Ćamil Sijarić (1913-1989)

-pripovetke po izboru, Bihorci, Konak, Carska vojska, izabrane kritike

-najsnažnije ime u sandžačkoj prozi, rođen u Bihoru, selu Šišovice – tradiciju tih krajeva unosi u svoja dela; kraj tipičan po narodnim pevačma, kao što su Avdo Međedović, Murat Kurtagić i drugi; sreo se sa književnošću u usmenoj formi što je njega kao pisca obeležilo; išao je u Veliku medresu u Skoplju (osnovao ju je kralj Aleksandar), imala je za cilj da obrazuje muslimanski intelektualni sloj; kao i Muhamed Abdagić, Sijarić biva izbačen iz medrese zbog komunističkih ideja, završava gimnaziju u Vranju, i pravni fakultet u Beogradu; u Vranju se Sijarić sreće sa delima Bore Stankovića što ostavlja traga u njegovom stvaralaštvu; bio je član Bosnjačke akademije nauka i umetnosti Crne Gore i doživotni član Matice srpske u Novom Sadu; nije se vezao za samo jedan književni centar jer je boravio u raznim sredinama;

-objavljuje u četrdesetim godinama, prva knjiga je zbirka pripovedaka Ram-Bulja; pripovetke u ovoj knjizi su svedene u izrazu, minimalističke, ali one otkrivaju taj svet pešterskih sela i ovde Sijarić prvi put govori o običajnosti;

Timka – običaj otmice žena koji je tada postojao na Pešteri (tri načina ženidbe – prošnja, bežanje i otmica); motvi vezivanjava kosom za drugu snahu da ne bi tokom noći pobegla;

-značajne su zbirke Francuski pamuk – za koju je Sijarić dobio Andrićevu nagradu, sam motvi francuskog pamuka je iz Andrićeve Travničke hronike; Priče kraj vode, zatim pojedinačne priče Hrt, Sablja, Bunar, Put;

Bunar – veruje se da je jedna od najboljih Sijarićevih pripovedaka – govori o čoveku koji sanja da na nekom mestu postoji voda i želi da tu iskopa bunar; opsednut je time, daje sve za pronalazak te vode, ali ne uspeva i umire; priča o ljudskoj potrebi da teži za nečim, i zapitanost da li je sreća uopšte moguća; motiv bunara i velikog belog cveta koji pluta po vodi (taj bunar stvarno postoji);

-za Sijarića se često vezuje pojam magijskog realizma – iako on u tom trenutku tako osmišljen nije ni postojao, postaje popularan mnogo godina kasnije u Južnoj Americi zahvaljujući Markesu i drugim autorima;

-uspeh doživljava objavljivanjem romana Bihorci za koji dobija nagradu, takođe pravi i bitan zaokret u književnosti u tom trenutku u kome je bila aktuelna proza ratne tematike sa elementima socrealizma (Konak i Carska vojska su najbolji romani prema Nadiji);

Bihorci – unose određene inovacije u žanr – imaju određeni istorijski okvir i istorija se preslikava na život likova, učestvuje u njihovoj karakterizaciji, ali se bave odnosom između individue i kolektiva što je bitna odlika modernog romana; objavljeni su 1956.godine (dok je roman Derviš i smrt objavljen desetak godina kasnije – ovim romanima i romanima Derviša Sušića bosanski roman zagazio je u modernu).

Konak – priča o prelaznosti, radnja je smeštena u specifičnom trenutku – smena vlasti, slabljenje turskog carstva i početak vladavine kneza Miloša, simbolički je preneta, kao i prelaznost, na sami konak – Lemeš-aga je predstavnik turske vlasti živi u konaku koji propada, a propada i sam aga – u nekim scenama se prikazuje bez kape (kapa je u Turskom carstvu bila simbol moći); prelaznost je prisutna i u samom konaku koji je privremena kuća, zatim u putu haduma Alije koji je krenuo iz Istambula u rodno Akovo i zastao na pola puta – u Biogradu; prelaznost imamo i u njegovoj podvojenosti pola – Nisam ni mač ni oštrice, ni muško ni žensko; hadum Alija se javlja i kao narator priče jer je imao pristup i muškom i ženskom svetu; čitavo delo je zamišljeno kao dijalog sa persijskim mudracem kroz koji hadum Alija citira mnogo izreka iz različitih kultura – arapske, muslimanske, jevrejske, japanske – kao da u tom dijalogu ima neke predborhesovske težnje da se sva znanja sažmu u jedno.

Carska vojska – simbolika puta veoma je interesantna za Sijarića (esej Drumovi u delu Ćamila Sijarića – Ismet Rebronja); na početku romana put se opisuje kao živ čovek, poredi se sa sedim starcem, mudracem sa dugačkom bradom, personifikuje se; govori se o periodu slabljenja turskog carstva, o bitki između turaka i Grka; uz svako slabljenje moći ide i pad morala – age i begovi plaćaju siromašnim seljacima da idu u rat umesto njih, da budu bedeli; ironično, carska vojska su siromašni seljaci bez vojne obuke kojima je plaćeno da umru; veći deo romana je o tome šta se dešava na putu ka boju; motiv puta kao prelaznog mesta, mesta između dve tačke; simbolika putnika u slovenskoj mitologiji – putnik na putu je pomalo magijsko biće, postoji verovanje da se ne sme odbiti putnik namernik jer je možda on prerušeni anđeo; komunikacija sa mitskim prikazana je kroz realistične momente; povezanost sa 1001 noći – motiv puta koji podseća na karavane, sreću se različiti likovi sa mitskim karakteristikama koji komplikuju radnju; postoji sličnost i u strukturi romana, likovi sreću različite ljude koji ubacuju svoje priče čija je veza putovanje; ima i elemenata pikarskog romana, autoreferencijalnosti – jedna od ispričanih priča je priča o bunaru; politička dimenzija romana – sadrži mnogo humanih i antiratnih poruka – krenuli su u besmislenu borbu, ginu a ne znaju ni zašto su tu; da bi apsurd bio veći na taj put seljake prate i žene; slika vojske bez uniformi, entuzijazma uz pratnju očajnih žena; ima i nekoliko scena koje se dešavaju u Pazaru (pominje se mnogo voda), a zanimljivo je da je veći deo romana napisan u hotelu Vrbak.

Ismet Rebronja (1942-2006)

Nulla Insula – izbor iz poezije, zbornik radova U spomen Ismeta Rebronje, tekst Ljiljane Pešikan Ljuštanović; proza – CI priča (101 priča);

-najznačajnije ime u sandžačkoj poeziji; naša regionalna književnost ima specifičnosti koje su dali Sijarić I Rebronja; kod Rebronje može se reći da je taj element mitskog preuzeo od Sijarića; Rebornja rano počinje da objavljuje, već sa 16, 17 godina ima uspele pesme objavljene u časopisima, sa dvadesetak godina objavljuje prvu knjigu koja se zove Knjiga rabja; objavljivao je u BIGZ-u, Srpskoj književnoj zadruzi, Prosveti i slično; Paganska krv, Sreda i Sreda kći – komunikacija sa slovenskom mitlogijom, Sreda je mitsko biće u koje se verovalo u Bihoru, Jesen praznih oraha, posthumno – Magnet i algerbra, Sinje more i drugo;

Preći preko Lima – obred prelaza, priča o prelasku preko reke koja je veoma čest motiv u antičkoj i rimskoj književnosti; prelazak u onostrano, izlazak tradicionalnog čoveka u moderni svet, istovremeno i strah od nepoznatog;

Pesma o majci –

Suze Lejle Šehović (2003) – zbirka pesama napisana mešavinom ekavskog i ijekavskog, jat je obeležen sa ě, tako je napisana i Nulla Insula;

GŽ 53475 (naziv pesme po broju tablica) – pesma ratne tematike, napisina 1992. i govori o izbeglicama iz Foče; citira Šantića – Ostajte ovde i tu sunce tuđe zemlje neće... Tom ratnom tematikom najčešće su se bavili pisci Bosne i Hercegovine; osećanje nemoći, lirski subjekt je nemoćan da učini bilo šta;

Gnjida – govori o društveno-političkoj situaciji na našem podneblju; poremećeni sistem vrednosti; napisana je 1994. godine; u periodima velikih kriza najgori ljudi postaju najbolji, najuspešniji; reč je o moralnoj gnjidi koja raste, postiže uspeh u tom poremećenom sistemu vrednosti, a najviše što može postići jeste to da postane vaška;

CI priče – mitski sloj, Voduša, mitski prostor, ima veze sa Godušom, pesnikovim rodnim selom; pseudomitska komunikacija sa mitološkim elementima.

Muhamed Abdagić (1916-1991)

Iz feniksovog gnijezda + Jašovićev pogovor, drama Ramiza;

-učestvovao je u Drugom svetskom ratu, imao je određene nacionalne ideje vezane za Bošnjake koje se nisu ostvarile, imao je i određene zahteve za Sandžak i njegov položaj u Jugoslaviji (zajedno sa Rifatom Burdževićem Tršom); njegov život obeležava lažna optužba da je sarađivao sa Gestapom; mnogo je pisao, većina njegovih dela objavljena je posthumno a nešto je objavio i pod drugim imenom;

Iza Moreno – kao slika na zidu, jedina njegova veza sa čistotom koju ne može naći kod drugih ljudi; često se sreće motiv paranoje – praćenje, posmatranje; razbacani rukopisi u ovoj Abdagićevoj pesmi podsećaju na Bulgakove ,,rukopise koji ne gore''; umetnik u mladosti – komunikacija sa Džojsovim Portretom umetnika u mladosti; Iza Moreno se na kraju izjednačava sa portretom samog autora;

Rob – pojedinac nije sposoban da bude slobodan čak ni kad mu daju slobodu;

Zajednica – jakog pojedinca ranjava pojedinac sa strane i ostavi da ga do kraja unište ,,njegovi'';

Ostvarena želja – voleo bi da umre u proleće, u zelenilu, okružen golubovima – umro je u gradskom parku u Novom Pazaru (pesnik = prorok).

Ibrahim Hadžić

-knjiga po izboru; Boja okoline – zbornik radova, sadrži i izbor iz poezije;

-urednik školskog programa na Radiju i televiziji Beograd; nema komunikacije sa tradicionalnim i mitskim;

-Mira Miočinović, supruga Danila Kiša, strogo se protivila stvarima na nacionalnoj osnovi koje su se dešavale Hadžiću;

-moderan savremeni izraz, fascinacija prirodom (pisao je o pečurkama i o nocnim leptirima); ima mnogo politički angažovanih pesama;

Podizanje javnog spomenika političaru –

San o nagradi –

Pesma posvećena Guglu –

Prvi put s majkom na Svetskom fudbalskom prvenstvu –

Književno priznanje –

Kupinov grm –

Pečurke –

Zapisnik voznih karti –

Sinan Gudžević

-Građa za pripovetku, Rimski epigrami (tekst Asmira Kujovića);

-studirao je klasične jezike u Beogradu, poliglota; interesovanje za latinski svet uticalo je i na njegovo pisanje; rođen u selu Grabu na Goliji; postao je poznat kroz emisiju Ovidije sa Graba koja se ticala njegovog prevoda Ovidijevih Metamorfoza; vraća se ,,sandžačkoj školi'' – komunikacija tradicionalnog sa mitskim, nastavljač Rebronje (razlika je u tome što je njegova poezija izrazito lirska, za razliku od Građe za pripovetke);

--Građa za pripovetke – u formi narativne poezije (približavaju se poezija i proza); -ima sandžačke atmosfere, lokalnih tema, političkih motiva (Staljin); objavljena je u Prosveti kada je Gudžević imao dvadesetak godina;

Pesma iz dnevnika –

Građa za pripovetku –

Spomen-vrteška –

Bistra krv – postavlja se pitanje da li rodbinske veze čini bliskost, zajedničko odrastanje ili krvno srodstvo;

Božje razumevanje –

Kućna guja – mitsko verovanje u vezi sa kućnom zmijom koja nije opasna;

--Rimski epigrami – mnogo je poznatiji po ovoj knjizi koja je doživela veliku slavu i prevedena je na mnoge svetske jezike; u nekim intervjuima govori da je mitski sloj preuzeo od Rebronje; poeziju je pisao u formi epigrama, što je veoma teško; ironičan smisao za humor, stavovi lirskog subjekta prema Rimu, ali se bavi i našim temama; spaja svet Rima sa našim svetom.

Refik Ličina

-poezija po izboru;

-ima dosta komunikacije sa tradicionalnim mitskim, ali ima i savremenih tema vezanih za politiku; živi u Švedskoj, poreklom je iz Bihora u Crnoj Gori a radio je kao bibliotekar u Novom Pazaru;

Lovor – slika azilanata, govori o rasizmu, nije reč samo o crncima već o svima koji su drugačiji;

Pridika za Euridiku –

Knjigovezačka ulica –

April – pisana po uzoru na Eliota;

Daždevnjaci – po slikama koje se nižu podseća na Rebronjinu knjigu Izložba;

Dodirne tačke – antička mitlogija;

Proza – Staklenici, knjiga priča Strah od behara;

Enes Halilović

-proza Kapilarne pojave (tekst Jasmine Ahmetagić); poezija Listovi na vodi.

Kapilarne pojave – kratke, mikropriče, po jedna-dve rečenice, pisane su kroz stalno poigravanje sa usmenim formama; prema komunikaciji sa tradicionalnim Halilović je u potpunosti učenik sandžačke škole; vezivanje za velike antičke teme i okrenutost prema Evropi kroz antiku preuzima od Rebronje; što se forme tiče, može se reći da je učenik Gudževića (Građa za pripovetke); većina ovih priča su anegdote; koristi postupak da savremenog autora predstavi kao zapisivača usmene građe; Džemila je u ulozi kazivača; ima priča koje se bave kulturom, umetnošću; usvaja i humor kao odliku narodne književnosti.

Listovi na vodi:

Kartagina –

Lubenice –

Hadžet –

Fatima Muminović

-pripovetka Posmrče, Nado – knjiga poezije – snažna i uspela komunikacija sa tradicionalnim, sa običajnošću ali iz ženske perspektive; Ime – zbirka pesama ratne tematike.

Asmir Kujović

-poezija po izboru;

Ko je zgazio Gospođu Mesec – roman, najbolje prozno delo u sandžačkoj književnosti napisano posle 2000. Godine; odlikuje se snažnom intertekstualnom komunikacijom sa islamskim tekstovima, Kur'anom, hadisima, filozofijom, delima svetske književnosti, kao i sa muzikom, filmom; dobio je nagradu Društva pisaca BiH za najbolji roman; knjiga prati lik Bakira Kačara i njegovog druga Jasmina koji od detinjstva odlaze u Sarajevo, tamo ih zatiče rat (fikcija, nije autobiografija); menja stilove kroz poglavlja, u većem delu romana ne zna se tačno ko je glavni lik – da li Bakir ili Jasmin – u jednom trenutku kada Bakir pogleda u ogledalo umesto svog odraza vidi Jasmina – ova dva lika se simbolički stapaju (ogledalo – sufijski simbol samospoznaje; tekst Lik i odraz u stvaralaštvu Asmira Kujovića); često se u romanu sreću džini i friti koji se pojavljuju okolo što podseća na 1001 noć; lik Gabrijele – nosi anđeosko ime a ustvari je džinkinja; scena u rovu – glavni junak je dugo zarobljen u rovu i usled te izolovanosti on počinje da komunicira sa đavolom koji se pretvara u ženu (Antifaust);

-rođen u Pazaru, živi u Sarajevu, pripada piscima ratne generacije;

Obećana zemlja –

Die Liebe –

Najdalje nebo – poigravanje sa relativnošću vremena i prostora;

Leonardov zapis na komori srca –