PRILL 20141JETO GJELBËRJETO GJELBËR

Gazetë Periodike, (Prill 2014) Nr. 138

SHPËRNDAHETFALAS

"Fuqizimi i menaxhimit tëqëndrueshëm të pyjeve komunalë"

THESARI I GJELBËR

NGA: JANAQ MALEDrejtor CNVP Shqipëri

Projekti "Fuqizimi i Menaxhimit të Pyjeve Komunal" është zbatuarnga organizata CNVP (Connecting Natural Values & People) - Bash-kojmë Vlerat e Natures me Njerezit, dhe është financuar nga Qever-ia Suedeze nëpermjet Sida - Agencia Suedeze për Zhvillim dhe Bash-këpunim Ndërkombetar dhe Ministria e Punëve të Jashtme të Hol-landes nëpermjet SNV - Organizata Hollandeze për Zhvillim. Kyprojekt mbështetës 3 vjeçar (2010-2013) ka qenë vazhdim i punësdhe investimeve të mëparshme në pyje të realizura nga QeveriaShqiptare, Banka Botërore, FAO, Sida, USAID, SNV, donatorë dheorganizata të tjera. Të gjithë kanë patur objektiv, për të fuqizuar mëtej procesin e transferimit dhe menaxhimin e decentralizuar të buri-meve natyrore, për të rritur kapacitetet e Shoqatave të Përdoruesvetë Pyjeve dhe Kullotave si dhe të Njësive të Qeverisjes Vendore, nëveçanti forcimin e bashkepunimit ndërmjet aktorëve për një menax-him të qëndrueshëm të pyjeve dhe kullotave.Ky program ka synuar të promovojë një vendimmarrje dhe plani-fikim të decentralizuar në mbështetje të një zhvillimi ekonomik lokalgjithëpërfshirës. Këto çështje janë adresuar përmes zbatimit të 4tematikave si më poshtë:

1. Përmirësimi i menaxhimit të decentralizuar dhe sigurimmë i mirë i të drejtës së pronësisë dhe të përdorimitnëpërmjet:

- Mbështetje është dhënë për përmirësimin dhe forcimin e ka-paciteteve të njësive të qeverisjes vendore për të menaxhuarpyjet dhe kullotat komunal brenda përgjegjësive të pyjevedhe kullotave të sapo transferuara në 13 Komuna të 6 Rajon-eve të vendit. U punua së bashku për menyrën e planifikimit me

pjesëmarrje në hartimin e planeve strategjike dhe planeve opera-cionale, mundësinë e mbledhjes së të ardhurave po ashtu dhesigurimin e të drejtës së perdorimit për familjet e zonave ruraleduke respektuar të drejtat tradicionale të përdorimit, bazuar nëaktet ligjore në fuqi.

(VIJON NË FAQEN 2)

(FAQE 3)

JETO GJELBËRJETO GJELBËR

GJAKOVA DHE PYJET E SAJ

FAQE 3

Rritet sekuestrimi i karbonitnë pylltarinë komunale

FAQE 3

REXHEP NDREU

(Të dhëna historike)NGA PROF.DR. VEZIR MUHARREMAJ)

Komuna e Gjakovës është e mbuluar me pyje gjethrënëse e gjeth-mbajtëse. Pjesa më e madhe është e mbuluar me pyje gjethrënëse.42% e pyjeve është private me potenciale të konsiderueshme tëresurseve pyjore dhe atyre natyrore, kurse 58% është pronëpublike e cila është e degraduar në masë të madhe nga prerjetilegale dhe nga zjarret gjat stinës së verës. Për dallim nga pyjepublike, pyjet në pronën private janë të menaxhuara shumë mëmirë nga pronarët të cilët kujdesen për pyjet e tyre. Mirpo ështëshqetësues fakti se pronarët privat nuk kan aspak përkrahje in-stitucionale.

MARIJE BEZHANI

Gratëe

GjinaritFAQE 4

Federata e Pyjeve dhe KullotaveKomunale falë mbështetjes sëAmbasadës Zvicerane dhe Zyrëssë Bashkëpunimit Zviceran nëShqipëri ka hedhur në qarkullimnjë manual ku trajton aspekte tëpërgjithshme rreth bimëvemjekësore e aromatike, si dheteknikat e kultivimit të disa prejllojeve kryesore në vendit tonë.Nëpërmjet këtij shkrimi duam tëshprehim mirënjohjen dhefalëndërimin tonë për AmbasadënZvicerane dhe Zyrën e Bash-këpunimit Zviceran...

Dihet nga të gjithë se bimësia dhe pyjet luajnë rol tërëndësishëm në qarkullimin global të karbonit. Ata thithinbioksidin e karbonit (CO2) nga atmosfera nëpërmjetfotosintezës gjatë rritjes.

Prodhimet jodrusorepyjore dhe aktivitetet

ndihmëse

PROF. DR. SHERIF LUSHAJ

Dita e Tokës 2014, një thirrjepër qytete të gjelbra

FAQE 7

Leksioni nga shkollat e Dibrës!FAQE 7

NERIT AN ALKUDrejtor i Shoqatës “Miqtë e Bimëve”

FAQE 4

Gjinari, bukuri malorenë Shqipërinë e mesme!

JONILDA BAHJADrejtoreshë Ekzekutive Qendra Rinore Pa Kufij

Krahas aktiviteteve kryesore, në sektorin e pyjeve janëzgjeruar dhe prodhimet jodrusore (të quajtura prodhimetë dyta), të florës dhe faunës, për nevojat e vendit dhepër eksport, si dhe u zhvillua zookultura e blegtoria....

FAQE 6

2 PRILL 2014JETO GJELBËRJETO GJELBËR

Aktualisht, 13 komuna kanë bërë regjistrimin epyjeve dhe kullotave të transferuara në Zyrat eRegjistrimit (ZRPP), ndërsa 10 komuna të tjera kanëplotësuar të gjithë dokumentacionin teknik dhe janënë proces regjistrimi.-Procesi i hartografimit me pjesëmarrje bëri tëmundur që shumë përdorues në komunat epërzgjedhura të sigurojnë dokumentacioniteknik dhe ligjor për pyjet dhe kullotat që kanëpërdorur tradicionalisht (bazuar në aktet ligjorenë fuqi).-Në komunat e përzgjedhura ka një rritje të tëardhurave nga grumbullimi i tarifave në pyjedhe kullota dhe disa prej tyre kanë arritur tëkrijojnë fondin e rinvestimeve.

2. Përmirësimi i strategjive dhe mundësivepër gjenerimin e të ardhurave për famil-jet me vartësi nga pyjet dhe kullotat. Ori-entimi dhe prezantimi i përqasjeve shumëfunksionale të menaxhimit të pyllit dhe tra-jnimi i aktorëve kryesorë për zbatimin etyre, dhe reflektimi i tyre në rregulloret dheudhëzuesit përkatës.

- Krijimi i një rrjeti sipërfaqesh prove në tipetë ndryshme pyjesh për të testuar ndërhyr-je të veçanta në funksion të objektivavetë menxhimit dhe ndërtimi i një databazepër monitorimin e prodhimtarisë së pyllitduke përfshirë dhe biomasën.

-Promovimi dhe organizim më i mirëbrenda dhe ndërmjet prodhuesve dhegrumbulluesve të prodhimeve pyjore dhejo pyjore, sigurimi i lidhjeve më të mira metregun me qëllim maksimalizimin e tëardhurave në mbështetje të familjeve tëzonave rurale. Një fokus i veçantë i ështëkushtuar pjesëmarrjes dhe fuqizimitekonomik të grave në zhvillimin e zinxhirittë tregut (prodhues-konsumator). Në këtëkuadër, një sërë trajnimesh, vizita studi-more dhe panaire rajonale dhe kombëtarejanë organizuar për grupet prodhuese.

- Një sëre takimesh dhe trajnimesh përmenaxhimin e kullotave janë zbatuar nëdisa komuna të qarkut Gjirokastër. Kursenë qarkun e Korçës një program i vecantëka qenë në mbështetje të organizimit dhefunksionimit te pronarëve privat të pyjeve.

- Programi ka mbeshtetur krijimin dheforcimin e rrjeteve të grupeve prodhuesdhe shoqatave në bazë komunash dhe ra-jonesh, njohjen me kriteret dhe standar-det si dhe mundësitë për te aplikuar përprojekte tek donatorë të ndryshëm.

3. Forcimi i kuadrit institucional, politik dheligjor për pyjet komunalë; nëpërmjet fu-qizimit të mëtejshëm te proçeseve shumë-aktorësh të planifikimit dhe mbi advoka-cinë, shkëmbim njohurish, dhe ndikimi ipolitikave dhe proçeseve ligjore, përcak-tim më i qartë i rolit dhe përgjegjësive tëaktorëve. Fuqizimi i llogaridhënies, trans-parencës së veprimeve, gatishmërise dhekomunikimit me dhe ndërmjet aktorevë,duke përfshirë dhe fokusin në mundësitëpër barazine gjinore.

- Një serë seminaresh dhe konferencash (ra-

jonale, kombëtare dhe ndërkombëtare)janë zhvilluar gjatë periudhës së projektitku janë trajtuar dhe diskutuar çështje krye-sore si: kuadri ligjor, rregjisrtimi i pronavedhe dokumentimi i përdoruesve, zbatimi iplaneve te menaxhimit, aktiviteti ekonomiknë pyje dhe kullota etj.

- Një program i veçantë trajimi është orga-nizauar për forcimin e Shoqatave të për-doruesve në nivel komune si përfaqësuesetë banoreve lokale si të federatave rajonaledhe kombëtare në drejtim të përfaqësimitdhe ofrimit të shërbimeve për anëtarët etyre.

4. Përmirësimi i menaxhimit të pyjeve dhekullotave komunalë nëpërmjet kapac-iteteve të fuqizuara dhe gadishmërisë sëNjësive të Qeverisjes Vendore në mbësh-tetje të zhvillimit të qëndrueshëm: Prano-het gjerësisht se është shumë e nevojshmembështetja për të forcuar kapacitetet e Një-sive të Qeverisjes Vendore për të përmbush-ur plotësisht rolin dhe përgjegjësitë e tyretë reja në menaxhimin e pyjeve dhe kullo-tave komunalë, pasuar nga transferimi zyr-tar i këtyre pasurive. Mbështetja e siguru-ar nga ky program ka rritur ndërgjegjesimine NjQV-ve dhe njohuritë për rregullimet/amendamentet e reja të përcaktuar në Ven-dimin e Këshillit të Ministrave No. 22 datë09 Janar 2008 dhe aktet e tjera ligjore. Njëdrejtim tjetër ka qenë mbështetja e aktorëvekryesorë në takime vjetore për të ndarëmësimet dhe eksperiencat si dhe transeri-mi e mësimeve dhe praktikave të pilotuaranë komunat e përzgjedhura siç është për-mendur më sipër.

Aktivitetet e projektit janë zhvilluar në 13 ko-muna të përzgjedhura në 6 rajone të vendit si:Shllak dhe Shkrel qarku Shkoder; Malzi dheBujan qarku Kukës; Melan, Zerqan dhe Ulezqarku Dibër; Orenje dhe Gjinar qarku Elbasan;Buçimas dhe Pustec qarku Korcë; Petran dhePicar qarku Gjirokastër,Përvec organizimit të një numuri të madhtakimesh, trajnimesh dhe seminaresh në të gjithënivelet (fshat, komune, rajon) ku kanë marrëpjesë fermerë, grupe prodhues, përfaqesues tëshoqatave të përdoruesve, të komunave, tëshërbimit pyjor, të qarqeve, sektorit privat sidhe të institucioneve dhe NGO-ve të tjera, pro-grami ka prodhuar një sërë studimesh dhe mod-ule trajnimi si: Analiza dhe plani strategjik perzhillimin e prodhimit të arrorëve, procesi iregjistrimit të pyjeve dhe kullotave në ZRPP,strategjia për barazinë gjinore dhe forciminekonomik të grave në zonat rurale, procesi i har-tografimit të përdoruesve në nivel fshati, mod-uli për zbatimin e planeve të menaxhimit, modulipër krijimin e pyjeve shumëfunksionale, modulipër rrallimet në pyje, moduli për menaxhimin ekullotave, udhëzues për hartimin e planitstrategjik për zhvillimin e pyjeve dhe kullotavesi dhe një sërë botimesh të tjera.

KONKLUZIONE DHE REKOMANDIME:Procesi i transferimit të një pjese të pyjeve dhekullotave i nisur që në vitin 1996 nga QeveriaShqiptare dhe mbështetur nga institucione dheorganizata të huaja si Banka Botërore, FAO,Sida, USAID, SNV etj, është vlerësuar si njëhap i madh dhe i rëndësishëm në drejtim të

"Fuqizimi i menaxhimittë qëndrueshëm të pyjeve komunalë"

forcimit të menaxhimit të decentralizuar të kë-tyre burimeve duke rritur interesin dhe pjëse-marrjen e autoriteteve dhe komunitetevelokale.Situata e re prezanton një sërë sfidash, sëpari në lidhje me kapacitetet menaxhuese tëKomunave si pronare si në termat teknikë poredhe të planifikimit ekonomik dhe adminsi-trativ; dhe së dyti në lidhje me shërbimin eekstensionit shtetëror (pjesë e ShërbimitPyjor ) roli i të cilit fokusohet në asistencëteknike dhe këshillim për politikat dhekuadrin ligjor për menaxherët e rinj. Organi-zatat e shoqërise si shoqatat e përdoruesvetë pyjeve dhe kullotave komunalë, federatatrajonale dhe ajo kombëtare kanë një rol tërëndesishëm në drejtim të advokacisë dhelobimit në mbrojtje të interesave dhe përfaqe-simit të antarëve të tyre dhe siguruar komu-nikim të hapur dhe transparent me organetvendim marrëse dhe përfaqësuesit e zgjedhur

Si zgjidhje afatgjatë e procesit rekomadohetprivatizimi i pyjeve, tradicionalisht të menax-huar nga fshatrat ose familjet, duke kaluarnga e drejta e përdorimit në pronësi.Pjesëmarrja e gjërë në aktivitete dhe një fokusstrategjik tek barazia gjinore jep rezultate tëmira në të gjithë procesin.Procesi i transferimit edhe pse është hapshumë i rëndesishëm drejt decentralizimit,përseri është në mes të rruges sepse ka:- Kufizime në legjistlacion për rolin dhe

përgjegjesitë e menaxhimit të pronarëvetë rinj (komunat) dhe përdoruesit lokalëtë organizuar në shoqata.

- Procesi i transferimit dhe regjistrimit tëpronave është shumë kompleks gjë qëkërkon asistence të fortë.

- Kapacitetet e pronarëve të rinj (komu-nave), në kuptimin teknik, ekonomik dhemjedisor të menaxhimit të burimeve janëshumë të kufizuara.

- Shoqatat, grupet prodhues akoma duanmbështetje për aktivitete ekonomike përtë rritur prodhimtarinë dhe përfitimet ngaburimet natyrore dhe aftësimi i tyre për tëaplikuar për grante dhe skema financiminga Qeveria, BE apo donatore te tjere.

- Federatat e pyjeve duhet të luajnë një rolmë të madh në advokaci dhe lobim, ko-munikim të hapur, transparencë dhe llog-aridhënie të vendim marrësve, duke sigu-ruar përfaqësimin të përdoruesve lokalë.

- Strukturat e tjera qeveritare si Ministritë,Qarqet, DSh Pyjor etj. duhet të sigurojnënjë mbështetje më të madhe për procesinnë përgjithësi dhe konsiderimin e menax-himit të pyjeve dhe kullotave në perspek-tivën më të gjerë të zhvillimit ekonomikrural, integrimit dhe mobilizimit të buri-meve lokale, investimet për të krijuar mëshumë mundësi punesimi për të përmirë-suar jetesën dhe mjedisin në zonat rurale.

Për monitorimin e programit është ndertu-ar një website i veçantë; www.cnvp-albania.org

Për informacion të mëtejshëm ju lutemikontaktoni në:

CNVP-Connecting Natural Values & Peo-ple; Zayed Centre Floor 7, Tirana, AlbaniaTel +355 4 222 9642, +355 4 2229551www.cnvp-eu.org

(vijon nga faqja 1)

Komuna e Gjakovës është e mbuluar me pyjegjethrënëse e gjethmbajtëse. Pjesa më e mad-he është e mbuluar me pyje gjethrënëse. 42%e pyjeve është private me potenciale të kon-siderueshme të resurseve pyjore dhe atyrenatyrore, kurse 58% është pronë publike ecila është e degraduar në masë të madhe ngaprerjet ilegale dhe nga zjarret gjat stinës sëverës.Për dallim nga pyje publike, pyjet në pronënprivate janë të menaxhuara shumë më mirënga pronarët të cilët kujdesen për pyjet etyre. Mirpo është shqetësues fakti se pronar-ët privat nuk kan aspak përkrahje institucio-nale. Ka pengesa të shumta burokratike nëpërgaditjen e dokumenteve për nxjerrjen elejes për prerjen e pyllit, të cilat janë të kush-tueshme për pronarët, duke i llogaritur edheditet e humbura për nxjerrjen e dokumentevepër leje e deri tek fletpërcjellësja për tëdrejtën e prerjes dhe bartjes së drunjëve. Etërë kjo procedurë duhet të përsëritet ëdovit. Problem absurd është edhe damka përdamkosjen e drunjëve të cilën pylltaria nëGjakovë nuk e posedon por duhet të vij tekni-ku i pylltarisë nga Peja për damkosje një herënë javë. Kjo nuk është e mjaftueshme përplotësimin e kërkesave të pronarëve tëpyjeve.Për shkak të këtyre pengesave shumica e pronar-ëve nuk nxjerrin lejen për prerjen e pyllit, por dety-rohen ta presin ilegalisht pyllin e vet.Ka disa vite që pylli privat është bërë pre evjedhjeve dhe e shkatërrimeve ku hajdutëtparaqesin rrezik edhe për pronarët duke i sul-muar pronarët ku si pasojë ka pasur rrahje melëndime te rënda deri tek vrasjet.E tërë kjo ndodh në mungesë të organeve sh-tetërore, kurse pronarët nuk kan ka t'ia mbajnësepse këto veprime po u kushtojnë shumëekonomive familiare, po u'a shkatërrojnë një pa-suri të ruajtur mbi 30 vite. Nisur nga ky fakt shumëpronar po i presin tërësisht pyjet e tyre sepsenuk po din ndryshe si të ju ikin këtyre proble-meve. Këto dru te vjedhura shiten ne qytet kufurnizohen me to qytetarë të ndryshëm si qytetartë thjeshtë, të administratës e deri tek gjyqsori.Shpresojmë që qytetarët të vetdijësohen që mallii vjedhur nuk blihet se përndryshe edhe ai ështëpjesmarrës në vjedhje. Shpresojmë që organetkompetente të reagojnë që ta ndërpresin këtëfenomen shkatërrues për pyjet private e natyrënnë përgjithsi.Presim shumë edhe nga ligji i ri për pyjet ta favor-izojnë më shumë pronarin privat sepse edhe py-jet private janë resurse shtetërore nga të cilatnuk përfiton vetëm pronari privat. Nga natyradhe pyjet e mira përfiton i gjith planeti.

Gjakova dhepyjet e saj

PRILL 20143JETO GJELBËRJETO GJELBËR

Rritet sekuestrimi i karbonit në pylltarinë komunaleDihet nga të gjithë se bimësia dhe pyjet luajnë roltë rëndësishëm në qarkullimin global të karbonit.Ata thithin bioksidin e karbonit (CO2) nga atmos-fera nëpërmjet fotosintezës gjatë rritjes. Pyjet shër-bejnë si rezervuare dhe mund të mbajnë një sasi tëmadhe karboni. Prandaj shitimi i sipërfaqes sëpyjeve ndikon në reduktim të bioksidit të karbonitnë atmosferën e planetit tonë. Ngrohja globale ështëtashmë një kërcënim real, siç evidentohet nga fur-tunat katastrofike në SHBA dhe Europë, si dhe nëndryshimet dramatike të klimës. Niveli i bioksidit tëkarbonit në atmosferë është në rritje me ritmet qëvendet e industrializuara djegin ose përdorin fos-ile, si qymyr, gaz e naftë.Për të ndihmuar luftimin e këtij kërcënimi të ngro-hjes globale, shtetet kanë rënë dakord, nëpërmjetProtokolllit të Kiotos, që të reduktojnë lëshimin egazrave me efekte serë të tyre në atmosferë (krye-sisht bioksidin e karbonit). Në praktikë kjo ka dyrrugë për t’u realizuar: ose të reduktohet sasia egazrave serë, duke përdorur energjinë e rino-vueshme, si psh erën, ose të ulet sasia e karbonitnë atmosferë, duke u thithur nga pemët, nëpërmjetpyllëzimeve ose ripyllëzimeve. Shtetet që arrijnëobjektivin e vënë në Protokollin e Kiotos dhe kanëkapacitet të lirë karboni (kredite karboni), janë tëlira t’i shesin këto teprica tek vendet që nuk i arrijnëobjektivat e Protokollit të Kiotos (pra lëshojnë nëatmosferë më shumë karbon se sa u lejohet).

REXHEP NDREU REZULTATE KONKRETE NGA ZBATIMI IPROJEKTIT TË ZHVILLIMIT TË BURIMEVE

NATYROREPër të fiksuar një sasi të mjaftueshme Karboni, ish-te kërkesë nga Fondi i Biokarbonit, që Shqipëriaduhet të pyllëzojë përafërsisht 6000-7000 ha tokapyjore me shkurre apo të zhveshura. Puna filloi nëvitin 2004 duke identifikuar sipërfaqet që do tëpyllëzohen, matja e nivelit të karbonit në tokë dhevegjetacion, përpara dhe pas pyllëzimit, volumi ikarbonit të sekuestruar dhe kostot e përfitimet paskësaj u lidh marrëveshja me Fondin e Biokarbonit.Në saj të një angazhimi konkret të komunitetevelokale dhe vendimeve në nivel fshati e me gjerë uarrit të realizohet jo vetëm mbrojtja e bimësisë ekz-istuese nga kullotjet dhe zjarret por u bë mbjellje emijëra fidanëve në sipërfaqe mbi 3000 ha, punimepër pastrime e çlirime, për të krijuar mundësi përrritje më të mirë të llojeve më të vlefshme.Projekti është zbatuar për një sipërfaqe në 3,990.45ha aktivitetet e projektit janë të shpërndara në 5qarqe të vendit rreth 24 Njësi vendore (Elbasan,Kukës, Korçë, Shkodër, Dibër).Emetimet e reduktuara (tCO2e) pa ndërhyrjen e pro-jektit nga viti 2006 do të ishin 2,604.67 (tCO2e) dhepas ndërhyrjeve në vitin 2012 janë 128,757.50(tCO2e).Punimet e projektit realizohen nëpërmjet Shoqat-ave të Përdoruesve të Pyjeve dhe Kullotave (SHP-PKK) të cilat operojnë në nivel komune. Këto janëorganizata joqeveritare dhe janë formuar nga anëtarëtë komunitetit të cilët përdorin burimet pyjore dhekullosore të zonës.Procesi i monitorimit dhe verfikimit të karbonit ufinalizua me sukses, ku në përfundim të këtij proce-si Shqipëria përfitoi 445, 786 USD.Ekipet e monitorimit me nga 3 pjesëtarë secili kanëndërmarrë matjet e sipërfaqeve provë të caktuaranëpërmjet sistemit të ndërtuar nga specialistja esistemit gjeografik të informacionit (GIS) dhe ako-ma janë pa paguar. Këto të dhëna janë rikontrollu-ar gjithashtu nga Fondi i Biokarbonit (Ref. Moni-toring Report_Albania Assisted RegenerationProject).Më datë 27 Mars ne oren 13.00-14, u zhvillua takimii Komitetit Drejtues të Projektit pranë Ministrisë sëMjedisit, ku u vendos: Të fillojë puna për të zbatu-ar aktivitetet nga të ardhurat që janë depozituar nëllogari të MM nga kreditet e karbonit për periudhëne kaluar.Paraprakisht të rimbursohen Komunat dhe Sho-qatat me një paradhënie prej 30 % për të bërë blerjete fidanëve dhe bazën materiale, mbas përfundimittë punimeve 60 % dhe në përfundim pas monitorimit10%. Le të shpresojmë se 24 Komunat dhe SHPP-KK të fillojnë menjëherë nga puna për aktivitetet eplanifikuara.Periudha e kreditimit për aktivitetet e projektit ësh-të 20 vjet por që mund të rinovohet 2 herë për njëperiudhë kreditimi totale 60 vjeçare. Data e fillimit tëperiudhës së kreditimit është 20/12/2004 dhe datae mbarimit është 19/04/2024 (Ref. Dokumentibazë i projektit).

PËRGJEGJËSITË E KOMUNËS DHE SHPPKKDetyrë parësore e Komunave është të krijojnë emiratojnë strukturat e duhura, me qëllim që projektitë shtrihet në më shumë sipërfaqe në toka të de-graduara në nevojë të jashtëzakonshme. Duhet tërritet angazhimi i komuniteteve lokale dhe vendimenë shkallë fshati për të realizuar që toka e cila do tëpërfshihet të jetë: i) e mbrojtur nga kullota ii) e mbroj-tur nga zjarret, iii) të shtohen llojet nëpërmjet mb-jelljeve, iv) të priten shkurret duke u zëvendësuarme lloje më të vlefshme kur është e nevojshme, v)të bëhen punime kujdesimi (pastrime, rrallime dheçlirime) për mundësimin e rritjes së llojeve me rritjetë shpejtë.

Federata e Pyjeve dhe Kullotave Komunalefalë mbështetjes së Ambasadës Zviceranedhe Zyrëssë Bashkëpunimit Zviceran nëShqipëri ka hedhur në qarkullim njëmanual ku trajton aspekte të përgjithshmerreth bimëve mjekësore e aromatike, si dheteknikat e kultivimit të disa prej llojevekryesore në vendit tonë.Nëpërmjet këtij shkrimi duam të shprehimmirënjohjen dhe falëndërimin tonë përAmbasadën Zvicerane dhe Zyrën e Bash-këpunimit Zviceran në Shqipëri që namundësuan një botim të tillë, të thjeshtë,por të nevojshëm për t’i ardhur në ndihmëkomuniteteve të zonave rurale dhe të gjithëatyre që dëshirojnë të përmirësojnënjohuritë për bimët mjekësore dhe aroma-tike. Një pasuri e madhe kjo, e cila endenuk ka marrë vlerat e duhura në përputhjeme nevojat dhe kërkesat bashkëkohore.Falënderojmë gjithashtu Federatën e Pyjevedhe Kullotave Komunale të Qarkut Kukës eDibër, si dhe bashkëpunëtorët nga këto dyrajone që u treguan të gatshëm të bash-këpunonin gjatë fazës së grumbullimit tëinformacionit për përgatitjen e këtijmateriali, si dhe na mundësuan një sërëfotosh të llojeve bimore të trajtuara në këtëmaterial.Shpresojmë që ky manual të jetë i dobishëmdhe të arrijë të përmbushë qëllimin për tëcilin u konceptua dhe botua.

FEDERATA KOMBËTARE E PYJEVEDHE KULLOTAVE KOMUNALE

THESARII GJELBËR

Dihet nga të gjithë se bimësia dhe pyjet luajnë rol të rëndësishëm në qarkullimin global tëkarbonit. Ata thithin bioksidin e karbonit (CO2) nga atmosfera nëpërmjet fotosintezësgjatë rritjes. Pyjet shërbejnë si rezervuare dhe mund të mbajnë një sasi të madhe karbo-ni. Prandaj shitimi i sipërfaqes së pyjeve ndikon në reduktim të bioksidit të karbonit nëatmosferën e planetit tonë. Ngrohja globale është tashmë një kërcënim real, siç eviden-tohet nga furtunat katastrofike në SHBA dhe Europë, si dhe në ndryshimet dramatike tëklimës. Niveli i bioksidit të karbonit në atmosferë është në rritje me ritmet që vendet eindustrializuara djegin ose përdorin fosile, si qymyr, gaz e naftë.

4 PRILL 2014JETO GJELBËRJETO GJELBËR

Gratë e Gjinarit

Ç‘kemi bërë e ç‘duhet të bëjmë negratë për një kontribut më të madhnë komunën tonë për mbrojtjen,forcimin e menaxhimin e pyjeve nëtërësi, e atyre komunalë në veçanti?Kjo pyetje më detyron të komentojpunën e bërë dhe mendoj për kon-tributin tonë në të ardhmen përmbrojtjen e pyjeve. Këtë, ne e kemigjetur në radhë të parë te gadish-mëria e grave të kësaj zone, për t’uorganizuar në çdo fshat e më pas nëshkallë komune, për të dhënë atë qëmunden për ruajtjen dhe menaxhimine pyjeve. Kështu që para tri vitesh,në komunën Gjinar lindi grupinismëtar i grave, grup i cili më pas upërhap në çdo fshat e lagje, dukebërë pjesë të tij gra e vajza tëmoshave të ndryshme me dëshirë përt’u bërë pjesë e këtyre grupeve për-katëse. Për të rritur nivelin e grupe-ve, janë organizuar trajnime tëveçanta me përfaqësues të CNVP etë Pushtetit Vendor, të cilët kanëtreguar gjithnjë gadishmëri.Një vend i rëndësishëm i është kush-tuar trajnimeve mbi aktivitetetekonomike, si prodhimet buqësore,bimëve mjekësore dhe prodhimevetradicionale të zonës, të cilat kanëprejardhje nga pyjet e kullotat. Qëlli-mi i tyre ka qenë: gratë të parqitendenjësisht në panairin më të rëndë-sishëm të organizuar në qendër tëkomunës Gjinar, i cili zhvillohet za-konisht në muajin Qeshor. Ajo qëne kemi vërejtur është se, çdo panairka përmirësime të ndjeshme nga ai injë viti më parë dhe për këtë nefalënderojmë çdo grua gjinarake përkontributin e dhënë. Këto panairejanë fokusi i banorëve të zonës emë gjerë dhe mbështetja nga CNVP

Gjinari, bukuri malorenë Shqipërinë e mesme!Në kuadër të ideve për të promo

vuar vendet e bukura në vendin tonë, si dhe për të zgjeruar

hapësirat e mëtejshme të bash-këpunimit me komunitetin, të rinjtë eQendrës Rinore Pa Kufij përzgjodhënpër të vizituar më 1 Mars 2014, pikënturistike të Gjinarit, pjesë e rrethit tëElbasanit.Një grup të rinjsh i përbërë nga 13 vetë,ndërmori këtë aventurë të mrekul-lueshme, e cila zgjatidy ditë. Askush prejpjesëmarrësve nukkishte qenë më parë nëkëtë vend dhe entu-ziazmi lexohej në fy-tyrat e të gjithëve. Ësh-të një ndjesi e veçantëtë njohësh bukuritënatyrore dhe vlerat epaçmuara të vendittënd, ndaj dhe kyudhëtim kishte nëvetvete një emocion tepër të bukur.Fshati Gjinar ndodhet rreth vetem 22km larg qytetit të zhurmshëm të El-basanit, me një lartësi rreth 1000 metrambi nivelin e detit. Kjo pikë turistikeofron një shumëllojshmëri aktiv-itetesh, si ecje në natyrë në lartësinë emalit Bukanik, vizitë në burimet ujoretë tij, vizitë në liqenet e vogla, pamje tërelievit të thyer, freskinë e pishave tëlarta, monumente të veçanta natyrore,si Dushku i Lleshanit, Pisha e Fush-ëkuqes, Dushku i Kishës së Gjinaritetj. Njohje me tradita të vjetra të zonës,

vepra historike me vlera të mëdha, siKalaja e Lleshanit, varri i KonstandinShpatarakut, kisha të vjetra me pikturaorigjinale të Onufrit, gatime tradicio-nale të shijshme, mikpritje nga banorëtdhe administrata e komunës për tëkaluar një experiencë të papërsërit-shme.Për të udhëtuar nga Tirana drejtGjinarit, transporti kryehet lehtësishtme furgona ose autobuza. Rruganga Elbasani në Gjinar përgjithë-sisht ishte e asfaltuar mirë. Përg-jatë udhëtimit shquhej pamja fan-tastike që të ofronte natyra meardhjen e pranverës dhe medëborën që kishte mbuluar majate maleve.

Me të mbërritur në Gjinar, shijuammëngjesin në një nga lokalet evendosura në sheshin e komunës.Mbas një mëngjesi të shijshëm,dita vazhdoi me ngjitjen e të rin-jëve në mal drejt majës së Bu-kanikut (1381 m). Natyra e thep-isur e Bukanikut, pishat e zeza,zhurma e gjetheve dhe ujit, entu-ziasmi dhe shumë të qeshura na

shoqëruan përgjatë gjithë ngjitjes.Në disa nga pikat më të bukura,u bënë ndalesa për të zhvilluaraktivitetet e edukimit joformal përtë forcuar marrëdhënien e njeriutme natyrën. Nuk ka asnjë amb-jent më të mirë për të rinjtë sesanë natyrë, për të kuptuar rëndës-inë e saj dhe përgjegjësinë ndajtë ardhmes së qëndrueshme qëduhet të ketë secili prej nesh.Por, Gjinari përveç bukurive naty-rore, na ofroi edhe një mikpritje

të veçantë. Ajo filloi që nga z.Kristaq Shqahu, kryetari i kësajkomune dhe z. Shpëtim Çullhaj,përfaqësuesi Zyrës së Turizmit,Mjedisit, Pyjeve dhe KullotaveKomunale, e duke vazhduar tektë gjithë banorët e tjerë, të cilët ebënë vizitën tonë akoma edhe mëinteresante. Z. Shqahu, na ftoi përtë bashkëbiseduar në qendrën ekomunës, për të ndarë informa-cionet e rëndësishme, si të dhënatnatyrore, demografike,ekonomike, sociale, historike, kul-turore, mjedisore, problematikat,mundësitë potenciale të zonës përturizëm, si dhe aspekte të ndryshme

administrative të komunës. Gjatëbashkëbisedimit të rinjtë ishin ak-tivë, duke bërë pyetje për të më-suar sa më shumë gjëra interesanterreth komunës, si dhe duke mend-uar për alternativat e mundshmeqë kjo qendër mund të kontribuon-te në përmirësimin e kushteve tëbanorëve.Padyshim që përveç vlerave të

mëdha turistike edhe ushqimet eshijshme të gatuara me perime tëfreskëta janë ndër gjërat, për të cilatia vlen të rikthehesh në Gjinar. Përme tepër, restorantet të ofrojnëmundësi për të festuar me muzikëntradicionale të zonës dhe kryesishttë Shqipërisë së Mesme. Gjithash-tu, akomodimi në shtëpitë mik-pritëse dhe kontakti me banorët nabëri të njohim edhe më shumë kul-turën e vendit.E gjithë kjo experiencë ishte

m b r e s ë l ë n ë s e .Përveç shumë njo-hurive që morëmrreth komunës sëGjinarit dhe fsha-trave që bëjnë pjesënë të, kulturës dhetraditave pak tëndryshme nga to-nat, admirimit tëmjedisit dhe gjithëbukurive natyrore,të gjithë ne ndjemënjë emocion tëveçantë krenariepër vendin tonë.Duket sikur jetesa

në qytete të mëdha e tëzhurmshme është shumë larggjithë qetësisë që të falin vendetë tilla. Aty ku ndihesh në paqedhe harmoni me veten tënde,ku koha merr një dimensionndryshe nga ai në të cilin jemësuar të jetosh. Gjinari kagjithmonë një derë të hapur përturistët, si gjatë dimrit ashtuedhe gjatë verës për t'jua falurkëto emocione të papërsërit-shme.

JONILDA BAHJADrejtoreshë Ekzekutive

Qendra Rinore Pa Kufij

e po ashtu nga Komuna asnjëherënuk ka munguar. Në panair janë re-klamuar produkte, si rakia e llojevetë ndryshme, përfshi edhe atë tëdëllinjës. Punimet prej druri, si luga,shkopinjtë, llulla e bariut, sofrat engrënies dhe fuçitë prej druri, tëgjitha këto të prodhuara nga drurëte lisit, plepit, ahut dhe arrës.Në panair kishte edhe ushqime, siushmari, dolla, qumështuri dhe lak-rorët e ndryshëm, të gjitha të shumëpëlqyera nga banorët dhe qytetarëtë zonës. Nuk mbeten pa u rekla-muar edhe veshjet shumëvjeçare tëkesaj treve, me fije leshi eshumëngjyrëshe, të preferuaranga vizitorët e huaj. Bimët mjekë-sore në pyje t e kësa j zonegjenden lehtësisht, prandaj atokishin vendin e tyre në panair.Ajo që dua të theksoj është se, egjithë puna e bërë dhe rezultatete arritura kanë si bazë edhe viz-itat e bëra nga gratë e ardhura ngakomuna e rrethe të ndryshme tëvendit dhe pa llogaritur këtu ndih-mën e veçantë që ka orfruar CNVP.Kështu, kemi bërë vizita për shkëm-bim përvoje në Shkrel të Shkodrës,në Dardhë të Korçës dhe në qyte-tet Tiranë, Peshkopi dhe Elbasan.Për të vazhduar punën në të adh-men, mendojmë që të zgjerojmëgrupin e grave në çdo fshat, si dhetrajnimin e tyre për zhvillimin e ak-tiviteteve ekonomike që ndikojnënë rritjen e të ardhurave. Njëkohë-sisht, duke rritur bashkëpunimin medrejtuesit e komunës për të sigu-ruar kushte me të mira për grum-bullimin e produkteve nga pylli,bujqësia, blegtoria dhe prodhimetartizanale në qendër të komunës përt’u ardhur në ndihmë banorëve.Duke rritur numrin e grave në Komi-sione, Shoqata e Federata, do të ar-rihet një objektiv tjetër i rëndë-sishëm i yni, që zëri i tyre jo vetëmtë dëgjohet, por të jenë dhe pjesë evendim-marrjes në të gjitha struktu-rat. Kjo do të bëjë të mundur të rritetpërgjegjësia dhe përpjekjet e për-bashkëta për të rritur punësimin, përtë shtuar dhe promovuar produktete ardhura nga pylli dhe kullota, përpërmirësimin e jetës së gruas fisniketë Gjinarit.

Marije BezhaniGjinar

PRILL 20145JETO GJELBËRJETO GJELBËR

PROF. DR. SHERIF LUSHAJ

Qysh nga 22 Prilli i vitit 1970, kur umblodhën për herë të parë rreth 20milion Amerikanë në universitete,

kolegje, në shkolla e në mjedise të tjera, poli-tikanë e senatorë në themelimin e “Ditës sëTokës” dhe protestuan për mjedisin e papërshtatshëm për të jetuar, për ajrin, ujin etokën e ndotur, në vitet më pas aktivitetetnë “Diten e Tokës” morën dimensione tëreja në pjesëmarrje, tematike, adresimin eproblemeve dhe plotësimin e legjislacionit.Në vitet më pas në Ditën e Tokës, më shumëse një miliard njerëz në rreth 190 vende tëbotës, zhvilluan, veprimtari për përmirësimine mjedisit në komunitetet e tyre si mbjelljene pemëve, pastrimin e komuniteteve të tyre,kontaktojnë me të zgjedhurit për të diskutu-ar për problemet e mjedisit, ose aktivitetesensibilizuese, në festivale mjedisore,konkurse, konferenca dhe forma të tjera.

QYTETET E GJELBRANë vitin 2014, Dita e Tokës, do të fokusohetnë tematiken e veçantë globale “Qytetet egjelbra”, çështje e cila sa vjen dhe bëhet mëproblematike për banorët e qyteteve. Kjo ditëdo të mobilizojë rreth një miliard njerëz, nëpërpjekje për të krijuar komunitete të qën-drueshme, një mjedis të qëndrueshëm ngagjelbërimi i komuniteteve në mbarë botën.Një nismë e tillë shtrohet si nevojë edhe përfaktin se më shumë se 50 % e popullsisë tëglobit jeton në qytete dhe përgjatë 25 vitevetë ardhshëm popullsia e qyteteve do të rritetndjeshëm si nga shtesa natyrale e popull-sisë, por edhe në sajë të migrimit të vazh-dueshëm të popullsisë rurale drejt qyteteve,për të plotësuar më mirë nevojat ekonomikedhe sociale të tyre. Në këto kushte, nëqytete do të rriten kërkesat për energji,transport, do të prodhohen më shumëmbetje urbane, do të ketë më shumë sh-karkime industriale që shkaktojnë ndotjene ajrit urban, do të ketë më shumë makinaqë shkarkojnë monoksid karboni e oksideazoti, do të ketë më shumë nevojë për sipër-faqe të gjelbra për reduktimin e ndotjeve,për rritjen e eficencës së energjisë dhegjetjen e burimeve alternative të enegjisediellore me panela, të ujit dhe erës, të kur-simit të energjisë përmes projektimit tëndërtesave eficente, të konservimit të ujit.Në këtë konteks OKB dhe Rrjeti Global qëkoordinon Ditën e Tokës, kanë drejtuarthirrjen “Bashkohuni me ne për një epokëtë re të “Qyteteve të Gjelbra”. Në këtë thir-rje vlerësohet nevoja për të investuar nërindërtimin e qyteteve të gjelbëruara, in-vestime në rritjen e eficencës të energjisëdhe së treti, të fillojë puna për të zgjidhurkrizën e ndryshimeve të klimës. Fushata efokusuar në këto drejtime do të vazhdojënë dy vitet e ardhshme si shprehje e mar-rëdhënieve midis planetit dhe njerëzve, fus-hata e qyteteve të gjelbra, do të ndihmojëkomunitetet të kalojnë në një të ardhme tëqëndrueshme të qyteteve, në përmirësimetmjedisore, në rritjen e sipërfaqeve të gjel-bra, projektimin e gjelbër, rritjen e eficencëssë energjisë për të ulur burimet e shkarkim-it të gazeve serrë në mjedis. Rrjeti Global iDitës së Tokës, në vitin 2013, në fushatën“Qytetet e Gjelbër” është fokusuar në treelementë kyç, së pari “ndërtesat” që nënk-upton projektimin e ndërtesave në stilin epërmirësimit të eficencës së energjisë dhegjelbërimit, së dyti rritja e eficencës së en-ergjisë, së treti transporti, me synim zba-timin e masave për reduktimin e shkarki-meve të gazeve serrë dhe veçanërisht të dy-

DITA E TOKËS 2014, NJË THIRRJEPËR QYTETE TË GJELBRA

oksidit të karbonit me qëllim që të redukto-hen rreziqet e ndryshimeve të klimës dheshkarkimeve të karbonit.

Tematika Globale përkon me kushtet tonaTematika globale e fokusuar në Ditën eTokës në vitin 2014, përkon me situatëndhe kushtet tona për shumë arsye. Ndër torritja me shpejtësi e popullsisë të qytetevetona. Në 20 vjetet e fundit rritja e popull-sisë në qytetet e mëdha si Tirana, Vlorë,Shkodër, Durrës, Fier, Elbasan, shënohetderi në 1.5-3 herë, në krahasim me vitin 1990,është rritur shpejt popullsia e qyteteve tëvogla, bumi i ndërtimeve ka reduktuar nëmaksimum sipërfaqet e gjelbra dhe hapësir-at publike. Transporti vazhdon të jetë buri-mi i shkarkimit të shumë substancave ndot-ëse dhe toksike, të dëmshme për shëndetin epopullsisë dhe ndryshimet e klimës. Eshtërritur numri i makinave me më shumë se 15herë ndaj vitit 1990 dhe në këto përmasaedhe shkarkimet e monoksidit të karbonit,oksideve të azotit, plumbit, squfurit, blozësdhe substancave të tjera ndotëse e toksikenë ajër. Ndjeshmëria e sektorit të transportitrritet edhe për faktin se 80% e makinavepunojnë me naftë, përmbajtja e plumbit nëbenzenë, trafiku i rënduar në disa pika tëqyteteve kryesore, sipërfaqet e gjelbra tëkufizuara etj. Mbetjet urbane që prodhohennë qytete, përbëjnë mbi 75 % të prodhimittë përgjithshëm vjetor të vendit dhe menax-himi pa standarde në venddepozitime sh-kakton shkarkimin në atmosferë të gazitmetan si një gaz ndotës dhe me efekte serrë.Përmbajtja e lartë e grimcave të pluhuritPM10 dhe PM 2.5 në ajër, është disa herëmë e lartë se normat e caktuara të vendit, BEdhe Organizatës Botërore të Shëndetësisë,me rrezikshmëri për jetën dhe shëndetin ebanorëve urbanë.

SIPËRFAQET E GJELBRADHE PYJET

Ulja e sipërfaqeve të gjelbra në qytetet tonathellon edhe më shumë rritjen e nivelit të

ndotjeve të mjedisit, reduktohet më pak dy-oksid karboni, gjatë verës rritet temperatu-ra në ambientet e jashtme, ulet lagështiaajrore, rritet koha e përdorimit të kondicio-nereve dhe konsumi i energjisë. Kështu nëqytetin e Tiranës, me një dendësi disa herëmë të madhe të popullsisë për çdo km2 se samesatarja e standardeve të vendeve të BE,sipërfaqja e gjelbër është më shumë se 10herë më e ulët se sa ajo e vitit 1990, largnormave të parashikuara dhe shumë herë mëe vogël se sa normat e vendeve të BE. Drurëtjanë thithes të dyoksidit të karbonit në rreth1-1.2 ton për çdo m³ rritje të drurit dhe çlirojnëoksigjen, duke përmiresuar cilësinë e ajrit.Mbrojtja e pyjeve, shtimi dhe përmirësimi isipërfaqeve ekzistuese pyjore, shtimi i par-qeve publike, lulishteve, bari i gjelbër, drurëte veçuar mbeten ndër rrugët kryesore të gjel-bërimit të qyteteve, përmirësimit të eficencëssë energjisë, reduktimit të gazeve serre.Lipset të kryhet inventarizimi i sipërfaqevetë përgjithshme pyjore dhe sipas kategorivesi në zonën urbane dhe në gjithë vendin. Kjopasi në statistikat shtetërore vazhdon të ru-hen shifrat e të njëjtës sipërfaqe me vitin 1990,megjithëse gjatë 23 viteve janë prerë e djegurme mijëra ha në të gjithë vendin. Të mos har-rojmë se në një ha pyll normal, me rritjen emasës së drurit 3-4 m³, thithet 5-7 Ton dyok-sid karboni, mbron tokën nga erozioni dheshkretëtirizimi, veçanërisht në tokat e pjerrë-ta. Shtimi dhe mbrojtja e sipërfaqeve të gjel-bra, veshja e sipërfaqeve tokësore me mbulesëbimore, në mënyrë të planifikuar dhe me kon-tributin e vet komuniteteve, “mbill një pemë,jeto gjelbër”. Akti i banorëve të Sarajevës gjatëluftës së fundit është një shembull, duke mosvënë dorë mbi pyllin në afërsi, kur qytetimbetej pa energji, por për nevojat emergjentepër lëndë djegëse banorët përdorën pjesë ngaparketi i dhomave.Shqipëria disponon burime të kufizuara naty-rore dhe në veçanti tokat bujqësore. Edhe psetoka është pasuria më e madhe kombëtare, qëne disponojmë, janë prezente një grup prob-lemesh të degradimit kimik e fizik, humbjes

të sipërfaqeve dhe zënies me ndërtime, ose tëkeqmenaxhimit, të cilat ndikojnë direkt nërritjen e shkarkimit të gazeve gjurmë me efekteserrë dhe ndryshimet e klimës. Toka ështëburim i shkarkimit të gazit karbonik dhe gazitmetan. Menaxhimi i tokës sipas standardevedo të reduktonte shkarkimet e dyoksidit tëkarbonit që gjendet në tokë në sasi më tëmadhe se sa në ajër. Gjithashtu mund tëreduktohen shkarkimet e gazit metan mendikime si gaz serrë në ndryshimet e klimës,i cili vjen nëpërmjet zbërthimit të lëndës or-ganike, dekompozimi i tokave torfike, dukeshpurë në djegien e tokës të tokave torfike tëMaliqit, plehrat e kafshëve. Mbetjet urbanetë pa menaxhuara, landfillet e hapura, djegiae mbetjeve, tokat e lagura janë gjithashtuburim i shkarkimit të metanit në ajër. Pavar-sisht tematikës vjetore të Ditës së Tokës,nuk mund të anashkalohet kujdesi për terri-torin, në drejtim të zënies të pandërprerë tëtokës bujqësore me ndërtime, që shtrihet nëtokat me kapacitet të lartë prodhues..Në sedo të vazhdohet që ritmi i ndërtimeve nëtokat bujqësore të jetë ai i njëzet viteve tëfundit shumë shpejt nuk do të dallohen mekufijtë midis Tiranës–Durrësit-Kavajës derinë Lezhë. Territori i vendit është i kërcënuarnga degradimi, mënyra e menaxhimit dheshfrytëzimit të lumenjve, ndërhyrjet mbinatyrën, erozioni i fuqishëm 2-3 herë më ilartë se sa mesatarja e vendeve të Mesdheut,rrëshqitjet e tokës, fenomenet e shkretëtiri-zimit. Në gjithë këtë situatë, nuk mungojnëas rastet pozitive të administrimit të terri-torit, raste, të cilat mund të përgjithësohensi administrimi në komunën Xare, në disakomuna, ku pyjet janë transferuar në komu-na ose tek pronari, përvoja e Divjakës nëkultivimin e tokës etj..

TË GJITHË SËBASHKUPËR QYTETE TË GJELBRADHE MJEDIS TË PASTËR

Reduktimi i rreziqeve në qytetet tona, qëvijnë nga ndryshimet klimatike, shkarkimetindustriale, synimi për uljen e ndotjeve, rrit-

ja e eficencës së energjisë përmes planifikim-it të territorit, planifikimit urban, projek-timit të ndërtesave me parametra që rreg-ullojnë regjimin termik. Ulja e shkarkimevetë karbonit dhe oksideve të azotit nga mak-inat është e lidhur ngushtë me ndalimin epërdorimit të karburantit me plumb, rreg-ullimin e trafikut, rritjen e transportit pub-lik, shtimi i sipërfaqeve të gjelbra, mbrojtjae natyrës, mbrojtja dhe shtimi i pyjeve,parqeve dhe lulishteve urbane, menaxhimi itokës sipas standardeve për të reduktuarshkarkimin e gazit karbonik dhe gazit met-an nga toka në ajër, kontrolli mbi shkarkimetindustriale në ajër të gazeve serrë nëpërm-jet masave dhe zbatimit të normave të sh-karkimit. Në se duam të thithim ajër tëpastër, në se duam të përfitojmë të mirat qëvijnë nga gjelbërimi dhe komunitetet e qën-drueshme, në se duam që jeta të mos shkur-tohet nga ajri i ndotur, në se duam që njeriutë bashkëjetojë me natyrën, të reduktojmerreziqet e ndryshimeve të klimës, ne se duamtë krijojme komunitete të qëndrueshmeqytetare, Dita e Tokës është një apel përçdo qytetar, për të kontribuar për një mje-dis të gjelbër, duke filluar nga mjedisi kujeton, është një apel për cilindo që projek-ton të ardhmen e vendit. Arsimi është nëqendër të Ditës së Tokës, me synim zhvil-limin e kurrikulave të reja në fushen e mje-disit, etikës mjedisore, lidhjen midis plani-fikimit urban me mbrojtjen e mjedisit për tëzbatuar zgjidhje të gjelbër në infrastrukturë,në ndërtim, transport. Janë vetë komunite-tet që mund të punojnë për zhvillimin eqëndrueshëm të komuniteteve të gjelbra. Tëgjithë sëbashku të kontribuojmë përmbrojtjen e mjedisit, të tokës dhe ajrit ur-ban, të reduktimit të shkarkimeve të gazeveserrë dhe të ndryshimeve klimatike, cilidotë kontribuojë për qytete të gjelbra si poli-tikat, planifikimi urban dhe gjithë disiplinate tjera. Në Shqipëri Institucionet, komunite-tet, shoqëria civile, Universitetet, shkollatmund e duhet të planifikojnë objektiva përvitin 2014.

6 PRILL 2014JETO GJELBËRJETO GJELBËR

Prodhimet jodrusore pyjore dhe aktivitetet ndihmëseKrahas aktiviteteve kryesore, në sek-torin e pyjeve janë zgjeruar dhe pro-dhimet jodrusore (të quajtura pro-dhime të dyta), të florës dhe faunës,për nevojat e vendit dhe për eksport,si dhe u zhvillua zookultura e blegto-ria, duke synuar zhvillimin komplekstë ekonomisë pyjore. Për këtë u kryenstudime, si ai për zhvillimin komplekstë ekonomisë pyjore (1978); studimipër shtimin e prodhimeve nga bimëtmjeksore (1979); studimi i gjendjes sëshelgut dhe përcaktimi i masave përshtimin e prodhimit të thuprave (1981dhe 1985); inventarizimi i parë ko-mbëtar i bimëve mjeksore, tanifere eeterovajore (1988), si dhe u përgatitëndispozita të reja ligjore për bimët mjek-sore natyrore.Gjatë viteve ’70-‘90 u zgjeruan pro-dhimet e dyta si rrëshira, bimëteterovajore dhe esencat. Vëllim tëmadh punimesh, si për pyjet, ashtudhe për prodhimet e dyta, ka përbal-luar sidomos ndërmarrja pyjore eFushë Arrsit, ku ka drejtuar për shumëvite Selim Dini.Për ilustrim të zhvillimit kompleks tënjë ndërmarrjeje pyjore po përmen-dim atë të Fierit, e cila, përveç aktiv-iteteve kryesore dhe prodhimeve tëdyta tradicionale si prodhim rrëshire,gjethe dafine dhe ngritjen e fazaner-isë, në vitin 1978 kish filluar edhe

rritjen e rosës së egër dhe kaprollit nëPyllin e Kurorës (30 krerë); në 1980kultivonte 31 ha rozmarinë, 36 ha la-vandul, si dhe borzilok; eksportonte6 mijë krerë fazanë; kish krijuar fer-mën e pelave në Pishë Poro (në 1985kishte 200 krerë); po këtu ishte ngri-tur edhe parku i lepurit të egër (me 50krerë) dhe lepurit të butë; parku i pël-lumbit të butë dhe parku i kërmillit kugrumbulloheshin 16 kv/vit, parku ibletëve me 600 zgjoje, me synim për1,500 zgjoje; më vonë filloi dhe rritja ederrit të egër, etj. Pyjorja grumbullon-te bimë mjeksore si dëllinjë e zezë dhee kuqe, lule akacie, fletë frashëri,sytha plepi, rigon, etj.Bimët mjeksore e tanifere janë për-dorur tradicionalisht nga populli ynë.“Medicus curat, natura sanat (mjekukuron, natyra shëron)” është njëshprehje mjaft e njohur prej kohe.Bari, si fjalë popullore, përdoret dheme kuptimin ilaç ose medikament. NëDyurrahun antik mjeku Fillonid Dyr-rahemi ka shkruar afro 45 vëllime përbimët mjekësore e aromatike të grum-bulluara dhe të studjuara prej tij.Emri latinisht i sanzës (Gentianalutea), mbart emrin e mbretit Ilir - Gen-

GRUMBULLIMI I DISA BIMËVEMJEKSORE E TANIFERE (TON)

(Të dhena historikeNGA PROF.DR. VEZIR

MUHARREMAJ)

ti, i cili ishte dhe një mjek i shquar,dhe që evidentoi i pari vlerat e shu-manëshme mjeksore të sanzës. EvliaÇelepia, udhëtar turk, me 1670 ka vënënë dukje se mali i Tomorrit ka shumëlloje bimë e drurë mjekësore, aroma-tike e industriale. Në Berat, Shkodër,Elbasan, Gjirokastër etj, disa mjekëpopullorë njihnin, grumbullonin dhepërgatitnin receta mjekësore me bimëtë ndryshme, si p.sh: “Xherahët” eBukalit (Përmet), Jan Vellarai në sara-jet e Ali Pashë Tepelenës, Zoto Xher-ahu (Berat), etj. Mund të përmendimse tregu i lulebasamit (Hypericum)është mbi 600 vjecar.Përmendet se para çlirimit janë ekspor-tuar mesatarisht: gjethe xinë 400 ton,qelbës 300 ton, valanidh 250-300 ton,cermëdell 400-500 ton, përrall 50 ton,pefkë (lëvore pishe) 150 ton, shelg 200ton, vërri 100 ton, rrrëshirë pishe 100ton, shqopë 600 ton, zhukë 500ton,etj.Bile dhe fistikët e pishës sëbutë eksportoheshin në Itali.Në vendin tonë rriten 690 lloje bimëshmjeksore, eterovajore e tanifere, dukezenë vendin e parë në Europë dhe ndërtë parat në botë për llojshmërinë e tyre(Prof. E. Haxhialushi). Kurse në fon-din pyjor rriten mbi 350 lloje drurëshe shkurresh pyjore. Nga këto, janëmbledhur pjesë të bimës për për-dorime në mjeksi, parfumeri, kozme-tikë, industrinë ushqimore, etj. Ndër-sa nga zhguajt e valanidhit dhe gje-thet e shqemes e të cermëdellit nxirretekstrakt tanini që shërben për regjiene lëkurëve në industri. Lulet e blirit,murrizit, shtogut, akacies, kokrrat edëllinjës, trëndafilit të egër, gjethet emështeknës, lajthisë, frashërit, gësh-tenjës së kalit, ferrës, sherbelës, bo-ronicës, gështenjës së butë, lëvorja edrunakuqit, etj, mblidhen nga florajonë e pasur, përveç për plotësimin enevojave të vendit, një sasi e mirë etyre është eksportuar.Deri nga vitet ‘70 bimët mjeksoregrumbulloheshin nga ndërmarrjet egrumbullimit nëpërmjet ish koopera-tivave bujqësore ose individëve. Përtë njohur më mirë gjendjen e bimëvespontane, në 1987-1988 u krye inven-tarizimi i bimëve mjeksore, tanifere eeterovajore nga 75 grupe studimi (in-xhinierë pyjesh, agronomë dhe bi-ologë) në bashkëpunim me ndërmarr-jet pyjore dhe ato të grumbullimit. Ngastudimi doli se një vit më vonë mundtë grumbulloheshin 130 lloje bimëshdhe të realizoheshin të ardhura nëdollarë 2.5 herë më shumë se në 1987,ndërsa në 1990 mund të grumbullo-heshin dhe eksportoheshin 200 llojebimësh.Ndër bimët kryesore, me interes për-dorimi në vend dhe eksport veçohen:Dafina ose lari, latinisht emërtohet(Laurus nobilis), dmth dafina fisnike,për vlerat e mëdha mjeksore të njohu-ra që në antikitet i quajtur dru i shen-jtë i Apollonit, perëndisë mbrojtësetë arteve. Blloqet kryesore gjendennë Bardhore të Kavajës, Drizar tëMallakastrës, në malin e Cakranit,Dhëmblan të Tepelenës, Ujtë e Ftohtëe në Armen të Vlorës, në pyllin eButrintit, në Damjan të Tiranës, në

zonën e Dushkut e Peqinit, në Papërtë Elbasanit, Vodicë të Beratit, etj. Nëvitin 1989 kishte 660 ha me dafinë, ngae cila 550 ha të kultivuar

Sherbela është bimë me vlera mjek-sore të jashtëzakonshme. Vetë emrilatinisht i saj “Salvia” do të thotë meshpëtu, me kuru, me shëru. Gjethet esaj kanë përdorime të shumta nëguzhinë për gatime, për çaj, në indus-trinë ushqimore e parfumeri. Ato përm-bajnë një vaj esencial me përbërëskryesorë: tujoni (deri 50 % të es-encës), kamfori, cineolo, colina, as-paragina, kariofilina, etj. Kinezët e

preferonin aq tepër çajin e sherbelëssa që e shkëmbenin me katër fishin esasisë së çajit oriental. “Ai që dëshi-ron të jetojë gjatë mund të pijë sher-belë në maj”. Sasija maksimale e grum-bulluar e sherbelës ka qënë 4,820 tonë(1968). Sherbela grumbullohej krye-sisht nga ndërmarjet e grumbullimit,ndërsa ndërmarrjet pyjore në vitin1989 kishin grumbulluar vetëm 48 ton.Shumica e sherbelës ambalazhohej nëballo 25-50 kg dhe si e tillë eksporto-hej. Kurse mbeturinat nga seleksion-imi i gjetheve janë distiluar për pro-dhim esence për eksport.

Valanidhi latinisht quhet dhe Quer-cus vallonea (sipas vendit ku ështëgjetur për herë të parë në Europë –Vlorë - Sh. Roqi, Ekonomia Ko-mbëtare, 1940), dmth dushku i Vlorës.Valanidhi shtrihej në 3.990 ha (1989),

nga këto, në prodhim 870 ha, i lokali-zuar vetëm në rrethin e Vlorës e atë tëSarandës, dhe fare pak në Molisht tëBeratit. Gjatë viteve 1963-1977 janëgrumbulluar mesatarisht 550–600 tonzhguaj valanidhi në vit, ndërsa mak-simumi ka qënë 1.247 ton (1968). Zh-guajt në fakt janë eksportuar dhe nëkëmbim janë importuar lëndë regjësetë gatshme. Vite më parë, kujdesi për

valanidhin ka qënë njëlloj si dhe përullirin, duke e ruajtur nga prerjet edëmtimet, duke kryer punime shkal-bëzimi e përmirësime.Po ashtu, sasi të konsiderueshmeshqeme e cermëdelli janë grumbullu-ar për prodhimin e ekstrakt taninit.Maksimumi i grumbullimit të shqemëse cermëdëllit ka qënë 4,240 ton (1965).

Çaji i malit (Sideritis roeseri), nga in-ventarizimi i bërë në1983, dilte se sh-trihej në një sipërfaqe prej 29,180 ha,e bashkëshoqëruar me lloje të tjera.Janë grumbulluar mesatarisht 35-65tonë çaj në vit, kryesisht nga ndër-marrjet e grumbullimit (përveç ngaindividë të ndryshëm për nevoja famil-jare) dhe konsumatori kryesor kaqënë ushtria. Vjelja e çajit, sikurse emjaft bimëve të tjera mjeksore, pa

kriter e pa kontroll, ka çuar në pak-simin e ndjeshëm të saj. Për këtë, Sta-cioni i Pyjeve dhe Kulturave Eterova-jore eksperimentoi me sukses mbjell-jen e çajit në Llogara (1983) dheDardhë te Korçës (në Dardhë 10 ha),në Tomorr të Beratit, etj. Por edhemjaft amatorë kanë mbjellë çaj në obor-ret e tyre.Mjaft lloje të tjera bimësh grumbullo-heshin në sasira të konsiderueshme,sasi që lëviznin sipas angazhimit tëekonomive bujqësore dhe kërkesavetë eksportit. Sasitë maksimale të grum-bulluara për disa bimë kryesore kanëqënë: dëllinjë e kuqe 3.745 ton (1985),dëllinjë e zezë 1.052 ton (1984), lulekamomili 151 ton (1986), rrënjë shqope2.812 ton (1981), kokra gështenje 84ton (1969), lule bliri 20 ton (1968),boronica 5 ton (1965), lule kamomili151 tonë (1986), zhuka 540 ton (1965),etj., sasi që erdhën në rënie pas vitevetë referencës të dhënë më lart. Boçete pishës vazhdojnë të eksportohenedhe tani, duke i përdorur për objektezbukurimi, ndersa fistikët e pishës sëbutë mund të përdoren fare mirë përpërgatitjen e pastave.Për nevojat e blegtorisë janë grum-bulluar çdo vit sasi të mëdha lënde

lisi (p.sh. në 1989 u grumbulluan 1.097ton).Me insistimin e DPK, për herë të parëmë 1988 u nxor ligji e regullorja e repër bimët natyrore mjeksore e tani-fere. Ecuria e grumbullimit të disabimëve mjeksore e tanifere jepet nëpasqyrën 7.Bimët eterovajore të kultivuarajanë lloje bimësh që përmbajnëvajra eterike me përdorime tëgjera në mjeksi, parfumeri,kozmetikë, etj, mjaft të kërkuarapër eksport. Në vitin 1981 ishinmbjellë 282 ha me kulturaeterovajore. Në 1985 sipërfaqjagjithësej e mbjellë me bimëeterovajore arriti në 3 mijë ha,duke kultivuar me sukses rreth45 lloje bimësh si: lavandul,piretrum, shëngjin, timus, manx-uranë, borzilok, koreandër,rozmarinë, shëngjin, finok etj, tëcilat eksportoheshin si herbë elule ose distiloheshin për esencë.Përpjekje u bënë për mbjelljen ellojeve të reja si sinapi, aniçe,kumel, etj, të cilat kërkoheshinnga tregjet e jashtme.Për kultivimin e bimëve eterova-jore përpjekje të veçanta ka bërëspecialisti Kiço Çeku, i cili kaqënë inisiator i eksperimentim-it dhe përhapjes së tyre në Sh-qipëri, si dhe Kadri Balla, HaxhiKoni etj.Me fillimin e ndërtimit gjerësishtnë vend të lambikëve më 1984, ubë i mundur zgjerimi i prodhim-it të esencave. Sasitë e prodhua-ra për eksport nga ndërmarrjetpyjore, nga ish kooperativatbujqësore dhe ndërmarrjet egrumbullimit kanë qënë 30 deri40 tonë në vit. Kontribut për es-encat ka dhënë sidomos UranAsllani.Prodhimi i rrëshirës së pishës kaqënë tradicional në ndërmarrjetpyjore, duke u rrëshinuar memijra drurë pishe. Në vitin 1947-1948 filloi grumbullimi në rrethine Pukës në sasi të kufizuar, rreth50 ton/vit. Kurse katrani ka fillu-ar të prodhohej para vitit 1944,kryesisht nga fshatarët e Tuçit eLumbardhit (Pukë) dhe çohej nëzonat e Zadrimës, Kosovës,Devollit, etj. Nga vitet '70 u shtu-an shumë drurët e rrëshinuar, saqë u rrëshinuan dhe drurë bren-

PRILL 20147JETO GJELBËRJETO GJELBËRda Parkut Kombëtar Pisha e Di-vjakës, gjë që ishte krejtësisht egabuar. Sasia e rrëshirës ka ardhurçdo vit në rritje dhe në vitin 1989prodhimi arriti në 1,785 ton, e për-dorur për prodhimin e kollofonitdhe terebentinës në fabrikën e kol-lofonit në Fushë Arrëz, si dhe përeksport. Në vitin 1988 filloi eksperi-mentimi i rrëshinimit me metodënkurriz peshku dhe me stimulantëkimikë.Thuprat e shelgut prej kohësh janëpërdorur gjerësisht për nevoja të fs-hatit, por edhe për shporta e objektedekorative të ndryshme. Ndërmar-rjet pyjore thuprat e prodhuara ikanë dorëzuar në ndërmarrjet e in-dustrisë së lehtë për përpunim. Nëvitin 1981 u krye studimi i gjendjessë shelgut dhe përcaktimi i masavepër shtimin e prodhimit të thuprave.Rezultoi se sipërfaqja me shelg ish-te 2.640 ha, nga e cila 2.484 ha shel-gjishte natyrore dhe 156 ha të kulti-vuar. Me rritjen e kërkesave për th-upër, u krye një studim tjetër në 1985në 25 rrethe ku shtriheshin shel-gjishtet. Prodhimtaria mesatare eshelgjishteve natyrore ishte rreth40 kv/ha dhe e atyre të kultivuara72 kv/ha thupër me gjethe (bruto).U përcaktuan punimet për shtimine prodhimit, si: mbjellje të reja 283ha, dëndësime 436 ha, ricungime1.714 ha (me përsëritje çdo 3-5 vjet),plehrime, etj. Për mbjelljet e reja ushfrytëzuan zallishtet e lumenjve.U importuan varietete me rendi-ment e cilësi të lartë, Stacioni iPyjeve dhe Kulturave Eterovajorengriti sipërfaqe eksperimentale mevarietete të ndryshme (të cilatfunksionojnë dhe sot) dhe përgati-ti teknologjinë e kultivimit dhe tra-jtimit të shelgjishteve. Për rrjed-hojë, prodhimi erdhi në rritje, ngarreth 400 tonë në vitin 1976, në5.500 tonë në 1981, 12.200 tonë në1986 dhe 16.700 tonë në 1990 (nga ecila, 12.700 tonë nga shelgjishtetnatyrore dhe 4.000 tonë nga shel-gjishtet e kultivuara. Shumica eprodhimeve të shporterisë shkoninpër eksport. Sipas përllogaritjeve,nga rreth 17 mijë ton thupër mundtë prodhoheshin shporta për ek-sport me vlerë 1 milionë dollarë.Përveç shelgut, janë prodhuar e për-dorur edhe thupra nga lloje të tjerapyjore si cermëdelli, plepi i zi, ma-rina, konopica, shkoza, etj.Zookultura dhe blegtoria. Në

kuadrin e zhvillimit kompleks,ndërmarrjeve pyjore iu imponua,nëpërmjet planifikimit nga organetshtetërore, zhvillimi i zookulturësdhe blegtorisë si: bleta, krimbi imëndafshit në dushqe, kërmilli,pëllumbi e lepuri i butë, bagëti tëimta, gjedhë e njëthundrakë, ak-tivitete që në fakt nuk kishin lidhjeorganike me funksionet e shërbim-it pyjor dhe që dilnin me humbje.Për më tepër, këto detyra tërhiq-nin vëmendjen e personelit pyjornga objektivat themelore për rua-jtjen dhe mirëqeverisjen e pyjevedhe kullotave. Këto aktivitete fillu-an qysh nga vitet '70 dhe u shtuanvazhdimisht në vitet e mëprasme.Kështu, p.sh. ndërmarrjet pyjorenë 1988 kishin 14.500 kosherebletë. Rritja natyrore e kërmillit fil-loi në 1965 në rezervatin e Maliqitdhe çdo vit grumbulloheshin përeksport 10-20 kv kërmill, po ashtukërmill rriste dhe pyjorja e Fierit.Rritja e krimbit të mëndafshit nëdushqe filloi në 1976 nga disa ndër-marrje si Mat, Elbasan, Librazhd,Pogradec, etj; dy vjet më pas uprodhuan 6.8 kv mëshikëza, vitinpasues 21 kv e kështu me radhë.Mirëpo, ky aktivitet i huajtur ngavendet e lindjes së largët, nuk patisukses (për papërshtatshmëriekologjike dhe mosnjohje tëteknologjisë së përpunimit të fijes),përveç që mbi 3 mijë ha pyje të rinjdushqesh u dëmtuan rëndë duke uprerë në rreth 1 metër lartësi për sig-urimin e gjethit për krimbin.Duke filluar nga viti 1980, mjaftndërmarrje pyjore nisën mbarësh-trimin e tufave të dhenve e dhive,gjedhë e njëthundrakë. Veçse, ndërtë tjera, vetë ndërmarrjet shkak-tonin dëme në pyje nga kullotja ebagëtisë në vende e periudha qëndalohej kullotja, në përpjekjet përsigurimin e bazës ushqimore dherritjen e prodhimeve blegtorale.Sigurisht që me fillimin e ndryshi-meve të mëdha të '90-s këto aktiv-itete u eliminuan nga shërbimi py-jor.Vitet pas 1945 e deri nga mesi iviteve '70 mund te konsidero-hen si vite te shtetezimit tepyjeve, konsolidimit te adminis-trates, legjislacionit dhe teknikespyjore, ndersa pas kesaj e deri nevitet '90 eshte periudha e zhvil-limit kompleks te ekonomisepyjore.

Ju njoftojmë se disponojmë fidanë të llojeve të ndryshme si më poshtë:Zeman Lalaj në Vlorë disponon 5000 fidanë bredhi me lartësi 1.5 metër, 2000 fidanë pishe të zezë me lartësi1-5 -2.5 metër, si dhe 40 mijë fidanë të llojeve të ndryshme. Për çdo sqarim të mëtejshëm jeni të lutur tëkontaktoni në numrat e telefonit +355 69 21 23 919, dhe +355 332 22 843.Në fidanishten e Z. Florin Torba në Peshkopi ka fidanë standartë për mbjellje në vjeshtë Arrë 2 vjeçare 4000copë, Gështenjë 2 vjeçare 4000 copë, Bli dekorativ 1.5 m mbi 1000 copë.Kontaktoni me Z. Florin Torba në numrin e telefonit: +355 68 34 01 378.Haxhi Mani nga Muhurri i rrethit Dibër, 12 km larg qytetit të Peshkopisë disponon fidanë sherebele të cilëtbëhen gati për mbjellje para datës 20 Shtator. Të interesuarit janë të lutur të kontaktojnë me Z. Haxhi Maninë numrin e telefonit +355 68 64 69 360.

NJOFTIM

“Të rrisim pjesëmarrjen e nxënësve dhetë rinjve në aktivitetet e kulturës mjed-isore”.Rinia është grupi më i përfolur, më i lak-muar, më i kritikuar, por njëkohësisht edhemë shpresëdhënës për një të ardhme mëtë mirë, më të bukur dhe më të zhvilluar. Emegjithatë më duket se pak përpjekjebëhën për t’a nxitur dhe për t’a përfshirërininë në proçesin zhvillues të shoqërisëshqiptare. Mjaftohen vetëm me arsimim-in e tyre (mundësisht jurist, mjek ose ekon-omist) apo me kafet dhe lojërat kompju-terike që janë afër shkollave. Por lind py-etja: a ka të rinj që e duan natyrën, a ka tërinj që duan të bëhën inxhinierë pyjesh,botanistë e aktivistë mjedisorë? Sigurishtqë Po! Po sepse rinia vetë arrin të kul-tivojë pasionin, ëndrrat dhe dëshirën përtë ardhmen, sepse rinia është miku më imirë i natyrës.Pikërisht, ky ishte një mësim i nxjerrë ngaaktiviteti i javës së fundit që Federata Ra-jonale e Pyjeve dhe Kullotave KomunaleDibër dhe Shoqata “Miqtë e Bimëve” nëkuadër të programit SENiOR-A financ-uar nga REC – Albania, zhvilluan me tërinjtë dhe nxënësit e shkollave në qarkune Dibrës, takime për rritjen e ndërgjegjë-simit të tyre për të qenë më aktivë nëproçesin e njohjes, mbrotjes dhe kultivimittë bimëve mjekësore.Fushata ndërgjegjësuese “Të NjohimBimët Mjekësore të Zonës Tonë” u zhvil-lua në disa shkolla të mesme dhe 9-vjeçarenë rajonin e Dibrës si në shkollën e mes-me të Sllovës, të Kastriotit, shkollën 9-vjeçare të Sohodollit, Grevës, Shupenzës,Zerqanit, Ostrenit, Fushë-Bulqizës dheBulqizës. Në të gjitha shkollat ku bashkëme specialistët e projektit z. Shkëlqim Hasadhe z. Zenel Shehi, përfaqësues të Feder-atës Rajonale Dibër, prezantuam manual-in e Bimëvë Mjekësore të Dibrës. Në të

Leksioni nga shkollat e Dibrës!

gjitha takimet ndeshëm një angazhim,përkushtim dhe interes nga të gjithënxënësit e këtyre shkollave. Takimetndërgjegjësuese në secilën shkollë mëshumë i ngjanin një takimi dialogues dhebashkëbisedimi, ku nxënësit jo vetëm qëndanin kureshtjen e tyre, por edhe shpre-hnin interesin dhe idetë për bërë të mun-dur një njohje sa më të mirë dhe më tëgjerë të Bimëve Mjekësore dhe tek ko-muniteti, sidomos tek ato familje që je-tojnë me këtë biznes. Gjithashtu, nxënësite shkollave ngritën dhe dëshirën e tyrepër të organizuar aktivitete me të shum-ta për natyrën, si: kurse verore menxënësit e apasionuar për Bimët mjekë-sore, vizita në bjeshkë dhe lëndina, sh-kolla verore, organizimi i ditës së verëssi dita e luleve, krijimin e rjretit të tërinjve të Miqve të Bimëve, e shumëide të tjera të bukura.Mësuesit dhe drejtuesit e shkollave tëpërfshira në fushatën ndërgjegjësueseu treguan shumë të gatshëm dhe aktivënë organizimin e takimeve në secilën sh-kollë. Ora e bilogjisë u kthye në një orëtë hapur, ku nxënësit e klasave të tjera të

apasionuar pas botanikës dhe mjedisitmorën pjesë në takime. Mësuesit dhedrejtuesit e shkollave ngritën idenë eorganizimit dhe të më shumë aktiviteteveme shkollat, pasi nxënësit dhe shkollatjanë një nga aktorët kryesorë, sidomosnë fushata sensibilizuese. Ata gjithash-tu theksuan dhe idenë e kapitalizimit tëmaterialeve të publikuara për natyrën simanualet, fletë-palosjet, broshurat e tjeratë dërgohen në shkolla dhe ato të bëhenpjesë pasurisë së bibliotekës së kabinetittë Biologjisë, por edhe të shkollës. Kësh-tu u theksua që duhet një bashkëpunimedhe më i madh mes shkollave dhe orga-nizatave të Shoqërisë Civile, për të ngri-tur në një stad më të lartë pjesëmarrjen enxenësve dhe shkollave në fushatat dheprojektet e tyre, sidomos për mjedisin.Largohemi nga shkollat e rajonit të Di-brës, jo vetëm të kënaqur me realizimin eaktivitetit, me numrin e madh të pjesë-marrësve, me interesin e treguar përBimët Mjekësore, por dhe me një lek-sion dhe mësim të nxjerrë nga këtotakime, që, ne si Shoqata që punojmë nësektorin e mjedisit të mos reshtim për-pjekjet për të përfshirë më shumë shkol-lat, rininë, nxënësit dhe mësuesit në ak-tivitetet tona, pasi nxënësit janë e ardh-mja dhe shkolla është institucioni më iqëndrueshëm i edukimit mjedisor në niv-el lokal e kombëtar. Sfida jonë mbetetgjetja e formave dhe strukturave për përf-shirjen tyre dhe institucionalizimin ebashkëpunimit me shkollat. Bimët janëjeta, por të rinjtë u japin bimëve frymë!

NERITAN ALKUDrejtor Ekzekutiv i Shoqatës

“Miqtë e Bimëve”

8 PRILL 2014JETO GJELBËRJETO GJELBËR

Experience and lessons learn from the Project"Strengthening the Sustainable Management of Communal Forests"By: Janaq Male, Countrydirector CNVP Albania

The project "Strengthening the Man-agement of Communal Forests" isimplemented by CNVP Foundation(Connecting Natural Values & Peo-ple) - financed by the Swedish Gov-ernment through Sida - The SwedishAgency for International Develop-ment and Cooperation and the DutchMinistry of Foreign Affairs throughSNV - The Dutch Organization for De-velopment.Implementation of this project is basedon a Memorandum of Understand-ing (MoU) signed in 2010 among SNV,Sida and the Ministry of Environment(former Ministry of Environment, For-est, and Water Administration). TheMoU included the cooperation be-tween the Project and the ForestryService Departments (Section of Ex-tension Service) in qarks of Shkoder,Kukes, Diber, Elbasan, Korce, andGjirokaster. Memorandums of coop-eration are signed as well with Qarks,National Federations of CommunalForests and Pastures and RegionalFederations in the 6 above mentionedqarks where the project has been ac-tive.This supportive 3 year project (2010-2013) has been a continuation of pre-vious works and investments in for-estry sector realized by the AlbanianGovernment, World Bank, FAO, Sida,USAID, SNV, donors and other orga-nizations, aiming to further strength-en the transfer process and decentral-ized management of natural resourc-es, increase the capacities of Commu-nal Forest and Pasture Users Associ-ations and the Local GovernmentUnits, especially strengthening thecooperation among actors for a sus-tainable management of forest andpastures. The project has aimed topromote decentralized decision mak-ing and planning in support to a localand inclusive economic develop-ment. These issues are addressedthrough implementation of fourthemes as in the following:

1. Improvement of decentralized man-agement and ensuring betterownership and usefruit rightsfor forest and pasture users in13 communes of 6 regions in thecountry, through:

- Improvement and strengthening thecapacities of local governmentunits to manage communal for-

est and pastures within recentlytransferred responsibilities. Thisinclude support for planning pro-cesses on forest and pasture mid-term development (preparation ofthe strategic plan), preparation ofthe annual operational plan, revi-sion of income collection, as wellas guaranteeing the user rightsfor rural families, respecting tradi-tional use rights, based on effec-tive legal acts.

-As a result of several meetings andseminars at various levels, 13 com-munes have registered the trans-ferred forests and pastures toImmovable Property RegistrationOffice (IPRO), while 10 other com-munes have completed all tech-nical documentation and are in aregistration process.

-The process of participatory mappingin the selected communes, madeit possible for many users to ac-quire technical and legal docu-mentation for forests and pas-tures they have traditionally used(based on effective legal acts).

-In the selected communes there is anincrease of incomes from tariffscollection and some of they havealready established the re-invest-ment fund.

2. Improvement of strategies and pos-sibilities on income generationfor families dependent on forestand pastures. Orientation andpresentation of multiple functionapproaches in forest managementand training of the main actors fortheir implementation, as well asreflection in the respective regu-lations and guidelines.

- Establishment of a test area networkin different forest types to test dif-ferent interventions in functionof management objectives andsetting up of a data base to mon-itor forest production includingbiomass.

-Promotion and a better organi-zation within and between pro-ducers and collectors of forest andnon timber forest products, es-tablishment of better connectionswith the market aiming at maxi-mizing incomes in support to ru-ral area families. A special atten-tion is paid to women participa-tion and their economic empow-erment in developing market val-

ue chain (producers-consumers).In this context, producers' groupshave participated in a series oftraining courses, study visits andregional and national fairs.

-In several communes of GjirokastraQark there are organized a seriesof meetings and training courseson pasture management. While,in Korca Qark a special programhas been in support to organiza-tion and functioning of privateforest owners.

-The program has supported the es-tablishment and strengthening ofthe network of producers' groupsand association at commune andregion bases, familiarization withcriteria and standards, as well assupport for opportunities to ap-ply for projects to various donors.

3. Strengthening the institutional,political and legal framework oncommunal forests; throughstrengthening the multi actorplanning and advocacy process-es, exchange of know how andknowledge, influence policies andlegal acts, and a better definitionof roles and responsibilities.Strengthening the reporting andtransparency, cooperation andcommunication with and amongactors, focusing as well on gen-der balance aspects.

-During the project period there areorganized several seminars andconferences (at regional, nation-al and international level) wheremain issues such as legal frame-work, property registration anddocumentation of users, imple-mentation of management plans,economic activities in forests andpastures, etc., have been treated.

-A special training program is orga-nized on strengthening users'associations at commune level(as representatives of the local in-habitants), at regional, and nation-al level federations, enablingthem to represent their membersand provide services for them.

4. Improvement of communal forestand pasture managementthrough strengthened capaci-ties and support of Local Gov-ernment Units for a sustainabledevelopment. It is widely accept-ed the importance of support andstrengthen the capacities of theLocal Government Units to ful-

fill their new role and responsi-bilities in the communal forestand pasture management; fol-lowing the official transfer ofsuch assets. Support providedby this program has increasedthe awareness among LGUs andtheir knowledge on new regula-tions/amendments defined at theDecision of the Council of Min-isters No. 22, date January 09,2008 and other legal acts.

5. Main actors have been support-ed as well on annual meetingsthat have served for them toshare lessons and experiencesas well as to divulgate lessonsdrawn from pilot practices in theselected communes.

Project activities are organized in 13selected communes of 6 regions,such as: Shllak and Shkrel ShkoderQark; Malzi and Bujan of Kukës qark;Melan, Zerqan and Ulez of Dibër qark;Orenje and Gjinar of Elbasan qark;Bucimas and Pustec of Korcë qark;Petran and Picar of Gjirokastër qark.In addition to a considerable num-ber of meetings, training courses andseminars organized at all levels (vil-lage, commune, region) with the par-ticipation of farmers, producers'groups, representatives of the user'sassociations, communes, forestryservice, qark staff, private sector andinstitutions and other NGOs, the pro-gram has produced as well severalstudies and modules of trainingcourses, as: Analysis and strategicplan for nut production develop-ment; Forest registration process atthe Immovable Property RegistrationOffice; Strategy on gender balanceand women economic empower-ment in rural areas, Process of Map-ping at village level; Module on im-plementing the management plans;Module on establishing multi func-tional forests; Module on forest thin-ning; Module on pasture manage-ment; Guideline on preparation of thestrategic plan for the developmentof forest and pastures, and severalother publications.

Conclusions and Recommenda-tions:The transfer process of a part of for-est and pastures that has started in1996 by the Albanian Governmentand supported by foreign institu-tions and organizations such asWorld Bank, FAO, Sida, USAID,SNV, etc., it is considered as a great

and important step toward strength-ening the decentralized managementof these resources increasing the in-terest and participation of local au-thorities and communities.The transfer of about 69% of forestand pastures to the LGU (mostlycoppice and shrubs) aiming to re-duce further degradation and fulfill-ing the needs of the local peoplewith timber and non timber forestryproducts, has positively influencedin their rehabilitation and improve-ment.Currently the process is in its con-solidation phase through registra-tion at the Immovable Property Reg-istration Office and documentationof traditional users (families or groupof families). In many areas there isthe potential to use new manage-ment systems in order to stimulatethe establishment of multi function-al forests to fulfill the needs and guar-antee more incomes for families thatlive in the mountain areas, offeringmore environmental services.The new situation faces several chal-lenges, first of all related to the com-mune managing capacities as regard-ing technical aspects as well as eco-nomic and administrative planning;and secondly as regarding the pub-lic extension service (as part of theForestry Service), with its role fo-cused on technical assistance andadvisory support to young manag-ers on policies and legal framework.Civil society organizations such asforest and pasture user's associa-tions, regional federations and thenational federation have an impor-tant role on lobbing and advocacyto protect the interests and repre-sent their members ensuring an openand transparent communicationwith decision making institutionsand elected representatives.The transfer of forest and pasturesto LGU is a very important processtoward decentralization, as well as acomplex process that requires polit-ical and legal changes, a lot of tech-nical and financial support.The project has been a complemen-tary one on administrative, organi-zational, human resource and finan-cial issues that need to be contin-ued in the future by the governmentand donors.As a long term solution of the pro-cess it is recommended forest priva-tization for those forests that havebeen traditionally managed by vil-

lages or families, moving form theuse right to ownership.The broad participation in activi-ties has a strategic focus on gen-der equality providing good resultsin the entire process.The transfer process even thoughis a very important step toward de-centralization is still in its half way asthere are:- Legislation limitations regarding

role and responsibilities on themanagement of new owners(communes) and local users or-ganized into associations.

- The process of property transferand registration is very complexand requires a strong technicalassistance.

- The capacities of the new owners(communes), in technical, eco-nomic and environmental termsof resource management arevery limited.

- The associations, producers'groups still need support fortheir economic activities in or-der to increase their productionand profitability from natural re-sources, as well as they need tobe more capable to apply forgrants and financial schemes tothe Government, EU and otherdonors.

- Forest federations should play abigger role on advocacy andlobbing, open communication,transparency and accountabili-ty of decision makers, ensuringas well representation of the lo-cal users.

- Other governmental structuressuch as Ministries, Qarks, DFS,etc., should ensure bigger sup-port for the process in generalconsidering the management offorest and pastures in a broaderperspective of rural economicdevelopment, integration andmobilization of local resources,investments to create job oppor-tunities, to improve livelihoodand environment in the rural ar-eas.

Program monitoring is realizedthrough a special web site;www.cnvp-albania.org

For further information, please con-tact:CNVP-Connecting Natural Values &People; Zayed Centre Floor 7, Tira-na, AlbaniaTel +355 4 222 9642, +355 4 2229551,www.cnvp-eu.org