KAPLİNLER

METİN SORULARI

1 Kaplin nedir, açıklayınız..

Yanıt: Kaplinler, milleri birbirlerine bağlamaya yarayan, belli bir zaman veya daimi (sürekli) olarak güç ileten, genelde güç

makinesi ile iş makinesi arasına yerleştirilen makine elemanlarıdır.

2 Kaplilerin görevlerini yazınız.

Yanıt: Kaplinlerin görevlerini dort ana grupta toplamak mümkündür - Milleri birbirine bağlamak ve ayırmak, - Kuvvetleri ve momentleri iletmek, - Mil eksenlerinin düzgünsüzlüklerini gidermek , - Darbeleri ve titreşimleri sönümlemek

3 Kaplınleri sınıflandırınız. Her sınıftan şekilsel birer örnek veriniz. Sınıfına göre hangi düzgünsüzlükleri karşıladığını

açıklayınız.

4 Aşağıda teknik resimleri verilmiş olan kaplinler arasından şekle bağlı olarak moment ileten üç kaplini

işaretleyip isimlerini yazınız. Çalışma prensiplerini açıklayarak karşıladıkları düzgünsüzlükleri sıralayınız..

5 Elastik kaplinlerin dört görevini yazınız Yanıt:

Elastik kaplinler temelde dört görevi yerine getirir, - Güç iletmek, • Mil kaçıklıklarını gidermek, - Titreşimleri sönümlemek. - Darbeli momentleri sönümlemek

6 Mil eksenleri arasında olabilecek düzgünsüzlükler için şematik olarak bir şekil çiziniz ve bu düzgünsüzlükleri gidermek için dört kaplin adını (Hangi düzgünsüzlüğü/düzgünsüzlükleri karşıladığını belirterek) yazınız.

Yanıt Mil eksenleri arasında olabilecek duzgunsıizlükler. Burulma, radyal, eksenel ve açısal düzgünsüzlük (sapma)

Bu düzgünsüzlükleri gidermek için uygulanan kaplinlerden dört tanesi, - Dişli kaplinler, - Kardan kaplinleri, kardan milleri, - Bilyalı oynak kaplinler, - Parmaklı kaplin (çeneli kaplin)

7 Bir kardan mafsalı hatalarını gidermek için yani döndüren ve döndürülen millerin duzgun bir şekilde çalışması için hangi düzenlemeler yapılır?

Yanıt: Kardan mafsal hatalarını gidermek, döndüren ve döndürülen millerin düzgün bir şekilde dönmelerini sağlamak

için, kinetik etkilerini karşılıklı olarak yok eden iki ayrı kardan mafsalı kullanılması ile gerçekleşir Çift kardan kaplinlerin z ve ω düzlemleri vardır Bunların düzenli çalışması için aşağıdaki şartlar yerine getirilmelidir

- Butun mil parçaları aynı düzlem içerisinde bulunmalıdır - Her iki kardan mafsalının eğim açısı α. z veya ω düzleminde eşit olmalıdır . - Ara milin her iki ucundaki çatallar aynı düzlemde olmalıdır

8 Bir sabit kaplinde moment iletimi pernolar vasıtasıyla sağlanmaktadır . Belli bir moment değerinden sonra bu pemolann kırılması düşünülmüştür Bu nedenle pemonun kırılması gerektiği yerde kanal açılarak çap zayıflatılmıştır Pemonun zayıflatılmış çapı d, kırılma momenti M, radyus r ve pemoların sayısını i dikkate alarak formül şeklinde veriniz.

9 Aşağıdaki şekilde verilen A, B, C kaplinleri bırbinnden farklı kaplin tiplen olup yapıları ve fonksiyonları farklıdır Her bir kaplin için uç özelliği yazınız

10 Çözülebilen kavramaları sınıflandırınız.

1-Şekle bağlı olarak moment ileten kavramalar. .Pernolu elastik kavrama Dişli kaplin.... Parmaklı (çeneli) kaplın 2- Sürtünmeye bağlı olarak moment ileten kaplinler (sürtunmeli kaplinler)

- Tek ve çift diskli kaplin, - Lamelli kaplin, - Tek ve çift konik yüzeyli sürtunmeli kaplin

11 Sürtünmeli kavramaların özelliklerini yazınız Yanıt:

Sürtünmeli kavramaların Özellikleri, - Yük altında yumuşak bir çözülme ve kapanma durumu vardır - Kapline fazla yük gelmesi durumunda kaplin parçaları birbirine karşı kayar (kaplin hasar görmez) - Bir momenti iletebilmesi için eksenel yönde kaplin parçalarının temas yüzeylerine sürekli olarak bir

kuvvetin etki etmesi gerekir

12 Lamelli kaplinlerdc lamellerin malzemelerinin seçimi hangi hususlara göre yapılır

Yanıt: Lamelli kaplinlerde, lamel malzemelerinin seçimi sürtünme yüzeyi sıcaklığına, yüzey alanına göre sürtünme

gücüne (enerjisi kaybına) ve yüzeylerde meydana gelen yüzey basıncına gore seçilir

13 Bir sürtünmeli kaplin hangi büyüklüklere göre seçilir'' Yanıt:

Kataloglarda, sürtünmeli kaplinler için moment değerleri Ms, olarak verilir Sürtunmeli kaplın, yuk momentini (ML) ve döndürülen mil üzerinde bulunan kütlenin mil eksenine indirgenmiş atalet momentlerinden doğan ivme momenti MB'yi karşılamak zorundadır

Yani, MS>MR = MB + ML

14 Bir sürtünmeli kaplinin kavrama sırasındaki durumunu şekil çizerek açıklayınız . Yanıt

Bir kaplinin kavramaya girme sırasında genelde döndürülen milin hızı w1 döndürülen milin hızı w2: = 0' dır Kapilinin devreye girmesi ile kaplin yüzeyleri temas haline girerler (t1 noktası) Bu andan itibaren döndürülen milin hızı artmaya başlar ve t2 zamanına kadar her iki kaplin parçası arasında kayma meydana gelir Bu arada çeviren milin donuş hızı biraz düşer t2 zamanında n = n1 = n2 olur Böylece kavrama sırasındaki sürtünme zamanı tR = t 2 — t ı olur Sürtünmeden dolayı kaplın ısınır Teorik olarak t2 ile t1 zamanı arasında kaplın parçaları eşit bir hızla n1= n2 oluncaya kadar beraber hızlanırlar Böylece t ı 'den t 3 e kadar geçen süreye kaplinin devreye girme zamanı denir ( t s = t3 - t 1 ) Ancak t 3 -t2 çok küçük değer olduğundan çoğu zaman pratikte t R = t s olarak alınır

tı' de (w1 = w ) nı = n , n2=0

t3' te (w1 = w2 ) nı = n2

15 Surtünmcli kaplinlcrde kavrama sırasında momentin zamana göre değişimi için şekil çiziniz.

Yanıt:

n1: Döndüren mil n2 = Döndürülen mil

Kavrama bitinceye kadar kaplinin M = MB+ ML momentini karşılaması gerekir (MB= ivme momenti, ML yük momenti) Kavrama bitiminde kaplın MK = ML yük momentini karşılar

KAYMALI YATAKLAR METİN SORULARI

1 Sürtünme durumlarını açıklayarak Stribek diyagramını çiziniz.

Yanıt: Sürtünme şekilleri, 1. Kuru Sürtünme: İzafi hareket halinde olan iki yağlanmamış ( kuru ) parça arasındaki sürtünme durumudur Bu durumda çalışan makina parçaları çabuk aşınır 2 . Sınır Sür tünmesi: Yüzeyleri arasında, parçalan birbirinden tamamı ile ayıracak bir yağ filmi bulunmamaktadır. Yer yer parçaların yüzey pürüzleri birbirine değmektedir. Bilhassa düşük devirlerde veya hızda çalışan ve gres yağı ile yağlanan yataklarda bu durum mevcuttur. 3 . Sıvı Sürtünme: Sıvı sürtünmede birbirlerine karşı izafi hareketi olan iki parça arasında ince bir yağ filmi meydana gelir Bu yağ tabakası sayesinde yüzeyler birbirine temas etmemektedir Sıvı sürtünmede aşınma olmaz ve en çok arzu edilen sürtünme şeklidir.

2 Hidrodinamik kaymalı yataklar nasıl çalışır açıklayınız.

Yanıt:

Hidrodinamik kaymalı yataklarda, muylu ile yatak zarfı yüzeylerinin birbirlerine değmemeleri için bunların arasında meydana gelen yağ tabakasında (filminde) oluşan yağ basına, mil dönmesi ile yağı altına çekerek meydana getirir. Böylece yağ pompası ödevini milin kendisi görmektedir Bu demektir ki dışarıdan ayrıca bir yağ pompasına ihtiyaç yoktur.

Başka bir deyimle, kaymalı yataklarda meydana gelen yağ basıncı yatak yüzeylerinin birbirine karşı nisbi bir hızın oluşmasından meydana gelir.

3 Kaymalı yataklarda devir sayısının önemini açıklayınız.

Yanı t : Devir sayısının önemi Milin hareketsiz olması ( n = 0 ) durumunda yatak merkezi ile mil merkezi arasında radyal boşluk

s = R - r bulunur Milin harekete basarnası ve devir sayısının artması durumunda milin merkezi ile yatak merkezi arasında eksantriktik oluşur Devir sayısı arttıkça milin merkezi yarım daireye benzeyen bir yörünge üzerinde yatak merkezine doğru hareket eder Teorik olarak devir sayısının n -> oc olması durumunda mil merkezi yatak merkezi ile çakışır.

4 Hidrodinamik kaymalı yataklarda basıncın önemini açıklayınız. Yanıt:

Kaymalı yataklarda meydana gelen yağ basıncı yatak yüzeylerinin birbirine karşı nisbi bir hızın oluşmasından meydana gelir Yağ filminde meydana gelen basınç muylunun yatağa temas etmemesini yani sıvı sürtünmeyi sağlar Bu yağ filminde oluşan basıncın bozulmaması için bu yerlere yağ deliklerinin ve kanallarının açılmaması gerekir. Uygun olmayan yatağın bu yerine kanal açılacak olursa büyük bir basınç dağılımı yerine iki küçük basınç dağılımı meydana gelmiştir Yağ filmindeki bu basınç sıvı sürtünme için yeterli olmayabilir.

5 Hidrodinamik kaymalı yatakta eksenel ve radyal yöndeki basınç dağılımını çiziniz.

- Z

6 Sommerfeld sayısı neyi ifade eder, büyüklüğü ne olmalı ve birimi nedir?

Yanı t : Sommerfeld sayısı radyal yatak için en önemli işletme büyüklüklerini içeririr Birimsiz olan sommerfeld sayısı ile hidrodinamik kaymalı yatakların çalışma ve sürtünme durumları birbirleriyle karşılaştınlabilir. Sommerfeld sayısı So :

_

Pm Mil ile yatak arasındaki ortalama basınç Ψ İzafi boşluk; η = Yağın dinamik viskozitesi; ω = Açısal hız ω = 2 Πn So<1 Hafif yüklerde ve hızlı devirlerde So > 1 . . 3 Orta yüklerde orta devirlerin sayıları So > 3 Büyük yüklerde ve ağır devirlerde çalışan yataklar için

Sommerfeld sayıları bize milin stabil veya instabil durumu yani milin konumu hakkında bilgi verir.

7 Bir kaymalı yatağın emniyetli çalışması için hangi koşulların sağlanması gerekir?

Yanıt: Yatakların emniyetli çalışması üç kritere bağlıdır.

-Aşınma emniyetine (nü<n)

-Isı emniyetine(tyatak< tmüsade)

-Mukavemet emniyetine (p< pem

8 Bir kaymalı yatakta aşınma emniyeti nedir açıklayınız.

Yanı t Aşınma emniyeti, işletme devir sayısının, bir sınır olarak belirlenen sınır devir

sayısından (nü 'den) daha büyük olduğu zaman sağlanmış olur.

Emniyet katsayısı : S=n/nü >3 ( u < 3 m / s için) S > u ( u > 3 m / s için)

9 Kaymalı yatak malzemeleri için örnekler veriniz. Yanıt:

Kaymalı yatak malzemeleri için örnekler; PbSbl5SnlO, SnSb l2Cu6Pb, G-CuSnl2Pb. G-CuSn7 ZnPb; G-CuAl11Ni. CuSn8, GG-25 Plastik malzeme olarak kaymalı yataklar için Polyamid (PA), Polioximetilen (POM), Politetrafluretilein (PTFE) ve Teflon en çok kullanılan malzemelerdir.

10 Kaymalı yataklarda konstruktif açıdan dikkat edilmesi gereken hususları yazınız. Yanıt:

Konstruktif Yönünden Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar.

- - Büyük (b/d ) seçilmesi durumunda yatak kenar basmasına daha hassastır.

- - Kuçiik (b/d ) ise yatağın taşıma kabiliyetini düşürür.

ωηψ⋅⋅

=2

m0

PS

- Muylunun kalın ve kısa olması durumunda eğilmeye karşı büyük direnç sağlar - (b/d= 0,8 1) olması uygundur, - Yağ Viskozitesi η işletme sıcaklığına göre seçilmelidir - Kaymalı yatağın konstrüksiyonu yapılırken genleşmelerin dikkate alınması gerekir ( Seçilen geçme ve

yatak boşluğu açısından önemlidir )

11 Hidrostatik kaymalı yatakların çalışma prensibini açıklayınız.

Yanıt: Hidrodinamik kaymalı yatakların aksine, bir kanaldan (delikten) basınçlı yağ zarf ve muylu arasına basılarak

yağlama sağlanır Sıvı sürtünmenin elde edildiği bu tip yataklarda dışarıdan bir yağ pompası gerekmektedir İyi hesaplanmış ve şekillendirilmiş bir hidrostatik kaymalı yatakta muylu zarfa temas etmez ve böylece

doğrudan doğruya sıvı sürtünme olduğu için aşınmaya maruz kalmazlar. Yani mil daha hareket etmeden sıvı sürtünme meydana gelir Böylece hidrodinamik kaymalı yataklarda olan ilk hareket ve durma sırasındaki sürtünme şekilleri hidrostatik kaymalı yataklarda yoktur. Hidrostatik kaymalı yatağın yağ basıncı dıştan bir pompa ile sağlandığından yük taşıma kabiliyeti hidrodinamik bir yatağa nazaran daha fazladır Büyük yataklarda örneğin, türbinlerde hidrostatik kaymalı yataklar kullanılır Hidrodinamik yataklara göre hidrostatik yataklar konstruktif olarak daha karmaşık, fazla yer kaplar ve daha pahalıdırlar 12 Şekildeki hidrostatik kaymalı yatakta basınç dağılımını çiziniz. Yanıt: Hidrostatik kaymalı yatakta basınç dağılımı

3 DOĞRUSAL YATAKLAR

1 Doğrusal Yatakları (Kızakları) sınıflandırınız. Her sınıftan birer örneğin şeklini çiziniz. Yanıt:

Kızaklar, bilyalı kızaklar, makaralı kızaklar, profil raylı-bilyaiı kızak, profil raylı silindrik makaralı kızak, silindrik makaralı kızak birimi, ray kızakları, lineer kaymalı yatakları birimi gibi sınıflandırılabilir.

2 Bilyalı kızak nedir açıklayınız.

Yanıt: Bilyalı Kızaklar: Bu elemanlara aynı zamanda lineer yataklar adı da verilir Bu elemanlar çok hassas işlenmiş masif bir dış

bilezik, bir kafes ve bir kaç bilya sıralarından oluşurlar. Her bilya sırası sonsuz bir halka oluşturur Kızak elemanı aksın üzerinde eksenel yönde kayarken bilyalar yuvarlanır Hareket yönünde yuvarlanan bilyalann yarısı kuvveti taşırken, diğer bilyalar serbest olarak yuvarlanır.

Böylece kapalı devre teşkil edecek şekilde kanal içine yerleştirilmiş bilyalar ile istenildiği kadar eksenel hareket sağlanabilir Dış bileziğin ve bilyalann çap toleranslan yaklaşık 1 um ve malzemeleri rulmanlarda olduğu gibidir. 3 Statik durumlarda bilyalı kızakların seçimi nasıl yapılır?

Yanıt:

Kazakların seçimi rulmanlarda olduğu gibi nominal ömre göre yapılır Statik yük emniyet katsayısı için : fs=C0ef/P0

fs = Statik yük emniyet katsayısı C0ef =efektif statik taşıma katsayısı (N) P0 = Radyal yönde yatağa etkiyen maksimum kuvvet fs için tavsiye edilen değerler fs = 2.5 . . .4 Çok yüksek kayma hassasiyelli veya darbeli kuvvetlerde fs = 1 5 . .2.5 Normal şanlarda fs = 1.0 . .1.5 Kayma hassasiyetinin öneminin olmaması ve küçük darbeli kuvvetlerde

C0ef aşağıdaki şekilde hesaplanır : C0 e f = C0 f p 0 . C0 = Statik yük sayısı fpo= Kızak elemanına etki eden kuvvet yönünü belirleyen faktör fH = Sertlik faktörü

Aksın, milin yüzey sertliği 58 HCR i ç i n f H = l

4 Dinamik durumlarda bilyalı kızakların seçimi nasıl yapılır''

Yanıt:

Dinamik durumda (Eksenel kayma hızı olması durumunda) Nominal ömür (saat cinsinden) Lh

50.106. ( C e f / P ) 3 L h = ---------------------------

f . 6 0 . H Efektif dinamik yük sayısı Ce f = fp • fH fw fp= Kuvvet yönüne bağlı faktör fH = Sertlik faktörü fw = Eksenel yönde hareket boyunun yatak boyuna oranı 2 'den fazla olması durumunda verilen dinamik

yük sayıları geçerlidir Aksi halde fw faktörü ile C değerlerinin düzeltilmesi gerekir. f = İleri geri hareketin frekansı H = Hareket yolu P =Dinamik eşdeğer yük ( P=Fr)

5 Makaralı kızaklar nedir açıklayınız.

Yanıt: Makaralı kızaklar Bu sistemde bir masa, bir makara ve makaranın yuvarlanacağı bir ray veya bir silindir çubuktan meydana

gelir Faturalı bir pemo üzerine monte edilmiş iki rulman üzerine yerleştirilmiş makaralar genellikle gres yağı ile yağlanarak sızdırmazlık elemanı ile kapanır.

Raylar genelde 58-62-HCR değerlerini alacak şekilde sertleştirilir. Silindir çubuklar ise indüktif 60-65-HCR değerlerini alacak şekilde sertleştirilir Ray ve silindirin yüzey pürüzlülüğü Ra = 0 25 ... 0.6 um olmalıdır Eksenel yönde kayma hızı vmax = 1 m/s. kadardır. 6 Makaralı kızakların merkezlenmesi nasıl yapılır şekil çiziniz.

Yanıt: Makaralı kızakların merkezlenmesi içten merkezleme ve dıştan merkezleme olmak üzere iki şekilde yapılabilir.

ve içten (2) merkezlenmesi

7 Büyük momentler ve kuvvetler için hangi kızak sisteminin seçilmesi uygundur Yanıt:

Her taraftan yüklenebilen, büyük kuvvetler ve momentler taşıyabilen profil raylı silindrik makaralı kızak sistemleridir Profil raylar üzerine montajı yapılabilen kızak masalarıdır Bu kızak masalarının içine kapalı devre teşkil edecek şekilde silindirik makaralar yerleştirilmiştir Bu kızak sistemleri prensip itibarı ile profil raylı bilyalı kızak sistemleri gibidir.

8 Kızakların yağlaması nasıl yapılır açıklayınız. Yanıt:

Yağlama Bu tip kızaklar da diğer tiplerde olduğu gibi sıvı yağ veya gres yağı ile yağlanır. Gres

yağlama sisteme daha önce yerleştirilmiş gresorlukler ile yapılır Gres yağını değiştirme (yağlama) hıza ve yüke bağlı olarak ortalama 2000 iş saatinden sonra yapılır.

9 Şekildeki silindrik makaralı kızağa etki eden kuvvet maksimum ne kadar olabilir

Yanıt: Kızağa yan taraftan etki eden maksimum kuvvet a-) Merkezleme yönünde F-0,25.Co b-) Diğer yönde F=0,l.C0 olabilir Co =Statik yük sayısı

10 Şekildeki profil raylı kızağa etki eden kuvvetler maksimum n e kadar olabilir? Yanı t : Kızağa yan taraftan etki edebilecek maksimum

makaralar ının dış tan (1)

kuvvet değeri, kuvvetin yönüne göre değişir a-) Merkezleme yönünde FIII=0,5 Co; C0 =Statik yük sayısı b-) Diğer yönde Fıv=0,15 C0 c-) Kuvvetin yukarıdan aşağıya doğru etki etmesi durumunda FI= 1.Co d-) Kuvvetin aşağıdan yukarıya doğru etki etmesi durumunda FII=0,7.Co

11 Bir makine gövdesi üzerinde eksenel yönde hareket etmesi gereken diğer makina kısmı vardır. Bu duruma uygun profil bilyalı kızak seçilmiştir. Bu rayların merkezlenmesi için örnekler veriniz..

Yanı t :

SIZDIRMAZLIK ELEMANLARI METİN SORULARI

1 Bir sızdırmazlık elemanının görevini yazınız.

Yanıt Sızdırmazlık elemanlarının görevi makinenin iç kısmında bulunan yağın dışan çıkmamasını dışarıdan da tozun, suyun ve

kirin girmemesini sağlamaktır.

2 Sızdırmazlık elemanlarını sınıflandırınız. Yanı t : Temaslı ve temassız olmak üzere iki büyük gruba ayrılır. Temassız sızdırmazlık elemanlan,statik (hareketsiz) ve dinamik olmak üzere iki kısma ayrılır. Hareketsiz (statik) sızdırmazlık elemanları. Boru bağlantılarında kullanılan sızdırmazlık elemanları, sızdırmazlık macunlan ve sıvı contalar, körükler Hareketli (dinamik) sızdırmazlık elemanları F.ksenel hareketler için Radyal hareketler için

3 Eksencl yöndeki hareketlerde sızdırma/lığı sağlamak için uygulanan sızdırmazlık elemanlarına örnekler veriniz. Yanıt:

Piston halkaları. O (Ring) halkaları, U-halkaları, Mil sıyıncılan, Foter manşetler. V- halkaları (Takım halkaları). Komple pistonlar

4 Radyal yöndeki hareketlerde sızdırmazlığı sağlamak için uygulanan sızdırmazlık elemanlarına örnekler veriniz.

Yanı t ; Radyal sızdırmazlık halkaları, Eksenel sızdırmazlık halkaları, V- halkaları, Nilos halkaları. Mekanik sızdırmazlık

elemanları (Metal kayma halkaları). Keçe halkaları. Salmastralar.

5 Metal halkaları nerelerde kullanılır ve hangi malzemelerden oluşur9

Yanıt: Tamamı metalden olan halkalar (metal halkaları) yüksek sıcaklıklarda uygulandığından korozyona ve yüksek sıcaklığa

dayanıklı malzemelerden yapılır Örnek XI5CrNiSi2012 Bu halkalar yüksek basınç ve vakum tekniğinde kullanılır. Ayrıca sıcak, zehirli ve radyoaktif maddelerin sızdırmazlığında uygu|anır.

6 Statik sızdırmazlık elemanlarından olan körükler için kullanılan malzemeleri ve uygulama alanlarını yazınız

Yanı t : Körükler için üç ayrı malzeme kullanılır: a) Klor-Bütadien-Kauçuk (CR): Su için çok iyi madeni yağlar ve gresler için yeterli olarak görülür.-40°C - +100 C

işletme sıcaklığında kullanılabilir. b) Akril-Bütadien-Kauçuk (NBR):Madeni yağlar ve gresler için iyi dayanımı vardır

-30°C - +100ÜC işletme sıcaklığında kullanılabilir. c) Stirol-Bütadien-Kauçuk (SBR): Baz, alkol ve asitlere karşı dayammlıdır.

50UC - +100°C işletme sıcaklığında kullanılabilir.

7 Statik durumlarda hangi kriterlere gore sızdırmazlık elemanı seçilir? Yanıt:

İşletme sıcaklığına, basınca, sızdırma/lığı sağlanacak maddenin cinsine göre sızdırmazlık elemanı seçilir. Örneğin PTKU malzemeden yapılmış şerit (bant) halinde olan sızdırmazlık elemanları -24°C ile 300°C arasında ve 250 bara kadar uygulanır.

8 Temas halinde olan sızdırmazlık elemanlarının temassız halde olan sızdırmazlık elemanlarına göre dezavantajları nelerdir? Yanıt:

Sürtünmeden dolayı güç kaybı Sızdırmazlık elemanı yüzünden sınırlı mil devir sayısı Sızdırmazlık sağlanan yerde gres yağının bulunması Mil yüzeyinin sertleştirilmiş ve taşlanmış olması Belli bir işletme sıcaklığına kadar uygulanmış olması

9 Piston halkası nedir nerede kullanılır'' Yanı t : ,

Metalden olan piston segmanlan bir nevi sızdırmazlık elemanıdır Yanma odasını krank mili gövdesine karşı kapatmak hava ve yakıt gazlarının krank gövdesi içerisine kaçmasına meydan vermemek, yağlama yağının yanma odasına girmemesini sağlamak, belli başlı görevleridir.

10 O halkaları için aşağıdaki ifadelerden doğru olanını işaretleyiniz a) O halkaları yassı olup, ince saçtan yapılmıştır b) O halkasının kesiti radyal ve eksene! yönde deformasyona uğraması ile sızdırmazlığı sağlar e) O halkaları ucuz, basit ve her iki yönde sızdırmazlık sağlayan elemanlardır. d) O halkaları hem statik hem dinamik durumlarda sızdırmazlık sağlaya bilirler. e) O halkalarının malzemesi çeliktir

Yanı t : b,c,d şıkları doğrudur x

11 O halkaları için aşağıdaki ifadelerden doğru olanını işaıelleyiniz. a) O halkaları için işletme sıcaklığı -65°C - -230°C arasındadır. b) Statik durumlarda 160 bara kadar sertlik 70 Shore A c) 160 bardan daha büyük basınçlarda sertlik 90 Shore A olur. d) O halkalarının senliği basınçla ilgisi yoktur c) Nıtril-Bütadien-Kauçuk (NBR) olan O halkalannın işletme sıcaklığı -30UC

ilc-H00°C arasındadır Yanı t :

a,b,c,e şıkları doğrudur.

12 O halkaları için aşağıdaki ifadelerden doğru olanını işaretleyiniz. a) O halkasının yuvası kendi şekli gibi silindiriktir. b) O halkasının yuvası dikdörtgendir c) O halka yuvasının yan yüzeylerinin pürüzlülüğü Rz=25μm ve tabanı Rz-16μm'den küçük olmalıdır. d) O halka yuvasının yan yüzeylerinin pürüzlülüğü Rz=25μm ve tabanı Rz=l6μm'den büyük olmalıdır e) O halkası için yüzey pürüzlülüğü önemsiz olup pah kırmak yeterlidir.

Yanıt: b, c şıkları doğrudur.

13 Dinamik durumlarda sızdırmazlık elemanı teciminde dikkat edilecek hususlar nelerdir açıklayınız

Yanı t : Dikkat edilecek hususlar: Basınç: Sistem basıncı sızdırmazlık elemanının sertliğini belirler. Kayma Hızı: Hızın düşük, sıcaklığın fazla olduğu durumlarda sürtünme katsayısı düşük olan malzeme kullanılır Sıcaklık: Sızdırmazlık elemanının fonksiyonunu yerine getirmesi ve yağın stabilitesi için en iyi sıcaklık +40°C ile -50°C

arasındadır. Sızdırmazlığı sağlanacak sıvı: Ömeğin madeni yağ, benzin, sıcak su, asit, sıcak hava gibi durumlarda farklı malzemelerden

oluşan sızdırmazlık elemanı seçilir.

14 0,5 m/s kayma hızı, 300 bar basınç ve işletme sıcaklığı 100°C olan sistemde eksenel yönde sızdırmazlığı sağlayacak bir sızdırmazlık elemanı tipi öneriniz

Yanı t : V halkaları (Takım halkaları)

15 O- halkasının 3 ayrı yerleştirilme şeklini çiziniz

16 Radyal sızdırmazlık elemanı uygulanacağı yerlerde milin yüzey pürüzlülüğü nasıl olmalıdır? Yanı t :

Milin şekillendirilmesi -Si2dırmazlığı sağlayacak yüzeylerin işlenmesi emniyet ve sızdırmazlık elemanının ömru açısından önem taşır

Yüzey pürüzlülüğü, Sızdırmazlık elemanının dudağı ile temas ettiği milin yüzeyinin pürüzlülük değerleri aşağıdaki gibi olmalıdır:

Rz = 1 . 4 μm Ra = 0 . 2 . 0.8 μm Rmax= 6 μm

17 Bir radyal sızdırmazlık elemanının kesitini çiziniz, yapısını ve sızdırmazlığı nasıl sağladığını kısaca açıklayınız Yanıt:

Böyle bir sızdırmazlık elemanının kesiti aşağıdaki şekil 'dc görülmektedir Üst ve yan yüzeylerde rijitliği artırmak için metal bilezik kullanılır. Sızdırmazlığı sağlayan mil ile temas halinde bulunan dudak bir yay baskısı altında bulunur. Yayın olduğu taraf veya dudak tarafı sızdırmazlığı sağlanacak bölüme bakacak biçimde yerleştirilir

18 Radyal sızdırmazlık elemanı uygulanacağı yerlerde yuvanın yüzey pürüzlülüğü nasıl olmalıdır9

Yanıt: Sızdırmazlık elemanının yerleştirileceği yuvanın yüzey pürüzlülüğü ise aşağıdaki gibidir.

Ra = 1 6 . 6 3 μm veya

Rz = 10 . . 25 μm

Ra = 0 8. . 3 2 μm veya

Rz = 6 3 16 μm Ra 1.6. . . 6.3 μm veya Rz = 10 . . 25 μm

19 Radyal sızdırmazlık elemanı için hangi toleransları dikkate almak gerekir? Yanıt : Boyut toleransları, form ve konum toleransları dikkate almak gerekir. Bunlardan en önemlileri eksantriklik ve salgı

toleranstan. Eksantriktik: Mil ekseni ile yuva deliği ekseni arasındaki farklılıktır. Bu eksenler arasındaki kaçıklık sızdırmazlık eleman

dudağının eşit bir şekilde preslenmemesine ve bunun sonucu olarak eşit aşınmasına ve böylece ömrünün kısalmasına neden olur Bu nedenle Eksantriklik (eksenler arası fark) belli değerleri almamalıdır

Milin salgılı dönmesi yani milin dinamik eksantrikliği mümkün olduğu kadar önlenmelidir Müsaade edilen değerler devir sayısına göre belirlenmiştir.

Form A için

Form B v e C i ç i n Dış yüzey kaplanmış Form B ve C

20 Radyal sızdırmazlık elemanlarının A, B, C ve S formlarını şematik olarak gösteriniz. Yanıt:

21 Radyal sızdırmazlık elemanlarının montajında dikkat edilmesi gereken hususları yazınız.

Montaj Önerileri: - Eski konstrüksiyonda montajı kolaylaştıran bir burç kullanılır. - Sızdırmazlık elemanının montajını emniyetli ve rahat yapabilmek için daha önceki tablo ve şekillerde verilen tolerans ve

işlemlerin yapılmış olması gerekir - Keskin kenarlar üzerinden, örneğin uygu kaması yuvası ve vidalar üzerinden, geçirilecek olursa önce bu gibi yerler

örtülmelidir. Sızdırmazlık elemanının temas yüzeyi üzerinden sıkı geçme için yapılan bir parça geçirilmesi gerekiyorsa burada çapın 0,2 mm düşürülmesi uygun olur Montajdan önce sızdırmazlık elemanında bir bozukluğun, dudakta bir çatlamanın, yırtığın olup olmadığına dikkat etmek gerekir

- Yayın yerine iyi oturup oturmadığı kontrol edilmelidir. . - Halka dudağı sızdırmazlığı sağlanacak maddenin yönüne doğru yerleştirilmelidir - Sızdırmazlık halkasının dış yüzeyi ve dudağı önceden yağlanmalı - Radyal halkaların yuvalara yerleştirilmesi en iyi şekilde mekanik veya hidrolik bir pres ile olur 22 Nilos halkaları nedir ve nasıl uygulanır?

Yanıt: Nilos_Halkalan: Nilos halkaları ince sac'dan yapılmış kalınlıkları 0 3 . . . 0 6 mm arasında genelde rulmanların korunmasında kullanılan

elemanlardır. Nilos halkaları iç bilezik yanında sıkıştırılarak dışarıdan koruma ya da dış bilezik ile beraber sıkıştırılarak iç kısımdan koruma yapan iki guruba ayrılır Çeşitli tipleri aşağıdaki şekil' de gösterilmiştir. Nilos halkaları pek yer kaplamadıklarından bilhassa eski konstrüksiyonlarda rahatlıkla uygulanabilir.

23 Kaymalı halkaların (mekanik keçelerin) diğer temaslı sızdırmazlık elemanlarına göre avantajlarını yazınız.

Yanıt: Diğer temaslı sızdırmazlık elemanlarına göre kayma halkalı sızdırmazlık elemanının avantajları aşağıdaki gibidir

- Yüksek basınç ve hızlarda kullanılır. - Konstrüksiyonu basit, montajı kolaydır. - Ağır işletme şanlarında emniyetli çalışır - Mil yüzeyinin sertleştirilmesi ve ince işlenmesi gerekmez - Milin aşınmasına neden olmaz

24 Kayma ha lka lar ının uygulandıklar ı or tam bas ıncı , i ş le tme sıcakl ığı ve dönme hızını yazınız Ayrıca uygulama alanlar ını bel ir t iniz . Yanıt:

Ortam basıncına göre kullanım a lanlar ı üç gruba ayr ı l ı r . 1- Düşük Basınç : Basınç p =2 bar , u = 10 m/s vc t = 120 C 0 , ye kadar ça l ı şan kayma halkal ı s ızdırmazlık

elemanlar ı genelde otomobil sanayinde su soğutma pompası , bulaşık ve çamaşır makine ler inde kul lanıl ı r . Çap lar ı 1 2 . 30 mm olan mi l ler iç in bulunur .

2- Orta Basınç : p = 10 bar , u - 10 . . . 20 m/s ve t = 180 °C'ye kadar ça l ı şan kaymalı ha lkal ı s ızdı rmazlık

elemanlar ı kalor i fer s i stemler indeki su pompasında , ra f iner i lerde, çamur suyu, a t ık suyu, kuyu suyu pompalar ında , kimya sanayinde uygulanır . DİN 24960 'a olan sızdırmazl ık e lemanlar ı , çaplan 10 i la 80 mm aras ındaki mi l ler iç indir . Diğer ler i i se konstrüksiyonuna göre mi l çapı 200 mm olanlar ı vard ır .

3- Yüksek Basınç: p = 25 . . . 50 bar , u - 20 m/s ve t = I80°C 'ye kadar en zor ve ağır şar t larda ça l ı şab ilen

kayma ha lka l ı s ızd ırmazlık elemanlar ı kimya sanayinde ra finer i lerde uygulanır . 20 i la 500 mm arasındaki mi l çaplan iç in mevcuttur .

Özel konstrüksiyonlarda iş le tme bas ınc ı 500 bar ' a kadar olan s ızd ırmazl ık e lemanlar ı vard ır .

25 Temassız s ızd ırmazl ık e lemanlar ının dör t avanta j ını yaz ınız .

Yanıt: - Sınır sız bir devir sayıs ında uygulanabi l i r ler . - Metal malzemeden olduklar ından der in, or ta , ve yüksek s ıcaklıklarda kullanılabi l i r - Mil in yüzeyinin ser t leş t i r i lmes ine ve taş lanmasına gerek yoktur . - Montaj lar ı ko layd ır .

26 Temassız s ızd ırmazl ık e lemanla r ının dezavantaj lar ını yaz ınız ve sını f landırmasını yap ınız ve nas ı l s ızd ırmazl ığı sağlad ığını yazınız Yanıt: Sızdırmazl ık e lemanlar ının malzemesi me ta l 'den olduğu için korozyona karş ı d irenç li malzeme seç i lmesi gerekir ve s ıvı maddeler in h iç b ir zaman kes in olarak sızdırmazl ığının sağlanamaması bu elemanlar ın sayı labi lecek dezavantaj lar ıd ır Temassız sızdırmazl ık elemanlar ını ik i gruba ayı rabi l i r iz

- Düz aral ık sızd ırmazl ık elemanlar ı ( şeki l a) - Düz aral ık -Labirent " " ( şekil b) - Labirent " " ( şekil c)

Labirentlerde kendi ara lar ında radyal ve eksene l labi rent o lmak üzere ik i gruba ayr ı l ı r .

27 Temassız sızdırmazlık elemanlarının çalışma prensibini şekil çizerek açıklayınız Yanıt:

Temassız sızdırmazlık elemanları ile sıvı maddelerin hiç bir zaman kesin olarak sızdırmazlığının sağlanması mümkün olamamaktadır. Ancak akış yolu üzerindeki engellerin artması ile basınç düşmesi sağlanır, sızdırmazlığın etkin bir şekilde sağlanması ortalama aralık çapına ( d m ) , boşluğa (s) ve akış yolunun uzunluğuna bağlıdır.

Labirent sızdırmazlık elemanları engel yaratmak için iç içe geçmiş parçalardan ( dişlerden ) meydana gelir. Bu dişler düz ya da açılı olabilir.

o)

b)

c)