Z A M A N G A Z E T E S N N C R E T S Z A Y L I K K T A P E K D R . Y I L : 1 0 S A Y I : 1 1 3 1 H A Z R A N 2 0 1 5 P A Z A R T E S

18 Ahmet KurucanSohbet Atmosferizerine08 Naomi Kleindaniklim gereiYasemin ongar mer zdemir kuanroman10

KOLA

J: O

RHAN

NAL

IN

REKLAM

ithat Cemal Kuntayn kapsaml biyografisinden Se-zai Karakoun kmen incelemesine kadar Mehmet Akif hakknda yaymlanm birok iyi kitap var. Yine de istikll airi zerine sylenecekler bitmi deil. Bu sayda Akife dair yeni kitaba yer veriyoruz. M. Orhan Okayn kitab, airi hamasete dmeden, titiz bir edebi-yat tarihisinin bakyla okura tantyor. Akifi iki torunu Selma ve Ferda Argonun dilinden dinlediimiz Dedem Mehmet kif kitab ieriden bir portre sunuyor. Prof. Ali

Akdoann kitab ise Akifin insana ve topluma bakn ele alyor. Felsefeci kimlii ok kez romanclnn glgesinde kalan Iris Murdoch felsefe yazlaryla konuk ediyoruz Kitap Zamannda. Murdochn dilimizde yeni yaymlanan Varoluular ve Mistikler adl kitabndaki zgn yorumla-rn V. B. Bayrl deerlendirdi. Neredeyse her ay bir yenisiyle karlat-mz Ahmet Hamdi Tanpnar kitaplarnn sonuncusu Turan Alptekin imza-sn tayor. Tanpnar hakkndaki nemli incelemelerden Bir Kltr, Bir nsann (1975) yazar olan Alptekin bu kez hocasn savunduu bir kitap-la karmzda. Eletirinin imknlarn sorgulayan ve kktenci Mslman Doulu imgesini yapbozuma uratan Eletiri Sekler midir? adl derleme de ayn nemli kitaplarndan. Birok okur iin kitap mevsimi demek olan yaz balarken ok seenekli bir kapak hazrlamay tercih ettik. Fethullah Glen Hocaefendinin 80 ncesi dneme ait sohbetleri kitaplamaya devam ediyor. Prizma serisinin okurla buluan 10. kitabn Ahmet Kurucan tantt. Kitap, Hocaefendinin neredeyse 40 yl nce sy-ledikleriyle bugnk szlerini karlatrmak ve dnce izgisini grmek asndan nem tayor. Naomi Kleinn Amerikada yaymlandnda epey ses getiren kitab te Bu Her eyi Deitiriri Yasemin ongar kuatc bir yazyla ele alyor. Jeffrey Eugenidesin roman Middlesex ise edebiyatseverleri mutlu edecek. Tpk Jonathan Franzenn denemeleri, Ethem Barann ykleri, Akhil Sharmann roman ve Metin Elolu Szl gibi... yi okumalar.

M T YAZ SA H B: FEZA GAZETECLK A. . GE NEL YA YIN M D R: EK REM DU MAN LI GE NEL YA YIN M DR YAR DIM cI SI: MEH MET KA MI GE NEL YA YIN

ED T R: AL O LAK ED T R: CAN BAHADIR YCE GR SEL Y NET MEN: FEV Z YA ZI CI SAY fA TA SA RIM: DURMU ZEL So RuM Lu M DR vE YA YIN SA H B NN TEM SL c S: HARUN MEN REk LAM GRup BA kA NI: MELH KILI REk LAM GRup BA kA N YARDIMcISI: MER KARAKA REKLAM SATI DREKTR: ONUR KUTLU REKLAM SATI Y NE T c S: MURAT KULA REKLAM SATI UZMANI: SERHAT DUTKUN YA YIN T R: YAY GIN S RE L AD RES: Za man Ga Ze te s 34194 YE N BoS NA-S TAN BuL tel: 0212 454 1 454 (pBx) Faks: 0212 454 14 96 Rek lam tel: 0212 454 82 47 Bas kI: fE ZA GA ZE TE c Lk A. . TE SS LE R HTTp://K TAp ZA MA N.ZA MAN.COM.TR E-poSTA: K TAp ZA MA N@ZAMAN.COM.TRHER AYIN Lk pA ZAR TE S G N YA YIM LA NIR

twitter.com/kitap_zamani facebook.com/kitapzamanicom

MB U S A Y I D A

V. B. BAYRIL Edebiyat ruhu iyiletirir mi? 13

AHMET DORU Akif milletin aynasyd 6

A. ESRA YALAZAN nsann kuyusuna inmek 22

AHMET KURUCAN Huzurun atmosferi 18

SREYYA SU Bir imkn olarak eletiri 13

MER AYHAN Deneme ne ie yarar? 7

ZEKERYA BAKAL Torunlarnn dilinden Akif 4

AHMET DORU air kaleminden sultan 27

HARUN ODABAI Karalamalar ve Bedizzaman 19

EMRAH PELVANOLU Tanpnar ld... 14AZRA NC ktidarn grlts 15

YASEMN ONGAR Karbonsuz, fosilsiz bir dzen... 8

TUBA KAPLAN Srecin sabr kahramanlar 28

NAN ETN Tarann ruhu 20

MUSA REK Baz yaralar kabuk balamaz 15

MER ZDEMR kuan roman 10

AHMET HAMT YILDIZ pinsanca, gpgzelim szckler 21

MEHMET TUN Yaamak bir oyun 16

AL EMN TUN Kitaplarla deien hayat 11

RFAN KLYUTMAZ Darbeci Netegim Paaya dair 34

SEYT N. ERKAL Sufi iirin hakikati 21

BAAK BNGL Gemiyi terk etmenin bedeli 12

RECA GLLAPDAN Camiler en-atr grnr... 34

SEZA COKUN Kalabalklardaki yalnz air 5

Akiften Murdocha

A. YAVUZ ALTUN ark nereye kayboldu? 26ERCAN YILMAZ Dnyann dilinin altnda ne var? 26

AHMET AKIR Majestelerini tanmak ister misiniz? 33MUSA GNER ocuklar yklerle uyandrmak 32

4ZEKERYA BAKAL

stanbulda yaayan bir ar-kadam yaad blgede

Mehmet Akifin adn tayan birka okul, bir cadde olduunu, an-cak dolat kitaplarda Akifle ilgili sadece tek bir kitap bulabildiini nak-letmiti. Mehmet Akifi okumamz ve anlamamz onun adnn yaygnlyla orantl deildir, demek yanl olmaz. Akifin Msrdan gnderdii mek-tuplar birka yl nce Firakl Nmeler: Akifin Gurbet Mektuplar adyla yaym-lanmt. imdi de Mehmet Akifin torunlar Selma ve Ferda hanmlarla yaplan syleiler elimizde.

iir yazlan torunlarSelma ve Ferda Argon, adlarn Akifin verdii iki torunu. Selma Hanm airi hi grmemi, ancak ailedeki hatra-lardan tanyor. Akif u yaln, irin ve glmseyen iiri, syleide az da olsa sorular cevaplayan torunu Ferda Ar-gon iin yazm:

Ferda Kadn! Ferda Kadn! Ben grmeden sevdim seni Sen galiba, grdn beni Pek ihtiyar holanmadn

Ferda Kadn! Ferda Kadn! Ey yavrumun ilk yavrusu! Pek tatl eysin dorusu Lakin neden irkin adn?

Yok yok, adn cidden gzel! Dnyada her eyden gzel! Aydan gzel, gnden gzel! Ay, gn nedir, senden gzel!

Hatta derim: Benden gzel Zira yarn, dnden gzel!

Kitap, Selma Hanmn dedesi Akife hitaben yazd sade, samimi mektubuyla balyor. Ardndan Fatih Bayhann Selma ve Ferda Argona sorduu sorular ve verilen cevaplar-la sryor. Sonda da fotoraflara yer verilmi.

Kitabn banda Fatih Bayhan farkl bir Akif bulacamz belirt-mi, dorusu Akifle ilgili yeni bir bilgiye rastladmz sylemek mm-kn deil. Ancak torunlarnn Akifle, zellikle olu Eminle ve kendi yaan-

tlaryla ilgili dncelerine, hislerine yer verilmi.

Kitapta belli bir yaa gelmi in-sanlarn anne babalarn, dedelerini zleyiini gryoruz: Selma Argon yle diyor: Bunca sene sonra sesleri-ni, gllerini, kzmalarn, sevgileri-ni, kucaklarn ok zlyorum. Bazan uykumdan seslerini duyarak uyanyo-rum. Uyanmak istemediim sabahlar oluyor, nk ryamda onlarla birlikte oluyorum. u szler de Ferda Argona ait: Beni en ok o resimlerdeki hali zyor: ki byk sermayem iki resmi var; birinde fesceizi banda, dierin-de nnde O ifade Artk daldm kusura bakmayn [] Oturua ba-kn, ayakkablar nasl eski

talihsiz Eminin hikyEsiAnlatlanlar arasnda yeni olmama-sna ramen beni en ok etkileyen, Akifin olunun trajik hikyesinin

izleri. Her yerde herkesin tand bir babann evladnn ba, askerde ayet-lerin anlamn bir arkadana anlatyor diye belaya giriyor. Ve bu bela tufan stanbulda bir kamyonetin kasasnda evsiz barksz bir garip olarak lene kadar sryor. nsan hzne boan bir hikyenin, bir trajedinin paralaryla karlayoruz.

Eminin roman yazlmal, filmi yaplmal, onu tanyanlarla konuul-mal. Akifi aratrmak, onu anlamak, hatrasna hrmet etmek yerine, onun adn birka okula, birka caddeye ver-mek kolaya kamak sanki. Koskoca bir toplum Akifin hatrasna sahip ka-mamann, ocuunu nce hapislerde, ardndan sokaklarda perian etmenin arlyla yzlemeli.

Selma Hanm sadece Akifin olu Eminin deil, ayn zamanda ai-rin yaad skntlarn da ipularn vermi. Selma Hanmn Akifin ta-

kip edildiini gsteren rtica 906 adyla bilinen belgeyle ilgili u sz-leri ariv belgelerinden daha gerek-i: Ben imdi ailemin gzleri neden hznlyd, neden hep kyda kede sessiz yaadlar daha iyi anladm. Bu belgeleri grmediler ama hissettiler babalarnn yanna giderken pelerine denleri

Sorulara verilen cevaplarn aras-na baka eserlerden yaplan alntlar eklenmi. Bu alntlar zaman zaman sohbetin akn bozuyor ve bir ma-kale havas oluturuyor. Akif ve El-mall Hamdi Yazrn Trke Kuran meali iin Diyanet leri Bakanlyla imzalad szlemenin maddeleri, Mithat Cemal Kuntayn kitabndan yaplan alntlar, Eref Edipten aynen nakledilen hatralar bu trden.

Eserin sonunda da farkl bir Meh-met Akif portresiyle karlamyoruz. Akif mbalaa etmeyen, hemen her-kes hakknda hsnzanda bulunan iki hanmefendi tarafndan iten, hl mtereddit, ama ailedeki hatray yan-stan cmlelerle aktarlm. Aslnda bu da az ey deil!

Torunlarnn dilinden Mehmet AkifFatih Bayhann hazrlad Dedem Mehmet kif adl kitapta, airi iki torunu, Selma ve Ferda Argon anlatyor. Selma Hanmn, dedesi Akife hitaben yazd bir mektupla balayan eser, Fatih Bayhann Selma ve Ferda hanmlara sordu-u sorular ve ounlukla Selma Argonun verdii cevaplardan oluuyor.DEDEM MEHMET KF, SELMA ARGON-FERDA ARGON, KONUAN: FATH BAYHAN, TMA YAYINLARI, 224 SAYFA, 15 TL

Mehmet Akif Ersoyun torunlar Ferda Argon (solda) ve Selma Argon (sada)

1 HAZRAN 2015 PAZARTESK TAP ZA MA NI ANI

Mehmet Akif Ersoy (1873-1936)

4

5SEZA COKUN

ehmet Akifi ne kadar tanyoruz?

Bugn airlerin fo-torafn elimize alp sokaa ksak herhal-de en ok tannan isim Mehmet Akif olur. Fotorafn tanyan biz, acaba airin ruh ve fikir dnyasna ne lde vkfz? Nurdan Grbilek, kavramlarn talamasndan bahsederek kavramn anlamn nne ge-ebildiini, anlatmaya aday olduu ierii anlatmak yerine dondurabildiini syler. Nietzsche de ar derecede vurgusu yap-lan deerin, zamanla, ieriinin boalarak deersizleeceini belirtir. Bugn Mehmet Akif ismi etrafnda teekkl eden hamaset edebiyatnn, airi bize gerek ehresiyle vermekten te, onu dondurarak anlamn ldren bir srece dnt aktr. Bu durumdan kurtulmak iin, air zerine ka-leme alnm sahici irdelemelere ihtiya var. Orhan Okayn, Akif hakkndaki alma-larn gzden geirerek ve eklemelerle ne-rettii Mehmed kif: Kalabalklarda Bir Yalnz Adam kitab, airin dondurulan anlamn aan, irdeleyen ve onu btn ehresiyle nmze seren bir eser.

Mehmet Akif niin nemlidir? Bu soru-nun cevab stikll Marnn airi olmas deildir. O, edebiyat tarihini aan bir isim-dir. Tarihte baz ahsiyetler, hemen hemen btn cepheleriyle devrini yklenir. Haya-tna eildiimizde ahs bir hikyeden ok, devrin hadiselerini grrz. Mehmet Akif bu isimlerdendir. Onda sadece son devir edebiyatmzn meselelerini deil; siyasal, toplumsal, kltrel, din birok meselemi-zin yanksn bulur ve okuruz.

Bir ahlk adamOrhan Okay Hoca daha nce yaymlad kitabna Bir Karakter Heykelinin Anatomisi adn vermiti. Son kitap, bu eser merke-zinde, zellikle Akifin yalnzl meselesi-ne de eilerek genileyen; aire biraz daha geni adan ve biraz daha yakndan bakan bir alma. Yedi blmden oluan kitabn ilk blmnde airin ksa biyografisi veril-dikten sonra, ikinci blmde karakteri ve ahsiyeti ele alnyor. Onun hakknda eser kaleme alan hemen herkesin mutabk ol-duu nokta, Akifin ahlkdr. Kitabn bu blm, bugn de Mslman dnyann temel eksiklii olarak karmzda duran ahlkn bir insanda nasl tecessm ettiini,

slam ahlknn uygulanabilirliini gster-mesi bakmndan nemli. nc blm-de dnce dnyas, drdnc blmde edebi hayat ve sanat, beinci blmde Safahattaki dostlar, altnc blmde lm zerine drlen tarihler ele alnyor. Son blmde ise Orhan Okay Hoca ile Akif ze-rine yaplm alt rportaja yer verilmi.

zdraBn vE lirizmin iiriKendimi milletimin huzurunda grd-m gnden beri sanattan ziyade cemiyeti dnmek istedim. diyen Mehmet Akif, iirini cemiyeti de ieren fikrinin hizmetine verir. Sezai Karako, Akif iirle dn-meyi edebiyatmza sokan hemen hemen tek airdir. der. Onun iiri, cemiyetin me-seleleri zerinde geni bir ereve olarak beliren fikrin, ilenin, zdrabn ve lirizmin iiridir. Yine Karakoun tespiti ierisinde Trk edebiyatnda Akif kadar hayat iire ve iiri hayata sokmu air yoktur. Orhan Okay Hoca, airin cemiyet adam olmasy-la cemiyetin ierisinde yalnz adam olmas meselesini tam da bu noktadan ele alarak irdeliyor: Akif, hemen daima evin dnda-dr. Bilhassa manzum hikyelerinde birinci ahs olarak kendinden bahsetmek sure-

tiyle, onun kendisini evden adeta darya dar atan bir insan hviyetiyle karlarz Akif, gnn her saatinde, her bahane ve vesileyle kendini sokaa frlatan bir insan grnndedir. aire ilikin bu tespitler, onun genel algsna denk der. Mehmet Akif gndelik hayatnda olduu gibi iirin-de de hayatn ierisindedir. Buna mukabil o, yalnzdr.

yalnzlnn sEBEBi nEydi?Btn bu cemiyetin iinde, kalabalklarn ve insanlarn arasndaki adamn, buna zt olan baka bir tarafna iaret edelim. Akif, bu grnne ramen bir yalnz insan ka-rakteri gsterir. Bunu Safahatn btnn-den ziyade, msralar arasnda skm k-k iaretlerden gryoruz. Orhan Okay Hoca, Akifin ahsiyetinin esasl bir yann tekil eden yalnzln kavramak iin onun iirine daha yakndan ve derinden bak-mann gereini vurguluyor. Bir anlamda metnin anlam katmanlarna indike onun yalnz ehresi ve dnyas karmzda beli-recektir. Bugn elimizde olan fotoraflarna baktmzda airin glen haline pek rast-lamyoruz. Hemen hemen tm fotorafla-rnda gzlerine sinmi derin bir hzn be-

lirgindir. iiri gzya olarak tanmlamas, Safahatn bir enin olarak takdim etmesi hep bu hzn ve yalnzlk sebebiyledir. Or-han Okay Hocann vurgusuyla, Abdlhak Hamidin kendi mezar ta iin syledii iki msra, Akifin ahsiyetinin boyutlarn bize verir: Bu ta cebnime benzer ki ayn makber-dir/ D skn ile zhir, dernu maherdir.

Mehmet Akifin yalnzlnn sebebi neydi? Akif zerine Trkede kaleme aln-m kayda deer analizlerden birine imza atan Nurettin Topu, Byk adam, eseriyle hayatn birletiren adamdr. dedikten son-ra, Akifi yine byk adamlarn kaderi ola-rak belirledii, kalabalklar ierisinde yalnz olma konumunda ele alr. Akifin yalnzl, cemiyetin hali karsnda, derdine hemdert olacak bir gnl bulamamasndan kaynak-lanyordu. yilik, doruluk, gzellik, din, iman adna ne varsa hepsinin kaybolmas ve bunun karsnda Mslmanlarn hibir hamle ierisinde olmamas, airi bir kader gibi yalnzla mahkm eder. Devrinin artlarna uyum salayarak yalnzlndan kurtulmak ise karakterine terstir. O, do-rularndan taviz vermeden yaar. ttihat ve Terakkinin yerlemi yeminine bile kaytsz itaat etmeyeceini belirterek deitirir. Bas-k uygulayan saray karsnda hibir zaman geri adm atmaz. II. Abdlhamid tahtta ol-duu dnemde de sonrasnda da, kendince doru bulmad uygulamalarndan dolay iktidar tenkit eder.

Kitapla ilgili deinilmesi gereken nok-talardan biri, Akifin Trk edebiyatnda duann iirini yazd ynndeki tespittir. Akifin iirindeki dua, dua dediimiz iir tarznn, alelde, usulen, sras gelmiken sylenenlerini de aar. Denebilir ki, bu sra-dan dualar, iirin dulardr. Fakat Akif yer yer icz mertebesine ycelttii lirizmi ile, duann da iirinin sylenebileceini gster-mi nadir sanatkrlardandr.

Evet, Orhan Okay Hocann kitab, ko-lay okunan slubu ve bilimsel dikkatiyle Akif hakknda kaleme alnm muhtasar mfid diye tanmlanabilecek eserlerden biri. Ksa ama derin tespitlerle okuyucunun zihninde genilemeye msait eser, Mehmet Akif ismi etrafnda hamasi bir syleme gir-meden, onun devrini yklenen bir isim ola-rak ahsiyetinin grnen ve grnmeyen ehresini anlamaya alyor. Keke kuru anma trenleri yerine, Akifi dondurulan bir anlama dntrmeden anlatan bu ve ben-zeri kitaplar insanlara okutabilsek.

Kalabalklardaki yalnz airOrhan Okayn, Mehmet Akif hakkndaki almalarn gzden geirerek ve eklemelerle nerettii Mehmed kif: Kalabalklarda Bir Yalnz Adam kitab, Mehmet Akif ismi etrafnda hamasi bir syleme girmeden, ai-rin ahsiyetinin grnen ve grnmeyen ynlerini anlamaya alyor.MEHMED KF: KALABALIKLARDA BR YALNIZ ADAM, M. ORHAN OKAY, DERGH YAYINLARI, 226 SAYFA, 14 TL

M

1 HAZRAN 2015 PAZARTESK TAP ZA MA NI BYOGRAF

6AHMET DORU

rakn matemi yahu! Bra-kn feryad;/ Alamak faide

verseydi babam kalkard!/ Hem neden yasa gelip inleyelim, szlayalm?/ Derdiniz neyse, dkn ortaya bir anlayalm. Mehmet Akif Ersoy, byle der vatann ve milletin en skntl gnlerinde. Dediini de bizzat kendisi yapar, dertleri bir bir or-taya dker, zm yollar sunar. Yeni dnya, eski dnya, btn akvam- beer stne ul-lansa da yese dmez. Zira o bir insandr. Dalarn, talarn kand emaneti yk-lenmitir. Buna gre yaamal, yeryznde kendisine verilen grevi bihakkn yerine getirmelidir.Nasl dersin ya Pek mahdut bir cirmim tutarsn da?Meleklerden byk, hem ok byk tebcile mazharsn.Teklifin emnetghsn, bir baka cevhersin!..Tecelli et artk; dur, dn yleyse bir hkmet:Nasl olmak gerektir imdi efalin ki, hem pyenBehim olmasn, kadrin melikten muazzezken?

Engin tevazuuyla buuk nazma gmlm koca bir mr-i heder dese de 63 senelik hayatn bu yola vakfetmitir Akif. iir onun nazarnda vakit doldur-mak, gnln avutmak iin uralan bir laf sanat deildir. iir iin, edebi-yat iin ss, erez diyenler var. Karn tok, srt pek milletlere gre bu sz bel-ki dorudur. der; Lkin bizim gibi a, plak milletlere, ssten, erezden evvel giyecek, yiyecek lazm. Onun iin ne kadar ssl, ne kadar tatl olursa olsun, libas hizmetini, gda vazifesini grmeyen edebiyat bize hi (bir ey) sylemez Bir de az ok bir fayda temin edecek. ayet ahlk, itim hibir fayda temin etmez-se, zarar bari olmayacaktr ki bir nazara gre bu da fayda demektir.

hakk anlatann sz EskimEzSanatna byle bakan Akifin syledikleri salam tahlillere, eskimez hakikatlere da-yand iin bugnn insanna da, yarnn nesillerine de ok ey anlatyor. Dalndan kopmu yapraklar gibi oradan oraya savru-lurken onun samimi, menfaate tahvil edil-memi nasihatlerine ne kadar muhtacz. Evet, Safahat aradan geen bunca yla ra-men ok satan kitaplar arasndaki yerini ko-ruyor. Ama ok satmas kfi deil. Maalesef dili bizden kopartlm bu eserin satr satr

okunmas, tahlil edilmesi art. Prof. Dr. Ali Akdoann kaleme ald Mehmet Akif Ersoya Gre nsan, Toplum ve slam, bu yolda ortaya konmu gzel bir alma. Aratrma Yaynlarndan kan kitapta Prof. Akdo-an, Akifin insan anlayn nsan, nsani zellikler, toplum anlayn Toplumun Ortak zellikleri, Toplumsal Bilin, Toplumdan Medeniyete, slam anlayn ise slam ile lgili Kanaatler ve slamn Hayatla likisi balklar altnda ele alyor.

Akif, yaptklar ve yazdklaryla kendi-sini bu millete en gzel ekilde anlatmtr. Onu tanma, renme ve anlama bakmn-dan kendi yazlarn okumak ve hayatna bakmak aslnda yeterlidir. diyor Ali Ak-doan. Ancak onun hayat ve yazlarndan hareketle toplumumuzun aydnlatlmas balamnda yeni almalar yaplabilecei-ni, bu almalarn bize deerlerimize bal olma bilinci vereceini de ekliyor.

Bin rEnkli airProf. Dr. Ali Akdoan, Akifi deerlendi-rirken onun ok ynl kiiliini vurgulu-yor. Osmanlnn payitahtnda dnyaya gelen airin babas Tahir Efendi, Fatih dersimlarndan. Aslen pekli bir Arna-vut. Annesinin soyu ise Buharadan gel-me. Yani Mehmet Akif tam bir impara-torluk mensubu. Farkl kklerden gelmi, kendini bu vatann evlad bilmi. Bir din liminin olu olarak slam kltrn mer-kezinde yetimi, din ilimleri mkemmel ekilde renmi. Ayn zamanda Bay-tar Mektebinde okuyarak pozitif ilimleri tahsil etmi. Dil ve edebiyat ise Mehmet Akifin zaten zel ilgi alan. Ayn zaman-da musikiden anlamakta. Gre, yzme, yry gibi sporlarla uramakta. Hatta dnlerde grelere kt, Fatihteki evinden Halkaldaki okuluna hafta son-lar yayan gidip geldii anlatlyor.

Akif eitli nedenlerle Douya da Batya da seyahatler gerekletirmi, her iki kltr de yerinde mahede etmi. Memuriyette bulunmu, stikll Harbi yllarnda milletvekillii yapm, ni-versitede dersler vermi. Osmanlnn ykln, cumhuriyetin kuruluunu bizzat yaam. Milli Mcadelede ak-tif rol alm. Balkesirde Zaanos Paa, Kastamonuda Nasrullah camilerinde, Konyada ve Kayseride verdii vaazlarla vatann kurtuluu yolunda halk irad et-mi. Hayatnn her safhasnda bir ekilde cemiyetin iinde bulunmu. Safahatta anlatt hikyeler, kaleme ald diya-loglar onun etrafn nasl ince bir szge-ten geirdiinin delili.

sanat dEil cEmiyEti dndAli Akdoan, Mehmet Akif Ersoyun en nemli zelliinin ise vatan, millet ve din-ahlk deerlerdeki duyarll olduunu sylyor. te Akif, bylesi bir birikimin son derece yksek bir karak-terle bulutuu tebihte hata olmaz- bir mecmal-bahreyn. Ve btn birikimini hasbeten lillh milletine vakfetmi. Bu husus, Prof. Akdoann Hasan Basri antaydan yapt alntda yle anlat-lyor: Kim Akif kadar bu cennet vatan uruna btn varln vakf ve feda et-mitir? () Daha ileri gidiyorum: Dn-yann hangi ktasndaki bir slam veya Trk airi Trkn yahut mensup olduu slam milletinin elemlerini -faslasz- Akif kadar duydu ve btn mrnce onu cihanlara duyurdu? Akif, Trk ve slam aleminde ei pek nadir bulunan bir ahsiyetti O, verdii eserlerde yu-karda iaret ettiim gibi- sanat deil, yalnz cemiyeti dnmt.

Bir iirinin bana Kim Mslmanla-rn derdini kendine ml etmezse onlardan deildir. hadisini kaydeden Akif, toplum-sal uyann bu milletin hayatta kalabilme-sinin yegane art olduu dncesinde. Vefatnn zerinden bunca yl gemesine ramen onun verdii nasihatlere yaad- zamandaki kadar, hatta daha fazlasyla muhtacz. Zira u msralar bugn iin de geerliliini koruyor:

Mslmanlk nerde! Bizden gemi insanlk bilelem aldatmaksa maksad, aldanan yok, nfile!Ka hakiki Mslman grdmse; hep makberdedir;Mslmanlk, bilmem amma, galiba gklerdedir.

Akif milletin aynasydProf. Dr. Ali Akdoann kaleme ald Mehmet Akif Ersoya Gre nsan, Toplum ve slam adl kitapta, airin insana ve topluma bak ele alnyor. Prof. Dr. Ali Akdoan, Akifi deerlendirirken onun ok ynl kiiliini vurguluyor.MEHMET AKF ERSOYA GRE NSAN, TOpLUM vE SLAM, pROF. DR. AL AKDOAN, ARATIRMA YAYINLARI, 278 SAYFA, 18 TL

B

Mehmet Akif Ersoy

1 HAZRAN 2015 PAZARTESK TAP ZA MA NI EDEBYAT

7mer Ayhan

onathan Franzen daha nce okumamtm. 80 sonlar ve 90

balarnda snrl bir ilgiyle kar-lanan iki romana sahip Franzen, 2000ler-de yazd iki romanla o kadar ok dl ald ki, imdi burada saymaya eniyo-rum. Bu ilgi lkesiyle snrl kalmad, krk yandan sonra tm dnyada okunan bir yazar oldu. Trkede Aile Srlar, Dzelt-meler adlaryla baslan The Corrections ve zgrlkten (Freedom) sonra yaymlanan Uzaktaki (Farther Away) yazarn deneme-lerinden oluuyor. Denemelerden birine Otobiyografik Kurmaca adn vermi Franzen. Oraya geleceim. Ama kitabn tamamna otobiyografik deneme baln yaktrmakta tereddt etmeyeceim. De-nemelerde Franzen sadece yazar olarak deil, gndelik hayat iinde, hatta o alan iinde daha fazla tanyoruz.

kurmaca tadnda dEnEmElEr Yazar, kitaba adn veren ilk denemede, Gney Pasifik Okyanusunda, Orta ilinin 800 kilometre uzandaki, be balk haricinde kimsenin yaamad bir adaya giderek bir sre Robinson Crusoe haya-t yaama deneyimini anlatyor. Byle bir lgnla atlmasnn nedeni, ok yakn arkada, edebiyatn harika ocuklarndan David Foster Wallace, intihar sonrasnda balayabilmek. Hayli otobiyografik deil mi? Franzen kurmaca tadnda denemeler kaleme alyor, sadece kendisini ftursuzca ortala attndan deil, kitap incelemeleri de dhil olmak zere, temadan temaya geileri o kadar doal ki, bunu ancak kurmacay iyi bilen bir yazarn yapabileceini gryorsu-nuz. Neden yazyorsunuz, sorusu yazarlar illet etmek iin birebirdir ve Franzenn gayet salam bir cevab var: Birka denemeden sonra gazetecilikten vazgetim; nk olay-lar dnyas, beni kurgu dnyas kadar he-yecanlandrmyordu.

Bu cmleden, hl edebiyatn dnya-nn aynas olmas gerektiine inananlar da nasibini alabilir. Franzen, sylemekten ekinmemeli, tuhaf bir adam. Tutkularnn peinde dnyann br ucuna gitmekten ekinmiyor. Bir arkadan intihar, fke ve balama, evet ama bunun iin ka kii balta girmemi ormanlarla dolu bir adaya gider? Franzenn tutkusu edebiyatla snrl deil. Kulara ilgisi tutkuyla taknt ara-

snda salnrken yazardaki insan ve doa sevgisi sk sk karmza kyor. Gney Kbrsa gitmi Franzen, kaak avlanma-nn irkin bir geim kaynana dnt-rld adada kular kurtarmak isterken souk terler dkyor, oradan talyaya ve nihayet ine uzanyor yolculuu. Kitapla ilgili okur eletirilerinde bu konuda ciddi serzeniler var. ki denemesinde kulara ayrd blmler o kadar uzun tutulmu ki, konuyla ilgilenmeyen okurlar can s-kntsna yenik dm. Bu eletirilerde hakllk pay var, elbette Franzendan gezi yazs tadnda klie mekn tasvirleri bekle-memeli, ancak olaya kendini o kadar kap-trm ki, Gney Kbrs ve talyann tozu topra yazarn kalemine dolanmadn-dan okura da geemiyor. in ise bir istis-na, mimarisi u noktalarda. Franzen buna kaytsz kalamyor, hatta kurduu cmleyi stmze de alndm: naatlar, trafik ve ticaret merkezleri (AVMler) her yandayd; gelimilik olarak tanmlamak istediim eyin, aslnda daha ok bir ge kalmlk olduunu anlamtm: modernliin hz-n, gece kmeden uzayan tedirgin edici bir alacakaranlk dnemi.

skalanm yazarlarYaznn bundan sonrasnda, hakl olarak yersiz bulabileceiniz bala dnp tek-rar soracam, deneme ne ie yarar, diye. Denemeyi dier trlerden ayran unsur, yazarla sohbet etmeye, sylemeye, yeri geldiinde didimeye daha fazla imkn vermesi. Deneme yazar kurmacadaki gibi kahramanlar konuturmak yerine, okurla konumay dener. imdi ruhu duymasa da arada bir Franzena hitap edeceim, kitab okursanz siz de diyaloa girmek-ten ge ri durmayn. Uzaktakinin en gzel yan kitap incelemeleriyle ilgili blm-ler. Zira Franzen ok iyi bir okur olmann yan sra adaletli bir adam. Bununla ne demek istiyorum: Dostoyevski dnda hep skalanm yazarlar tantyor. Bunu tercih eden ka yazar, hatta kitap tan-tmcs biliyorsunuz? Alice Munroyu da tantyor ama kitap kt srada Munro Nobelli deil. stihzayla seslenmi, ama sesini birileri duymu olmal: sve Kra-liyet Akademisinin tutumu belli. u ak ki Stockholm ok fazla Kanadalnn ve ok sayda yk yazarnn Nobel aldn d-nyor. Bu kadar yeter!

Otobiyografik romanlar yazmad-

n, hele ilk iki romannda kendisinden ve evresinden hi yararlanmadn syl-yor Franzen. Ama bir yandan da roman-larnn son derece otobiyografik olmas gerektiini sylyor. Bunu aalm. Bir de-nemesinde an yakalayp eletirdii E. M. Forster, romanlarnda baaramadn Roman Sanatnda ortaya koymutur, yeni bir edebiyat iin dnce biimi bamba-ka insanlara ihtiya olduunu sezmitir. Franzenn gryse apka karlp reve-rans yaplacak cinsten: Bunun pratikteki anlam ise bir sonraki kitab yazmak iin yeni bir insan haline gelmek gerektiidir. Zaten olduun kii yazabilecei en iyi ki-tab yazmtr. Kendini deitirmeden, bir dier deyile, kendi yaam hikyen, yani otobiyografin zerinde almadan, daha ileriye gidemezsin.

Franzen, ok sevdii James Purdynin bir romanna vgler dzerken, Purdynin yazlm en kt kitaplardan biri dedii avdar Tarlasnda ocuklarn ar duygu-sallk ve retorik maniplasyonlarla dolu olduunu sylyor. Bay Franzen, ayn ki-taptan m sz ediyoruz, bir kelimesine bile katlamayacam. Grleriniz srekli dnmeye sevk ediyor, ne gzel. Burroughs ve ar-dllarnn yeralt edebi-yat iin kurduunuz cmle mesela: Gizli ya da biraz daha aktan bal olduu burjuva dnyaya hi-tap eder daima.

Facebook ve Twittern, yararlar bir yana, en ok ego sramalarna ma-hal verdiini syl-yor Franzen. Hele yk kitab olma-yan bir yazarn son yirmi ylda en be-endii eserlerin ounun roman deil de yk ol-duunu sylemesi, fikri paylamasam da yine adaletli olma derdinde bir drstlk ieriyor.

David Fos-ter Wallacela

ilgili yazdklarnza hi girmeyeceim, aranzda dostluk da var, rekabet de, o yz-den eletirilerinizi yersiz bulmadm. Hem insan sevdiini balamak ister, oysa tu-tumunuzu bata anlayamamtm. Kendi payma, sizinle konumak gzeldi.

Deneme ne ie yarar?Jonathan Franzenn Trkede Dzeltmeler ve zgrlk romanlarndan sonra yaymlanan Uzaktaki adl kitab yazarn denemelerinden oluuyor. Franzen hem iyi hem de adaletli bir okur; denemelerinde skalanm yazarlarn kitaplarn tantyor. UZAKTAK, JONATHAN FRANZEN, Ev.: ZARFE BLZ, SEL YAYINCILIK, 287 SAYFA, 20 TL

Jnemesinde an yakalayp eletirdii E. M. Forster, romanlarnda baaramadn

nda ortaya koymutur, yeni bir edebiyat iin dnce biimi bamba-ka insanlara ihtiya olduunu sezmitir. Franzenn gryse apka karlp reve-rans yaplacak cinsten: Bunun pratikteki anlam ise bir sonraki kitab yazmak iin yeni bir insan haline gelmek gerektiidir. Zaten olduun kii yazabilecei en iyi ki-tab yazmtr. Kendini deitirmeden, bir dier deyile, kendi yaam hikyen, yani otobiyografin zerinde almadan, daha ileriye gidemezsin.

Franzen, ok sevdii James Purdynin bir romanna vgler dzerken, Purdynin yazlm en kt kitaplardan biri dedii avdar Tarlasnda ocuklarn ar duygu-sallk ve retorik maniplasyonlarla dolu olduunu sylyor. Bay Franzen, ayn ki-taptan m sz ediyoruz, bir kelimesine bile katlamayacam. Grleriniz srekli dnmeye sevk ediyor, ne

el. Burroughs ve ar-dllarnn yeralt edebi-yat iin kurduunuz cmle mesela: Gizli ya da biraz daha aktan bal olduu burjuva dnyaya hi-tap eder daima.

Facebook ve Twittern, yararlar bir yana, en ok ego sramalarna ma-hal verdiini syl-yor Franzen. Hele yk kitab olma-yan bir yazarn son yirmi ylda en be-endii eserlerin ounun roman deil de yk ol-duunu sylemesi, fikri paylamasam da yine adaletli

payma, sizinle konumak gzeldi.

Jonathan Franzen

1 HAZRAN 2015 PAZARTESK TAP ZA MA NI DENEME

8YASEMN ONGAR

itabn tantm slogann-da, Kresel snma ile

ilgili bildiinizi sand-nz her eyi unutun, diyor bize Naomi Klein, pek de ie gelmeyen gerek u ki, buradaki sorun karbon deil, kapitalizm. Kresel snmayla mcadele iin bir eyle-ri deitirmekten deil, topyekn sistemi deitirmekten dem vuran bir kitap bu, ad stnde: te Bu Her eyi Deitirir.

Trke basksnda uygulanmam ama kitabn ilk yayncs Penguinin ye-ledii tasarm bile kitap kapaklar dahil her eyin deiebileceini haber veriyor. Pankart andran n kapakta kitabn ad devasa harflerle, deitirir kelimesi vur-gulanarak yazl, yazarn adn ise ancak kitabn srtnda ya da arka kapanda g-rebiliyorsunuz.

Baran bir kitap bu, evet. Ancak ba-ran kitaplar sevmeyenlerimizin de oku-masnda yarar var, zira hayatmz ilgilen-diren birok sarsc bilgi sunmasnn yan sra Kleinn kitapta en sinik okuru bile ikna edecei bir ey varsa o da iklim deiiklii konusunda ksk sesle konuabileceimiz zamanlar oktan geride braktmz.

te Bu Her eyi Deitirir ile Klein bir bakma 15 yl nce, birok sol entelektel-den daha erken balatt atan srdr-yor. Ben bu atan tam anlamyla anti-ka-pitalist deil, daha ziyade neo-liberalizm kartlyla snrl olduunu dndm hep. Zira Klein syleminin en radikalletii noktalarda bile somut nerilerini sistem d-na pek tarmyor, devrim ima ederken aslnda reform neriyordu.

sacaya tamamlandBu atan ilk adm No Logo (Logosuz) idi. Klein 1999 tarihli kitabnda, Kuzeyde sa-dece rnlerini ok satmay deil, olumlu bir imaj yaratmay da baarm bir dizi okuluslu irketin Gneydeki arka oda-larna giriyor, o odalardaki hak ihlallerini gzmzn nne seriyordu. Her yerde

karmza kan, tasarm ve sloganlaryla alclarna pek haval olduklarn his-settirmeyi hedefleyen logolar birer yalan-d aslnda. O logolarn, yani markalarn, rnn gerek kalitesiyle alakas yoktu. rn dnyann periferisindeki fabrikalar-da retiliyordu, marka ise New York gibi merkez ehirlerdeki gkdelenlerin ofisle-rinde. No Logo tam zamannda yazlm zihin ac bir kitapt ama Kleinn kresel kapitalizme ynelttii eletiri, sadece pa-zarlama boyutu zerinde durup retim dinamiklerini yeterince irdelememesi y-znden biraz havada kalyordu.

No Logoyu 2007de ok Doktrini izledi. Klein bu kitapta, tabiatn ya da insann se-bep olduu felaketler sayesinde muazzam krlar elde eden irketleri hedef seti. Silah tacirlerinin, petrolclerin, salk endstri-sinin savalardan, depremlerden, salgn-lardan medet umduunu, Irak Savann, 2004teki tsunami felaketinin, bir yl son-raki Katrina Kasrgasnn geride binlerce ceset, derin ac ve ykm brakrken bir dizi irketi de rekor kazanlara tadn yazd. Felaket kapitalizmi kavramn dile ka-zandran kitabn asl katks ise yoksullar daha da yoksul klan politikalarn toplum-lara darbeler, savalar, krizler sayesinde kabul ettirildiini gstermesiydi. Felaket kapitalizminin paras ya da kolaylatrcs olanlar Kleinn kitabn elbette sevmediler ama ona destek vermesi beklenecek Key-nesyen iktisatlar arasnda da tezlerini naif bulanlar az deildi. Kleinn tehisi kesin, nerdii tedavi mulakt; doru. Buna kar-n ok Doktrini kriz anlarnda tek are gibi dayatlan politikalar sorgulamak iin yeterli sebep sunuyordu okura ve bence bu bile balbana deerliydi.

te Bu Her eyi Deitirir sacayan ta-mamlyor. Kleinn dier iki kitabyla ben-zer zaaflar tamakla birlikte meselesi ok nemli, feryad elzem ve nerileri daha ra-dikal bir kitap bu. Klein burada da szn alabildiince basitletirerek sylyor. Slk ithamn batan gze alan bir tercih bu, me-saj daha anlalr ve etkili kld ise kesin.

Snrl bir gezegende snrsz byme ihtimali yoktur diye zetlenebilir mesaj. Kleinn cmleleriyle: Ekonomik sistemi-miz ile gezegen sistemimiz u anda sava halindedir klimin kmesini engelle-mek iin gerekli olan, insanln kaynak kullanmn daraltmasdr; bizim ekono-mik modelimizin kten kurtulmas iin

talep ettii ey ise dizginlenmemi bir b-yyp genilemedir. Bu kural kmelerinin yalnzca biri deitirilebilir ve deitirilebi-lecek olan da doann yasalar deildir.

Mademki doann kurallaryla oyna-yamyor ve evrenin bir baka kesine gi-demiyoruz, kurtuluumuz iktisadi sistemi deitirmekten geiyor. Nasl kkten bir deiim gerektii kresel snmann var-d boyuta bakarak anlalabilir. Kleinn verdii rakamlar vahim. Finansal krizden dolay 2009da grlen nadir bir dn ardndan dnyadaki emisyonlar 2010da yzde 5.9la mthi bir art gsterdi bu rakam, Sanayi Devriminden bu yana en byk mutlak arta tekabl etmekteydi. Emisyondan kast, kresel snmaya yol aan ve karbondioksit edeeri olarak he-saplanan sera gaz salnmlar, malum.

Klein egemen iktisadi modelin zn by ya da l dsturu diye tanmlyor.

Orta ve alt snflarn bsbtn yoksulla-mamasnn, bireylerin tketmeyi, irket-lerin retmeyi ve satmay srdrmesinin, istihdamn, mali krize girmemenin, siya-setilerin iktidarda ve devletlerin ayakta kalabilmesinin yegne yolunun by-me olduunu dikte ediyor sistem. Klein ise bymenin (yksek karbonlu kesimler daraltlarak) tersine evrilmesini neriyor. Cmleten yoksulluktan krlacamz bir dnya deil kukusuz istedii, daha ziyade ticaretin ve ar tketime dnk retimin kslaca, evrensel bir asgari cretin daha az almamz mmkn klaca, eitliki bir klme modeli.

Burada parantez ap kitaba yansma-yan son lmleri not etmek istiyorum: Karbondioksit salnm 2013te nceki yla gre yzde 2.3 ykselmiken, 2014te srp-riz bir gelimeyle 2013tekiyle ayn dzeyde kald. Bunda en nemli etken inde kmr

Karbonsuz, fosilsiz bir dzen kurabilir miyiz? Baran bir kitap te Bu Her eyi Deitirir. Hayatmz ilgilendiren birok sarsc bilgi sunmasnn yan sra Kleinn en pheci okuru bile ikna edecei bir ey varsa o da iklim deiiklii konusunda ksk sesle konuabileceimiz zamanlar oktan geride braktmz.TE BU HER EY DETRR, NAOMI KLEIN, Ev.: OSMAN AKINHAY, AGORA KTApLII, 694 SAYFA, 50 TL

K

Naomi Klein

1 HAZRAN 2015 PAZARTESK TAP ZA MA NI ARATIRMA

FOTO

RAF

: Reu

TeRs

, MAR

K BL

INCH

tketiminin dmesi. Daha nce sadece resesyon dnemlerinde hz kesen emis-yonlarn dnya ekonomisi byrken artmamas ise bir ilk. Uluslararas Enerji Kurumu ba iktisats Fatih Birola gre, ilk kez sera gaz emisyonlar ile byme arasndaki birebir iliki bozulmu oldu. Klein kitab bu yeni verilerle de yazsayd tezi deimezdi ama byme ile emis-yonlar arasndaki dorudan ilikinin bir kez bozulmu olmas bile, onu baz yeni aklamalara yneltirdi sanrm.

iki dErEcEdEn fazla snmamak iinin gibi kalabalk bir lkenin kmrden uzaklamas ya da Almanyada yenilene-bilir enerji kaynaklarnn paynn yzde 27ye erimesi tabii ki nemli. Ancak fosil yaktlar dnya genelinde elektriin, sn-mann, ulamn ana kayna olduka gezegenin gelecei konusunda karamsar olmamak iin neden yok; 2014e ilikin srprizli veri bunu deitirmiyor.

Tablo ak: Yerkre bu hzla snma-y srdrrse, bir yandan baz rnle-ri tmden yok edecek bir kuraklk, te yandan Kalkta, New York, skenderiye, Amsterdam gibi nice ehri sular altnda brakacak sel felaketleri yaanacak. Ko-penhag Anlamas bu felaketleri nlemek iin kresel snmann 2 dereceyle snr-lanmasn ngryor. Bu, Kleina gre, en fazla insan hayatn korumaktan zi-yade ekonomideki bozulmalar asgariye indirmeyi ngren olduka siyasi bir he-def. ronik olan, byle yetersiz bir hede-fin bile ABD ve ABnin emisyonlarnda 20 yl iinde yzde 80 azalmay art klmas.

Bizi kolektif evimizi yakp kl etme tehdidi douran yangn sndrmekten alkoyan ey ne? Klein yle yantl-yor: Elimiz ayamz baland, nk felaketi nleme konusunda bize en iyi frsat salayacak (ve muazzam sayda-ki ounluun yararna ileyecek) olan admlar, ekonomimizi, siyasal ileyii ve nemli medya kanallarmzn byk ksmn hkimiyeti altnda bulunduran bir elit aznlk nezdinde mthi bir tehdit oluturuyordu.

Kitapta bu aznln iklim deiikli-ini utanmadan inkr etmesinin birok rnei var. ABDdeki felaket kapitalist-lerinin kresel snmann yol aaca felaketleri ekonomi iin frsat saymalar da cabas. Yine de sa hakl diyerek, ilk

anda insan artan bir hkm veriyor Klein. Ona gre, kresel snma gerei-ni kabul ederken, areyi statko iindeki sancsz reformlarda arayan sol soru-nun bir paras; kresel snmay stratejik olarak inkr eden sa ise felaketi n-lemek iin gerekli deiimin statkoyu bozacan iyi bildiinden yapyor bunu.

Peki, zm ne? Klein, areyi ma-den karma projelerini engellemek iin dnyann drt yannda harekete geen atmac gruplarn temsil ettii Blo-kadya ruhunda, finansal yatrmlarn fosil yakt irketlerinden ekilmesini n-gren Fosilsiz kampanyasnda, Mon-tanadaki Kuzey Cheyenne halk gibi yenilenebilir enerji kaynaklarna ynel-meyi seen topluluklarda, esas olarak da bizi yalnzca onlar kurtarabilir dedii kitle hareketlerinde gryor.

kimsEnin Eli tEmiz dEilKleina gre, toplumsal hareketlerin kltrel dnya grleriyle bir savaa girip bu sava kazanmalar gerek. An-cak sava kazanlrsa, kresel snmaya kar, iktisadi sistemde kkl deiiklik yapacak bir tr Marshall Plan uygulana-bilir. Ne yazk ki, retim dzeninin kar-bonsuz, fosilsiz esaslara gre nasl dnya apnda yeniden rgtlenebilecei konu-sunda sz zayf kalyor kitabn. Tketi-mimizi ksmamz istiyor ama ne denli ksmamz gerektii hususunda susuyor; nfusun snmayla ilikisi zerinde dur-muyor; bir noktada, insanln karbon ayakizini kltmenin bugn artk see-nek olmaktan ktn ifade ederek ken-di tezini zayflatyor.

Bir sorun daha var. evreci hareketi, emisyonlarn arkasndaki karlarla mca-dele etmemekle, hatta aldklar balar yo-luyla fosilcilerle kolkola girmekle suluyor Klein. Hakl. Ama kimsenin elleri temiz deil cmlesinin, kitap zerine New York Review of Booksta yazan Elizabeth Kolbert tarafndan kendisine iade edileceini he-saplamam. Kolberte gre, Kleinn kocas Avi Lewisin kitaba elik etmek zere ekti-i te Bu Her eyi Deitirir adl belgeselin sponsorlarndan biri Shell, BP ve Statoil gibi dev fosilcilerin hisselerine milyonlarca dolar yatrm olan Ford irketiymi. Her eyi deitirmenin zorluu, statkoya fena halde balanm olmamzdan da kaynakl, velhasl. En ok baranlarmz dhil.

9

1 HAZRAN 2015 PAZARTESK TAP ZA MA NI ARATIRMA

10

MER ZDEMR

effrey Eugenidesin daha ilk romanyla sinema dnyas-

nn ilgisini ekmi bir yazar olmas tesadf deil. Hemen her kita-bnda el dememi konulardan etkileyici hikyeler karan yazarn Bakir ntiharlar adl ilk roman, nl ynetmen Fran-cis Ford Coppolann kz Sofia Coppola tarafndan beyazperdeye uyarlanmt. Toplumsal meseleler karsnda alayc dili, etrefil meseleleri dahi byk bir akclkla ele alndaki baars yazara pek ok dl getirdi. Baba tarafndan Bursal bir Rum olan Jeffrey Eugenidesin dokuz ylda yazd ve 2003 ylnda Pulitzer dlne deer grlen Middlesex, kuak ve iki ktaya yaylm bir ailenin hikyesini an-latyor. Bugne kadar 35 dilde yaymlanan ve milyondan fazla okura ulaan ki-tap, kiisel bir dnm ve kimlik aray hikyesiyle beraber, roman kahramann evreleyen d dnyadaki deiimleri ve toplumsal altst olular da akc bir s-lupla okura sunuyor. Yazarn esas baars da burada yatyor kanmca. Roman buna pekl msaitken, hikyeyi sadece birey-sel bir kimlik aray zerine kurmuyor Eugenides; konuyu daha geni bir ere-vede iliyor.

Bursadan dEtrotEMiddlesex, iki kere doduunu syleyen ift cinsiyetli Calliopenin hikyesiyle alyor. Yazar roman kahramannn bedeninde i-eklenmi bozuk bir genin izini srerek balyor drt blmden oluan romanna. Eugenides kahramann kimlik arayn, buradan doan amazn sadece bireysel bir hikye eklinde kurgulamayp ayn zaman-da toplumsal bir meselenin uzants olarak grmemizi salyor.

lk blmde Stephanides ailesinin ya-ad Osmanl Bursasna gtryor bizi roman kahraman. pekbcekilii ile ura-an bir Rum ailenin Kurtulu Savann son demlerinde Bursay terk etmek zorunda kalp zmire kan anlatan sayfalarda, bir yandan savan sebep olduu ykm btn ynleriyle gsterirken, bir yandan da ml-teci konumuna den bir ailenin kendi iin-deki savaa gtryor bizi. Aileyi fabrika dumanlar altndaki Detroite tayan gemi-de yaanacaklar ayn zamanda bu bozuk genin de tremesine sebep olacaktr.

Trl armlara ak olsa da, ro-mana adn veren Middlesex, yerinden yurdundan edilmi aileye kucak aan bir sokaktr. Sadece romann adnn ilgin armlaryla deil, bu sokakta seksen yl boyunca olup bitenlerle de ilgilidir an-latc. Middlesexin ilk iki blmnde birin-ci kuak Stephanideslerin hikyesini an-latan Jeffrey Eugenides, bykannesiyle

bykbabasnn tpk dier gmenler gibi ayak bastklar bu yeni ktaya uyum sa-lama abalarn betimler. Bir yanda kendi-lerinden bile saklamak zorunda olduklar srlar, dier yanda onlar yutmaya hazr-lanan toplumsal sorunlar giderek i ie ge-er. Arada bir grnen kahraman, kendi hikyesini anlatmak istercesine sze gir-se de, bu romann sadece kendisinin de-

il, hatta ailesinin de deil, Amerikann hikyesi olduunu hatrlatrcasna tekrar geri ekilir. Bu sayede okurun merak ro-man boyunca diri tutulur.

GErEktE kimiz, nErEdEn GEliyoruz?nc blmde, anne ve babasnn hikyesine yer verir Calliopen. Middlesexin bu blm Amerikann 1960lardaki buh-ranlarn, toplumsal karmaa ve ini k-larn merkeze alr. Bu blmde ekonomik darboaz, rk uygulamalar, iki yasa ve ayaklanmalar altnda kendilerine bir s-nak arayan ikinci kuak Stephanideslerin hikyesini okuruz. Bir yandan, kuaktan kuaa devreden bozuk gen kaygs, te yandan Detroitte hayata tutunma abas... Bu karmaa iinde doan roman kahramanna varrz nihayet. Bylece ki-tap boyunca, biraz da hnzr bir ekilde, varln yksek sesle dillendiren roman kahraman Calliopen, romann drdn-c ve son blmnde gerekten sahneye kar. Bu kez asl hikyeye dneriz: Ben iki kez dodum: lkinde 1960 ylnn Ocak aynda, Detroit iin inanlmaz derecede dumansz bir gnde kz olarak ve daha sonra tekrar 1974 ylnn Austos aynda Petoskeyde bir acil kliniinde, ama bu defa ergenlik anda bir delikanl olarak. Bu blm her ne kadar roman kahrama-nnn yaad trajediye kar verdii m-cadeleyi odaa alsa da, asl vurgulanmak istenen husus, gerekte kim olduumuz ve nereden geldiimiz sorusudur. Kimliini arayan sadece Calliopen deil, evresin-deki herkestir. Romann bu son blm-n, bir btn olarak Amerikann verdii kimlik mcadelesinin mthi bir ironisi diye okumak da mmkn.

Jeffrey Eugenides, Middlesexte b-tn iyi romanclar gibi, roman kahra-manlarn sadece bireysel meseleleriyle deil, iine doup bydkleri, iinde ekillendikleri toplumsal yap ve d-nemle beraber ele alyor. lkenin seksen yllk hikyesini ilgin bir aile zerinden anlatrken, bu toplumsal karmaann iine domu bireyin i dnyasn etkile-yici bir ekilde gsteriyor. Tabulara alay-c bir dille kar karak, her trl kimlii tartmaya aarak, tartmann yarda kesildii yerlerde ise ou kez simgelere bavurarak meselesine olabildiince se-rinkanl yaklayor Eugenides. Bunu da ironik bir dilin yardmyla yapyor.

kuan romanJeffrey Eugenidesin 2003 ylnda Pulitzer dlne deer grlen kitab Middlesex, kuak ve iki ktaya yaylm bir ailenin hikyesini anlatyor. Dokuz ylda kaleme alnan roman bugne dek 35 dile evrildi ve milyondan fazla okura ulat.MIDDLESEX, JEFFREY EUGENIDES, DOMNGO YAYINEv, Ev.: SOLMAZ KAMURAN, 605 SAYFA, 28 TL

J

Jeffrey Eugenides

1 HAZRAN 2015 PAZARTESK TAP ZA MA NI ROMAN

FOTO

RAF

: AP,

MeL

eVA

Ns

11

AL EMN TUN

abam somurtkan bir adamdr. diye balyor aile

hayatn anlatmaya Ajay. Akhil Sharma kendi hikyesini aktarr-ken anlatcsna bu ad vermi. On yl uraarak yedi bin sayfa yazm ailesinin hikyesini, sonra da elimizdeki yaklak iki yz sayfalk kitaba sdrm.

2015 Folio dln kazanan Aile Hayat, Hint yazar Akhil Sharmann ve ailesinin Amerikadaki zor hayatlarna odaklanyor. Anlatc somurtkan babasn anlatmaya baladnda, baba artk emek-li olmu 72 yanda bir adam, anlatc ise krkndadr. Anne, babann tam tersi ka-rakterde, en akrak, kocasn da kendine benzetmeye alan bir kadndr. Anne baba hakknda bu bilgilere sahip olduktan sonra gemie, anlatcnn ocukluuna dnyoruz. Delhide geen ocukluuna; bilime merakl, ryalarnn peinden ko-may seven babasnn Amerika Birleik Devletlerine g etme sevdasyla ekille-nen ocukluk yllarna. Nihayetinde nce baba, ardndan anneyle birlikte iki ocuk, Ajay ve aabeyi Birju, kendilerini frsatlar lkesinde bulurlar.

amErika: tElEvizyon vE ktphanEAjay 8, aabeyi Birju ise 12 yandadr o zaman. Ajay hl Hindistana bir gn geri dneceklerini zannetmekte, Amerikada yaayp grdklerini oradaki arkadala-rna anlataca midiyle ocuk zihninde biriktirmektedir. Yazarn u cmleleri, ka-lemini imdiki zamandan gemi zamana gtrp getirirken gereklii nasl ifade ettiini gstermesi asndan dikkat eki-ci: Amerikaya gittiimde her pazar gn bykbabamla bykannemi gremeye-ceimi dnmeye baladm. O na dek Amerikaya gitmenin Hindistandan ayrl-mak anlamna geldiinin tam olarak ayr-dna varamamtm. Hem Amerikadaki ocuklarn sahip olduklar oyuncak heli-kopterlere, sakzlara ben de sahip olacak, hem de bunlar arkadalarma gsterebi-lecekmiim gibi hayal etmitim. Ajay iin Amerikadaki en gzel iki ey, televizyon ve ktphanedir. Ucu buca yokmu gibi grnen dnya, kitap okurken basit ve an-lalabilir gelmektedir Ajaya.

Bu arada, Amerikaya g eden bir ailenin, iine girdii yeni kltre uyum

salama, ayakta kalma abalar, ayn kl-trden gelen dier insanlarla dayanma uralar, kendi kltrel deerlerini sr-drebilmek ve aktarabilmek iin verdikleri savam da romann arka plannda kendi-ne yer bulmaya devam eder.

Ajayn ocukluu uzun srmez. Hemen her konuda baarl, yetenek-li bir ocuk olan Birju bir gn yzme havuzunda kaza geirir: Birju yzme havuzuna balklama atlamt. Ba-n havuzun beton zeminine arpm, suyun dibinde dakika hareketsiz yatmt. Bilincini kaybetmeden nce nefes almaya alrken su yutmu, o su akcierlerine de gitmi, cierleri g-s ii eperinden ayrlmt. Romann bundan sonras hasta yatanda, bakma muhta bir halde yatan Birjunun evre-sinde rlr. Annenin ve Ajayn hayat Birjunun ktrm hayatna sk balarla balanr. Baba ise bu feci kazadan sonra alkole tutunur. Aile, dier Hint ailelerin gznde yeni bir yer edinir. nk, has-ta oullarna bakan bu ailenin bireyleri arasndaki sevgi balar ve fedakrlk her trl saygy hak etmektedir.

Ajayn hayat batan sona deimitir artk. Aralarna katld insanlarn ger-ek bir hayatlar olmadn, onlarn bir televizyon programndaki kadar aptalca hayatlar yaadklarn, oysa kendilerinin bu kadar youn sknt ekerek gerek bir hayat yaadklarn dnmeye balar. Dier yandan, aabeyinin hak ettii haya-t kendisinin yaad duygusuna kaplr. Bu nedenle her yerde aabeyinin ne kadar baarl, olaanst biri olduunu anlat-makta, hatta onu bir kahraman haline ge-tirdii yetmezmi gibi, doast nitelikler de ekleyerek yceltmektedir. Ajayn hayal gc devreye girmitir.

Bu noktadan sonra Akhil Sharma Aile Hayatnn en arpc blmne geliyor: Ajayn youn okuma dnemine girdii ve Ernest Hemingwayin eserleriyle tan-t blm Sharma, kahraman Ajayn azndan edebiyata, yazma ve okuma sanatna bakn aktaryor: Kitap yaza-caksam nasl karakterler oluturacama dair bir ipucu olarak grdm bunu. () Hemingwayin fiziksel bir izlenim yarata-bilmek iin tekrarlardan sklkla faydalan-dn, ki Kalpli Byk Nehir yksnde

havann scakln nitelendirirken biraz sonra karakterin boynunun scakln ta-rif ettiini rendim.

Okuduu kitaplar Ajay deitirmitir. Artk okuduklarna smsk balanm-tr. Yaad berbat hayattan uzaklam, kendini o hayatn dna atarak oraya d-ardan nasl bakacan ve ruhunu nasl saaltacan renmitir. Artk yazmaya balamtr Ajay. Yazarken tarafsz olmaya altnda acsn da kendinden uzak-latrdn fark etmitir nk: Bir ey yazmak ve sonra o eyin ete kemie b-rnmesi ok tuhaft. te cmle gzlerimin nndeydi ve artk Birjunun ksrmesi bana eskisi kadar kt gelmiyordu.

Bir kitaptaki esas noktann kk bil-gilerin gerekliinden ziyade, eserin duy-gusal adan tutarll ve gereklii oldu-unu savunan Sharma, Aile Hayatnda yrek szlatan bir hikye anlatarak duygu-larmz ele geirmeyi baaryor.

On yl emek verilerek 7 bin sayfa ya-zlm bir aile hayatnn bir kitabn snrl sayfalarna sktrlm bakiyesi, dedii yeri yakan atei ve yreklere oturan tortu-su var elimizde

Kitaplarla deien hayat2015 Folio dlne deer grlen Aile Hayatnda Hint yazar Akhil Sharma ailesinin Amerikadaki zor hayatn anlatyor. Yazar 13 yl boyunca tuttuu yedi bin sayfalk notlarn bu romana sdrm ve ortaya yrek szlatan bir hikye km. ALE HAYATI, AKHIL SHARMA, Ev.: ERGN KApTAN, ApRL YAYINCILIK, 196 SAYFA, 19 TL

B

Akhil Sharma

1 HAZRAN 2015 PAZARTESK TAP ZA MA NI ROMAN

12

BAAK BNGL

ereklerin peindey-diler. Gerekler! Jimden

gerekleri anlatmasn talep ediyorlard. Sanki gerekler her eyi ak-layabilirmi gibi! Joseph Conradn Lord Jim adl roman, ksa bir zetini sunan bu cmlede olduu gibi, hem konusu hem de modern slubuyla gerekleri anlayabilme-nin/anlatabilmenin snrlarnda dolayor. Conradn Karanln Yrei, Deniz y-ks, Muhbir, Narcissusun Zencisi roman-larnn ardndan, 1900 ylnda yaymlanan bayapt Lord Jim de Can Yaynlar tarafn-dan Erhun Ycesoyun iyi evirisiyle dili-mize kazandrld.

Joseph Conrad 1917de, yani Lord Jim yaymlandktan 17 yl sonra romanla ilgili bir not yazm ve nce bir yk olarak ta-sarlad Jimin servenini bizden biri olduu iin anlatmaya karar verdiini be-lirtmiti. Trke baskda yer almayan notta yazar bunu aklama gerei duymu, nk bir okuru hikyeyi marazi olarak nitelemi ve yazar dndrmt. Oysa Conrad kahramanna sradan bir Dou limannda rastlamtr ve Jimin hikyesi marazi deil tandktr, nk o bizden biridir.

GEmidEn atlamak sEim mi?Romann rgsn balatan olay, yani Jimin alt Patna gemisinin kaza at-latmas 1880 ylnda SS Cidde gemisinin bana gelen kazayla pek ok ortak zel-lie sahip. Romann bu tarih gerekten ilham ald da sylenir. Hacca giden 800 Mslman tayan Patna gemisi suyun zerindeki bir nesneye arpar. Gemide sadece yedi cankurtaran botu vardr. Jim yolculara yardm etmek, yani grevini yapmak yerine cankurtaran botuna atla-yarak kendini kurtarmay seer. Bunun bir seim olup olmad roman boyun-ca farkl grlerle tartlacaktr. Jimin yaamna bundan sonra damga vuracak tek an tam da bu atlama andr: Gayet iyi biliyorum ki o sandala atladm. O andan sonra btn gelecei bu atlaya doru, yani geriye doru akar. Bu olay bir ahlki sorun olarak deerlendiren mahkeme Jimin denizcilik belgesini elinden alr. En byk hayali insanlar kurtararak kahra-man olmakken Jimin gemiden atlamas fikir ve pratik arasndaki derin uurumu da gzler nne serer.

Romann dier karakteri ve ayn za-manda anlatcs olan Marlowun (ki Karanlnn Yreinin ve Talihin de an-latcsdr) Jimi ve bu atlay anlamaya almas zerine kuruludur metin. Baka deyile, adeta bir trajik kahramana dn-en Jimin zayfln, trajik hatasn anla-mak ve anlatmak iin yazlmtr. Jimi ok ince biri, ok duygulu, saf ve talihsiz biri olarak tanmlayan Marlow her frsatta Jimi tam olarak anlamann imknszln da belirtir. Marlow pasif bir anlatc deildir, Jimi anlamaya alt gibi onu kurtar-maya da almaktadr. Onun bu olaydan sonra sessizce karanla karmasna izin vermez ve ona i bularak yeni bir ha-yat kurmasna yardmc olur. Jim Asyaya, Malaylarn yaad Patusana giderek

orada yeni bir hayata balar. Tek beyaz ol-duu Patusan lkesinde halkn gvenini kazanarak Tuan yani Lord unvann alr. Marlowun Jime bu ikinci ans vermesi-nin nedeni, kahraman kendisinden uzak-latrmaya almak olsa da, sulu vicdan Jimin peini asla brakmaz. Marlow, Jimin hikyesini anlatmay semitir, nk o da Conrad gibi Jim karakterinin gzne sembolik grndn anlatr okura. Jimi yarglad sylenemez Marlowun. Kim-senin mkemmel olmadn kabul ederek yola kar. Yer yer ahlki greceliin or-tasna brakr okuru Lord Jimin hikyesi, gereklerin insann ruhu hakknda pek de bir ey sylemediini gsterir.

Nihayet romann sonunda bandan beri ideali olan kahramanla kavuacak-

tr Jim, gemiyi terk etmenin kefaretini de deyecektir. Romann ilk sayfalarnda iki tip denizciden bahsetmitir anlatc. Bunlardan Jim gibi olmayanlar lmleri olaanst varolularnn kayda deer bir baar saylabilecek tek olayyd diye ta-nmlar. Oysa romann sonunda teki tipin kaderini paylar Lord Jim.

anlalmayan Bir karaktErKimse tarafndan anlalmayan bir ka-rakter olarak anlmaya mahkmdur Jim. Ama bu anlalamama yazgs onu okurdan ve dier kahramanlardan uzak-latrmaz, romann sonunda lmyle bizlerden biri olma payesine eriir. Mar-low bunu soyadsz brakt ve sembolik grd Jimin halini, insanlk haline eitleyerek anlatr: unu bilmeliyiz ki o bizlerden biri.

Lord Jimin anlatcs roman boyunca ses deitirir, Marlow bazen birinci tekil ahsa, bazen nc tekil ahsa dner, bazen anlatnn bir kahraman olarak rol stlenir, kimi zaman olaylarn dna -kar, gzlemcisi olur. Bu anlatm zelliiyle Lord Jim romantik eler tayor olsa da modernist bir roman olarak da deerlen-dirilebilir. Metne her zaman bir belirsizlik hkimdir. Asla kendine gvenilmesine izin vermez anlatc, araya girer ve Jim hakkndaki bilgisinin snrlarn ak eder: Onu anladm iddia etmeyeceim. Be-nimle paylat gr ve dnceleri ka-ln bir sis tabakas iinde yer deitiren ge-diklerden bir grnp bir kaybolan anlk siluetler gibiydi; baktnz yerdeki man-zarann genel grnyle ilgili ayrntlar belirsiz, birbirinden kopuk, blk prk bir fikir yaratyordu kafada. Meraknz gi-deremedii gibi bir de artryordu; belli bir yne sevk etmiyor, stne stlk insan yanltyordu Jim.

Bir yandan da uzun betimlemelerle rl gibi grnr roman. nc blm yle alr rnein: Muazzam bir dur-gunluk dnyay drt bir yandan sarp ku-atmt ve yldzlar, yaydklar n din-ginlik ve huzuruyla birlikte sanki yeryznn zerine sonsuz bir gvence sayorlard. Ne var ki bu betimlemeleri kelimeler arasna gizli belirsizlik altst eder ok gemeden, nk sankidir, y-leymi gibidir, yeryznde sonsuz bir gvencenin bulunamayacann roman, trajedisidir Lord Jim.

Gemiyi terk etmenin bedeliJoseph Conradn Karanln Yrei, Deniz yks, Muhbir, Narcissusun Zencisi romanlarnn ardndan bayapt Lord Jim de Can Yaynlar etiketiyle, Erhun Ycesoyun gzel evirisiyle raflarda. Roman gerekleri anlayabilmenin ve anlatabilmenin snrlarnda dolayor.LORD JIM, JOSEpH CONRAD, Ev.: ERHUN YCESOY, CAN YAYINLARI, 448 SAYFA, 32 TL

G

1 HAZRAN 2015 PAZARTESK TAP ZA MA NI ROMAN

Joseph Conrad (1857-1924)

Edebiyat ruhu iyiletirir mi?Varoluular ve Mistikler, gnmzde pek rnei kalmam felsefi romanc tanmnn ideal bir rnei olan Iris Murdoch sadece romancl- ve edebi ynyle deil, dnce retimi, derinlii, zgn yorumlar, okuru kkrtan sorular ve parlak zeksyla da tantyor.EDEBYAT vE FELSEFEDE vAROLUULAR vE MSTKLER, IRIS MURDOCH, Ev.: S. SERTABBOLU, AYRINTI, 624 SAYFA, 50 TL

V. B. BAYRIL

elsefe aslnda bir sla has-retidir; her yerde evde olma

arzusudur. der Novalis. Peki ama insan uygarlnn grd en byk hunharlk olan kinci Dn-ya Savann hayal krkl arasnda yolunu bulmaya alan, iyi eitilmi, dnemin ngiliz ve Fransz entelekt-ellerini yakndan tanyan, bir ksmn-dan ders alan (Wittgenstein), bir ks-myla arkada olan (Sartre, Simone de Beauvoir) gen bir kadna bu ykntlar arasnda evde olma arzusunu yaa-tacak olan nedir? Elbette dnmek ve yazmak! Koarcasna yazmak!

Iris Murdoch bizde arlkl ola-rak romanclyla bilinen bir yazar. Hakknda yaplan film, trajik hasta-l, einin yazd biraz sansasyonel hatralar, yllar sonra eski klarnn yapt magazinel aklamalarla im-gesi etrafnda rlen o tuhaf klt neredeyse dnce yazlar ve felsefi abalarnn stn rtmek, unuttur-mak zereydi ki, sadk bir Murdoch yayncs olan Ayrnt Yaynlar yeni yaymlad derlemeyle bu tehlikeyi hi deilse bir sreliine savuturdu.

avrupa dEliliindEn ahlk fElsEfEsinEEdebiyat ve Felsefede Varoluular ve Mistikler hacimli bir kitap. George Steinern ksa ama derinlemesine be-timleyici nsz ile onu takip eden, kitabn editr Peter Conradinin kapsayc nsz bakn nasl olgun bir balang noktas sunuyor oku-ra: Auden, Yeatsin iire, delirmi rlandann onu incitmesiyle ynel-diini yazar. Avrupa deliliinin de Iris Murdoch ahlk felsefesine ynelttii dnlebilir.

Bu iki yksek kaliteli nszn ar-dndan kitabn ilk blm Bryan Ma-gee ile yaplm uzunca bir syleiyle alyor. Yine yksek atlyoruz. ta bir adm daha ykseliyor. Bu arada nasl sylei yaplr, nasl derinlemesi-ne sorular sorulur, yantlar ve sorular nasl birbirini besler, ksacas nitelikli felsefi ve edebi bir sylei nasl yaplr sorusu iin enfes bir rnek bu sylei. (Bryan Magee bu tr uzun syleileri bir dizi mantnda BBC iin yapmt. Trkeye Yeni Dn Adamlar adyla evrilmiti.)

kinci blm ise Dnme ve Dil, Metafizik ve Etik, Ahlkta

Gr ve Tercih ile blme de adn veren zele Nostalji adl makale, bildiri ve konuma metinlerinden olu-uyor. nc blm Varoluulukla Karlama baln tayor. Kitabn syleiden oluan ilk blmnden sonraki blmleri ayn zamanda bir kronolojiyi ieriyor. zele Nostalji 1951-57, Varoluulukla Karlama 1950-1959, drdnc blm Teori Gereksinimi 1956-66, beinci blm kitaba adn veren Varoluular ve Mistikleri de ierirken, 1959-1978 gibi geni bir zaman aralna yaylyor.

varoluuluk ilE hEsaplamaMurdochn entelektel camiada ok ses getiren varoluulukla hesapla-masn ieren Kurulua Kar ba-lkl denemesinin yer ald altnc blmn ad ise hayli ilgin: Edebi-yat Felsefedeki Hastalklarn yileti-rilmesine Yardm Edebilir mi? Yakn yllarn yani 1959-1961in verimleri yer alyor bu blmde.

Kitabn son blm ise btn felsefe tarihi aslnda onun yazdkla-rna bir dipnottan ibarettir denilen bir filozofa dair yazlardan oluuyor: Platonu Yeniden Okumak. Yirmi yldan uzun bir zaman dilimini (1964-1986) kapsyor bu blmdeki yazlar.

Gnmzde pek rnei kalmam felsefi romanc tanmnn ideal bir r-nei olan Iris Murdoch sadece roman-cl ve edebi ynyle deil dnce retimi, derinlii, zgn yorumlar, okuru kkrtan sorular ve parlak felse-feci zeksyla da tanmak, hatrlamak ve yeniden kefetmek iin ok isabetli bir seim Varoluular ve Mistikler.

F

13

1 HAZRAN 2015 PAZARTESK TAP ZA MA NI DNCE

Iris Murdoch (1919-1999)

Bir imkn olarak eletiriEletiri Sekler midir? adl kitapta Talal Asad, Judith Butler, Saba Mahmood ve Wendy Brown gibi isimler seklerizm ve din konusuna farkl bir adan yaklayor. Kitapta sekler-rasyonel-eletirel Batl ile din-irrasyonel-kktenci-Mslman Doulu armlarn bozmay amalayan metinler var.ELETR SEKLER MDR?, KOLEKTF, Ev.: M. FAHRETTN BC, AILIM KTAp, 176 SAYFA, 20 TL

SREYYA SU

ir dnem, Din ilerle-meye mani midir? soru-

su gndemdeydi. nk Bat toplumlar dinin kat retileri ve kurumlarndan kendilerini bamsz-latrdktan sonra felsefede ve bilimde byk bir atlm yapmlard. O zaman Dou toplumlar da bu byk atlm yapmak istiyorsa nce dini hayattan tas-fiye etmeleri gerekir, gibi bir inan kabul grd. Ama daha sonra Douda bilim tarihi zerine yaplan almalar arttka grld ki, Batnn byk atlmna kay-naklk eden felsefi dnceler ve icatlar slam limlerinin eseridir. yleyse din kendinde ilerlemeye mani deildir; ilerle-meye mani olan ey eletirel dncenin olmaydr. Nitekim Batnn ilerlemesi de aslnda eletirel dncenin gelime-sinin rndr.

Batda eletirinin bir imkn haline gelii elbette dinin kamusal alanda etki-sini yitirmesi ve toplumun seklerleme-siyle dorudan ilikilidir. Dinin iktidar tarafndan baskc ve yasak bir syleme meruiyet salad gerektir, slam ale-minde bilimsel ve felsefi gelimeler de esasen Mslman toplumuna zg bir seklerlikle ilgilidir. O zaman yle bir soru akla geliyor: Eletiri sekler midir? Bu sorudaki maksat, her eyden nce se-kler dnya grnn dinsel dnya g-rnden tamamen farkl olduu ve her ikisinin birbirine evrilemez, ayr episte-molojilere sahip olduunu gstermektir. Buna ilaveten bu soru, eletirinin zaruri olarak sekler bir karakter arz ettiini, seklerizmin kesin olarak dogmatik bir zellii olan din ortodoksiden farkl ola-rak eletirinin koulunu oluturduunu ima etmektedir.

inan-akl kartln BozmakDinin tanmlad toplumun kart ola-rak ortaya kan sekler toplum, iman ve tutuculua kart biimde akl ve nesnellik tarafndan yaplandrlmtr. Ortodoksi-nin, dogmatizmin veya kktenciliin kar-t olarak eletirel dnce, iman ya da sadakatten ziyade nesnellik ve aklcla ballkla mmkndr. Seklerizm-din, eletiri-ortodoksi, akl-inan, muhakeme gc-itaat, hakikat-iman, effaflk-opak-lk gibi kartlklar zerinden sekler top-lum ve zneler, kendilerini akla ve d-nmsellie bal bilirler.

Sekler toplumlara hkmeden bu dsturlarn birok nemli epistemolojik

ve siyasi sonucu vardr. Eletiri Sekler mi-dir? adl kitapta Talal Asad, Judith Butler, Saba Mahmood ve Wendy Brown bun-lara eiliyorlar. ncelikle, seklerizm kavramsallatrmasnn Batl kimlikler (liberal, demokrat, hogrl, eleti-rel) iin muhayyel tekisine (tarihin bu noktasnda slam) kart olarak, ne ka-dar merkezi olduunu gsteriyorlar. Sz konusu kartln bugnk kullanm, slamn yekpare ve parodik bir tarifini hem retiyor hem de byle bir tarifin varlna dayanyor. Bu amala, kitaptaki yazlar sekler-rasyonel-eletirel Batl ile din-irrasyonel-kktenci-Mslman Do-ulu arm zincirlerini istikrarszla-trmay ve bunlarn tam da ikili kartlk-lar olarak statlerini bozmay amalyor. Bylece yazarlar, eletiri kavramnn yeni bir anlayla beraber din ve sekler ara-sndaki ikili kartl aan soyktksel bir analiz biimini sunmaya alyorlar.

sEklErizmi yEnidEn tanmlyorlarAyrca seklerizmin standart normatif tarifini (din bahsinde devletin tarafszl- ilkesi ile kiliseye ait olanla siyasi erke ait olann aka ayrmas) sorguluyor-lar. Genelde seklerizm, dinin grev ve anlamn tanmlama, dntrme veya oluturma olarak deil de yalnzca dinin grnrln ve kamusalln snrla-mak, onu kiisel alanda tutmak olarak anlalr. Seklerizmin bu anlamn ve tanmn yapbozumuna uratmak is-teyen yazarlar, evrensel iddialar olan seklerizmin bir tarihinin olduunu ve bu tarihin, modern Batnn ve onunla beraber Batnn Bat-dna kar bak ve tavrnn retimine katkda bulunduunu sylyorlar. Yakn zamanda sekleriz-min sadece ulus-devletler ve cemiyet-lerde dinin yerini dzenlemekle kalma-dn, dinin ne olduunu ve ne olmas gerektiini belirttiini iddia ediyorlar.

Yazarlara gre seklerizm, dine reva grd bir ierik atfedip buna uygun din ve sekler pratikler ile benlik anla-ylar retmektedir. Din kisve ve un-vanlardan yoksun kalmlarsa da, din anlay ve buyruklar hukukta, ticarette, toplumsal normlarda ve devlet-birey ili-kilerinde tezahr etmektedir. Bu anlam-da seklerlemeyi basite dinin tecriti olarak deil, sekler toplumlar batan sona katedecek ekilde hegemonik din geleneklerin kurallarn, ahlkn, koz-molojisini ve gndelik pratiklerini d-ntrerek ya da bakalatrarak yayan bir sre olarak grmeyi neriyorlar.

B

14

EMRAH PELVANOLU

000 ylnda Yap Kredi Yaynlarnn Ahmet Hamdi

Tanpnarn kitaplarn bas-maya balamas ve Kitap-lkn arivlik zel says ile birlikte edebiyat kamusunun bu byk yazara ilgisinde bir art, daha dorusu nemli bir deiim olmutu. 1970lerdeki Hilmi Yavuz-Selahattin Hi-lav polemiinden sonra gerekleen bu ikinci ivmeleni ile Tanpnar hakkndaki yaz ve almalarn hem says artm hem de nitelii deimi, Tanpnarn ya-ptnn edebiyat tarihi iindeki modernist yzn ortaya koyan analizler ne k-maya balamt. Yine bu balamda ilk basks 1975te yaplan Turan Alptekinin Bir Kltr, Bir nsan 2001 ylnda ikinci basksyla, gncellenen Tanpnar literat-rndeki yerini almt.

Kendini akademik dnyada iyiden iyiye hissettirmeye balayan bu rzgrn etkisiyle on yl evvel, tam da bu zaman-larda, yksek lisans tezim iin kafamda maallahlk bir konu aryordum. Uzat-mayaym, o konu Sha Ouzertemin tavsiyesi ile kld, kld; bir yl iinde Ahmet Hamdi Tanpnarn iir Eletirisinde Avrupa Merkezlilik adyla yazlp yksek lisans tezim olarak kabul edildi. 2000li yllarda yaanan nicelik-sel ve niteliksel art bir yana, kitap b-tnl iindeki kaynaklarn azl ve Alptekinin almasnn, aradan geen otuz yla ramen baz konular iin ne-mini koruyor oluu hl hatrmdadr. Getiimiz on ylda ise hem Tanpnar tartmalarnn farkl balamlarda sr-dne hem de almalarn kitap b-tnlne, hacmine ulaan yaptlarla o-aldna tank olduk. yle ki Tanpnar ve moda kelimeleri yan yana gelmeye balam, bir vakitler her konuma ban-da skt suikastna urad sylenen yazar, ecdat sevicilerin ehvetle yama-lad bir retorik deposuna dnmt.

nci Enginn ve Zeynep Kermann 2008 banda Gnlklerin Inda: Tanpnarla Babaay yaymlamas tam da bu balamda nemli bir dalgalanma yapt. Biz Tanpnar byle bilmezdik diyenlerin yannda, okuduklarna ar-mamann akademik hazzn yaayan-lardan olduk. Bir de ilgin bir 27 Mays korosu bir oradan, bir uradan Tanpnar

ekitirmeye balad. Halbuki malum Sust yazs daha 2000 ylnda, Kitap-lkn ilgili saysnda yaymlanm, Tanpnar yaptlarnn uyandrd he-yecann yannda fazla ses getirmemiti. Ancak Gnlklerin ve deien politik ortamn etkisiyle Tanpnar ve 27 Mays, son be ylda daha sk anlr oldu. Turan Alptekinin Tanpnarn lm: Apologia adl kitabnn k noktas da ite bu ba-lam.

Bir savunma mEtniAlptekin, bu kk denemesini bir savun-ma metni olarak tarif ediyor. Sokratesin Savunmasndan ilham alan Apologiann ilk yars, Tanpnar 27 Mays, Kemalizm, nn, CHP, slamiyet, gelenek, Avrupal-lk gibi bir dizi (ok konuulan) olay, kav-ram ve kimlik arasnda kendi tanklyla en uyumlu, dolaysyla kendince en doru yere yerletirmeye alyor. Seyit Nezirin 2012 ylnda Aydnlk Kitapta yaymlanan Tanpnar yazlarn tartmasnn balan-gcna yerletiren Alptekinin, hem ken-dini hem de hocas Tanpnar savunduu kitabn bu blmleri biraz kark. Aslnda btncl bir argmantasyonu olmayan metni Bir Kltr, Bir nsana yazlm bir

zeyl olarak okumak da mmkn. Zira sa-vunmasn da Seyit Nezirin, Tanpnarn Atatrk ve cumhuriyetin ilkeleri ile ilgili yazlarnn gizlenmek istediini, kitabm-da onlara yer vermemekle hocama kar sorumlu olduumu sylyor. iddias ze-rine kuruyor.

Tanpnarn 1960da yazd bir dizi yaznn, onun ne kadar imanl bir Ata-trk olduunu ve 27 Mays devrimini itenlikle destekleyen bu yazlarn, kastl bir ekilde gzden karlmasnn gerici sebeplerini tartan Seyit Nezire kar Alptekinin temelde bir itiraz yok. Be-nim grm, Tanpnarn lmnden sonraki yllarda eseri zerine rtlmek is-tenen rt ve kiiliini hedef alan sylem-ler, airin lmnden nce yaadklarnn gnmze uzanan glgeleri olduudur. diyen Alptekinin daha ok bu yazlarn, bir nevi 27 Mays frsatl olarak deer-lendirilmesine kar ktn gryoruz. Tanpnarn, zannedildiinin aksine, sayg gren bir kiilik olduunu belirten Alpte-kin, onun bu yazlar ikbal kaygs ile yaz-maya ihtiyac olmadn, Kurucu Meclis ya da parlamentoya girmeyi istemesinin hem bir dnr olarak hakk hem de bir yurtta olarak grevi olduunu be-

lirtiyor. Bir de tam olarak hangi balamda olduu ok anlalmasa da, Alptekinin bir tanm olarak Atatrklke itiraz ettiini gryoruz: Atatrk kiilik, Atatrk dnce tanmlar, saygnlat-rc olmakla birlikte her tanm gibi snrla-yc da olduklarndan, bu eit sylemler, dncenin debilecei tuzaklarn en banda gelmededir, demekle yetinebilir-dim, bir kitap yapmay yeledim.

tankla dayanyorYukarda da belirttiim gibi, bu balamda Alptekinin en byk dayana Tanpnarn yaants, insan ilikileri ve dnya gr-ne dair ahsi tankl. Alptekinin izdii Tanpnar portresinde iyi bir nnc ve bu balamda cumhuriyetin ynetici elit-leri ile (her adan uyumlu olmasa da) byk senkron problemleri bulunmayan, slamiyetin Osmanl ve ehirli yzyle bark, bu balamda muhafazakr ve mil-liyeti ama gnn sonunda Avrupal bir bohemle karlayoruz. Mustafa Kemalin yeri ve Tanpnar neslinin onun ahsnda kiileen milli mcadeleye ve yeni cum-huriyet rejimine nasl ve hangi artlarda angaje olduunu anlatan bir dizi alnt-nn, Tanpnarn CHP ile bann ona has ve ncelikli bir mesele olmadn ak-lamak iin kullanldn dnyorum. Yine bu balamda Alptekin, yeri geldike Tanpnarn 147ler meselesi iin Milli Birlik Komitesine yazd mektuba atf yaparak, onun 27 Mays rejimi ile ok da sorunsuz bir ilikisi olmadn gsteriyor.

Kitabn son blmlerinde ise Tanpnarn edebiyatn da benzer bir d-zeltme hissiyat ile ele alan Alptekin, ai-rin kaynaklarndan, estetik anlayndan ve yksek beeni standartlarndan bah-settii notlarn bir araya getirmi. Ancak gncel almalarn gerisinde olduu an-lalan yazarn yeni bir ey sylediini id-dia etmek g. Kitap boyunca Tanpnarn edebiyatnn, yaam ve tarihsellii ile di-yalog halinde olduunu kabul ederek, ak-tel tartmalara Huzur ya da Saatleri Ayar-lama Enstitsnden rneklerle cevap veren tutumun da sorunlu olduunu belirtmeli-yim. Ancak btn bunlar Alptekinin ta-nklnn deerini drmyor elbet, hat-ta keke daha dorudan konusa dediiniz ilgin anekdotlar var Tanpnarn lmnde. Kendisinin bu konuda cesa-retlendirilmesi dileiyle

Tanpnar ld, yaasn Tanpnar!Turan Alptekin, bir savunma metni olarak tarif ettii Tanpnarn lm: Apologia adl kitabnda, Ahmet Hamdi Tanpnar 27 Mays, Kemalizm, nn, CHP, slamiyet, gelenek, Avrupallk gibi bir dizi olay, kavram ve kim-lik arasnda kendi tanklyla en doru yerde konumlandrmaya alyor.TANpINARIN LM, TURAN ALpTEKN, YApI KRED YAYINLARI, 112 SAYFA, 9 TL

2

Ahmet Hamdi Tanpnar

1 HAZRAN 2015 PAZARTESK TAP ZA MA NI EDEBYAT

Baz yaralar kabuk balamaz ktidarn grlts Balzacn sosyal stat ile snf farkllklarn anlatt novellas Bir Kr Balosu ilk kez Trkede. Ak ve dnemin Fransasn anlamann yan sra, iktidara ve gce sarlarak kendine mevki edinenleri tanmak iin de iyi bir kitap.

Suriyeli yazar Nihad Srisin Halepte 2003te kaleme ald Sessizlik ve Grlt, iktidar grl-ts kadar o grltnn kuytusunda, saklsnda kendisine yer aan sessizliin de roman.

BR KIR BALOSU, HONOR DE BALZAC, Ev.: BEKR KARAOLU, pALTO YAYINEv, 80 SAYFA, 8 TLSESSZLK vE GRLT, NHAD SRS, Ev.: RAHM ER, JAGUAR KTAp, 160 SAYFA, 16 TL

MUSA REK

onor de Balzac (1799-1850) 19. yzyl

Fransasnn bir portre-sini nmze koyduu romanlarn 1830dan sonra, nsanlk Komedya-s st bal altnda yaymlar. deal ei bulma, sosyal stat ile snf farkl-lklar zerine younlaan ve Trke-de ilk defa yaymlanan Bir Kr Balosu bu eserlerden biri. Hikye boyunca, durgun insanlarn Balzac ilgilendir-mediini syleyen Stefan Zweign u szleri okura bir rehber niteliinde-dir: Sadece kendini bir tek eye ve-renler, btn sinirleriyle, btn kas-laryla, btn dnceleriyle hayatn bir illzyonuna taklanlar ilgilendirir; neye olursa olsun, aka, sanata, cim-rilie, fedakrla, cesarete, tembelli-e, politikaya, dostlua.

Hikyenin kahraman Emilie de Fontaine, iktidar yanls babasnn alt ocuundan en kdr. Emi-lie dnda btn ocuklarna iyi birer e bulan Bay de Fontaine, bu biraz mark kzna iyi bir koca bulmann derdindedir. Kraln ltfuyla iyi mev-kilere gelen erkek ocuklar, bte yapraklar stne birer ipekbcei gibi yerlemesini bilirler fakat tara-fn tuttuu krallar bir bir glerini yitirirken, Bay de Fontaine de bundan nasibini alr. Kralla ilikisi bozulunca makam ve serveti sarslr biraz.

mark kzn tutkusuEmilienin ocukluu ve genlii bolluk iinde geer. Kzn istei kar-deleri, annesi ve hatta babas iin bir buyruk saylr ve ailenin btn bireyleri ona baylr. martlm ocuklarn ou gibi onu sevenle-re eziyet eden bir yapya sahiptir Emilie. Gzellii gz alcdr, bir salonda grnmesi tm dikkatle-ri zerine ekmesine yeter. teki kardelerinden daha zenle yetiti-rildii iin, iyi resim yapan, talyan-ca ve ngilizce bilen, piyano alan ve gzel sesiyle herkeste hayranlk uyandran bir kzdr. Dnyann en soylular arasndan kendisine e seme hakk olduunu zanneden Emilie, birbirinden gln gerek-elerle adaylar geri evirir. Bu tav-ryla elendiini dnen gen kz, balodan baloya koarken zellikle n dorukta olan genlerin ilgisini ekmeye alr.

Anlatcnn deyiiyle Bir babann gzleri hep ok ge alr, Emilienin babas da kznn kendisine ne kadar az vakit ayrdn bir zaman sonra an-lar. Kznn bu tuhaf ve pek ok kimse-yi ileden karan tavrlarnn kt bir sonla bitmesinden kayglanan baba, zor zamanlar geirir. Annesi gibi kon-tes olmaya merakl kznn soylu bir koca bulmas, babasnn deyiiyle mut-luluunu srekli klabilmek iin arttr. Fakat babasnn dn nemseme-yen Emilie kaderiyle ba baa kalr, zira e bulma yolunda babasn elini eteini eker. Emilie seimi sonucun-da mutsuz olursa babasn sulamaya hakk olmad konusunda da uyarlr. Kznn bir pair de Francela yeni devlet dzeninin bir menteesi olan bu yeni unvana sahip biriyle evlenme tutku-sunu anlamak babas iin zordur. Ba-basnn bu yeni unvana sahip kiilerin henz yeterince zengin olmadklar uyarsna kz aldrmaz. Tek istedii bu unvana sahip biriyle evlenmektir. K-zn bu kibirli tavrlar karsnda kimse onun evlilik meselesiyle ilgilenmez. Bu meseleye kafa yoran tek kii ise kzn eski bir denizci olan yal daysdr.

Baloda dEiEn hayatEmilie ailesiyle birlikte Parisin biraz dndaki kk Sceaux kasabasnda bir kr balosuna gider zira dnemin modas kendine sayg duyan her soy-lu kadnn yaz sresince Parisi terk etmesini buyurmaktadr. Fakat yine o mark tavrlaryla etraf gzlerken tablonun bir kesine zel olarak, sanki dier insanlardan farkll be-lirgin olsun diye yerletirilmi bir adama dikkat kesilir. Bu heyecanl sreten sonra asl hikye balar ve kaprisli kzn hayat daysnn yar-dmyla bir anda deiir. Emilienin kendine uygun bir e bulmas sand- kadar kolay deildir ve hi beklen-medik bir sona, kahramann deyiiy-le, kapanmayacak bir yaraya doru srklenir.

Hikyenin sonunda ise Balzacn romantiklere hitaben u seslenii hikyenin zn ele verir: Benim burjuva romanlarm sizin tragedyala-rnzdan daha trajiktir! Bir Kr Balosu, yine Zweign deyiiyle acmaszlk kanununu iyi bilen bir gen kahrama-nn akn o n alnmaz kederiyle ba baa kalmasnn yan sra, iktidara ve gce sarlarak kendine mevki edinen-leri anlamak iin iyi bir kitap.

AZRA NC

ovyet tarihine tuttuu projeksiyonla gnmz

siyasal anlaylarn da -zmleyen Slavoj iek; Moskova, Minsk, Bak, Almat, Akabat, Kiev gibi eski Sovyet ehirlerinde yer alan Stalin heykellerine dikkati eker ve y-le bir deerlendirmede bulunur: Stalin btn bu heykelleriyle kendisinin de tpk Tanr gibi her yerde olduu iddia-sndadr. iekin bu tespitini anmsa-mam, Nihad Srisin Sessizlik ve Grlt romannda bakahraman yazar Fethi iynin annesiyle arasnda geen Lidere ilikin u diyalog vesilesiyle oldu: Sen-ce bu posterleri neden tayorlar? diye sordu annem. nk vatanda, Liderin yznden baka bir ey grmemeli de ondan. Nereye dnerse dnsn, kar-snda hep Liderin resmi olmal. Her totaliter, diktatryel ynetim nihaye-tinde liderini ilahlatrmaya varan bir kutsamalar rejimi deil midir?

lidErin GlGEsindE yaamakSuriyeli yazar Nihad Srisin dilimiz-de yeni yaymlanan roman Sessizlik ve Grlty Halepte 2003te yazd belirtiliyor. Srisin yaadklarna gz attmzda romann yazar kahrama-n Fethi iyn ile arasnda byk ben-zerlikler olduu grlyor. Anlatcnn hikyesinin, yazarn yaamyksne bir hayli yaklatn syleyebiliriz. Hikyenin nerede yaand belirtile-meyen romanda Fethi iynin sadece bir pazartesi gn anlatlyor. Sris bu tutumuyla, yani zamanda ve meknda yapt tasarruflarla okurlarn nnde yeni dnce alanlar ayor. iynin yaad ve her eyin Lider tarafndan belirlendii o yerde bir gn yaamak bile mre bedeldir. nk ya-anan her an Liderin bir ltfudur ve o istedii zaman yaamnz elinizden alabilir. iyn o bir gn yaamtr ya-amasna ama yarna kacana dair hibir gvencesi yoktur. El konulan pasaportunu almak iin gittii devlet kurumunda iyne, iktidarn grlt mekanizmasnn bir paras olmas nerilmitir. O ise bu talebi kabul et-mektense hapsin sessizliine raz olabileceini belirtmi ama bu kez de kabrin sessizliiyle tehdit edilmitir. stelik bu tehdit, iynin dul annesiyle evlenmek isteyen ve bylece onu kont-rol altna alacana inanan, Lidere en yakn isimlerden Hail Ali Hasan

Beyden gelmitir. iyn eer bu neriyi kabul ederse bir medya kuruluunda ynetici olarak taltif edilecektir. Liderin yapp ettiklerini allayp pullamak iin satn alnmak istediini gren iynin verdii olumsuz tepki karsnda Hail Beyden, te aydnlar teranesi. eklin-de kmseyici bir yant duyarz. As-lnda Hail Bey de iyn kadar aresizdir ve elinden tehditten baka bir ey gel-memektedir. iyn, bu teklif ve tehditle ekildii uykusunda nce bir kbus ardndan ise gzel bir rya grr. Ayn anda kbus ve rya, herhangi bir yer is-minin anlmad romanda, Ortadou gereinden baka bir ey deildir.

totalitEr rEjimlErdE sanat GErilErNihad Sris, Liderin sultas altndaki l-kede iir ve mzik gibi anlat aralarnn bir iktidar aygt olarak nasl kullanld-n da kahraman Fethi iyn zerinden arpc bir biimde anlatyor. Hoparlr-lerden srekli olarak ne dedii anlal-mayan kahramanlk iirleri ve trkleri okunur. iyn, lkesinin hl kitleler an yaadn, birey ana geeme-diini belirtir. Ona gre iir, hamaset retip kiilii yok ederken dzyaz ise bireysellik ve kiilik ina eder, tam da bu nedenle kendi romanlar gibi yasaklanp sansre urar. Her bireysellik, Liderin otoritesi asndan dorudan bir tehdittir ve kitle oluturmak da sadece ve sadece bu bireysellii ortadan kaldrmak anla-mna gelir. diyen Fethi iyn, Liderin ynetimindeki lkede elence ve solo mziin de gerilediini, yerini asker marlara braktn ifade eder. Anlat aralar zerine kurulan sultadan tele-vizyon da payna deni almtr. iyn evdeki televizyonunu bir arkadana vermitir nk ekranlarda srekli ayn eyler, yani Lider iin yaplan yryler ve Liderin konumalar vardr.

Sessizlik ve Grlt, iktidar grlts kadar o grltnn kuytusunda, sakl-snda kendisine yer aan sessizliin de roman. Milan Kundera, Totaliterci-liin mahkm edilmesi, bir romann yazlmasn hak etmez. demiti. Sessiz-lik ve Grlt yarglamaktan, mahkm etmekten ok anlama, anlamlandrma arayyla n plana kyor. Romann, geriye ekilmesini, kendisini dinlemesi-ni bilen okura aslnda ok ey syleyen, etkileyici bir anlatm var.

Sessizlik ve Grlt her roman gibi znde okura, okurun yaadklarna ynelmi bir yorum nesnesi de ayn zamanda.

HS

15

1 HAZRAN 2015 PAZARTESK TAP ZA MA NI ROMAN

16

MEHMET TUN

iit Okurun son ya-pt Buralardan Geerken,

Herkes bir defa, ben ise iki defa dodum. cmlesiyle balyor. Kitabn perdesi aldnda, 1939 ylnn aralk ayndayz. Erzincan geceyi iddet-li bir depremle geirmi, kentte adeta ta stnde ta kalmamtr. Yklan evlerin enkazlar altnda binlerce insan lm ya da lme terk edilmitir. Hapisha-nedeki mahkmlara kamamalar ve enkaz altndaki insanlar kurtarmalar kouluyla serbest braklacaklar sz verilmitir. Yiit Okur, bir mahkmun elleriyle enkaz altndan karldnda henz be yandadr. Yllar sonra ken-disini kurtaran o mahkmu merak eder ve onu bellein enkaz altndan bulup karmaya alr. Tpk mahkmun o ynlarn altndan kendisini kard gibi. Ama o mahkm, enkaz altndan kma konusunda Yiit Okur kadar ansl deildir. nk iine gmld bellein karanln iinde kalakalr ve bir trl yzeye kamaz.

Bugn 80li yalarda olan Okur, anlarn o souk deprem gnn mer-keze alarak anlatmaya balyor. Neyin, niin ve ne kadar bellekte yer ettiini, bellein nasl ilediini hibir zaman bilememenin; unutmann da en az ha-trlamak kadar hayata dhil olduunun farkndalyla... Deprem bu ynyle Yiit Okurun hayatnda salt yaanm bir olay deil ardndan brakt enkaz, karlanlar, kaybolanlar, lp gidenlerle yazar iin bellein ileyiini de karla-yan gl bir metafor olarak okunabilir. Elbette ki bellek daha ok akl ar-tran bir szck. Ama Okurun anlar akl kadar kalbin de yla aydnlan-yor, baz karanlk noktalara daha ok kalbin yalaznn dt bir anlatmla renkleniyor.

i iE GEmi paralarAnlar, deprem sonrasnda stanbulda devam eden yaam, Galatasaray gn-leri, Cenevredeki niversite yllar ile sryor. Yaam ve Oyun alt balyla sunulan yaptta kronolojik bir seyir iz-lenmediini gryoruz. Farkl dnem-lerde yaanm ya da yaanacak olaylar, bazen kout bir ekilde anlatlyor. ie gemi yaam paralar dngsel bir

ak iinde birbirini tamamlyor. Bu du-rum ilk etapta okurun takibini, dikkatini gletirse de aslnda hayatn da akna uygun bir seyir izlediini dnyorum. Zaman sanld gibi yaltlm anlardan ok birbiri iinde saaklanm parack-lar btn deil midir?

Yiit Okur kitabn ikinci blm Niin An Yazmakta belki de an yaz-mann etik erevesini, yordamn i-ziyor. An yazanlarn bazen eit eit rtler altnda haksz bir meruiyet kazandn anmsatyor. Anlar, el-bette Okurun izdii bu etik erevesi zerinde serpilip anlatlyor. Okur, bu blmde yazya olan tutkusunu olduk-a gl szlerle vurguluyor. Rilkenin Gen Bir aire Mektuplardaki, Sor ken-dine, yazmazsan yaayabilir misin? Eer yaayamam, diyorsan devam et. Yoksa brak. szn kendi yazarlk deneyimi etrafnda tartrken, yazmadan yaaya-mayacan ima ediyor. Genliinde yol-culuu iirle balam, dnemin nemli dergilerinde iirleri yaymlanm olsa da, Yiit Okur verdii uzun aradan sonra tekrar edebiyata, yazmaya dnmek ister ama tr konusunda karar veremez. Bir gn bir eyler karalamak iin oturduu masadan yk olarak balayan sonra-snda istikameti romana evrilen Hulki Bey ve Arkadalar ile kalkar. Sz konusu alma, 1999da yaymlanr. Sonrasnda gelen on bir yl iinde, yk kitab ile dokuz roman yazar. Yaptlar 2003 Hal-dun Taner yk dl ve 2006 Yunus Nadi Roman dlne deer grlr. Haldun Taner, Sait Faik, Orhan Kemal, Fazl Hsn Dalarca, Cahit Klebi gibi edebiyatmzn ustalarna ilikin anlar, gazetecilik yapt dnemler, cep tiyat-rosunun kurulu yllar birer film eridi gibi kitap boyunca akar.

BEyzadEdEn BayolunaOkurun hayatnda belki de herkesten ok iz brakm kii ise days Beyzade Mehmet Beydir. Erzincan Mutasarr-f Hac Ali Rza Beyin olu Beyzade Mehmet Bey, Yiit Okurun belleinde eski zaman beylerini artran bir imgeyle yer etmitir. Vakur, kendinden emin, kimseye eyvallah olmayan, m-eddeb bir adamdr Beyzade Mehmet Bey. Okur, kendisini daha ok Dede sz-cyle anyor. Cumhuriyete ve Atatrk devrimlere bal olan Beyzade Mehmet

Bey, soyad iin bir mddet gecikince, dnemin valisi eve gelir ve kendisini tehdit tonunda ikaz eder. Beyzade Meh-met Bey arnaar soyad iin bavurur-ken bey szc bay, zade szc- ise oul olarak evrilir ve Mehmet Bayolu diye kaytlara geer. Buralardan Geerkenden sonra okuduum, Her gece gzlerimi sndrp/ Her gece izinsiz bir kaz/ Bulduka eski gnlerden birok ey/ Bir dnp duruyorum bir dnp/ Galiba kalmad sizden baka bir bey dizelerinde Beyzade Mehmet Bey(ler)i anmsatan

tnlar duydum. Beyzade Mehmet Beyin vefatyla adeta bir dnem kapanmtr.

Kitabn beinci blm, Bir Kent-Bir Okulda Yiit Okurun Galatasaray Lisesi yllarna tanklk ediyoruz. Ga-latasarayllk, zel bir dukalk olarak kendisine zg deerleri, aidiyet balar, bir okuldan ok daha fazlasna kar-lk gelen, yeri baka biimde dolduru-lamayacak bir deneyim srecidir Okur iin. yle ki yazar yllar sonra mezun olduu liseye kitaplarn balayacak, kendi adna bir ktphane kuracak ve Galatasaray Futbol Kulbnde ynetici-lik yapacaktr. Okulda yaad ilgin bir olay ise Okurun peini bir daha brak-mayacaktr. Tahtaya kimin yazdn bu yanda bile bilmedii bir iirden dolay

karakola komnizmden su duyurulu renci olarak arlr ve ifadesi alnr. iir zerine ylesine yapm, kalmtr ki, zerinden geen 61 yln ardndan Okur, aka yollu da olsa iiri kendisinin yazdna dair kukulara dtn sylemekten kendisini alamaz.

Peki, kitabn ad niin Buralardan Ge-erken? Yiit Okurdan dinleyelim: Ne kadar iyi renmiim, ne kadar sindirmi-im ki benliime yetmi yl oldu, hl ki-racym. Dnyaya geerken tutunduum bir yer gibi baktm. te bunun iindir

Buralardan Geerken diye nitelendir-mem bu yaamyksn. Adlandrma-da bir tr din tn duyulsa da Okur bu metafizik, mistik algy daha ok kendine zg bir inan iinde anlamlandrd-n belirtiyor. Kitabn bir yerinde, Artk merak edeceim bir ey kalmad. diyor. Belki de merak duygusunu zamanla yi-tirmenin insan yaamn onaran, saal-tan bir yan var. nk bu sayede daha ok gemie, yaanmlklara dnyor, hayatmz daha koyu bir dinginlik iinde duymaya, anlamaya alyoruz.

Yiit Okur, Her insan bir ykdr. diyor. Buralardan Geerken bir insann hikyesi, yaandktan sonra dnlp geri baklm, belki yeniden anlamlan-drlm bir hayatn dkm.

Yaamak bir oyun Her insan bir ykdr. diyen Yiit Okurun yaamyks Buralardan Geerken: Yaam ve Oyun adyla yaymland. Kitap, bir insann hikyesi, yaandktan sonra dnlp geri baklm, belki yeniden anlamlandrlm bir hayatn dkm niteliinde.BURALARDAN GEERKEN: YAAM vE OYUN, YT OKUR, CAN YAYINLARI, 432 SAYFA, 31 TL

Y

Yiit Okur

1 HAZRAN 2015 PAZARTESK TAP ZA MA NI ANI

18

AHMET KURUCAN

nes Ergene, Fethullah G-len Hocaefendinin misyo-

nunun sz zerine kurulu olduunu syler bir yazsnda. Aynen ka-tlyorum, sz Hocaefendide kalemin nndedir. sterseniz baslm kitaplarna bakn, neredeyse te ikisi szl mdev-venattan derleme, kk tashihler ve tas-niflerle yazl kltrmze kazandrlm eserlerdir.

Sz denilince hi phesiz akla nce sohbet ve bu sohbetlerin dermeyan edildii sohbet meclisleri, ksaca tantmn yapma-ya altmz kitaba adn veren Sohbet Atmosferi gelir. Bu atmosfer kimi zaman bir cami olur; minberde, mihrapta kalbe ve akla birden hitap eden ateli bir vaaz, bir hutbe eklinde kendini gsterir... Kimi zaman bir ev ortam olur, arz usul ile ya-plan konuma eklinde vcut bulur... Kimi zaman da bir ders ortam olur; karlkl soru-cevaplar ve ilmi mzakereler eklinde hayata intikal eder. Sonu itibaryla deien bir ey yoktur. Aslnda hepsi sohbet atmos-feridir, sohbettir ve szdr.

sEhl-i mmtEni slupSohbet atmosferi deyince akla gelmesi ge-reken ikinci unsur, sohbetin muhataplar-dr. Talebedir ya da deildir, ocuk ya da ye-tikindir, kzdr ve erkektir, inanm yahut inanmamtr, nemli deil; son tahlilde insandr ve szn sahibi, muhataplarnn durumlarn nazar- itibara almak ve ona gre konumak zorundadr. Hocaefendiye ve onun sohbet atmosferine bu gzle ba-knca homojen bir muhatap kitlesinden sz etmek mmkn deildir. Kahvedeki insan da Hocaefendinin muhatab olmutur, niversitedeki profesr de. Bu durum hatibi sehl-i mmteni bir slup kullanmaya s-rkler. Nitekim ben Hocaefendinin sehl-i mmteni slubunun yerlemesinde bu du-rumun ok etkili olduu kanaatindeyim.

Muhatap kitlenin hatibe tevecch, eitim ve kltr seviyesi, dinleme ve anla-ma abas, hatibin anlayp anlamadklarn muhataplarnn gzlerinden okumas, soh-bet atmosferi adna zikredilmesi gereken baka nemli hususiyetlerdir.

Yeri gelmiken ifade edeyim, sehl-i mmteni slup oklar iin aldanma ve kayma noktas olmutur. lim, arif ve hkim zelliklerine gzlerini kapayp

Hocaefendiyi sadece sehl-i mmteni s-lubundan dolay yetersiz gren, bir kitabn dahi okumadan, bir sohbetini dahi sonuna kadar dinlemeden ahkm kesen insanlar var. Velev ki eletiri niyetiyle olsun, Hoca-efendi hakknda hibir detayl aratrma yapmadan konuan ve yazanlar aslnda Hekimolu smailin okumadan lim, yazmadan katip deyiini dorulayan kii-lerdir. Her neyse

Sohbet atmosferinin nc ayan hi phesiz mekn tekil eder. Sohbetin gerekletii meknn darl-genilii, havas, cami veya konferans salonu oluu sohbeti mspet veya menfi manada etki-leyen nemli unsurlar arasndadr. Sley-maniye Camiinde verilen bir vaazla Cemal Reit Reyde dzenlenen konferans arasn-da meknn hem hatibe hem de muhataba etkisi elbette farkl olacaktr. Eer bu hatip genelde konumalarn irticalen yapan Ho-caefendi ise sz konusu fark bakalarna nispetle ok daha etkili bir ekilde kendini gsterecektir.

Sohbet Atmosferi isminin bizi ii-ne ald kapdan girdik, imdi kitaba d-nelim. Sohbet Atmosferi 1976-1980 yllar arasnda Bornova Merkez Camiinde yat-s namazlar ncesi yapt sohbetlerde Hocaefendinin kendisine sorulan sorulara verdii cevaplardan bir derleme. Nitekim kitabn nsznde nsz deil ama nsz gibi, nk Hocaefendinin neden camide byle bir usul takip ettiine dair kendi de-erlendirmeleri bu anlatlyor.

Bana sorarsanz, bu deerlendirme-ler bal bana ele alnmas gereken d-ncelerle dolu. nk Hocaefendinin 1976 ylnda balatt bu usul, o gnk Trkiye artlarnda bir devrim niteliin-dedir. Birka adan: Birincisi, aklnza gelen her trl soruyu sorabilirsiniz, de-mek bir meydan okumadr. 38 yanda bir insandan sz ediyoruz ve alan snrlamas yok. Kitapta da greceksiniz; fkh, kelm, felsefe sorularndan tutun iktisat, siyaset, kltr alanlarna kadar her trl soru var. Sorularn bazlar ok sradan, bazlar uzmanlk ve uzun aratrmalar gerekti-riyor. Ama Hocaefendi hemen hepsine ansiklopedik saylabilecek mahiyette olsa dahi cevap veriyor. Bu gerei, nszde s-rarla altn izdii, bilmiyorum demekle alkal dile getirdii dnceleriyle birlik-te mtalaa etmeli.

kincisi, irticalen konuuyor Hocaefen-di. Hangi soruyla karlaacan bilmiyor. Soruyu okuduu an aklna gelen dn-celeri paylayor. Bu yazy yazdm gn kk olumla Hocaefendinin bir sohbe-tine katlm, eve dnyorduk. Ne anladn bugnk sohbetten? dedim. Sohbetin ana fikrini syledi. Anladm ki anlam. Pekl, detaylar? dedim. Birka ana noktay syledi ve ardndan, Nasl oluyor baba? Benim byle bir konuma yapmam iin gn hazrlanmam lazm. dedi. Ken-dimi grdm olumun bu knda. n-k 80li yllarn ortasnda Hocaefendiyi yakndan tanma frsat bulduum, iki elin

parmak saysn gemeyecek kadar insann yer ald sohbet ortamlarndaki konu-malarn dinleyince ben de ayn soruyu sormutum kendime. Ne kadar vakaya mutabktr bilmiyorum ama Konumaya baladnda teybi fie takm gibi eklin-de bir tebih de yapmtm o zamanlar.

ayn sorular BuGn sorulsa...unu anlatmak istiyorum: Sohbet Atmosferi kitabndaki sorular bugn Hocaefendiye sorsanz, ana fikir ekseninde bir deime olmasa da, yle inanyorum ki ok daha derinlikli, ok daha kapsaml cevaplar alr-snz. Nitekim bu sorular arasnda farkl ve-silelerle kendisine daha sonra da sorulmu olanlar var. Keke bir ehl-i himmet ayn so-ruya 1976da nasl cevap verdi, 2005te ya da 2015te nasl cevap verdi; ilaveler, eksiltme-ler nedir, bir aratrma yapsa... Cevaplar neden farkl? diyebilirsiniz. ey syle-yeyim: Bir, sohbet atmosferi. Yukarda sra-ladm hususlara baklabilir. ki, -sbjektif bulanlar kabilir ama benim inancm- il-hama vabeste olmas. , kesb ilim ba-lamnda 1976dan bugne ald mesafe. Okumalarn derinletirmesi, hadiselerin tc ve eritici arklar arasnda kazan-d hayat tecrbesi.

Buradan baknca, madem yeni cevap-lar daha derinlikli, neden eskiler yaymla-nyor, gibi bir itiraz da sz konusu olabilir. Makul de bulunabilir bu itiraz. Bence d-nce istikametini veya deiimini gster-mesi asndan byk bir vazife eda ediyor bu ve benzeri kitaplar. Gelecein aratr-maclarna malzeme veriyor ve ok byk kolaylk salyor. Bir misal: O dnemde Hocaefendinin Osmanl hakkndaki d-nceleri ile bugnk dnceleri arasnda ksm farkllklar var. Kitapta da grecei-niz zere, dn bugne nispetle daha genel-lemeci yaklam sergiliyor mesela.

Daha ok rnek verebilirim ama yerim bitti. Drt blmden oluuyor kitap. Birinci blmde insanla gnll olarak hizmet ederken karlama ihtimali bulunan prob-lemler ve zm yollar hakknda anahtar bilgiler... kinci blmde insan ile kinat arasndaki ilikiyi aklayan konular... nc blmde inan, ibadet ve ahlkla ilgili mminlerin zihinlerini megul eden sorular... Son blmde ise Risale-i Nur veya Prlanta Serisinde yer alan baz nemli tes-pitlerin izah yer alyor.

Emei geen herkese teekkrler.

Huzurun atmosferiSohbet Atmosferi Fethullah Glen Hocaefendinin 1976-1980 ylla-r arasnda Bornova Merkez Camiinde kendisine sorulan sorulara verdii cevaplardan bir derleme. Kitap, Hocaefendinin 40 yllk dnce izgisini ortaya koyarak nemli bir ilevi yerine getiriyor. SOHBET ATMOSFER, M. FETHULLAH GLEN, NL YAYINLARI, 280 SAYFA, 13 TL

E

1 HAZRAN 2015 PAZARTESK TAP ZA MA NI PIRLANTA SERS

TARH

19

K TAP ZA MA NI 1 HAZRAN 2015 PAZARTE