Jeugdgezondheidszorg

Gezin en opvoeding: zorg bij gedrags- en opvoedingsproblemenAcademiejaar 2010-2011

Karla Van LeeuwenOnderzoeksgroep Gezins- en OrthopedagogiekKatholieke Universiteit Leuven

Inhoud

Opvoedingsondersteuning en –hulp Voorbeelden van interventies

‘Pittige jaren’ (Webster-Stratton) ‘Triple P’ (Sanders)

Enkele initiatieven binnen Kind & Gezin CKG’s Triple P POS-schaal

Hulpverlening bij ernstige POS: de bijzondere jeugdzorg

Opvoedingsondersteuning

“…op intentionele wijze steun bieden aan ouders (c.q. ouderfiguren) bij hun opdracht en taak als opvoeders” (Vandemeulebroecke e.a., 2004)

Doelen opvoeding verrijken opvoedingsproces deblokkeren ouders weer zin in opvoeden geven ontwikkelingskansen helpen creëren voor kind

Opvoedingsondersteuning, ontwikkelingsstimulering en gezinsondersteuning

Werkvormen

Informatie geven Waardering voor pedagogisch handelen en

emotionele ondersteuning Geven van advies Trainen van pedagogische vaardigheden Helpen uitbouwen van sociale contacten Vroegtijdig helpen opsporen van gedrags- en

ontwikkelingsproblemen of risicovolle opvoedingssituaties en deze deskundig verwijzen

Opvoedingshulp

Opvoeden is écht problematisch geworden Professioneel Gespecialiseerd

‘Pittige jaren’ (Webster-Stratton)

Parenting Clinic (www.son.washington.edu/centers/parenting-clinic)

Opvoeding van jonge kinderen met gedragsproblemen ouders, kind, leerkracht sterke theoretische onderbouwing (sociale

leertheorie) evidence-based

Uitgangspunten openstaan voor de signalen en behoeften van het kind de aandachtsregel kinderen gedragen zich naar de verwachtingen van hun ouders niet-gewelddadige aanpak accepteer het unieke temperament van ieder kind gebruik het ouderlijk gezag/verantwoordelijkheid oefening baart kunst alle kinderen hebben gedragsproblemen alle ouders maken fouten geniet van het ouderschap

De opvoedingspiramide

Triple P (Sanders)

Positief Pedagogisch Programma Totaalpakket opvoedingsondersteuning

van algemeen tot gespecialiseerd diverse doelgroepen

Op maat van de cliënt Theoretisch sterk onderbouwd Kosteneffectief (niet meer hulp dan nodig) Evidence-based Info: www.triplep-nederland.nl

Doelstellingen

Competenter opvoedingsgedrag bij het omgaan met gedrags- en faseproblemen

Minder gebruik van dwingende en negatieve disciplinevormen

Betere communicatie over opvoedingskwesties tussen ouders onderling en tussen ouder en kind

Minder opvoedingsstress

Basisprincipes

Kinderen veilige en stimulerende omgeving bieden

Kinderen laten leren door positieve ondersteuning

Een aansprekende discipline hanteren Realistische verwachtingen leren hebben Goed voor jezelf als opvoeder zorgen

Theoretische onderbouwing

Volksgezondheid-benadering Sociale leertheorie (Patterson) Theorieën over gedragsverandering Startpunt is het opvoeden in de dagelijkse

contacten met het kind Sociale informatietheorie Ontwikkelingspsychopathologie Ecologische model

Ecologisch model

Materialen

Handleiding professionals Brochure voor ouders over Positief

Opvoeden Diverse folders voor ouders Werkboeken voor ouders DVD en ander audiovisueel materiaal

Binnen Kind & Gezin

Doelgroepen algemene doelgroep gezinnen in specifieke opvoedingssituaties verhoogd risico op verstoorde opvoedingssituatie of

probeemgedrag kind gezinnen met ernstig verstoorde opvoedingssituatie

Programmatische aanpak basisfuncties plusfuncties

bv. gezinsondersteuners, inloopteams superplusfuncties

bv. CKG’s

BASISFUNCTIESBASISFUNCTIES● ● Preventieve zorgPreventieve zorg

● ● KinderopvangKinderopvang

BASISFUNCTIESBASISFUNCTIES● ● Preventieve zorgPreventieve zorg

● ● KinderopvangKinderopvang

PLUSFUNCTIESPLUSFUNCTIESPLUSFUNCTIESPLUSFUNCTIES

SUPERPLUSSUPERPLUS

FUNCTIESFUNCTIES

SUPERPLUSSUPERPLUS

FUNCTIESFUNCTIES

● ● InloopteamsInloopteams

● ● Verruimd aanbod KOVerruimd aanbod KO

● ● AdoptiedienstenAdoptiediensten

● ● InloopteamsInloopteams

● ● Verruimd aanbod KOVerruimd aanbod KO

● ● AdoptiedienstenAdoptiediensten

Gezinnen ernstig verstoorde

opvoedingssituatie

Risico ernstige opvoedingssituatie

Gezinnen in specifieke

opvoedingssituaties

Alle gezinnen

Problematische opvoedingssituatie

Gewone opvoedingssituatie & opvoedingsspanning

Vertrouwenscentra kindermishandeling

Centra kinderzorg en gezinsondersteuning

Verruimd aanbod kinderopvang

Inloopteams

Adoptiediensten

Kinderopvang

Preventieve zorg

Aanbod OO van Kind & Gezin

CKG’s

Centra voor Kinderzorg en Gezinsondersteuning (CKG’s)

Doelgroep gezinnen in opvoedingscrisis kinderen tussen 0 en 12 jaar

Doelstellingen opvoedingssituatie in kaart brengen via gericht aanbod terug perspectief brengen

Mobiele, ambulante en residentiële hulpverlening (ong. 1400 kinderen)

Zoeken naar eigen identiteit en plaats

Toepassing Triple P binnen Kind & Gezin Piloot in Antwerpen-stad Gekoppeld aan spreekuur Training opvoedingsconsulenten en RV’s Effect-onderzoek

Vragen rol artsen? wie zal men bereiken?

Preventie van kindermishandeling binnen Kind & Gezin

De ontwikkeling van de POS-schaal

Doelstellingen

Een instrument (schaal) ontwikkelen dat de regioverpleegkundigen werkzaam bij Kind & Gezin helpt jonge risicogezinnen op te sporen risicogezin = een gezin waarin bepaalde

risico’s aanwezig zijn die kunnen leiden tot fysieke mishandeling en/of verwaarlozing

helpen = nieuwe kennis aanbieden; klinische ervaring aanvullen; intuïtie benoemen

Problemen

(Vroegtijdige) screening is een hachelijke onderneminggebrek aan kennis van etiologiemethodologische problemenethische problemen

Gebrek aan kennis van etiologie

Onderzoek naar etiologie van kindermishandeling kwam vrij laat op gang

Er kan niet één risicofactor of set van risicofactoren worden aangewezen multifactoriële of ecologische modellen (bv.

Belsky) Factoren zijn soms moeilijk te

concretiseren in bepaalde contexten

Methodologische problemen

Hoe nauwkeurig is een eerder zeldzaam fenomeen te voorspellen?

Onderzoek naar (lange termijn) predictieve validiteit is complex

Ethische problemen

Gevaar voor stigmatisering o.w.v. foute ‘classificatie’

Screening dient te worden gevolgd door interventie, maar welke interventies zijn werkzaam?

interventies met hoge intensiteit (bv. frequente en langdurige huisbezoeken)

vertrouwensrelatie opbouwen sociaal support systeem helpen uitbouwen

Constructie van de schaal

Theoretische uitgangspunten kindermishandeling als pedagogisch probleem gekenmerkt door een permanent conflict van

belangen gekenmerkt door een tekort aan pedagogisch

besef geforceerde verwachtingen t.a.v. bijdrage van kind

aan eigen leven negatieve beleving van het kind gebrek aan sensitiviteit positieve houding t.o.v. fysieke disciplinering als

gerechtvaardigd opvoedingsmiddel

Literatuurstudie Focusgroepen met RV’s

2 groepen van regioverpleegkundigen en één groep van ervaringsdeskundigen

aanvulling bij literatuur klinische ervaring en kennis intuïtie laten benoemen

“Wat maakt u tijdens huisbezoeken bezorgd inzake de opvoeding?”

Semi-gestructureerde gesprekken (3) waar bevestigen, concretiseren,

verlevendigen ze de gestelde theoretische uitgangspunten?

waar vullen ze deze aan? welke nieuwe informatie bieden ze?

Resultaat

Eerste versie van instrument 92 items 4-puntenschaal (0 = helemaal niet het

geval, 1 = soms of een beetje het geval, 2 = vaak of duidelijk het geval, 3 = extreem veel of zeer duidelijk het geval)

in te vullen na 3 à 4 huisbezoeken/consultaties (hypothesetoetsend werken!)

Naar een definitieve versie

Empirische studie 40 regioverpleegkundigen worden

getraind nemen gedurende 3 maanden de

schaal in hun praktijk af informatie van 391 moeders (bij 18

onder hen zijn feiten van mishandeling gekend)

Reductie van het aantal items alleen items met prevalentie >5% alleen items die significant discrimineren tussen

mishandelende en niet-mishandelende moeders Er blijft een schaal bestaande uit 31 items

over verstoorde ouder-kindrelatie communicatieproblemen psychologische problemen

Verstoorde ouder-kindrelatie

“De ouder reageert erg wisselend op het gedrag van de baby”

“Zorgen voor de baby wordt als een last ervaren”

Communicatieproblemen

“In dit gezin heerst een sfeer van geheimzinnigheid”

“De ouder volgt de gegeven adviezen over de zorg voor de baby niet of onvoldoende op”

Psychologische problemen

“De ouder geeft aan zich niet goed in haar/zijn vel te voelen”

“De ouder heeft sombere toekomstverwachtingen”

Scoring en interpretatie

Na het reguliere basisaanbod Met behulp van een

computerprogramma Iedere 1-, 2-, 3-score is te interpreteren

als een risico, signaal (vraag) en nood van de ouder(s)

Kritische score: totaalscore 8

Psychometrische kenmerken van

de POS-schaal

Betrouwbaarheid gedetailleerde handleiding computerprogramma ter scoring interne consistentie van de subschalen en

totaalschaal interbeoordelaarbetrouwbaarheid

Validiteit theoretische uitgangspunten en verzameling van

items (inhoudsvaliditeit) selectie van items (discriminatiewaarde) samenhang met indexen van socio-economische

status en kansarmoede (concurrente validiteit) predictieve validiteit?

Gebruik van de schaal binnen Kind & Gezin

Alle regioverpleegkundigen van Kind & Gezin (600) hebben vormingspakket gevolgd

Schaal werd geïmplementeerd in de teams

Schaal werd geïntegreerd in stappenplan kindermishandeling

Hulpverlening bij ernstige POS: de bijzondere jeugdzorg

Inhoud

Doelgroepen van de bijzondere jeugdbijstand Uitgangspunten van de bijzondere jeugdbijstand Toegang tot de voorzieningen van de bijzondere

jeugdbijstand Welke voorzieningen zijn er binnen de bijzondere

jeugdbijstand? Hoe ziet de hulpverlening eruit binnen de

bijzondere jeugdbijstand? Actuele problemen in de bijzondere jeugdbijstand

Wat is de bijzondere jeugdzorg? Een sector uit de jeugdhulpverlening, naast

Kind & Gezin (0-3 jarigen) Onderwijs (Centra voor Leerlingenbegeleiding) Zorg voor personen met een handicap Geestelijke gezondheidszorg Algemeen Welzijnswerk

Ongeveer 1 à 2% krijgt met BJB te maken meer oudere kinderen: >70%

Doelgroepen van de bijzondere jeugdzorg POS

“Een toestand waarin de fysieke integriteit, de affectieve, morele, intellectuele of sociale ontplooiingskansen van minderjarigen in het gedrang komen, door bijzondere gebeurtenissen, relationele conflicten of door de omstandigheden waarin ze leven”

MOFdelicten, criminele feiten

Enkele uitgangspunten van de bijzondere jeugdzorg Scheiding vrijwillige versus gedwongen

hulpverlening Subsidiariteitsbeginsel

vrijwillige boven gedwongen hulpverlening principe van de minst ingrijpende maatregel

Verscheidenheid aan hulpverleningsaanbod Gezins- en contextgericht werken Bewaking rechtspositie van de minderjarige

Hoe kan men in voorzieningen van de BJB terechtkomen?

Toegang niet rechtstreeks: via verwijzing

Verwijzende instanties comité voor bijzondere jeugdzorg vrijwillige

hulpverlening bemiddelingscommissie vrijwillige

hulpverlening jeugdrechtbank gedwongen hulpverlening

Comité voor bijzondere jeugdzorgÉén per bestuurlijk arrondissementBestaat uit Bureau en PreventiecelBureau neemt beslissingen ivm hulpverlening

aan minderjarige en gezinConsulenten (sociale dienst bijzondere

jeugdzorg) voeren beslissingen zelfstandig uitSfeer van vrijwilligheid (toestemming)

Bemiddelingscommissie één per gerechtelijk arrondissement als vrijwillige hulpverlening dreigt te mislukken

Jeugdrechtbank maatregelen

t.a.v. ouders ter bescherming van minderjarige in geval van POS als vrijwillige hulp niet lukt t.a.v. minderjarige die als misdaad omschreven feiten heeft

gepleegd sociale dienst jeugdrechtbank

hulpverlening aan gezin bewaken van de genomen maatregelen

Welke voorzieningen zijn er binnen de BJB?

Private aanbod Openbare aanbod Projecten (Preventieve sociale acties)

Private aanbod Begeleidingstehuizen Gezinstehuizen Onthaal-, oriëntatie- en observatiecentra Dagcentra Thuisbegeleidingsdiensten Centra voor Begeleid Zelfstandig Wonen Diensten voor pleegzorg

Residentieel

Openbare aanbodGemeenschapsinstellingen

voor jeugdige delinquenten (“jongeren die een als misdaad omschreven feit hebben gepleegd”)

jongeren worden hierheen door jeugdrechter geplaatst (pedagogische maatregel)

vier instellingen voor jongens: Mol (2) en Ruiselede voor meisjes: Beernem open en half-open vs. gesloten instellingen korte opnames met het oog op een snelle reïntegratie in

de maatschappij

Federale centrum De Grubbe (Everberg) enkel voor jongens, onder zeer strikte en cumulatieve

voorwaarden ze moeten ouder zijn dan 14 jaar, er moeten duidelijke aanwijzingen van schuld zijn, het als misdaad omschreven feit moet volgens het

Strafwetboek straf tot gevolg hebben, er moeten indicaties zijn van dringende, ernstige en

uitzonderlijke omstandigheden die bescherming van de openbare veiligheid vereisen,

in de Gemeenschapsinstellingen mag op het moment dat de feiten voorkomen geen plaats vrij zijn

zeer kort verblijf (max. 2 maanden)

ProjectenAfzonderlijke financiering door Fonds

Bijzondere JeugdbijstandTijdelijke initiatievenVaak nieuwe werkvormen of interventies

om uithuisplaatsing te voorkomen, bv. Crisishulp aan Huis

om de moeilijkste groepen op te vangen, zoals delinquente of gedragsgestoorde jongeren, bv. Gestructureerde Intensieve Trajectbegeleiding

Enkele evoluties in de bijzondere jeugdzorg

Van groot- naar kleinschalig

Van kinderen bewaren naar begeleidenvoorbeeld: begeleiding in de leefgroep

ritme structuur regels veiligheid klimaat groepsaanbod

Van uithuisplaatsing naar begeleiding aan huiseen kind groeit best op in zijn

thuismilieupleegzorg primeert op residentiële zorgresidentiële plaatsing is de laatste keuze

Concreet verloopt de begeleiding via het handelingsplandoelstellingen interventiesevaluatie timinggeschreven overeenkomst

Actuele problemen inde bijzondere jeugdbijstand Te weinig plaatsen

in het private en het openbare aanbod een gebrek aan (geschikte) pleegouders

Verergering van de problematieken gedragsstoornissen, i.h.b. agressie

>40% jongens en >30% meisjes heeft gedragsstoornis volgens DSM-IV gevolgen voor hulpverleners en voorzieningen

vele getraumatiseerde en hechtingsgestoorde kinderen en jongeren

Wat met ‘moeilijke’ doelgroepen? drugverslaafde jongeren alleenstaande minderjarige vluchtelingen ernstig agressieve jongeren