Kien Thuc Co Ban Ve Moi Truong

8/14/2019 Kien Thuc Co Ban Ve Moi Truong

1/103

NHP MNCNG NGH MI TRNG

Mi trng l g?

"Mi trng bao gm cc yu t t nhin v yu t vt cht nhn to quan h mt thitvi nhau, bao quanh con ngi, c nh hng ti i sng, sn xut, s tn ti, pht trinca con ngi v thin nhin." (Theo iu 1, Lut Bo v Mi trng ca Vit Nam).

Mi trng sng ca con ngi theo chc nng c chia thnh cc loi:

Mi trng t nhin bao gm cc nhn t thin nhin nh vt l, ho hc, sinh hc, tnti ngoi mun ca con ngi, nhng cng t nhiu chu tc ng ca con ngi. lnh sng mt tri, ni sng, bin c, khng kh, ng, thc vt, t, nc... Mi trng tnhin cho ta khng kh th, t xy dng nh ca, trng cy, chn nui, cung cpcho con ngi cc loi ti nguyn khong sn cn cho sn xut, tiu th v l ni cha

ng, ng ho cc cht thi, cung cp cho ta cnh p gii tr, lm cho cuc sng conngi thm phong ph.Mi trng x hi l tng th cc quan h gia ngi vi ngi. l nhng lut l, thch, cam kt, quy nh, c nh... cc cp khc nhau nh: Lin Hp Quc, Hip hicc nc, quc gia, tnh, huyn, c quan, lng x, h tc, gia nh, t nhm, cc t chctn gio, t chc on th,... Mi trng x hi nh hng hot ng ca con ngi theomt khun kh nht nh, to nn sc mnh tp th thun li cho s pht trin, lm chocuc sng ca con ngi khc vi cc sinh vt khc.Ngoi ra, ngi ta cn phn bit khi nim mi trng nhn to, bao gm tt c cc nhnt do con ngi to nn, lm thnh nhng tin nghi trong cuc sng, nh t, my bay,nh , cng s, cc khu vc th, cng vin nhn to...

Mi trng theo ngha rng l tt c cc nhn t t nhin v x hi cn thit cho s sinhsng, sn xut ca con ngi, nh ti nguyn thin nhin, khng kh, t, nc, nh sng,cnh quan, quan h x hi...

Mi trng theo ngha hp khng xt ti ti nguyn thin nhin, m ch bao gm ccnhn t t nhin v x hi trc tip lin quan ti cht lng cuc sng con ngi. V d:mi trng ca hc sinh gm nh trng vi thy gio, bn b, ni quy ca trng, lphc, sn chi, phng th nghim, vn trng, t chc x hi nh on, i vi cc iul hay gia nh, h tc, lng xm vi nhng quy nh khng thnh vn, ch truyn mingnhng vn c cng nhn, thi hnh v cc c quan hnh chnh cc cp vi lut php,ngh nh, thng t, quy nh.

Tm li, mi trng l tt c nhng g c xung quanh ta, cho ta c s sng v phttrin.

Mi trng c nhng chc nng c bn no?

Mi trng c cc chc nng c bn sau:


2/103

Cng ty TNHH Cng ngh xanh GTEC www.gtec.vn

2

Mi trng l khng gian sng ca con ngi v cc loi sinh vt.Mi trng l ni cung cp ti nguyn cn thit cho cuc sng v hot ng sn xut cacon ngi.Mi trng l ni cha ng cc cht ph thi do con ngi to ra trong cuc sng vhot ng sn xut ca mnh.

Mi trng l ni gim nh cc tc ng c hi ca thin nhin ti con ngi v sinh vttrn tri t.Mi trng l ni lu tr v cung cp thng tin cho con ngi.Con ngi lun cn mt khong khng gian dnh cho nh , sn xut lng thc v tito mi trng. Con ngi c th gia tng khng gian sng cn thit cho mnh bng vickhai thc v chuyn i chc nng s dng ca cc loi khng gian khc nh khai hoang,ph rng, ci to cc vng t v nc mi. Vic khai thc qu mc khng gian v ccdng ti nguyn thin nhin c th lm cho cht lng khng gian sng mt i kh nngt phc hi.

V sao ni Mi trng tri t l ni lu tr v cung cp thng tin cho con ngi?

Mi trng tri t c coi l ni lu tr v cung cp thng tin cho con ngi bi vchnh mi trng tri t l ni:

Cung cp s ghi chp v lu tr lch s a cht, lch s tin ho ca vt cht v sinh vt,lch s xut hin v pht trin vn ho ca loi ngi.Cung cp cc ch th khng gian v tm thi mang tnh cht bo ng sm cc nguy himi vi con ngi v sinh vt sng trn tri t nh cc phn ng sinh l ca c th sngtrc khi xy ra cc tai bin thin nhin v hin tng thin nhin c bit nh bo, ngt, v.v.Lu tr v cung cp cho con ngi s a dng cc ngun gien, cc loi ng thc vt,cc h sinh thi t nhin v nhn to, cc v p v cnh quan c gi tr thm m, tngio v vn ho khc.

Bo v mi trng l vic ca ai?

Bo v mi trng l nhng hot ng gi cho mi trng trong lnh, sch p, ci thinmi trng, m bo cn bng sinh thi, ngn chn, khc phc cc hu qu xu do conngi v thin nhin gy ra cho mi trng, khai thc, s dng hp l v tit kim tinguyn thin nhin.

Nh nc bo v li ch quc gia v ti nguyn v mi trng, thng nht qun l bo vmi trng trong c nc, c chnh sch u t, bo v mi trng, c trch nhim tchc thc hin vic gio dc, o to, nghin cu khoa hc v cng ngh, ph bin kinthc khoa hc v php lut v bo v mi trng. Lut Bo v Mi trng ca Vit Namghi r trong iu 6: "Bo v mi trng l s nghip ca ton dn. T chc, c nhn phic trch nhim bo v mi trng, thi hnh php lut v bo v mi trng, c quyn vc trch nhim pht hin, t co hnh vi vi phm php lut v bo v mi trng".

Phi lm g bo v mi trng?


3/103


3

bo v mi trng, Lut Bo v Mi trng ca Vit Nam nghim cm cc hnh visau y:

t ph rng, khai thc khong sn mt cch ba bi, gy hu hoi mi trng, lm mt

cn bng sinh thi;Thi khi, bi, kh c, mi hi thi gy hi vo khng kh; pht phng x, bc x qugii hn cho php vo mi trng xung quanh;Thi du, m, ho cht c hi, cht phng x qu gii hn cho php, cc cht thi, xcng vt, thc vt, vi khun, siu vi khun c hi v gy dch bnh vo ngun nc;Chn vi, thi vo t cc cht c hi qu gii hn cho php;Khai thc, kinh doanh cc loi thc vt, ng vt qu him trong danh mc quy nh caChnh ph;Nhp khu cng ngh, thit b khng p ng tiu chun mi trng, nhp khu, xutkhu cht thi;S dng cc phng php, phng tin, cng c hu dit hng lot trong khai thc, nh

bt cc ngun ng vt, thc vt.Khoa hc mi trng l g?

"Khoa hc mi trng l ngnh khoa hc nghin cu mi quan h v tng tc qua ligia con ngi v mi trng xung quanh nhm mc ch bo v mi trng sng cacon ngi trn tri t".

Mi trng l i tng nghin cu ca nhiu ngnh khoa hc nh sinh hc, a hc, hohc, v.v... Tuy nhin, cc ngnh khoa hc ch quan tm n mt phn hoc mt thnhphn ca mi trng theo ngha hp m khng c mt ngnh khoa hc no ang c hinnay iu kin nghin cu v gii quyt mi nhim v ca cng tc bo v mi trngl qun l v bo v cht lng cc thnh phn mi trng sng ca con ngi v sinhvt trn tri t.

Nh vy, c th xem khoa hc mi trng l mt ngnh khoa hc c lp, c xy dngtrn c s tch hp cc kin thc ca cc ngnh khoa hc c cho mt i tng chungl mi trng sng bao quanh con ngi vi phng php v ni dung nghin cu c th.

Khoa hc mi trng nghin cu nhng g?

Cc nghin cu mi trng rt a dng c phn chia theo nhiu cch khc nhau, c thchia ra lm 4 loi ch yu:

Nghin cu c im ca cc thnh phn mi trng (t nhin hoc nhn to) c nhhng hoc chu nh hng con ngi, nc, khng kh, t, sinh vt, h sinh thi, khucng nghip, th, nng thn v.v... y, khoa hc mi trng tp trung nghin miquan h v tc ng qua li gia con ngi vi cc thnh phn ca mi trng sng.Nghin cu cng ngh, k thut x l nhim bo v cht lng mi trng sng cacon ngi.Nghin cu tng hp cc bin php qun l v khoa hc kinh t, lut php, x hi nhm


4/103


4

bo v mi trng v pht trin bn vng tri t, quc gia, vng lnh th, ngnh cngnghip.Nghin cu v phng php nh m hnh ho, phn tch ho hc, vt l, sinh vt phc vcho ba ni dung trn.Mi trng v pht trin kinh t x hi c quan h nh th no?

Pht trin kinh t x hi l qu trnh nng cao iu kin sng v vt cht v tinh thn cacon ngi qua vic sn xut ra ca ci vt cht, ci tin quan h x hi, nng cao chtlng vn ho. Pht trin l xu th chung ca tng c nhn v c loi ngi trong qutrnh sng. Gia mi trng v s pht trin c mi quan h ht sc cht ch: mi trngl a bn v i tng ca s pht trin, cn pht trin l nguyn nhn to nn cc bini ca mi trng.

Trong h thng kinh t x hi, hng ho c di chuyn t sn xut, lu thng, phn phiv tiu dng cng vi dng lun chuyn ca nguyn liu, nng lng, sn phm, ph thi.Cc thnh phn lun trng thi tng tc vi cc thnh phn t nhin v x hi ca

h thng mi trng ang tn ti trong a bn . Khu vc giao nhau gia hai h thngtrn l mi trng nhn to.

Tc ng ca hot ng pht trin n mi trng th hin kha cnh c li l ci tomi trng t nhin hoc to ra kinh ph cn thit cho s ci to , nhng c th gy ra nhim mi trng t nhin hoc nhn to. Mt khc, mi trng t nhin ng thicng tc ng n s pht trin kinh t x hi thng qua vic lm suy thoi ngun tinguyn ang l i tng ca hot ng pht trin hoc gy ra thm ho, thin tai i vicc hot ng kinh t x hi trong khu vc.

cc quc gia c trnh pht trin kinh t khc nhau c cc xu hng gy nhim mitrng khc nhau. V d:

nhim do d tha: 20% dn s th gii cc nc giu hin s dng 80% ti nguynv nng lng ca loi ngi. nhim do ngho i: nhng ngi ngho kh cc nc ngho ch c con ng phttrin duy nht l khai thc ti nguyn thin nhin (rng, khong sn, nng nghip,...). Do, ngoi 20% s ngi giu, 80% s dn cn li ch s dng 20% phn ti nguyn vnng lng ca loi ngi.Mu thun gia mi trng v pht trin trn dn n s xut hin cc quan nim hoccc l thuyt khc nhau v pht trin:

L thuyt nh ch pht trin l lm cho s tng trng kinh t bng (0) hoc mang gi tr(-) bo v ti nguyn thin nhin ca tri t.Mt s nh khoa hc khc li xut ly bo v ngn chn s nghin cu, khai thcti nguyn thin nhin.Nm 1992 cc nh mi trng a ra quan nim pht trin bn vng, l pht trintrong mc duy tr cht lng mi trng, gi cn bng gia mi trng v pht trin.V sao ni "Mi trng l ngun ti nguyn ca con ngi"?


5/103


5

Mi trng l ni con ngi khai thc ngun vt liu v nng lng cn thit cho hotng sn xut v cuc sng nh t, nc, khng kh, khong sn v cc dng nnglng nh g, ci, nng, gi,... Cc sn phm cng, nng, lm, ng nghip v vn ho, dulch ca con ngi u bt ngun t cc dng vt cht tn ti trn tri t v khng gianbao quanh tri t.

Cc ngun nng lng, vt liu, thng tin sau mi ln s dng c tun hon quay trli dng ban u c gi l ti nguyn ti to. V d nh nc ngt, t, sinh vt, v.v...l loi ti nguyn m sau mt chu trnh s dng s tr li dng ban u.

Tri li, cc ngun nng lng, vt liu, thng tin b mt mt, bin i hoc suy thoikhng tr li dng ban u th c gi l ti nguyn khng ti to. V d nh ti nguynkhong sn, gien di truyn. Ti nguyn khong sn sau khi khai thc t m, s c chbin thnh cc vt liu ca con ngi, do s cn kit theo thi gian. Ti nguyn gen ditruyn ca cc loi sinh vt qu him, c th mt i cng vi s khai thc qu mc v ccthay i v mi trng sng.

Vi s pht trin ca khoa hc k thut, con ngi ngy cng tng cng khai thc ccdng ti nguyn mi v gia tng s lng khai thc, to ra cc dng sn phm mi c tcng mnh m ti cht lng mi trng sng.

Khng hong mi trng l g ?

Hin nay, th gii ang ng trc 5 cuc khng hong ln l: dn s, lng thc, nnglng, ti nguyn v sinh thi. Nm cuc khng hong ny u lin quan cht ch vimi trng v lm cho cht lng cuc sng ca con ngi c nguy c suy gim.Nguyn nhn gy nn cc cuc khng hong l do s bng n dn s v cc yu t phtsinh t s gia tng dn s. Do , xut hin mt khi nim mi l khng hong mitrng.

"Khng hong mi trng l cc suy thoi v cht lng mi trng sng trn quy mton cu, e do cuc sng ca loi ngi trn tri t".

Sau y l nhng biu hin ca khng hong mi trng:

nhim khng kh (bi, SO2, CO2 v.v...) vt tiu chun cho php ti cc th, khucng nghip.Hiu ng nh knh ang gia tng lm bin i kh hu ton cu.Tng ozon b ph hu.Sa mc ho t ai do nhiu nguyn nhn nh bc mu, mn ho, phn ho, kh hn.Ngun nc b nhim. nhim bin xy ra vi mc ngy cng tng.Rng ang suy gim v s lng v suy thoi v cht lngS chng loi ng thc vt b tiu dit ang gia tng.Rc thi, cht thi ang gia tng v s lng v mc c hi.


6/103


6

Cng ngh mi trng l g ?

"Cng ngh mi trng l tng hp cc bin php vt l, ho hc, sinh hc nhm ngnnga v x l cc cht c hi pht sinh t qu trnh sn xut v hot ng ca conngi. Cng ngh mi trng bao gm cc tri thc di dng nguyn l, quy trnh v cc

thit b k thut thc hin nguyn l v quy trnh ".Trong qu trnh pht trin kinh t x hi, con ngi tc ng vo ti nguyn, bin chngthnh cc sn phm cn thit s dng trong hot ng sng. Vic ny khng trnh khiphi thi b cc cht c hi vo mi trng, lm cho mi trng ngy cng nhim. cc cc nc pht trin, vn u t cho cng ngh x l cht thi chim t 10 - 40% tngvn u t sn xut. Vic u t cc cng ngh ny tuy cao nhng vn nh hn kinh phcn thit khi cn phc hi mi trng b nhim.

Cng ngh sch l g?

"Cng ngh sch l quy trnh cng ngh hoc gii php k thut khng gy nhim mitrng, thi hoc pht ra mc thp nht cht gy nhim mi trng".

C th p dng cng ngh sch i vi cc quy trnh sn xut trong bt k ngnh cngnghip no v bt k sn phm cng nghip no. i vi cc qu trnh sn xut, cngngh sch nhm gim thiu cc tc ng mi trng v an ton ca cc sn phm trongsut chu trnh sng ca sn phm, bo ton nguyn liu, nc, nng lng, loi b ccnguyn liu c hi, nguy him, gim c tnh ca cc kh thi, cht thi ngay t khuu ca quy trnh sn xut.

Sn xut sch hn l g?

"Sn xut sch hn l ci tin lin tc qu trnh sn xut cng nghip, sn phm v dchv gim s dng ti nguyn thin nhin, phng nga ti ngun nhim khng kh,nc v t, v gim pht sinh cht thi ti ngun, gim thiu ri ro cho con ngi vmi trng"

i vi qu trnh sn xut: Sn xut sch hn bao gm tit kim nguyn vt liu, nnglng, loi tr cc nguyn liu c, gim lng v c ca cc dng thi trc khi ira khi qu trnh sn xut.i vi sn phm: Sn xut sch hn lm gim nh hng trong ton b vng i casn phm t khu ch bin nguyn liu n khu thi b cui cng.S c mi trng l g?

Theo Lut Bo v Mi trng ca Vit Nam:

"S c mi trng l cc tai bin hoc ri ro xy ra trong qu trnh hot ng ca conngi hoc bin i bt thng ca thin nhin, gy suy thoi mi trng nghim trng".

S c mi trng c th xy ra do:


7/103


7

Bo, l lt, hn hn, nt t, ng t, trt t, st l t, ni la phun, ma axit, ma, bin ng kh hu v thin tai khc;Ho hon, chy rng, s c k thut gy nguy hi v mi trng ca c s sn xut, kinhdoanh, cng trnh kinh t, khoa hc, k thut, vn ho, x hi, an ninh, quc phng;

S c trong tm kim, thm , khai thc v vn chuyn khong sn, du kh, sp hm l,pht du, trn du, v ng ng dn du, dn kh, m tu, s c ti c s lc ho duv cc c s cng nghip khc;S c trong l phn ng ht nhn, nh my in nguyn t, nh my sn xut, ti chnhin liu ht nhn, kho cha cht phng x. nhim mi trng l g?


" nhim mi trng l s lm thay i tnh cht ca mi trng, vi phm Tiu chunmi trng".

Trn th gii, nhim mi trng c hiu l vic chuyn cc cht thi hoc nnglng vo mi trng n mc c kh nng gy hi n sc kho con ngi, n sphttrin sinh vt hoc lm suy gim cht lng mi trng. Cc tc nhn nhim bao gmcc cht thi dng kh (kh thi), lng (nc thi), rn (cht thi rn) cha ho cht hoctc nhn vt l, sinh hc v cc dng nng lng nh nhit , bc x.

Tuy nhin, mi trng ch c coi l b nhim nu trong hm lng, nng hoccng cc tc nhn trn t n mc c kh nng tc ng xu n con ngi, sinhvt v vt liu.

Suy thoi mi trng l g?

"Suy thoi mi trng l s lm thay i cht lng v s lng ca thnh phn mitrng, gy nh hng xu cho i sng ca con ngi v thin nhin".

Trong , thnh phn mi trng c hiu l cc yu t to thnh mi trng: khngkh, nc, t, m thanh, nh sng, lng t, ni, rng, sng, h bin, sinh vt, cc hsinh thi, cc khu dn c, khu sn xut, khu bo tn thin nhin, cnh quan thin nhin,danh lam thng cnh, di tch lch s v cc hnh thi vt cht khc.

Tiu chun mi trng l g?


"Tiu chun mi trng l nhng chun mc, gii hn cho php, c quy nh dng lmcn c qun l mi trng".

V vy, tiu chun mi trng c quan h mt thit vi s pht trin bn vng ca miquc gia. H thng tiu chun mi trng l mt cng trnh khoa hc lin ngnh, n phn


8/103


8

nh trnh khoa hc, cng ngh, t chc qun l v tim lc kinh t - x hi c tnh nd bo pht trin. C cu ca h thng tiu chun mi trng bao gm cc nhm chnhsau:

Nhng quy nh chung.

Tiu chun nc, bao gm nc mt ni a, nc ngm, nc bin v ven bin, ncthi v.v...Tiu chun khng kh, bao gm khi bi, kh thi (cc cht thi) v.v...Tiu chun lin quan n bo v t canh tc, s dng phn bn trong sn xut nngnghip.Tiu chun v bo v thc vt, s dng thuc tr su, dit c.Tiu chun lin quan n bo v cc ngun gen, ng thc vt, a dng sinh hc.Tiu chun lin quan n bo v cnh quan thin nhin, cc di tch lch s, vn ho.Tiu chun lin quan n mi trng do cc hot ng khai thc khong sn trong lngt, ngoi bin v.v...ISO 14000 l g?

Nm 1993, T chc Tiu chun quc t (ISO) bt u xy dng mt b cc tiu chunquc t v Qun l mi trng gi l ISO 14000. B tiu chun ny gm 3 nhm chnh:

Nhm kim ton v nh gi mi trng.Nhm h tr hng v sn phm.Nhm h thng qun l mi trng.Phm vi p dng ISO 14000:

Tt c cc doanh nghip.Cc khu vc nh dch v, ngn hng, bo him, khch sn, xut nhp khu, bun bn,phn phi, lu kho, vn ti hng ho, khai thc.Cc c quan nh trng hc, cc c quan chnh ph v cc t hp qun s.Cho n nay, rt nhiu nc trn th gii p dng cc tiu chun trong b ISO 14000.

nh gi tc ng mi trng l g?"nh gi tc ng mi trng l qu trnh phn tch, nh gi, d bo nh hng nmi trng ca cc d n quy hoch, pht trin kinh t - x hi, ca cc c s sn xut,kinh doanh, cng trnh kinh t, khoa hc k thut, y t, vn ho, x hi, an ninh, qucphng v cc cng trnh khc, xut cc gii php thch hp v bo v mi trng".

Hot ng pht trin kinh t - x hi y c loi mang tnh kinh t - x hi ca qucgia, ca mt a phng ln, hoc mt ngnh kinh t vn ha quan trng (lut l, chnhsch quc gia, nhng chng trnh quc gia v pht trin kinh t - x hi, k hoch qucgia di hn), c loi mang tnh kinh t - x hi vi m nh n xy dng cng trnh xydng c bn, quy hoch pht trin, s s dng mt dng hoc nhiu dng ti nguynthin nhin ti mt a phng nh. Tuy nhin, mt hot ng c ngha vi m i vicp quc gia, nhng c th c ngha v m i vi x nghip. Hot ng vi m nhngc t chc mt cch ph bin trn a bn rng c khi li mang ngha v m.


9/103


9

Tc ng n mi trng c th tt hoc xu, c li hoc c hi nhng vic nh gi tcng mi trng s gip nhng nh ra quyt nh ch ng la chn nhng phng nkh thi v ti u v kinh t v k thut trong bt c mt k hoch pht trin kinh t - xhi no.

Kinh t mi trng l g?

"Kinh t mi trng l cng c kinh t c s dng nghin cu mi trng v iu cng c ngha l trong tnh ton kinh t phi xt n cc vn mi trng".

Cc vn ny nm gia kinh t v cc h t nhin nn rt phc tp, do c th coikinh t mi trng l mt ngnh ph trung gian gia cc ngnh khoa hc t nhin vkhoa hc x hi. Nhng im cn ghi nh khi xem xt kinh t mi trng:

Ti nguyn khng ti to nh du m, than , kh t c th b cn kit. Do , con

ngi phi tm ti nguyn thay th hoc tm cng ngh s dng cc loi nng lng ccoi l vnh cu (nng lng gi, nng lng mt tri, nng lng thu triu, v.v...).Con ngi c th kim sot c kh nng phc hi ti nguyn ti to v kh nng hpth ca mi trng.Nng cao trch nhim i vi thin nhin (vai tr qun l mi trng).Tm cch kim sot dn s.

An ninh mi trng l g?

"An ninh mi trng l trng thi m mt h thng mi trng c kh nng m bo iukin sng an ton cho con ngi trong h thng ".

Mt h thng mi trng b mt an ninh c th do cc nguyn nhn t nhin (thin tai)hoc do cc hot ng ca con ngi (khai thc cn kit ti nguyn thin nhin, thi chtc vo mi trng gy nhim, suy thoi mi trng, suy gim a dng sinh hc,...)hoc phi hp tc ng ca c hai nguyn nhn trn. Trng thi an ninh ca ring phn hsinh thi t nhin c gi l an ninh sinh thi, do an ninh sinh thi l mt kha cnhca an ninh mi trng.

Tai bin mi trng l g?

"Tai bin mi trng l qu trnh gy mt n nh trong h thng mi trng".

l mt qu trnh gy hi vn hnh trong h thng mi trng gm 3 giai on:

Giai on nguy c (hay him ho): Cc yu t gy hi tn ti trong h thng, nhng chapht trin gy mt n nh.Giai on pht trin: Cc yu t tai bin tp trung li, gia tng, to trng thi mt n nhnhng cha vt qua ngng an ton ca h thng mi trng.Giai on s c mi trng: Qu trnh vt qua ngng an ton, gy thit hi cho con


10/103


10

ngi v sc kho, tnh mng, ti sn,... Nhng s c gy thit hi ln c gi l taiho, ln hn na c gi l thm ho mi trng.

Quan trc mi trng l g?

"Quan trc mi trng l vic theo di thng xuyn cht lng mi trng vi cc trngtm, trng im hp l nhm phc v cc hot ng bo v mi trng v pht trin bnvng".

Cc mc tiu c th ca quan trc mi trng gm:

Cung cp cc nh gi v din bin cht lng mi trng trn quy m quc gia, phc vvic xy dng bo co hin trng mi trng.Cung cp cc nh gi v din bin cht lng mi trng ca tng vng trng imc quan trc phc v cc yu cu tc thi ca cc cp qun l nh nc v bo vmi trng.

Cnh bo kp thi cc din bin bt thng hay cc nguy c nhim, suy thoi mitrng.Xy dng c s d liu v cht lng mi trng phc v vic lu tr, cung cp v traoi thng tin trong phm vi quc gia v quc t.Sc p mi trng l g?

Trc khi thc hin mt d n pht trin, ngi ta thng phi ch n sc p mitrng. "Sc p mi trng l nhng kh khn, tr ngi do mi trng (t nhin, kinh t,x hi) tc ng ln d n pht trin".

Sc p mi trng l yu t nm ngoi ca d n v hon ton khng c mong i xyra khi trin khai d n. C th phn loi sc p mi trng thnh hai loi nh sau:

Sc p mi trng "nm trong" kh nng khc phc ca d n. V d: Thiu nc, thiumt bng xy dng, c ch hnh chnh ca a phng cha ph hp, h tng c s chapht trin, nhim mi trng im du lch... Nu tng cng u t v hp tc vi aphng s gip cho vic khc phc cc sc p ny.Sc p mi trng "nm ngoi" kh nng khc phc ca d n. V d: Ch kh huthi tit, tai bin mi trng, iu kin sinh thi c hi, c cu iu hnh ca aphng khng hiu qu... Vi loi sc p ny, t thn kh nng ca d n khng th khcphc c, cn c mt chng trnh rng ln hn h tr. Do , d n cn phi thchnghi, chu ng hoc phi thay i.Nh vy, c th nhn thy s phn loi sc p mi trng ph thuc hon ton vo nnglc, quy m ca d n. Mt yu t mi trng c th l sc p mi trng "nm ngoi"kh nng khc phc ca d n ny nhng li "nm trong" trong kh nng khc phc cad n khc c nng lc v quy m ln hn. Phn loi nh vy s thun li hn trong vicnh gi nhanh tnh kh thi ca d n v gip cho vic tm kim cc gii php hn ch,khc phc cc sc p mi trng mt cch hiu qu nht.

V sao ni con ngi cng l mt ngun nhim?


11/103


11

Con ngi sng trn Tri t ch yu s dng khng kh, nc v thc phm nuidng c th. Mi ngi ln mt ngy ht vo 100 lt khng kh v th ra lng khcacbonic cng nhiu nh vy. Kh cacbonic l kh thi, t li nhiu mt ch s lm vnc khng kh trong phng, gy kh chu. Nu bui ti i ng ng kn ca phng, kh

cacbonic s vn c khp phng. Bi vy bui sng ng dy phi m ca khng khlu thng, phng mi sch.

Khi ngi ta n cc thc c b sung dinh dng, s thi ra cn b. Cht cn b (phnv nc tiu) xut hin mi trng sinh hot nu khng c x l tt s gy nhimmi trng, gy hi cho sc kho con ngi (nh gy bnh giun sn).

Trong qu trnh thay i t bo trong c th con ngi thng to ra nhit lng v miv. Mi v ca c th mi ngi khc nhau, trong c mt mi rt nng kch thch hthn kinh khu gic, l mi hi nch. y cng l mt ngun nhim ca c th conngi.

Trong sinh hot hng ngy, c th con ngi lun lun to nhit iu tit cn bngnhit c th. Nhit lng ny to ra mi trng xung quanh nn chng ta khng thynh hng xu ca hin tng ny. V d trong mt toa xe ng kn ca cht nch ngi,nhit s cao dn v nhng ngi bn trong s cm thy kh chu, v nhit lng to rat c th ngi lm tng nhit trong xe.

C th chng ta l mt ngun nhim. Nu vn ny ra c th c mt s ngi chanhn thc c. Nhng chng ta s pht hin ra iu ny khi tp trung mt s ngngi trong mt mi trng nh hp. Bi vy, chng ta khng nhng cn phng nga nhim cng nghip m cn cn phng nga c th gy nhim, nh hng trc tip tisc kho chng ta.

Th no l s pht trin bn vng?

C th ni rng mi vn v mi trng u bt ngun t pht trin. Nhng con ngicng nh tt c mi sinh vt khc khng th nh ch tin ho v ngng s pht trin camnh. Con ng gii quyt mu thun gia mi trng v pht trin l phi chpnhn pht trin, nhng gi sao cho pht trin khng tc ng mt cch tiu cc ti mitrng. Do , nm 1987 U ban Mi trng v Pht trin ca Lin Hp Quc a rakhi nim Pht trin bn vng:

"Pht trin bn vng l s pht trin nhm tho mn cc nhu cu hin ti ca con nginhng khng tn hi ti s tho mn cc nhu cu ca th h tng lai".

xy dng mt x hi pht trin bn vng, Chng trnh Mi trng Lin Hp Quc ra 9 nguyn tc:

Tn trng v quan tm n cuc sng cng ng.Ci thin cht lng cuc sng ca con ngi.


12/103


12

Bo v sc sng v tnh a dng ca Tri t.Qun l nhng ngun ti nguyn khng ti to c.Tn trng kh nng chu ng c ca Tri t.Thay i tp tc v thi quen c nhn. cho cc cng ng t qun l mi trng ca mnh.

To ra mt khun mu quc gia thng nht, thun li cho vic pht trin v bo v.Xy dng mt khi lin minh ton cu.

Du lch tc ng tch cc n mi trng nh th no?

Tc ng mi trng l nhng nh hng (xu hay tt) do hot ng pht trin du lchgy ra cho mi trng, bao gm cc yu t mi trng t nhin cng nh cc yu t mitrng x hi - nhn vn. Tc ng ca du lch ln cc yu t sinh thi t nhin c th ltc ng tch cc hoc tiu cc. Cc tc ng tch cc c th gm:

Bo tn thin nhin: Du lch gp phn khng nh gi tr v gp phn vo vic bo tn

cc din tch t nhin quan trng, pht trin cc Khu Bo tn v Vn Quc gia.Tng cng cht lng mi trng: Du lch c th cung cp nhng sng kin cho viclm sch mi trng thng qua kim sot cht lng khng kh, nc, t, nhim tingn, thi rc v cc vn mi trng khc thng qua cc chng trnh quy hoch cnhquan, thit k xy dng v duy tu bo dng cc cng trnh kin trc. cao mi trng: Vic pht trin cc c s du lch c thit k tt c th cao gi trcc cnh quan.Ci thin h tng c s: Cc c s h tng ca a phng nh sn bay, ng s, hthng cp thot nc, x l cht thi, thng tin lin lc c th c ci thin thng quahot ng du lch.Tng cng hiu bit v mi trng ca cng ng a phng thng qua vic trao iv hc tp vi du khch.Du lch tc ng tiu cc n mi trng nh th no?

nh hng ti nhu cu v cht lng nc: Du lch l ngnh cng nghip tiu th ncnhiu, thm ch tiu hao ngun nc sinh hot hn c nhu cu nc sinh hot ca aphng.Nc thi: Nu nh khng c h thng thu gom nc thi cho khch sn, nh hng thnc thi s ngm xung bn nc ngm hoc cc thu vc ln cn (sng, h, bin), lmlan truyn nhiu loi dch bnh nh giun sn, ng rut, bnh ngoi da, bnh mt hoclm nhim cc thu vc gy hi cho cnh quan v nui trng thy sn.Rc thi: Vt rc thi ba bi l vn chung ca mi khu du lch. y l nguyn nhngy mt cnh quan, mt v sinh, nh hng n sc kho cng ng v ny sinh xung tx hi. nhim khng kh: Tuy c coi l ngnh "cng nghip khng khi", nhng du lch cth gy nhim kh thng qua pht x kh thi ng c xe my v tu thuyn, c bit l cc trng im v trc giao thng chnh, gy hi cho cy ci, ng vt hoang di v cccng trnh xy dng bng vi v b tng.Nng lng: Tiu th nng lng trong khu du lch thng khng hiu qu v lng ph. nhim ting n: Ting n t cc phng tin giao thng v du khch c th gy phin


13/103


13

h cho c dn a phng v cc du khch khc k c ng vt hoang di. nhim phong cnh: nhim phong cnh c th c gy ra do khch sn nh hng ckin trc xu x th kch, vt liu p lt khng ph hp, b tr cc dch v thiu khoa hc,s dng qu nhiu phng tin qung co nht l cc phng tin xu x, dy in, ctin trn lan, bo dng km i vi cc cng trnh xy dng v cnh quan. Pht trin du

lch hn n, pha tp, ln xn l mt trong nhng hot ng gy suy thoi mi trng thi nht.Lm nhiu lon sinh thi: Vic pht trin hot ng du lch thiu kim sot c th tcng ln t (xi mn, trt l), lm bin ng cc ni c tr, e do cc loi ng thcvt hoang di (ting n, sn bt, cung ng tht th rng, th nhi bng, cn trng...). Xydng ng giao thng v khu cm tri gy cn tr ng vt hoang di di chuyn tmmi, kt i hoc sinh sn, ph hoi rn san h do khai thc mu vt, c cnh hoc neou tu thuyn...Du lch sinh thi l g?

Nm 1991, xut hin khi nim v Du lch sinh thi. "Du lch sinh thi l loi hnh du

lch din ra trong cc vng c h sinh thi t nhin cn bo tn kh tt nhm mc tiunghin cu, chim ngng, thng thc phong cnh, ng thc vt cng nh cc gi trvn ho hin hu" (Boo, 1991).

Nhng gn y, ngi ta cho rng ni dung cn bn ca Du lch sinh thi l tp trung vomc trch nhim ca con ngi i vi mi trng. Quan im th ng cho rng Dulch sinh thi l du lch hn ch ti a cc suy thoi mi trng do du lch to ra, l sngn nga cc tc ng tiu cc ln sinh thi, vn ho v thm m. Quan im ch ngcho rng Du lch sinh thi cn phi ng gp vo qun l bn vng mi trng lnh thdu lch v phi quan tm n quyn li ca nhn dn a phng. Do , ngi ta ara mt khi nim mi tng i y hn:

"Du lch sinh thi l du lch c trch nhim vi cc khu thin nhin l ni bo tn mitrng v ci thin phc li cho nhn dn a phng".

Du lch bn vng l g?

"Du lch bn vng l vic p ng cc nhu cu hin ti ca du khch v vng dng dulch m vn bo m nhng kh nng p ng nhu cu cho cc th h tng lai".

Du lch bn vng i hi phi qun l tt c cc dng ti nguyn theo cch no chng ta c th p ng cc nhu cu kinh t, x hi v thm m trong khi vn duy trc bn sc vn ho, cc qu trnh sinh thi c bn, a dng sinh hc v cc h m bos sng.

Mc tiu ca Du lch bn vng l:

Pht trin, gia tng s ng gp ca du lch vo kinh t v mi trng.Ci thin tnh cng bng x hi trong pht trin.Ci thin cht lng cuc sng ca cng ng bn a.


14/103


14

p ng cao nhu cu ca du khch.Duy tr cht lng mi trng.

Kh quyn tri t hnh thnh nh th no?

Kh quyn l lp v ngoi ca tri t vi ranh gii di l b mt thu quyn, thchquyn v ranh gii trn l khong khng gia cc hnh tinh. Kh quyn tri t c hnhthnh do s thot hi nc, cc cht kh t thu quyn v thch quyn.

Thi k u, kh quyn ch yu gm hi nc, amoniac, metan, cc loi kh tr v hydro.Di tc dng phn hu ca tia sng mt tri hi nc b phn hu thnh oxy v hydro.Oxy to ra tc ng vi amoniac v metan to ra kh nit v ccbonc. Qu trnh tipdin, mt lng hidro nh mt vo khong khng v tr, kh quyn cn li ch yu l hinc, nit, ccbonc, mt t oxy. Thc vt xut hin trn tri t cng vi qu trnh quanghp to nn mt lng ln oxy v lm gim ng k nng CO2 trong kh quyn. Spht trin mnh m ca ng thc vt trn tri t cng vi s gia tng bi tit, phn hu

xc cht ng thc vt, phn hu ym kh ca vi sinh vt lm cho nng kh N2trong kh quyn tng ln nhanh chng, t ti thnh phn kh quyn hin nay.

Kh quyn c my lp?

Kh quyn tri t c cu trc phn lp vi cc tng c trng t di ln trn nh sau:Tng i lu, tng bnh lu, tng trung gian, tng in ly.

Tng i lu l tng thp nht ca kh quyn, lun c chuyn ng i lu ca khikhng kh b nung t mt t, thnh phn kh kh ng nht. Ranh gii trn ca tng ilu trong khong 7 - 8 km hai cc v 16 - 18 km vng xch o. Tng i lu l nitp trung nhiu nht hi nc, bi v cc hin tng thi tit chnh nh my, ma, tuyt,ma , bo v.v...Tng bnh lu nm trn tng i lu vi ranh gii trn dao ng trong khong cao 50km. Khng kh tng bnh lu long hn, t cha bi v cc hin tng thi tit. caokhong 25 km trong tng bnh lu tn ti mt lp khng kh giu kh Ozon (O3) thngc gi l tng Ozon.Bn trn tng bnh lu cho n cao 80 km c gi l tng trung gian. Nhit tngny gim dn theo cao.T cao 80 km n 500 km gi l tng nhit, y nhit ban ngy thng rt cao,nhng ban m xung thp.T cao 500 km tr ln c gi l tng in ly. Do tc ng ca tia t ngoi, cc phnt khng kh long trong tng b phn hu thnh cc ion nh nh He+, H+, O++. Tngin ly l ni xut hin cc quang v phn x cc sng ngn v tuyn. Gii hn bn ngoica kh quyn rt kh xc nh, thng thng ngi ta c nh vo khong t 1000 -2000 kilmt.Cu trc tng ca kh quyn c hnh thnh do kt qu ca lc hp dn v ngun phtsinh kh t b mt tri t, c tc ng to ln trong vic bo v v duy tr s sng tri t.

Thnh phn kh quyn gm nhng g ?


15/103


15

Thnh phn kh quyn tri t kh n nh theo phng nm ngang v phn d theophng thng ng. Phn ln khi lng 5.1015 tn ca ton b kh quyn tp trung tng i lu v bnh lu. Thnh phn kh quyn tri t gm ch yu l Nit, Oxy, hinc, CO2, H2, O3, NH4, cc kh tr.

Trong tng i lu, thnh phn cc cht kh ch yu tng i n nh, nhng nng CO2 v hi nc dao ng mnh. Lng hi nc thay i theo thi tit kh hu, t 4%th tch vo ma nng m ti 0,4 % khi ma kh lnh. Trong khng kh tng i luthng c mt lng nht nh kh SO2 v bi.

Trong tng bnh lu lun tn ti mt qu trnh hnh thnh v ph hu kh ozon, dn tivic xut hin mt lp ozon mng vi chiu dy trong iu kin mt khng kh bnhthng khong vi chc xngtimet. Lp kh ny c tc dng ngn cc tia t ngoi chiuxung b mt tri t. Hin nay, do hot ng ca con ngi, lp kh ozon c xu hngmng dn, c th e do ti s sng ca con ngi v sinh vt trn tri t.

Hiu ng nh knh l g?

Nhit b mt tri t c to nn do s cn bng gia nng lng mt tri n bmt tri t v nng lng bc x ca tri t vo khong khng gian gia cc hnh tinh.Nng lng mt tri ch yu l cc tia sng ngn d dng xuyn qua ca s kh quyn.Trong khi , bc x ca tri t vi nhit b mt trung bnh +16oC l sng di cnng lng thp, d dng b kh quyn gi li. Cc tc nhn gy ra s hp th bc xsng di trong kh quyn l kh CO2, bi, hi nc, kh mtan, kh CFC v.v...

"Kt qu ca s ca s trao i khng cn bng v nng lng gia tri t vi khnggian xung quanh, dn n s gia tng nhit ca kh quyn tri t. Hin tng nydin ra theo c ch tng t nh nh knh trng cy v c gi l Hiu ng nh knh".

S gia tng tiu th nhin liu ho thch ca loi ngi ang lm cho nng kh CO2ca kh quyn tng ln. S gia tng kh CO2 v cc kh nh knh khc trong kh quyntri t lm nhit tri t tng ln. Theo tnh ton ca cc nh khoa hc, khi nng CO2 trong kh quyn tng gp i, th nhit b mt tri t tng ln khong 3oC. Ccs liu nghin cu cho thy nhit tri t tng 0,5oC trong khong thi gian t1885 n 1940 do thay i ca nng CO2 trong kh quyn t 0,027% n 0,035%. Dbo, nu khng c bin php khc phc hiu ng nh knh, nhit tri t s tng ln1,5 - 4,5oC vo nm 2050.

Vai tr gy nn hiu ng nh knh ca cc cht kh c xp theo th t sau: CO2 =>CFC => CH4 => O3 =>NO2. S gia tng nhit tri t do hiu ng nh knh c tcng mnh m ti nhiu mt ca mi trng tri t.

Nhit tri t tng s lm tan bng v dng cao mc nc bin. Nh vy, nhiu vngsn xut lng thc tr ph, cc khu ng dn c, cc ng bng ln, nhiu o thp sb chm di nc bin.


16/103


16

S nng ln ca tri t lm thay i iu kin sng bnh thng ca cc sinh vt trn trit. Mt s loi sinh vt thch nghi vi iu kin mi s thun li pht trin. Trong khi nhiu loi b thu hp v din tch hoc b tiu dit.Kh hu tri t s b bin i su sc, cc i kh hu c xu hng thay i. Ton biu kin sng ca tt c cc quc gia b xo ng. Hot ng sn xut nng nghip, lm

nghip, thu hi sn b nh hng nghim trng.Nhiu loi bnh tt mi i vi con ngi xut hin, cc loi dch bnh lan trn, sc khoca con ngi b suy gim.Bin i kh hu l g?

"Bin i kh hu tri t l s thay i ca h thng kh hu gm kh quyn, thu quyn,sinh quyn, thch quyn hin ti v trong tng lai bi cc nguyn nhn t nhin v nhnto".

Nguyn nhn chnh lm bin i kh hu tri t l do s gia tng cc hot ng to racc cht thi kh nh knh, cc hot ng khai thc qu mc cc b hp th v b cha kh

nh knh nh sinh khi, rng, cc h sinh thi bin, ven b v t lin khc.Cc biu hin ca s bin i kh hu tri t gm:

S nng ln ca kh quyn v tri t ni chung.S thay i thnh phn v cht lng kh quyn c hi cho mi trng sng ca conngi v cc sinh vt trn tri t.S dng cao mc nc bin do tan bng dn ti s ngp ng ca cc vng t thp, cco nh trn bin.S di chuyn ca cc i kh hu tn ti hng nghn nm trn cc vng khc nhau ca trit dn ti nguy c e do s sng ca cc loi sinh vt, cc h sinh thi v hot ngca con ngi.S thay i cng hot ng ca qu trnh hon lu kh quyn, chu trnh tun honnc trong t nhin v cc chu trnh sinh a ho khc.S thay i nng sut sinh hc ca cc h sinh thi, cht lng v thnh phn ca thuquyn, sinh quyn, cc a quyn.Cc quc gia trn th gii hp ti New York ngy 9/5/1992 v thng qua Cng cKhung v Bin i kh hu ca Lin Hp Quc. Cng c ny t ra mc tiu n nhcc nng kh quyn mc c th ngn nga c s can thip ca con ngi i vih thng kh hu. Mc phi t nm trong mt khung thi gian cc h sinh thithch nghi mt cch t nhin vi s thay i kh hu, bo m vic sn xut lng thckhng b e do v to kh nng cho s pht trin kinh t tin trin mt cch bn vng.

nhim khng kh l g? V sao khng kh b nhim?

" nhim khng kh l s c mt mt cht l hoc mt s bin i quan trng trong thnhphn khng kh, lm cho khng kh khng sch hoc gy ra s to mi, c mi kh chu,gim tm nhn xa (do bi)".

C rt nhiu ngun gy nhim khng kh. C th chia ra thnh ngun t nhin v ngun


17/103


17

nhn to.

a. Ngun t nhin:

Ni la: Ni la phun ra nhng nham thch nng v nhiu khi bi giu sunfua, mtan

v nhng loi kh khc. Khng kh cha bi lan to i rt xa v n c phun ln rt cao.Chy rng: Cc m chy rng v ng c bi cc qu trnh t nhin xy ra do smchp, c st gia thm thc vt kh nh tre, c. Cc m chy ny thng lan truynrng, pht thi nhiu bi v kh.Bo bi gy nn do gi mnh v bo, ma bo mn t sa mc, t trng v gi thi tungln thnh bi. Nc bin bc hi v cng vi sng bin tung bt mang theo bi mui lantruyn vo khng kh.Cc qu trnh phn hu, thi ra xc ng, thc vt t nhin cng pht thi nhiu chtkh, cc phn ng ho hc gia nhng kh t nhin hnh thnh cc kh sunfua, nitrit, ccloi mui v.v... Cc loi bi, kh ny u gy nhim khng kh.b. Ngun nhn to:

Ngun gy nhim nhn to rt a dng, nhng ch yu l do hot ng cng nghip,t chy nhin liu ho thch v hot ng ca cc phng tin giao thng. Ngun nhim cng nghip do hai qu trnh sn xut gy ra:

Qu trnh t nhin liu thi ra rt nhiu kh c i qua cc ng khi ca cc nh my vokhng kh.Do bc hi, r r, tht thot trn dy chuyn sn xut sn phm v trn cc ng ngdn ti. Ngun thi ca qu trnh sn xut ny cng c th c ht v thi ra ngoi bngh thng thng gi.Cc ngnh cng nghip ch yu gy nhim khng kh bao gm: nhit in; vt liu xydng; ho cht v phn bn; dt v giy; luyn kim; thc phm; Cc x nghip c kh;Cc nh my thuc ngnh cng nghip nh; Giao thng vn ti; bn cnh phi k nsinh hot ca con ngi.

Cc tc nhn no gy nhim khng kh?

Cc cht v tc nhn gy nhim khng kh gm:

Cc loi oxit nh: nit oxit (NO, NO2), nit ioxit (NO2), SO2, CO, H2S v cc loi khhalogen (clo, brom, it).Cc hp cht flo.Cc cht tng hp (te, benzen).Cc cht l lng (bi rn, bi lng, bi vi sinh vt), nitrat, sunfat, cc phn t cacbon, solkh, mui, khi, sng m, phn hoa.Cc loi bi nng, bi t, , bi kim loi nh ng, ch, st, km, niken, thic, caimi...Kh quang ho nh ozn, FAN, FB2N, NOX, anehyt, etylen...Cht thi phng x.Nhit .Ting n.


18/103


18

Su tc nhn nhim u sinh ra ch yu do qu trnh t chy nhin liu v sn xutcng nghip. Cc tc nhn nhim khng kh c th phn thnh hai dng: dng hi khv dng phn t nh. Tuy nhin, phn ln cc tc nhn nhim u gy tc hi i visc khe con ngi.

Tc nhn nhim c chia lm hai loi: s cp v th cp. Sunfua ioxit sinh ra do tchy than l tc nhn nhim s cp. N tc ng trc tip ti b phn tip nhn. Sau, kh ny li lin kt vi xy v nc ca khng kh sch to thnh axit sunfuric(H2SO4) ri xung t cng vi nc ma, lm thay i pH ca t v ca thu vc, tcng xu ti nhiu thc vt, ng vt v vi sinh vt. Nh vy, ma axit l tc nhn nhim th cp c to thnh do s kt hp SO2 vi nc. Cng c nhng trng hp,cc tc nhn khng gy nhim, lin kt quang ho vi nhau to thnh tc nhn nhim th cp mi, gy tc ng xu. C th sinh vt phn ng i vi cc tc nhn nhim ph thuc vo nng nhim v thi gian tc ng.

Mc nhim khng kh c biu th nh th no?

C quan Bo v mi trng ca M biu th nhim khng kh bng ch s chun nhim (PSI), theo ngng an ton v nguy him i vi sc kho ca ngi. PSI l mtch s thu c khi tnh ti nhiu ch s nhim, v d tng cc ht l lng, SO2,CO,O3, NO2 c tnh theo m g/m3/gi hoc trong 1 ngy.

Nu PSI t 0-49 l khng kh c cht lng tt.Nu PSI t 50-100 l trung bnh, khng nh hng ti sc kho ca ngi.Nu PSI t 100-199 l khng tt.Nu PSI t 200-299 l rt khng tt.Nu PSI t 300-399 l nguy him, lm pht sinh mt s bnh.Nu PSI trn 400 l rt nguy him, c th gy cht ngi.Da vo ch s PSI, m nhng ngi c tui v sc kho khc nhau s c thng botrc v gim cc hot ng ngoi tri.

Cc kh nhn to no gy nhim khng kh nguy him nht i vi con ngi vkh quyn tri t?

Cc kh nhn to nguy him nht i vi sc kho con ngi v kh quyn tri t c bit n gm: Cacbon ioxit (CO2); Dioxit Sunfua (SO2).; Cacbon monoxit (CO);Nit oxit (N2O); Clorofluorocacbon (cn gi l CFC) v Mtan (CH4).

1. Ccbon ioxit (CO2): CO2 vi hm lng 0,03% trong kh quyn l nguyn liu choqu trnh quang hp sn xut nng sut sinh hc s cp cy xanh. Thng thng,lng CO2 sn sinh mt cch t nhin cn bng vi lng CO2 c s dng cho quanghp. Hai loi hot ng ca con ngi l t nhin liu ho thch v ph rng lm choqu trnh trn mt cn bng, c tc ng xu ti kh hu ton cu.

2. ioxit Sunfua (SO2): ioxit sunfua (SO2) l cht gy nhim khng kh c nng thp trong kh quyn, tp trung ch yu tng i lu. Dioxit sunfua sinh ra do ni la


19/103


19

phun, do t nhin liu than, du, kh t, sinh khi thc vt, qung sunfua,.v.v... SO2 rtc hi i vi sc kho ca ngi v sinh vt, gy ra cc bnh v phi kh ph qun.SO2 trong khng kh khi gp oxy v nc to thnh axit, tp trung trong nc ma gy rahin tng ma axit.

3. Cacbon monoxit (CO): CO c hnh thnh do vic t chy khng ht nhin liu hothch nh than, du v mt s cht hu c khc. Kh thi t cc ng c xe my l ngungy nhim CO ch yu cc thnh ph. Hng nm trn ton cu sn sinh khong 600triu tn CO. CO khng c vi thc vt v cy xanh c th chuyn ho CO => CO2 vs dng n trong qu trnh quang hp. V vy, thm thc vt c xem l tc nhn tnhin c tc dng lm gim nhim CO. Khi con ngi trong khng kh c nng CO khong 250 ppm s b t vong.

4. Nit oxit (N2O): N2O l loi kh gy hiu ng nh knh, c sinh ra trong qu trnht cc nhin liu ho thch. Hm lng ca n ang tng dn trn phm vi ton cu,hng nm khong t 0,2 -,3%. Mt lng nh N2O khc xm nhp vo kh quyn do kt

qu ca qu trnh nitrat ho cc loi phn bn hu c v v c. N2O xm nhp vo khngkh s khng thay i dng trong thi gian di, ch khi t ti nhng tng trn ca khquyn n mi tc ng mt cch chm chp vi nguyn t oxy.

5. Clorofluorocacbon (vit tt l CFC): CFC l nhng ho cht do con ngi tng hp s dng trong nhiu ngnh cng nghip v t xm nhp vo kh quyn. CFC 11 hocCFCl3 hoc CFCl2 hoc CF2Cl2 (cn gi l freon 12 hoc F12) l nhng cht thngdng ca CFC. Mt lng nh CFC khc l CHC1F2 (hoc F22), CCl4 v CF4 cng xmnhp vo kh quyn. C hai hp cht CFC 11 v CFC 12 hoc freon u l nhng hpcht c ngha kinh t cao, vic sn xut v s dng chng tng ln rt nhanh tronghai thp k va qua. Chng tn ti c dng sol kh v khng sol kh. Dng sol khthng lm tn hi tng zn, do l s bo ng v mi trng, nhng dng khng solkh th vn tip tc sn xut v ngy cng tng v s lng. CFC c tnh n nh cao vkhng b phn hu. Khi CFC t ti thng tng kh quyn chng s c cc tia cc tmphn hu. Tc phn hu CFC s rt nhanh nu tng zn b tn thng v cc bc xcc tm ti c nhng tng kh quyn thp hn.

6. Mtan (CH4): Mtan l mt loi kh gy hiu ng nh knh. N c sinh ra t cc qutrnh sinh hc, nh s men ho ng rut ca ng vt c guc, cu v nhng ng vtkhc, s phn gii k kh t ngp nc, rung la, chy rng v t nhin liu hothch. CH4 thc y s xy ho hi nc tng bnh lu. S gia tng hi nc gy hiung nh knh mnh hn nhiu so vi hiu ng trc tip ca CH4. Hin nay hng nm khquyn thu nhn khong t 400 n 765x1012g CH4.

Tng Ozon l g?

Kh Ozon gm 3 nguyn t oxy (03). Tng bnh lu nm trn tng i lu vi ranh giitrn dao ng trong khong cao 50 km. cao khong 25 km trong tng bnh lutn ti mt lp khng kh giu kh Ozon (O3) thng c gi l tng Ozon. Hm lngkh Ozon trong khng kh rt thp, chim mt phn triu, ch cao 25 - 30 km, kh


20/103


20

Ozon mi m c hn (chim t l 1/100.000 trong kh quyn). Ngi ta gi tng khquyn cao ny l tng Ozon.

Nu tng Ozon b thng, mt lng ln tia t ngoi s chiu thng xung Tri t. Conngi sng trn Tri t s mc bnh ung th da, thc vt khng chu ni nhiu tia t

ngoi chiu vo s b mt dn kh nng min dch, cc sinh vt di bin b tn thngv cht dn. Bi vy cc nc trn th gii u rt lo s trc hin tng thng tngOzon.

Nguyn nhn no dn n thng tng Ozon?

Thng 10 nm 1985, cc nh khoa hc Anh pht hin thy tng kh ozon trn khng trungNam cc xut hin mt "l thng" rt ln, bng din tch nc M. Nm 1987, cc nhkhoa hc c li pht hin tng kh ozon vng tri Bc cc c hin tng mng dn,c ngha l chng bao lu na tng ozon Bc cc cng s b thng. Tin ny nhanhchng c truyn khp th gii v lm chn ng d lun.

Cc nh khoa hc u cho rng, nguyn nhn ny c lin quan ti vic sn xut v sdng t lnh trn th gii. S d t lnh c th lm lnh v bo qun thc phm c lul v trong h thng ng dn khp kn pha sau t lnh c cha loi dung dch freon thlng (thng gi l "gas"). Nh c dung dch ho hc ny t lnh mi lm lnh c.Dung dch freon c th bay hi thnh th kh. Khi chuyn sang th kh, freon bc thngln tng ozon trong kh quyn Tri t v ph v kt cu tng ny, lm gim nng khozon.

Khng nhng t lnh, my lnh cn dng n freon m trong dung dch git ty, bnh cuho cng s dng freon v cc cht thuc dng freon. Trong qu trnh sn xut v sdng cc ho cht khng trnh khi tht thot mt lng ln hot cht dng freon bchi bay ln ph hu tng ozon. Qua chng ta thy rng, tng zon b thng chnh l docc cht kh thuc dng freon gy ra, cc ho cht khng t c trong thin nhin mdo con ngi to ra. R rng, con ngi l th phm lm thng tng ozon, e do sckho ca chnh mnh,

Sm ngng sn xut v s dng cc ho cht dng freon l bin php hu hiu nht cu tng ozon. Nhiu hi tho quc t bn tnh cc bin php khc phc nguy cthng rng tng ozon. 112 nc thuc khi Cng ng Chu u (EEC) nht tr ncui th k ny s chm dt sn xut v s dng cc ho cht thuc dng freon. V vycc nh khoa hc ang nghin cu sn xut loi ho cht khc thay th cc ho cht dng freon, ng thi s chuyn giao cng ngh sn xut cho cc nc ang pht trin.C nh vy, vic ngng sn xut freon mi tr thnh hin thc. Mun t c yu cuthit thc ny, khng ch ring mt vi nc m c th gii u phi c gng th mi cth bo v c tng ozon ca Tri t.

Ma axit l g?

Ma axit c pht hin ra u tin nm 1948 ti Thu in. Nguyn nhn l v con


21/103


21

ngi t nhiu than , du m. Trong than v du m thng cha mt lng luhunh, cn trong khng kh li rt nhiu kh nit. Trong qu trnh t c th sinh ra cckh Sunfua ioxit (SO2), Nit ioxit (NO2). Cc kh ny ho tan vi hi nc trongkhng kh to thnh cc ht axit sunfuaric (H2SO4), axit nitric (HNO3). Khi tri ma,cc ht axit ny tan ln vo nc ma, lm pH ca nc ma gim. Nu nc ma c

pH di 5,6 c gi l ma axit. Do c chua kh ln, nc ma c th ho tanc mt s bi kim loi v xit kim loi c trong khng kh nh xit ch,... lm chonc ma tr nn c hn i vi cy ci, vt nui v con ngi.

Ma axit nh hng xu ti cc thu vc (ao, h). Cc dng chy do ma axit vo h,ao s lm pH ca h, ao gim i nhanh chng, cc sinh vt trong h, ao suy yu hoccht hon ton. H, ao tr thnh cc thu vc cht.

Ma axit nh hng xu ti t do nc ma ngm xung t lm tng chua ca t,ho tan cc nguyn t trong t cn thit cho cy nh canxi (Ca), Magi (Mg),... lm suythoi t, cy ci km pht trin. L cy gp ma axit s b "chy" lm chm, mm s

cht kh, lm cho kh nng quang hp ca cy gim, cho nng sut thp.Ma axit cn ph hu cc vt liu lm bng kim loi nh st, ng, km,... lm gim tuith cc cng trnh xy dng.

V sao bui sm, khng kh trong thnh ph li b nhim rt nng?

Xa nay chng ta thng nghe ni "khng khbui sm trong lnh nht" v mi ngidn thnh ph thng tp luyn, chy nhy, hot ng th dc th thao vo sng smhng ngy. Nhng gn y, cc nh khoa hc li cnh tnh rng nhng thnh ph cngnh cng nghip v giao thng vn ti pht trin, khng kh bui sm khng nhngtrong lnh m cn b nhim rt nng.

V sao cc nh khoa hc li a ra kt lun tri ngc vi nhn nh lu nay canhiu ngi ?

Mc trong lnh ca khng kh c quyt nh bi thnh phn cc cht trong khngkh, nht l nhng cht c hi i vi c th con ngi. Ban ngy, nh nng mt trilm nhit khng kh tng cao, khi thi ca cc nh my, xe c v bi t ct do ccloi xe cun ln bay lng l trong khng kh. n khi mt tri ln, nhit khng khgim dn. Qua mt m, mt t mt dn, nhit lng to vo khng trung cch mt tmy trm mt hnh thnh tng khng kh trn nng di lnh, ging nh chic ni pxung mt t. Lc ny khi thi ca cc nh my khng th bc ln cao to vo tngmy m ch lun qun gn mt t vi nng mi lc mt m c. Nu lc ny trnmt t lng gi, nhim khng kh s cng tng.

V th, cc nh khoa hc khuyn dn c cc thnh ph cng nghip nn chuyn thi giantp th dc v rn luyn c th t sng sm sang khong 10 gi sng v 3 gi chiu lthch hp nht.


22/103


22

V sao khng kh trong nh cng b nhim?

Hin nay nhiu gia nh nc ta vn dng than lm cht t. Bp than thi ra mt lngkh cacbonic kh ln, nhng d dng bp ga hoc bp du trong nh cng khng trnh

c vic thi ra kh cacbonic. Ngoi ra, trong qu trnh xo nu thc n s bc ra cc htcht du m lm nhim khng kh trong bp. Mt khc, iu kin sng hin nay ccthnh ph cn cht chi, c th con ngi lun to ra kh cacbonic v m hi, cha knhng ngi ht thuc l thi ra mt lng ln khi thuc lm nhim khng kh trongnh . Nhng ni n o hoc gi rt, ngi ta li thng ng kn ca s ( chng n vchng rt) khin cc loi kh c hi khng thot ra ngoi c.

Nhng dng mi s dng trong cc gia nh nh thm nilon, giy dn tng, nha,v.v...cng em theo vo phng cc cht nhim nh toluen, metylbenzen,formalehyt,... Nhng ho cht ny u rt c hi i vi sc khe con ngi.

Nu trong nh c nui ch, mo v trng nhiu hoa, cy cnh s lm tng thm lng khcacbonic v mi hi trong phng . Bi v cc tp cht kh k trn lun bay l lng trongkhng kh km theo cc loi vi trng, d nhin s nh hng khng tt ti sc khe conngi.

Mun gii quyt vn nhim khng kh trong nh , cn m nhiu ca s thng kh,thng xuyn qut dn lau chi nh ca, lm v sinh c nhn u n v khng nn nuing vt trong phng .

Khng kh trong thnh ph v lng qu khc nhau nh th no?

Vo ma h, khi i t thnh ph v lng qu, ta cm thy khng kh hai vng khcnhau rt r rt. Nhng ngi thng sng thn qu cng rt t ho v khng kh tronglnh ni mnh c tr. Cc nh khoa hc nghin cu v ch ra nhng khc nhau c bntrong khng kh hai vng l:

Th nht: Khng kh thnh ph thng c nhiu vi khun, vi trng gy bnh hn nngthn, bi v trong thnh ph mt dn cao, trao i hng ho nhiu, sn xut v xydng pht trin, to ra lng rc ln, phn tn, kh thu gom kp thi, gy nhim mitrng. Ngi t cc vng khc nhau qua li nhiu, mang mm bnh t nhiu ni n.Khng kh lu thng km v vng nh cao tng, cng to c hi cho vi trng gy bnhtp trung v tn ti lu hn.

nng thn, mt dn, lu lng ngi v hng ho qua li u thp, nn cht thi t,ch yu l cht hu c, mt loi rc thi c th dng lm phn bn rung. Nng thnngi tha, nhiu cy xanh to cm gic ti mt, d chu, li c kh nng tit ra cnhng cht khng khun thc vt, nn lng vi trng gy bnh trong khng kh cng thn.

Th hai: Nhit khng kh thnh ph cao hn nng thn, cn m li thp hn. Vo


23/103


23

ma h, nhit khng kh thnh ph c th cao hn cc vng nng thn t 2 n 60C,nhit ti nhng b mt ph gch, b tng cao hn nhit khng kh t 5 n 80C. l do thnh ph khng kh lu thng km, lm gim s phn tn nhit. Nhiu xe my, t i li, nhiu nh my, x nghip sn xut dng l t, thi nhiu nhit vo khng kh.Gch, b tng, ng nha hp th bc x mt tri rt tt, nng ln v to nhit vo

khng kh. Mt nc ao h li t, t b ph gch, nha, b tng khng cho nc trongt bc hi, va khng tiu hao c nhit, va lm khng kh kh hn.

nng thn, ngc li, khng kh khng b che chn nn lu thng tt hn. Cc ngunthi nhit nhn to nh thnh ph t hn nhiu. Cy ci li nhiu, to mt lp ph ttchn khng cho nh sng mt tri trc tip t nng t v cn tiu th mt phn nnglng mt tri cho quang hp. Mt t v mt nc u bc hi tt, tiu th bt nnglng t nh nng mt tri.

Th ba: Khng kh thnh ph nhiu bi bn hn khng kh nng thn do trong thnh phtp trung nhiu nh my x nghip, thi nhiu khi, bi, kh c. Vic xy dng, o t,

chuyn ch vt liu din ra thng xuyn, rc thi khng dn kp, l ngun to ra bi bnng k. Trn ng ph xe my, t thng xuyn i li, nghin vn t ct v cunbi bay ln. Khng kh kh nng, lm cho bi l lng nhiu v lu hn. B mt thnhph khng bng phng, nhiu nh cao thp khc nhau, cng d to cc vng gi xoy,cun bi bay ln.

Th t: Trong thnh ph, ng c t, xe my, cc hot ng sn xut, bun bn, gii trto ra nhiu ting n. Thnh ph li khng c nhiu cc di cy xanh cn ting n, m chc nhiu nh xy, b tng, lm cho sng m di i, di li, hn n v kh chu hn.

Th nm: Khng kh thnh ph, nht l nhng vng cng nghip v giao thng phttrin, thng c cha rt nhiu kh c hi nh xit ca lu hunh, nit, cacbon, ch...Cc cht ny c tc ng xu ti sc kho con ngi v mi trng gy nn cc bnhpht sinh t nhim khng kh.

Tm li, khng kh thnh ph thng b nhim nng n hn nhiu so vi khng khnng thn, do khng c li cho tm l v sc kho con ngi. Nhiu quc gia trn thgii v ang u t nhiu cng sc v tin ca cho vic nghin cu tm ra nhng giiphp khc phc hin trng nhim mi trng nng n ti cc thnh ph ln. Tuy nhinvn vn cha th gii quyt ngay c. Nhng ngi ang sng trong cc thnh ph, th ng dn cn hiu r nhng nhc im ca mi trng ni y, t c binphp bo v v tham gia vo s nghip bo v mi trng chung ca c cng ng.

t l g? t hnh thnh nh th no?"t hay th nhng l lp ngoi cng ca thch quyn b bin i t nhin di tcng tng hp ca nc, khng kh, sinh vt".

Cc thnh phn chnh ca t l cht khong, nc, khng kh, mn v cc loi sinh vtt vi sinh vt cho n cn trng, chn t v.v... Thnh phn chnh ca t c trnh bytrong hnh sau:


24/103


24

t c cu trc hnh thi rt c trng, xem xt mt phu din t c th thy s phntng cu trc t trn xung di nh sau:

Tng thm mc v r c c phn hu mc khc nhau.Tng mn thng c mu thm hn, tp trung cc cht hu c v dinh dng ca t.Tng ra tri do mt phn vt cht b ra tri xung tng di.Tng tch t cha cc cht ho tan v ht st b ra tri t tng trn.Tng m b bin i t nhiu nhng vn gi c cu to ca .Tng gc cha b phong ho hoc bin i.Mi mt loi t pht sinh trn mi loi , trong iu kin thi tit v kh hu tng tnhau u c cng mt kiu cu trc phu din v dy.

Thnh phn khong ca t bao gm ba loi chnh l khong v c, khong hu c v

cht hu c. Khong v c l cc mnh khong vt hoc v vn v ang b phnhu thnh cc khong vt th sinh. Cht hu c l xc cht ca ng thc vt v angb phn hu bi qun th vi sinh vt trong t. Khong hu c ch yu l mui humat docht hu c sau khi phn hu to thnh. Ngoi cc loi trn, nc, khng kh, cc sinhvt v keo st tc ng tng h vi nhau to thnh mt h thng tng tc cc vngtun hon ca cc nguyn t dinh dng nit, phtpho, v.v...

Cc nguyn t ho hc trong t tn ti di dng hp cht v c, hu c c hm lngbin ng v ph thuc vo qu trnh hnh thnh t. Thnh phn ho hc ca t v m giai on u ca qu trnh hnh thnh t c quan h cht ch vi nhau. V sau,thnh phn ho hc ca t ph thuc nhiu vo s pht trin ca t, cc qu trnh ho,l, sinh hc trong t v tc ng ca con ngi.

S hnh thnh t l mt qu trnh lu di v phc tp, c th chia cc qu trnh hnhthnh t thnh ba nhm: Qu trnh phong ho, qu trnh tch lu v bin i cht hu ctrong t, qu trnh di chuyn khong cht v vt liu hu c trong t. Tham gia vo shnh thnh t c cc yu t: gc, sinh vt, ch kh hu, a hnh, thi gian. Ccyu t trn tng tc phc tp vi nhau to nn s a dng ca cc loi t trn b mtthch quyn. Bn cnh qu trnh hnh thnh t, a hnh b mt tri t cn chu s tcng phc tp ca nhiu hin tng t nhin khc nh ng t, ni la, nng cao v stln b mt, tc ng ca nc ma, dng chy, sng bin, gi, bng h v hot ng cacon ngi.

Cc nguyn t ho hc v sinh vt trong t c phn chia nh th no?

Theo hm lng v nhu cu dinh dng i vi cy trng, cc nguyn t ho hc ca tc chia thnh ba nhm:

Nguyn t a lng: O, Si, Al, Fe, Ca, Mg, K, P, S, N, C, H.Nguyn t vi lng: Mn, Zn, Cu, B, Mo, Co.v.v...


25/103


25

Nguyn t phng x: U, Th, Ra v.v...Hm lng cc nguyn t trn dao ng trong phm vi rng, ph thuc vo loi t vcc qu trnh s dng t.

Sinh vt trong t c chia lm ba nhm ch yu: thc vt, vi sinh vt v ng vt t.

Thc vt ch yu l cc loi thc vt bc cao c kh nng quang hp tng hp ra cccht hu c nhm C6H12O6.Vi sinh vt gm vi khun, nm, to chim khong 0,2 - 0,3 % lng cht hu c ca t.Vi khun trong t c nhiu nhm nh nhm phn hu hyrat cacbon, nhm chuyn honit, nhm vi khun lu hunh, st, mangan, phtpho v.v...Vi sinh vt t c nhim v phn gii xc ng, thc vt, tch lu cht dinh dng t mitrng xung quanh. ng vt t gm giun t, tiu tc, nhuyn th v ng vt cxng tham gia tch cc vo qu trnh phn hu xc ng thc vt, o xi t, to iukin cho khng kh, nc v vi sinh vt thc hin qu trnh phn hu cht hu c, gipcho thc vt bc cao d dng ly c cht dinh dng t t.

Ti nguyn t l g?

t l mt dng ti nguyn vt liu ca con ngi. t c hai ngha: t ai l ni , xydng c s h tng ca con ngi v th nhng l mt bng sn xut nng lmnghip.

t theo ngha th nhng l vt th thin nhin c cu to c lp lu i, hnh thnh dokt qu ca nhiu yu t: gc, ng thc vt, kh hu, a hnh v thi gian. Thnhphn cu to ca t gm cc ht khong chim 40%, hp cht humic 5%, khng kh20% v nc 35%.Gi tr ti nguyn t c o bng s lng din tch (ha, km2) v ph ( mu mthch hp cho trng cy cng nghip v lng thc).Ti nguyn t ca th gii theo thng k nh sau:

Tng din tch 14.777 triu ha, vi 1.527 triu ha t ng bng v 13.251 triu ha tkhng ph bng. Trong , 12% tng din tch l t canh tc, 24% l ng c, 32% lt rng v 32% l t c tr, m ly. Din tch t c kh nng canh tc l 3.200 triuha, hin mi khai thc hn 1.500 triu ha. T trng t ang canh tc trn t c kh nngcanh tc cc nc pht trin l 70%; cc nc ang pht trin l 36%.

Ti nguyn t ca th gii hin ang b suy thoi nghim trng do xi mn, ra tri, bcmu, nhim mn, nhim phn v nhim t, bin i kh hu. Hin nay 10% t c timnng nng nghip b sa mc ho.

t l mt h sinh thi hon chnh nn thng b nhim bi cc hot ng cu conngi. nhim t c th phn loi theo ngun gc pht sinh thnh nhim do cht thicng nghip, cht thi sinh hot, cht thi ca cc hot ng nng nghip, nhim ncv khng kh t cc khu dn c tp trung. Cc tc nhn gy nhim c th phn loi


26/103


27/103


27

ny khc xa vi hin tng nhim nc sng, y ch cn cht nhim ngng xmnhp th kh nng t vn ng ca khng kh v nc s nhanh chng tng kh cht nhim ra khi chng. t khng c kh nng ny, nu thnh phn cht nhim qunhiu, con ngi mun kh nhim cho t s gp rt nhiu kh khn v tn nhiu cngsc.

Cc h thng sn xut tc ng n mi trng t nh th no?

Dn s trn tri t tng ln, i hi lng lng thc, thc phm ngy cng nhiu vcon ngi phi p dng nhng phng php tng mc sn xut v cng khai thc ph ca t. Nhng bin php ph bin nht l:

Tng cng s dng cc cht ho hc trong nng, lm nghip nh phn bn, thuc trsu, thuc dit c.S dng cc cht tng cng sinh trng c li cho vic thu hoch.S dng cng c v k thut hin i.

M rng mng li ti tiu.Tt c cc bin php ny u tc ng mnh n h sinh thi v mi trng t:

Lm o ln cn bng sinh thi do s dng thuc tr su.Lm nhim mi trng t do s dng thuc tr su.Lm mt cn bng dinh dng.Lm xi mn v thoi ho t.Ph hu cu trc ca t v cc t chc sinh hc ca chng do s dng cc thit b, mymc nng.Lm mn ho hay chua phn do ch ti tiu khng hp l.t cc khu vc cng nghip v th b nhim nh th no?

Qu trnh pht trin cng nghip v th cng nh hng n cc tnh cht vt l v hohc ca t. Nhng tc ng v vt l nh xi mn, nn cht t v ph hu cu trc tdo cc hot ng xy dng, sn xut v khai thc m. Cc cht thi rn, lng v kh uc tc ng n t. Cc cht thi c th c tch lu trong t trong thi gian di gy ranguy c tim tng i vi mi trng.

Ngi ta phn chia cc cht thi gy nhim t lm 4 nhm: Cht thi xy dng, chtthi kim loi, cht thi kh, cht thi ho hc v hu c.

Cht thi xy dng nh gch, ngi, thu tinh, ng nha, dy cp, b tng,... trong t rtkh b phn hu.Cht thi kim loi, c bit l cc kim loi nng nh Ch, Km, ng, Ni ken, Cadimi...thng c nhiu cc khu khai thc m, cc khu cng nghip. Cc kim loi ny tch lutrong t v thm nhp vo c th theo chui thc n v nc ung, nh hng nghimtrng ti sc kho.Cc cht thi kh v phng x pht ra ch yu t cc nh my nhit in, cc khu vckhai thc than, cc khu vc nh my in nguyn t, c kh nng tch lu cao trong ccloi t giu khong st v cht mn.


28/103


28

Cc cht thi gy nhim t mc ln l cc cht ty ra, phn bn, thuc bo vthc vt, thuc nhum, mu v, cng nghip sn xut pin, thuc da, cng nghip sn xutho cht. Nhiu loi cht hu c n t nc cng, rnh thnh ph, nc thi cngnghip c s dng lm ngun nc ti trong sn xut cng l tc nhn gy nhimt.

Hoang mc ho l g?"Hoang mc ho l qu trnh suy thoi t do nhng thay i v kh hu v do tc ngca con ngi".

Hoang mc ho c bit tc ng mnh i vi cc vng t kh hn m v mt sinh thi b suy yu. Hoang mc ho gy ra s suy gim v sn xut lng thc, s ngho i.Hin nay c ti 70% tng s cc vng t kh hn ca th gii (3,6 t hecta) b nhhng do suy thoi.

ngn chn nn hoang mc ho, vic s dng t, bao gm c vn trng trt v chn

th, phi c tin hnh mt cch ng n v mt mi trng, c th chp nhn c vmt x hi v c tnh kh thi. Mt trong nhng cng c chng hoang mc ho l victrng cy ci v cc loi thc vt khc c th gi nc v duy tr c cht lng t.u tranh vi hoang mc ho, cc Chnh ph phi:

Thc hin cc k hoch quc gia s dng t bn vng v qun l lu bn ti nguynnc.y nhanh cc chng trnh trng cy theo hng trng nhng loi cy pht trin nhanh,cc cy a phng c sc chu hn tt v cc loi thc vt khc.To iu kin gip lm gim nhu cu ci t thng qua cc chng trnh s dng ccloi nng lng c hiu qu v nng lng thay th.Nhng ngi sng nng thn cn c hun luyn v vic bo v t v nc, khaithc nc, nng lm kt hp v ti tiu thu li quy m nh. Cn phi c chng trnhquc gia chng hoang mc ho nhm nng cao nhn thc cho cng chng v cc binphp gii quyt vn ny.Ngho i l mt nhn t chnh y mnh tc ca s suy thoi v hoang mc ho. Cnphi ci to li cc vng t b suy thoi v hng dn cho dn v cc li sinh sngthay th, h tr cho nhn dn xy dng cc doanh nghip nh s dng cc ngun lc aphng.Ngoi ra, cn thit lp mt h thng quc t ng ph khn cp cc hn hn vi trang by v lng thc thc phm, y t, giao thng vn ti, ti chnh...t ngp nc l g?

Theo Cng c RAMSAR th "t ngp nc bao gm: nhng vng m ly, m lythan bn, nhng vc nc bt k l t nhin hay nhn to, nhng vng ngp nc tmthi hay thng xuyn, nhng vc nc ng hay chy, l nc ngt, nc l hay ncmn, k c nhng vc nc bin c su khng qu 6m khi triu thp".

D rng hay hp, vai tr ca cc vng t ngp nc hu nh u ging nhau, l cungcp cho con ngi nhin liu, thc n, l ni gii tr, l ni lu tr cc ngun gen qu


29/103


29

him. t ngp nc l nhng h sinh thi c nng sut cao, cung cp cho con ngi gn2/3 sn lng nh bt c, l ni cung cp la go nui sng gn 3 t ngi. t ngpnc cng ng mt vai tr quan trng trong s sng cn ca cc loi chim.

bo tn cc vng t ngp nc, nm 1971, Cng c RAMSAR ra i (Iran). y

l cng c quc t v bo tn sm nht th gii, nhiu thnh qu quan trng v vic botn cc vng t ngp nc c ghi nhn. RAMSAR bt buc 92 nc thnh vinca mnh phn khu v bo v cc vng t ngp nc c tm quan trng quc t v thcy vic "s dng hp l" cc vng ny. Mi y, gn 800 khu c a vo danhsch bo tn.

Cc vng t ngp nc Vit Nam ng vai tr quan trng nh th no?

Vng t ngp nc ln nht ca Vit Nam l chu th sng Cu Long bao gm hthng sng, ngi, knh, rch chng cht, nhng cnh ng la bt ngt, rng ngp mn,rng trm, cc bi triu, ao nui tm, c. min Trung, cc vng t ngp nc l cc

m ph ven bin, cc h cha nc nhn to. min Bc, t ngp nc l cc h trongh thng lu vc sng Hng, nhng bi triu rng ln, nhng cnh rng ngp mn cachu th. Tng din tch t ngp nc ca Vit Nam c tnh khong 7 triu n 10triu hcta.

Phn ln thc, go, c, tm v cc loi lng thc, thc phm khc u c sn xut tnhng vng t ngp nc, c bit v t chu th sng Hng pha Bc v chu thsng Cu Long pha Nam. Ngoi vai tr sn xut nng nghip v thu sn, t ngpnc cn ng vai tr quan trng trong thin nhin v mi trng nh lc nc thi, iuho dng chy (gim l lt v hn hn), iu ho kh hu a phng, chng xi l bbin, n nh mc nc ngm cho nhng vng sn xut nng nghip, tch lu ncngm, l ni tr chn ca nhiu loi chim di c qu him, l ni gii tr, du lch rt gi trcho ngi dn Vit Nam cng nh khch nc ngoi. V lu di, cc vng t ngp ncca Vit Nam v ang ng vai tr quan trng trong cng cuc pht trin kinh t v xhi.

Tai bin a cht l g?

"Tai bin a cht l cc hin tng t nhin tham gia tch cc vo qu trnh bin i ahnh b mt thch quyn".

Tai bin a cht l mt dng tai bin mi trng pht sinh trong thch quyn. Cc dngtai bin a cht ch yu gm ni la phun, ng t, nt t, ln t, trt l t. Chnglin quan ti cc qu trnh a cht xy ra bn trong lng tri t.

Nguyn nhn chnh l do lp v tri t hon ton khng ng nht v thnh phn vchiu dy, c nhng khu vc v tri t mng manh hoc cc h thng t gy chia ctv tri t thnh nhng khi, mng nh. Do vy, lp v tri t trong thc t lun chuynng theo chiu ng cng nh chiu ngang.


30/103


30

Ti cc khu vc v tri t c kt cu yu, dng nhit xut pht t mantia di dng t nng chy (dung nham) hoc khi, hi nc: chy theo dc a hnh ko theo cctc ng hu dit i vi con ngi v mi trng sng. Nhng im xut hin s phuntro t nng chy hoc bi, hi nc c gi l ni la. Cc vng nh vy phn bc quy lut trn tri t to thnh ai ni la. Hai ai ni la ni ting c bit trn tri

t l ai ni la a Trung Hi v ai ni la Thi Bnh Dng. S phun tro dungnham hoc s dch chuyn ca cc khi t trong v tri t thng thng xy ra mtcch t t nhng i khi cng xy ra mt cch t ngt, to nn hin tng ng t cmc ph hoi mnh. Cc hot ng ca con ngi nh khai thc khong sn tronglng t, xy dng cc h cha nc ln i khi cng gy ra ng t kch thch v cckhe nt nhn to.

Trn b mt tri t, hot ng ca nc v gi gy ra s xi mn. Xi mn do nc mal dng xi mn ph bin nht. Vit Nam, hng nm lng t xi mn do ma trnmt hecta t vng ni v trung du c ti vi trm tn. Xi mn do gi thng gp nhng ni gi c tc thng xuyn ln, trong cc vng lp ph thc vt km pht

trin.Trt l t l mt dng bin i b mt tri t khc. Ti y, mt khi lng t khc theo cc b mt c bit b trng lc ko trt xung cc a hnh thp. B mt trtc th l cc b mt khe nt hoc cc lp t c tnh cht c l yu nh t st thmnc. Hin tng trt l t thng xut hin mt cch t nhin trong cc vng ni vothi k ma nhiu hng nm. Cc hot ng nh m ng, khai thc khong sn anglm xut hin tc nhn trt l t nhn to. Mt s hin tng t nhin khc nh sngbin, thay i dng chy ca cc dng sng cng to nn s trt l t.

Nc trn tri t c hnh thi nh th no?

Thu quyn l lp v lng khng lin tc bao quanh tri t gm nc ngt, nc mn c ba trng thi cng, lng v hi. Thu quyn bao gm i dng, bin, ao h, sngngi, nc ngm v bng tuyt.

Khi lng ca thu quyn khong 1,4.1018 tn. Trong i dng c khi lngchim 97,4% ton b thu quyn. Phn cn li l bng trn ni cao v hai cc tri tchim 1,98%, nc ngm chim 0,6%; ao, h, sng, sui, hi nc ch chim 0,02%.Ranh gii trn ca thu quyn l mt nc ca cc i dng, ao, h. Ranh gii di cathu quyn kh phc tp, t cc y i dng c su hng chc km, vi chc mt cc thu knh nc ngm cho n vi chc cm cc vng t ngp nc. Theo din tchche ph, thu quyn chim 70,8% hay 361 triu km2 b mt tri t vi su trung bnh3.800m. Thu quyn phn b khng u trn b mt tri t, nam bn cu l 80,9%, bc bn cu l 60,7%.

i dng chim phn quan trng ca tri t, gm c Thi Bnh Dng, i TyDng, n Dng v Bc Bng Dng. Trong cc i dng, ngi ta li chia ra ccvng bin c din tch nh hn nh bin Ban Tch, bin Bc, bin ng, bin Nam TrungHoa v.v... Tuy nhin, c mt s bin khng c lin h vi i dng nh bin Caxpi, bin


31/103


31

Aran c gi l bin h. Mt s phn i dng hoc bin n su vo t lin c gil vnh nh vnh Thi Lan hoc vnh Bc B.

Nc ng vai tr quan trng nh th no?

Nc l ti nguyn vt liu quan trng nht ca loi ngi v sinh vt trn tri t. Conngi mi ngy cn 250 lt nc cho sinh hot, 1.500 lt nc cho hot ng cng nghipv 2.000 lt cho hot ng nng nghip. Nc chim 99% trng lng sinh vt sngtrong mi trng nc v 44% trng lng c th con ngi. sn xut 1 tn giy cn250 tn nc, 1 tn m cn 600 tn nc v 1 tn cht bt cn 1.000 tn nc.

Ngoi chc nng tham gia vo chu trnh sng trn, nc cn l cht mang nng lng(hi triu, thu nng), cht mang vt liu v tc nhn iu ho kh hu, thc hin cc chutrnh tun hon vt cht trong t nhin. C th ni s sng ca con ngi v mi sinh vttrn tri t ph thuc vo nc.

Ti nguyn nc trn th gii theo tnh ton hin nay l 1,39 t km3, tp trung trongthu quyn 97,2% (1,35 t km3), cn li trong kh quyn v thch quyn. 94% lngnc l nc mn, 2% l nc ngt tp trung trong bng hai cc, 0,6% l nc ngm,cn li l nc sng v h. Lng nc trong kh quyn khong 0,001%, trong sinhquyn 0,002%, trong sng sui 0,00007% tng lng nc trn tri t. Lng ncngt con ngi s dng xut pht t nc ma (lng ma trn tri t105.000km3/nm. Lng nc con ngi s dng trong mt nm khong 35.000 km3,trong 8% cho sinh hot, 23% cho cng nghip v 63% cho hot ng nng nghip).

Cc vn mi trng lin quan ti ti nguyn nc gm nhng g?

Nc phn b khng u trn b mt tri t. Lng ma sa mc di 100mm/nm,trong khi nhiu vng nhit i (n ) c th t 5000mm/nm. Do vy, c ni thiunc, hn hn, trong khi nhiu vng ma lt thng xuyn. Nhiu nc Trung ng phixy dng nh my ct nc ngt hoc mua nc ngt t quc gia khc. Cc bin ikh hu do con ngi gy ra ang lm trm trng thm s phn b khng u ti nguynnc trn tri t.

Con ngi ngy cng khai thc v s dng nhiu hn ti nguyn nc. Lng nc ngmkhai thc trn th gii nm 1990 gp 30 ln nm 1960 dn n nguy c suy gim trlng nc sch, gy ra cc thay i ln v cn bng nc.Ngun nc ang b nhim bi cc hot ng ca con ngi. nhim nc mt, ncngm, nc bin bi cc tc nhn nh NO3, P, thuc tr su v ho cht, kim loi nng,cc cht hu c, cc vi sinh vt gy bnh v.v. Do vy, vn m bo ngun nc schcho dn c cc vng trn th gii ang l nhim v hng u ca cc t chc mi trngth gii. Trong khong t nm 1980 - 1990, th gii chi cho chng trnh cung cpnc sch khong 300 t USD, m bo cung cp cho 79% dn c th, 41% dn cnng thn.Cc tc nhn gy nhim nc c th chia ra lm nhiu loi: Kim loi nng (As, Pb, Cr,Sb, cd, Hg, Mo, Al, Cu, Zn, Fe, Al, Mn...), anion (CN-, F-, NO3, Cl-, SO4), mt s ho


32/103


33/103


33

gii quyt cc vn mi trng trn cn phi c k hoch nghin cu tng th vquy hoch s dng ti nguyn nc mt cch hp l. Trong , cn quan tm ng mccc vn x l nc thi, quy hoch cc cng trnh thu in, thu nng mt cch hpl, bo v v pht trin ti nguyn rng.

nhim nc l g ?

Hin chng chu u v nc nh ngha:

" nhim nc l s bin i ni chung do con ngi i vi cht lng nc, lmnhim bn nc v gy nguy him cho con ngi, cho cng nghip, nng nghip, nuic, ngh ngi, gii tr, cho ng vt nui v cc loi hoang d".

nhim nc c ngun gc t nhin: Do ma, tuyt tan, gi bo, l lt a vo mitrng nc cht thi bn, cc sinh vt v vi sinh vt c hi k c xc cht ca chng.

nhim nc c ngun gc nhn to: Qu trnh thi cc cht c hi ch yu di dnglng nh cc cht thi sinh hot, cng nghip, nng nghip, giao thng vo mi trngnc.Theo bn cht cc tc nhn gy nhim, ngi ta phn ra cc loi nhim nc: nhimv c, hu c, nhim ho cht, nhim sinh hc, nhim bi cc tc nhn vt l.

cng, dn in ca nc l g?

cng ca nc gy ra bi s c mt ca cc mui Ca v Mg trong nc. cng canc c gi l tm thi khi c mt mui cacbonat hoc bicacbonat Ca, Mg. Loi ncny khi un si s to ra cc kt ta CaCO3 hoc MgCO3. cng vnh cu ca ncdo cc loi mui sunfat hoc clorua Ca, Mg to ra. cng vnh cu ca nc thng rtkh x l v to ra nhiu hu qu kinh t cho vic s dng chng. cng ca nc c xc nh bng phng php chun hoc tnh ton theo hmlng Ca, Mg trong nc:

cng (mg CaCO3/lit) = 2,497 Ca (mg/l) + 4,118 Mg (mg/l)

dn in ca nc lin quan n s c mt ca cc ion trong nc. Cc ion nythng l mui ca kim loi nh NaCl, KCl, SO2-4, NO-3, PO-4 v.v... Tc ng nhimca nc c dn in cao thng lin quan n tnh c hi ca cc ion tan trongnc. xc nh dn in, ngi ta thng dng cc my o in tr hoc cng dng in.

pH l g?

Nc tinh khit iu kin bnh thng s b phn ly theo phng trnh phn ng:

H2O H+ + OH-


34/103


34

Gi tr pH ca nc c xc nh bng logarit c s 10 nng ion H+ theo cng thc:

pH = - lg (H+)

i vi nc ct pH = 7, khi nc cha nhiu ion H+, pH < 7 v ngc li, khi nc

nhiu OH- (kim), pH > 7.Nh vy, pH l axit hay chua ca nc. pH c nh hng ti iu kin sngbnh thng ca cc sinh vt nc. C thng khng sng c trong mi trng ncc pH < 4 hoc pH > 10. S thay i pH ca nc thng lin quan ti s c mt cacc ho cht axit hoc kim, s phn hu cht hu c, s ho tan ca mt s anion SO-24, NO-3, v.v...

pH ca nc c th xc nh bng phng php in ho, chun hoc cc loithuc th khc nhau.

DO, BOD, COD l g?DO l lng oxy ho tan trong nc cn thit cho s h hp ca cc sinh vt nc (c,lng th, thu sinh, cn trng v.v...) thng c to ra do s ho tan t kh quyn hocdo quang hp ca to. Nng oxy t do trong nc nm trong khong 8 - 10 ppm, vdao ng mnh ph thuc vo nhit , s phn hu ho cht, s quang hp ca to vv.v... Khi nng DO thp, cc loi sinh vt nc gim hot ng hoc b cht. Do vy,DO l mt ch s quan trng nh gi s nhim nc ca cc thu vc.

BOD (Biochemical oxygen Demand - nhu cu oxy sinh ho) l lng oxy cn thit visinh vt oxy ho cc cht hu c theo phn ng:

Vi khun

Cht hu c+ O2 CO2 + H2O + t bo mi + sn phm trung gian

Trong mi trng nc, khi qu trnh oxy ho sinh hc xy ra th cc vi sinh vt s dngoxy ho tan, v vy xc nh tng lng oxy ho tan cn thit cho qu trnh phn hu sinhhc l php o quan trng nh gi nh hng ca mt dng thi i vi ngun nc.BOD c ngha biu th lng cc cht thi hu c trong nc c th b phn hu bngcc vi sinh vt.

COD (Chemical Oxygen Demand - nhu cu oxy ha hc) l lng oxy cn thit oxyho cc hp cht ho hc trong nc bao gm c v c v hu c. Nh vy, COD llng oxy cn oxy ho ton b cc cht ho hc trong nc, trong khi BOD llng oxy cn thit oxy ho mt phn cc hp cht hu c d phn hu bi vi sinhvt.

Ton b lng oxy s dng cho cc phn ng trn c ly t oxy ho tan trong nc(DO). Do vy nhu cu oxy ho hc v oxy sinh hc cao s lm gim nng DO ca


35/103


35

nc, c hi cho sinh vt nc v h sinh thi nc ni chung. Nc thi hu c, ncthi sinh hot v nc thi ho cht l cc tc nhn to ra cc gi tr BOD v COD caoca mi trng nc.

S ph dng l g?

Ph dng l hin tng thng gp trong cc h th, cc sng v knh dn nc thi.Biu hin ph dng ca cc h th l nng cht dinh dng N, P cao, t l P/Ncao do s tch lu tng i P so vi N, s ym kh v mi trng kh ca lp nc ythu vc, s pht trin mnh m ca to v n hoa to, s km a dng ca cc sinh vtnc, c bit l c, nc c mu xanh en hoc en, c mi khai thi do thot kh H2Sv.v...

Nguyn nhn gy ph dng l s thm nhp mt lng ln N, P t nc thi sinh hotca cc khu dn c, s ng kn v thiu u ra ca mi trng h. S ph dng nch th v cc sng knh dn nc thi gn cc thnh ph ln tr thnh hin tng

ph bin hu ht cc nc trn th gii. Hin tng ph dng h th v knh thotnc thi tc ng tiu cc ti hot ng vn ho ca dn c th, lm bin i h sinhthi nc h, tng thm mc nhim khng kh ca th.

Nc b nhim kim loi nng nh th no?

Kim loi nng c Hg, Cd, Pb, As, Sb, Cr, Cu, Zn, Mn, v.v... thng khng tham gia hoct tham gia vo qu trnh sinh ho ca cc th sinh vt v thng tch lu trong c thchng. V vy, chng l cc nguyn t c hi vi sinh vt. Hin tng nc b nhimkim loi nng thng gp trong cc lu vc nc gn cc khu cng nghip, cc thnhph ln v khu vc khai thc khong sn. nhim kim loi nng biu hin nng caoca cc kim loi nng trong nc. Trong mt s trng hp, xut hin hin tng chthng lot c v thu sinh vt.

Nguyn nhn ch yu gy nhim kim loi nng l qu trnh vo mi trng ncnc thi cng nghip v nc thi c hi khng x l hoc x l khng t yu cu. nhim nc bi kim loi nng c tc ng tiu cc ti mi trng sng ca sinh vt vcon ngi. Kim loi nng tch lu theo chui thc n thm nhp v c th ngi. Ncmt b nhim s lan truyn cc cht nhim vo nc ngm, vo t v cc thnh phnmi trng lin quan khc. hn ch nhim nc, cn phi tng cng bin php xl nc thi cng nghip, qun l tt vt nui trong mi trng c nguy c b nhimnh nui c, trng rau bng ngun nc thi.

Nc b nhim vi sinh vt nh th no?

Sinh vt c mt trong mi trng nc nhiu dng khc nhau. Bn cnh cc sinh vt cch c nhiu nhm sinh vt gy bnh hoc truyn bnh cho ngi v sinh vt. Trong sny, ng ch l cc loi vi khun, siu vi khun v k sinh trng gy bnh nh cc loik sinh trng bnh t, l, thng hn, st rt, siu vi khun vim gan B, siu vi khunvim no Nht bn, giun , trng giun v.v...


36/103


36

Ngun gy nhim sinh hc cho mi trng nc ch yu l phn rc, nc thi sinhhot, xc cht sinh vt, nc thi cc bnh vin v.v... nh gi cht lng nc digc nhim tc nhn sinh hc, ngi ta thng dng ch s coliform. y l ch sphn nh s lng trong nc vi khun coliform, thng khng gy bnh cho ngi v

sinh vt, nhng biu hin s nhim nc bi cc tc nhn sinh hc. xc nh ch scoliform ngi ta nui cy mu trong cc dung dch c bit v m s lng chng saumt thi gian nht nh. nhim nc c xc nh theo cc gi tr tiu chun mitrng.

Hin tng trn thng gp cc nc ang pht trin v chm pht trin trn th gii.Theo bo co ca Ngn hng th gii nm 1992, nc b nhim gy ra bnh tiu chylm cht 3 triu ngi v 900 triu ngi mc bnh mi nm. c nm s ngib mcbnh trn th gii rt ln nh bnh giun a 900 triu ngi, bnh sn mng 600 triungi. hn ch tc ng tiu cc ca nhim vi sinh vt ngun nc mt, cn nghincu cc bin php x l nc thi, ci thin tnh trng v sinh mi trng sng ca dn

c, t chc tt hot ng y t v dch v cng.Nc b nhim bi thuc bo v thc vt v phn bn ho hc nh th no?

nhim ngun nc bi thuc bo v thc vt v phn bn ho hc l hin tng phbin trong cc vng nng nghip thm canh trn th gii. Trong qu trnh s dng thucbo v thc vt v phn bn ho hc, mt lng ng k thuc v phn khng c cytrng tip nhn. Chng s lan truyn v v tch ly trong t, nc v cc sn phm nngnghip di dng d lng phn bn v thuc bo v thc vt.

Tc ng tiu cc khc ca s nhim thuc bo v thc vt v phn bn l lm suythoi cht lng mi trng khu vc canh tc nng nghip nh ph dng t, nc, nhim t, nc, gim tnh a dng sinh hc ca khu vc nng thn, suy gim cc loithin ch, tng kh nng chng chu ca su bnh i vi thuc bo v thc vt.

Nc ngm l g?

"Nc ngm l mt dng nc di t, tch tr trong cc lp t trm tch b ri nhcn, sn, ct bt kt, trong cc khe nt, hang caxt di b mt tri t, c th khai thccho cc hot ng sng ca con ngi".

Theo su phn b, c th chia nc ngm thnh nc ngm tng mt v nc ngmtng su. c im chung ca nc ngm l kh nng di chuyn nhanh trong cc lp txp, to thnh dng chy ngm theo a hnh. Nc ngm tng mt thng khng c lpngn cch vi a hnh b mt. Do vy, thnh phn v mc nc bin i nhiu, phthuc vo trng thi ca nc mt. Loi nc ngm tng mt rt d b nhim. Ncngm tng su thng nm trong lp t xp c ngn cch bn trn v pha dibi cc lp khng thm nc. Theo khng gian phn b, mt lp nc ngm tng suthng c ba vng chc nng:


37/103


37

Vng thu nhn nc.Vng chuyn ti nc.Vng khai thc nc c p.Khong cch gia vng thu nhn v vng khai thc nc thng kh xa, t vi chc nvi trm km. Cc l khoan nc vng khai thc thng c p lc. y l loi nc

ngm c cht lng tt v lu lng n nh. Trong cc khu vc pht trin cacbonatthng tn ti loi nc ngm caxt di chuyn theo cc khe nt caxt. Trong cc di cnct vng ven bin thng c cc thu knh nc ngt nm trn mc nc bin.

Nc ngm nhim nh th no?

Nc ngm l ngun cung cp nc sinh hot ch yu nhiu quc gia v vng dn ctrn th gii. Do vy, nhim nc ngm c nh hng rt ln n cht lng mitrng sng ca con ngi. Cc tc nhn gy nhim v suy thoi nc ngm bao gm:

Cc tc nhn t nhin nh nhim mn, nhim phn, hm lng Fe, Mn v mt s kim

loi khc.Cc tc nhn nhn to nh nng kim loi nng cao, hm lng NO-3, NO-2, NH4+,PO4 v.v... vt tiu chun cho php, nhim bi vi sinh vt.Suy thoi tr lng nc ngm biu hin bi gim cng sut khai thc, h thp mc ncngm, ln t.Ngy nay, tnh trng nhim v suy thoi nc ngm ang ph bin cc khu vc thv cc thnh ph ln trn th gii. hn ch tc ng nhim v suy thoi nc ngmcn phi tin hnh ng b cc cng tc iu tra, thm d tr lng v cht lng ngunnc ngm, x l nc thi v chng nhim cc ngun nc mt, quan trc thngxuyn tr lng v cht lng nc ngm.

Nc ung th no l sch ?

Quan nim v mc sch ca nc ung thay i theo tng thi k, tu thuc vo nhnthc, phong tc, tp qun v mc pht trin kinh t, khoa hc k thut ca cc cngng.

Tuy vy, c th ni "Nc ung sch l nc khng c mu, mi v khc thng gy khchu cho ngi ung, khng c cc cht tan v khng tan c hi cho con ngi, khngc cc vi khun gy bnh v khng gy tc ng xu cho sc kho ngi s dng trcmt cng nh lu di".

Trong nc sng h thng c nhiu cht l lng, mt s cht khong ho tan v cc visinh vt gy bnh cho con ngi. Nc ly t cc ging khi v ging khoan thngtrong v t vi khun gy bnh hn, nhng li nhiu mui khong ho tan hn, c bit lst. Do vy, trc khi s dng cho sinh hot, cc loi nc ny cn c x l loi bcht l lng v st. Thng thng cc lng qu, nc ly t sng h v phi nh phn, lng hoc lc qua mt lp si, ct dy trc khi dng. cc th, khi c iu kin,ngi ta kh trng tiu dit vi trng gy bnh trong nc v cung cp nc tingi dng qua h thng ng dn kn. Tu thuc vo phng php x l v kh trng,


38/103


38

nc c th t trong sch ti mc ung c. Tuy nhin mc kh trng cng caoth chi ph sn xut cng ln, lm gi thnh nc tng ln. Do , khng phi u ngita cng kh trng nc my ti mc c th ung ngay c.

Ngi ta ch to c nhng mng lc c bit, c tc dng ch cho nc i qua v

gi li ton b cc vi sinh vt gy bnh cng nh cc cht tan trong nc. Nc sau khilc tinh khit, trong sch nh nc ct. Tuy nhin, nc ny cng nh nc ct, khnghon ton c li cho sc kho con ngi, mc d chng khng cha cc vi trng gybnh, nhng chng c th khng c cc loi mui khong ho tan cn thit cho c thcon ngi. Ngoi ra, my lc nc li t tin, r rng l dng my lc nc ung vatn km, va khng c li.

un si l bin php tiu dit vi sinh vt gy bnh n gin v hiu qu nht. Tuy nhin,trong khi un cn phi cho nc si mt lc, nht l khi un nc trn cc vng nicao. Bnh ng nc un si ngui, chai hp nc ngt ung d phi c y kn trnh cn trng,

Nc ma c sch khng?

Nc ma, trong dn gian cn gi l nc khng r, c nhiu ngi coi l nc sch.Mt s ngi dn thch ung nc ma khng un si v nhiu l: n cha t cc loimui khong ho tan, cha t st lm cho nc khng tanh... Ngi ta cn cho rng ncma, nc tuyt tan khng c thnh phn nc nng, nn rt c li cho sc kho conngi.

Tuy nhin nc ma hon ton khng sch nh ngi ta tng, nht l trong thi ingy nay. Bi v khng kh nhiu vng ang b nhim nghim trng. mi ht ma khiri t trn cao xung ra sch mt vi kilmet khng kh. Do trong nc ma cngc th c rt nhiu vi trng gy bnh, nhiu cht ho tan c hi, v d nh axit nitric,axit sunfuaric... Hn na nc ma thng c hng t mi nh, l ni tch lu rtnhiu cht bn. V th khng nn ung nc ma cha un si.

Nc v cc loi nc gii kht c m bo v sinh khng?

ng lnh khng c tc dng st trng. Bnh thng cc nh my lm nc u cbin php kh trng, tiu dit vi trng gy bnh trong nc trc khi a nc vo mylm ng lnh. Trong khi , nhiu c s sn xut nc t nhn thng ch ly ncmy, nc ging thng thng lm , do ca h cha rt nhiu vi trng, d gycc bnh ng rut, khng nn ung.

Cc loi nc ng chai, nc gii kht cng khng hon ton ng tin tng, bi khngphi tt c cc c s sn xut v bn cc loi nc u dng nc un si, nc tittrng, nht l cc h sn xut c th. Cc hng bn nc gii kht ngoi va h thngkhng tun th y cc quy nh v v sinh thc phm, hay dng cc loi nc ngchai khng m bo cht lng, ch bn hng nhiu khi rt bn, ngay cnh cng rnh,ng rc... hi thi v nhiu rui, mui, cc chn khng sch, d gy bnh ng rut


39/103


39

cho ngi ung.

c bit nguy him l cc loi nc gii kht ch bin ti ch, nh nc ma p, do mymc v mi trng sn xut khng m bo v sinh. Mt s loi nc khong c c tnhcha bnh v ch c dng theo ch nh ca bc s.

Bin em li cho ta nhng g?

Bin v i dng chim 71% din tch hnh tinh vi su trung bnh 3.710m v tngkhi nc 1,37 t km3.

Ti nguyn bin v i dng rt a dng c chia ra thnh cc loi: Ngun li ho chtv khong cht cha trong khi nc v y bin; ngun li nhin liu ho thch, chyu l du v kh t nhin, ngun nng lng "sch" khai thc t gi, nhit ncbin,cc dng hi lu v thu triu. Mt bin v vng thm lc a l ng giao thng thu,bin l ni cha ng tim nng cho pht trin du lch, tham quan, ngh ngi, gii tr,

ngun li sinh vt bin.Sinh vt bin l ngun li quan trng nht ca con ngi, gm hng lot nhm ng vt,thc vt v vi sinh vt. Hai nhm u c ti 200.000 loi. Sn lng sinh hc ca bin vi dng nh sau: Thc vt ni 550 t tn, thc vt y 0,2 t tn, cc loi ng vt tbi (mc, c, th...) 0,2 t tn. Nng sut s cp ca bin khong 50 - 250g/m2/nm. Snlng khai thc thu sn t bin v i dng ton th gii gia tng, v d nm 1960: 22triu tn; 1970: 40 triu tn; 1980: 65 triu tn; 1990: 80 triu tn. Theo nh gi caFAO, lng thu sn nh bt ti a t bin l 100 triu tn.

Bin v i dng l kho cha ho cht v tn. Tng lng mui tan cha trong ncbin l 48 triu km3, trong c mui n, it v 60 nguyn t ho hc khc. Cc loikhong sn khai thc ch yu t bin nh du kh, qung Fe, Mn, qung sa khong v ccloi mui. Nng lng sch t bin v i dng hin ang c khai thc phc v vnti bin, chy my pht in v nhiu li ch khc ca con ngi.

Bin ng ca Vit nam c din tch 3.447.000 km2, vi su trung bnh 1.140m, nisu nht 5.416m. Vng c su trn 2.000m chim 1/4 din tch thuc phn pha ngca bin. Thm lc a c su < 200m chim trn 50% din tch. Ti nguyn ca Binng rt a dng, gm du kh, ti nguyn sinh vt (thu sn, rongbin). Ring tr lnghi sn phn Bin ng thuc Vit Nam cho php khai thc vi mc trn 1 triutn/nm. Sn lng du kh khai thc vng bin Vit Nam t 10 triu tn hin nay v20 triu tn vo nm 2.000.

Bin nhim nh th no?

Bin l ni tip nhn phn ln cc cht thi t lc a theo cc dng chy sng sui, cccht thi t cc hot ng ca con ngi trn bin nh khai thc khong sn, giao thngvn ti bin. Trong nhiu nm, bin su cn l ni cc cht thi c hi nh cht thiphng x ca nhiu quc gia trn th gii. Cc biu hin ca s nhim bin kh a


40/103


40

dng, c th chia ra thnh mt s dng nh sau:

Gia tng nng ca cc cht nhim trong nc bin nh du, kim loi nng, cc hocht c hi.Gia tng nng cc cht nhim tch t trong trm tch bin vng ven b.

Suy thoi cc h sinh thi bin nh h sinh thi san h, h sinh thi rng ngp mn, cbin v.v...Suy gim tr lng cc loi sinh vt bin v gim tnh a dng sinh hc bin.Xut hin cc hin tng nh thu triu , tch t cc cht nhim trong cc thc phmly t bin.Cng c Lut bin nm 1982 ch ra 5 ngun gy nhim bin: Cc hot ng trnt lin, thm d v khai thc ti nguyn trn thm lc a v y i dng, thi cc chtc hi ra bin, vn chuyn hng ho trn bin v nhim khng kh.

Cc ngun nhim t lc a theo sng ngi mang ra bin nh du v sn phm du,nc thi, phn bn nng nghip, thuc tr su, cht thi cng nghip, cht thi phng x

v nhiu cht nhim khc. Hng nm, cc cht thi rn ra bin trn th gii khong50 triu tn, gm t, ct, rc thi, ph liu xy dng, cht phng x. Mt s cht thi loiny s lng ti vng bin ven b. Mt s cht khc b phn hu v lan truyn trong tonkhi nc bin.Trong tng lai, do khan him ngun trn lc a, sn lng khai thc khong sn ybin s gia tng ng k. Trong s , vic khai thc du kh trn bin c tc ng mnhm nht n mi trng bin. Hin tng r r du t gin khoan, cc phng tin vnchuyn v s c trn du c xu hng gia tng cng vi sn lng khai thc du kh trnbin. Vt du loang trn nc ngn cn qu trnh ho tan oxy t khng kh. Cn du lngxung y lm nhim trm tch y bin. Nng du cao trong nc c tc ng xuti hot ng ca cc loi sinh vt bin.Loi ngi v ang thi ra bin rt nhiu cht thi c hi mt cch c thc vkhng c thc. Loi ho cht bn vng nh DDT c mt khp cc i dng. Theotnh ton, 2/3 lng DDT (khong 1 triu tn) do con ngi sn xut, hin ang cn tnti trong nc bin. Mt lng ln cc cht thi phng x ca cc quc gia trn th giic b mt ra bin. Ring M nm 1961 c 4.087 v 1962 c 6.120 thng phng xc chn xung bin. Vic nhn chm cc loi n dc, bom mn, nhin liu tn laca M c tin hnh t hn 50 nm nay. Ring nm 1963 c 40.000 tn thuc n vdng c chin tranh c hi qun M ra bin.Hot ng vn ti trn bin l mt trong cc nguyn nhn quan trng gy nhim bin.R r du, s c trn du ca cc tu thuyn trn bin thng chim 50% ngun nhimdu trn bin. Cc tai nn m tu thuyn a vo bin nhiu hng ho, phng tin vho cht c hi. Cc khu vc bin gn vi ng giao thng trn bin hoc cc cng lni nc bin c nguy c d b nhim. nhim khng kh c tc ng mnh m ti nhim bin. Nng CO2 cao trongkhng kh s lm cho lng CO2 ho tan trong nc bin tng. Nhiu cht c hi v bikim loi nng c khng kh mang ra bin. S gia tng nhit ca kh quyn tri tdo hiu ng nh knh s ko theo s dng cao mc nc bin v thay i mi trng sinhthi bin.Bn cnh cc ngun nhim nhn to trn, bin c th b nhim bi cc qu trnh t


41/103


41

nhin nh ni la phun, tai bin bo lt, s c r r du t nhin v.v...

Bo v mi trng bin l mt trong nhng ni dung quan trng ca cc chng trnhbo v mi trng ca Lin Hp Quc v cc quc gia trn th gii. Cng c Lut binnm 1982, Cng c Marpol 73/78 chng nhim bin, Cng c quc t 1990 v vic

sn sng i ph v hp tc quc t chng nhim du th hin s quan tm ca quct i vi vn nhim bin.

V sao khng nn bin bin thnh thng rc?

Hng nm loi ngi thi ra bin hn 10 triu tn du bn, trong c khong 5 triu tnc thi ra qua cc dng sng v cc khu cng nghip ven bin, khong 1 triu tn dora khoang cha ca cc tu ch du v du bn ca cc tu thuyn khc thi ra. Hngngy, con ngi cn khng ngng ra bin mt khi lng ln cc cht thi cngnghip nh kim loi nng, thuc tr su, nc thi cng nghip v sinh hot, cht thi thrn v cc cht thi phng x, v.v... Bin tr thnh mt thng rc khng l khng y.

Bin rng mnh mng v su thm, c th lm trong sch rt nhiu cht nhim do conngi vo. Nhng nu con ngi khng ngng vo bin cc loi cht thi vi khilng rt ln v lin tc nh vy th bin d rng ln n my cng khng th chu ni.

Trong thp k 70, vng bin i Ty Dng v bin Bc c hng chc vn chimbin v v s c bin cht v nhim du. Con ra bin ln nht th gii nng hn 900kg tm thy b bin x Gan b tc rut cht v mt chic ti nilon kh 15x22cm. Cckim loi nng ra bin s tch t trong c th sinh vt bin. Khi con ngi n nhng conc c kim loi nng s b nhim c. Cht thi phng x ra bin cn ng lo ngi hn.Cc cht phng x ny trc tip tham gia vo qu trnh hot ng thay i s sng casinh vt hi dng, qua xm nhp vo c th con ngi, lm tng nguy c b bnh ungth.

Tm li, loi ngi coi bin c l thng rc th rt cuc nhng rc ri s quay li gytai ho cho con ngi. Chng ta cn bit rng, kh nng t lm sch cc cht nhim cabin l c hn, bi vy con ngi cn phi x l trc khi ra bin cc cht nc thi,kh thi, rc ri... Khng nn v tit kim cng ca m ba ra bin, hu qu s cnln hn nhiu.

Bin Vit Nam ng trc nguy c b nhim nh th no?

Bin Vit Nam nhn cc cht gy nhim t hai ngun chnh l lc a v t bin. Cccht gy nhim ch yu l du, ho cht bo v thc vt, cht thi sinh hot, cht thicng nghip.

Vit Nam c khong 13 h sinh thi chnh bin v i b. Cc h sinh thi ny rt d btn thng bi tc ng nhim, c bit l nhim du. Theo thng k ca Cc Mitrng (B Khoa hc, Cng ngh v Mi trng), k t nm 1989 n nay c gn 20 vtrn du ln nh c ghi nhn. in hnh l:


42/103


42

S c Quy Nhn ngy 10/8/1989, hn 200 tn du FO trn ra Vnh Quy Nhn.S c Bch H ngy 26/11/1992, khong 300- 700 tn du th trn ra bin do tng ng mm.S c ngoi khi Vng Tu ngy 20/9/1993, 2000 tn bt m v 200 tn du FO v DO loang ra mt vng rng ln khong 640km2.

Thit hi kinh t c tnh ln n hng trm t ng. Hn na, hng nm khong 200triu tn du th ca cc nc vn chuyn thng qua vng c quyn kinh t ca VitNam n Nht Bn v Hn Quc, ang to nguy c khng nh v s c trn du.

V sao nc bin bin thnh mu ?

Nm 1971, vo mt bui sng sm ng dn vng bin Kagosin (Nht Bn) bng chngkin mt hin tng k l, ch trong mt m nc bin ang t mu xanh chuyn sangmu . Tin tc truyn i rt nhanh, dn chng cc vng ko nhau n b bin Kagosinngm cnh p him c, ai cng tm tc khen. H u bit rng, khng phi l mtcnh p m l mt tai ho ln. Chng bao lu, gi t bin khi a vo mi tanh nng

ri xut hin v s c cht ni tri dt vo b bin. n lc ng dn vng binKagosin mi hiu rng ngun sng ca h s b cn kit.

Chuyn g xy ra vy? l do nc thi sinh hot, nc thi cng nghip v phn hohc ng rung ho ln vi nc ma chy ra bin Kagosin. L ra nc sng, ncrung chy ra bin em theo cc cht hu c v dinh dng nh cc hp cht ca nit,photpho, cacbon vi t l thch hp s c ch cho bin. Nhng cc cht dinh dng qu nhiu khin nc bin b bo ho, chng tiu ho ht kh oxy ho tan trong nc binkhin tm c khng cn oxy th, ngc li cc sinh vt ph du nh to sinh si rtnhanh. Mu ca nc bin chnh l mu ca mt loi to. Do cc loi to c mu khcnhau nn c khi nc bin chuyn thnh mu vng hoc mu xanh l cy.

Nc bin l k th ln ca ngh c. Bin u xut hin mu , c s b chtv ngt th, khng nhng th hin tng nc bin xut hin khng ngn nh o nh bin m tn ti kh lu, c ni ko di ti hn 1700 ngy nh vng bin Nht Bn.

Thng 8/1978, vng bin Bt Hi Trung Quc cng xut hin hin tng nc bin trn mt din tch 560 km2 sut hn 20 ngy. Cc nh khoa hc kt lun l dongun nc thi ra t thnh ph Thin Tn v Bc Kinh gy ra. Qua c th thy rng,hin tn

Documents

Kien Thuc Co Ban Ve Moi Truong