06 mer AyhanMacar edebiyatnnsra d yazar 08 Mnevver Ayaldan edep kitabAhmet Doru Ali Emin TunNecati TosunerdenKorkan Trks17

airler ve yazarlar nasl alr? Edebiyat tarihinde iz brakan iirler, ykler, romanlar hangi koullarda yazld? lgin rnekleri derledik. SAYFA 10

Z A M A N G A Z E T E S N N C R E T S Z A Y L I K K T A P E K D R . Y I L : 9 S A Y I : 9 8 3 M A R T 2 0 1 4 P A Z A R T E S

LL

STR

ASY

ON

: Z

AM

AN

, O

RH

AN

NA

LIN

21FELSEFE

Bir metaforlar kitab: Endie Nehri Geiyor

Sreyya Su

19YK

Baar Baarrn toplu ykleri

nan etin

24R

Haydar Erglenin iir

gnlkleri

Ercan Ylmaz

16TARH

Avrupal gzyle Sultan

Abdlhamid

Osman rida

04YK

Bir ykc olarak Herman Melville

Kaya Gen

38USTA GZYLE

Recai Gllapdan ve

rfan Klyutmaz

Kulaktan dolma ile kitaptan bilme arasndaki fark hakikattir. lkemizin ve dnyann son yarm asrna ktan bir mhr

vuran kymetli lim Fethullah Glen Hocaefendiye dair hakikatli deerlendirmeler ieren bu eserleri, mutlaka okuyunuz

4kitap Fethullah Glen ve Edebiyat

iddetsiz Aksiyon

Fethullah Glenin Fkhn Anlamak

Fethullah Glenin Snnet Anlay

Okul nsan ve kymetli lim Fethullah Glen Hocaefendiyi tanma adnaruh ve gnl dnyamzda farkl pencereler aacak drt eser

kitapkaynagi www.kitapkaynagi.com

1 lim

debiyat tarihinde iz brakan iirler, romanlar, ykler hangi koullarda yazlmtr? airler ve yazarlar nasl alr; ne tr takntlar var-dr, yaz masasna oturmak iin gnn hangi saatlerini tercih eder-ler, el yazsyla m yazarlar klavye-de mi, masa banda ka saat gei-

rirler, ilham gelmesini mi beklerler, yry yazarlar kimlerdir, eline kalemi almadan aklna hibir ey gelmeyen yazarlar hangileri? Bu gibi sorular okurun daima ilgisini ekmitir. Mason Curreynin yenilerde dilimize evrilen kitab Gnlk Riteller, yazarlarn nasl altklarn renmek iin iyi bir balang. Kitaptan yola karak edebi-yat tarihinden ilgin rnekleri derledik. Btn rneklerin rettii tek ey var: yi bir edebi eserin yazlabilmesi iin disiplin ve alma art. Macar edebiyatnn sra d yazar Lszl Krasznahorkai, lkemizde de bir okur kitlesi edin-meye balad. Yazarn dilimize yeni evrilen Sava ve Sava adl romann mer Ayhan tantyor. Edebiyatseverleri sevindiren bir baka haber, Necati Tosunerin yeni romannn yaymlanmasyd; kitab Ali Emin Tun deerlendirdi. Ahmet Dorunun tant-t Mnevver Ayalnn hatralar ise kltrmzn kaybolan gzelliklerini tanmak iin iyi bir klavuz. zellikle yk sevenleri mutlu edecek, iyi yk kitaplarnn yaymland bir ay geride braktk. yi okumalar.

almak art!

M T YAZ SA H B: FEZA GAZETECLK A.. GE NEL YA YIN M D R: EK REM DU MAN LI GE NEL YA YIN M DR YAR DIM cI SI: MEH MET KA MI GE NEL YA YIN ED T R: AL O LAK ED T R: CAN BAHADIR YCE GR SEL Y NET MEN: FEV Z YA ZI CI SAY fA TA SA RIM: YUNUS EMRE YILDIRIM So RuM Lu M DR vE YA YIN SA H B NN TEM SL c S: HAY R BE ER REk LAM GRup BA kA NI: MELH KILI REk LAM GRup BA kA N YARDIMcISI: sKEndEr YILMAZ REkLAM SEk TR Y NE T c S: CENK AYTUU REKLAM SEKTREEL YNETCS: KAZIM ARSLAN REkLAM SEkTREEL uZMANI: MELEK TINMAZ YA YIN T R: YAY GIN S RE L AD RES: Za man Ga Ze te s 34194 YE N BoS NA-S TAN BuL tel: 0212 454 1 454 (pBx) Faks: 0212 454 14 96 Rek lam tel: 0212 454 82 47 Bas kI: fE ZA GA ZE TE c Lk A. TE SS LE R HTTp://K TAp ZA MA N.ZA MAN.COM.TR E-poSTA: K TAp ZA MA N@ZAMAN.COM.TRHER AYIN Lk pA ZAR TE S G N YA YIM LA NIR

Amerikan bilim evrelerinin olduka ilgisini eken James Gleickn yeni

kitab, Enformasyon: Bir Tarih Bir Kuram Bir Tufan ismiyle dilimize kazandrld.

20

Kedi iirleri Antolojisi, Trk edebiyatnn kedici airlerini okura tantyor. Yzyllar

ncesinden gnmze farkl kuaklardan ve edebiyat anlaylarndan isimlerin ortak noktas, kedi sevgisi.

18

Amerikal akademisyen ve ellist Lewis Lockwoodun kaleme ald

Beethoven adl biyografi, byk besteci zerine yazlm en kapsaml ve zgn kitaplardan biri.

22

Fransz romanc Gustave Flaubertin 19 yanda yazd, Trkiye okuru

tarafndan pek bilinmeyen novellas Kasm, Elif Gktekenin titiz ve akc evirisiyle yaymland.

30

Kitaplar Fazla Se- ven Adam, gazeteci Allison Hoover Bartlettn ilk roman. Kitaplar

sevdii iin alan bir kitap hrsznn hikyesini anlatan eser, baarl polisiye kurgusu ile dikkati ekiyor.

36Sibel K. Trker edebiyata ykyle balam, daha sonra roman-laryla adndan

sz ettirmiti. Yazar yeni kitab Akn Kalplerimizdeki Mutat Yolculuuyla tekrar ykye dnyor.

28

Amy Mills, Hafza-nn Sokaklar adl kitabnda Kuzgun-cukun tarihini, kltrn ve geir-

dii dnm inceliyor. Kitap, semt hakknda basl kaynak- lar kadar Kuzguncuklularn anlattklarna da yer veriyor.

33

K A PA K 1 0Sarsc bir anne-kz ilikisi 23airin yazma sevinci 24Dnya yok az tede 25nsan fikrinin izinde 26

Bilinmeyen ynleriyle 28 ubat 27ehrin ve kalarn yks 28Fileme cumhuriyeti 29Uyum gstermek mi, yok olmak m? 30

Sanatn felsefesi zerine 32Bedizzaman ve zamann hkm 32Kinata mjde olan szler 34Kafas kark sinema 35

YAZARLAR NASIL ALIIR?

twitter.com/kitap_zamani facebook.com/kitapzamanicom

E

Tanl Bora ile Ziya Adnann birlikte kaleme aldklar Kimi Barol Kimi Karakter: Kulp

Hikyeleri adl kitap, Ada futbolundan lkemize kadar farkl corafyalardan anek-dotlar bir araya getiriyor.

37

43 MART 2014 PA ZAR TE SK TAP ZA MA NI YK

KAYA GEN

aad dnemde tek bir hikye kitab yaymlam Herman Melville. Adn da Veranda ykleri koymu. Geenlerde Arzu Altnant

evirisiyle Trkesi yaymlanan bu ki-tap dnda bir de Elma Aac Masas ve teki Eskizler diye bir hikye derleme-si var Melvillein. lmnden 31 sene sonra, 1922de Princeton niversitesi tarafndan baslm. Amerikan edebiyat dnyasnn bu byk yazar mezarndan kard, Melvillei diriltme dnemi diye literatre gemi bir dnemde ya-ymlanyor Elma Aac Masas. Zamanla-ma manidar dediinizi duyar gibiyim. Bir kenara itilmi, parasz kalm, unutulmu bir adamn yaarken yaymlad Veran-da ykleri bir yanda, Elma Aac Masas dier yanda. Elimizdeki kitab bylesine hznl klan da bu ikilik zaten. Veranda ykleri, 1856 ylnda byk umutlarla yayna hazrlanm. indeki hikyeleri Trkiyeli yaynclar getiimiz yllar boyunca ayr ayr kitaplar halinde basm; altm yetmi sayfa uzunluun-da, bir oturmada okunmalk ufak kitaplar bunlar Veranda ykleri, ilk defa im-di Melvillein yaarken grd ekilde toplu halde kyor karmza. Sayfalarn Nabokov gibi not vererek kartrnca A alacak kadar iyi hikyelere de (Bartleby mesela), brakn Ay, Cye layk olmak iin birka frn ekmek yemesi gereken-lere de rastlyoruz (Nabokova hafakan-lar basm hissi veren trdeki alegorik hikyeleri kastediyorum). Yine de Ve-randa yklerinin yaymlan hikyesi o kadar dokunakl ki, insann ii Melvillein yazd en iyi paragraflardan bazlarn da, pek bir tat vermeyenleri de bulabilecei-niz bu kitab koruma isteiyle doluyor.

30lu Yalarnda YazdMelville deerli kitaplar, herkesin hay-ranlk duyaca romanlar ve hikyeler yazmak istemi. Lakin iyi bir kitap yaz-makla para kazanmak arasnda doru orant olmadn grm. Hatta ters bile olabiliyormu bu orant: tay ne kadar ykseltirse o kadar byk bir sessizlikle karlanyormu hikye ve kitaplar. Sev-gili ahbab Nathaniel Hawthornea ithaf ettii Moby-Dick yaymlandnda 32 ya-nda olan Melville, ne bekledii ne ve

paraya kavumu ne de eletirmenlerin vglerine mazhar olabilmi. London Athenaeumda yaymlanan bir yazda Melvillein ngilizcesi kt deil de de-lice diye tarif ediliyormu mesela (mad rather than bad). Moby-Dickin bugn hayranlkla okuduumuz, farkl sluplar, yazm tarzlarn ve edebi trleri bir araya getiren ansiklopedik yaps pek ok kii-ye tuhaf gelmi; ondan be sene sonra, 1856da yaymlanan kitab Veranda y-kleri ise 30lu yalarnn ortasndaki pa-rasz Melville iin Beckettn yine dene, yine yenil, daha iyi yenil dsturunun bir salamas gibi olmu. Eletirmenler yine sevmemi yazdklarn. Okurlar yine sa-tn almam. Edebiyat leminde yine yer yerinden oynamam. Veranda yklerinin tuhaf bir yaps var. Tek bir tema yok kitapta. O yzden de iindeki hikyelere tek bir ereve izmek kolay deil. Efsunlu Adalar balkl hikye mesela: Her biri Edmund Spensern dizeleriyle balayan on tane eskizden oluuyor. Bize kh Galpagos Adalarn anlatyor, kh oradaki kaplum-baalar. Kh oralarn nasl kefedildiini resmediyor, kh vaktiyle adalara uram bir gemiyi. Bir National Geographic maka-lesinden alnm da olabilirdi bu derken Melville uzaktan kumandann durdurma dmesine basyor ve bizi hop diye H-ristiyan mitolojisine gtrveriyor. Sonra bir de bakmz, Perunun bamszlk

savann ortasndayz. Efsunlu Adalar okuma deneyimi, bu nedenle gerekten de efsunlu bir yolculuu getiriyor akla. Bir ba dnmesi ve merkezsizlik hissiyle okuyoruz hikyeyi.

dEnz mEraKllar nBenito Cereno ise daha derli toplu bir hikye. Vaktiyle tiyatroya da uyarlan-m. Gemicilik, deniz, isyan hikyelerine merakl olanlar iin gzel bir keif. Ge-enlerde sinemalarda gsterilen Tom Hanksli Captain Phillipsi beenenler iin de. Hikyenin kahraman Kaptan Delano, gnlerden bir gn San Dominik isimli tuhaf bir gemiye rastlyor. spanyol gemisinin kaptan, Don Benito Cereno adl bir arkada. Lakin Cerenonun ka-fasnda bir tuhaflk var. Konumas, hali tavr, baklar filan bir garip. Delano bu tuhafln ne olduunu zmek iin kafa patlatyor, bir yandan da gemiyi inceleyip San Dominikin yaadklarn dinliyor. Cerenonun kiisel klesi olduunu sy-ledii Babo, bir an olsun efendisinin ya-nndan ayrlmyor. Cereno mtemadiyen fenalar, ba dnmesi sonucu dengesini yitirir ve kendinden geerken Babo hep yannda. Delano zamanla anlyor ki ken-di nne kmasndan evvel gemide bir isyan yaanm; Babo, Cerenoyu esir al-m; adamn skntl hallerinin aklamas da buymu Melville burada durmu-yor, bizi hikyenin devamna gtryor,

foyas meydana kan Babonun bana gelenleri, Cerenonun bu yaananlar kar-snda hissettiklerini anlatyor. Bir sayfas mahkeme tutana, dieri macera roman grnmndeki byle bir hikyenin yannda Bartleby ile kar-lamak tabii ki artyor insan. Bak-may bilen gzler iin Kitab- Mukaddes gndermeleri de var hikyede, modern New Yorkun bir tablosu da. Ama biim-sel olarak dier hikyelerin aksine bir sa-delik hkim. Wall Streette bir hukuk b-rosu sahibi anlatcmzn duru sesinden dinliyoruz ofise alnan yazc Bartlebynin yksn. Bu alkan elemann gnler-den bir gn anlatcnn kendisine verdii bir kopya etme iini yapmamay tercih ettiini, dier sorumluluklarndan birer birer kendini kurtardn, nihayetinde broda durmak dnda hibir ey yap-madn okuyoruz.

BartlEBYY farKl Klan nE?Pek ok gen insan tandm, Bartlebynin hayatta en ok sevdikleri edebi karakter olduunu sylediler bana. Bir nceki ku-ak, Gonarovun Oblomovunu okumu, bu Rus kahramann hareketsizliini, Ob-lomovluk denilen davrann hayattaki temel konulardan biri olarak grmt. Bizim edebiyatmzda Ouz Atayn Tur-gut zbeninin oynad rol de belki ben-zer mahiyetteydi. Oblomov veya zbene kyasla bugn insanlar Bartlebyde daha ok ey buluyorsa bunun nedeni hiliin, zengin insanlarn tembelliinden de en-telektellerin kararszlk ve harekete ge-ememe skntlarndan da daha sahici bir ey olmas belki de. Belki kitaptaki asl gzel hikye, Bart-leby kadar gzel ama hi bilinmeyen hikye ise en bataki Veranda hikyesi. Anlatc kr evinde yaptrd verandadan hayata baktnda onu byleyen bir manzara gryor. Bu hikyede anlatt ev, Massachusettste bulunan ve 31 ya-ndayken tand evdi Melvillein. Ve-randay tanmasndan bir sene sonra yaptrmt. Kitab okurken yazar bir gnbatmnda verandasndan manza-raya, hayata, kendi geleceine bakarken hayal ettim. Korunmaszd, paraszd ve kimse tarafndan umursanmyordu ama Melville hayatnn geride kalan 40 se-nesinde yazmaya devam edecekti. Ne-dir diye soranlara duyurulur, yazarlk ite byle bir eydir.

Verandada gelecek hayalleriAmerikan edebiyatnn byk ustas Herman Melville hayattayken tek bir hikye kitab yaymlamt. Veranda ykleri adl bu eser ilk kez Melvillein yaarken grd ekilde kyor karmza. 1856 ylnda yaymlanan kitapta unutulmaz Melville ykleri de var, pek tat vermeyen vasat metinler de...VERANDA YKLER, HERMAN MELVILLE, EV.: ARZU ALTINANIT, ALAKARGA KTAP, 320 SAYFA, 20 TL

Y

Herman Melville (1819-1891)

3 MART 2014 PA ZAR TE SK TAP ZA MA NI ROMAN

6

MER AYHAN

acar edebiyat da tpk Trke

edebiyat gibi snrl sayda evirmenle dnyaya alabiliyor. Bu duruma bir de yaync ve okur nyargs eklenin-ce baka dillerde bulumalar gecike-biliyor. Lszl Krasznahorkai, adnn yazl ve telaffuzuyla bile yabanc ya-ynclar ve okuru rktebilir, ama ite talih rzgr birdenbire doru ynde esmeye balaynca, altmna merdi-ven dayam bir yazar, sonunda dn-ya edebiyatnda ok tartlan, gnden gne yeni hayranlar edinen bir feno-mene dnebiliyor. Susan Sontag, Gogol ve Melvillele kyaslanabilecek lde byk bir yazar olduunu sy-lemi ancak Krasznahorkai, yaad an farkndalyla yazan, gerek anlamda ada bir yazar. Dolaysyla akla daha ziyade gnmz yazarlar-n getiriyor. Oysa Sava ve Sava adl roman getiimiz gnlerde dilimizde yaymlanan yazarn temalarnn yeni olduu sylenemez.

Br ElYazmasnn tuHaf HKYEsMacaristanda, bakente yakn bir ka-sabada arivci olarak alan Gyrgy Korin, kinci Dnya Savana ait bel-gelerin arasnda bir elyazmas kefeder. Yazar belli olmayan elyazmasndaki hikye Korini hayatn deitirecek l-de etkiler. Evi dhil elinde avucunda ne varsa elden karan Korin lgnca bir fikre kaplr. Arivden yrtt elyazmasyla dnyann merkezi oldu-unu dnd New Yorka gidecek ve belgeyi ebediyete iletebilmek iin noktasna virglne varasya inter-nete geirecektir. Lanetli bir epiphany (aydnlanma) andr Korinin yaad. Aslnda oktan kanksadmz yz-lerce kuraldan baka bir ey olmayan gndelik hayata srt eviren ve lgn damgas yiyen Korinin bandan ge-enlere elyazmasndaki akl almaz hikye eklendiinde, neden gemileri yaktn yava yava anlamaya bala-rz. Elyazmasnda, zamanda yolculuk yapan drt arkada (Kasser, Bengaz-za, Felker ve Toot) ilkin milattan nce

1400lerde Giritte karmza kar. Bir baka hikyede 19uncu yzylda Klnde byk katedralin inasna ta-nklk ederler, Britanyada ina edilen Hadrian (Roma) Duvarna da n-lanan drt arkadan yolu 1493te Cebelitarka der. Krasznahorkai, ok sk kullanlan bir klieye yaslana-rak syleyeyim, adeta kanyla yazan bir yazar, fantastik edebiyatn popler kanadyla kartrlabilecek bir temay ele aldnn da elbette farknda. Sa-vunmas ise o uzun cmlelerinde gizli: ...bir bu eksikti, bir tane daha, bir a-dan baka bir aa gei, yani, neden amatr hayal gcnn yaratt bu tr-den oyunlarn artk bkknlk verdiini dnmezler ki, demiyor insan, hayr, okurken kesinlikle byle demiyor in-san... baka trl olamazd...

savatan GErYE KalanElyazmasndaki hikye Korinin yolunu ilkin New Yorka drr. Kahraman-mz Macar bir tercmann evinde kal-maya ve bir yandan elyazmasn bilgisa-

yara geirirken, bir yandan da hikyeyi tercmann kz arkadana anlatmaya balar. Ne var ki bir tr sarlar diyalo-udur bu. Korin ngilizce bilmez, kadn da Macarca. Zamanla birbirlerini ok az ortak szck ve vcut diliyle anlayabil-dikleri tuhaf bir iletiim balar aralarn-da. Korinin bir taksinin camndan New Yorku ilk gr de gizemlerle dolu-dur. Elyazmasnda okuduklarnn ger-ek manasnn bu gkdelenlerle dolu ehirde olduunu hisseder. ehirde saatlerce dolar, etrafna dikkatle bakar ama uzun sre nnde duran gere-i gremez. Elyazmasndaki hikyeyle kendi yaadklarn ve ehrin kaotik mimarisini birletirebildiindeyse yol-culuk kanlmaz biimde yn deitirir. Krasznahorkai hikye iinde hikye anlatmay seviyor, elyazmasndan ken-di hikyesine, oradan tercmanla kz arkadann hikyesine, sonra bir ba-kasna o kadar salam geiler yapyor ki, evini vitrin mankenleriyle dolduran umutsuz bir ktan ehirde tutunabil-mek iin her trl yola bavuran ya-banclara, iddete boyun een aresiz

kadnlardan dier insanlarla iliki kur-maktan kanan yalnzlar kafilesine, ileri kapitalizmin at yaralar ilikleri-nizde hissediyorsunuz. Elyazmasnda-ki drt karakterin zamanda yolculuu hep ayn ekilde balayp sona eriyor. Dnyay deitirmeye dnk mitler, savatan, insana zg o benzersiz id-detten kama giriimleriyle sonulan-yor her defasnda. Yazarn meseleleri eski demitim, eski ama hl eskime-mi, insan var olduu srece de eski-meyecek. Szgelimi, elyazmasnda M. S. II. yzylda geen hikyede ...ister Londiniumda ister skenderiyede Tarracoda, Germanyada ya da lm-sz Romada olup biten hibir eyin karanlkta kalmamas iin her eyi ve herkesi mkemmelen denetleyen, lmsz Hadrianusun hizmetinde-ki gizli sistem yolumuzu dosdoru Orwelln 1984ne, ztlklar ieren Venedik tasvirleri ve iyilikle ktln ayn kapta bulumas (...mermer ve kf, aaa ve rme, altn kl lal ve kurun loluk...) bata Hesseninki-ler olmak zere birok farkl romana karyor. Korinin New Yorktaki yal-nzln ve kentle kurduu karmak ilikinin benzerini Paul Austern Cam Kentinde de grrz.

Yazar zGn Klan dlPeki, yazar biricik klan nedir? Krasz-nahorkai btn bu temalar benzersiz bir slupla anlatyor. Roman ksa ksa blmlerden oluturmu. Gelgelelim her blm saysz virgl ve noktal vir-glle uzayp gidiyor. Cmlelerin say-falarca srmesi gznz korkutma-sn. Aslnda birok kk ara cmleden meydana gelen grkemli bir a kurmu yazar. Dolaysyla Sava ve Sava iin okuru zorlamayan, etki-leyici, hatta paranoyaka bir dil leni diyebiliriz. Lszl Krasznahorkai, ede-biyatn belkemiinin dil olduunu gsteren ve dili kullanma biimiyle okuru byleyen bir yazar. Ne var ki, hep kyamet gnnden bahsediyor bize, sava ve sava, diyor, kesintisiz bir kyameti yaadmz sylyor. Peki ama, bu karamsar yazarn haksz olduunu syleyebilir miyiz?

Dnya: Kesintisiz bir kyamet

M

Macar edebiyatnn gl ismi Lszl Krasznahorkainin kendine zg bir sluba sahip, uzun cmlelerden oluan Sava ve Sava adl roman dilimizde yaymlan-d. ok karamsar metinler kaleme alan Krasznahorkai, bugne ait temalar ile-mese de yaad an farkndalyla yazan, gerek anlamda ada bir yazar.SAVA VE SAVA, LSZL KRASZNAHORKAI, EV.: GN BENDERL, CAN YAYINLARI, 320 SAYFA, 22.50 TL

FOTO

R

AF:

HA

RTw

Ig K

LAp

pe

RT

Eco ortaa aydnlatyor.

2500. Kitap

ECO ILAN.indd 1 27.02.2014 17:33

83 MART 2014 PA ZAR TE SK TAP ZA MA NI HATIRA

AHMET DORU

nevver Aya-lnn Edep Y H

adl kitab Tima Yaynlar tarafndan yeniden okura sunul-du. Gnmz nostalji merakllarnn hat levhalarndan tand edep y H ifade-sine pek bir kymet atfediyor, Osmanldan cumhuriyet dnemine intikal etmi, vefat ettii 1999 ylna kadar yalsnda payitaht stanbulunun hatralaryla gn geirmi bu mnevver hanmefendi. Vaktiy-le terifat denilen resm protokol, bizim medeniyetimizin yani slam-Trk, ksacas Osmanl medeniyetinin terbiyesini tekil eden temel kaide Edep Y H idi. diyor. Yunusun Ehl-i diller arasnda aradm kl-dm taleb/ Her hner makbl imi, ill edeb, ill edeb diye vd edebi de bu ere-vede tarif ediyor: Edep, edep y H ih-tarna muhatap olmamaktr.

saraY stanBulunu GrdMnevver Ayal, ucundan kysn-dan da olsa Devlet-i Aliyyeye yetimi. Selanikte, trksnde Selanik iinde sel okunur/ Selamn sedas cna dokunur deni-len Osmanl Selanikinde dnyaya gzle-rini am. yanda iken stanbula gel-mi. Babasnn askerlii mnasebetiyle bir ksm bugn hudut haricinde kalan farkl ehirleri gezmi. Avrupa-i Osman dedii Rumelini, Osmanlnn uzak diyarlarn, sarayn, sarayllarn, saray terbiyesinin mevcut olduu stanbulu grm. Sadul-lah Paazade Nusret Ayal ile evlenmi. Sadullah Paa Yalsna gelin olmu. Bu sayede Bayram Melmilerinin bykle-rinden Bnyamin-i Aya Hazretlerinin slalesine dhil olan Mnevver Ayal, yazar, izer, iir syler kimselerden pek ouyla yakn dostluklar kurmu. Serapa edep timsali insanlar, cemiyetin her taba-kasna sirayet etmi stn ahlkn, asrlar boyu szlp gelen asaletin numunelerini grp aralarnda yaam. Edep Y Hda anlattklar, bugnk nesilden pek oklar iin sanki baka bir dnyadan sesleniyor.

lafza-Y CEllE HrmEtKrlKLouis Massignondan bir alnt yapyor Mnevver Ayal: yle Mslman kzlar bilirim ki Lafza-y Celli syledikleri zaman hicaplarndan yzleri kzarr, nlerine ba-kar ve ancak yle Allah diyebilirler. Ayal, kendisi de bu mahedeyi tasdik ediyor; o-cukluunda, genliinde Mslman kzlar-nn hep byle olduunu, hatta yalnz kzlarn deil hi kimsenin gnlk konumalarnda

bugnk kadar sk Lafza-y Celli azna almadn, yemin etmediini, kahkahayla glmediini sylyor. Dindarln ispatla-mak ya da o yolda tepkisini gstermek iin kalabalklara Tekbiiir! diye barmak, o mbarek ism-i erif ile slogan attrmak ne-rede, bu hrmetkrlk nerede Mnevver Ayal, iinde doup byd- cemiyetin o gnlerinde bir insann Yce Hlkn isminden balayp kitabna, pey-gamberine, devletine, milletine, mahallesine, cmle yaradlma kar devam eden edep-ten nasipsiz olmasna da anlam veremiyor. Niin terbiyesiz olsun ki? diye soruyor: Evi, muhiti, camii, tekkesi, medresesi, mek-tebi ve memuriyet hayat, esnaflk hayatn-da da btn evresi edepli, terbiyeli idi. Ve bu edep, terbiye ve nezaket erevesinden kmak, bir Osmanl iin hakikaten g ve hatta imknszd. Evinde anasna, babasna, aabeyine ve ablasna saygl olan bir ocuk, camide, tekkede, medrese ve mektepte de byklerine kar hrmetkr ve saygl olurdu. Osmanl iin en kolay ve tabii olan ey edepli, terbiyeli ve nazik olmakt. Kaba olmak, ndn ve terbiyesiz olmak hatra bile gelmezdi. Mahalle emesinden evine su tayan on yandaki bir ahretlik kzn bile ceylan kadar rkek, hassas, mahcup ve afif oldu-unu; btn davranlarnda bir saray cari-yesi edas, incelii ve zarafeti bulunduunu anlatan Ayal, kitabn sonraki blmlerin-de mahalle konandan saraya, bu edebin kemliyle yaand, yaatld, retildii

meknlar tarif ediyor. Yazarn, bilhassa sa-ray edebi, saray hayat, saray sofras hakkn-da anlattklar, baka yerde rastlanmas pek mmkn olmayan bilgiler. Zira ekseriyeti-ni hanedan mensubu ya da Osmanl ricali dostlarndan bizzat dinledii, ahit olduu hatralar oluturuyor. Ayal, sarayllarn bir-birlerine hitap tarzlarndaki zarafeti anlattk-tan sonra yeni devirde hanedan mensuplar arasnda bile bu durumun deimesinden znt duyduunu belirtiyor: Otuz senelik bir menfadan sonra memlekete avdetlerin-de, bu hanedan kaidesinin deitiini esefle grdm ve gayet laubali bir tarzda sultanlara Teyze veya Hala dediklerini hayretle ve byk bir znt ile mahede ettim. Mnevver Ayal, nezaket ve efkati msellem olan Sultan Abdlhamid Hann, saltanat makamnda bulunmasna ramen hizmetindeki kzlardan bir ey istedii za-man bile Yapar msnz?, Verir misiniz?, Getirir misiniz? dediini; arzularn sual tarznda ifade ettiini sylyor. Abdlhamid merhumun kerimesi Refia Sultann maiye-tinde bulunan Kadriye Hanmn sonradan bir Msrl prensesin hizmetine girdiini, grd kaba muameleler karsnda yana yakla iini dktn anlatyor.

rza tEvfKtEn Br HatraKitaptaki u hatra ise Feylesof Rza Tevfikten nakil Rza Tevfik Bey, bir gn srgnde iken Londrada eski dostu Nicholson ziyaret eder. ngiltereyi kast

ederek Niye Sultan Abdlhamid Han ile bu kadar uratnz, sonunda yktnz? diye sorar. Nicholson u cevab verir: Mec-burduk, zira bizim ordumuzla, donanma-mzla, alk tehdidimizle yola getiremedii-miz Hintlileri, Hint Mslmanlarn Sultan Abdlhamid bir selam ile yola getirebili-yordu, her istediini yaptrabiliyordu. Bina-enaleyh bu kuvveti ykmak mecburiyetinde kaldk. Bu mcadelemizde yalnz deildik; btn dnya devletleri ve Siyonizm bizimle beraberdi. Fakat Sultan Abdlhamidin y-klmasnda biz en byk yardm ieriden grdk. Yeni Osmanllar (Jeunes-Turcs) ve ttihatlar bizim beinci kolumuzdu. Edep Y H muhtevas zengin olsa da kk hacimde bir kitap. lk kez 1984te cep boy olarak neredilmi. Yeni basks-nn ilk blm, bu kitabn gzden geiril-mi halinden oluuyor. kinci blm ise Mnevver Ayalnn 1967-1972 yllar ara-snda Yeni stanbul ve Bablide Sabah ga-zetelerinde yaymlanm yazlarndan bir seki. Yazlar mbarek gn ve gecelerden, slam tarihinden, din byklerinden bah-seden makalelerden, Erefolu Rmnin Mzekkin-Nfs, mam Gazlnin Krk Esas ve Mkefetl-Kulb gibi klasik din/tasavvuf eserlerinden alntlardan oluu-yor. Mehmet Ali zkarde, Hali Can gibi ztlarn Mnevver Ayalnn sorularna verdikleri yazl cevaplarn da yer ald bu blmn ad, Ayalnn gazetedeki kesinin de ad olan Merak.

lla edep, illa edep...Osmanl iin en kolay ve tabii olan ey edepli, terbiyeli ve nazik olmakt. Kaba olmak, ndn ve terbiyesiz olmak hatra bile gel-mezdi. diyor Mnevver Ayal, Edep Y H adl kitabnda ve zengin hatralar eliinde bu edepten rnekleri anlatyor.EDEP Y H, MNEVVER AYALI, TMA YAYINLARI, 216 SAYFA, 14.50 TL

M

Mnevver Ayal (1906-1999)

245x325 Subat ilan.indd 1 17.02.2014 23:16:01

MEHMET ZTUN

hilip Roth yazma urayla ilgili yle der: Kmr ma-

dencilii zor bir itir. Yaz ise kbus Meslein iine yerlemi mu-azzam bir belirsizlik, sizi baz alardan destekleyen ve srekli devam eden bir phe dozu var. yi bir doktor iiyle mcadele halinde olmaz; iyi bir yazarsa iiyle giritii mcadeleye hapsolmu-tur. ou meslein bir balangc, orta-s ve sonu vardr. Ama yazmak her za-man yeniden balar. in doas gerei yenilie ihtiya duyarz. Bu ite birok yenilenme sz konusudur. Aslnda her yazarn ihtiya duyduu tek yetenek, bu son derece olaysz alma esna-snda hareket etmeden oturma bece-risidir. Yazmann nasl harl bir ate olduunu Rothun bu tespitleri btn aklyla ortaya koyuyor. Her zaman yeniden balayan, srekli yenilie ih-tiya duyan bir alma... Peki, yazar nasl alr, hayranlkla okuduumuz yaptlarn nasl var eder?

Kadm zamanlarn sOrusuSadece gnmzde deil kadim za-manlardan beri insanlar bu sorunun yantn aramlardr. Bir in meseli tam da sz konusu araya k dryor: inli ressamlarn kendilerini tama-myla doaya kaptrmak zere hafta-larca dalarda ve ormanda, hayvanlar arasnda, hatta suyun iinde yaad sylenir. Mi Fei, tuhaf bir ekilde bir kayaya kardeim diyordu, Fan Kuan dalarda ve ormanlarda yayor, genel-likle btn gnn bir kayann zerine tneyerek geiriyor, krn gzelliini seyrediyordu. Yer karla kapl olduu zaman bile ay nda geziniyor, esin-lenmek iin kararl bir tavrla ilerilere bakyordu. Kao Ko-Ming karanl ve sessizlii seviyordu; yabanda dolanyor, gnlerini kendini kaybetmi bir halde dalarn ve ormanlarn gzelliini te-fekkr ederek geiriyordu. Eve dnn-ce de bir odaya kapanyor, kimsenin girmedii o odada ruhunun bu dnya-nn snrlarn amas iin abalyordu. Susan Sontag, daha ok Pavesenin gnlklerinden yola karak yazd ufuk ac Sanat: rnek Bir ileke adl denemesinde, yazma srecini u szlerle ifade eder: Yazar, rnek bir

ileketir nk hem ac ekmenin en derin katmanlarna inmi hem de ac-sn yceltmede profesyonel bir yntem kefetmitir. Yazar, bir insan olarak ac eker; yazar olarak da bu acsn sanata dntrr. Yazar, ektii acy, sanatta elde edecei kazan uruna kullanmay kefetmi kiidir -tpk azizlerin, ruh-larn selameti iin ac ekmenin yararl ve gerekli olduunu kefetmeleri gibi. Sontag dikkat ekici bir biimde yazar insan ve yazar kimlikleriyle ele alyor. nsan kimlii bu acy yklenirken, ya-zar kimlii sanat katna karyor.

KOnu Bulamadm GnlEr OlurNurullah Ata, 10 Eyll 1955 tarihinde gncesine u notu der: O yazarla-rn ne yaptklaryla, nasl yaadklaryla gerekten ilgilenirler mi? lgilendik-lerini sanrlar, o baka. ou, ren-meleriyle unutmalar bir olur. Diyelim ki unutmadlar, u hikyecinin ne bi-im altn, bu airin geceleri kata yatp sabah kata kalktn iyice bili-yorlar, ne olacak bunu bilecekler de? te yandan Ata, Yaar Nabi Nayrn Varlk dergisi iin kendisine ynelttii,

Nasl yazarsnz? Mevzularnz arar msnz? Ve srf yazmak ihtiyac ile masa bana hazrlksz oturduunuz olur mu? sorusuna u cevab verir: ylesi de olur, bylesi de Biliyorsu-nuz, ben bir gazeteye her hafta bir yaz veririm. Bir konu bulamadm gnler olur. Gene otururum yazmaya, konu gelir kendi kendine. Bir yazm, gn olur, drt saat, be saatte yazarm, kimi de abuk biter. Yaar Nabi Nayrn bu sorusuna cevap veren yazarlarmzdan biri de Ahmet Hamdi Tanpnardr.

Tanpnar, g ve yava yazdn sy-leyerek sze girer ve Yazarken ok deitiririm. almaya balaynca ara-ya herhangi bir ey girmezse sonuna kadar ayn hzla devam ederim. Fakat aralk verince tekrar balamaklm iin aylar ister. dedikten sonra szlerini yle srdrr: ok defa devaml a-lmam iin eserin beni brakmayacak kadar ilerlemi olmas ve kapda mat-baacnn adam beklemesi lazm olur. Hayatmda en mesut olduum anlar sekizden bire kadar yaz masasnn ba-nda kalabildiim anlardr.

zOrluK vE sKntYla YazarmYaban, Kiralk Konak, Sodom ve Gomore gibi edebiyatmzn klasikleri arasnda saylan romanlarn yazar Yakup Kad-ri Karaosmanolu ise yazdklarndan hi de honut deildir. Kendisine kar msamahaszln ya da kendi ifade-siyle mklpesentliini ilkgenlik yllarnda okuduu Gustave Flaubertin, Anatole Francen eserlerindeki gz ka-matrc ifade yeteneine balar ve nasl altn u szlerle dile getirir: O uzak zamanlardan kalma harbatilikle ben, kendimi hl edebiyatn bohmei iinde hissetmekteyim. yle Avrupann ka-lantor stadlar gibi muayyen ve hususi bir alma tarzm yoktur. Yalnz unu syleyeyim ki, yazlarm byk bir zor-luk ve skntyla yazarm. Yazp bitirdik-ten sonra da hibir ferahlk duymam.

dHlEr nasl alYOrdu?Mason Currey, Gnlk Riteller: B-yk Eserlerin Yaratclar Nasl alr? (Kolektif Kitap) adl kitabnda byk dhilerin nasl altklarnn izini sr-

3 MART 2014 PA ZAR TE SK TAP ZA MA NI KAPAK

10

Yazarlar nasl alr?Mason Currey, Gnlk Riteller: Byk Eserlerin Yaratclar Nasl alr? adl kitabnda byk dhilerin nasl altklarnn izini sryor. Kitap, edebiyat eserlerinin ieriine deil, yazld koullara, anlamdan ziyade retime odak-lanyor. Curreynin kitabndan yola karak edebiyatlarn eserlerini aratrdk.

P

Philip Roth

Nurullah Ata

masOn CurrEY

3 MART 2014 PA ZAR TE SK TAP ZA MA NI KAPAK

11

yor. Kadim in hikyesindeki duruma benzer bir biimde Currey de bir buuk yl boyunca hafta ii hemen her sabah be buukta kalkarak nce dilerini fr-alar, sonra bir fincan kahve hazrlar ve son drt yzyln byk dhilerinin nasl altklar zerine yazmaya koyulur. Ki-tap, yazarn da belirttii gibi, anlamdan ziyade retime odaklanyor. Currey ya-zarlar kadar besteciler, bilim adamlar ve felsefecilerin de alma biimlerini irde-liyor ama biz bu yaz da sadece yazarla-rn nasl altklar zerinde duracaz.

Haftada YEd Gn, HEr saBaH YazarmNobelli yazarlarn alma biimleri, disiplinleri asker bir dzeni ve ti-tizlii andrr. 2013 Nobel Edebiyat dl sahibi Kanadal ykc Alice Munro, dl almadan nce verdi-i bir syleide kendisine yneltilen, Haftada ka gn yazarsnz? soru-suna u cevab veriyor: Haftada yedi gn, her sabah yazarm. Sabah sekiz gibi balarm yazmaya ve on bir civa-rnda bitiririm. Gnn geri kalan ks-mnda baka iler yaparm, eer son msveddemi yazyorsam ya da ze-rinde almaya devam etmek iste-diim bir ey varsa btn gn kk aralar vererek alrm. Munronun bu alma disiplini karsnda ka-nlmaz olarak ikinci soru gelir: Bir dn ya da etkinlik olsa bile uyulan kat bir alma program mdr bu? ylesine takntlymdr ki, belirli bir sayfa kotam vardr. Belli bir gnde bir yere gideceksem o sayfalar nceden yazarm. diyen Munro, syleinin devamnda bir yky bitirdikten hemen sonra yeni bir yk yazmaya koyulduunu sylyor.

OrHan PamuK: GndE On saatOrhan Pamuk ise Manzaradan Par-alar adl kitabnda yer alan ve The Paris Reviewa verdii syleide, yaz meknnn mutlaka hayatn dier i-lerinin grld yerden farkl olma-s gerektiini; evcillemi, ehlilemi gnlk dzenin, hayal gcnn ile-mek iin ihtiya duyduu teki dn-yaya duyulan zlemi soldurduunu ifade ediyor. Pamuk, 1986 baharnda eiyle birlikte evli rencilere ayrlm bir evde yaadn belirtiyor ve ayn meknda hem yatmak hem de yazmak

zorunda kaldn, aile hayatn hatrla-tan ayrntlarn alrken kendisini hu-zursuz ettiini anlatyor. Pamuk daha sonra sabahlar karsyla tpk ie giden bir adam gibi vedalatn, evden -kp sokaklarda dolatn ve ofisine yeni gelen biri gibi masasna getiini aktaryor. Yazar, 1994te Cihangirdeki evinde her gn ortalama on saat al-m. Gnde on saat mi? eklindeki soruya u cevab veriyor: Evet, ok a-lrm. Masamda oturmak, oyuncakla-ryla oynayan bir ocuk gibi houma gidiyor. Yaptm temelde bir i, ama ayn zamanda oyun ve elence.

OCuKlarn Grlt YaPmas YasaK!Mason Currey, Thomas Mannn her gn saat sekizde uyandn, yatak-tan ktktan sonra karsyla bir fin-can kahve itiini, daha sonra banyo yapp giyindiini, sekiz buuktaki kahvaltnn ardndan dokuzda oda-sna getiini ve hi kimseyle g-rmediini aktaryor. Mannn esas yazma saatleri dokuz ile le saatleri arasym ve ocuklarn evde grlt yapmas kesinlikle yasakm. Mann, Her paragraf bir yolculua, her sfat da bir karara dnr. diye yazm-t. Yazar iin leye kadar oluma-yan her eyin ertesi gne kalmas gibi bir riski vard, bu nedenle Bud-denbrooklar, Doktor Faustus, Lotte Weimarda ve Byl Dan yaza-r dilerini skp bir seferde yava adm atmaya kendini zorluyordu.

aYaKta Yazan HEmnGwaYKsa cmlelerin ustas Ernest He-mingway, bilinenin aksine, her yaz-ma seansna iki numaral yirmi tane kalemin ucunu aarak balamaz. Bu yanl u aklamasyla dzeltir: Bir seferde yirmi kalemim birden oldu-unu hi sanmyorum. Hemingway, stnde bir daktilo ve onun da s-tnde bir okuma levhas olan, gs hizasndaki bir kitap rafna dnk olarak ayakta alr. lk msveddele-ri, levhann stndeki eik duran pe-lr daktilo ktlarna kalemle yazar, alma iyi gittiinde panoyu kaldrp yerine daktilosunu koyar. Gnlk kelime randmann bir izelge ze-rinden takip eder, yazmann iyi git-tiine inanmyorsa romana ara verir.

Knd saatlErndE Yazlan BaYaPtWilliam Faulkner, Ruhum beni ha-rekete geirdiinde yazyorum. Ve o ruh beni her gn harekete geiriyor. demiti. Deimde lrkeni denetmen olarak alt niversitenin elektrik santralindeki gece mesaisine balama-dan nce, ikindi saatlerinde yazmtr. 1930da byk ve dknt bir ev alan Faulkner, evi tamir etmek ve ileri hal yoluna koymak iin istifa eder. Sonra-snda erken saatlerde uyanan, kahvalt-sn yapan ve btn sabah alma ma-sasnda geiren bir Faulkner karmza kar. le yemeinden sonra evin ta-miratna devam eder, ardndan ya uzun yryler yapar ya da ata biner.

mEsadEn sOnra Yaz masasndaTam yirmi yl nce aramzdan ayrlan Tark Bura verdii bir syleide Orhan Pamukun yazma imknlarn kskand-n sylemi ve Pamukun baka bir i yapmak zorunda olmadan btn vaktini yazarak geirebildiini, oysa kendisinin sabahtan akama kadar sren bir me-muriyet mesaisinden sonra yaz ma-sasna oturabildiini anlatmt. ABDli yazar Toni Morrison da alma koulla-rndan yaknan yazarlardandr. The Paris Reviewa verdii syleide, Dzenli ya-zamyorum. Bunu hibir zaman becere-medim; nedeni de daima dokuz-be bir iim olmasyd. Ya bu saatler dnda hzl hzl yazmam ya da hafta sonlarmn ve gn domadan nceki vakitlerimin b-yk ksmn harcamam gerekti. der. Morrison yaz masasna oturduu anda hayat bir kenarda bekletmeyi baaranlar-dandr: Yazmaya oturduumda asla de-rin dncelere dalmyorum. Buna vak-tim yok; ocuklarmla ve retmenlikle ilgili yapacak baka bir dolu iim oluyor. Dncelere dalma, fikirler retme iini arabayla ie giderken, metrodayken veya im bierken yapyorum. Kdn bana getiimde zerinde alabileceim bir eyler oluyor ve bylece retebiliyorum.

Gn na HtYaCm varGnter Grass, Gece mi yazarsnz, gndz m? sorusuna, Asla gece olmaz. Geceleri yazmak ok kolaydr. Sabah okuduumda gece yazdklar-mn hi iyi olmadn grrm. Ba-lamak iin gn na ihtiyacm var. Sabah dokuz ile on arasnda okuyarak

Alice Munro

Orhan Pamuk

Ernest Hemingway

Tark Bura

3 MART 2014 PA ZAR TE SK TAP ZA MA NI KAPAK

12

ve mzik dinleyerek uzun bir kahvalt yaparm. Kahvaltdan sonra alrm ve leden sonra bir kahve molas veririm. Sonra tekrar balar ve akam yedide a-lmay brakrm. eklinde cevap verir. Hi kukusuz iirin szlp gelme-siyle yk ya da romann yazlma biimi arasnda fark vardr. Sz ya da dize esas-l iir, bazen kk bir kvlcmla birden ortaya kabilirken, yk zellikle de roman daha uzun soluklu bir almay gereksinir. airlerin nasl yazd da bu tartmann bir baka yn. Bilge air T. S. Eliot bir syleide, Dizelerinizi kale-me alrken alkanlk olarak yaptklar-nzdan sz eder misiniz? sorusuna u cevab verir: Elle ya da daktiloyla fark etmez, dzenli saatlerle alrm, on-dan bire kadar mesela. Ama daktiloyla yazarken hatr saylr deiiklikler ya-parm. Gerek anlamda yazabildiim, saati gemiyor. Ayn gn daha sonra yazdklarmn stnde alabilirim.

Hzrla KrK saat nasl Yazld?Sezai Karako ise Hatralar adl ki-tabnda Hzrla Krk Saatin yazl hikyesini u szlerle anlatyor: Ma-ys, haziran aylarnda (1976) akam-zerleri Yenikapya iniyor, deniz kena-rndaki kahvelerde Hzrla Krk Saati yazyordum. Sanki denizle mlkat yapyordum da iir bu mlkatn not-laryd. ki ay iinde aa yukar 40 gn kadar deniz kenarna inip iiri blm blm yazdm. Tabii ki ikindiden sonra gidiyor, akam dnyordum Her gi-diimde net bir saat yazm olduumu kabul edersek kitap iin krk saatlik net alma olmu demekti. Ziya Osman Saba ise nasl alt-n u szlerle anlatyor: ok kr iiri ne zaman, nerede olsa yazabili-yoruz. Tramvayda, vapurda, yrr-ken, otururken, yatarken hatta kim bilir uykuda bile Kalemle yazmak bakmndan yaptm, fazla fazla, k-k kt paralarna not etmektir. Bu kk kt paralarn, cebimde yine kk kt paralarna not etmektir. Baz iirler inatdr, bitmek bilmez-ler; nihayet olmayacak der brakrm. Notlarm o kk ktlarn zerinde kalr. Ara sra yoklarm, yine bana m-sn demezler. Sonra ne olur bilmem, bazen senelerce sonra o iirler yola gelmilerdir, bitiverirler.

Ziya Osman demiken Cahit Stk Tarancya sz vermemek olmaz: Na-sl yazdm ben de bilmiyorum der-sem armayn. iirde bu belli olmaz. Yemek yerken veya yolda giderken bir msra geliverir, galiba Valrynin yuka-rdan inen msra gibi bir ey. Dairede almanz, yemeinizi, gezmenizi, uykunuzu ona tahsis etmek mecburi-yetindesiniz. iir bitmeden bu ykten kurtulamazsnz.

YEats: OK ar Yazarmok ar yazarm. diyen rlandal air W. B. Yeats, gnde be ya da alt iyi cmleden fazlasn yazamad-n syler. Edebiyat evreleri onun her gn en az iki saat yazdnda hemfi-kirdir. Gnlk dzeni bozulunca yaz-ma gcn kaybeden air, Her trl deiiklik, benim hibir zaman gl olmayan alma alkanlm altst ediyor. der. airlerin ok okumad- yaklamn boa kartacak ekilde Yeats, sabah ondan bire kadar dzenli okuma alkanln srdrmtr. kinci Yeninin usta airi Turgut Uyar da iinden gelsin gelmesin yazma ihti-

yacyla masa bana ya da baka bir yere oturduunu belirtse de, Byle hallerde daima ellerim brmde kalr. der ve szlerini yle srdrr: nadna hibir ey yazamam. Hele yazmak istediim bir iir olursa. Bir iir yazdktan sonra uzun zaman baka bir ey yazmazsam belli belirsiz bir huzursuzluk duyarm. Sonra birden gelen bir iki msra etrafn-da dnenir, ya tamamlarm yahut ka-lr. Uyarn dikkati eken aklamalar ise daha sonra gelir: Mektepten kalma bir alkanlk olacak, iir yazdm za-man bir kabahat yapyormuum gibi gizli, hemen darack vakitte, sust yakalanacakmasna abuk davran-mam gerektirecek artlar ararm. imi bir an evvel ve en iyi ekilde (zira sonra kolay kolay dzetmem) bitirmeye zor-layacak sebepler bulunmaldr.

lHam BEKlEnmEz, arlrCahit Zarifolu ise Nasl yazyorsu-nuz? sorusuna u cevab verir: Es-kiden byle sorular ilham geliyor mu, diye sorarlard. lham nemlidir ama onun gelmesini beklemem. arrm. Sanrm Balzac gibi kafama sarglar m

doladm, bir da evine ekilmek, ev-den kamak gibi eyleri renmek iste-diniz. Byle alkanlklarm yok. ok ilgin yazma yntemleri olan yazarlar da var elbet. Szgelimi Voltai-re, yatakta okuyarak eserlerini sekrete-rine dikte ettirir. Victor Hugo roman-larn plak yazarken, Colette yazya balamadan nce kedisinin pirelerini ayklar. Edgar Allan Poe da kedisi ol-madan yazamayanlardandr. O yazar-ken kedisi mutlaka omzundadr. Schil-ler masasnn ekmecelerindeki rk elma kokular iinde adeta kendinden geer eserlerini yazarken, Alexandre Dumas ise sabahn ilk klaryla bir-likte gne elma yiyerek balar. Virginia Woolf da tpk Hemingway gibi ayakta yazanlardandr. Kemal Tahir ise ro-manlarn ses kaydediciye syler, sonra de ei Semiha Hanm yazya aktarr. Selim leri, Kemal Tahirin eserlerine olan hkimiyetini anlatrken, bir yan-dan art arda cmleler kurduunu bir yandan da Semiha, nlem diyorum dikkat etmeyip nokta koyuyorsun! szleriyle karsn uyardn aktaryor.

sava vE Bar sEKz dEfa YazldSevim Burak, cmlelerini kk ktlara yazar, perdelere tututurur sonra da bunlar toplayp yklerini tamamlar. Raymond Carver, yknn ilk taslan bir oturuta karmasna ramen ayn yknn birka versiyo-nunu yazmann zaman aldn, yak-lak otuz-krk taslak daha kardn syler. Carver, bu szlerinin arasnda Tolstoyun Sava ve Bar sekiz defa yazdn da hatrlatr. Herman Melvil-le her sabah ahra gidip nce atn son-ra da ineini ziyaret edip yaz masas-nn bana geerken, dindar bir Katolik olan Flannery OConnor gne sabah altda balar, dualarn okur, sabah ayi-nine katlr ve sonra yazmaya koyulur. Elinde sigara ve kahvesi olmadan adeta dnemeyen Truman Capote de ya-tarak yazanlardandr. Capote kopyalar daktilo ederken bile yataktadr ve dak-tilosu dizlerinin zerindedir. nsann hayatn bir kitap imal etmeye adamas gerekten iren. diyen Marcel Proust kronik astmn rahatlatmak iin Legras tozunu yakar ve bazen odas tamamen duman alt olur. Gm demlikte yan-na braklan iki fincanlk sert kahve ve

Gnter Grass Sezai Karako

Ziya Osman Saba W. B. Yeats

3 MART 2014 PA ZAR TE SK TAP ZA MA NI KAPAK

14

tek kruvasan, yaz yazarken gn boyu idare ettii azdr. ykler uzunluklarna bal ola-rak en iyi bir ya da srayta yazlr. sramalk yk art arda gnde yazlp bitirilmeli, ardndan gzden geirilmeli ve sonra da ie gitmeli. diyen F. Scott Fitzgerald, askerdeyken bile gizli gizli yazmtr. Bu yazma a-kna ramen Fitzgerald dzenli yaza-mamaktan yaknr. Graham Greene ise bayaptn tamamlamak iin ka-rsndan baka kimsenin giremedii zel bir atlye kiralar. Ev yaamnn hengmesinden kamak iin adresi-ni ve telefon numarasn hi kimseye vermez. Her gn be yz kelime snr olan Greene bu dnemde gnde iki bin kelime yazar ve alt haftann sonunda The Confidential Agent (Gizli Ajan) ta-mamlar. Yazar, altml yalarda ise be yz kelime tasn iki yz kelimeye ka-dar drmtr. Stephen King de her gn iki bin kelime kotasn doldurma-dan almaya asla ara vermez.

sOldan saa dOru YazYOrumYazma koullarnn, yaz aralarnn, grsel imknlarn deitii, eitlendii gnmzde ada yazarlarn nasl a-ltklarna bakalm. Gnmz talyan edebiyatnn en nemli romanclarn-dan Umberto Eco, Gen Bir Romancnn tiraflar adl kitabnda belki de Nasl yazyorsunuz? sorusuna verilebilecek yeni bir cevabn kalmayn muhteem ve ironik bir imkna dntrerek, Soldan saa doru yazyorum. de-miti. Eco bunu sylese de romanlar ncesinde belgeler topladn, harita-lar izdiini, bir binann ya da gemi-nin planlarn defterlerine geirdiini belirtiyor. Eco, Gln Adndaki kei-lerin portrelerini bile izmitir. talyan romanc, Gln Ad iin uzun zaman bir atoda kaldn, mnzevi bir hayat yaadn aktaryor. Foucault Sarkacn planlarken de hikyenin temel olayla-rndan bir ksmnn getii Conserva-toire des Arts et Mtiersnin koridorla-rnda dolatn sylyor.

d KuraraK YazmaKAmerikal yazar Joyce Carol Oates, yaz yazarken zamannn ounu daima uzun uzun pencereden dar bakarak, d kurarak ve dncelere dalarak

geirdiini aktaryor: Szm ona d rn yaantnn byk bir ksm, di-kile tutturulmadan birbirinin iine gemi gibi olan bu eylem tarafn-dan epeevre sarlr. Bu sk sk yapt-m szle bakma eyleminden pek de farkl deil, btn sabahlar byle bir zihin meguliyetinin mutlu sersemlii iinde akp gidebilir. nsanlar benim retken biri olduumu dnyor ama yaknlarmn bildii gibi, zamanmn ounu pencereden darya bakarak geiriyorum ve bunu neriyorum. Fiziksel gcn sanatsal duyarlk kadar gerekli olduuna inanan Japon yazar Haruki Murakami, komak ve salkl beslenmek iin Tokyodan taraya tanr ve sigaray brakr. Mu-rakami youn yazma temposu iinde birok daveti geri evirir. Japon ro-manc, sabah drtte kalkp kesintisiz be alt saat alr. leden sonra ise ya koar ya da yzer. kisini yap-t zamanlar da olur. Gnlk ilerin ardndan mzik dinler. Saat dokuzda ise uyur. The Paris Reviewa verdii syleide, Her gn hi aksatmadan bu rutini srdryorum. der.

El YazsYla vE KurunKalEmlEYaar Kemal hl kurunkalemle ve el yazsyla yazarken, yakn bir zamana kadar daktilo ile yazan Selim leri artk

erit bulmakta zorland iin bilgisa-yara getiini sylemiti. Selim leri bir yazsnda, Nazl Erayn bilgisayar-la yazmaya balasa da bir sre sonra tekrar el yazsna dndn belirti-yordu. Cemil Kavuku ise yrmeyi adeta bir yazma ncesi seans gibi kur-guladn yrme esnasnda zihnine doluan szckleri bir an nce kda ya da bilgisayara aktarmak iin eve dndn sylyor. Belirlenmi bir gzerghta yol almaktan, belirlenmi bir hedefe doru yrmekten holan-madn belirten Hasan Ali Topta, Roman romann iinde dnebi-liyorum ben, orada, onunla birlikte planlayabiliyorum. diyor. Bir yazarn nasl yazd, bir ma-gazin sorusu nitelii tasa da yazy-la, yazarla kurulan ilikiyi renklendi-ren, eitlendiren bir zellik de barndrr, bu ilikiyi derinletirir. Philip Roth, kmr madenciliini zor bir i, yazy ise bir kbus olarak tanmlarken zorluktan te nasl bir azap olduunu da tarif ediyor. Zor bir iten kamann yollarn ararken ou zaman ekilen azaba ortak ol-maktan kendimizi alamayz. Belki de yazarn nasl yazdnn izini srerken bir okur olmann konforundan syrlp rnek ilekelerin ektii o azaba ortak olmann peindeyizdir, kim bilir.

Joyce Carol Oates Yaar Kemal

Cahit Zarifolu

Sevim Burak

Umberto Eco

Graham Greene

3 MART 2014 PA ZAR TE SK TAP ZA MA NI TARH

16

OSMAN RDA

ers kitaplarnda Os-manl Devleti anlat-

lrken drt dnem saylr: Kurulu, ykselme, duraklama ve dalma d-nemleri Stte Osman Gazi ta-rafndan temeli atlan ve ksa srede fetihlerle byyerek ktada hkm sren Osmanl Devleti, 600 yl bo-yunca dnya siyasetine yn vermeyi baarmt. Toplam 36 padiah lkeyi ynetirken, tarih kitaplarnda arlkl olarak ilk 10 padiah dnemi anlatl-d. Daha doru bir ifadeyle, tarihe bi-raz merakl olanlarn ilgisi hep ilk 10 padiah dnemiyle snrl kald. 11. padiah olan II. Selime (Sar Selim) kadar olan sre -12 yllk Fetret Devri saylmazsa- Osmanllarn hep ykse-li dnemiydi. Bu nedenle olsa gerek, ilk dnem padiahlarnn kim oldu-unu, neler yaptklarn, hangi zafer-leri kazandklarn, lkenin snrlarn nasl genilettiklerini okuduk, ren-dik, hayal ettik. Duraklama dnemi ile beraber padiahlarn srasn da kartrmaya baladk; kimin kimden sonra geldiini renmeye pek heve-simiz kalmad. Bu dnemlerde toprak kaybetmeye balanmas padiahlarn byklklerini anlamaya engeldi. Oysa bu srete de, Osmanlnn son yllarnda da dnya tarihine yn ve-ren sultanlar kmt tahta. Onlardan biri de Avrupann Osmanly hasta adam ilan ettii yllarda baa geen Sultan II. Abdlhamiddi Sultan Abdlhamidin tahta kt dnemde Devlet-i Aliyye d borlar deyemez hale gelmi, ordu arka arkaya alnan yenilgilerle dalmaya balam, deniz kuvvetleri neredeyse yok olmu ve d-nemin byk devletleri, zellikle de s-cak denizlere inmek isteyen Rusya iin kolay lokma haline gelmiti.

Hasta adam YlEtrmEYE altKardei V. Muratn ksa sren padi-ahlnn ardndan srpriz bir ekil-de tahta kan Sultan Abdlhamid, 33 yllk padiahl sresince zel-likle d politikadaki siyasetiyle has-ta adamn iyilemesi iin admlar atmt. Byk devletlerin kendisin-

den nce balatp devam ettirdikleri planlara kar reel politika artlarnda her devlete eit uzaklk ilkesiyle bar ortamnda bamsz bir politika izledi. Kendi salnda politikasn been-meyen Fransz ve ngiliz yazarlarn kzl sultan, byk cani eklinde-ki kampanyalarna karlk yurtdnda Osmanl Devleti lehinde kamuoyu oluturmak iin stratejiler gelitirdi. Avrupa bakentlerinde kan gaze-teleri lehte yayn yapmalar artyla maddi olarak destekledi, eitli devlet nianlar ve madalyalarla dllendir-di. Hatta sadece lehte yayn iin ga-zete karlmasn salad. Gazetelerin yannda baz haber ajanslarna abone ad altnda maddi destek salad veya stanbuldaki muhabirlerine para ve-rildi. Yurtdnda kamuoyu oluturma yoluna giden ilk Osmanl padiah olan II. Abdlhamid, Osmanl Devleti snrlar iinde yaayan gayrimslim-lerin sosyal ve ekonomik bakmdan Mslmanlarla eit artlar altnda yaadklarn bu yaynlar araclyla Avrupa kamuoyuna anlatt. Sultan II. Abdlhamidin yurtd-nda destekledii gazetecilerden biri de Nicolas Nicolaides idi. Osmanl tebaasndan stanbullu bir Rum olan Nicolaides, Pariste ilk says 1888de yaymlanan LOrient isimli haftalk bir gazete karyordu. Balangta sade-ce Rumlarn hukukunu savunan ga-zete, 1892 ylndan itibaren logosun-da hem Rumlarn hem Osmanllarn gazetesi olduunu duyurmaya ve ilk sayfasna Abdlhamidin byk bir turrasn koymaya balad. 1893 yln-dan itibaren gazetenin logosuna Or-gane special des Interes de lempire Ottoman ifadesi yazlarak Osmanl Devletinin yayn organ olduu tes-cillendi. Hizmetlerinin karl olarak Devlet-i Aliyyeden aylk 200 frank ve eitli nianlar alan Nicolaides, II. Ab-dlhamid ve Osmanl Devleti ile ilgili kitap yazd. Ayn zamanda bir Osmanl teba-as olan Nicolaidesin Sultan Abdl-hamidle ilgili yazd kitaptan en dikkat ekicisi, Erdoan Keskinkl tarafndan hem gnmz hem Os-manl Trkesi ile yaymlanan Bir

Gazeteci Gzyle Abdlhamid adl eser olsa gerek. Gazeteci bu kitapta ama-cnn sultann idari, siyasi ve askeri konularda yapt slahatlar anlatmak olduunu sylyor. Tarihi olmad-n belirten Nicolaides, II. Abdlhamid dnemini hibir kritie tabi tutmadan olduu gibi anlatan bir tarz tercih etmi. Eserin baz blmlerinde Os-manl Devletine dair saysal veriler ve ayrntl bilgiler var. Bu husus, devlet-

le ilgili istatistiklerin yazara verildii izlenimini uyandryor. Yazara gre hkmdar, dnemin ar artlarna aldrmadan lkesinin gelimesi ve ilerlemesi iin gece-gndz alt-ndan, hrmetle anlmaya lyktr ve baarlar ne kadar vlse azdr.

Y sYasEt, aKll KOmutan, HaYrsEvErPadiahn 33 yllk iktidarn dokuz blmde anlatan Nicolaides onun sadece iyi bir siyaseti, akll bir ko-mutan deil, ayn zamanda iyi kalpli bir insan olduuna dikkati ekiyor. Yaptrd aevi ve imarethanelerin okluunu hatrlatan yazar; sel, dep-rem ya da yangn gibi felaket yaanan blgelere padiahn kendi hazinesin-den para aktardn sylyor. Bizzat Abdlhamidin nakit yardmlaryla kurulan Darlacezede ayrm g-zetilmeksizin her din ve mezhebe mensup, bakma muhta kiilerin ba-rndrldn anlatyor. O dnemde Avrupada acizlere yardm iin byle bir yer olmadn belirtiyor. Hac iba-deti srasnda haclara gerekli tbbi hizmetlerin saland, tabip ve ila gnderildii ve btn masraflarn sul-tann hassa btesinden karland da kitapta yer alan bilgiler arasnda. Kitapta Abdlhamidin maliye, bayndrlk, ticaret, sanat, ziraat, ei-tim ve savunma alanlarnda yaptk-lar detaylca aktarlm. Her blm-de sultann byklne ahitlik ediyor yazar. Biz tek rnekle yeti-nelim: Sultan Abdlhamidin tahta kt dnemde lkedeki toplam demiryolu uzunluu 1068 km. imi. Tahttan indiinde ise bu rakam 6159 km. olmu. stelik stanbula tari-hin en eski tramvay yolu yaplm ve yine payitahttan kutsal topraklara kadar bir tren yolu ina edilmi. Nicolaidesin kitabn okurken ders kitaplarnda anlatlan kurulu ve ykseli dnemlerindeki Osmanl padiahlarndan birinin hayat hikyesini okuyormu hissine kap-labilirsiniz Ve dnemin artlar dnldnde yazarn anlatt Sultan Abdlhamidin neden ulu hakan olduu gereiyle de yzle-irken bulabilirsiniz kendinizi.

D

Avrupal gazeteci gzyle ulu hakan Nicolas Nicolaides, 1800l yllarn sonunda Pariste gazete karan, Sultan II. Abdlhamid tarafndan maddi ve manevi olarak desteklenen bir gazeteciydi. Nicolaidesin padiah anlatan Bir Gazeteci Gzyle Abdlhamid adl kitab Erdoan Keskinkl tarafndan yayna hazrlanp gnmz okuruna sunuldu.BR GAZETECNN GZYLE II. ABDLHAMD, NICOLAS NICOLAIDES, HAZ.: ERDOAN KESKNKILI, YTK HAZNE YAYINLARI, 167 SAYFA, 8.50 TL

II. Abdlhamid

17

3 MART 2014 PA ZAR TE SK TAP ZA MA NI ROMAN

Korkaklar trk sylemez Necati Tosunerin yeni kitab Korkan Trks, 2008de Attil lhan Roman dlne deer grlen Kasrgann Gz ve 2012de yaymlanan Susmak Nasl da Yoruyor nsan adl romanlarla bir leme oluturuyor. Tosuner, bu yaptyla ustaln pekitiriyor. KORKAIN TRKS, NECAT TOSUNER, BANKASI KLTR YAYINLARI, 190 SAYFA, 14 TL

AL EMN TUN

ecati Tosuner, ya-zarlnn 50. ylnda

yeni bir kitapla kt okuyucusunun karsna. 1964 ylnda yalnzla vgler dizerek bala-mt yazarlk yaamna. Ben su-suzum, insan saylmak istiyorum diyerek zgrlk Masalnda ykle-rini topladnda yl 1965ti. Ardndan, 1969 ylnda ikinci kitab kmazday yaymlad. Bu kitabnda da eksik adamn btn izgilerini her sayfaya izmiti. Ben susuzum, dedi; bakal-dryorum, dedi, ilk kez adn koydu: Kambur, dedi. Ben bir garip kalm trkym, kimselerin sylemedi-i. dedi. Artk eksik adam deildi; 1972de kan Kamburda da eksik adam deildi, 1977de kan Sislide de. Dilini ve slubunu bulmutu. O gnden bugne btn yazdklarnda iyiden iyiye damtt dilinin zellik-lerini o ilk kitaplarnda okuyucusuna duyurmutu Tosuner. Sonra kendi dilini ince ince ilemeye balad. le-dike fazlalklarndan arndrd, par-latt, yeniledi, canlandrd.

lEmE tamamlandNecati Tosuner, 2008de Attil lhan Roman dlne deer grlen Ka-srgann Gz ve 2012de kan Susmak Nasl da Yoruyor nsan adl romanla-ryla bir leme oluturan Korkan Trks ile ustaln pekitiriyor. Yl-lardr kendi iine ileyen o iirsel slu-bunu bir romann iinde gezinen yeni bir iir gibi bir st basamaa koyuyor. Yazar/anlatc hem kendisiyle hem herkesle dertlemeye/hesaplamaya soyunuyor Korkan Trksnde. n-ceki eserlerinde bireysel ve karam-sar olduu gerekesiyle bir anlamda olumsuz bir nitelemenin snrlar ie-risinde deerlendirilen (bireysel ya da karamsar olmak her ne kadar baz okur ve eletirmenlerin beklentisini karlamasa da, onlarn deil yazarn bilecei bir itir bu) Tosuner, bu kez toplumsal olaylarn tam merkezinde yer alyor. Yazar/anlatcnn bellein-deki silecek almaz olduunda bu-lutlar baka yerin bulutu olmaya gi-diyor, glgeleri baka yerlere dyor. Yorgun, fkeli bir ses var okuyu-cunun karsnda. tmeden, ezmeden, bkmeden duramayan, kendini bilin-mez dalarn bulunmaz iei zanne-

den, bir karabasan gibi, d olsa kor-kun gerek olsa daha da korkun biri btn lkeyi toza dumana boarak dolayor sayfalar arasnda. Anlatc sesin fkesi bu karabasan zerinde yo-unlayor. Ben senin babann ua deilim! diyecek biri(leri) bekleniyor. Herkes kendini bilsin diyen niye bil-mez kendini? diye soruyor anlatc ses. Gen yazarlar tedirgin! szleri bu aamada daha bir anlaml hale ge-liyor. Belki de o yzden, stgeitler kuruyor yazar kitabn birka yerine. kinci stgeitte: Yahu genler, ne iyi ettiniz. diyor, Atatrk de Yalovada nar aacn kestirmeyip hani Durduk yere insanlarn ldrld yerler geiyor kitabn iinden. Sonra karanln iinden karanlk geliyor, hem de daha karanlk. Ezilen kadn-lar beliriyor kitabn iinde, komu hakkn unutup muhbirlie soyunan-lar, kaybedilmi vicdanlar nsanlar Tanrnn evine snnca muktedir lgna dnyor, kan gvdeyi gtre-cekmi, umursamadan. Sonra anlat-c, ocuk oluyor yeniden. Srt aryan bir ocuk. lm hi deilse ders ol-maz m insana? Hele lm varken? diye soruyor. Btn bunlar gelip, ar-tan, byyen, katmerlenen utancn kapsna dayanyor. Bana doru ge-lince, durur dnya, -usantr. Sonra bir ses: Var m usanmayan! Bir soru mu bu, bir lk m?

HanG zalm Kazd KuYuYa dmEKtEn KurtulaBlr?Zalimlerin kazdrd kuyular var kitap-ta. Hangi zalim kazd/kazdrd ku-yuya dmekten kurtulabilir? Zalimlik arttka derinlii artmaz m kuyunun? Bir insann kendine gemiyorsa sz, bakasna geer mi? Anlatc, kendini kandrmaya gc yetme-yenlerin bakasn kandramayaca-n sylyor. Evet, bir kez daha sylyorum Bunlarn gittiini grmeye mrm yetse iyi olur. Yok gremezsem Korkan trks, -korkulu. Vasiyet gibi ac bir szle mhrlyor kitabn Tosuner: Mezarcya syleyin. Biraz ukur kazsn srtmn gelecei yeri. Baka da bir beklentim yoktur kimseden. Necati Tosuner, Gezi olaylarndan balayp lkede srp gitmekte olan siyasal ve toplumsal gelimelere derin-den, prltl bir dil ve yorumla, cesurca bakyor Korkan Trksnde.

N

Balkanlarda zlmeyi balatan Resneli Niyazi

isyann bastrmak iin II. Abdlhamid tarafndan

grevlendirilen emsi Paa, ttihat Temen Atf

tarafndan ldrlmtr. emsi Paann lrken

dilinden dklen, beni zabitler bitirdi sz, sadece

kendisinin deil; deta Abdlhamidin de

son sz olmutur

Drahor kysnda Atfn tabancasndan kan kurun,

Manastrda emsi Paay; stanbulda ise son im-parator Sultan II. Abdlhamidi devirmitir. Hakan

zdemir ilk defa gn yzne kan kaynaklarla

Abdlhamidi deviren kurunun peine dyor...

Balkanlarda zlmeyi balatan Resneli Niyazi

isyann bastrmak iin II. Abdlhamid tarafndan

grevlendirilen emsi Paa, ttihat Temen Atf

tarafndan ldrlmtr. emsi Paann lrken

dilinden dklen, beni zabitler bitirdi sz, sadece

kendisinin deil; deta Abdlhamidin de

son sz olmutur

Drahor kysnda Atfn tabancasndan kan kurun,

Manastrda emsi Paay; stanbulda ise son im-parator Sultan II. Abdlhamidi devirmitir. Hakan

zdemir ilk defa gn yzne kan kaynaklarla

Abdlhamidi deviren kurunun peine dyor...

II. ABDLHAMDE DAR TM EZBERLER

BOZULUYOR!

18

3 MART 2014 PA ZAR TE SK TAP ZA MA NI R

MUSA REK

debiyatlarn en ok sevdii hayvanlarn

banda kukusuz kedi gelir. Kedinin bu cazibesini neye bor-lu olduunu kestirmenin zorluu bir yana, buna anlam vermek beyhude bir uratr. Bir kedisever olan Tomris Uyarn deyiiyle, ou edebiyat-ya ve sanatya esin kaynakl eden kedinin asl hayranlk uyandran yan, belirsiz bir dnyann snrlarn izmek ve o snrlara ayak uydurmak becerisi olmal. Fakat resim sanatnda kpek-ler kedilere oranla daha grnrdr, bu yzden edebiyatn kedilere mahsus bir alan vaat ettii sylenebilir. zellikle iirde bunun izleri daha aka grnr. T. S. Eliot bunun nedenini Kpekler, msralara dklmeye kediler kadar uy-gun deil. cmlesiyle aklar. Komu Yaynevinin yayn koordi-natrlerinden Saime Akatn derledii Kedi iirleri Antolojisi, Trk edebiyatnn kedicilerini nmze sererken, Trk iirindeki dnmleri ve eilimleri hakknda da kediler zerinden ip u-larn veriyor. Kitapta, Necip Fazldan Nzm Hikmete, Asaf Haletten Or-han Veliye, Behet Necatigilden Hulki Aktuna, Enis Baturdan Arif Aya uza-nan geni bir liste var.

Yalnzlmza E KEdlErKedi iirleri Antolojisinin hazrlan y-ksn Saime Akat yle anlatyor: Bu antolojinin k noktas Jean Burdenin sz oldu: Kpek dzyazdr, kedi iir. Byle iddial bir sz sylenmiken ve kpek lerle ilgili kayt altna alnm, kitaplam epeyce yk varken ne den Trkede bir kedi iirleri antolojisi yok diye merak ettik. Aratrmaya balayn-ca grdk ki bir ilgisizlik sz konusu deil, yzyllar boyunca kediler iirlerin konusu olmu ve bu ilgi hi ek silmemi. Hatta airler kediyi konu edinmelerinin yan sra baka temalarda yazarken bile kediyi bir ekilde misafir etmiler iirle-rine. Bir de baktk ki elimizde bir anto-lojinin snrlarn aacak kadar iir birik-mi. Biz de yalnzca kediyi konu edinen iirleri aldk anto lojimize. 99 iirin yer ald kitap, Sururi Os-man Efendinin (1163-1229) isimsiz i-iriyle balyor ve Emre Polatn (1989) Bayan Ty Yumayla Dramatik Bir Akam Yemei iiriyle sona eriyor. Kitaptaki iirler airlerin doum tarihi-

ne gre sralanm ve kitabn sonunda airlerin doum tarihlerine yer verilmi. Trk iirinden tematik iirlerin derlen-dii kitaplarn azl gz nnde bu-lundurulduunda, Kedi iirleri Antolojisi zellikle kediseverlerin kitaplnn en gzel yerine konuverecektir. Antolojide Tevfik Fikretin bir lahza elinden braka-mad kedisi, Halit Fahri Ozansoyun kitaplarn farelerin kemirmesinden kurtaran kedisi, Nzm Hikmetin iir yazarken uyuklayan kedisi, Asaf Haletin ahmak bir ayakn ezdii ke-disi, Necatigilin kendi yalnzlmza e tuttuu kedileri okura elik ediyor.

KEd sEvErKEn alaYnzKanuni Sultan Sleyman devri a-irlerinden Melnin len kedisi iin yazd mersiye, kedinin bir insann hayatndaki yerini nmze seriyor: Her seher kalkar elini yzn yur idi

ol / Kat pk idi ve her vech ile mamr idi ol / Kimse bilmezdi ama anun kadri-ni bir nr idi ol / Nidelm h pisi, ney-leyeym vh pisi. Melinin hznne smail Uyarolunun Kedileri severken alaynz / Beyaz deil aslnda mahzun-dur kediler / Bu iiri okurken de alaynz / Grld gibi / Kemiriyor smaili ke-der dizelerini de ekleyebiliriz. Ya Hul-ki Aktunun Pencereler ieriye dnd-nden / Bir ikindi vakti, yazgl dnya / Bir kedinin admlaryla kilitlendi dize-lerine ne demeli? Ernest Hemingway, Bir kedinin duygusal bir drstl vardr: insanlar ise kendi duygular-n saklarlar. Kedi ise bunu yapmaz. deyiini, bir kenara yazarsak, airler ve yazarlar duygularn anlatmak iin kedilerin bu duygusal drstlne bavuruyor diyebiliriz. Her airin kedisiyle ilikisi, onun zgrlne olan tutkusunu dile geti-rii farkl. Enis Batur, uyuukluundan yaknd kedisine yle seslenir: ne bir eitim grm, ne kltrden nasibi-ni / alm: tek satr okumamtr Bilge Karasudan, / Giacomettinin adn olsun duymamtr, / brakn Msra gitmeyi Heybeliden kmamtr / hi tekir olal. Bir yazsnda Kedilerin Sonsuzluu adn verecei ve Galiba bitirmeyece-im, bitiremeyeceim bu kitabm. di-yen bir baka kedisever Haydar Erglen ise ilk gzarm benim, ilk iirkzm, k-k akm, Msrm diye seslenir ken-disine. Nilgn Marmarann sorular ise sarscdr: Kimdi o kedi, zamann / eya-y rseleyen korkusunda / eerek kular yemlerine, / bana ve sularma dolanan? / Gk kanca zerimizden ve / yldz dengi zldnde / neydi yaklaan / yanan ya-tandan aslanlar geirmi / ve gmtnn kapa hep ak olana? airlerin kedi tutkusunu bir bir gs-teren kitaptaki iirleri bitirdiinizde Tomris Uyarn u sznn gereklii sizi dndryor: Hangimiz bir kedi kadar bamszz, barz dnyayla?

Kedi iirdir, kpek dzyazSaime Akatn derledii Kedi iirleri Antolojisi Trk edebiyatnn kedici airlerini okura tantyor. Necip Fazldan Nzm Hikmete, Asaf Haletten Orhan Veliye, Behet Necatigilden Hulki Aktuna kadar farkl kuak-lardan ve edebiyat anlaylarndan isimlerin ortak noktas, kedi sevgisi.KED RLER ANTOLOJS, HAZ.: SAME AKAT, YASAKMEYVE YAYINLARI, 144 SAYFA, 15 TL

E

KTAPTAN

Kediler Evlerde hapis kedilerYalnz nedir syledikleriOkarsnzBir kenara ekilirler. Kvrldklar kede Gene sizde gzleri Yerinizden kalksanz Peinizden gelirler.Sizken tek sahipleriKalabalk isterlerBelki hepsi sizin gibiYalnz kediler.

Behet Necatigil

LL

STRA

SYO

N: Z

AMAN

, CeM

KIZ

ILTU

19

3 MART 2014 PA ZAR TE SK TAP ZA MA NI YK

Hibir ey tesadf deilBaar Baarrn yeni kitab Bize Umut Gerek, yazarn daha nce yaymlanm Dzenboz (2012), ktnz Hevesle niniz (2004) ve Getirin O Gnleri Yakalm Bu ykleri (2003) adl yaptlarn buluturuyor.BZE UMUT GEREK, BAAR BAARIR, CAN YAYINLARI, 336 SAYFA, 24 TL

NAN ETN

aar Baarrn daha nce yaymlanm Dzenboz

(2012), ktnz Hevesle niniz (2004), Getirin O Gnleri Yakalm Bu ykleri (2003) adl kitaplarn bu-luturan Bize Umut Gerek u cmlelerle alyor: Bu kitaptaki olaylarn ve ka-rakterlerin tamam elbette ki kurgusal-dr. Ancak anlatlanlarn gerek hayat-taki olay ve karakterlerle benzerlikleri hi de tesadfi deildir. Gerek hayattan beslenen kurmaca-nn tesadfi olmayan benzerliklerle ina edildiini batan okura sylemek, ku-kusuz ki kkrtcdr. Ancak bir dnyay ve ona ait kurmaca olay ve kiileri ger-ee uygun bir ekilde grmeyi, baka bir deyile, gerek hayattaki olay ve ka-rakterleri kurmaca dnyada grmeyi her zaman arzu etmeyebiliriz. Baarr, Bana Umut Gerekin ilk blmnde yer alan Dzenbozda belki de bu hakikati dile ge-tiriyor. Hibir eyin gerekte olmu ha-liyle yer almad Dzenbozda tesadfi olmayan benzerlikleri ve gndermeleri merkeze koyuyor yazar. Kitabn Gren Gzler yksndeki benzerliklerle kur-macann iki ynn de (hayal ve haya-lin yan banda duran gerek) koruyor. Kukusuz ki gerek hayattan alnm olay ve karakterlerin gerekle ne lde rttn yazarndan bakas bilemez ama Gren Gzler yks benzerlik-ler tesadfi deildirin gzel bir rnei.

Br CnaYEt YKsYazarn bir syleisinde belirttii gibi, ok daha net, belirgin bir cinayeti anlatan yknn tm eperleri gerek-likle rlm. 19 Ocak 2007 Cuma gn saat 15.00 sularnda ili Halaskargazi Caddesinde bir gazeteci ldrlmtr ve yknn konusu bu cinayettir. Peki, ykde yer alan ad konulmam bilgile-rin, yol gstericilik deil de ayklk haline hizmet ettiini syleyebilir miyiz? Belki. Daha nemlisi, kurgunun geree hizmet ettiini ileri srebilir miyiz? Bu ve benzeri sorular sorarak Baarrn yk dnya-snda gezindiimizde unu gryoruz: Bir tr szdizim ryas. Ryann hizmet ettii kurgusal dnya ise geree dayal, gereklikten besleniyor. Kitabn arka ka-panda da yer alan u cmleler okurun bir gerei yeniden anmsamasna yardm edebilir: O srada rkek admlarndan ve her halinden ehrin yabancs olduu aikr beyaz bereli bir gen, heyecandan

titreye tireye arkadan yaklayordu, siz grmediniz. O srada, ayakkabsnn alt delik, can skkn, iinde byk bir boluk-la caddeye yeni inmi gazeteci cigarasn yakmak iin durmu, rzgr kolluyordu, siz grmediniz. Hemen nnzde olup biten onca kepazelie durup bir an bile bakmazken grlyordunuz. ldrlen gazeteci kimdir? Ku-kusuz ki toplumun vicdann kanatan bylesi olaylar sezmek g deil-dir okur iin. ldrlen gazetecinin ayakkabsnn altnn delik olmas bile yeterli bir ipucudur. Bir de beyaz be-reli gen var ki, derinletirmek yle dursun, yzeyde kalm bir durumla kar karyayzdr: ldrlen gazete-ci, Hrant Dinkten bakas olamaz.

ElE avuCa smaz Br dlBaar Baarrn yklerinde baat olan eletirel dili ve ironiyi incelemek baka bir yaznn konusu olabilir, ama ironiyle yryen anlatmn ve dilin iinde ken-diliinden yaylan eletirel tavrn derece derece gelitiini, yazarn dilsel bir ge-zintiyle bildik gereklii deforme ettiini syleyebilirim. Ben anlatcnn d-nsel dnyas da bu anlatm biimiyle kendini gsteriyor. Yeri gelmiken syle-mekte yarar var: Baar Baarr, ilk kitabn-dan balayarak ele avuca smaz bir dille, eletirel tavrn eitli anlatm biimleriyle srdryor. Kukusuz, nerede olursa ol-sun, ele avuca smaz dilin bir doz ayar-lamasna, lye vurulmaya, szcklerin zelliini, kkenini harmanlayan titiz bir almaya gereksinimi oluyor. Kitapta krk yk var. ktnz He-vesle niniz ve Getirin O Gnleri Yakalm Bu ykleri denebilir ki Dzenboza gre daha dizginsiz bir dili temsil ediyor. Dzenboz ise ncelikle bireysel yatak olarak ad-landrlabilecek bir atmosferden toplum-sal yataka geiiyle tekilerden ayrlyor. Kitab okurken, hangi ykde olursa ol-sun, kendinizi onun iinde bir yere koyma istei belki duymazsnz ama souk, ne-densiz, basit bir uzaklk, bir yabanclama da hissetmezsiniz. Dzenbozdaki birey-selden toplumsala uzanan hikyeler dizi-sinde de, kitaptaki btn yklerin ortak zellii saylabilecek dilsel ve zihinsel atmosferde de... Bize Umut Gerek Baar Baarrn batan beri yazdklarnn gzel derlemesi diyebiliriz. Uzun zamandr pi-yasada bulunmayan ktnz Hevesle niniz ve Getirin O Gnleri Yakalm Bu ykleri kitaplarnn yeniden okurla bu-lumas asndan da sevindirici.

B

20

3 MART 2014 PA ZAR TE SK TAP ZA MA NI ARATIRMA

CEM MERT

nl gazeteci ve popler bilim yazar James Gle-

ick lkemizde TBTAK Yaynlarndan kan Kaos isimli kitabyla tannyordu. Glecikn Amerikan bilim evrelerinin olduka ilgisini eken yeni kitab, Enformasyon: Bir Tarih Bir Kuram Bir Tufan ismiyle dilimize kazandrld. sve Parlamentosunda bir kadn par-lamenter yllar nce yle demiti: Karl Marx bugn yaasayd Das Kapitali de-il Die Informationu yazard. Gleick da ayn grte: Enformasyonun dnya-mzn zerinde dnd ey, onun kan ve yakt, yaamsal ilkesi olduunu gre-biliyoruz. Btn ilim alanlarna tepeden trnaa sinerek, bilginin her daln d-ntryor. Enformasyon kuram mate-matikten elektrik mhendisliine doru bir kpr kurarak balad, imdi biyoloji bile bir enformasyon bilimi, mesajlar, ta-limatlar ve kodlar konusu oldu kt. Demir a ile Buhar ann ar-dndan gelen yeni dnemi Enformasyon a diye adlandryoruz. Nabi Avcnn Enformatik Cehalette belirttii gibi, ile-tiim ilkalardan beri herhangi bir toplumsal rgtlenmenin n art oldu, iletiim olmakszn topluluk mm-kn deildi. Bu adan btn insan toplumlar aslnda enformasyon toplu-muydu. Ancak yeni teknolojik gelime-lerin dorultusu ve etkileri ile bamba-ka bir durumla kar karyayz.

lEtmn BrEYsEllEmEsletiim teknolojisinin geirdii bir dizi devrim niteliindeki deiimin ardndan bu teknolojinin retim, depolama, ile-me, aktarma ve alma yetenei olaanst artt. Bylece seme imknlarnn oklu-u ve esneklii grnr hale geldi. Artk birbirinden farkl teknolojileri, yntemleri ve sistemleri birbirine ekleme imknna sahibiz. Bu, iletiim aralar ve kanallar-nn bireysellemesi ve bamszlamasdr. letiim alannn en temel deikeni teknolojik olabilirlik, iktisadi elverililik ve toplumsal gerekliliktir. Teknolojik olabi-lirlik bir engel olmaktan knca dier iki deiken belirleyici rol oynamaya balad. Telekomnikasyon, bilgisayar ve dier elektronik enformasyon endstrilerin-den oluan endstri kompleksi dn-ya ekonomisinde birinci sraya ykseldi. Acaba bu gelimeler insanolunu homo economicus indirgemeciliine benzer bir homo informaticus durumuna m srk-

lyor? Enformasyonu dier btn mallar gibi pazarda alnp satlan, retilip da-tlan bir meta olarak grme eilimi onun toplumsal, siyasal ve kltrel boyutlarn glgeliyor. Enformasyonu bir meta gibi deerlendiren yaklam kapitalist ekono-milerde ortaya kt, bu yaklamn yay-gnlamasyla yeni yeni meslekler tredi, enformasyon toplamak, retmek ve sat-mak bir uzmanlk ii oldu. Bugn birok ticari kuruluun en deerli varl, elindeki enformasyondur. Bylece enformasyonun toplanmas ve aktarlmas esasna dayanan yeni bir sanayinin ortaya kt sylenebi-lir. Burada, acaba toplumda enformasyon zenginlii ve fakirlii olarak adlandrlabi-lecek yeni bir snflama m ortaya kyor, sorusunu sormakta fayda var. Kitapta James Gleickin bu ve benze-ri sorulara ve eletirel yaklamlara kar olumlayc bir tavr takndn gryoruz. Yazar Babil Kitaplnn insanln biriki-

mi asndan son derece sembolik oluu-nun yannda onun modern kuzeni olan enformasyon ann kendimizi biraz daha anlamamza yardm edecek sonsuz imknlara sahip bulunduunu dn-yor. Enformasyon, alannda yazlm en kapsaml kitaplardan biri. Kitabn mer-kezinde enformasyon kuram var. En-formasyon kuramnn ncs, Amerikal elektrik mhendisi ve matematiki C. S. Shannon, bilginin iletilmesi ya da ilen-mesini etkileyen koullar ve parametre-leri matematiksel olarak ifade etmeyi ba-armt. Enformasyon, Shannona gre bir sistemin kendi durumunu baka bir sisteme bildirmesi demekti. Kuram eit-li iletiim cihazlarnn verimini artrma ve onlar daha ekonomik hale getirme imknn salad, yalnz iletiim sis-temlerinin tasarmn deil, otomas-yon, psikoloji, dilbilim ve termodina-mik gibi alanlar da etkiledi.

Burada bilgi kavram ile enfor-masyon kavramlarnn kartrlmamas gerektiini belirtmekte fayda var. Enfor-masyonun mesajn ierdii anlamla hibir ilgisi yoktur. Enformasyon haber, istatis-tik, rapor, kayt, vergi cetveli, mahkeme karar gibi birok ey demek. Bunlarn ezici ounluunun bilgi kavram ile ili-kisi yok. Bilgilenmek bir balama oturtup yorumlamak, erh etmek, ilikilendirmek ve kavramlatrmak anlamna geliyor.

EnfOrmasYOnun tarHGleick kitapta enformasyon kuramn mer-keze almakla birlikte enformasyon tarihini de detayl ve kapsaml olarak anlatm. almasna Afrikada binyllar ncesinde iletiim arac olarak kullanlan konuan davullarn ifrelerini zmekle balam. Sonra yepyeni enformasyon kanallarnn almasna olanak tanyan ve insanln en byk buluu olan yazy ve yaznn gelii-mini incelemi. Yaz mantn ve matema-tiin domasna yol amtr. Aristoteles yaz ve mantkla tecrbenin dna klp szcklerle bilgi retilebileceini savun-mutu. Yunanllarn alfabeyi, Babillilerin ise matematii bulmalar enformasyon tarihinin ke talardr. 1604 ylnda Ro-bert Cawdrey ilk alfabe tablosunu, 1822de Charles Babbage ise ilk hesap makinesini gelitirdi. Bunlar daha sonra bulunacak olan telgrafn habercileriydiler. Yazar, C. S. Shannonn enformasyon kuramn ortaya atmasn Enformasyon Dnemeci olarak tanmlyor. Bu dnemeten sonra telefon, faks makinesi ve sonunda bilgisayar ve in-ternet bilgiyi hafzada tutmak, kullanmak ve iletmek iin birer birer icat edildiler.

GElECEn dnYas nasl OlaCaK?Gleick kitabn dier blmlerinde enfor-masyonun genetik bilimi ve kuantum me-kanii ile ilikisini incelemi. Gelecein dnyasnn nasl olacana ilikin karm-larda bulunmu. Bu balamda 20. yzyl ile 21. yzyl fizii arasnda kpr kuran kuantum fizikisi J. A. Wheelern kehanet niteliindeki szleri kitabn ana fikri olarak okunabilir: It from bit (Her ey bitten ge-lir). Enformasyon her eyin, her parac-n, her g alannn, hatta bizzat uzay-za-man srekliliinin kaynadr. Fiziksel olan ne varsa kkeni bakmndan enformasyon kuramna uyar niteliktedir ve bu katlmc bir evrendir. Bylelikle evren karmza bir bilgisayar, bir kozmik enformasyon ileme makinesi olarak kar. Bir gn evreninin tamamn enformasyon diliyle anlamay ve ifade etmeyi renmi olacaz.

Bir kuramn tarihiAmerikan bilim evrelerinin olduka ilgisini eken James Gleickn yeni kitab, Enformasyon: Bir Tarih Bir Kuram Bir Tufan ismiyle dilimize kazan-drld. sve Parlamentosunda bir parlamenter yllar nce yle demiti: Karl Marx bugn yaasayd Das Kapitali deil Die Informationu yazard.ENFORMASYON, JAMES GLEICK, EV.: MT ENSOY, OPTMST KTAP, 456 SAYFA, 45 TL

James Gleick

21

3 MART 2014 PA ZAR TE SK TAP ZA MA NI FELSEFE

Bu nehri gemek kolay deil Almanyann kinci Dnya Sava sonras dneme ait en nemli felsefe-cilerinden Hans Blumenbergin Endie Nehri Geiyor adl kitab dilimizde. Kitap daha nce sreli yaynlarda okurla buluan deneme, anekdot, mesel ve aforizmalarn tematik olarak dzenlenmi bir derlemesi. ENDE NEHR GEYOR, HANS BLUMENBERG, EV.: CEMAL ENER, METS KTAP, 200 SAYFA, 18 TL

SREYYA SU

ans Blumenberg, Trk-ede imdiye kadar ta-

nnmam, sadece Alman-ca konuan ve ada Alman dncesi-ne aina snrl bir entelektel evrenin bildii bir isim. Geri yllar nce Gemi Batyor Seyrediyorlar adl kitab, dili-mizde yaymlanmt ama bu kitap onun tannmas iin yeterli olmad. Dier taraftan, Blumenbergin ngiliz-ce konuulan dnyada tannmas da olduka yenidir; ngilizceye tercme edilen ilk kitabnn yayn tarihi 1980le-rin balarna rastlar. imdi, Endie Nehri Geiyor adl kitab Trkede. Hans Blumenberg, Almanyann kinci Dnya Sava sonras dneme ait en nemli felsefecilerinden biri. 1920de Lbeckde dodu. Sava nedeniyle a-lmalar yarda kesildi. Bu zaman iinde Yahudi kimlii yznden zulme urad ve gelecekte kars olacak kiinin ailesi tarafndan sakland. Savan bitimin-den sonra alelacele doktorasn ve dok-tora sonras tezini tamamlad. Sonra srayla Hamburg, Giessen ve Bochum niversitelerinde hocalk yapt, nihayet Mnsterde kalarak 1970 ile 1986 ylla-r arasnda ders verdi. 1966dan itibaren hacimli kitaplar yaymlad. Bunlarn en nemlileri Modern an Meruiyeti, Mit zerine almalar ve Kopernik ann Oluumudur. 1996daki lmnden son-ra hazrlanan kitaplarnn dzenli olarak yaymlanmas, Almanyada almalarna ilginin canl kalmasn salad.

mutlaK mEtafOrlarBlumenbergin eserlerinin temel konusu, insann tarihi nasl deneyimledii mese-lesi ve buna bal olarak tarihin retorii ve metaforlardr. Daha ilk metinlerinden itibaren mutlak metaforlar kavramn dnce tarihinden rneklerle inceledi. 1957de Bir Hakikat Metaforu Olarak Ik adl makalesini yaymladktan son-ra 1960ta Bir Metaforoloji in Paradig-malar adl kitabn yaymlad. Orijinal basks 1987 tarihli olan Endie Nehri Geiyor, Blumenbergin bir metafor bi-limi nerdikten sonra, yaklak otuz yl-da metaforlar ele al tarznn deimi olduunu gsteriyor. Burada ele alnan hikyeler ve felsefe tarihinden anekdot-lar, artk anlamn yzyllar iinde deien ufuklarna alyor. 1980lerden itibaren Blumenbergin felsefi sylemi zengin-letirici bir ifade arac olarak metafor

tarafndan icra edilen yaratc eser nos-yonu, onun yazlarnn biim ve biemini temelden ekillendirmeye balamtr. Blumenberg, 1970lerdeki gibi metaforlar iin bir tarihyazm yapmak ya da bir teori retmek yerine, felsefe tarihindeki eit-li boluklar kefetmek zere ksa edebi denemeler yazmay tercih etmitir. Edebi bir tutkuyla felsefi ve bilimsel hedeflerin yer deitirmesi onun dncesinin tar-z ve nesnesi arasnda daha byk bir uyum meydana getirmitir. Kitapta bir araya gelen anekdotlar, meseller, aforizmalar ve denemeler, me-taforlarn sklkla arptlan ve kavranama-yan anlamlar iin baka trl yorumlar neriyor. Blumenberg bu ksa denemeleri ilkin Akzente adl edebiyat dergisinde ve Neue Zrcher Zeitung gazetesinde yaym-lamt. Endie Nehri Geiyor daha nce sreli yaynlarda km bu edebi dene-melerin, tematik olarak alt blm halinde dzenlenmi bir derlemesi.

EntElEKtEl tutarllKBu ksa denemeleri arpc ekilde fark-l klan zellik, Blumenbergin metafor zerine daha erken tarihli almala-rndan hem biim hem biem olarak farkllk gstermesidir. Bu kitap ayrca felsefecinin tematik ilgilerinde ve ente-lektel ynelimlerindeki tutarlla rnek tekil ediyor. Denizciliin Tehlikeleri ve Muhtemel Kayplar adl ilk iki b-lmde, deniz seyahati ve deniz kazas metaforlarndaki varyasyonlar tartlyor. Temel Farkllklar adl nc blm-de, Blumenberg Almancada hem ze-min hem akl anlamna gelen grund kelimesiyle oynuyor. nc blmdeki mahcup, sklgan sorgulamalar, Dnya Dzeni Gibi Bir ey adl drdnc bl-me kolay bir gei salyor. Bu blmdeki ilk deneme mutlak metaforlarn srekli-liini zmnen tasdik eden bir paragrafla balyor. Karlm Bulumalar adl beinci blm, ressamlar, mzisyenler, yazarlar ve filozoflar gibi tarihi figrlerin birbirleriyle karlamalarn anlatyor. Blumenbergin burada odakland konu yanl anlamalar ve karlan frsatlar. Daseinn Endiesi adl altnc blm, baln da ima ettii gibi, Heideggerden esinlenen ve ona cevap olarak yazlm metinlerden oluuyor. Blumenberg metaforlar seven ve onlar-la urap dnen bir felsefeci, bu yzden metinleri olduka kapal ve farkl arm-larla ykl; metaforlarn gl akt bir nehirde iyi yzme bilmeniz gerek.

HYENi

352

SAYF

A

Bir yanda atalarnn bozuk akidesi, dier yanda gne gibi doan yeni din. Ne yapmal? natla atalarnn

yolunu mu takip etmeli? Yoksa amcaoullar gibi n peinden mi komal? Ia daha fazla direnemez.

Tarih, o gne kadar kaydetmedii sava taktiklerini renmeye hazrdr artk!

Zamann iki sper gcnden birinin yok olaca, dierinin ise kabuuna ekilecei gnler yakndr.

Halid bin Velid, gnlnden Allah, elinden klc brakmayan bir kahramann roman...

336

SAYF

A

6. B

ASK

I

Halid, lmle arkadat.

Amr bin s (r.a.)

22

3 MART 2014 PA ZAR TE SK TAP ZA MA NI MZK

AL PEKTA

lmnn zerinden neredeyse iki asr geti.

Besteleri klasik olarak ta-nmlansa da poplerliini hi yitirmedi. Adnn nne gelen sfatlar ve hakknda yaplan yorumlar neredeyse bir kitap oluturacak hale geldi. Kimilerine gre bir mzik dhisi, kimlerine gre filozof, kimilerince de bir devrimci. Mozartla birlikte gelmi gemi belki de en byk besteci. Ludwig van Beethoven (1770-1827), 56 yanda hayata veda ettiinde ardnda dokuz senfoni, be piyano kon-ertosu, bir keman konertosu, piyano, keman ve ello iin bir l konerto, otuz iki piyano sonat ve birok oda mzii eseri brakt. Alman bestecinin hayatnn son on yln sar olarak ge-irdiini ve bugn Avrupa Birlii mar olan Dokuzuncu Senfoniyi hi dinleye-mediini sanrm bilmeyenimiz yoktur. Beethoven hakknda bugne ka-dar yzlerce biyografi yazld. Trkiye Bankas Kltr Yaynlarndan kan Lewis Lockwoodun kaleme ald Be-ethoven bunlardan belki de en zgn ve farkl olan. Ebru Kln gzel evirisiyle okuduumuz kitabn ieriine geme-den, yazarn ksaca tanmakta fayda var. Lewis Lockwood, Princeton, Harvard ve Boston niversitelerinde ders veren Amerikal bir mzikolog ve Beethoven uzman. Akademisyenliinin yan sra bir dier zellii, dnyann tannm Beethoven yorumcularndan bir ellist olmas. Yazarn bu iki zellii yapt a-lmay farkl klyor.

KaPsaml BYOGrafLockwood, bestecinin hayatndaki en k-k paray bile es gememi. Her para yerli yerinde ve yeterli byklkte kesi-lip biilmi. Btn bu paralar birleince karmza kapsaml bir Beethoven port-resi kyor. Bu portrenin de genel olarak iki ana renge/katmana sahip olduunu syleyebiliriz. Biri arka fondaki biyografik katman: Beethovenn hayat, karlama-lar, kariyeri, karakteri, duygular Yani bir insan ve besteci olarak Beethoven. kincisi ise eserleri: Konertolardan yayl kuartetlere, piyano iin yazd eserler-den senfonilere kadar bestelerinin olu-um sreci... Bu hacimli alma esasen yazarn kendi mzik tecrbelerinden kay-nakland iin kanlmaz olarak onun bak asn ve ilgilerini yanstyor. Ayn zamanda Beethovenn, mziin hayat-

tan daha ar bast bir portresini izme ynndeki tercihini ortaya koyuyor. Kitap her ne kadar Beethovenn eserlerinin izi-ni srse de bestecinin yaad dnemin tarihsel, siyasal ve kltrel evresine ilgi duyan okurlar iin de doyurucu bir oku-ma sunuyor. Fransz Devrimi dneminin alkantl Avrupas, sanayi devrimi, Ro-mantik devri getiren byk dnm Elbette satr aralarnda insan ve sanat- olarak Beethoven btn detaylaryla grmek mmkn. Viyanaya Mozart aramaya gitmesinden Haydn ile birlikte almalarna, yayn dnyasna atlma-sndan kadnlarla ilikilerine kadar bes-tecinin hayatndaki btn duraklar gr-me imknna sahip oluyoruz. Kitaptaki baz detaylar oumuzun kafasndaki Beethoven imgesini yerle bir edecek cinsten. zellikle dnemin

ileri gelenleriyle ve mzik yaynclaryla mektuplamalar bazen insan hayrete dryor. Beethovenn karakteri ve yaam tarz ile eserleri arasndaki b-yk tezat ise gzden kaacak gibi deil. Kitabn sunu yazsnda da ifade edil-dii gibi, dnlebilecek en pis ve da-nk evlerde yaayan, mrn huysuz, kaba, savruk, pasakl bir adam olarak geiren Beethovenn beste alma-larnaysa byk bir titizlik, kesinlik ve ayrntclk hkim. Alkolik ve zalim bir baba ile balayan, srekli salk sorun-lar ve giderek iitme gl ile devam eden hayatn en az dehas kadar byk irade gc sayesinde kabullenmi ama kurulu dzenin kendini konumlandr-d yere hayat boyunca raz olmam

bir sanat var karmzda. Kraliyet ara-basn grdnde srtn dnp uzak-laarak aristokrasiye tepkisini gsteren bir dnr ayn zamanda. Kitaptaki Beethovenn ve D Dnyalar isimli blm yllardr telif haklar konusunda aratrmalar yaptm iin zellikle ilgimi ekti. Bu blmde sa-natnn mzik yaynclar ile ilikileri kafa kartryor. ok retken olduu ilk yllar-da Beethovenn yaynclarla ilikilerinin de iyi olduunu gryoruz. Eserlerinin her birine yksek bir rakam alabilmek iin durmadan pazarlk yapabilen beste-ci, ou zaman parasn nakit alabilmek maksadyla daha tamamlamad eserleri tamamlanm gstermeye alm. 1822 ylnda kaleme ald ve zel belgeleri arasnda kalan Btn Eserleri zerine Aklama Tasla balkl yaymlanmam

satrlarda onun mzik yaynclar ile ilgili hislerini daha iyi grmek mmkn. Beet-hoven sadece aristokrasiye deil, sanatn ticarilemesine, yaynclarn izin almadan ve yeterince telif demeden eserlerini bas-masna da itiraz etmi.

dOKuzunCu sEnfOn EfsanEsLockwood kitabnda Beethovenn btn eserlerini ayrntlaryla anlatyor. Bunlar ilgilisine brakp onun en nl eseri Do-kuzuncu Senfoni ile ilgili birka noktay hatrlatalm. Dokuzuncu Senfoninin final blm Neeye vg 1956 ylndan beri btn olimpiyatlarda alnyor, bugn Avrupa Birliinin mar. Yazara gre ka-muoyunun zihninde aslnda iki tane Do-kuzuncu Senfoni var. Biri koral mar olarak

Neeye vgdr; yani sadece melodi, melodinin doduu incelikli ve karmak hareket deil. Dieriyse eksiksiz bir eser olarak; devasa finalin solo ve koral sesle-ri ilk kez senfoni trne dhil ettii, drt hareketli geni lekte bir halka olarak senfoninin kendisi. Neeye vg melo-disinin dnya apnda ulat konum, 19. yzylda yazlm Beethoven efsanesinin nasl yeniden ekillendiinin en gzle g-rlr rneklerinden. Son olarak her eyde ustalamay hayal eden Beethovenn, opera haya-li kurduunu okuyoruz kitapta. Yazara gre, ikinci bir Mozart olaca tahmi-nini boa karmamak iin dikkat eki-ci enstrmantal eserler bestelemesinin yeterli olmadn, bir noktada operayla, Mozartn rekabet tasn hayal edileme-yecek kadar yukarlara tad bu mzi-

kal biimle yakndan ilgilenmesi gerek-tiini biliyordu Beethoven. Ama opera ona zor geliyordu. nk opera pratii yaparak yetimemiti. Ayrca Beetho-ven, Viyanada sahne projeleri zerine dnmeye balad sralarda, 1803 yl civarnda, sarl da iyice ilerlemi; du-rumu arkclarla, emprezaryolarla, sahne ynetmenleriyle, tiyatro izleyicileriyle, gi-eyle, ksacas opera yapmnn kalabalk dnyasyla uramasn zorlatracak ka-dar ktlemiti. Belki de byk sanat-nn en byk ukdesi buydu. Elimizdeki kitap, esasen mziine odaklanarak ama hayatna, kariyerine ve yaad evreye de byk bir dikkat gstererek Beethoven bir insan ve sa-nat olarak baaryla resmediyor.

Unutulmaz bir Beethoven portresiAmerikal akademisyen ve ellist Lewis Lockwoodun kaleme ald Beethoven adl biyografi, besteci zerine yazlm en kapsaml ve zgn kitaplardan biri. Ebru Kln baarl evirisiyle dilimize kazandrlan alma, hem bir insan ve besteci olarak Beethoven portresi sunuyor hem de sanatnn eserlerini derinlemesine inceliyor.BEETHOVEN, LEWIS LOCKWOOD, EV.: EBRU KILI, BANKASI KLTR YAYINLARI, 640 SAYFA, 52 TL

Ludwig van Beethoven ( 1770-1827)

23

3 MART 2014 PA ZAR TE SK TAP ZA MA NI HATIRA

Sarsc bir anne-kz ilikisi Amerikal yazar Maya Angelou, Annem ve Ben ve Annem adl oto-biyografik kitabnda annesiyle olan karmak ilikisini anlatyor. Okuyucuya sevginin, iletiimin, ba kurmann meydana getirdii fark gstermeye alan bir byme ve iyileme yks... ANNEM VE BEN VE ANNEM, MAYA ANGELOU, EV.: SNEM ER, EVEREST KTAP, 152 SAYFA, 12.50 TL

AYE BAAK

merikal yazar Maya Angelou, Annem ve

Ben ve Annem adl otobiyografik kitabnda annesiy-le kurduu ilikiye odaklanm. Onlarnki allmn dnda, tra-jedilerin yaand, iddetin ba gsterdii, rollerin deiip i ie getii, hem kiiliklerinin hem de koullarn eseri olarak daha da zorlaan bir anne-kz ilikisi. Yllar sonra annesini olduu gibi ka-bul eden Angelou, ona bu kitapla teekkr etmi. Elbette bu kiisel krann, baka annelere ve kzla-rna yol gstermek, onlarn kiisel geliimlerine katk salamak gibi bir misyonu da var.

anGElOunun uzun YaamMaya Angelou, Amerikan toplu-mu iin, zellikle de Afro-Ameri-kallar iin nemli bir figr. 1928 ylnda doan Angelou, bugn 86 yanda ve hl aktif, retme-ye devam ediyor. Yazarlk, uzun mrnde edindii mesleklerin en bilineni. Dans, koreograf, oyun yazar, retmen, arkc, air, ak-tivist, televizyon yapmcs gibi pek ok apkas var. Hatta yaamnn erken dnemlerinde toplumun kabul etmekte zorland yollara sapmak zorunda da kalm. Amerikan Bakan Bill Clin-tonn yemin treninde iir oku-yan Angelou, Kennedynin tre-ninde ayn grevi stlenen Robert Frosttan sonra ikinci kez o krsye kan nadir airlerden olsa da airli-i konusunda ciddi eletirmenlerin kar karya geldii, iirini bee-nenler kadar beenmeyenlerin de bulunduu bir isim. Ama i yazarl-a geldiinde Angelou arpc oto-biyografik eserleriyle herkesin ze-rinde fikir birliine vard nemli bir hikye anlatc. nk o, Afro-Amerikan hayatlarn sesi olmay baarabilmi, siyahlarn zgrlk mcadelesinde zerine deni yap-maktan kanmam bir kadn.

KurGu KurBan anlarAngelou, yaklak 40 kitap yaz-d. lerinde iir, ocuk ve yemek kitaplar da var. lk otobiyografik eseri I Know Why the Caged Bird

Sings 1969da yaymlandndan bu yana en ok ilgi gren eserleri hep kendi hikyesini anlattklar oldu. Annem ve Ben ve Annem yaz-d sekizinci ve son otobiyogra-fik eser. 2013 ylnda, Angelou 85 yandayken yaymland. Kitap, yazarn ocukluuna, hatta annesi Vivian Baxtern ilkgenliine k tutarak balyor ve onun lm-ne dek yaadklar sra d ilikiyi anlatyor. zetle, annesine adan-m, anne-kz ilikisinin mahrem ynlerine snrszca yer veren, oku-yucusuna sevginin, iletiimin, ba kurmann meydana getirdii fark gstermeye alan bir byme ve iyileme yks diyebiliriz.

BYOGrafsndEn farKlKitaba 85 yanda bir kadnn an-lats olarak baktmzda ise iin rengi deiiyor. Aslna bakarsanz, Angelouyu hi tanmayan dikkat-li okur bu durumu kolaylkla fark edecektir. nk okuyucu iin bile hazmetmesi ok zor anlara, bizzat tecrbe etmesine ramen neredeyse gnlk olay muame-lesi yapan, ok eyi unutup affet-mi, hesaplamalarn bitirmi ve hayata olumlu bakmay renmi bir kadnn tavr aka grl-yor. Bu durum belki biraz da ayn hikyeleri, detaylaryla nceki eserlerinde anlatmasndan kay-naklanyor olabilir. Okuyucuya, sen bunlar naslsa biliyorsun diyerek anne-kz ilikisinin dina-miklerine odaklanmaya da ar-yor gibi bir tavr var yazarn. Fakat bu noktada baka bir so-runla karlayoruz. Hayat hikayesi-nin can alc denebilecek blmleri-nin, nceki eserlerinde -mesela kapsaml otobiyografisi, onu Ameri-kaya tantan I Know Why the Caged Bird Singste- anlatldndan ok farkl bir biimde yanstlmas. Ki-tapla ilgili fazla ipucu vermek iste-mediimden detaylara girmiyorum ancak ok nemli ve sarsc olay bilinenden farkl ele alnm. Yaa-myksndeki elikiler bununla snrl kalmyor, kitap boyunca kar-mza farkl anlatlan daha pek ok durum kyor. te kitabn otobi-yografiden bir nevi kiisel geliim kitab eksenine kaydn dnd-ren de bu oluyor.

A

Timur, biri sava dehas olarak anlan, dnyann tek hkimi olmaya cehdetmi, nne kacak her engeli devirmeye

ant imi bir sava.

Yldrm Bayezid, Anadoludan yeeren koca narn, Osmanlnn gen padiah. Nibolu fatihi, azmiyle, gz

karalyla Hallara korku salm bir Sultan.

ki byk komutan, iki cengver hkmdar, Ankarada, ubuk Ovasnda arpan iki ordu ve

hi bitmeyen nefis muhasebeleri

Bugne kadar yz binlerce okura ulaan Okay Tiryakiolu bu sefer de Devlerin Savayla

geliyor.

DNYAYA HKMETMEYE BR ADIM KALMIKEN

3 MART 2014 PA ZAR TE S

iirdir, kalbimizden geerHaydar Erglenin iir gnlklerini toplad iirdir, Geer deyi yer-indeyse gayriresm bir edebiyat tarihi. 80 sonras Trk iirinin ve kl-tr hayatnn nemli ve ilgin ayrntlarn barndran kitapta airler, hatralar ve ahitlikler Erglenin samimi slubuyla anlatlyor.RDR GEER, HAYDAR ERGLEN, MHR KTAPLII, 137 SAYFA, 15 TL

ERCAN YILMAZ

eki kime yazyoruz, ki-min iin yazyoruz? Ya

da iir gitgide niye daha az okunuyor? diye soruyor Haydar Erglen iirdir, Geer adl yeni kitabn-da. Soruyor ve cevap veriyor: nk yitirdiimiz bir dnyayla, o dnyann deerleriyle, insani deerlerle birlikte, o deerlerin sahibi ve taycs olan in-sanlar da yitiriyoruz, onlar da iir gibi azalyor. Bylece bir bakma kendi-miz gibi olan, kendimiz gibi olacana umut baladmz bir aznlk cemaa-ti iin yazyoruz. Yaamn tmyle bir elenceye dntrld, her sana-tn elendirme gcyle lld bir ada, elbette romantiklerin en soylu ura olan, biricik arac olan iirin pa-yna da gitgide daha fazla karamsarlk ve keder decektir. Turgut Uyarn iir kmazda, nk insan kmazda s-zn ve iirlerini hatrlayalm. Byk usta, iir kmazda derken ada a-irleri sulamak yerine, daha temelli bir eyi, insann kmazda oluunu da dile getirdii iin byktr. Ben de bugn kt iirler yazld iin, eskisi gibi b-yk iirler yazlmad iin iir okunmu-yor diyenlere katlmyorum. Bu hem ok kolay hem de ok haksz bir yarg nk. Zengin ve eitli bir iirimiz var bugn de, ama onu almlayabilecek, i-irin hayatndaki nemini ve yerini kav-rayabilecek bir okur yok ortada.

nCE EYlErE vaKt Olanlar nHaydar Erglenin, durup ince eyle-ri anlamaya vakti olanlar iin, o talihli diyebileceimiz aznlk iin tuttuu iir gnlklerini toplad iirdir, Geer de-yi yerindeyse gayriresm bir edebiyat tarihi. Bilhassa 80 sonras Trk iirinin ve kltr hayatnn nemli ve ilgin ayrntlarn da barndran gnlklerde neler yok ki? Yaymlanan kitaplar, der-giler, airlerin zel hayatlar, hatralar, ahitlikler, kltr olaylar... Erglen, o kendine zg samimi ve vefal slubuy-la sayfalara tayor btn bunlar. Kitap, Haydar Erglenin 2007-2010 arasnda Varlk dergisinde yaym-lanan yazlarndan oluuyor. Bu yazla-ra, iir gnl demek daha doru olur. iirin kalbi dergilerde atar. sznn somut bir kant bu gnlkler. Kh l airler a