ABSTRACTÖZET

Oral mukozal deskuamasyonlar çeşitli patolojik durumların sık rastlanan klinik bulgularıdır. Ayırıcı tanılarında kimyasal, elektriksel yanıklardan alerjik reaksiyonlara, hormonal bozukluklara ve de muko-kutenoz rahatsızlıklara kadar uzanan pek çok durum bulunmaktadır. Benzer klinik bulgular sakızlara, ilaç-lara, dental maddelere ve ağız gargaralarına karşı geli-şen alerjik cevaplarda da gözlenir. Bu olgu bildiriminde klorheksidin içeren ağız gargarasının hatlı kullanımı-nın dişeti ve mukoza üzerindeki etkileri anlatılmıştır. Mandibular mukoza ve dişeti bölgesinde deskuamatif lezyonları bulunan 41 yaşındaki bayan hasta değer-lendirilme ve tedavi amacıyla Periodontoloji kliniğine yönlendirilmiştir. Alınan anamnezde hastanın günde 15 dakika olacak şekilde bir hafta süreyle klorheksidin içeren ağız gargarası kullandığı öğrenilmiştir. Gargara kullanımı kesildikten bir hafta sonra hastadaki lezyon-ların kaybolduğu gözlenmiştir.

Oral mucosal desquamation is a common manifes-tation of a number of pathologic conditions. The differential diagnosis may range from chemical and electrical burns to conditions such as allergic reacti-ons, hormonal disorders, and mucocutenous conditi-ons. Similar appearances may be seen in reactions to various mouthwashes, chewing gum, medications and dental materials. This clinical report describes the effect of misused chlorhexidine digluconate on gin-giva and mucosa. A 41 year-old white woman, who had desquamative lesions on mandibular mucosa and gingiva, was referred to us. Intraoral examinations revealed large desquamative lesions on mandibular premolar and molar regions bilaterally. The patient used the chlorhexidine digluconate for 15 minutes daily. The mouth wash was discontinued and the patient was called for follow-up visit. Seven days later there was no desquamative lesion in mandibular molar regions.

Hacettepe Dişhekimliği Fakültesi DergisiCilt: 31, Sayı: 1, Sayfa: 42-45, 2007

Klorheksidin İçeren Ağız Gargarasının Hatalı Kullanımı Sonucu Gözlenen

Deskuamatif Lezyonlar: Olgu Raporu

Desquamative Lesions Due to Misuse of Chlorhexidine: A Case Report

*Yrd.Doç.Dr. Hasan HATİPOĞLU, **Öğr.Gör.Dr. Güliz N. GÜNCÜ, **Prof.Dr.Dilek ŞENGÜN

*Dumlupınar Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi Hastanesi**Hacettepe Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Periodontoloji Anabilim Dalı

ANAHTAR KELİMELER

Deskuamasyon, Hatalı kullanım, Klorheksidin, Hasta eğitimi

KEYWORDS

Desquamation, Misuse, Chlorhexidine, Patient education

OLGU RAPORU (Case Report)

43

Gİrİş

Deskuamatif gingivitis vezikül oluşumu, eroz-yon ve deskuamasyonla seyreden, marjinal ve atake dişetinin yaygın eritemi ile karakterize olan klinik bir bulgudur1. Epitelial dokunun des-kuamasyonu veya soyulması genellikle serbest ve atake dişetinde oluşan, sık karşılaşılan bir klinik durumdur. Şiddetli deskuamasyonlar generali-ze olabilir ve dişeti ve/veya alveolar mukozada yoğun eritem ve ülserasyonlar şeklinde gözlene-bilir2. Aynı zamanda, oral mukozal deskuamas-yon belirli patolojik durumların sık rastlanan bir bulgusudur. Bu durumun ayırıcı tanısı kimyasal, elektriksel yanıklardan alerjik reaksiyonlara, hor-monal bozukluklara ve de mukokütenöz rahatsız-lıklara kadar uzanan geniş bir yelpaze içerir3. Ay-rıca, benzer klinik görünüm çeşitli ağız gargara-larına, sakızlara, ilaçlara ve de dental maddelere karşı oluşan reaksiyonlarda da gözlenebilir.

Klorheksidin digluconate hekzametilen köp-rüsü içeren bisbiguanid yapısında bir gargaradır5. Klorheksidin etkili bir antimikrobiyal ajandır ve de 30 yılı aşkın süredir topikal antiseptik olarak kullanılmaktadır. Topikal ağız gargarası formu-nun dental plak ve gingivitise karşı etkinliği pek çok çalışmada gösterilmiştir6.

Klorheksidin içeren ağız gargarasının dişlerin ve diğer oral yüzeylerin boyanmasına, tat almada bozukluğa, deskuamasyona ve alerjik reaksiyon-lara sebep olabileceği bilinmektedir. Ayrıca oral yoldan kullanıldığı zaman anaflaktik reaksiyona bile yol açabilmektedir5,7-9.

Kuttan ve ark.ları oral sağlık ürünlerinin rutin kullanımının deskuamatif stomatitise neden ola-bileceğini rapor etmişlerdir3. Klorheksidin içeren ağız gargarasını önerildiği şekilde kullanmak çok önemlidir. Aşırı dozda kullanım veya hatalı kulla-nım çeşitli istenmeyen yan etkilere neden olabil-mektedir. Bu vaka raporunda klorheksidin içeren ağız gargarasının hatalı kullanımının dişeti ve mukoza üzerindeki etkisi anlatılmaktadır.

OlGU BİlDİrİMİ

Mandibular mukoza ve dişeti bölgesinde des-kuamatif lezyonları bulunan 41 yaşındaki bayan hasta değerlendirilme ve tedavi amacıyla Hacet-

tepe Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Perio-

dontoloji Anabilim dalına yönlendirilmiştir. Alı-

nan detaylı medikal ve dental anamnez sonucun-

da hastanın belirgin bir sistemik bozukluğu veya

mukokütenöz rahatsızlığı olmadığı anlaşılmıştır.

Yapılan ağız içi muayenede çift taraflı mandibular

premolar ve molar bölgelerinde geniş deskuama-

tif lezyonlara rastlanmıştır (Resim1 ve 2). Alınan

anamnezde hastanın o dönemde klorheksidin

içeren ağız gargarası dışında herhangi bir ilaç

kullanmadığı öğrenilmiştir.

RESİM 1

Sol mandibular premolar ve molar bölgedeki deskuamatif lezyonların klinik görünümü

RESİM 2

Sağ mandibular molar bölgedeki deskuamatif lezyonların klinik görünümü

44

Dental hikaye incelendiğinde ise sabit protez yapmak amacıyla her iki mandibular premolar ve molar bölgede preperasyonlarının yapıldığı ve iş-lem sonrası geçici protezlerin bölgeye uygulan-dığı öğrenilmiştir. Diş hekiminin bu işlemlerden sonra hastaya oral hijyeni desteklemek amacıyla günde iki kere 30 saniye kullanmak üzere %0.2 klorheksidin glukonat içeren ağız gargarası reçe-te ettiği öğrenilmiştir. Hastaya kullanım öncesi dişlerini fırçalaması ve de ağız gargarasını yut-maması da ayrıca önerilmiştir. Hasta daha etkili olacağını düşünerek klorheksidin içeren ağız gar-garasını günde 15 dakika olacak şekilde kullan-mıştır. Hasta bir hafta sonra ikinci randevusuna geldiğinde diş hekimi mandibular mukoza ve dişetindeki deskuamatif lezyonları fark etmiş ve hastayı periodontoloji bölümüne yönlendirmiştir.

Periodontoloji kliniğinde detaylı bir anamnez alındıktan sonra etkenin klorheksidin içeren ağız gargarası olabileceği düşünülerek hastadan gar-garayı kullanmayı bırakması istenmiş ve de hasta bir hafta sonra kontrol randevusuna çağrılmıştır. Hasta bu süre zarfında dermatoloji kliniğine yön-lendirilmiş ve gerekli alerji testleri yaptırılmıştır. Yapılan testler lezyonların alerjik olmadığını gös-termektedir. Yedi gün sonra hasta geldiğinde lez-yonların kaybolduğu ve de hastanın herhangi bir şikayetinin kalmadığı öğrenilmiştir (Resim 3-4).

TArTışMA

Bu vaka raporunda klorheksidin içeren ağız gargarasının yanlış kullanımının doğurabileceği sonuçlar bildirilmiştir. Deskuamatif gingivitis ge-nellikle mukokütenöz bir rahatsızlığın bulgusu ol-masına karşın kimyasal bir yaralanma veya aler-jik bir yanıt olarak da kendini gösterebilir. Birçok vaka müköz membran pemfigoidi ve liken pla-nusla ilişkili olarak gözlenmektedir4. Bu vakada yapılan alerji testleri ve alınan detaylı medikal anamnez sonucunda hastada herhangi bir mu-kokütenöz rahatsızlık veya alerjik reaksiyon bu-lunmadığı saptanmıştır. Gözlenen deskuamatif lezyonlara klorheksidin içeren ağız gargarasının hatalı kullanımının neden olduğu düşünülmekte-dir.

Klorheksidin içeren ağız gargaralarının kon-trolsüz kullanımı çeşitli yan etkilere sebep olabilir. Klorheksidinli ağız gargaraları dişler fırçalandık-tan sonra, 30 saniye gargara yapılacak şekilde günde iki kez kullanılmalıdır. Hastalar gargara-nın yutulmaması ve de gargaradan hemen sonra bir şeyler yenip, içilmemesi konusunda uyarılma-lıdırlar.

Bu olgu bildirimi hasta eğitiminin önemini bir kez daha vurgulamaktadır. Eğitim seviyesi ve de ilaçların kullanımı ile ilgili verilen önerileri anla-ma kapasitesi bu konudaki önemli etkenlerdir.10

RESİM 3-4

Klorheksidin içeren ağız gargarasının kullanımının bırakılmasından yedi gün sonraki klinik görünüm

45

Bu noktada diş hekimine düşen görev, gerekli

gördüğü önerileri hastalarına bildirirken yazılı

formlar kullanmaktır.

Literatür değerlendirildiğinde çeşitli yollardan

uygulanan klorheksidine karşı gelişen anafilak-

tik reaksiyonlar ve hatta kontak ürtiker oluşumu

göze çarpmaktadır7-9,11. Ancak klorheksidin içe-

ren ağız gargaralarının yanlış kullanımıyla ilgili

herhangi bir vaka sunumu bulunmamaktadır. Bu

olgu bildirimi klorheksidin içeren ağız gargarala-

rının yanlış veya aşırı miktarlarda kullanımının

deskuamatif lezyonları da içeren çeşitli yan etki-

lere neden olabileceğini göstermektedir.

KAYNAKLAR

1. Rogers RS, Sheridan PJ, Nightingale SH. Desquamative gingivitis: Clinical, histopathologic, immopathologic, and therapeutic observations. J Am Acad Dermatol. 1982; 7: 729-735.

2. Stoopler ET, Sollecito TP, DeRossi SS. Desquamative gingivitis: Early presenting symptom of mucocuteneous disease. Quintessence Int. 2003; 34:582-586.

3. Kuttan NA, Narayana N, Moghadam BK. Desquamative stomatitis associated with routine use of oral health care products. Gen Dent 2001;49:596-602.

4. Scully C, Laskaris G. Mucocutaneous disorders. Periodontology 2000 1998;18:81-94.

5. Matthijs S, Adriaens PA. Chlorhexidine varnishes: A review. J Clin. Periodontol. 2002;29:1-8.

6. Killoy WJ. The use of local -delivered chlorhexidine in the treatment of periodontitis. Clinical results. J Clin. Periodontol. 1988;25:953-958.

7. Krautheim AB, Jermann THM, Bircher AJ. Chlorhexidine anaphylaxis: Case report and review of the literature. Contact Dermatitis 2004;50:113-116.

8. Knight BA, Puy R, Douglass J, O’Hehir RE, Thien F. Chlorhexidine anaphylaxis: A case report and review of the literature. Internal Med. J 2001;31:436.

9. Wicki J, Deluxze C, Cirafici L, Desmeules J. Anaphylactic shock induced by intra urethral use of chlorhexidine. Allergy 1999;54:768-769.

10. Baehni P, Giovanoli J. Patient profile and desicion-making in periodontal practice. Periodontology 2000 2004;36:27-34.

11. Fisher AA. Contact urticaria from chlorhexidine. Curr. Contact News 1989;43:17-18.

İLETİŞİM ADRESİ

Dr. Güliz N. GÜNCÜHacettepe Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi Periodontoloji Anabilim Dalı, Sıhhiye TR-06100 ANKARA

Tel: +90 312 305 2237, Fax: +90 312 310 4440 E-mail: guliz@hacettepe.edu.tr