Komisyon

KPSS TÜRKİYE EKONOMİSİ, ULUSLARARASI İKTİSATBÜYÜME VE KALKINMA, İKTİSADİ DOKTRİNLER TARİHİ

ISBN 978-605-364-556-6

Kitapta içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© Pegem Akademi

Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları

Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir.

Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,

kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt

ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.

Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.

Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında

yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları

satın almamasını diliyoruz.

“Bu kitapta yer alan geçmiş yıllarda ÖSYM'nin yapmış olduğu sınavlardaki ÇIKMIŞ SORULAR'ın her hakkı ÖSYM'ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir kısmının kopya edilmesi, fotoğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da kullanılması, yayımlanması ÖSYM'nin yazılı izni olmadan yapılamaz. Pegem Akademi Yayıncılık telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır.”

2. Baskı: Kasım 2013, Ankara

Yayın-Proje Yönetmeni: Ayşegül EroğluDizgi-Grafik Tasarım: Selda Tunç

Kapak Tasarımı: Gürsel AvcıBaskı: Tuna Matbaacılık Sanayi ve Ticaret A.S.

Bahçekapı Mahallesi 2460. Sokak No: 7Sasmaz/ANKARA(0312-278 34 84)

Yayıncı Sertifika No: 14749Matbaa Sertifika No: 16102

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51

Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60

E-ileti: pegem@pegem.net

SUNU

Değerli adaylar;

Elinizdeki bu kitap, KPSS Alan Bilgisi sınavı ve diğer kurum sınavlarına dönük olarak hazırlanmış-

tır. Kitabın kapsamı, daha önceki sınavlarda sorulmuş olan soruların içeriği ve öğrencinin toplam iş

yükü gözetilerek oluşturulmuştur.Konu anlatımı kısa tutulmaya çalışılmış, soru çözümleri, öğrenci-

lerimizin ihtiyacı düşünülerek, biraz daha ayrıntılandırılmıştır.

Bu kitap oluşturulurken, bütün bir literatür elden geçirilmiş, bilgiler konu bütünlüğünü sağlayacak

bir biçimde, daha önceden sorulmuş ve sorulabilecek sorular gözetilerek bir araya getirilmiştir. Kitapla

ilgili tüm görüşlerinizi pegem@pegem.net adresine iletebilirsiniz.

Selma Balaban Levent adına değerli babam Resul Balaban'a ve annem Veciha Balaban'a ; Ma-

hir Alper adına eşim Çiğdem Alper, oğlum Deniz Alper'e ve emeği geçen herkese çok teşekkür

ederiz.

Mahir ALPER & Selma BALABAN LEVENT

İÇİNDEKİLER

Türkiye Ekonomisi1. BÖLÜM

TÜRKİYE EKONOMİSİ ...........................................................................................3TEST-1 KURUM SORULARI ................................................................................68TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ ........................................................105

Uluslararası İktisat2. BÖLÜM

ULUSLARARASI İKTİSAT ..................................................................................147TEST-1 KURUM SORULARI ..............................................................................183TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ ........................................................201TEST-2 SORULAR .............................................................................................221TEST-2 ÇÖZÜMLERİ .........................................................................................235

İktisadi Büyüme ve Kalkınma3. BÖLÜM

İKTİSADİ BÜYÜME VE KALKINMA .................................................................. 255TEST-1 KURUM SORULARI ............................................................................. 301TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ ....................................................... 308TEST-2 SORULAR ............................................................................................ 317TEST-2 ÇÖZÜMLERİ ........................................................................................ 329

4. BÖLÜM İktisadi Doktrinler Tarihi

İKTİSADİ DOKTRİNLER TARİHİ ....................................................................... 343TEST-1 KURUM SORULARI ............................................................................. 375TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ ....................................................... 388

KAYNAKÇA ........................................................................................................405

1 PEGEM AKADEMİ

TÜRKİYE EKONOMİSİ

¾ OSMANLI EKONOMİSİ

¾ CUMHURİYET DÖNEMİ

¾ DEVLETÇİ DÖNEM (1930-1938)

¾ SAVAŞ EKONOMİSİ DÖNEMİ (1939-1945)

¾ ÇOK PARTİLİ DÖNEM (1946-1960)

¾ PLANLI KALKINMA DÖNEMİ (1960-1980)

¾ İHRACATA DAYALI BÜYÜME DÖNEMİ (1980-1989)

¾ 1990’LI YILLAR (DIŞ FİNANSAL

SERBESTLİK DÖNEMİ)

¾ 2000’Lİ YILLARDA TÜRKİYE

¾ TÜRKİYE’DE BANKACILIK SEKTÖRÜ

¾ TÜRKİYE AVRUPA BİRLİĞİ

İLİŞKİLERİ KRONOLOJİSİ

(1959 - 2010)

Zamanımız tamamen iktisat devridir.

MUSTAFA KEMAL ATATÜRK

2

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2

2

2

2

2

2

2

2

20134

Çıkmış Soru Ağacı

atatürk’ün İzmİr İktİsat Kongresİ Konuşması

Efendiler;

Bu fi’len vaki olmuştur. Sulh denilen şeyin temini için ecnebilerin bu hakikati itiraf etmemekteki tereddütlerine mantıki mana vermek mümkün değildir. Çok şayan-ı arzudur ki, pek yakın bir zamanda onlar da bu hakikati itiraf ederler ve bütün cihan-ı medeniyetin pek büyük hahiş ve tahassürle intizar ettiği sulhun in’ikadına mani olmak mes’uliyetinden ictinab ederler. Şimdiden esbab-ı hayatiyetimizi temine başlamış bulunuyoruz. Ve bittabi hal-i sulhun in’ikadında daha büyük inkişafat oluyor. Fakat mu-vaffak olmak için çok çalışmak lazım olduğunu bilmeliyiz. İktisadiyat, iktisadiyat diyoruz. Fakat arkadaşlar iktisadiyat demek her-şey demektir. Yaşamak için, mesut olmak için, mevcudiyet-i insaniye için ne lazımsa bunların kaffesi demektir, ziraat demektir, ticaret demektir, say demektir, herşey demektir. Bütün bu hususta el’an memleket ve milletimizin ne halde olduğunu sizler çok güzel bilirsiniz. Tavsif etmek istemeyeceğim. Ancak memleketimizin vüs’ati ve nüfuzumuzun bu vüs’atle ne kadar gayrı mütena-sib olduğunuda hatırlayınız. Bu vasi ve feyizli toprakları işleyebilmek, işletebilmek için noksan olan el emeğini behemehal fenni alat ile telafi etmek mecburiyetindeyiz. Memleketimizi bundan başka şömendöferler ile ve üzerinde otomobiller çalışır şoseler ile şebeke haline getirmek mecburiyetindeyiz. Çünkü garbın ve cihanın vesaiti bunlar oldukça, şömendöferler oldukça, bunlara karşı merkebler ve kağnı ile ve tabii yollar üzerinde müsabakaya çıkışmanın imkanı yoktur. Memleketimiz ziraat memleketidir. Bu itibarla, halkımızın ekseriyeti çiftçidir, çobandır. Binaenaleyh en büyük kuvveti, kudreti bu sahada gösterebiliriz ve bu sahada mühim müsabaka meydanlarına atılabiliriz. Fakat aynı zamanda sınaatımızı da tezyid ve tevsi etmek mecburiyetindeyiz. Eğer sanat hususunda yine müsamahakar olursak, o halde asar-ı sanayide yine haricin haraç-güzarı oluruz, mahsulat ve mamulatın mübadelatı ve servete inkılabı için ticarete ihtiyacımız vardır. Ticaretimizin agyar elinde kalması memleketimizin servetinden lüzumu kadar istifade edememeği bais olur. Fakat bütün bunlar söylendiği kadar basit ve kolay olmayan şeylerdir. Bunda mu-vaffak olabilmek için hakikaten memleketin ve milletin ihtiyacına mutabık esaslı program üzerinde bütün milletin müttehit ve he-mahenk olarak çalışması lazımdır. Hey’et-i aliyeniz bu esasatın en kıymetlilerini inşallah bulup ortaya koyacaksınız “Arkadaşlar bence yeni devletimizin, yeni hükümetimizin bütün esasları, bütün programları iktisat programından çıkmalıdır. Çünkü demin dediğim gibi herşey bunun içinde mündemiçtir. Binaenaleyh evlatlarımızı o suretle talim ve terbiye etmeliyiz, onlarabu suretle ilim ve irfan vermeliyiz ki, alem-i ticaret, ziraat ve sınaatte ve bütün bunların faaliyet sahalarında müsmir olsunlar, müessir olsun-lar, faal olsunlar, ameli bir uzuv olsunlar.” Binaenaleyh maarif programımız gerek iptidai tahsilde, gerek orta tahsilde verilecek bütün şeyler bu noktai nazara göre olmalıdır. Maarif programlarımız gibi şuabat-ı devlet için tasavvur olunacak programlar dahi iktisat programına istinad etmekten kendini kurtaramazlar. Esaslı bir program tesbit etmek, program üzerine bütün milleti hema-henk olarak çalıştırmak lazımdır. Bizim halkımızın menfaatleri yekdiğerinden ayrılır sunuf halinde değil bilakis mevcudiyetleri ile muhassala-i mesaisi yekdiğerine lazım olan sınıflardan ibarettir. Bu dakikada sami’lerinin çiftçilerdir, sanatkarlardır, tüccarlardır ve işçilerdir. Bunların hangisi yekdiğerinin muarızı olabilir. Çiftçinin sanatkara; sanatkarın çiftçiye ve çiftçinin tüccara ve bunların hepsine, yekdiğerine ve ameleye muhtaç olduğunu kim inkar edebilir.

Bugün mevcut olan fabrikalarımızda ve daha çok olmasını temenni ettiğimiz fabrikalarımızda kendi işçilerimiz çalışmalıdır. Müreffeh ve memnun olarak çalışmalıdır. Ve bütün bu saydığımız sınıflar aynı zamanda zengin olmalıdır. Ve hayatın lezzet-i hakikisini tadabilmelidir ki, çalışmak için kudret ve kuvvet bulabilsin. Binaenaleyh programdan bahsolunduğu zaman adeta diyebiliriz ki, bütün halk için bir say misak-ı milisi mahiyetinde olan program etrafında toplanmakta hasıl olacak olan şekl-i siyasi ise alel’ade bir fırka mahiyetinde tasavvur edilmemek lazımgelir ve bade’s-sulh vukua gelebilecek böyle şekl-i siyasi-nin şimdiye kadar olduğu gibi milletin azim ve imanıyla ve vahdet ve tesanüdün birbirine müzahir olmasıyla muvaffak olacağı hakkındaki kanaatim kavidir ve tamdır.

Efendiler;

Hey’et-i aliyenizin bugün akdedmiş olduğu Türkiye İktisat Kongresi çok mühimdir. Çok tarihidir. Nasıl ki, Erzurum Kongresi felaket noktasına gelmiş olan bu milleti kurtarmak hususunda Misak-ı Millinin ve Taşkilat’ı Esasiye Kanununun ilk temel taşlarını tedarik hususunda amil olmuş, müessir olmuş, müteşebbis olmuş ve bundan dolayı tarihimizde, tarih-i millimizde en kıymetli ve yüksek hatırayı ihraz etmiş ise , kongreniz dahi milletin ve memleketin hayat ve halas-ı hakikisini temine me-dar olacak düsturun temel taşlarını ve esaslarını ihraz edip ortaya koymak suretiyle tarihte büyük namı ve çok kıymetli bir hatırayı ihraz edecektir. (Alkışlar) Bu kadar kıymetli ve tarihi kongrenizi küşad etmek şerefini bana bahşettiğinizden dolayı hassaten arz-ı teşekkürat ederim. (Alkışlar)(Estağfurullah sesleri) Ve böyle bir kongreyi akdeden sizlersiniz. Bundan dolayı sizi şayan-ı tebrik görür ve tebrik ederim. (Teşekkür ederiz sesleri) Kongre küşad edilmiştir efendim.

* Atatürk’ün İzmir İktisat Kongresi Konuşmasından Alıntı

1. BÖLÜM

TÜRKİYE EKONOMİSİ

OSMANLI EKONOMİSİ

Osmanlı imparatorluğunda hakim olan üretim tarzı “vergisel üretim tarzı”dır. Top-

rakların mülkiyeti devlete aittir. Devlet arazilerine dirlik adı verilmektedir. Dirlik ge-

lirlerine göre has, zeamet ve tımar olarak sınıflandırılır.

• Has: Geliri 100 bin akçeden fazla olan bürokratların maaşı karşılığı verilir.

• Zeamet: Geliri 20 bin - 100 bin akçe arasında olan bürokratların maaşı karşı-

lığı verilir.

• Tımar: Geliri 0 - 20 bin akçe ve daha az olan bürokratların maaşı karşılığı

verilir.

Dirlik gelirini toplayan kişilere sahib-i arz adı verilir. Sahib-i arzlar, topladıkları ver-

giler karşılığı silahlı asker (cebeli) yetiştirir, devlet emredince bu askerlerle savaşa

katılır.

ü Mir-i arazi rejimi 1550’den itibaren bozulmaya başlamıştır. Nedenleri;

• Avrupa devletlerinin Osmanlılar’a karşı yaşadığı ekonomik özgürlük

• Avrupa devletlerinde askeri teknolojinin gelişmesi

• Osmanlı torpraklarının çok genişlemiş olması

Tımar sistemi işlevini yitirince iltizam sistemine geçilmiştir, sahib-i arz tarafından

toplanan vergiler mültezimler tarafından toplanmaya başlanmıştır.

1858 yılında ilk ayrıntılı arazi kanunnamesi çıkarılmış ve bu kanunnameye göre

topraklar beş gruba ayrılmıştır.

• Mülk topraklar

• Mir-i topraklar

• Vakıf topraklar

• Metruk topraklar

• Ölü topraklar

OSMANLI DEVLETİNDE SANAYİ

Tarıma dayalı ekonomiye sahip Osmanlı Devleti’nde sanayi sektöründe yaşanan

gecikmeli gelişmeler başarıya ulaşamamıştır. Osmanlı Devleti’nde sanayileşme fik-

ri II.Meşrutiyetten sonra çoğalmıştır. 1913 yılında İttihat ve Terakki Hükümeti sa-

nayileşmeyi teşvik etmek amacıyla Teşvik-i Sanayi Kanunu’nu yürürlüğe koydu.

Teşvik-i Sanayi Kanunu kapsamında verilecek teşvikler;

Mültezim, Devlet adına vergi

toplama yetkisini ihale yoluyla

alan kişidir.

HOCA NOTU

Muhassıl; vergi toplama yetkisinin devlet memurlarına verilmesidir.

4PEGEM AKADEMİ

• Fabrikaların kurulması için gerekli 5 dönüm kadar arazi bedava verilecek

• Fabrikaların kurulduğu arazi ve fabrika tesisatı emlak ve temettü vergilerin-

den ve belediye harç ve resimlerinden muaf tutulacak.

• Fabrikaların tesisi ve genişletilmesi için gerekli malzeme ülkede yeterince

üretilinceye kadar gümrük resminden muaf tutulacak.

• Fabrikaların imalatta kullanacağı hammadeler, yerlisi yoksa gümrük resmin-

den muaf tutulacak.

• Fabrikaların dışarıya yapacağı satışlardan gümrük resmi alınmayacak.

• Hükümet kendi ihtiyacı için mümkün olduğunca yerli mamülleri tercih edecek.

OSMANLI DEVLETİNDE BÜTÇE, PARA, BANKA

Bütçe

ü 1855 Bütçe Nizamnamesi; Osmanlı’da bütçe ile ilgili ilk düzenlemeler burada

yapılmıştır. Nizamnamede bütçe yerine “Muvazene Defteri” deyimi kullanılmıştır.

ü 1863-1864 Bütçesi; Batılı anlamda ilk bütçe

ü 1876 Anayası; Osmanlı’da ilk defa klasik bütçe kavramı yer almıştır.

ü 1880; Modern anlamdaki ilk bütçe

Para

ü 1326 yılında ilk Osmanlı parası “Akçe”, 1477 yılında ise ilk altın sikke olan “Sul-

tani” bastırılmıştır.

ü 1840’ta Kaime denilen ilk kağıt para çıkarıldı

ü 1863 Bank-ı Osmanlı Şahane’ye para basma yetkisi verilmiştir.

ü 1879 Para Reformu ile kaimeler dolaşımdan kaldırılmış ve çift maden para sis-

teminden tek madeni para sistemine geçilmiştir.

ü 1914 Birinci Dünya Savaşı sırasında kaime yeniden çıkarılmıştır.

ü 1916 Tevhid-i Meskukat Kanunu ile yeni para reformu uygulanmıştır.

Banka

ü 1847 yılında kurulan İstanbul Bankası; gerçek anlamda ilk bankadır.

ü 1856 Osmanlı Bankası; Modern anlamda ilk ticaret bankası olup sermayesi

İngilizlere aittir.

ü 1863 Memleket Sandıkları; İlk ulusal sermayeli olan bu banka Mithat Paşa

tarafından kurulmuştur.

ü 1883 Menafi Sandıkları; Tasarruf toplama amacıyla kurulmuştur.

ü 1888 Mithat Paşa tarafından kurulan Memleket Sandıkları ve Menafi San-

dıkları yine Mithat Paşa tarafından kurulan Ziraat Bankası ile birleştirilmiştir.

ü Ziraat Bankası; Osmanlı’dan günümüze gelen köklü bir kuruluştur.

Bankanın görevleri şu şekildedir:

ü Faiz karşılığında tevdiat kabul etmek

ü Ziraat’e ilişkin sarraflık ve aracılık işleri yapmak

ü Satılması mümkün olan gayrimenkul rehini ve kuvvetli kefalet karşılığında

çiftçiye kredi vermek

Osmanlı sanayinde serma-

yedar sıralaması Yahudiler -

Ermeniler - Rumlar - Türkler

şeklindedir.

HOCA NOTU

1844 yılında Tahsis-i Ayar Kararnamesi ile tağsişe son verilmiş, çıkarılan yeni altın ve gümüşlerle çift madenli para sistemine geçilmiştir.

1852 tarihinde kurulan

Murabaha Nizamnamesi

faiz oranlarını sınırlamayı

amaçlamıştır.

HOCA NOTU

5 PEGEM AKADEMİ

OSMANLI DEVLETİNDE DIŞ TİCARET

Osmanlı ekonomisinin temel mantığı sermaye biriktirmek değil toplumun ihtiyaç-

larını karşılamak için üretmek ve devleti ayakta tutan vergileri sağlayabilmektir.

16.ve 18. yy Osmanlı ekonomisinde ithalatı destekleyen ve mal kıtlığı oluşturma-

mak amacıyla ihracatı denetleyen bir yapı hakimdir.

1838 yılında İngiltere ile imzalanan Balta Limanı Serbest Ticaret Anlaşması ile;

Osmanlı devleti dışarıya karşı gümrük duvarını indirerek yabancı tacirlere ayrıcalık

tanımıştır. Sanayi adına büyük kriz yaratan bu anlaşma tarım ürünlerinin işlenme-

den hammadde halinde satılmasına neden olmuştur.

Osmanlı Devleti bu anlaşma ile iç pazarı önce İngilizlere;

• İngilizlerden mal alım ve nakil için belge istenilmeyecek

• İngilizler iç ticarette yerli tacirlerden fazla vergi vermeyecek

• Yabancı mallar boğazdan serbestçe geçecek

daha sonra da tüm yabancılara açmıştır.

Anlaşmayla artan dış ticaret hacmi aynı zamanda, diş ticaret açıklarını da arttırmış-

tır. Dış ticarette kapitülasyon rejimini uygulayan devlet; dış ticaret açığını borçlarla

finanse etmiştir.

Osmanlı Devleti’nin ihracatında dokuma, tiftik, yün, kösele, tuz ve şarap önemli bir

yer tutarken ithalatında ise demir-çelik ürünleri önemli yer tutar. 1850 Yabancılara

demiryolu yapımı hakkı verilmiş,1856 Islahat Fermanı ile yabancı sermaye ya-

tırımlarına izin, 1867 Nizamnamesi ile yabancılara toprak satın alma hakkı tanın-

mıştır. 1873-1914 döneminde ihracatın ithalatı karşılama oranı düşük, dış ticaret

açığı yüksektir.

Osmanlı İmparatorluğu’nun

ticaret yaptığı ülkeler arasında

öncelikle İngiltere, Fransa,

Avusturya - Macaristan yer

alırken daha sonraları ise

Almanya ve İtalya yer alır.

6PEGEM AKADEMİ

OSMANLI DEVLETİNDE DIŞ BORÇLANMA VE SON DÖNEM1838 Ticaret Anlaşması ile ekonomik bağımsızlığını kaybeden Osmanlı Devleti ilk dış borcu 1854 yılında almıştır. 1854 yılında alınan ilk borçtan 20 yıl sonra devlet iflas etmiş ve Osmanlı Devleti 20 Aralık 1881’de çıkarılan Muharrem Kararnamesi ile morotoryum ilan etmiştir. 1881 Muharram Kararnamesi ile Duyun-u Umiye İdaresi (Genel Borç İdaresi) kurularak ülkede toplanan vergilerin Avrupa’ya ak-tarılması hükme bağlanmıştır. Buna göre; Duyun-u Umumiye İdaresi Osmanlı Bankası’yla işbirliği yaparak tuz ve tütün gelirleri, ham ipek, balıkçılık, alkol üre-timinden elde edilen vergiler ile Doğu Rumeli illerinin yıllık vergilerinin Avrupa’ya aktarılmasına karar vermiştir. Osmanlı Devleti’nin borçlandığı ülkeler sırasıyla;

• Fransa,

• Almanya,

• İngiltere’dir.

Kırım savaşı dolayısıyla 1854’te başlayan dış borçlar 1923’te kurulan Türkiye Cumhuriyeti tarafından 1933 yılında ödenmeye başlayıp 1954 yılı itibariyle tama-men bitirilmiştir.

CUMHURİYET DÖNEMİ

17 Şubat 1923 Türkiye İzmir İktisat Kongresi

Mustafa Kemal’in açılış konuşması;

‘‘Siyasi ve askeri zaferler ne kadar büyük olurlarsa olsunlar iktisadi zaferlerle taç-landırılmazlarsa meydana gelen zaferler kalıcı olmaz, az zamanda söner. Bu ne-denle en kuvvetli , en parlak zaferlerimizin daha temin edebileceği faydalı sonuçları temin etmek için iktisadiyatımızın sağlanması, kuvvetlendirilmesi zorunludur. Yeni Türkiye’mizi layık olduğu mertebeye çıkarmak için vakit geçirmeden iktisadiyatı-mıza önem vermek zorundayız. Zamanımız tamamen iktisat devridir.”

Türkiye (İzmir) İktisat Kongresi temelde;

� Ekonomik kalkınma için ortak amaçlar belirleme ve bu amaçları gerçekleştirecek yöntemleri araştırma,

� Sanayici, tüccar, çiftçi ve işçi gruplarının kendilerine özgü sorun ve isteklerini belirleme,

� Yabancı sermaye çevrelerine ekonominin gelecekte alacağı biçimi açıklayarak iç ve dış sermaye kesimlerine güvence verme isteği amacına dayanır.

Kongrede alınan kararlar

� Demiryolu inşaatı programa bağlanmalı

� İşçilerin durumu düzeltilmeli

� Teknik eğitim geliştirilmeli

� Yerli üretim teşvik edilmeli

� Tekelciliğe izin verilmemeli

Duyun-u Umumiye İdaresi yedi kişilik bir konseyden oluşmaktadır. Bu konseyde yer alan ülkeler:- İngiltere- Fransa- Avusturya- Hollanda- Almanya- İtalya- Osmanlıdır.

HOCA NOTU

Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde yaşanan olum-suz gelişmeler şu şekilde özetlenebilir.

� Balkan ve Birinci Dünya Savaşları

� Sanayi ve Finans Sektö-rünün yabancı sermayeli olması

� Üretimin tarıma dayalı olması

� Kapitülasyonlar

� Vergilerin olumsuz etkisi

7 PEGEM AKADEMİ

� Kanunlara uyma şartıyla yabancı sermayeye izin verilmeli

� Özel girişime kredi sağlayacak bir devlet bankası kurulmalı

b) Kongreye katılan grupların önerileri ile ilgili kararlarTürkiye (İzmir) İktisat Kongresine sanayici, tüccar, çiftçi ve işçi grubunu temsi-len 1135 delege katılmıştır. Bu dört grup arasında kongreye en hazırlıklı biçimde katılanlar tüccar kesimi olmuştur.

Tablo 1: Kongreye Katılan Gruplar ve Talepleri

SANAYİCİ TÜCCAR ÇİFTÇİ İŞÇİ

• Teşvik-iSanayikanunununyenidendüzenlenmesi

• GümrüktarifeleriarttırılarakSanayinindışrekabetekarşıkorunması

• Sanayibankasınınkurulması

• Ucuzkrediolanaklarınınarttırılması.

• Sanayiodalarınınkurulması

• Yerlimalınınkullanımınınyaygınlaştırılması

• Teknikokullaraçılmalıvesanayieğitimineönemverilmeli

• Ticaretbankasınınkurulması

• Ticaretodalarının,gümrük,kambiyoişlerinindüzenesokulması

• Gelirvergisininyenidendüzenlenmesi

• Yabancısermayeyeayrıcalıktatnınmaması

• Tekelcieğilimlerinengellenmesi

• Ulaştırma-haberleşmeileilgiliişlemlerekolaylıktanınması

• Cumagünlerininherkesiçinresmitatilolması

• Madenlerveormanlarlailgiliyasaların,denizticaretinindüzenlenmesi

• Aşarvergisininkaldırılması

• Rejiidaresininkaldırılması

• Tarımsalkrediolanaklarınınarttırılması

• Kurulankooperatiflerinfaaliyetegeçirilmesi

• ZiraatBankasıkanunundadeğişiklikyapılması

• Tarımsaleğitimingeliştirilmesi

• Tütünekimiveticaretininserbestleştirilmesi

• Ameleterimiyerineişçidenmesi

• Sendikalhaklarıntanınması

• İstirahatmüddetihariçolmaküzereçalışmasüresininsekizsaatolarakkabulü

• Kadınişcileredoğumiznihakkıtanınması

• Asgariücretuygulaması• Haftalıkveyıllıkizinuygulaması

• İşkazalarınauğrayanlarınhayatlarınınişverenlervekurumlarcagüvencealtınaalınması

• 1Mayısgünününişçibayramıolarakkutlanması

• Çalışmaşartlarınıniyileştirilmesi

• Çocukişçiyaşının12ilesınırlandırılması

Türkiye (İzmir) İktisat Kongresi kararları doğrultusunda ‘‘Karma’’ bir iktisadi sistem izlenmektedir. Yani devlet serbest piyasa şartlarında sanayileşme politikası izle-mekte ve gerekli görülen alanlarda yatırım yapmaktadır.

Kongrede alınan en önemli karar ekonomik bağımsızlığı sağlamaktır.

HOCA NOTU

8PEGEM AKADEMİ

24 Temmuz 1923 Lozan Barış Antlaşması

Bu anlaşmayla Türkiye’nin bağımsız ve eşit bir devlet olarak uluslararası toplu-ma kabul edilmesi sağlanmış ve Lozan ile Misak-ı Milli hedeflerine büyük ölçüde ulaşılmıştır.

İmzalanan Ticaret Sözleşmesi ile Türkiye’nin gümrük tarifeleri beş yıl süre ile değiş-tirmemesi öngörülmüştür.

Lozan Barış Görüşmelerinde Ekonomiye İlişkin Alınan Kararlar• Boğazlar

� Üzerinde en çok tartışılan konudur. Boğazların her iki yakası askersizleştirilip geçişi sağlamak için başkanı Türk olan uluslararası bir kurul oluşturulmuştur.

• Kapitülasyonlar

� Tamamı kaldırıldı.

• Nüfus değişimi

• Azınlıklar

• Savaş Tazminatları

� İtilaf Devletleri, I. Dünya savaşı nedeniyle istedikleri savaş tazminatından vaz-geçtiler.

• Sınırlar

• Adalar

• Devlet Borçları

Borçlar Osmanlıdan ayrılan bütün devletler arasında paylaştırılmıştır. Türkiye’ye düşen kısmı taksitlendirilmiştir.

1929 Buhranı Türkiye’nin borç taksitlerini ödeyememesine ve 1932 yılında Paris’te bir anlaşma yapılmasına sebebiyet vermiştir.

Bu anlaşmaya göre; � Borç miktarı azaltıldı.

� Taksitler yeniden düzenlendi.

Osmanlı borçlarının tamamı 1954’de bitirilmiştir.

1923-29 Dönemi Türkiye Ekonomisinde Gelişmeler

1924 yılında alınan Sayım Vergisi Osmanlı dönemindeki ağnam vergisine ben-zer. Bu yıldan itibaren ithal hammaddelerin gümrük vergisinden istisnası sağlandı. Dönemin ilk milli bankası olan İş Bankası kurularak özel girişimcilere kredi vermesi sağlanmıştır. Bu yılın önemli gelişmelerinden biri de kooperatifçilik alanında ki ilk hareketlenme olarak tanımlayabileceğimiz İtibar-ı Zirai Birlikleri Kanunu çıka-rılmasıdır.

1925 yılında kurulan Sanayi ve Maadin Bankası’nın en önemli görevi; dönemde kurulan sanayi ve madencilik kuruluşlarına kredi imkanı sunmaktadır. Ancak banka başarısızlığı nedeniyle kapatılmıştır.

Lozan Barış Görüşmelerin-de ekonomiye ilişkin alınan kararlar arasında;

� Musul Sorunu

� Osmanlı Devletinin borçları

� Nüfus Değişimi

� Savaş Zararları

yer alır.

HOCA NOTU

1923-1930 döneminde � Demiryolları millileştirilmiş

� Reji idaresi devlet tekeline dönüşmüş

� Kabotaj hakkı tanınmıştır.

9 PEGEM AKADEMİ

Bu yıl çıkarılan bir kanunla, şeker fabrikalarının kurulması için teşvikler belir-lenmiş, şeker ithalatı kısıtlanmıştır. Kurulacak şeker fabrikalarına gerekli kredi İş Bankası ve Sanayi ve Maadin Bankası tarafından verilmiştir.

Yine aynı yıl Aşar Vergisi kaldırılmıştır.

1925 Aşar Vergisinin Kaldırılması

Aşar Vergisi, Osmanlı döneminde köylülerden ürettikleri tarım ürünlerinin onda biri oranında alınan paydır. Aşar vergisinin varlığı Cumhuriyetin ilk yıllarında be-nimsenen liberal ekonomi anlayışıyla çelişmektedir. Özel mülkiyet bilinciyle serbest tarımı da kısıtlamaktadır. Bu nedenle 17 Şubat 1923 yılında yapılan Türkiye (İzmir) İktisat Kongresinde Aşar Vergisinin kaldırılması karara bağlanmıştır. 17 Şubat 1925’te kaldırılan aşar vergisi yerine ürünün pazar ya da yerel fiyatının %8 ile %10’u oranında yeni bir vergi konulmuştur.

Aşar vergisinin kaldırılması Cumhuriyet tarihinde köylü lehine alınan en büyük ka-rardır.

1926 yılında kabul edilen Medeni Kanun ile birlikte, bir önceki dönemde öngörü-len teşviklerle Uşak Şeker Fabrikası ve Alpullu Şeker Fabrikası kuruldu.

Yine bu yıl alınan Kazanç Vergisi istenilen başarıyı sağlayamadığından 1927 yılın-da yalnızca şirketlerden alınmaya başlandı.

1927 yılında, Cumhuriyetin ilk yıllarında yürürlükte olan 1913 tarihli Teşvik-i Sa-nayi Kanunu’nun kapsamı 1923 İzmir İktisat Kongresinde alınan kararlarla geniş-letilerek yeni Teşvik-i Sanayi Kanunu çıkarılmıştır.

1927 yılında çıkarılan bu kanunun amacı yerli işletmelerin yabancı rakiplere karşı korunmasının yanı sıra işletmelerin ihtiyaçlarını yurt içinden karşılamaktır.

Bu kanun ile sanayicilere verilen teşvikler;

� Parasız arazi temini

� Gümrük muafiyeti

� Çeşitli vergilerden muafiyet

� Nakliye ücretlerinde indirim

� Prim ödeme

� Bazı girdilerde fiyat indirimi

Yine aynı yıl sayımlar yapılmıştır (Nüfus-Sanayi-Tarım).

1929 yılında ise Zirai Kredi Kooperatifleri Kanunu çıkarılarak 191 Kooperatif kurulmuştur.

Aynı yıl ABD’de başlayan ve Türkiye’yi de etkisi altına alan bir kriz yaşanmıştır. Bu kriz Büyük Buhran adıyla anılmaktadır.

İlk tarım sayımı 1927 yılında yapılmıştır.

HOCA NOTU

1927 yılında kurulan İktisad-i Ali Meclisinin amacı araştırma-lar yaparak ekonomik gelişme için kararlar alınmasına yardım-cı olmaktır.

10PEGEM AKADEMİ

1929 Büyük Buhran

1929 yılında ABD ekonomisinde uygulanan daraltıcı para politikaları ve toplam talepteki azalma dünya ekonomisini yakından etkileyerek resesyon sürecine it-miştir.

1929’da ABD’de borsa kaynaklı olan bu kriz 1930’lu yıllara gelindiğinde Sovyet Rusya hariç bütün ülkeleri etkisi altına almıştır.

Tarihte “Kara Perşembe” olarak da adlandırılan bu krizin Türkiye ekonomisi üze-rindeki etkileri;

� Hem iç hem de dış ticaret hadlerinin tarım ürünleri aleyhine gelişim göstermesi nedeniyle ihracat gelirlerinin azalması

� Ekonomide deflasyonist eğilimler yaşanması

� Aşırı ithalat yapılması

� Dış ticaret hadlerinin Türkiye aleyhine gelişmesiyle dış ticaret açıklarının artması

� TL’nin hızla değer kaybetmesi

� İşsizliğin artması

� Döviz gelirlerinin azalmasıdır.

Krize Karşı Alınan Tedbirler

� Dönemde “Milli İktisad ve Tasarruf Cemiyeti” kurularak halkı tasarrufa yönlen-dirmek, yerli malların miktarını ve kalitesini arttırmak gibi görevler üstlenmiştir.

� 1930’da 1567 sayılı “Türk Parasını Koruma Kanunu” yürürlüğe kondu ve dö-viz işlemleri üzerinde kontrol sağlamaya çalışıldı. Bu amaçla Bankalar Konsor-siyumu oluşturuldu.

� İthalat oranları azaltılıp ihracat oranları arttırılacak şekilde dış ticaret hacmi kısıt-landı.

� Dış borç ödemeleri ertelendi.

Sonuç

• Yaşanan olumsuz gelişmelerin etkisini azaltmak amacıyla Türkiye 1933 yılın-dan itibaren “devletçi” politikalar uygulamaya başlamıştır.

• 1933 yılından itibaren planlı sanayileşme dönemine geçilmiş; bir yandan da özel sektörü destekleyici önlemler alınmaya çalışılmıştır.

Dönemde Tarım

Dönemde tarıma verilen destekler kısıtlıdır. Ancak tarımsal eğitim öncelikli tutula-rak tarım okulları açılmış, tarım kredi kooperatifleri kurulmuş ve yurtdışına öğrenci gönderilmiştir. Tarımsal gelişmeleri desteklemek amacıyla Ziraat Bankası tarafın-dan krediler verilmiştir.

1929 Ekonomik Krizi stagnas-yon (Durgunluk) krizidir. Aynı zamanda borsa krizlerine örnek olarak verilebilir.

HOCA NOTU

1923-1938 yılları arasında köylüye 3.7 milyon dönüm arazi dağıtılmıştır.

11 PEGEM AKADEMİ

1927 yılında Tarım sayımı yapılmıştır. Bu sayım ilk tarım sayımıdır. Diğer sayımar ise 1959, 1963, 1970, 1980 ve 1991 yıllarında son tarım sayımı ise 2001 yılında yapılmıştır.

1927 tarım sayımının özellikleri;

� İlk tarım sayımıdır.

� Bu sayıma göre toplam nüfus 13.4 milyondur.

� Nüfusun %85’i köylerde yaşamaktadır.

� Cumhuriyetin ilk on yılında tarım sektörü milli gelir içinde en yüksek paya sahiptir.

� Tarımın milli gelir içindeki payı %67’dir.

� Son tarım sayımı 2001’de yapılmıştır. Bu sayımda elde edilen bilgiler;

• Köy Genel Bilgi Anketi

• Tarımsal İşletmeler Anketi

• Tarımsal İşletme Listesi’nde toplanmaktadır.

Dönemde Sanayi

1923-1929 döneminde izlenen liberal politikalarda temel amaç sanayileşmektir. Ancak bu alanda istenilen başarıya ulaşılamamıştır. Bu dönemde izlenen sanayi politikalarının etkilendiği faktörler;

� Nüfus değişiminin yol açtığı sermaye kaybı

� Sermaye yetersizliği

� Altyapı yetersizliği

� Tecrübeli girişimci yetersizliği

� Teknik eleman yetersizliği olarak sayılabilir.

Bu dönemde devlet özel sektörü teşvik etmek amacıyla;

• Gümrük tedbirleri aldı.

• İstanbul ticaret ve tahıl borsası açıldı.

• Şeker Fabrikaları için teşvik kanunu çıkarıldı.

• Madenler, sigara üretimi devletleştirildi.

• Anonim şirketlerin kurulması kolaylaştırıldı.

• Teşvik-i Sanayi kanunu çıkarıldı.

1927 yılında yapılan sayıma göre, ülkede toplam 62.245 işyeri ve 256.855 çalışan bulunmaktadır. Bu verilerin dağılımı şu şekildedir.

İşletme sayısı

Madeni Eşya ve Makina 147.542

Tarım Sanayi 28.439

Dokuma Sanayi 9.353

Cumhuriyetin ilk yıllarında Sanayi dalında en önemli gelişme dokumacılık sektö-ründe gelişmiştir.

HOCA NOTU

Cumhuriyetin ilk beş yılında uygulanan ekonomi politikaları-nın en başarısız olduğu sektör sanayi’dir.

12PEGEM AKADEMİ

Çalışan sayısı

Tarım Sanayi 110.480

Dokuma Sanayi 48.025

Madeni Eşya ve Makina 33.866

Sonuç olarak; dönemde sanayileşme adına uygulanan politikalar yeterince başa-rılı olamamıştır.

Kurulan işletmeler ise genellikle temel tüketim mallarının üretiminde yoğunlaşmış-tır. Madencilik, dokuma ve çimento fabrikaları yabancı sermayenin elindedir.

Yıllar itibariyle sanayi sektöründeki büyüme hızları şu şekildedir.

Tablo 2: Yıllar itibariyle sanayi sektöründeki büyüme hızları

Yıllar Sanayi1924 -7,11925 17,91926 14,81927 19,41928 -0,61929 3,8

Tabloda da görüldüğü gibi 1923’ten sonra sanayi sektöründe en yüksek büyüme hızı 1925’te en düşük büyüme hızı ise 1924’de kaydedilmiştir.

Dönemde Dış Ticaret

Türkiye 1923-29 döneminde dışa bağımlı bir dış ticaret politikası sergilemiştir. Bu bağımlılıkta Lozan Anlaşması’nın gümrükler üzerindeki kısıtlayıcı etkisinin ve ya-bancı sermayenin ülke içindeki ağırlığının önemli bir yeri vardır.

Ülkenin ihracatı daha çok tarıma dayanmakta ihtalatında ise tüketim malları önemli bir yer tutmaktadır.

1923-29 yılları arasında ihracatın GSYH’ya oranı %10,6 yine aynı dönemde ithala-tın GSYH’ya oranı %14,4’tür. 1927 yılına kadar olumlu seyreden dış ticaret hacmi 1928 yılından itibaren daralmaya başlamış 1929 yılında yaşanan krizinde etkisiyle açığa dönüşmüştür. 1929 yılından itibaren ihracat hacminin artmasına karşın, tarım ürünlerinde yaşanan fiyat düşüşleri ihracat gelirlerini azaltmış ve ülke dış ticaret açıklarıyla karşı karşıya kalmıştır.

1923-1929 döneminde en fazla ticaret yapılan ülkeler İngiltere ve İtalya 1930’lu yıllarda ise Almanya ve 1940’lı yıllarda ABD’dir.

Dönemde Para ve Maliye

Cumhuriyet döneminde “istikrarlı ve sağlam para” anlayışı güdülen ekonomide paraya yön verecek bir Merkez Bankası yoktu.

Piyasada kullanılan para türleri arasında yeni para basılmamasına rağmen Osmanlı’dan devralınan kağıt para, altın para ve gümüş para yer alır.

Para politikasında istikrarlı tavır izlemeye çalışan ülke 1929 krizinin etkisiyle, TL’nin

Cumhuriyet’in ilk on yılında uygulanan gelirler politikası• Yol Vergisi,• Buhran Vergisi,• Alkol, tütün, tuz satışlarının

devlet t ekeline alınması• Aşarın Kaldırılması

HOCA NOTU

Bu dönemdeki dolaysız vergiler;• Sayım vergisi,• Kazanç vergisi,• Arazi ve bina vergisi,• Yol vergisi

13 PEGEM AKADEMİ

değerinin düşmesine rağmen dönemde fiyat artışlarında istikrar sağlamış ve enf-lasyonist ortam yaratılmamıştır.

Denk bütçe politikasının öngörüldüğü dönemde hükümet bir takım projeleri haya-ta geçirmek için vergilere ihtiyaç duymuştur.

Bu dönemdeki dolaysız vergiler;

TBMM’nin kabul ettiği ilk vergi olan Yol Vergisi, 1924’te çıkarılan Sayım Vergisi, 1926 Kazanç Vergisi, 1925’te kaldırılan Aşar Vergisi’nin yarattığı kaybı önlemek amacıyla tütün, tuz, şeker, ispirtolu içkiler vb. alanlarında kurulan mali tekeller

1930 yılında ise Buhran Vergisi alınmıştır.

� İhracata pirim desteği verildi.

� Vergi oranları arttırılarak yeni vergiler salındı.

� Artan harcamalar, iç borçlanmaya gidilerek Merkez Bankası kaynaklarıyla kar-şılanmaya çalışılmıştır.

DEVLETÇİ DÖNEM (1930-1938)

Cumhuriyetin ilk yıllarında devlet kurumsal bir altyapı oluşturmakla görevlendi-rilirken özel kesim sanayileşmede istenilen başarıyı gösterememiş, sanayi sektö-ründeki büyüme hızı ortalama olarak diğer sektörlerden daha az gerçekleştirmiştir.

1923-1929 döneminde ülke uygulanan liberal politikaların başarısız olması nedeniyle yeni politika arayışına girmiş ve dönemde “Devletçi Politikalar” uygulanmıştır.

Hükümetin bu dönemde devletçi politikalar uygulamasının temel nedenleri şu şe-kilde özetlenebilir.

� 1923-29 döneminde uygulanan sanayileşme politikalarının sermaye yetersiz-liği, alt yapı yetersizliği, tecrübeli girişimci yetersizliği ve teknik eleman yetersizliği gibi nedenlerle başarısız olması.

� Lozan antlaşmasının hükümleri gereği koruyucu gümrük tarifelerinin uygula-namaması,

� 1929 Buhranının Türkiye Ekonomisi üzerindeki olumsuz etkileri

• Deflasyon

• İhracatın miktar olarak artmasına karşın ihraç mallarında fiyatların sürekli düşmesi ihraç gelirleri üzerinde yarattığı olumsuz etki,

• Dış ticaret hadlerinin ülke aleyhine dönmesi

• TL’nin değerinin düşmesi

• İşsizlik

Sonuç olarak; Türkiye Cumhuriyeti 1930’lu yıllarda karma ekonomi politikaları uy-gulamayı tercih etmiş ancak bu politikalarda devletin iktisadi yaşamdaki etkisi daha fazla olduğundan dönem “Devletçi Ekonomi Politikaları” olarak ifade edilmiştir.

1930-38 Dönemi Türkiye Ekonomisindeki Gelişmeler

1929 Buhranının etkilerini hafifletmeye çalışan ülke, TL’nin değerindeki gerileme-yi önlemek amacıyla 1930 yılında Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında Kanun çıkarmış ve parasal gelişmeye yön vermek amacıyla 1930 yılında Merkez Bankası kurulmuştur.

1923-1938 döneminde Mali İstikrar ve Parasal İstikrar amaçlanmıştır.

HOCA NOTU

Devletçi ekonomi yıllarında

ekonominin temeli yine özel

girişime dayanmaktadır.

14PEGEM AKADEMİ

1930 yılında 1929 Buhranının etkilerini hafifletmeye çalışan ülke, TL’nin değerin-deki gerilemeyi önlemek amacıyla Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında Kanun çıkarılmış ve parasal gelişmeye yön vermek amacıyla Merkez Bankası kurulmuştur.

Türk Lirasının dış değerini korumak amacıyla döviz üzerinden avans verme işlem-leri yasaklanarak döviz alım satımına sınırlamalar getirilmiştir.

Yine aynı yıl Buhran Vergisi adı altında yeni bir vergi alınmıştır.

1931 yılında Merkez Bankası faaliyete başlamış İthalat Kota Konulması ve İhra-catın Denetlenmesi Hakkında Konun çıkarılmıştır.

Yine aynı yıl Sanayi Kongresi düzenlenmiştir.

1932 yılında Çay, Şeker ve Kahve İthalatının Bir Elden İdaresi Hakkında Ka-nun çıkarılmış ve bu yıl çıkarılan Buğday Kanunu ile tarımsal ürün fiyatını destek-leme politikası uygulanmıştır.

1933 yılında Dönemin önemli para politikalarından biri olan Ödünç Para Verme İşleri Hakkında Kanun çıkarılmıştır.

Yine aynı yıl Mevduatı Koruma Kanunun çıkarılarak bankaların Merkez Bankası’nda bulundurdukları mevduatların üçüncü kişilerce haczedilemeyeceği ifade edilmiştir.

Dönemde sanayi sektörünü desteklemek amacıyla kurulan Sümerbank özellik-le imalat sanayinin gelişiminde ve l. Beş Yıllık Sanayi Planının uygulanmasında önemli rol oynamıştır.

Sümerbankın Kuruluş Esasları Şu Şekilde Özetlenebilir

� Yurtiçi sanayinin gelişiminde stratejik rol üstlenmek

� Devlet Sanayi Ofisinden devir alınan fabrikaları işletmek

� Sanayi kuruluşlarına kredi açmak ve genel bankacılık hizmetlerini sunmak

1933 yılının bir diğer gelişmesi ise esnaf ve sanatkarlara kredi sağlamak amacıyla kurulan İller Bankası’dır.

Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı (1934-38)

Devlet öncülüğünde planlı sanayileşme uygulamasının ilk örneği olan bu plan ile birlikte devletçi politikalar somut olarak başlamıştır.

BBYSP’nın temel amacı ithal ikameci politikalarla sanayileşme sürecine hız kazan-dırmaktır. Bu nedenle BBYSP nıyla sağlanacak ithal ikamesiyle;

� Döviz tasarrufu

� Dış ticaret açığının kapatılması

� Ulusal paranın değerinin korunması amaçlanmıştır

Özel sektörü destekleyici olan bu planda ithal edilen tüketim mallarının yurt için-de üretimi hedeflenmiştir. Planda alınan kararlar proje düzeyinde olduğu için plan makro nitelik taşımaz.

Plan çerçevesinde 20 fabrika kurulmuş olup bu fabrikaların hammadde ve işgücü-ne yakın olması aynı zamanda da bölgeler arası dağılımının dengeli olması üze-rinde durulmuştur.

1933 yılında kurulan Sümer-bank, Sanayi Ofisi ve Türkiye Sanayi Kredi Bankasının görevlerini devralmıştır.

HOCA NOTU

1930’lu yıllarda yabancı sermayenin hakim olduğu demiryolu, liman, elekt-rik santralleri ve telefon şirketlerinin millileştirilmesi gerçekleştirilmiştir.

15 PEGEM AKADEMİ

Plan sanayi kesiminin bir kısmını kapsamaktadır. Söz konusu sanayi tesisleri

� Kimya Sanayi

� Demir-Çelik Sanayi

� Toprak ve Seramik Sanayi

� Kağıt ve Selüloz Sanayi

� Dokuma Sanayi olmak üzere sınıflandırılmaktadır.

Dönemde kurulan işletmelerin faaliyetleri iç talebe yönelik olarak sınırlandırılmış ve ileri teknoloji gösteren projeler desteklenmiştir.

Planın finansmanı daha çok iç kaynaklarla karşılanmaya çalışılmıştır. Ancak söz konusu yıllarda Sovyet Rusya’dan alınan krediler dokuma sanayinin gelişiminde kullanılmıştır.

Planın uygulanmasında 1933 yılında kurulan Sümerbank’ın yanı sıra İş Bankası’da önemli rol oynamıştır.

Plan kapsamında 1935 yılında maden arama faaliyetlerini desteklemek amacıyla MTA ve finansmanı için Etibank kurulmuştur. Yine aynı yıl faiz oranlarını belirleme ve milli gelir hesaplamaları ile ilgili çalışmalar başlatılmıştır.

BBYSP’nın kapsamında planlanan sanayileşme süreci başarılı olmuş ve üretim tekniğinde ilerlemeler kaydedilmiştir. Söz konusu başarı hükümeti ikinci planı ha-zırlamayı teşvik etmiştir.

İkinci Beş Yıllık Sanayi Planı

Amacı ham maddesi içeride üretilen malların ithal ikamesine yönelmektir. Hatta İthal ikameci sanayileşme stratejisinin bir adım önündedir.

Bu planın uygulanabilmesi için daha yüksek sermaye ve teknolojiye ihtiyaç duyul-muştur .Elektrik üretimi ,madencilik ve liman yapımı yatırımlarını öncelikli gören bu plan II.Dünya Savaşı nedeniyle uygulama alanı bulamamıştır.

İKBYSP’nı yerine 1939 yılında İktisadi Savunma Planı uygulanmıştır.

Dönemde Tarım

Dönemde tarım sektöründe önemli gelişmeler olmadığı gibi tarım sektörü ihmal edilmiştir.

1929 Bunalımının olumsuz etkilerini uzunca bir süre taşıyan tarım sektörü ithal ika-meci politikaların başarılı etkisi ile 1936 yılından itibaren canlanmaya başlamıştır.

1930’lu yılların tarım sektörü ile ilgili önemli sayılabilecek gelişmelerinden biri 1932 yılında çıkarılan Buğday Kanunu’dur. Bu kanun ile birlikte tarımsal ürün fiyatını destekleme politikası (taban fiyat politikası) uygulanmıştır. Ziraat Bankasına piya-sadan buğday satın alma görevi verilmiştir.

1933 yılında yine Ziraat Bankası’na Hububat Muhafaza Tesisleri kurma görevi verilmiştir.

I. Beş Yıllık Sanayi Planı çer-çevesinde kurulan tesislerden bazıları

1934 → Keçiborlu Kükürt Fabrikası

1935 → Zonguldak Sömikok Fabrikası

1935 → İstanbul Şişe Cam Fabrikası

1935 → Isparta Gül Yağı Fabrikası

1936 → İzmit Kağıt Fabrikası

1938 → Karabük Demir-Çelik Fabrikası

HOCA NOTU