-6"8%P*"R*)+#%M6-7%)8%,#-6+)-,K%W9.c/%?BC%)8K%d"4%#7)K"M68R%M6-7%)8%,#-6+)-,K%.9nc/%?BC%)88J)SSLT%

'%&!:C

'%&!=(

'%&!=G'%&!=D

'%&!=@

'%&!=?

'%&!C

'%&!D

'%&!(C

'%&!(D

'%&!=C

'%&!=D

'%&!:C

6RPRQN\RZO $ZU\[T]!6ROT_SRZO 6UXUcUOR2f`TSTOXZUXNZO

,aOXRÙf`TSTOXZUXNZ

>dOTSROO6RPRQN\RZ

0USU_R`RSX

1ZNjR]X!0USU_RZO

2PRZU_R!cTQQUcQR!ZUXR!

;:V

(GV

-RO 3N

Ndërsa Zhvilluesit duket se marrin normën më të lartë mesatare të fatureshme prej 30 EUR në orë, e ndjekur nga Menaxherët e Projektit me 29 EUR në orë, Administratorët e Bazës së të Dhënave me 27 EUR në orë, Administratorët e Sistemit me 25 EUR në orë, Menaxhuesit e Zhvillimit të Biznesit 24 EUR në orë, dhe më cmim me te ulët paguhet Dizajneri Grafik me 21 EUR në orë.

Kur u pyetën për nevojën qe kompanitë mund të kenë për punëtorë të kualifikuar, shumica e kom-panive, 83% prej tyre deklaruan se përballen me një deficit të punëtorëve të kualifikuar.

25

17%

83%83%

Po Jo



Zhvilluesit Dizajneret Grafik Administratoret e bazes se te

dhenave

Administratoret esistemit

Menaxheret e zhvilluesit te

biznesit

Menaxheret eprojektit

Kompanive gjithashtu iu është kërkuar të identifikojnë dhe vlerësojnë pengesat kryesore gjatë bërjes së biznesit në tregun e eksportit. Kërkesat për viza dhe mungesa e kontakteve të biznesit në tregun e synuar janë identifikuar si pengesat kryesore.

$'"#"! " # $ "%

%%!"#$%&'=B)'+.*'6.'5+&-'/.1&'*"5+'6&!"/"5'.!',C"44&6@J$24"5"!&6'*.%C!.%/&7'839:;<'

%`,%7)$,%)#Y,K%3"+P)86,#%-"%,#-6+)-,%37)8R,#%68%-,*+#%"Q%8J+4,*%"Q%,+PS"L,,#%"Q%K6QQ,*,8-%P*"Q6S,#T%E"+P)86,#%68%R,8,*)S%,ZP,3-%683*,)#,#%"Q%8J+4,*%"Q%,+PS"L,,#%"Q%K6QQ,*,8-%KJ-6,#9%,#P,36)SSL%Q"*%K,$,S"P,*#%)8K%(J#68,##%K,$,S"P+,8-%+)8)R,*#%)8K%5*"^,3-%+)8)R,*#T%G"*,%K,-)6S#%)*,%P*,#,8-,K%"8%-7,%-)4S,%4,S"MT%%

% ac/\raaaaaaa% a.c\%2,3*,)#,% a0/\aaaaaaar% s/\% o0/\raaaaaaa% o.c\%&83*,)#,% oc/\aaaaaaar%2,$,S"P,*#% %% W\% %% 1\% 0c\% c.\% .0\%A*)P763%2,#6R8,*#%

% b\% % bb\% b0\% 00\% a%

2)-)4)#,%>K+686#-*)-"*#% %% %a% a%% c/\% WX\% 0W\% a%%

;L#-,+%)K+686#-*)-"*#%

% %a% a%% W0\% b.\% .n\% a%

(J#68,##%2,$,S"P+,8-%G)8)R,*#%

%% %a% a%% .c\% bW\% .1\% b\%

5*"^,3-%G)8)R,*#%

% %a% a%% .W\% bn\% .W\% n\%

G)*Y,-68R%]%;)S,#% %% %a% a%% .b\% bX\% .0\% n\%

>K+686#-*)-6"8% % %a% a%% c/\% bW\% n\% %

<-7,*#% %% %a% a%% bn\% W.\% 0[\% c\%52>4&'B)'+.*'5.'-.$'&M1&/5'-.$%'3$0>&%'.!'&014.-&&,'5.'/+23#&7'839::<'

!=J*-7,*+"*,9%3"+P)86,#%,#-6+)-,K%37)8R,#%68%-,*+#%"Q%#)S)*6,#%"Q%,+PS"L,,#%"Q%K6QQ,*,8-%P*"Q6S,#T%?ZP,3-)-6"8#%)*,%#6+6S)*%Q"*%#)S)*6,#T%E"+P)86,#%68%R,8,*)S%,ZP,3-%683*,)#,#%"Q%#)S)*6,#%Q"*%P,"PS,%M"*Y68R%68%-7,%&'%#,3-"*T%G"*,%K,-)6S#%)*,%P*,#,8-,K%"8%-7,%-)4S,%4,S"MT! %

'%&!DL=CChCC

'%&!DLCCChCC

'%&!:L:GDhCC

'%&!:L=DChCC

'%&!=LGDChCC

'%&!ChCC '%&!(LCCChCC '%&!=LCCChCC '%&!:LCCChCC '%&!@LCCChCC '%&!DLCCChCC '%&!FLCCChCC

!#SK[NdOR!XZUTSTS_

.X[RZ

'gXRZSUQ!]NSOdQXUSXKcUORf!XZUTSTS_

,\R]TUQ!]RZXT^T]UXTNS!\ZN_ZUÒ

MNcKO[UfNYTS_

Ne kemi kërkuar nga kompanitë gjithastu të vlerësojnë ndryshimet në lidhje me numrin e punonjësve të profileve të ndryshme.Kompanitë në përgjithësi presin rritje të numrit të punonjësve me detyra të ndryshme, veçanërisht për Zhvilluesit dhe Menaxherët e Zhvillimit të Biznesit dhe Menaxherët e Projektit. Më shumë detaje lidhje me këtë janë paraqitur në tabelën më poshtë.

Ndërsa për sa i përket mënyrave se si këto kompani përballen me deficitin e punëtorëve, mënyrat më të shpeshta janë duke investuar në trajnime dhe çertifikime të punëtorëve të tyre. Investimi më i shpeshtë është trajnimi brenda kompanisë me një mesatare prej 5,200 EUR në vitë, i ndjekur nga trajnime të tjera specifike me rreth 5,000 EUR në vitë. Investimet bëhen gjithashtu nga trajnime të jashtme të bazuara në konsulent me një vlerësim prej 3,375 EUR në vitë, e ndjekur nga programe speciale të çertifikimit me 3,250 EUR dhe së fundmi me përcjellje të punës se dikujt tjetër të stafit me rreth 2.750 EUR çdo vit.

26


$("#"! " # $ "%

!% ac/\raaaa

aaa%a.c\%

2,3*,)#,%a0/\aaaa

aaar% s/\% o0/\raaaaaaa% o.c\&83*,)#,% oc/\aaaaa

aar%

2,$,S"P,*#%% %a% a%% %a% 0.\% b[\% WW\% 1\%

A*)P763%2,#6R8,*#% %a% a%% %a% bb\% bb\% 00\% a%

2)-)4)#,%>K+686#-*)-"*#% %a% %a% a%% W[\% c.\% X\% b\%

;L#-,+%)K+686#-*)-"*#% %a% %a% a%% 01\% [c\% 0.\% b\%

(J#68,##%2,$,S"P+,8-%G)8)R,*#% %a% %a% a%% Wc\% W1\% .W\% b\%

5*"^,3-%G)8)R,*#% %a% %a% a%% 0X\% cb\% .c\% b\%

G)*Y,-68R%]%;)S,#% %a% %a% a%% Wc\% bc\% .0\% %a%

>K+686#-*)-6"8% %a% %a% a%% bc\% cc\% a% 0%

<-7,*#% %a% %a% a%% [.\% WW\% c\% a%%52>4&'D)'+.*'5.'-.$'&M1&/5'-.$%',242%"&,'.!'&014.-&&,'5.'/+23#&7'839::<'

>-%-7,%,8K%M,%7)$,%P"#-,K%)8%68-,*,#-68R%gJ,#-6"8%-"%-7,%3"+P)86,#9%M7,*,%M,%)#Y,K%-7,+%-"%,ZP*,##%-7,%Q)3-"*#%-7)-%-7,L%4,S6,$,%3)8%68QSJ,83,%-7,6*%4J#68,##T%%<P686"8#%"8%-7,%Q)3-"*#%-7)-%+6R7-%7)$,%-7,%76R7,#-%68QSJ,83,%"8%-7,6*%4J#68,##%)*,%gJ6-,%K6$,*#,%)8K%K6QQ,*,8-%)+"8R#-%-7,%3"+P)86,#%68-,*$6,M,K%Q"*%-76#%*,#,)*37%,Z,*36#,T%;"+,%3"+P)86,#9%8)+,SL%..\%4,S6,$,%-7)-%R"$,*8+,8-%P"S63L%7)#%)%76R7%68QSJ,83,%"8%-7,6*%4J#68,##9%"8%-7,%"-7,*%7)8K%0W\%"Q%-7,%3"+P)86,#%4,S6,$,%-7)-%R"$,*8+,8-%7)#%8"%68QSJ,83,%)-%)SST%'7,%IC%+)*Y,-%)S#"%#,,+#%-"%4,%)8%68-,*,#-68R%Q)3-"*9%M7,*,)#%01\%"Q%-7,%3"+P)86,#%4,S6,$,%-7)-%IC%+)*Y,-%7)#%)%76R7%68QSJ,83,%"8%-7,6*%4J#68,##T%

Për më tepër kompanitë vlerësuan ndryshime në lidhje me pagat e punonjësve të profileve të ndryshme. Pritjet janë të ngjashme edhe për pagat. Kompanitë në përgjithësi presin rritje të pagave për njerëzit që punojnë në sektorin e IT. Më shumë detaje lidhje me këtë janë paraqitur në tabelën më poshtë.

27


$)"#"! " # $ "%

!"#$%&'=D)'*+25'",'-.$%'&M1&/5&6'"3!4$&3/&'.!'5+&'!.44.*"3#'!2/5.%,'"3'5+&'6&A&4.10&35'.!'-.$%'>$,"3&,,7'839:(<!! !

?V

?V

(CV

GV

(:V

FV

(;V

(?V

:V

(GV

FV

FV

=@V

(?V

:DV

:CV

:;V

(FV

:FV

:DV

:=V

::V

==V

=;V

(=V

(?V

(?V

(:V

==V

CV (CV =CV :CV @CV DCV FCV GCV ;CV ?CV (CCV

$QNcUQ!']NSN`T]!OTXdUXTNS

3UXTNSUQ!']NSN`T]!OTXdUXTNS

+&!0UZbRX

#SXRSOT^TRf!/N`\RXTXTNS

$NPRZS`RSX!\NQT]a

>ZUTS!fZUTS

(93N!TS^QdRS]R = : @ D9+T_[!TS^QdRS]R

Kur flasim për numrin e të punësuarve, numri është rritur në mënyrë të vazhdueshme me një mesa-tare nga 11 në vitin 2016 në 16 në vitin 2019. Kur shiqojmë nëse ata kanë të bëjnë me klientë të Kosovës apo klientë ndërkombëtarë, numri i të punësuarve që merren me klientë vendas është më i lartë sesa numri i të punësuarve që merret me klientët ndërkombëtarë. Megjithatë mund të shohim se numri i të punësuarve që merren me klientë ndërkombëtarë është dyfishuar që nga viti 2017.

Në fund kemi shtruar një pyetje interesante për kompanitë, ku kemi kërkuar nga ata që të vlerëso-jme faktorët që ata besojnë se mund të ndikojnë në biznesin e tyre.

Mendimet për faktorët që mund të kenë influencë më të lartë në biznesin e tyre janë mjaft të ndryshme dhe mendimet janë të ndryshme midis kompanive të intervistuara për këtë hulumtim. Disa ndërmarrje, përkatësisht 22% prej tyre besojnë se politika qeveritare ka një ndikim të lartë në biznesin e tyre, nga ana tjetër 13% e kompanive besojnë se poltika qeveritare nuk ka asnjë ndikim. Tregu i burimeve njerëzore gjithashtu duket të jetë një faktor interesant, ndërsa 19% e kompanive besojnë se tregu i burimeve njerëzore ka një influencë të madhe në biznesin e tyre.

28


Brain Drain

Politika qeveritare

Konkurrenca e Intensifikuar

Tregu i burimeve njerezore

Situata Kombetare Ekonomike

Situata Globale Ekonomike

Aspak influence Influence e larte

Rexhep Mala 28A10000 Prishtinë, Kosovë+383 38 77 11 80 ext. 501 [email protected]

www.stikk.org

Documents

IT Barometer Kopertina SHQIPështë vazhdim i “Barometri i TI”, i cili kryhet çdo vit nga STIKK. Për të mbledhur të dhëna për këtë studim u përdor një mostër prej 38