Kitab-ı Aşk Iskender Pala

8/8/2019 Kitab- Ak Iskender Pala

1/56


2/56

SKENDER PALA

KTB-I AK


3/56

SKENDER PALA, 1958, Uak doumlu, istanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi'ni bitirdi(1979). Divan edebiyat dalnda doktor (1983), doent (1993) ve profesr (1998) oldu.Edebiyat aratrmacs olarak eitli ansiklopedi ve dergilerde bilimsel ve edebi makaleler

yaynlad. Ortaokul ve liseler iin ders kitaplan yazd. Trk Silahl Kuwetleri'nde altyllarda Osmanl deniz tarihiyle ilgili aratrmalarda bulundu ve bir ksmn kitaplatrd.

zellikle, divan edebiyat sahasndaki almalaryla dikkat ekti. Divan edebiyatnn halkkitlelerince anlalabilmesi iin klsik iirden ilham alan makaleler, denemeler, hikyelerve pzete yanlan yazd. Dzenledii divan edebiyat seminerleri ve konferanslar, kalabalkdinleyici kitleleri taralndan takip edildi. "Divan iirini Sevdiren Adam" olarak tannanskender Pala, Trkiye Yazarlar Birlii Dil d-l'n (1989), AKDTKY Trk Dil Kurumudl'n (1990), Trkiye Yazarlar Birlii nceleme dl'n (1996), Kayseri AydnlarOca Yln Fikir Adam dl'n (2001) ald. Hemehrileri tarafndan "Uak HalkKahraman" seildi. Babil'e lm stanbul'da Afk adl roman Trk Ei-tim-Sen, Trkiye

Yazarlar Birlii, Polis Akademisi ve Emniyet Tekilat ile deiik retim kurumlarncayln roman (2003) seildi. Hlen, stanbul Kltr niversitesi retini yesidir.Eserleri:

Hnjrijje (1989), Ansiklopedik Divan iiri Szl (1989), Htlye-t Saadet (1991), DivanEdebiyat (1992), Gldeste (1993), Kronolojik Divan iiri Antolojisi (1995), MstesnaGzeller (1995), airlerin Dilinden (1996), iirler airler Meclisler (1997), iVi Kadim(1997), Afina Gzeller (1998), Ah ' mine'I Afi (1999), Leyl ile Mecnun (1999), Ayine(2000), li Dirhem Bir ekirdek (2000), ....-e Gazel Yeniden (2001), Ataszleri Szl(2002), Efsane Gzeller (2002), Gzg (2002), Gl iirleri (2002), Kahve Molas (2002),Krklar Meclisi (2002), Kudemann Krk Alls (2002), Tavan Aras (2002), PerianGazeller (2002), Perf-jan Gzeller (2003), Babil'de lm stanbul'da Ask (2003),

Akademik Dimn iiri Aratrmalar (2003), Krk Gzeller emesi (2004), Dte Kalan(2004), Di-me Gzeller (2004), Mir'at (2004), Su Kasidesi (2004), ahane Gazeller-Fuzll (2004), ahane Ga-zeller-Baki (2004), ahane Gazeller-Necat (2004) ahane

Gazeller-Nedfm (2004).


4/56

KTB-I AKskender Pala

Alfa Yaynlar 1569 Edebiyat-Gncel 22KTAB-I AK skender Pala

1. Basm : ubat 20052. Basm : Mays 2005 ISBN : 975-297-598-4Yayma ve Genel Yayn Ynetmeni M. Faruk BayrakYayn Koordinatr ve Editr Rana Grtuna

Pazarlama ve Sat Mdr Vedat BayrakKapak Tasarm Utku Lomlu 2004, ALFA Basm Yaym Datm Ltd. ti.Kitabn tm yayn haklar Alfa Basm Yaym Datm Ltd. ti.'ne aittir.

Yaynevinden yazl izin alnmadan ksmen ya da tamamen alnt yaplamaz,hibir ekilde kopya edilemez, oaltlanaz ve yaymlanamaz.

Alfa Basm Yaym Datm Ltd. ti.Ticarethane Sokak No: 53 Caalolu 34410 stanbul, TurkeyTel:G12) 511 5303 - 513 8751 - 512 3046 Faks: (212) 519 3300

[email protected] ve Cilt Melisa Matbaaclkftehavuzlar Yolu Acar Sanayi Sitesi No: 8 Bayrampaa - stanbul Tet 90 (212) 674 9723Fax: 90 (212) 674 9729


5/56

NDEKLERnsz viiMukaddime-i Ak

Aktr ki, Gerisi Vesairedir... 3Ak- nsani

Sevgi Neydi?!.. 9 Gz Grnce Bir Kez Geriye Ne Kalr? 12Aka Methiye 15Ak Yolunun Sonu Meleklie kar 18 Ak, Sarmak Demektir 23Ak Yetenek ster 29Sevgilinin Adn Dile Drmek 33Gamze mi? NeuzbillehL 36

Ak-t Hayal nce Ruhlar Yontmah 43akayk 46 Blbl ile k 49ONSOZSevilenin Mutluluu Sevenin Gayretiyledir 52Felein Gzn Kamatrmak 56

Ak Bir Dncedir... 59Ak lahMutlak Gzellik 65Gnl alab'n Taht 68Daha Dn Gibiydi... 71Gl Deyince Kalem Elden Dyor 74Gzleri Ykamal, Baka ekilde Grmeli 77

Ak... Ezelde Bir Merhaba idi; Hl ki Odur... 79Kanadn Ak Mumuna Yandran Pervane 82Hiktye-i AkPervanenin Kanatlarnda 115 Sz-i Dil-r 139

Ak... Gk kubbenin altndaki en gizemli kelimelerden biri... Bilinemeyen... Belki bilindike daha da bilinecek renkleri, desenleri ortaya kan... Tanmlanamayan... Belki binlerce kez tanm yaplm olmasna ramen tanmlanamayan... Ak... Belki de bin birbal bir rmak, her birinin yolculuu ayr, ama hepsinin ulamak istedii deniz bir...Siz de farkndasmzdr, son zamanlarda aktan ok sz edilir oldu. Dnyann her yerindeak zerine konumalar yapld ve konuulanlar yle ulu orta, basit ve hatta baya idi kideta kavramn ii boald, kelime ucuzlad, ksmen cinsellie indirgendi ve magazinkonular arasna girdi. Oysa akn gerekliini yitirmesi, nihayet yine insann ve hayatnerozyona uramas demekti ve yazk ki insanolu bandan beri en muhta olduu, enziyade tutunmas gereken duyguyu da hoyrata zedelemekten kanmad. Artk akkelimesini "yapmak" eylemiyle birlikte kullanabiliyor, "Yeni bir ak aryorum" yahut "Ben

her bahar k olurum" gibi ark szlerini mrldanarak "Yaz ak", "Arkadamn akyla"gibi baya ve ahlksz cmlecikler kurabiliyoruz.Kitb- Ak, btn bu kavram kargaas iinde akn katmanlarn, trlerini ve asaletiniirdelemek, belki her dzeyden ina-nn gnlnde hissettii, dimanda alglad ama asla net biimde tanmlayamadduygularna aklk getirmek iin dzenlendi. Kitb- Ak\n iindeki yazlar deiikzamanlarda ve farkl zeminlerde kaleme alnm olmakla birlikte belli bir dzen ve

btnlk iinde bir araya getirilmitir. Bazlar farkl kitaplarmz^ da yaynlanan budeneme ve ykleri okurken btn varlmz ve hatta varoluu kuatan akn yzeysel,derin ve daha derin katmanlarnda kk yolculuklar yapacaksnz. Bu yolculuklarsrasnda, duygularnzn gerekte sizi nereye doru gtrd, ayanz balayan tensel

arzulardan syrlp platonik veya mecaz aka doru kanatlandnzda kendinizi yenidenkefetmeye balayacanz noktay da bulacaksnz. Oras, belki de sizin kendinizden


6/56

vazgeeceiniz noktadr. nk canna sevgili isteyen ile sevgili iin can isteyen arasndahayat yolculuunun ta kendisi gizlidir.skender Pala, 2005


7/56

MUKADDME AKGl gl dedi blbl gle gl glmedi gitti Blbl gle gl blble yr olmad gitti

AKTIR K, GERS VESAREDR...Sevgili!..

Akn iirini yazmak isterdim sana; sana ak iir ile yazmak isterdim... Ak seninle

tanmlamak ister, ak sende tanmak isterdim. Ay ikiye blndnde yannda olmakisterdim.Sevgili!..imdi senden uzakta, ak udur diyebilsem eer, son defe kendimi ve ilk defe okuyucumukandrm olacam. Bildim dediim bir aldantr nki o, duydum dediim bir

yantr.*'im-di aym, n ve leaf lan kardlar elifbelerden de sensizliin mektebinde birsabra mhladlar bizi eliflerle Ke'lerden. Sensizlikte hasretin hzzamlarn rendik kucakkucak ve akn nihavent saltanatn arar olduk ke bucak. Bildiimizi sandka yandk da

yolunda, yolunda yandmz sandka bildik sonunda.aA-kn gerei deildi bildiimiz,ama akn ateiydi yandmz. Artk phedeyiz, canlan yre ulatran bir sel miydi ak,ekeri gzele sunup auyu kalbe bulatran bir el miydi!.. Sana varacak yollarn ilesi

miydi; tutkular tesi tutkunun zirvesi, hasretle yanlarn sesi miydi!..Galiba varln ekim alanna giren en ulv acyd ak; ve maddeyi manaya veren en cmertsancyd. Ruhlarn eitli varlklar arasnda bltrlen ssyd belki; belki telere

yazgl yitirilerin trksyd.*Kalp kalbe konan kelebek kanatlarnda renk; kudmlerdednp neylerde alayan ahenkti ak. arkn btn iir macerasyd, belki Yesriblisevgililer iin tutulan bir Anadolu yasyd. Yamur yamur belya ban tutmaklar ve ateate denizlere kendini atmaklard. Mansr'u dara takan da, Halil'i oda yakan da oydu veoydu Eyyub'u derde brakan da. Tuz kadar mbarek, ekmeke aziz idi; toprakleyin bereket,su gibi temiz idi.

Ak inesiyle dikilince bir diki, kyamete kadar sklmez imi. Ak ile insan elbet gnee

benzer; ve aksz gnl misal-i taa benzer. Hayat aka blnce hayat oalr; btnhayatlar toplasan geriye ak kalr. Gelip kemie dayannca dnya, hayata atlan kementolur; gz kapaklarndan vurulunca kasrgalar, an-nelerce deprem, babalarca bent olur.

Aksz bahar dallarn kuru bir ayaz boar, aksz rahmini yarglayan bebekler nagehandoar. Mahrem dncelerle perdelenen odalarda ya ezel ya ebed olur; ak kayp gidersednyadan ebed kyamet olur; sevgisizlik gelir, dnya cehennem olur.

Ak gelince burukluun iirinde hzn dokur heceler; ve azarlanm kalpleri srr tam yarsnda geceler. Saban onunla srerse topra koarak, ancak o vakit yeerir taze bir baak. Atlarn nallarndan yldrmlar masallara dklr ve yollana-mayan mektuplardanice kalpler sklr. Kayan yldzlar gibi bzlr elem dehlizlerine diller ve melal szlrgibi melek kanatlarnda dker yapraklarn gller. Kaderin dehetini yakan amdanlar

zge pervanelere tesellikr der, efkatli bir ekmek krntsdr kurutulmu buselere yrder."Sevgili!..Kapna geldik; ak ret bize; ve akn ver yreklerimize,/Bir nihnce gamzene gamzede klarn adna... Hani uyku-

ya dalnca kenti ve yalnz bana kalnca kendi... Hani yalnz gecelerde konumadankalnca dilleri ve hl zre gnller anlar olunca btn dilleri... Vicdan sesinden bzar krekmahkmla-rnca, hani klarn hasreti zlemle karnca... Hani gurbetin ucunda gnlmegmen de seni, hani seni gurbet gurbet gnlme gmende... Gne ve ay nurunu akndanalrken; gnein aya vurur gibi aydnlatrken... Gel ey Sevgili bir huz-mecik

baheyle asi ve ciz ftadene ve umut ver peykin olmaya tene kem zerrene. Aklar

unutan bendene akn unutturma!.. & Her ey sen olsun u dnyada ve olmasn senolmayan dnya da./


8/56

(Krk Gzeller emesi, s. 100-102)AKI NSANArz- hl etmee cn seni tenh bulamam Seni tenh buhcak kendimi asla bulamamSelik (16. yy)Sevgilim! Halimi arz etmek (akm aklamak) iin seni yalnz bulamyorum; seni yalnz

bulunca da kendimi asla bulamyorum.SEVG NEYD?!..Sevgilerinin stnden bakarlar ve klar geenlere!Hatrlayanmz var m, sevgi neydi?lk sevgi szcn, ilk kprdann yreinin hatrlayanmz var m? ilk hznmznadn sevgi koyabiliyor muyuz imdi geriye dnp baktmzda? Derun corafyamzkaplayan zifiri bulutlarn ve zerimize rtlen maddeci felsefenin arlna ne zaman

bakaldrmt sevgilerimiz, hatrlayannz var m? Ne zaman sevgilerimiz paralarmzdannce tartlrdi; ya ne zaman pazar eyledik sevgilerimizi, biliyor musunuz? En son ne zaman

bir sevgiyi sylemitik bir sevgiliyle?!.. Her gn bir paramz daha tketen teknolojianda sevgiye en son ne zaman yrekten bir merhaba demitik, hatrlayannz var m?

Hatrlyor musunuz, sevgi neydi?# zm henz yaratlmamken insanlar sarho eden o muydu acep?!.. O muyducanndan ve cihandan geiren sahipkranlar?. > Binyllar ve binlerce yllar boyuncapervaneyi atee dren, blbl eydalandran o muydu? Neydi sevgi?!..Sevgi bir bak, bir gl myd bazen; bir ak, bir kou muydu?. Sevgi gnl kumanda

bir nak myd?!..Hatrlayan var m sevgi neydi? Leyl'larn, irin'lerin, Asl'la-rn naz myd o; yoksaMecnun'larn, Ferhat'larn, Kerem'lerin niyaz m? Hangisinde belirmiti ilk kvlcmsevginin? Neydi sev-gi?L

Akken gz bebeimize yerleen de, gz yumduumuzda gnlmze szan da sevgi deilmiydi bir vakitler? Bir dudan kpr-danndan yanamza akseden pembelikler,

utanmalar sevgi deil miydi yoksa? En son ne zaman kzarmt yanamz, hatrlayannzvar m? Uykumuzu en son ne zaman terk etmitik sevgiyi dnmek adna? En son sevgiiirini hangi gecede okumutuk?Sahi, neydi sevgi? Bir uhay ipek grebilmek miydi; topra amber niyetine koklamak m?Sureti srete, araz cevhere, bedeni ruha kle eylemek miydi sevgi? Sevgi bir iyilik miydi,efkatli bir cmlecik mi? Neydi sevgi, d myd, yoksa i mi; zahir miydi, yahut btn mi;kalp myd, ya ki can m? Var olmak m, varlktan gemek mi? Dnyaya glmeye migelmitik, alamaya mi; lyor muyuz, yoksa douyor mu? Sevgi neydi?!..Unuttuk, acep neydi sevgi? Bir yetimin ban okarken dimamza yerleen tat myd o?Bir bebein st kokulu teninde-ki su iei miydi? Sabah evden karken zlemeye

baladmz bir ses miydi? Hatrlayannz var m, sevgi neydi?

Sevgi bir sigara dumannda, bir tren ddnde, bir dalgann en son hrtsnda ve birturnann kanadnda m kalmt? Sevgi Medine'de, Semerkant'ta, sevgi Badat'ta,Endls'te, ta caddelerde, sokaklarda, evlerde, kaplarn tokmaklarnda nlar dururmuydu eskiden? Ya neden imdi Ayasofya'da pitoresk, Di-vanyolu'nda kaldrm ta,

Ankara'da ittifak, Yeil Kubbe'de Mevln, Erciyes'te kar, Frat'ta bir iim su olup girmiyordnyamza?! Neden nefesimiz daralyor hummal inatlarmz, kallavi benliklerimiz

yznden? Neden gnl yuvalarmza kuzgunlar10pikeleniyor da nesillerimiz sersefil ve derbeder?!.. Sevginin koynunda byttmznazeninlere naz enn ile mi unutturdular, semenderlerimiz atete niin yanmaktalar?Soralm ta iimize; neydi sevgi?

Sevgi neydi sahi? Bir mektubun ilk satr myd, bir telefondaki ilk ses mi? nsan mutlueden o ilk satr myd defalarca okunan, yoksa ilk satr araylar m tekrar be tekrarlanan?


9/56

Telefondaki bir ses insann bir mrn doldursa m sevgiydi gerekten, yoksa yeni seslerduymaya hi yetmeyecek mrlerin araylarm?*Sevgi bir acyd herhalde, bir kederdi, kh hznle, kh mutlulukla hatrlanan. Belki desabrd sevgi, affetmekti, gelecek gnler adna. Sevgi snanmakt adl-i ilh'de ve snav

gemekti erce-sine. Sevgi bir tevbeydi, nash kisvesinde; bir diriliti nefsi ldrerek. Sevgibir iyi ad brakmakt fena yurdunda. mr geer de ad kalr.../* * *Sevgi: ki hece.Sevgi, sevmek kelimesinden tretilen btn teki kelimelerin en gzeli.Derin uykulara dalmadan nce ilk soru: Sevgilerinizi en son ne zaman hatrlamtnz vesevgiyi hak edenleri en son ne za-man?!..Bir soru daha: Sevgileriniz yalan myd yoksa?!.. Ve son soru: orak vadilere ynelmisesevgilerimiz, evremizi kandrmyorsa sulara, iimizden akan Nil olsa ne?!..(?ine, s.20-23)

11GOZ GRNCE BR KEZ GERYE NE KALIR?* Btn ak hikyelerinin en unutulmaz ve heyecan verici sahnesi, sevenin sevgiliye ilk

bakt andr phesiz. Daha dorusu, onun yzn ilk grd vakit. Aktaki iseldeiimin balad an, gzn sevgiliye ilk takld saniye dilimidir ve n btn

biyografisi, bu "ilk bakn ncesi ve sonras"ndan ibarettir. Bir ilk bak, kaderin kazayadnt en kutlu demi yklenmitir. Kalpte atein ykselmesi, akln ve sabrn ateedmesi o ilk bak ile balar. Klcn knndan syrlmas yahut okun yaydan firlamasdr

bu. Sevgilinin yz knnda bir kl yahut sadakta bir yay gibidir; bak onu knndan vesadandan karr. Knndan kan her kl yahut yaydan frlayan her ok gibi artk o daldrmeye ynelir. n ruh ve beden (Btn ve zahir; isel ve dsal) hayatnda bir

ihtillin, yeni bir dnemin balangcdr bu. Ak, n gnl topranda filizlenecek bir sarmaktr. lk bak, bu sarmaktohumunun k gnlne ekilmesinden ibarettir. Artk o tohumun nasl yetkinleecei,gitgide nasl gr dallar verecei ve n bedenini nasl kaplayp onu kurutaca; k ilemaukun kaderlerine ve karlaacaklar hadiselere baldr..g ark'a ait btn ak mesnevlerinde airler bu ilk bak ve ilk12grme n zerinde ok durmular ve konuyu enine boyuna incelemilerdir. lk bak,ancak yz aynasna arparsa aka dnr. nk sevgilinin baka hibir uzvu, hibirgzellii onun yz kadar aka kap aralayamamaktadr. Nitekim bu mesnevilerde kmaukunu ya bir resimde seyreder, ya ryasnda grr ya da birinden methini iitip

sevmeye balar. Ancak, sevginin aka dnt an, sevenin sevgili yzn gz ilegrd andr. nk bu noktada bilgi ve bilin devreye girer. Mesel Veys Raminhikyesinde Ramin, Veys'in yzn ilk grd anda at zerindedir ve kalbine bir oksaplanm savalar gibi atndan yere der. Hsrev, irin'i glde ykanm, santararken grdnde, onun yz salar arasnda gizli ve Hsrev'e srt dnktr. irin'in,kendisini seyreden ehzadeden haberi de yoktur. Fakat anszn nemli bir ey olur ve irinsalarn yana atar. te Hsrev iin dolunayn geceden kmas yahut okun yaydanfrlamas bu anda gerekleir. Kays da ttektebe varp ocuklar arasna oturduunda Leylsnftadr ama ne zaman ki yzn grr, kl knndan syrlm olur.Sevgilinin yz m; ak yangnn alevlendiren ilk kvlcmdr.

n kalbi mi, ilk baktan sonra suda titreyen bir mehtap. Gz... Sava balatan

haberci.Bak... Elde olmayan kader; ilh kaza.


10/56

Ve ak... Kalp ile gz arasnda kutlu bir hadise./ toook sonralar kalp gze diyecektir ki,"Beni bu onulmaz derde iten sensin. Safay sen srdn, acy ben ektim. Nimet senin,zahmet benim oldu. Sen sevinirken, kayglanan ben oldum. Baklarn arttrdka sen,dertlerimi oalttn benim. Zafere eren sen, hezimete urayan ben. Sen emirlerine itaatedilen hkmdar oldun, ben senin peinde koan tebaan. Sen emr,

13ben esir. Melik iken memlk (kul) ettin beni." Sonra devameder: Ey gz! Sen ikisin, ben birim. ki kiinin bir ferde saldrponu ldrmesi zulm deil de nedir?!.. imdi ala o hlde; ettiin zulmn cezasn ek

bakalm!..Gz buna karlk ayet-i kerime ile cevap verir: "Gerek u ki; gzler kr olmaz, ancaksinelerdeki kalpler kr olur" (Hacc, 46).Ebu Hureyre der ki: "Kalp bir kral ise, organlar emrine amade askerler gibidir. Kral iyidavran iinde olursa, askerler de ona uyar. O fenalk yaparsa, emrindeki askerler de fenadavranr." Gz der: "O hlde ey kalp, kendini de beni de helka srkleyen sensin. Seni

perian eden yegne ey, Allah'n sevgisinden, zikrinden ve emrettiklerinden uzakkalmandr. Sen bakasnn sevgisini O'nun sevgisine tercih ediyorsun ve akn ykn bana yklyorsun. imdi alayan benim, yanan sen. Ne sen beni kurutabilirsin, ne benseni sndrebilirim. Ben su serptike senin alevin artacak, sendeki ate arttka ben dahaok ya aktacam. Yoksa 'Hayrl olan u deersiz eyle mi deitirmek istiyorsunuz?'(Bakara, 61)."

Yedi Ask'nn airlerinden biri yle soruyor: "akn vaziyetteyim; nefsimi miazarlayaym, arzulu gzm m, yoksa kalbimi mi?"(Gzg, s.22-24)14

AKA METHYE

"Doumsuz, lmsz, artmaz, eksilmez bir gzellik" diyor Efltun ak iin. "Artmaz"ksmnda klliyen yanlyor stat."Bir oalmadan ibarettir nk ak, bir comadan,kabarmadan, bymeden ibarettir. Devaml artmayan bir duygunun ak olmas nemmkn?

Ahsen'l-Kasas buyurulmu Yusuf suresinde; ak anlatt iin bu sure. Mevln, "Zelihao hle gelmiti ki," diyor, "-rekotundan d aacna kadar her eyin ad Yusuf tu onuniin. Yusuf un adn baka adlara gizlemiti, mahremlerine bu srr sylemiti. Mum atete

yumuad, dese; sevgili bize alt, yz verdi, demi olurdu. Bakn ay dodu, dese; stdal yeerdi, dese (...); bam aryor, dese; bamn ars geti, iyiyim, dese, hep ayrmanalar vard bu szlerin. Birini vse onu verdi, birinden ikyet etse onun ayrlnsylemi olurdu. Yz binlerce eyin adn ansa, maksad da Yusuf tu onun, dilei de.."

Ne din ne de yasalar yasaklamtr ak; yrekler Allah'a aittir nk. Canlarn birbirindekaynayp erimesidir, canlarn can znde yitirilmesi ve aranmamasdr ak. Paralara

bldke demiri, mknats gle btn paralarn yine birbirlerini aramalardr. Aramagcn yitiren, zayflatan, klten paralar brakr15ancak birbirini kovalamay. Tan iinde sakl olan atetir ak, bir kvlcm aknca kuatr

btn evreni. Atom ekirdei etrafnda saniyede iki bin kilometrelik hzla dnenelektronlarn krdr buf'Kudretin ve ilh sanatn zndeki cevherden beer estetie akpgelen ilhamdr o. Bir ehre Uak, bir kye Aklar adn vermektir. Ak ki, iirde "Sukasidesi," mimarde Selimiye, musikide Ferahfez'dr. Ak, haddehanelerden dklen ate,nameye gebe szdr. Ak, mektir.


11/56

Bir eyin ak olabilmesi iin tutkulu olmas, patolojik olmas, anormal olmas gerekirzannmca. Ak bir beden hastalk olsayd yalnzca, hastahanelerde tedavi ederlerdi onu;oysa bimar-hanelerde timara ekilir ak son ucunda.tahla yemek yerken hatrlayp sevileni, yemek boazda dmleniyorsa; derin uykulardagrlen ryadan sonra bir daha uyku girmiyorsa gzlere; en bir mecliste ad anldnda

onun, inziva engin bir boyut kazanyorsa; hamas bir sylevin tam ortasndaki bir kelime, bir cmle ne dediini bilmezletiriyorsa insan; ite odur ak. O ki, gz kapaklarkapandnda karanlklar son bulmuyorsa, ne cr'et aktan sz edile!?..

Ak iirdir, "iir gibi"ye kar yolu. Mahlas seerken "Ak (akla ilgili, k)" sfatn tercihedenler bilir ak. Hak diye eline balamay alp yrek yaralarn ranlar bilir.t Sevgi zerine kullanlabilecek btn mecazlar stne alnmadr ak. Ak acdr,hasrettir. Hicran ve hayrettir, firkat ve gurbettir. Gzya ve ahtr; tazarru ve mnacattr.

Ak lmdr, can vermedir, kurban olmadr.^Yalnzca bir trl ak vardr ama grntleri binlerce trldr," der bir bilge. eidinisyleyelim biz:

Ak beerdir; akayla balar, sorumluluk getirir. Gzden girer, gnlde yaar. Surete

meyledenler ziyandadr.16 Ak platoniktir; sohbetle balar, zahmet getirir. Zihinden girer, gnlde yaar. Sretinisslemeyenler yol arr.

Ak ilhdir; imanla balar, vahdete gtrr. Gnlde doar, gnlde yaar. Srrsaklamayanlar, ban verir./Gnl ki, Allah'n evidir, akn her eidine itibar eder. Btn milimetrekarelerinde aynsevgili olmayan bir gnl ak bilir mi acep?!.. Bir kua yaknlamay, ilgiyi, arzuyu aksanarak yaanlan mr adna vaveyla ve v esef!... Bir Cemal'e kul, bir Ahmet'e kle, birLeyl'ya deli ve bir a pervane olmayann ak m vardr, ya akl m vardr ki!..

lem bir ak iin yaratlm ve "Ak imi her ne var lemde!.."

(yine, s.24-26)17AK YOLUNUN SONU MELEKLE IKAR#Eski klarn szcleri konumunda olan ve kendileri de birer k olmak bakmndanvnen airler derler ki:"Keke yaam btn klarn karlatklar zorluklan tek bama ben gsleseydim...Bylece btn aklarn lezzetini (azabn) ben tatsaydm da, nce de sonra da onu bendengayrisi yaamasayd."Bu anlay, divan iirinde her eyin en ideal, en mkemmel biimde kurgulanmasndankaynaklanan bir bak asn yanstr. nk divan airine gre kara en kara, beyaz en

beyazdr. Sevgili, gzellerin en gzeli; rakip, ktlerin en ktsdr. Boy servi, yanak gl,

di inci vb. her ey kendi cinsinden en mkemmel olanla llr. Bu llerin ortas aslakabul edilemez, noksanlk, eksiklik saylr. Bu durumda bir n ak da elbette hem achem de lezzet bakmndan en mkemmel olan ierir. Azap kelimesi her iki anlam dakarlad iin k daim bir ak azab iindedir. O ak ki, sevgiliden iyilik grdndeartmayacak kadar doygun, ktlk grdnde de eksilmeyecek kadar salamdr. k,

belki bir gn sevilmek umuduyla hi durmadan severek azabn eker. Hatta ok zamansevilme ihtimalini dnmeden sever. Bu tavr onu melekiyet konumuna yk-selten bir seyir takip eder. nk sevilmek umuduyla sevmek beeriyet, ama sevmeyi birgrev bilerek sevmek melekiyet demektir. Eer bu azabn bitmesi iin sevgili ona karlk

verecek olsa, vuslatn zevkine dayanamayarak can verir. Fuzl'nin,Vermeden cann sana bulmaz hayt- cvidn Zinde-i cvd ana derler ki kurbndr sana

Ey sevgili!) Senin urunda cann vermeyen ebed hayat bulamaz. Sonsuza dek diri olarakanlan kii, ancak sana kurban olan knr.


12/56

dizelerinde varmak istedii nokta ite burasdr./Ayrlk m, Vuslat m?^Vuslat denilen ey, sonunda ayrlk ihtimali olduu iin, gerek n pek de istedii birey saylamaz. nk bir k, vuslat isteyeceine ayrln devaml artan acsn isteyerekak mesleinde bir gmlek daha ykselmek, sevgilinin yolunda kendini olgunlatrmak

ister. Akta vuslat istemek acemilik, kendini bilmezlik ve hamlk gstergesidir. nk vuslata giden yolun uzunluu veya ksaldr ki akn mrn belirler. Sevdiimizinsandan bizi sevmesini beklemek yahut yalnz bizi sevenleri sevmek, nihayet kuru biralveri, hatta belki kaba bir dei tokutur. Burada nemli olan, akn iini ne iledoldurmak gerektiinin belirlenmesi, bylece ak kabalktan kurtarp zarafete, srasaraylardan bir numune olan gnle konulacak incelie b-rndrmektir. Bu da ak bir st

boyutta, belki beeriyet boyutunun fevkinde yaamakla mmkndr.nl dil, edebiyat ve iir bilgini Asma (.831) Basra arsnda rasdadt kyl bir kadnasorar:1819

Siz ak nelerden ibaret sayarsnz? Kadn yle cevaplar: Sarlma, barna basma, dokunma ve konuma. Peki ey ehirli bilgin, sizde ak nasl birey? Sarlma, okama, pme ve benzerleriyle ilerleme?! Peki cinsel mnasebete kadar uzanyor musunuz? Evet! YaaaL Ey kardeim olu, bu senin sylediini yapanlar k falan deil, dpedz ocukisteyen birileri.^Gerekten de ak, karlkl oturmak, yz yze veya ayn noktaya bakmak, iir okumak,sevgiliden utanacak kadar terbiyeli davranmak, gzel eylerden bahsedip glmek ve aslaiffet snrnn tesine uzanmamaktr. nk ak bakmakla gzelleir, konumakla

zenginleir ama dokunmakla bozulur. Sevgilinin yannda hem kendisine hem de ona aithaya elbisesini soymak konusunda eytann ayartmasna frsat vermemek gerekir. nkbu, tam anlamyla ak alaltr ve ayaklar altna drr. ki k, haya elbisesi iinde birmr boyu birbirlerini sevebilirler ama eer karanlk bir gecede sevgilinin ayasnn

beyazln grecek kadar da olsa bedensel anlamda vuslata ererse, ak tkenmeye balar.Eskilerin, akn gerdeklenmekle sona erdiini sylemeleri bundandr. Bu noktayanlatacak bir kt'ay Rabia Hatun ms-tearyla I. Hami Danimend yle sylemitir:Payn sads gelse de sen h gelmesen Men dinlesem kyamete dek, vuslat istemen Bulsamizinle semtini, o! semte ermesem Assam zaman hasretin encam gelmedenSen hi gelmesen bile, ayann geli sesini kyamete kadar dinlesem yeter; ayrca vuslatistemem. Senin izini takip ederek mahalleni bulsam ama o mahalleye bir trl ulaama-

20sam... Ve aynlnn sonuna ulamadan btn zaman ap (veya tketip) baka bir boyutta(ak boyutunda) yaamaya balasam... /lmek ya da Olmak, te Btn Mesele' Eski klar sevgili uruna lmeyi bir ideal, bir ama bilirler-mi. Sevgilinin penceresinnde naralanp st yapra bak ile bileini dirseine kadar yaran k da, gnlsultannn getii yola yatp ya stne basp gemesini, yoksa bir kerecik olsun yzne

bakp glmsemesini isteyen k da lmek ile olmak arasnda kendini kaybediyorlard.Onlar, uruna lnecek sevgililer bulduklar iin bahtiyar idiler. Gn gelir, sevgililer deklarn sever umudunu ilerinde durmadan bytyorlard. Oysa ak, iki kii arasndaasla eitlenmeyen bir eydi. Allah, n urat sevgiyi mauktan esirgemiti. Bunun

iindir ki klar, ya kendilerine verilen derdin aynsnn sevgiliye de verilmesi ya dasevgilideki vurdumduymazln ayns ile kendilerine de ihsanda bulunulmas iin yakarr


13/56

dururlar. sterler ki, Allah ak seven ile sevilen arasnda eit bltrsn... Oysa ak budemek deildir. Seveni sevmek kolaydr; marifet o sevmedii zaman da onu sevebilmektir.Gerek k bilir ki, kendi iindeki ak ateinin ayns sevgilide de vardr ve gnlsz deolsa, o da ak duyumsamaktadr. Ne var ki sevgili ok sabrl, k da sabrsz olduu iin

bu ak yaras tek tarafl kanamaktadr. O aclar, o ayrlk ve hasret ateleri yakyorsa

te yandan da piiriyor demektir... k, ancak bu pime srecinde ham iken olgun, iiken kmil olur. nk ak yolunda varlacak merhalelerin en ycesi, akn olgunluu ilekendi dnyasn kurabilmektir. O mertebeye gelindikten sonra ak urunda can vermeka sn geli/21Buraya kadar sylediklerimizi bir de br trl syleyelim: Ama ak uruna lmek deil,uruna lnecek ak bulmaktr. Bu ak, cennet emelinden uzaklap cemale erme hedefinigzetir. Byle bir aka giriftar olduktan sonra geriye ne kalr ki!?.. Dnyay elinin tersiyleitiver gitsin!.. Hani Fuzl diyor ya:Cennet iin men eden klar ddrdan Bilmemi ki cenneti klarn ddr olurCennetten uzaklatrd gerekesiyle klar sevgilinin di-danna (yzne) bakmaktan

alkoyan kii bilmiyor ki klarn cenneti sevgilinin yzdr!..* * *# mdi baa dnnz ve yalnzca sevmek iin seven n tavr ile hedefi sevgilinin

yzn grebilmek olan n gayretini lnz; arada beer, mecaz, platonik, tasawuftve ilh aklarn harmanlandn fark edeceksiniz. Ak ki vardr, gerisi vesairedir.../(Divane Gzeller, s.134-138)22

AK, SARMAIK DEMEKTR\ Bursal smail Beli'in (.l 729), benim pek sevdiim bir beyti vardr. Der ki;Sakn sen ky- canan u?;akdur sanma ey Mecnn Seher yola giren k gece Leyl'daakamlar

Ey Mecnun! Aka tutulduun andan itibaren sevgilinin yurdunu kendine uzak sanmaartk. nk seher vakti yola kan her k, daha o gece Leyl'da akamlar.Bu beytin anlam derinliini kestirebilmek iin birka kelime zerinde klsik iirinanlayn aklamakta yarar vardr sanrz.lk kelimemiz ky- cnn (sevgilinin mahallesi, iinde sevgilinin de olduu yer) olsun.Ky- cnn, eski yerleim ve ehirleme sistemimize gre genellikle bahe iinde bir evdir.Bahesini eviren harm (al rp ile rlm avlu) ve harmn iinde sevgiliye yakriekli bir bahe ki gnller aar. Harm kelimesi Harem'den bozmadr. Harem'in Ortaa Avrupas'nda-ki ad "i avlu" demek olan Atrium'dur (atrium, harem). avlu,genellikle havuzlu olur ve evin mahremiyetini salayacak duvarlarla evrilidir. Kadnlar

burada yabanc gzlerden uzak, ak giysilerle dolaabilir ve gnllerince elenirler.

23Divan iirinde n bir Kabe gibi hrmet gstermesi gereken yegne yer ite burasdr.Sevgilinin orada bulunmas kuyun deerini arttrmakta, tan topran Kabe topra gibikymetlendirmektedir. Bu toprak n gzne srme diye ekilir, barna yak diyesarlr. Kabe'nin yollar nasl dikenli ve meakkatli ise k iin de sevgilinin kuyuna kan

yollar hep zorluklarla doludur.Ak bir ibadet gibi alglayan ve ona ok zen gsteren n yz devaml bu mahalleyeynelik olmas dolaysyla ky, yine Kabe'yi andrr. Kutsall bu yzdendir. Hatta o kadarkutsaldr ki Harem gibi yabanclarn (kafir rakiplerin) ayak basmasna izin verilmez.Nitekim Harem-i erife de gayrimslimler giremezler. k elinden gelse buraya ayardan(rakiplerinden) hibirisini sokmaz. deta mahallenin banda geceleyip uykusuz sabahlar.

Hatta bu yzden o mahallenin kpekleriyle bile dostlua razdr. Buna ramen n, okuyun iine girebildii hi grlmemitir. Belki saba yeline yalvarp yakararak ieride olup


14/56

bitenden haber almaya alr. Sevgili, kendi kuyunda bir sultandr ve orada herkes onamuhtatr. Sultanlnda aksayan hibir ey yoktur; mkemmel bir hayat srer. k iin

bu sultanlk hudutlarnda dilenci olmak; dnyaya sultan olmaktan yedir. Gznden akanyalar ile oray sulamas bir bakma kya hizmet demektir. Ak, kyda sevgilinin yzn grecek olsa cennette didar grm gibi sevinir. nk o

baheden uzakta bulunmakla cennetten uzak bir cehennemi yaamaktadr. nleyileriylebir blbl andrmas da akylarn o glistann en mstesna glne duyurma amacnayneliktir.Dikkat edilirse btn bunlar n o ky etrafnda dnp dolandn, oradan bir adm

bile ayrlamadn bize gsteriyor. Bu da airin Mecnun'a "Ky- cnn uzakdr sanma!"diye akl retmesini hakl karmaktadr.24Beyitte zerinde durmamz gereken ikinci kelimemiz Mecnun (deli, lgn, ak delisi)olsun. Peinen syleyelim ki ky- cn-na yolu urayan herkes hemen o anda kendinikaybedip ak lgn oluverir. nk ak beklenilmez, birdenbire gelir. Aka tu-alankiinin tavr o anda bakalar, kalbinin ritmi artar, bedeninde fizyolojik deiimler ba

gsterir, ne yaptn bilmez olur. Bu hl ise tam anlamyla bir mecnunluktur. TpkLeyl'nn lgn diye bilinen Kays'n, adm adm delirmesi ve sonunda Mecnun olmasgibi. Bilindii gibi Kays, kara kuru bir kz olan Leyl'ya tutulduktan sonra kendini aklkesinde byk bir yalnzlk ve o derece okluk iinde bulur. llerde yalnz banageirdii gnler, aslnda sevgilisiyle dolu dolu yaad zamanlara dnr. Bu yzdenonun tekilliinde sonsuz bir oulluk vardr. Hcrelerine kadar Leyl ile dolmak, baktzaman Leyl'y grp konutuu vakit Leyl'y anlatmak, her eyay Leyl olarak alglayphissettii her duyguyu Leyl diye yaamak bu lgnln en akllca sonucudur.

Ak dtan bakldnda bir deliliktir; ama iine girildiinde akla ihtiya gstermez olur.nsan akl ntr bir varlk veya bir sv gibidir. ine konulduu kabn eklini alr. Ak isegnlde hissedilir. Bu bakmdan n akl, gnlnn emrine verilmi saylr. Akl ile

gnl, insann birbiriyle atan deil, belki birbirleriyle btnleen iki soyut zelliidir.nk insann en mutlu olduu anlar, akln gnl iinde eridii; yani aka kendini teslimettii anlardr. Akln gnle teslimiyetini ak olarak tanmladmza gre insann soyut

varln aktan ibaret grebiliriz. Zaten insanlmz len mihenk ta, aklmz deilgnlmz baz alr. Nitekim kiiolunun erdemleri aklndan deil gnlnden kaynaklanr.Gnln biricik gdas ise aktr. Ak tatmayan yahut inkr edenin, evresine veya dier

yaratklara-25kar sevgi, vicdan, merhamet, sayg, hogr vb. erdemlerinden bahsedilemez. Buuslamlama bize, insann eriebilecei niha noktann ak olduunu gsterir ki, onun da enolgun ekli mec-nunluk, yani lgnlktr. yle ya akl olmayann ne derdi vardr ki?!..

evremize bakalm, delilerden baka mutlu insan grebiliyor muyuz?!..Beyitte zerinde duracamz nc kavram "yola girmek" tir. Szlkler yola girmek iin anlam gsteriyorlar. "Bir yere varmak iin hareket etmek," "Doru yolu bulmak,dzelmek, uslanmak" ve "tarikata (tarikat zaten yol demektir) girmek." airin bunlardanilk iki anlam zellikle kastettii aktr.Elektrik ndan yoksun alarda, geceler l zamanlar olarak bilinir ve hayat detadururmu. Bu yzden, -her ite olduu gibi- yolculua da balamak iin seher vaktinintercih edilmesi ve gn ndan yararlanmaya allmas normaldir. airin "Seher yolagiren..." ifadesi ak iinde gecikmemenin ve sevgiliye ulamak iin elini abuk tutmanngerekliliini gsterir. "Sabahn erken saatlerinde yola koyulma"nn aka tercmesini"rtn ispat eder etmez bir sevgiliye ynelme" olarak yapabiliriz. te bu ynelme ile

birlikte ok gemeden insann sevgiliyle dolup tamas, yani "gece Leyl'da akamlama"skanlmazdr.


15/56

Yola girmenin dier anlam "doru yolu bulmak, dzelmek, uslanmak" idi. Buradan yolakarak airin, aka girmekle insann doru yola girmi olacan, -nitekim tasavvuf da

bunu syler-, bozuk dzen giden hayatn gnl baznda disipline edeceini veakllanacan (us= akl) sylediini grrz. Bu ifadeden asl akllln, aka ynelmekolduu gerei karmza kar. Bu da ancak n krdr. O hlde imdi k'

tanmlayalm:Ak (k) kelimesinin szlk anlam "sarmak" demektir.26Baheye den sarmak tohumu nasl btn baheyi sarp sarmalar, hatta dar taarsa;gnle den ak tohumu da btn bedeni sarp sarmalar, oradan etrafa yaylr. Nicefidanlar, selvi-ler, narlar, bir sarmak tarafndan sarlnca gitgide sarmak dallanarasnda grnmez oluyorsa, ak sarma da insan fidann yle kaplayp grnmezeyler, yok eder. Sarman zellii, sarld aac iten ie kurutmas, bitirmesi, sonunuhazrla-masdr. Nitekim ak da insan sarnca onu iten ie eritip yok eder. Dtangrnen yalnzca aktr ve k da evresini grmez olur. nk sarmak onu yleevrelemitir ki, darda olup bitenleri ne duyar, ne grr; hatta duymak ve grmek de

istemez. Aka tutulan aata artk btn buyruklar sarmak tarafndan verilir ve k"herkesi kr; drt yan duvar sanr." Dtan bakanlar onun sarman grrler ama aasarmaktan frsat bulup evresini gremez. Sarmak nasl hzlca byyp aac kaplarsa,ak da yle hzl geliir ve k (Mecnun) daha sabahtan akama varmadan aksarmayla sarlp geceyi onun koynunda geirir (Leyl'nn hayaliyle sarlp yatar).Beyitte aklamamz gereken son kelime Leyl'dr. Leyl, leyi kelimesinden tremitir veleyi de "gece" demektir. Arabesk arklarn "ya leyi, ya leyi..." diye uzayp gidenterennmleri hep o l gecelerinin lk hznn ierdii iin liriktir. Leyl ad, genelliklekara gzl, kara sal, kara kal kz ocuklarna verilen bir addr. Mecnun'un Leyl's da

byle bir kz imi; hatta bunlara ek olarak onun baht da kara kmtr. Gece karanl ileLeyl arasndaki bu btnlk, n btn gecelerini aydnlatan bir nur olur ve

hayallerinin krknc kapsndan girdikten sonra zifir karanlklar ak ile nurlanr. Byleceairin "gece Leyl'da akamlar" ifadesi bir kez daha gzelleir ve her de karanlkla ilgiliolan bu kelimeler (gece, Leyl, akam) n kararan aln27

yazsn, kara bahtn ve iinin zor olduunu temsil eder. te bu yzdendir ki air beytineikinci bir anlam ykleyerek gzmzn nndeki perdeyi kaldrr ve a bir tte

bulunur. Biz de onun dne uyarak beyitteki uzakdur (uzaktr) kelimesinin bana birvirgl, sonuna da bir nokta koyarak "uzak dur" eklinde okuyalm.

Sakm sen ky- canandan, uzak dur. Sanma ey Mecnn Seher yola giren k gece Leyl'daakamlar

Ey Mecnun! Aman ha, sevgilinin mahallesinden sakn ve oradan uzak dur (gnln orayakaptrma)!.. Seher vakti yola giren her n gece hemen Leyl'ya kavuacan sanma. (Omahalleye erimek, yle kolay ilerden deildir; insann dnyasn karartr).air hakl mi; ne dersiniz?!..(...ve Gazel Yeniden, s.146151)

AK YETENEK STER28oumuz ezbere biliriz Fuzl'nin o nl beytini; ve nl olmay hak edecek kadar dagzeldir:Bende Mecnn'dan f'zn klk istidad var Ajlc- sdk benim Mecnn'un ancak ad varEdebiyatta bu tr beyitler iin "berceste (zek sramas ile sylenebilen sekin, ltif, ince

anlaml, kolayca hatra gelen, velhasl yap ve anlam bakmndan ustaca sylenmi) beyit"denir. Ancak bu beytin berceste olmaktan te bir de sehl-i mmten zellii vardr. Yani ki,


16/56

sylemesi kolaym gibi grnr de sylemeye kalknca bir trl iki dize bir arayagetirilemez. Sehl-i mmten sylemek, ancak duymak, hissetmek, yaamak, belki yreinikanatmakla mmkndr. air kendisini lirizmin o kadar derinlerinde hisseder ki,syledii iirden te bir ulv ilham olup kar karmza.

Yukardaki beyitte air, yaln bir anlatm ile, "Bende Mec-nun'dan daha fazla klk

yetenei var. Gerek k benim; Mecnun'un ise ad km!" demektedir. Ancak bu anlamiin setii kelimelere bakldnda airin, derinlikli bir k, lirizmin snrlarn zorlayanbir dnce adam olduu grlr.T.S. Eliot Manas anlalabilen iir, gerek iir deildir!"29der**Bu kural en ok divan iiri iin geerlidir. nk bir divan airi, asla grnen anlamile yetinmez. O, kelimelerine plak anlamlarnn tesinde mesajlar yklemeyisever.iYukardaki beyte bakan pek ok okuyucu bilmedii tek kelimenin fzn (artk, fazla,ziyade) olduunu dnr. Dier kelimelerin anlamlarn bildii iin de beyti,"Mecnun'dan daha beter bir k"in feryad olarak alglar. Oysa iirin asl zenginlii,okuyucunun bildiini dnd kelimelerin semantik almlarnda gizlidir. nk air

bu kelimeleri zellikle semi, bilerek vezne balamtr. Sz gelimi, ilk dizedeki istidatkelimesi belli bir ama kastedildii iin oradadr. stidat, ilk bakta herkesin zannettiigibi kuru kuruya "yetenek" deil, "insann doutan getirdii kabiliyet, bir eyi kavrama vekazanma yetenei"dir. Bu durumda, airin szn ettii ak, tpk airlik, mzisyenlik,aktristlik gibi ftr bir yetenek meselesi olup herkeste bulunmayabilir. Yani herkes kolduunu sanabilir ama yaratlnda ak yetenei olanlarn ak daha baka olacaktr.Tpk herkesin iir yazmas ama gerek air olamamas gibi. O hlde airin syledii klkistidad bir "Allah vergisi"dir ve Mecnun'dan daha ziyade klk iddias ispata baldr.Bugnn ikinci ve nc dnya lkelerinde nice insanlar kendilerindeki istidadkefedemeden mrlerini tketirler. Hibir enstrmanla karlamayan saysz mzisyen,hi spor kompleksine yolu uramayan ynla sporcu, hi tuval karsna gemeyen nice

ressam, maalesef ilerindeki istidad bilmeden yaarlar ve lrler. Oysa Fuzl kendi yaratlnn farknda... Yoksa sevgilisine hitaben Mecnun'dan daha fazla bir klk yeteneine sahip olduunu aka haykrmazd. Bu haykrta bir meydan okuma dagizlidir stelik: "Ey sevgili istersen beni dene?!. Mecnun'un Leyl iin yaptfedakrlklarn tesinde senin iin fedakrla hazrm!.." /30fBeytin ikinci dizesinde sdk kelimesi, "k"n sfat olarak kullanlmtr. Sadkkelimesinin iki anlam vardr: 1. Gerek, doru, sahih; 2. Sadakatli, vefal, ball itenolan. Birinci anlama gre air, u dnyada "k" diye anlmaya ancak kendisinin lyk

bulunduunu, Mecnun'un ise ad km bir zavall konumunda olduunu sylyor ki, bylece Mecnun' u "yalandan k, yalanc k" konumuna drebilsin. Tpk subh-

sdk (gerek sabah aydnl) ve subh- kzip (geici, yalanc aydnlk) gibi. stelik dizenindevamnda da, "Mecnun'un ancak ad var" diyerek onun bir addan ibaret olduunu, birmasal kahraman mesabesinde bulunduunu, yaayp yaamad konusunda pheye biledtn, ezcmle Mecnun'un "ad var kendi yok" bir isimden ibaret kaldn, byleliklede kendisinin ete kemie brnm haliyle "gerek"liini anlatyor. Ve bir eyi dahasylyor; "Mecnun, tpk Ferhat gibi, Kerem gibi evvelce yaam ve ad kalm bir k,imdi ise klk kurumunu ben temsil ediyorum, bu ada ak nbetini ben tutuyorum,gerekten var olan, doru olan, hakikatli olan k (k- sdk) be-nim.,Sadk kelimesinin ikinci anlamna (sadakatli vefal, ball iten olan) gre de air,sevgilinin kapsn sadakatle beklediini, eiinde kul kle olduunu, bylece vefasn

gsterdiini dile getiriyor. Bu ifadenin mefhm- muhalifinden, Mecnun'un byledavranmad, alp ban llere giderek sevgiliye sadakatsizlik ettii anlalr. nk


17/56

sevgiliye sadakatin z ve zeti, akn sr gibi saklamak, iyilik grdnde de, ktlkgrdnde de bu tavr deitirmemektir. Fuzl kendisinin byle bir sadakat iinde

bulunduunu, kimsecikleri dert orta edinmeden sevgilinin akn iinde tadn; teyandan Mecnun'un llere gidip kulara, kurtlara, ceylanlara srrn aarak akn dillere31

destan ettiini, bylece sadakatli k (k- sdk) olamadn sylemektedir.Elhak, air her iki anlama gre de Mecnun'dan stn bir k olduunu ispat etmidurumda.mdi, eer bu beyti, kendi kelime bilgimize gvenip ilk bakta gze arpan plakanlamyla okuyup braksaydk, airin bu zengin hayallerini ve derinlikli dncesini

yakalayamayabilir-dik. Zannmca, bu da aire hakszlk olurdu. Eliot hakl galiba! "Manasanlalabilen iir, gerek iir deildir!"(Mir'at, s. 54-56)32SEVGLNN ADINI DLE DRMEKLeyl, irin, Zeliha, Asl ve Azra'lar... Nicolet, Juliet veya Flo-ire'lar... Her biri dillere

destan aklarn kahramanlar... Adlar saygyla anlan ak ikonlar. airlerin daim dilindeolan uzak sevgililer...Ve airlerin yaknlarnda olan, hemen yan balarnda hissettikleri sevgilileri de var. Herca veya tutkulu, vefal veya ihtirasl, ama mutlaka duygulu bir akn eseri olarak iire yansyan kadnlar... Bu eit kadnlar m airler iin bir ltuftur, yoksa bu kadnlar iinairler mi baa konan birer talih kuudur, dorusu pek mkil bir soru. Ama bilirim ki birairin yaknnda olmak, bir kadn iin etin bir azaptr. Burada azab kelimesini iki ztanlamyla; hem olumsuz (ac, keder, elem, strap) hem de olumlu (tatl iimli su, dimalezzeti) anlamyla kullanyorum. Bir yandan air gibi lgn birisine tahamml, dier

yandan varln tarihe armaan brakma frsat. Acaba Tanpnar'n ancak ryada grdLeyl's, Attil lhan'n kalben mecbur kalp da ak arklar yazd Mjgan', Asaf Halet'in

Mariyye'si veya Bedri Rah-mi'nin uh kadn Karadut'u, Bekir Stk Erdoan'n gizemliMarya's, Abdrrahim Karako'un eriilmez Mihriban' bu bakmdan azabn hangieidiyle daha aina yaamaktaydlar?!.. imizde Dante'yi hatrladka onun nahif venarin sevgilisi Beatri-33ce iin i geirmeyen; Edgar A. Poe'dan bahsederken romantik deniz kokulu AnnabellLee'yi dnmeyen, yahut Floransal Petrorca'y okurken nazenin gzel Laura'ya kalbinikapatan ka nadan bulunabilir?!.. Btn bu fani kadnlarn her biri iirlerde hl zarifgzellikleri ve ince parmaklaryla, mest edici kokulan ve i gcklayc endamlaryla, hayaltllerini andran salar ve esrarl bakan gzleriyle yaayp durmakta ve bize kendilerinitantmaktadrlar. Onlarn airlerle ainalklarndan doan aclarn ve straplarn

bilemiyorum ama yllar ve yzyllar sonra bugn hl yayor olmann kendileri iin birnimet olduunu syleyebilirim. Bir kadn yalnzca cismiyle deil, gizli veya aikr btnruh alkantlar, duygu ve dncesiyle seven bir n ayn zamanda air olmas, okadnn "Sevenler ve Sevilenler Ki-tab"nda mstesna bir yer edinmesi de demektir. nksonraki alarda merakl ak maceralarnn gizemli kahramanlarn tanmak isteyen heriir okuyucusu, airin kadnn yine airin gzyle tanyacak, hayran olacak ve sevecektir.te yandan.sevgililerin adlarn anmak bakmndan dou iiriyle bat iiri arasnda telifiimknsz uurumlar vardr. Batl air sevgilisinin adn anmakla her zaman bahtiyarolmu, onunla geen maceralarn, duygu ykl birliktelikleri, hatta beeri ve cinsmahremiyetleri terennmden kanmam, belki bundan gizli bir haz da duymutur. Oysadoulu air kendi zel hayat emberinin snrlarn bakalarna amak istememi,

sevgilisini mevhum bir varlk, hayali imknsz bir gzellik olarak yanstm, ondanbahsederken mahremiyetine ve zel hayatna hassasiyetle yaklam, adn bile sylemeye


18/56

ekinmitir (Yar ismini desem olmaz/Der dillere dillere - Erzurumlu Emrah). Byleceair ile okuyucu arasnda oluan saygya dayal iliki, okuyucuya, airin anlatt kadnkendi sevdii kadn ile yer deitir-34tebilecek bir imkn sunmu, dizeler arasnda gezinen zel bir sevgili yerine her okuyann

kendi zihnindeki sevgiliye giydirebi-lecei desenler ve atlaslardan dokunmu iirkumalar retilmitir. Bylece okuyucu da ak panoramasnn bir yerinde kendi resminede yer bulmu, iiri dardan anlamaya almak yerine, ieriden hissetmeye balamtr.Bunun tabii sonucu olarak da ban edebiyatnn zel hayatlar mercek altna alnan, bazenen mahrem izgilerin bile tesine geerek tehir ettii kadnlarna mukabil doununkadnlar biraz daha gizemli, gnl maceralar daha bir heyecanl, suretleri, endamlar,gzleri, kalar daha bir merak edilir konumda yaamlardr. Dounun airi kendi sevdiikadn bir masal veya efsane iine gizler gibi sunmaktan holanr; ta ki okuyucu o masaldakendisine de bir rol bierek zlemini ektii sevgilisinin izini srebilsin. Onun iin benDranas'n Fahriye Ablas'ndan ok Yahya Kemal'in Meh-lika Sultan'n, Oktay Rifat'tnTrkan'ndan ok Sezai Kara-ko'un Mona Roza'sna tutkunum. Bu yzden olsa gerek

Nedim'in Sadabd'da grd ve Beikta'taki evine davet ettii dilber, Karacaolan'nknal ellerini perek dmelerini zmek istedii yaban iei, beni Galip'in gizlidengizliye niyaza durduu, kimlii belli, sarayl sevgilisinden daha fazla etkiliyor,/ Evet, itirafetmeliyim ki Fuzl'nin onca iirini terennm ederken dnd kadn bilmeyi,tanmay, dnya gzyle bir kere grmeyi ok istemiimdir; ama gerekten istemimiyimdir, ve grsem bu isteim yine devam eder mi, bundan emin deilim... imdikigenler galiba gizli kalmas gerekeni ak ettikleri (ne ayp!..) ve sevgililerinin adlarndillendirmekle kalmayp aradaki maceray da bakalaryla paylatklar iin aknglmseyilerini ve zenginliini skalyorlar... nk srlara hkmetmek ayrcalk veolgunluktur,-135

GAMZE M? NEUZBLLEH!..Gamzedeyim, deva bulmam Garibim bir yuva bulmamdiyen hzzam arknn ilk kelimesinde air acaba gamzedeyim (gama giriftar olmu,elemlere uram) derken gamze'deyim (gamzeye mecburum, gamzeye tutulup kalmm,kendimi ondan alamyorum) mi demek istemitir? Yahut tevriyede bu iki ihtimaldenhangisi uzak anlam konumunda olmaldr? Cidd bir mesele!..Gamze kelimesine szlkler ilk olarak "yanakta tabi olarak bulunan veya glmsemeesnasnda oluan ukurluk" anlamn verirler. Ancak, edebiyat estetiinde asl gamze"sitemli ve szgn bak" demek olan yan anlamda gizlidir. O, Karacaolan'n,Elif kalarm atar Gamzesi sineme batar Ak elleri kalem tutar Yazar Elif Elif diye

yahut

Niin aldanmaym niin yanmaym Deli gnl bir sevdaya baldr36O^ irin, sz irin bir gzel Gamzesi ok, ka yaya baldrdizelerindeki gamze ile ayndr. Sevgiliyi merkeze alan klsik Trk iirinde gamze hakknda destanlar yazlabilir. Bir defao, sevgiliden grlecek ltuflarm en bydr. Gzelin her bir gamzesi, klarndan

yzlercesi-nin canlar vermesine sebep olur. Nitekim Nedim onuA/et- can dediler gamze-i celldn iindiye tarif eder.^klarn canlar iin afet olan bir gamzede celltlk zellii bulunmas okadar da arlacak bir ey deildir. Gamze'yi tanmlamak, kelimelere dkmek veanlatmak elbette pek zordur. Ancak biz onu "dudaklarnda glmseme olan bir gzelin

hafiften kalarn atarak szgn tavryla nazlanarak bak" olarak anlyoruz. Hani MonaLisa'nn gz zaviyesinden ayn anda alayan ve glen ehresinin grnmesi gibi gamzede


19/56

de hem sitem, hem sempati i iedir. Muhatab ondan, gnlne ve ruh hline uygunanlam kendisi karr. Sevgili, kat kat anlam tevriyeleriyle ykl gamzesiyle baktndan girift phelere drr. Yani acaba o, bu manal bak ile ne demek istemitir? tek iin en mkil sual. nk kendisinin sevgili nazarmdaki mevki ve mertebesinianlamas bu gamzede gizlenmi olan manalara baldr ve ak iinde ona gre yeni tavrlar

gelitirecektir. Nitekim Nef ,Gamken sule balasa uka her mjen Gy lisn hl ile bir tercemn olur buyurmu veto szgn baktan srayan kirpik oklarn birer tercman olaraknitelendirmitir. Szgn bir yan bak iin, ka-37larn hafiften atlmas gerekir. Bu, yaya (keman) benzeyen kalarn kurulmasdr. O yayile atlacak oklar ise dizi dizi olmu kirpiklerdir. Yan (eri deil) bakta, ne denilmekistendii ok zaman anlalamaz ve birilerinin kp onu tercme etmesi gerekir. te bireroka benzeyen kirpikler o grevi stlenirler ve Eros kltnde mevcut kalp iinden geen oktemsilini tahakkuk ettirir. Gamzenin dile gelip konumas art deildir, nk tercmanlaronun lisan- hl (hl dili) ile neler sylediini gnle anlatrlar/

^Sevgilinin gamze ile konumasnn bir sebebi de, eski toplumumuzda erkekle kadnnmuaakasnda yle ulu orta konumann mmkn olmaydr. Hatta yalnzca gz, ka vekirpikleri akta brakacak bir ferace yahut yeldirmenin gerisindeki sevgilinin szsyleyecek olan az dahi grlemez. Bu durumda ak anlatmlarnn btn yk gamzeyedmektedir ki, zaten gamze bu nn (gz-ka-kirpik) ortak faaliyeti olarak zuhur eder.Sevgili na szgn baklaryla naz yapar ve gamzedeki zamanlamas bir harikadr.Gamze, n kalbini hedef alan bir cellttr. Doru! Ama o kadar nazik bir cellttr ki, hihissettirmeden sanatn icra ediverir. Gerisi zaten lm demektir. Bu yzdendir ki, gamzehibir vakit hedefini armayan tr-i kaza (kaza oku)'dr ve ondan kurtuluun yegne yolu,

yine sevgilinin abhayat ykl yahut sa-nefesli dudandan geer. Oradan kverecek ikiift kelm, gamzenin btn anlattklarn batl edip a hayat balamaya yeter. O

kelmn iyi mi kt m olduu da klarn bahtna kalmtr./Dedik ya, klsik iirdeki gamze iin destanlar yazlabilir. Biz sz uzatmayacaz. nkimdi yazacamz beyit, gamzeyi muhtasar klmaya yeter de artar bile. Beytin kime aitolduunu38notlarm arasna kaydetmemiim. Onun iin ark corafyasndaki btn airlere -ki her

biri ak meydannda kendini yekdi-erinden stn gren erlerdir- aitmi gibi okumakmmkndr. yle denilmi:Benm gamze tuvn ki katli m kum Nezbieh, eer gamze-r tamm kunMana murat olundukta, klara acmamak elde deildir:Sevgilinin yle gsz ve kck bir gamze krnts bile klar arasnda katliama sebep

oldu. Allah korusun, gamze ya bir de tamam olsayd?!..(Ahmine'lAk,s.l33-l36)39

AKI HA YALCan kim cnn iin sevse canann sever Can iin kim ki canannn sever cann severFuzl (16 yy.)ONCE RUHLARI YONTMALIairini harlayamadm ama beyti hatrlyorum; galiba ayn zamanda bir arknn dagftesiydi. yle:Takrir edemem sz- dil derd-i dernum Syletme beni htr- yrmda keder varGerekten de insan ruhunun en ince yerinden kopup gelen bir serzeni, bir tatl sitemin

ifadesi bu beyit.


20/56

iimdeki derdi de, gnlmdeki atei de dile getirmem mmkn deil. Bu halimle benisyletme ki inleyen hatrm kederle dolu!.."'^Eflatun, "Ruhumuzu bir kaya paras gibi karmza almal, onu kabalklarndan,fazlalklarndan yontmalyz," der. Elhak yukardaki beyit de kabalklarndan yontulmu

bir ruhun terennmdr. Yahut tersinden syleyelim; byle bir beyti syleyebilmek iin

insann nce kabalklarndan kurtulmas, ruhunun zarafet adl teline terennm vermesigerekir, iinde kederler var iken konumaktan kanan, srf iindeki kederler szlerine yansr da muhatabn incitir diye korkan bir insan dnn ve bir an, o insan sevgilikarsnda bir k olarak farz edin. te bu tavr, insann ak kabule hazr hale gelmi

biimi, dier ifade-43siyle fazlalklarndan yontulmu hlinin ifadesidir. nk gzellikleri grmek iin ncegzeli grecek gze sahip olmal, deseni renklendirmek iin nce kuma dokumaldr.Evvelce gnln frekans ayarn yapmak, duyarlln artrmak, zarafet ve estetik boyutatamak gerekir ki ruh da ayn kalba girsin. Bunun iin de kaba insanlk hallerindensyrlmak, kendini o derin hlsizlik iinde gten dm gibi hissetmek ve teslimiyet ile

aka boyun emek gerekir. Enderunlu Vasf Efendi'nin (.1824) u beytinde anlatldgibi:Ne beyn- hle cr'et, ne figna takatim var Ne rec-y vasla gayret, ne firaka kudretim

varNe hlimi arz etmeye cr'et edebiliyorum, ne de feryad etmeye takatim var. Ne vuslatumudu iin gayrete geliyorum, ne de ayrla g yetirebiliyorum.$Bu beyitte dikkatimizi eken iki tavr mevcut. lki; n hlini beyan etmesinin bir cr'et(cesaret, atlganlk, bir tr haddini ama ve kstahlk) kabul edilmesi, ikincisi de vuslatumut etmenin bir gayret (aziz ve kutsal bir eye tecavz edildiini grmekten dolayinsann iinde uyanan kskanma ve koruma duygusu) olarak alglanmasdr. Ak, sevgiliyeo kadar kyamaz durumdadr ki bu yzden onun vuslatn istemenin cretkrlna edeer

bir gayrete gelmektedir.Leyl Hanm'n (.1848) buna benzer bir beyti vardr; der ki:Prteim atrma benim acm zinhar Zalim beni syletme dernumda neler var, (A acmasz sevgili!) Beni syletme ki iimde neler neler var! yle ate doluyum kisakn azm atrma (yoksa dnya tutuacak)!44 Dorusu bu beyti okuyunca o ince ruhlu kadna, o zarif iirlerin nazenin airineacmadan edemedik. nk bu dizeler, yukarda sz konusu ettiimiz her iki beyitten dahazalimce ve sevgili karsnda daha cr'etkrcadr. Bir kadn ruhu btn krlganl vehassasiyeti ile fazlalklarndan, kabalklarndan en ziyade yontulmu olduu halde LeylHanm nasl bir feryat ile byle syleyebilmektedir, alr. O ki yalvarandan ok niyaz

edilen; sevenden ziyade sevilendir. Belki de bu yzden, hznl l bakalarnnferyadarna gre ok daha yakc ve ate doludur.?oKiiolunun tasarrufu altnda iyi de kt de, beyaz da kara da, hatta gzel de irkin deemre amade beklemekte. Bize den, bunlardan hangisini tercih edeceimize karar

verebilmek. Unutmamak lzm; kimliimiz, onu konulandrdmz kabn eklini verengini alr ve ruhlar incelmeden incelikleri asla gremez!/:45AKAYIK#Rivayete gre Fuzl hocasnn kzna k olunca akn dizelere naketmek iin birmurabba yazar. Bu iirin her drtl sonunda nakarat gibi tekrar edilen dizede stat"Gzm canm efendim sevdiim devletl sultanm," buyurmaktadr. Sevdii kadna kar

alt adet hitab art arda sralayan ve hepsinde de onu ycelten bu anlay, dorusu iindeyaadmz an sylemleri arasnda pek taraftar bulamaz.


21/56


22/56

Yukardaki hadisin orijinal ibaresini, ezberlenmesi kolay olduu iin yazdk. Ta kiEfendim'in sz kulamzda her daim nlasn ve tavrlarmz ona gre dzenleyelim:Innema'n-nis' akyku'r-ricl: phesiz kadn, erkein akaydr/48BLBL LE IK

iir, eski alardaki hayatn yars idi. iir gibi sylenmedikten sonra bir sz sylemeninne anlam olabilirdi ki!?.. te bu yzden, kudemann kabaran ve taan duygular ki iirolup dizilince bazen bir girdap gibi derine inerek, bazen bir feware gibi ykseetrmanarak, ama mutlaka, inlilerin merasim ejderhalar gibi hep kendi stne, kendimerkezine kvrlarak akan bir ses, mzik ve renk armonisi olup kar.

Adna "eski edebiyat" denilse de hep taze kal da bundandr. Dil deise, fikirlerfarkllasa, zevk ve slp baka baka olsa da onun iinde yle deimeyen bir lirizm

vardr ki, insanlk durduka tazelenir, yeniden retilir, durmadan byr ve "insan"! hera iin bir baka renkte anlamlandrr, formatlar. u iki dizedeki dnya, hayal, his veanlay zenginliine baknz mesela! Binlerce divanda yine binlerce rnei bulunabileceksradan bir ifade stelik.Fuzl dilinden:

Ehli temknem beni benzetme ey gl blble I Derde yok sabr ann her lhza bin feryadvari Glm! Beni blbl ile kartrma sakn! Ben temkinli bir \ m; onun ise derde(derd-e) sabr kalmam, her an binlerce feryat eyliyor.490 teki anlam yle:Glm! Beni blbl ile kartrma sakn! Ben durmu oturmu, tecrbe kazanm birm; o ise derde sabr olmayan yeni yetmenin biri, hi durmadan feryat ediyor.fiBir baka anlam da yle:Glm! Beni blbl ile kartrma sakn! Ben (senin eiinde) mekn edindim; onun isehibir kapda (der-de) durduu yok, her an binlerce (kap dolap) ah-vah ediyor./

air bu anlamlardan birincide kendi kendisine yeterlik konusunda tedbir aldn,nk ak iinde gizlilik gerektiini, oysa blbln bu ak ile lklar atarak srr aa vurduunu, dolaysyla edebe aykr bir i yaptn, bu yzden kendisinin ondan dahastn bir k konumunda olduunu anlatyor./',js ikincide, kendisinin ak iinde iyiden iyiye pitiini, kdem kazandn, aclar ektiihlde hi sesini karmadan yllar yl mertebeler kat ettiini, blbln ise toy bir delikanlgibi geveze ve uar bir tavr sergilediini, bunun sonucu olarak da akn aclarnatahammlszlk gsterdiini, bu yzden kendisinin ondan daha deerli bir k olduunusylyor,/>Son anlama gre air, sevgilinin eiini Eyp sabryla bekleyen, orada ikamet eden(temkin szyle tevriye) bir k tavryla konumakta, blbln daldan dala konmasn

(tenasp), bir kapda (der-de szyle yine tevriye) durmamasn, bir an iinde bin feryatetmek (tezat) gibi ucuzculua dp herkese akn anlat-yla da ak tresini bozmasn

ve sevgilisinin adn dile drmesini ayplyor, bu yzden kendisinin blbl ilekantrlma-masn, nk ondan daha deerli bir k olduunu dillendiriyor. stelik

blbl pr pr, o daldan bu dala konmakta, baka50gllerle de nsiyet kurmaktadr. Hakiki k byle bir edepsizlii aklndan geirmeyi bilekendisine zl, sevgilisine ihanet, akna ziyan olarak dnr. Bu durumda blblngerek k olamayaca ortadadr. Gerek k, ilk sevdii son sevdii olan, baka sevgi

bilmeyen, stelik bunu da gizli tutandr. Hani Leyl'ya sormular, "sen mi daha bykksn, yoksa Mecnun mu?" diye. "Elbette ben daha byk m!" diye cevap vermi,

"nk ben akm kimseye sylemedim; o ise bir da delisi gibi davrand, sevgimizidillere drd." Bu haliyle geri blbl Mecnun'u temsil eder, ama asl olan, sevdiini


23/56

kimsenin bilmedii ktr. Tpk birini sevdii hlde aknda iffet gzeten ve onu gizlitutarak bu uurda len kiinin ehit olarak ldn dillendiren hadiste olduu gibi.Senedi zayf olsa da hatta...7(Mir'at, s. 37-39;51

SEVLENN MUTLULUU SEVENN GAYRETYLEDRGayret kelimesinin bugn artk pek kullanlmayan bir anlamdr "kskanma, kskanlkhli, ekememe ve tahammlszlk..." Ehl-i diller, sevgi, ak ve yaknln derecesini ler

bununla."Galip Dede, Hsn Ak'ta Hsn'e -ki sevilendir- smet adl dady layk grrken Ak' -kisevendir- Gayret adnda bir lala elinde bytr. Ak, Kalb lkesini bulmak iin o yorucuservenine baladnda yannda daima Gayret'i bulacaktr/Seven gayretsiz olamaz. Kskanma ve tahammlszlk, gayretin eli ve aya; kalbi veruhudur nk. Maln, cann, varn younu sevgili iin gz krpmadan feda etmeyendede gayret bulunmaz. Menf bir vasfm sevgiliye izafe edilmesine tahamml gsteren yahutsevilenin ho grmedii bir niteliin kendisinde bulunmasn nemsemeyen kiinin ak

lm demektir. Sevilen iin gsterilen gayret, sevenin, sevgilisinin sevgisine bakasnnortak olmasna kar kmas demektir. Bunun iki yz vardr: Birinci yzde, sevileninbakalar tarafndan sevilmesine rza gstermemek; ikinci yznde de, sevgilinin sevendenbakasn sevmesini ekememek yer alr. Tuzl'nin,Hb grmez emimiz ende-i ayardan Psbnz genc-i esrr- mahabbet bekleriz52beytinin ilk dizesinde birinci, sonraki dizesinde de ikinci tr gayret grlr. air burada"Baka klar sevgiliye ular korkusuyla geceler boyunca gzmze uyku girmiyor"derken, sevgisine baka ortak edinmemenin; "Sevgi srrn ieren hazinenin kapsnn

bekisiyiz" derken de, sevgilinin baka klar edinmesinin nn almann gayretiiindedir. Sevgiliyi bir hazine gibi grmek ve onu paylama fikrine tahammlszlktr ki

zaten ak kemal noktasna ulatrr,/Bu adan bakldnda Fuzl'nin ilk dizesindekisrrn,San yzne dese, telini kskanrm Birine sz sylesen dilini kskanrmeklinde balayan arkda yaln ekilde ifade edildiini grrz. Sevgilisini gsne taktglden, beline dolanan kemerden, hatta bedeninde gezinen kendi elinden ve nihayetn, bizzat kendi kalbinden bile kskanmas ancak bir gayretin sonucudur. Kalbinin,sevgilisine lyk olmadn dnen ve bu yzden onu kalbinden bile kskanan dnyadaka k yaamor dersi-nizPArap airi de der ki:Hi phesiz ben gzlerimin sana bakmasn dahi kskanrm. ylesine ki sana doru

bakmak isteyince, gzlerimi yere eviririm.Eer elimden gelseydi, kskanlmdan dolay tm insanlarn gzn sana kar

yumdururdum./O nl arknn,Salem bir sz syleme, yzme bakma sakn Ykn gren olur, 5ana gz koyan olur

beytinde de Fuzl'nin ikinci dizesindeki dnce yaamaktadr. yle ki, sevgili gizli birhazinedir de, bilinmesi kskandrr.53Oysa ayn beyitte Fuzl hazine (gene) ile mahabbet kelimelerini yan yana getirerek #Bengizli bir hazine (kenz) idim, bilinmeyi sevdim" hadis-i kutsisini bize hatrlatmaktadr.Beeri adan bakldnda bunu "Yznde gz izi var / Sana kim bakt yrim" diyen gnlsahibinin ar duru aknda buluruz. Yzdeki bir baka gzn izini bile gren o berrak

baktr ki, gayretin sevgilideki ismeti koruma srrna ermitir.

Sevginin derecesi, ancak sevenin gayret derecesi kadardr. Gayretin hedefi, sevgiliyisevgi iinde tek tutmak, ona tek bana talip olmaktr. nc kiilerden sevgiliye ynelik


24/56

olarak meydana gelecek bir ktlk, ziyan veya saygszlk sevenin can fedas ile denirse,ite o vakit aka dair hakik gayretten sz edilebilir. Yani seven, sevgiliyi tm insanlardankorumak istedii iin onun gzelliini de tekeline alr. O aktan payna den de genellikle

bu gayretin derun aclardr ki, seveni kemale erdirip ismet sahibi yapar. Hem yle birkemal ki, seven, sevgilisinin deil vuslatna, hicranna bile sevinir; nk onun hicran

kalbinde durduka sevgiliyi kalbinde saklad bir vuslat yaar. Hicran atei ki nekadar yakarsa o kadar da artr.Gh'stan'da irazl Sa'd, bandan geen bir yk anlatr:Hatrmdadr ki, genliimde bir dostum ile bir kabukta iki badem ii gibiydik. ylekaynam ve birbirimizi sevmitik. Umulmadk bir zamanda bir ii kt, sefere gitmekzorunda kald. Seferden dnd zaman balad siteme: Bu kadar zaman geti, ne bir mektup, ne bir selm yol-ladn. Bu kadar da vefaszlk olurmu?Dedim: Ben yzn grmekten mahrum iken, bu erefi postacya m kazandtraydm!?..54

Peygamber ei Hz. Aie anlatyor:Rasulullah'a ilk ei Hz. Harice iin gsterdiim kskanl hi kimse iin gstermemitim.Zira srekli ondan sz eder ve onu konuurdu. Yine gnn birinde ondan sz aarkendedim ki: Ne yapacaksn krmz avurtlu yal kadn? Allah onun yerine daha iyisini sana ihsanetmedi mi?Buyurdu: Vallahi Allah bana ondan daha hayrlsn vermemitir.dite sevgide kskanlk ile gayretin fark. Aie kskanan; Efendimiz gayret gsteren...Hsn ile Ak... Ve smet... Ve Gayret... Huu Galip Dede!.. Ve ak olsun Fuzl!./'(Gzg, s. 18-21)

55FELEN GZN KAMATIRMAKMstesna k Fuzl'nin, eski airlerin gklere baklarn ne kadar sklkla evirdiklerini

ve oradan hayaller devirdikleri-ni ispata kfi gelecek yle bir beyti vardr:Tut gzn ey dd- dil erhun ki devrin terk edip Kalmasn hayrette em-i gevher-efnmgrpEy ak ateiyle yanan gnlmn duman; var git, felein gzn kapa. Ta ki inciler gibigzyalar dken gzm grnce, hayrete dp de dnmesini terk edivermesin!"imdi ceste ceste iirin derinliklerine ilerleyelim. liik, kalbinde ate yanarken gznden

bu atei sndrmeye yalar dken adamdr. Ne var ki bu gzyalar o atein alevini artrr ve dumann oaltr. k her h edite, kalbindeki atein dumann dar verir ve bu

duman gkyzne doru ap gider. air kendi ak ateinin dumanna seslenerek "Eygnlmn duman, var git, felein gzn tut, felein gzn kapat, nn kapla, ta ki

benim gzyalarmn okluunu grp de hayrete derek dnmeyi unutmasn," diyor.o Badat gibi gklere ak bir corafyada yaayan airin gklerin gzn tutmatemennisinin ardnda ok geni bir hayal kur-56mas tabii grlmelidir. Gklerin gz, gnetir. Gne, hayretle alm bir gz gibidnlmtr. Nitekim ocuklarn gne izimleri ile gz izimleri birbirinden ayrdeildir; bir yuvarlak ve evresinde izgi izgi k huzmeleri... Gklerin gz gne olunca,onun nn kapatan duman da bir bulut gibi dnlmelidir. Keza gzn inci samas,inci gibi gzyalar dkmesidir ki, airin gz bunu yapar. Bylece felein gz, airin

gzne imrenir ve kendinden utanp hayrete der. Hayrete den kii donup kalr,hareketten kesilir. Byk bir olay, byk bir gzellik karsnda gzlerin almas ve


25/56

bakakalmas, uurun geici olarak donmas, hareketin hareketsizlie dnmesi vs. hephayretin ve hayran kalmann sonucudur. Bu, npk esrar ien birinin geici sarholuugibidir. Bilin ve hareket durmas../tiridi, gne, felein (arhn) nc katndadr. Felek toplam yedi katmandan oluur veher katman bir baka istikamette i ie dnerler. Milli piyango kreleri gibi. Bu dnlerin

hepsi bir dierinin dnne baldr ve sz gelimi atmosferdeki dn traposfere, ondakidn stratosfere ivme kazandrr. Eer aradaki katmanlardan birisi dnmeyecek olursagkler allak bullak olup yklmaya, birbirine arpmaya balar ki bu da bir kyamettir.Nitekim eski bilgilere gre kyamet kopaca vakit gne, gn olduu yerde duracak vesonra batdan doup gn ortasnda ay ile birleecek (belki de arpacak) ve ardndangktekiler dklmeye, yerdekiler fkrmaya balayacaktr. O halde air, gnlndeki akateinin dumanyla felein nc katta bulunan gzn kapatmak isterken, aslndakinatn dzenini dnmekte, kendi gzyalar yznden kyametin kopmasna sebepolmaktan korkmaktadr. nk kyametin kopmas sevgiliye zarar verebilir./te yandan felein gznn kapanmas, gnein tutulmas57

demektir. Eer gne tutulursa yldzlar grnmeye balar. aire gre felein yldzlar,n gzyalarndan daha deersizdir. Bylece gne n alayan gzlerini grnce,ikinci kez utanacak, gzya kadar deerli yldzlara sahip olamad iin kendiniparalayacaktr. nsanlarn gnee baknca gzlerinin yaarmas da zaten onukskandrmakta, onlarn gzyalaryla kendi yldzlarn lmesine sebebiyet vermektedir.$ Beyitteki arh (ark), gevher (cevher, inci) ve devr (devir, dnme) kelimeleri bize incininarklara takl inelerle delindiini gsterir. stelik arka bir maden tutulduunda evreye

yldz yldz kvlcmlar salr. Sz gelimi ay, felein arkna tutularak her gn yeniden birhaner gibi inceltilir, bileylenir ve bylece ayn evresinde kvlcm kvlcm yldzlar

bulunur. ark, airin gzyalarn grnce kendisinden kan kvlcmlarla onlarkyaslayacak ve onlarn daha parlak olduuna bakarak hayrete dp dnmeyi terk edecek,

donup kalacaktr. Btn bunlar bize airin sevgili uruna gznden aktt yalarn vekalbinden kan dumann ne derece kymetli olduunu gsterir/Bu kadar szden sonra belki de sormak lzmdr; acaba hangi medeniyetin hangi airi,

bylesine dimalar mest eden bir tek beyit sylemitir; syleyebilmitir? Dante mi;Shakespeare mi?!..Heyhat!..58ak br dncedir...nce bir beyit okuyalm Badatl Ruh'den;Knc-i firkatte rakb bizi tenh sanma Yr eer sende yatursa elemi bizde yaturEy rakip! Ayrlk kesinde bizi tek bamza kalm sanma; eer sevgili senin koynunda

yatyorsa elemi de bizim koynumuzda yatmaktadr.^Bilindii gibi divan iirinde sevgilinin yzlerce vardr ve her air, kendisini buklardan birisi sayar. klar arasnda sevgilinin ayrlk acsn ekmek bakmndan

byk bir rekabet yaanr. nk bu ac onlar olgunlatm ve ak iinde bir gmlek dahaykseltir. Bylece her k (rakip), bir dierine oranla daha fazla ayrlk acs ekerek aknispat edebileceini bilir. nk akn sebebi, sevgili zerine dnlmesidir. Bu dncesevgilinin gzellii, hlleri, tavrlar ve tabii zlemi zerine olabilir. Btn bu dncelersevgilinin ayrln anlaml ve onun akn deerli klar. nk dnce glendike akartar. Keza sevgili hayal edildike veya yzne bakldka ak gzelleir, dokunulduka

bozulur, alalr. Dnce, akn zerine bir, haya giysisi bier ve bu giysinin karlmasaka hakaret ierir/

59


26/56

.^Sevgilinin na merhameti, ona eziyet etmesi, onu ayrlna srklemesiyle gn yzne kar. Bu adan bakldnda sevgilinin sitemi, cefas ve istinas, k iin birnimet yerine geer./' Nitekim air der:

Yrin gelir heme cefs Nesim'ye Sen sanma ki Nesim'ye yrin atas yohEy rakip! Sanyor musun ki sevgilinin Nesim'ye ihsan yoktur; bilkis, o cefasn hi

durmadan Nesim'ye gnderir.^ Kulun Allah karsndaki durumu da tam bu beyitteki sevgili ile k gibi anlalabilir.Sevgili, kulunu denemek, sabrn lmek, samimiyetini grmek, derecesini ykseltmek,akn kuvvetlendirmek, imann pekitirmek iin ona cefa gnderebilir. Tpk nimetlerini

vererek denedii gibi. Hani ayette buyurulur: "Bu Rabb'imin fazlndandr; ta ki benideniyor, kr m edeceim, yoksa nimetini inkr m?" (Nemi 40V

Aklar Kitabnda, anlatldna gre bir zamanlar bir k vard. Kadn senelerce amasenelerce sevdi durdu. Zaman zaman yanna gider gelirdi de. Ama hibir gn aralarndahibir ey gemedi. O adam daha sonra dedi ki: Karanlk bir gecede ayasnn beyazln grdm, elimi elinin stne bastrdm. Bana, Sakn ha, dedi. Dzgn olan bozma!..

mdi, madem akn berrakl zerindeki haya perdesinde-dir; ve madem bu perde hasret ve zlemle dnmekten dolay tllenir, o halde amzn modern iletiim aralar buperdenin dmandr. Cep telefonu her aldnda etekleri zil alarak "Alo!" diyen bir genkzn veya bir delikanlnn seven ve sevilen makamnda ne kadar saltanat srebilecekleritartlabilir.60Hele zel melodiler yklenerek, daha almaya balar balamaz en ksa srede kulaadayanan bir telefonun teki ucunda ka kratlk hasret kalabilir; bir dnlsn. Brakn

biraz alsn telefonunuz, hatta arada srada amazlk edin, bulunamayn... Ta ki sizi meraketsin, zlesin ve dnmeye frsat kalsn... Genler, hi pheniz olmasn^ayrlk ve hasretortadan kalknca dnce de alp ban gidecek; ak dediiniz ey ucuzlayacaktr. Ar ve

arlkl olun!.."'61AKI LHISanman ki taleb-i devlet ch etmee geldik Biz leme bir yr iin h etmee geldi/c

Yeniehirli Avn (19. yy)^ Dnyaya geliimiz ne mevki ve makam, ne de mal ve mlk peinde komak iin... Biz

buraya bir sevgili iin h etmeye geldik, o kadar...MUTLAK GZELLKS Allah greldir; gzel(lik)i sever. /Sokaktan geerken Yusuf'un yznn nuru o civarda bulunan kklerin, evlerinpencerelerinden, kafeslerinden ieriye vurur, derdi.

Kklerde bulunanlar: "Belli ki Yusuf gezmeye kt, imdi buradan geiyor!" derlerdi.Kede bucakta oturanlar da duvarlarda klar, parltlar grnce, Yusuf'un oradangetiini anlarlard. Yusuf'un getii sokaa penceresi bulunan ev, onun oradan geiindenereflenir, nurlanrdt.(E} karde!) Ak(m basma a da evinin penceresini Yusuf'un getii sokaa a; vepencerenin nne oturup onu seyret! o Ak olmak demek, nur gelen tarafa pencereamaktr. nki gnl, gerek dostun yz ile aydnlanr, nurlanr.Gzelin kim olduunu ne vakit unuttuk, ya gzelliin nelii-ni ne zaman?..** Bir yk oldu mr, kovunca gzeli hayatmzdan; ve gzellik ksp gitmiti, mr bir

yk oldu. Gzellik ruhlarda perve-ri iindeydi, gzellik gnlde alveri iindeydi.Gzellik bere-

MiisneJ I, 133; Sahihi Mslim I, 97-, Snen (Tirm2) IV, 361; Mstedrek IV, 181.Mevln, Mesnevi, c. IV. 3091-3096.


27/56

65ketti, zenginlikti; gzeli arayan cihann cann aryor demekti/Ka bin yl nce sormutu soruyu Platon; "Gzel nedir?" yani ki "Ti esti to katan?" #Gzelkimdi gerekten ve neydi gzellik?Kolay bulunsun diye cevab, kendi gzelliinden halka gzellik vermiti Hak. Grelim ve

grdke Gzel'e yaknlaalm diye gzellii yaratmt; ve gzelliin hamuruna kendinurundan bir nur katmtv'**Gzel olan, iyi, doru ve yararl oland. Gzel bir sz, gzel bir i, gzel bir ders gibi.Gzel iir de, gzel manzara da, gzel sz de hep estetik deeri tartmaktayd. Din idi adevvel gzelliin, felsefe oldu sonra, bilgi oldu, ynetim ve siyaset oldu... Daha nelerolmad!.. Herkes ve her ey gzelin peinde, gzel lkelerde gzel gnler yaand.Sonra...Sonra^zel insanlar gzel atlara binip gittiler ve gzellikler yamaland birer birer.Hznl gnlleri sabaha eklerken gzellikler, sevinci gizleyerek sabah bekler oldular.Gzlere akseden renkler de, sazlara yankyan ahenkler de gzelliini yitirdiler.Bestelerimiz iddet doldu, tatl diller hayal oldu. Gnller gzelden uzaklat, zira

gnllere kin bulat. Gzellik atld ya, kalar da atld. Oysa gelenek gzel zerine binaolunur, kltr gzellikle beka bulurdu. Gzelin yn gnleydi, hem gzelliin de... Gnlalab'm tahtyd, Gzel'i aramayan iki cihan bedbahtyd. Neye ml olursa olsun,

yaamann anlam, gzel grnleri ve ekilleri; belki gzellik dolu gnlleri kurtarmakt.Gzellik insana pein verilmi cennetti ve sultanlar gzele bakar, gnller gzele akard./ki parayd hakikatte gzellik ve her para dier yarsna k. Onunla sevilen sevene dersokutur, onunla sevgi ilmii ki-66lim dokuturdu. Ak mektebinin kitaplar ve defterleri, atlyeleri ve ezberleri hep onusylerdi satr satr; hani ki naklar ve yazlar, resimleri ve suretleri mana mana hep onuanlatr.

* Yalnzca bir eit Gzel vardr; ama grntleri binlerce eittir-Sevgilinin sureti de, ekli de yoktur ta bandan; vardr ki ad gzelliktir, ona suret veekildir giydirilen Mutlak Gzel kumandan. O vakit Gzel, gzelliini gstermek zereevreni bir ayna olarak var eder. Bilmeyen aynal, ne bilsin aynalara pas olur keder.Gzellik ki ireti durur her iekte ve kelebekte, gen kzda ve yldzda; fidan yava yavakurur ve azar azar bozulur. Ezel sevgilide gzellik bir harman olur ve gzellerharmandaki taneler.Kardeiim, bir gne say gzellii, renkli camdan szlen... Hani ruh, gnl ve

beden camnda huzmelenen bir nur de adna... Akam olunca ekilip gnee geri gider yahani klar ve hani gz kapannca kaybolur ya nurlar... I da, nuru da camsz grmeyealtr kendini... Yolda kalmamak, cam krlnca kr olmamak iin...

Gel artk kardeiim, glmseyelim ve gzellikleri grelim. Ban azna sunulmadanariyet gzelliklerimiz ve dnlmeyen yolculuklara kmadan benliklerimiz, maher maher

yamalanan imanlarmzda eriyen zamanlarn surlarn gzelliklerle relim. Duyarak vednerek, her ikindi gneinin lirizmi gibi, her dolunay akamnn romantizmi gibigzellie bakalm ibretle ve iimizde bysn btn gzellikler. Seste, biimde ve boyadahakikatin gzelliine brakalm kendimizi, Mutlak G-zel'den renk devirelim.Allah'tan daha gzel boyas olan kim? (Bakara, 138)///(Krk Gzeller emesi, s.110-113)67GNL ALAB'IN TAHTI.^Gnlm;

Evim, ocam, yurdumsun!


28/56

Dnda olamadm, iinden kamadm. Tozunu ykamaya yetiemedim yllar yl;pasn silmeye asrlar boyu. Bekledim, hep bekledim taze toprak kokusunu getirecekrahmetini tecellinin. Anahtarn kaybettiim gnde dtm yollarna derbedersrgnlerin. Sradan nazargh idin Rahman'n, krmaya ky-lamayan. Sengsredrdk seni.

Hale bir gnl verdi bana, "Hl" demeden hayran olurSlam, memleketim, vatanmsn hem.Bir trl kavuamadm, kavumaya doyamadm.* Kble sabalarnn halvetiyle aan

yediverenim. Karanlklarn ardnda uyandrmadan kimseleri, uyandrdn sevgimi;gecelerimi ykadn, dolunaylara doldurdun.m- gamda cilve-i ddr umarsn ey gnlHasretim, hicranm, firkatimsin.

Aramadan bulduum, yola koyulmu gm. Mekke'de hzn ylmsn a ve susuz; EbuTalip ve Hatice'siz. Bedir'de bir68sz: "Denize girsen seninle gireriz" ve Akabe'de yeminlerin en ahanesi, can verip cennet

alma zerine. Gecelerin hkimi, gzyalarnn pnar. Efendimsin...te-i aknla gzyan arb eyler gnlHayatm, mrm, varlmsn.Stten kesilmi bebeklerin merhamet umudu, hesap gnne hkim efsaneler gzeli.Matarasndan abhayat ien svariler serdar. Sevilmeye ayeste dilberim, kukulardanarndrlm gnaydnm. Gzellik mushafnn sernamesi, ilk nur.Gnl derler ser-i kuyunda bir dvnemiz kald

Aaaahh, gnl!.. Yaralm, bmrm, hastam.Merhemine kotuum, zehriyle dtm. Beeriyetimin pervasz ayinlerinde kurbanolanm. Ak sultanma ota, gam ordusuna karargh. Sadamda zehirli peykanmsngamzelerden; kplerinde kpren pahal araplara dediim pahasn ruh iklimlerinde.

Urular eline tutsak ehzadem. kiye blnm varlklarn madde ile tartlan manas. Haniya, "Mal da fayda vermez o gn, oullar da; halis ve pak bir gnl ancak..."Gnlm, hafakanlar ile dalgalanan bayrakilem, acm, kederim! Gnlm!Sustuka ho geimlim, dile geldike parlayan alevim. Kopup salan gerdanlnda soylunedimelerin, savadan incileri yere hznlerimin. Hzzamlarla balayan cmleneidelerimi; lk-sz uyanlan dm. Notre Dame'n kamburunda gizleyen kendini veDulsinea iin dven yel deirmenlerimle. Titrek ellerimde bir dolu peymane... Dalarn

bile yklenmedii o ar yk...Gnldendir ikyet kimseden feryadmz yoktur 69

Ah gnl!

Ryam, hayalim, hlyam.Sellerle kaybettirdiler izini ilkin ve iz srmeyi unutturdular bana. Ateini klde sakladlar

ve kl atee koydular. Seninle yaad kadim medeniyetini aryor imdi bir millet veSimurg-lar akla malp, maddeye tutsak. Kafda'nda nbeti ifritler tutuyor; ftadesultanlarn saraylarnda tmekte baykular. kiye blnm varlklarmz ve yalnzcamaddeyle tartlyor hayat. Clz baaklar semiz baaklan saryor; zayf, grbz yutuyor.Ellerinde iksir tayan gzeller bzlm lo ve kuytu parmaklklar ardna ve sevgisizliinavularndan boalan enginlerde pusulasz kadrgalar misali alkanyor beer.Neler eker bu gnl sylesem ikyet olurEsenliim, sevincim, neem.Tur Da'na giden Musa'm, Nuh gemisine dnen gvercinim. Orta a'dan kalan

iyimserliklerin solgun bahar, dmde her gece grdm kelebek. Biliyorum, yol tenha,dal mecalsiz ve su durgun; iein rengi solmakta, arks sona eriyor kularn. Bir


29/56

medeniyet, durgun havuzlarnda yakt aklnn kara dumanlarna brnp mersiyeokuyor ardndan imdi senin. Ey gnl medeniyeti!... Sevgisizlikler, zulmler, ktlklersard yokluunda evremizi. Ama biliyoruz ki biz, sen yayorsun hl ve styorsun

bedenimizi, styorsun ruhumuzu. Sensiz olmuyor mirim, sensiz olmuyor.Hem kadeh hem bade hem bir h sakidir gnl

Gnlm! Aziz dostum!...Nerelerdesin, ya dn artk yurduna; ya iki satar yaz bize...DAHA DN GBYD...(yine, s.16-19)70Uyuyorduk, uyandrdlar; unutmutuk, hatrlattlar... Dn gibi taptaze, gn gibi apakther ey. Ka bin milenyum gemiti oysa aradan. Hatrlyorum, Can bezmi dediler, canattk, yer kaptk. Canlara esenlik giysileri bitiler desen desen, nak nak. "Mahabbetkuma?" dediler, "Bel (evet)!" dedik. Pare pare canmzdan biilmi bel hrkasnkoydular enimize ve bizi an'dan ayrdlar.Uyuyorduk, uyandrdlar; Canlar Can'n hatrlattlar... S-veydalarmz kadim sevdalara

saldlar. an'a Canan dediler, bizi an'dan on drt asr uzaa attlar. Buyur, dediler, Canyoluna can oynamaya...Canla bala Efendim, dedik, canlar feda sen an'mza. Bir nihance nighma can vermeyelebbeyk...Sana Can dedik, ey Can bezmi'nde canmza den!..Canm diyoruz imdi tekil gzyalarmzdan iimiz yana kav-rula. Yz bin kere, milyonkere Canm diyoruz. Hangi varlk deil ki an'a muhta.

Yolunun bellarna beli dedik, canmzdan yegn yegn yollar atk yoluna. Bilmedikmenzil uzak, azk noksanm... Bilmedik, kervanlarmz haramilermi bozan, g davulugulyabanler elindeymi. Bir lokma sevdasyla Lokman'lara kyp nefis lokma-71

lara adanm nefislerini doyuran rehzenler sarm evremizi, bilmedik. Nice canlarncanna okuyorlar imdi, can cana vermeyelim diye. Can alc'nn korkusuyla canlarmzeytana peke ektiriyorlar bize, bilmedik. Can yongas ile imtihanlarmz canmz

yakyor her daim, Efendim; yollarmza avu avu diken dklp, imanlarmz kerpetenlesklyor bir bir...CanmLCan meclisinde Canan idin, Canm dedik, Can oldun. Hlimize bak bir!.. edit lodoslar

bouyor cemrelerimizi. Hisarlarmzda engizisyonlar cad diye yakyor meleklerimizi. Ayplar olsun bize, ayptan baka hibir ey grmediimiz iin Can dostlarmzda. imdikopmuluumuz, koparlml-mzdandr hep can pazarna dmekliimiz.

Yuf olsun bize, yuflanacak olanlara tek bir azdan yuf diyemediimiz iin. Artk naslarn

can kulayla dinlemediimizdir hep can yanmlmz.Hani Canan' can iin sevenlerdi yitiren can da Canan da; hani ad anlanlar, can Cananiin severlerdi?!... Nerede o keh-kean efendileri?!.. Bedene balanmaktan an'hatrlamak ac geliyor canmza; deil mi?Hani can beden edenlerdi mezarlarnda ter taze kalanlar?!.. Ya neden imdi bedeni cangibi besleyenleri veriyoruz topraa bir bir?!.. Cann sa olsun demek ne zaman moda olduCan lkesinde?!..Hani varlk ancak yoklukta grlebilir, noksanlar olgunluk aynasnda belirirdi? Cansevdalarmzn erteye kal, horluk ve hakirlikte olmaklmzdan deil mi acep?!..Hani Ktmir'i bir saa bir sola eviren iradenin telere, ta Can meclisine ait imtihanlara

vabeste ahitleri?!.. Sonsuz uykulara daldk da uyanamyor muyuz yoksa?!..

72


30/56

Hani can isterse gzlerimiz, baklarmz inciye de, ylana da evrilebilir; oradan sevdasnadair ibretler alabilirdi Canlar Ca-n'nn?!.. Nisan buludarmz Can rahmetini saarken"oyun ve elence"ye bunca dalp girmekliimiz nedir ki?!..Hani kadri yce ayna ve terazilerimiz vard canlarmzn mi-hengi?!.. Ya neden imdi "Neolursun beni irkin gsterme!" diye yalvarmak aynaya ve "Yalvarrm eksik tart eksiimi"

diye dil dkmek Yusuf u bilmeyen terazilere?!..Can isterse eer, Sleyman'n mhrn takar da nazenin parmaklarna, seherlerde Cansevdalarnn rzgrn estirir zerimize. Ama uyku gaflet bastka bizi, EhremenlerSleyman mhrn mutalayverirler barmza ve mhrlenip gider canlarmz,kulaklarmz, kalplerimiz.Camm!aremiz Sen'sin, penhmz sen!.. Tut elimizden...Sen an'sn, Canm'zsn. Canm diyoruz sana, yz bin kere, milyon kere... n ard olmazcann; alt, st hep beden iindir. Canmz tam karmzda. Ama karmz neresi, karmzgremiyoruz.73

GL DEYNCE KALEM ELDEN DYORGl tarife ne hacet, ne iektir biliriz-Hilkatin Fatiha's, nbvvetin hatimesi, ins cinnin efendisine selamdan sonra,Biz O varlk gzeline Gl diyeceiz, gl anda trlarn duymak iin...Beeriyet btn zaman ve mekn boyunca Gl' bilememenin ve Gl' sevememeninstrabyla kvrand ve en byk hakikat u ki, ban nereye vursa o Gl'den baka gl

bulamayacak, Gl' rnek almadka ete kemie brnm feryadndankurtulamayacaktr. Eller nak hak, desen desen Gl' dokur nk, ktlar renk renk,deste deste Gl' okur. Gl'n trlarnda blbller yaar ak ile; ve ak ile rengininulesinde pervaneler der. Kimin eline deerse Gl, elleri gl kokar onun. "Burada beniancak Allah buyruuna bal Peygamber aff kurtarr/Ben de onun ve adalet eline

uzatyorum ite sa elimi" der Sezai Karako dilinden Ka'b b. Zheyr, ve o gnden sonrabrdesini giyer Gl'n. elikten bklmler"Eer Gl'n vasflarnn erhini devaml, durmadan sylesem, yzlerce kyamet geer de o

yine bitmez" buyuar Mevln.74Lisan ve kalem hakkyla anlatamaz Gl', bunu herkes bilir. Bilir de Asr- Saadet'ten bu

yana saysz kalemler Gl' yazar ciltler ve ktphaneler dolusu; hesaba gelmez lisanlarGl' syler manzumeler ve iirler boyu.imdiye kadar neler sylenmedi Gl hakknda, neler yazlmad. Yazmakla bitirilemedi ve

bitirilemeyecek. Adna naat dediler, Gl' anlattlar; tazarru dediler, Gl'e iltica ettiler.Siyer dediler hayatn anlattlar, email dediler vasflarn sayp dktler. Hilye yazdlar

yaknlklarn ifade iin, miraciye dizdiler ann tebcil iin. Besteler yaptlar Glterennmnde, ilhler sylediler Gl deminde. Na't diye mahlas kullandlar, divanlardoldurdular, adn anarak baladlar mesnevilere bir bakna mazhar olmak iin. Aharlktlara dkld bin bir harf dz ve eik, Gl' yazmak iin yart gubari ile ikeste ta'lik.Hamdullah'tan Hamit'e harf bana kr diye yazd divitler; Levn'den Osman'a tel telrenk verdi ivitler. Ne yana baksa Gl'den bir iz grr gzler; ne yne dnse Gl' zler,geceler ve gndzler. Eya ve varlk gl iin vardr ve Gl, eya ve varlk iin. Bir milyonad varsa akn, bir eksiiyle hep Gl'den alr ilhamn. Kt, kalem ve kitap... Sz, kelm

ve hitap... Her suret ve her ekilde Gl'e mahkm.Kimileri Gl dediler, mr boyu gldler; kimileri Gl dediler, gl uruna ldler.Gl' anlatmayan dil ne syler ki efsaneden baka!.. Gl harflerinden gl sylemeyen

kelimeler gerei olmayan isimlerden te nedir ki?!.. Gl kokusu tayan bilgi canda k;gl destesi gtrmeyen kervan bedene kuru yk deil midir?


31/56

Dicle'nin serin yamalarnda gzyalarn ikindi sularna kartrarak Kble'ye ynlendirenbar yank air hasretini anlatyordu:75Suya versin bbn glzn zahmet ekmesin Bir gl almaz yzn teg verse bin glzre suSultan, ryalarnn sevgilisine Gl rlyefleriyle ba zre yer vermek iin sorgucunu O'nun

ayak izinden yaptryor ve zerine u dizeleri nakettiriyordu:Noia tacm gibi bamda gtrsem dim Kademi nakn ol hazret-i h- rusln Gl-iglzr- nbvvet o kadem sahibidir Ahmed durma yzn sr kademine o gln

Ve sultann mridi her yzde Gl'n akn okumaktayd:Gl alama gl bize Ele diken gl bize Gl olann yznde Gl alr gl bizeimdi bir ylgnlk ana geldik, Gl iin feryatlar ana ve denildi:Gle g ettiremez bo yere blbl inler Varak- mihr vefay kim okur kim dinlerikyet deildir kastm Gl'm, cr'etim iimin yanndan... Glistanlarda savalar var,

blbllerin kuruna dizilip kefensiz gmlyor. Hi bugnk kadar yakmad Kabe'nesiyahlar ve biz seni hi bugnk kadar zlemedik. Varla bir Gl ise sebep, kokusundan yarenginden nasl duralm ayr?!..

Ebed gleninde tek ayak zre duracak bir yer de vermez misin bize Gl'm?!..(Gzg, s.127-130)76GZLER YIKAMALI, BAKA EKLDE GRMELEfendimiz, mer'e diyordu ki: "Ben sana herkesten daha sevimli olmadka iman etmisaylmazsn!" Ayet de diyordu ki: "man edenler Allah' daha iddetle sever!"Bilindii gibi ak kelimesinin bir anlam da, "sevgide ly amak, snrn tesinegemek" demektir. Her ak, sevginin dozu oaltlm drajeleridir. Bu yzden her sevgi akolamaz; ama ak mutlaka damtlm sevgidir.

Arifler katnda aka den kiinin drt hli vardr: Kabz (tutukluk, sktrlmlk hissi vehesaba ekilme), bast (aklk; zihnin ak, gnln en olmas), sekr (sarholuk,

kaytlardan ve alkalardan kurtulup yalnzca sevgili ile olu, onda kendini yitiri hli) vesahv (ayklk, kendinden geen n yeniden kendine gelmesi). k kabz halindeyken birtrl davranr, bast halindeyken baka bir trl. Sekr halindeyken bir trl konuur da,sahv hlinde belki konumay bile istemez.

Akn en akn ve takn hli sekrdir. Sekr hlinde k ne yaptn da ne sylediini debilmez. Burada bilinsizlik deil, irade diilik sz konusudur. Belki nce kmil, ardndanvasl ve nihayet fni olmu bir n zel ve zenilesi hli sz konusudur. te bu yzdensekr hlindeki a yaptklarndan ve sy-77lediklerinden dolay sorgu sual caiz olmaz. Sarhoa yalpalama denilebilir mi? Belki nedeniki iip sarho oldun, denilebilir. nk sarho olduktan sonra kii kendine hkim

deildir. Bilkis ak ona hkimdir. Akn hkimiyeti insan sekre srkledii gibi, irade deak giderip kiiyi sahv hline dndrr. k sekr hlinde iken azndan kan ath(sathiye, paradoksal sylemler, grnte kfr ve samalk gibi grnen ama

yorumland vakit derin anlamlar olan szler) yznden sorguya ekilemeyecei gibisahv hlinde iken de bu sylediini yalanlamaz. nk bunlar n deil bizzat aknkarmlar, sevgide ar gitmenin sonulardr. yle ki, bu ileri gidi, mauktakaybeder, seven ile sevileni aynletirir. Seven kendisini sevilende yok edince sevileninkimliine brnr. te Halla'in "Enelhakk!" demesi de, Bistam'nin "Subhne m 'azaman" demesi de, hatta Nesm'ye atfedilen "Leyse ft cbbet illa'llah" sz de, Yunus'un"Ete kemie brnd/Yunus diye grnd" dizeleri de bu bakmdan hor grlemez, buszlerinden dolay bu klar sorgulanamaz. Belki onlara sorulmas gereken soru, "Neden

byle sylediniz?" deil de, "Neden srr aa vurdunuz?" biiminde olmaldr. nk akiinde sr gerektir ki, hakikat yolunu gstersin. Bu adan bakldnda, onlarn bu szleri


32/56

ile "L ilahe ill-AUah" demek arasnda bir fark bulunmaz. Ama eer ayn szleri sahvhlinde iken sylemi olurlarsa o vakit kfrleri icap eder. Nitekim Halla'in Enelhakksz Fira-vun'un azndan da kmtr; ama bu defa "Ben Hakk'm!" yerine "BenTanrym!" anlamna brnmtr.Btn bunlardan sonra dnmek ve grmek lzmdr ki, seven de sevilen de sevdiren de

yalnzca O'dur. Sevindirir diye de ummamz iste ondan!...(Mir'at, s. 12-14)78

AK... EZELDE BR MERHABA IDI; HL K ODUR...Fatih'in veziri olan air Ahmet Paa bir beytinde, akndaki sadakati ve tutarllanlatabilmek iin,Canma bir merhaba sundu ezelde snvi yr"yle mest oldum ki gayrn merhabasn bilmedim" deyiverir. Kolay bir syleyie gre okgl bir hayal!.. yle ki Ahmet Paa hakknda tezkirelerin "Trk iirine parlaklk vegzellii ilk o vermitir," hkmn doru kartr. Gnmz diliyle yle demek: "Ezelgnnde sevgilinin gz bana bir merhaba ltfetti. O gn bu gndr, o bakn mestliiyle

baka birinin merhabasn hi tanmadm."Ak... Kinatn yaratl vetiresini, zn ve esasn oluturmak bakmndan balangc ezelgnne dayanan ve ebede kadar sreceinde phe bulunmayan macera... Gnlleriterbiye eden, ruhlara derinlik katan, dimalara ykseklik veren bir hzn ve ne'e. Varlkla

birlikte var olan ve varlkta en son yok olacak olan. Balangc ta ezel gnnde; yle:Kur'an'da anlatlr ki (Araf, 171-172) Allah, dnyada hibir ey yok iken, hatta dnya yokiken ruhlar lemini yaratt. Orada btn ruhlar bir araya toplayp sordu: "Elest bi-Rabbi-79kum?" Yani, "Ben sizin Rabbiniz deil miyim?" Ruhlarmz bu soru karsnda "Kl:Bel!" Yani "Dediler ki: Evet (phesiz Sen bizim Rabbimizsin)". Bu meclis (ezel bezmi,

elest meclisi), varln ilk toplants idi ve btn ruhlar orada birbirlerine ahit tutuldular;ta ki dnyaya geldikleri vakit, bir bedene girdikleri, ete kemie brndkleri vakit buszlerinden dnmesinler... Dnenler olursa, o mecliste rahmet ve merhametiyle kullarnamuamele eden Rab Taala'nn rahmet ve merhamet izgisinin dna itilsinler...Ezel bezmi yle bir meclis idi ki, orada yan yana olanlar, yakn olanlar, birbirlerinigrenler, birbirleriyle konuanlar; bu dnyaya geldiklerinde de birbirleriyle yan yana ve

yakn olur, buluur veya konuurlar, insanlar arasndaki a farklar, uzaklk ve yaknlklarile bgnelik ve ainaln temeli ite o ezel gnne dayanr. Bu durumda dnya, ezeldekader olarak yazlann vuku bulduu (kaza) bir duraktr; o kadar. Bu durakta akn ven nasibi de ezel gnndeki durumuyla balantl olarak bu dnyada grnrlk ve

yaanrlk kazanr. Bu durumda ya Hsn Ak yazar Galip Dede'nin benzetmesiyle

dnyaya ait desenleri ve izgileri olan kader kumalar ruhlarmz arasnda bltrlrken a da sevgi hissesi olarak terzilerin makas art krpntlar misaliparampara olmu bir kalp decek* veya yukarda Ahmet Paa'nn dedii gibi k, ezelgnnde yle bir ift gz ile karlaacak ki aktan pay almay, veya aktan gayr payalmay unutup dnya hayatn yle yaayacaktr. Sylediine gre Ahmet Paa, ezelgnnde henz ruhlar lemindeyken, gzellerden bir gzel, kendi gzelliinin farkndaolarak (istina halinde) gz szp de kendisine k ararken, gzleri bir an, yal-O zaman ki bezmi canda blld kle-i km Bize hisse-i mahabbet dili pdre pare dd80nzca bir an, Ahmed'in canna da deip gemitir. Ak adna Ahmed'e ne olduysa ite o biran iinde olmu ve o gzellik karsnda mest ve hayran dp kendini kaybedivermitir.

Bu yle bir mestliktir ki aradan milyonlarca yl akp giderek dnya kurulacak; Adem yaratlp yine on binlerce yl insanolu dnyada ezel macerasn srdrecek, nihayet


33/56

Ahmed'in ruhu da bir beden ile dnyaya geldiinde hl ezeldeki o sarholuu gememiolacaktr. Bunun dier ynden okunuu, Galip'in dedii gibidir ve Ahmet, ezel gnndegrd gzelin akn kendisine zoraki kader edinerek dnyay da onun urunda hertrl bellara, skntlara, ayrlk aclarna vs. katlanarak mest ve hayran yaayp gider.

Yani ki aknda bu derece sadakat ve doruluk, tpk ruhlarn Allah'a verdikleri sz gibi bir

arlk ve sorumluluk tar. Ta ki k, ruhlar meclisinin sznde duran yegne kiisiolabilsin. yle ya hemen hepimiz o gn verdiimiz sz oktan unutmu, kendimize(masivdan, paradan, ihtiraslardan, gururlardan, maldan, mlkten vs.) yzlerce tanrlaredinmi durumdayz. Oysa k ezelde verdii ak szne sadakatle sarlm, akn buncaayrlk belsna da katlanarak klkta bir gmlek daha derece kazanmann yollarnaramaktadr. Akn bels yle bir tatl bel ki, ezelde balam olup ebede kadaruzanacaktr. Nitekim ruhlarmz, "Elest bi-Rabbikum?" sorusuna karlk olarak "Evet"anlamna gelebilecek pek ok kelime arasndan "bel"y semitir. Kul, bely kendisiistemeyince Allah neden versin ki?!.. Velev akn bels da olsa!..81KANADINI AK MUMUNA YANDIRAN PERVANE

,, /Sevmenin tabakalar, mahabbet, ak ve dert ol i mak zere derecedir:1 - Mahabbet odur ki, mahbubunu grrse mem-I nundur, grmezse kaydndadeildir. [ Ak odur ki, mahbubunu grrse memnundur, grmezse mahzundur.- Dert odur ki, mahbubunu grrse de mahzun-< dur, grmezse de mahzundur.Tasavvuf ile alkas bulunan divan airlerini sanat ynnden deerlendirirken ok zamanhatalara dlr. zerinde sz sylenecek kii nce air sonra sufi midir, yoksa nce sufi

Documents

Kitab-ı Aşk Iskender Pala