IZVORI I VRSTE ZAGAĐENJA ŽIVOTNE SREDINE

U cilju povećanja ličnog i društvenog standardačovek je zanemario svoj uticaj na životnu sredinu.Tako je došlo do znatnog zagađenja vazduha, dosmanjenja područija pod šumama, toplotnogzagađenja vode i vazduha, gomilanja ogromnihkoličina otpada....

Uticaji i promene koje čovek čini u odnosu naživotnu sredinu, čitav globalni ekosistem i biosferu,postaju sve dublji i trajniji, zato ih je teško sve iprebrojati ili grupisati.

ČOVEK I NJEGOV ODNOS PREMA NEŽIVOJ I ŽIVOJ PRIRODI

Neki od značajnijih uticaja i i promena su:• promene fizičkih uslova i izgleda sredine;• promene u pogledu sastava živog sveta;• naseljavanje organizama u krajeve u kojima ih

ranije nije bilo; ekološke promene kaoposledica naseljavanja novih vrsta;

• gajenje kulturnih biljaka i domaćih životinja istvaranje obradivog zemljišta;

• podizanje naselja i proces urbanizacije;• proces industrijalizacije;• zagađenje životne sredine;• zdravstveni efekti i narušavanja i zagađivanja

životne sredine;• genetičke posledice zagađivanja životne

sredine.

Zagađenje životne sredine jeste unošenjezagađujućih materija ili energije u životnu sredinu,izazvano ljudskom delatnošću ili prirodnimprocesima koje ima ili može imati štetne posledicena kvalitet životne sredine i zdravlje ljudi.

ZAGAĐENJE ŽIVOTNE SREDINE

Problem zagađivanja životne sredineneprekidno se povećava.

Uzroci su, sa jedne strane, u neprekidnompovećanju broja stanovnika na Zemlji, odnosnosmanjivanju raspoloživog životnog prostora, a sadruge u neprekidnom povećavanju potreba zaprirodnim bogatstvima za tako mnogobrojnostanovništvo. U isto vreme odbacuje se sve većakoličina raznih otpadaka. Sakupljanje ideponovanje velikih količina otpadaka predstavljakrupan ekološki problem.

Kakve i kolike efekte će imati određenezagađujuće materije u životnoj sredini zavisi od trifaktora:o prirode zagađujućih materija,o koncentracije zagađujućih materija,o dugotrajnosti zagađujućih materija.

EFEKTI ZAGAĐENJA

o Prvi faktor pokazuje koliko je zagađujućamaterija aktivna i škodljiva za specifične vrste živihorganizama.o Drugi pokazuje količinu zagađujućih materija pojedinici obima vazduha, vode, zemljišta ili težinetela.o Treći faktor pokazuje koliko dugo zagađujućematerije ostaju u vazduhu, vodi, zemljištu ili živimbićima.

Ukupna degradacija i zagađenje životne sredinena datom područiju zavise od tri faktora:• Broja ljudi,• Prosečnog broja jedinica resursa koje svakičovek koristi,• Količine zagađenja ili degradacije kojeprouzrokuje korišćenje jedinice resursa.

Broj ljudiBroj

korišćenih resursa

Degradacija po resursu

Uticaj na životnu sredinu

Imajući u vidu da sve vrste zagađenja utičunegativno na životnu sredinu i prirodne resurse,možemo zagađenja grubo podeliti na dve grupe: ona koja smanjuju kvantitet životne sredine iprirodnih resursa, ona koja smanjuju kvalitet životne sredine iprirodnih resursa.

KLASIFIKACIJA VRSTA ZAGAĐENJA ŽIVOTNE SREDINE

U prvu grupu, između ostalog, spadaju: pojava kiselih kiša koje smanjuju šumske resurse, hemijsko zagađenje voda, koja smanjuju populacijeribe i ostalih vodenih živih vrsta, emisija gasova staklene bašte, koji prouzrokujuklimatske promene, te redukuju prinose upoljoprivredi...

U drugu grupu spadaju, sva zagađenja kojasmanjuju biodiverzitet, zdravlje živog sveta, kvalitetvazduha, vode i zemljišta itd.Međutim, već na prvi pogled, jasno je da najveći broj

zagađenja istovremeno spada i u prvu i u drugu grupu.

Ogroman broj zagađivača, najraznovrsnijihzagađujućih materija, mnoštvo načina i vrstazagađivanja, ali i priroda samih zagađenja, kaoposledica procesa zagađivanja životne sredine,govore o postojanju više kriterijuma i sistemaklasifikacije kako vrsta zagađenja, tako izagađivača.

Ovde će biti pomenute samo neke klasifikacijezagađenja i zagađivača.

Prema tipovima, odnosno komponentamaživotne sredine koje se zagađuju, zagađenje sedeli na: zagađenje vazduha, zagađenje vode, zagađenje zemljišta.

Prema komponentama životne sredine

Prema načinu zagađivanja, zagađivanje semože podeliti na: zagađivanje materijama (npr. hemikalijama,izduvnim gasovima, produktima sagorevanja,radioaktivnim česticama, čvrstim otpadom...), zagađivanje energijom (npr. toplotom ibukom), zagađivanje poljima sila (npr.elektromagnetskim).

Prema načinu zagađivanja

Zagađivanje životne sredine po prirodi može biti: hemijsko zagađivanje (npr. zagađenje zemljištapesticidima, otpadnim vodama), fizičko zagađivanje (npr. zagađenje čvrstimotpadom, naftom, temperaturom, bukom), biološko zagađivanje (npr. prenamnožavanjepatogenih mikroorganizama, virusa, stranih vrsta, kojivode poreklo iz otpadnih voda, industrije hrane,laboratorija), radioaktivno zagađivanje (npr. zagađenjenuklearnim otpadom, nekontrolisano izlivanjeradioaktivnih čestica tokom proizvodnje ili korišćenja,nukleatne havarije).

Prema prirodi zagađenja

Prema kriterijumu zone uticaja, zagađenja semogu podeliti na: lokalna (zagađenje zemljišta upotrebompesticida, divlje deponije, rudarski otpad, buka,degradacija pejsaža), regionalna (izlivanje otpadnih voda u reke,kisele kiše), globalna (zagađenje vazduha).

Prema zoni uticaja

Zagađenje životne sredine posledica jeprirodnih pojava i ljudske aktivnosti, pa se ponačinu nastanka izvori zagađenja vazduha mogupodeliti na: Prirodne izvore zagađenja Antropogene izvore zagađenja

KLASIFIKACIJA IZVORA ZAGAĐENJA ŽIVOTNE SREDINE

Prema načinu nastanka

U prirodne izvore zagađenja ubrajaju se:• prašina sa zemljišta,• vulkani, zemljotresi,• šumski požari,• produkti biljnog, životinjskog i mikrobiološkogporekla,• nalazišta ruda, mineralizacija, stene specifičnogsastava,• klizišta,• oluje i peščane oluje,• olujne kiše, poplave,• erozija....

Prirodni izvori zagađenja

Primeri prirodnih izvora zagađenja

Antropogeni izvori zagađenja su svi izvorinastali ljudskom aktivnošću. U antropogene izvorezagađenja ubrajaju se:• rudarstvo,• industrija,• poljoprivreda,• urbanizacija i komunalne aktivnosti,• saobraćaj i transport,• šumski požari koje su izazvali ljudi,• poplave,• erozije.

Antropogeni izvori zagađenja

Primeri antropogenih izvora zagađenja

Prema mobilnosti izvora zagađenja

U zavisnosti od mobilnosti, izvori zagađenja mogubiti:• stacionarni izvori zagađenja (izvori zagađenjavezani za poljoprivredne aktivnosti, rudarstvo ikamenolome; izvori zagađenja vezani za industrije iindustrijska područja, hemijsku industriju, proizvodnjunemetala, metalsku industriju, proizvodnju električneenergije; izvori zagađenja u komunalnim sredinamakao što su zagrevanje, spaljivanje otpada, individualnaložišta, perionice, servisi za hemijsko čišćenje i dr.)• mobilni izvori zagađenja (prevozna sredstva samotorima sa unutrašnjim sagorevanjem).

Prema prostornoj raspodeliNa osnovu prostorne raspodele izvori zagađenja

mogu biti: tačkasti (koncentrisani),

Tačkasti izvori zagađenja predstavljaju izolovanutačku sa vrlo velikom emisijom zagađujućih materija. netačkasti (rasuti, difuzni) .

Mnogo manjih ili disperzivnih izvora iz kojih sezagađenja mogu ispuštati na zemljište, u vazduh ili uvodu, čiji kombinovani uticaj na te medije može bitiznačajan.

Tačkasti (koncentrisani) izvori zagađenja

Koncentrisani zagađivači su obično razni objekti ukojima se obavlja neka delatnost i ljudska naselja.Najčešće su to:• urbana naselja,• industrijski objekti (hemijske, petrohemijske,

prehambene, metalna i druge industrije),• energetski objekti (termoelektrane, toplane,

nuklearne elektrane, prerada nafte, prerada uglja ihidroenergetski objekti),

• poljoprivredni objekti za tov stoke,• deponije (uređene).

Netačkasti (rasuti, difuzni) izvori zagađenjaNetačkaste izvore zagađenja nije lako utvrditi niti

izračunati njihov ukupan doprinos opštem zagađivanju,ali su veoma značajni, jer im je kvantitativni i kvalitativnirast evidentan.

Najčešće su to:• hemizacija zemljišta pesticidima i mineralnimđubrivima,

• smetlišta (divlje neuređene deponije industrijskog ikomunalnog otpada),

• naselja bez sistema kanalizacije,• atmosferske padavine (kisele kiše),• saobraćaj.

Dok se prva kategorija izvora može lako pratiti ikontrolisati, druga predstavlja izvor zagađenja, koji jeteže otkriti i s njim se boriti.

Primer rasutog (difuznog) izvora zagađenja

Zagađujuće materije jesu materije čije ispuštanje uživotnu sredinu utiče ili može uticati na njen prirodni sastav,osobine i integritet.

To su supstance koje se nalaze u vazduhu, vodi ilizemljištu u koncentracijama koje izazivaju fiziološka iekonomska oštećenja.

Zagađujuće materije ili supstance (polutanti) ostaci suonoga što proizvodimo, koristimo i odbacujemo.

Materija ili energija postaje zagađujuća kada se pojavina nepoželjnom mestu, u nepoželjno vreme i u nepoželjnimkoličinama. Pod nepovoljnim uticajima podrazumevaju se iona dejstva koji menjaju uslove života i kulturna dobra, alitime i iscrpljuju ili pogoršavaju kvalitet prirodnih bogatstava.

ZAGAĐUJUĆE MATERIJE

Na osnovu prirode zagađujućih materija,zagađivači se dele na: neorganske (rastvorljive soli: soli toksičnihelemenata, rastvorljivi minerali iz razgradjenihstena, kiseli ostaci: najčešće iz metalurgije,ugljenih kopova), organske (otpadne materije iz ljudskih naselja,industrije, koncentracije minerala, metalurgije,poljoprivrede i stočarstva).

Prema prirodi zagađujućih materija

KLASIFIKACIJA ZAGAĐUJUĆIH MATERIJA

Sa ekološke, odnosno s obzirom na mogućnostismanjivanja zagađenja, razlikuju se dva tipazagađujućih materija: nerazgrađujuće (plastika, staklo...), biorazgrađujuće (organski otpad izdomaćinstva).

Prema mogućnosti smanjenja zagađenja

Prema fizičkom stanju zagađujuće materije sedele na: gasovite (produkti sagorevanja, izduvni gasoviiz vozila, gasovi iz industrijskih postrojenja...), tečne (otpadne vode), čvrste (komunalni otpad, industrijski otpad...).

Prema fizičkom stanju

Postojanje velikog broja različitih izvora zagađenja,kao i velikog broja i vrsta zagađujućih materija, zahtevaprepoznavanje, klasifikaciju i sistematizaciju vrsta iizvora zagađenja na jednoj teritoriji, odnosno državi.

Integralni katastar zagađivača životne sredine jeregistar sistematizovanih informacija i podataka ozagađivačima životne sredine.

Integralni katastar zagađivača životne sredine je javnaknjiga u kojoj se registruju sve vrste zagađivača sapodacima neophodnim za: praćenje stanja, planiranje i projektovanje, preduzimanje mera za zaštitu životne sredine.

KATASTAR ZAGAĐIVAČA ŽIVOTNE SREDINE