Koncepte dhe Perspektiva

MetodologjikeLeksioni 3

1

Permbajtja

• Perkufizimi i shkences• Dija• Klasifikimi dhe tipet e dijes• Roli i objectivitit personal• Roli i fakteve, teorise dhe

hipotezave

2

Shkenca

Shkenca eshte akumulimi i organizuar i dijes sistematike (te besueshme) me qellimin e shpjegimit/parashikimit inteligjent

(Williams, 1984)

3

• Shkenca eshte kerkim sistematik– ajo nuk eshte dicka statike ose nje identitet qe nuk ndryshon.

• Qellimi i saj eshte shpjegimi / parashikimi; shkenca ka te beje para se gjithash me parashikimin e kushtezuar d.m.th., “nese X, Y, dhe Z ndodhin, W do te ndodhe gjithashtu”

• Kerkimi dhe shkenca jane te varur reciprokisht– Shkenca eshte dije e akumuluar, e besueshme– Kerkimi eshte procesi permes se cilit shkenca

zgjerohet dhe testohet per validitetin e saj

4

Shkenca…

• Shkenca nuk perbehet nga “te verteta faktuale”, jashte nga vlerat njerezore ose pikepamjet personale.

• Shkenca eshte – se brendshmi – nje ndermarrje sociale dhe dija shkencore merr forme nga vlerat njerezore kufizimet dhe kontekstet sociale

• Besimet personale mund te ndikojne gjykimetg shkencore dhe njerezit jane jo-perfekte.

• Shkencetaret nuk pranojne (ose hedin poshte) ne menyre te verber idete, vezhgimet ose konceptet

5

Shkenca…

Economiksi si art dhe shkence(A eshte ekonomiksi nje shkence?)

• Economics eshte nje shkence qe akumulon dije (te besueshme?) permes kerkimit sistematik

• Ajo eshte gjithashtu nje art e cila zbaton dijen ne ceshtjet dhe problemet.

• Kerkimi i mire ekonomik kerkon intuite krijueshmeri, dhe eksperience mbi boten

6

Shkencat fizike dhe ato sociale

• Shkenca sociale vendos theks te konsiderueshem mbi zhvillimin dhe perdorimin e teorive

• Shkencat sociale gjenerojne te dhena ne kushte te kontrolluara per te testuar teorite e tyre – lidhje te supozuara mes forcave fizike, te verifikuara permes skemave eksperimentale dhe gjuenerimit te te dhenave.

• Teorite ne shkencen sociale tentojne te adresojne fenomene me komplekse te motivimit dhe sjelljes individuale dhe te grupeve, dhe efektet mbi institucionet sociale. (Shpesh nuk mund te observohet ose matet ne menyre sasiore direkt ne kushte te kontrolluara.)

7

Dija(Si ne e “dime” ate ate qe dime?)

• Dija pozitive dhe Normative (Johnson, 1986)

• Dija private dhe publike (Larrabee, 1964)

8

Dija pozitive dhe Normative

• Pozitive – Dija mbi kushtet, ose gjerat qe jane te vrojtueshme ose te matshme ne menyre direkte.

• Normative – dija mbi vlerat– Dije prescriptive – cfare duhet (ose nuk duhet) bere

per mte zgjidhur problemin. Nga vete natyra e saj, permban gjykim

– Dije mbi vlerat– E mira dhe e keqja mbi kushtet dhe situatat (nuk eshte e observueshme)

9

Dija publike dhe ajo private(nje menyre tjeter e klasifikimit te dijes)

• Dije publike mund te demonstrohet per te thjeret me logjike dhe/ose evidence Ajo eshte dije e besueshme dhe mund te perhapet publikisht

• Dija private eshte ajo qe ne dime vete por qe nuk mund tu demonstrohet te tjereve. P.sh., besimet fetare, “faith”

• Dija private mund te coje ne dije publike nese ne vendosim ta demonstrojme besueshmerine e saj

• Vetem dija publike mund te jete e besueshme ne kuptimin shkencor, por ajo qe pranohet si dije publike mund te varet nga kultura dhe koha

10

Rruget e fitimit te dijes

• Gjashte mjete primare: Shqisat, eksperienca, intuita, revelation, matja, dhe aresyetimi

• Gjithe rruget e “fitimit te dijes” mund te bien ne nje nga keto kategori ose kombinime te tyre.

11

Shqisat

• Dija permes shikimit, degjimit, prekjes, shijes dhe nuhatjes

• Ato jane te perceptuara ne menyre private dhe ndihmojne ne formimin e e bazes per secilen prej menyrave te tjera te fitimit te dijes, pervec aresyetimit

12

Experienca

• Totali i akumuluar i i ekspozimit dhe i nderveprimit te dikujt me njerez, vende, gjera, rrethana, ide, etj.

• Dija e fituar nga eksperienca eshte nje mjet i paorganizuar i te mesuarit. Ne cdo rast, ajo eshte nje komponent i te kuptuairt te asaj q ene posedojme.

• Ne perdorim eksperiencen tone te vleresojme dijen e re ne raport me dijen e meparshme

13

Intuita

• Te ndjerit e dickaje si e sakte ose jo e sakte

• Nga natyra e saj, eshte dije private• Por, pund te rezultoje ne nje eksplorim me

rregulla dhe zhvillim logjik qe mund te coje ne dije publike

• Intuita mund te jete e rendesishme per procesin krijues te kerkimit, por nuk mund te konsiderohet e besueshme ne vetevehte.

14

Revelacioni

• Marrja e dijes nga nje burim i panjohur dhe i papercaktuar

• Nuk kufizohet vetem tek revelacioni hyjnor; dicka thjesht “mund te na ndodhe”… “nga bluja”

• Buki eshte nje burim i besueshem, nese nuk testohet per kete besueshmeri

15

Matja

• Dije e marre permes matjes (matje sasiore), te dhena.

• Lidhja e saj me shqisat dhe eksperiencen eshte e qarte

• Ne pergjithesi, konsidorehet dije faktike dhe e besueshme, duke mbajtur parasysh mostren dhe gabimin e zgjedhjes

• Kerkimi ekonomik ka te beje me marrje mostrash dhe mbledhje te dhenash

16

Aresyetimi

• Eshte mjeti i fundit per fitimin e informacionit – i konsideruar gjithashtu si “interpretim”. Integron menyrat dhe mjetet e tjera

• Dija e fituar nga aresyetimi eshte rruga e vetme per fitimin e dijes se besueshme nga lidhjet dhe modelet, permes se cilave ne zhvillojme kapacitetin shpjegues dhe parashikues

• Aresyetimi eshte rruga kryesore per fitimin e dijes se dobishme ne kerkimin disiplinar, te orientuar nga subjekti ose nga zgjidhja e problemeve

• Aresyetimi mund te jete deduktiv, induktiv ose i kombinuar.

17

Besueshmeria e dijes (publike)

Ka dy kritere per percaktimin e besueshmerise se dijes:

1.Mbeshtetja nga evidenca (te dhena sasiore ose konstruksione logjike komplekse). Kjo duhet te jete e matshme

2.Menyra se si evidenca fitohet ose gjenerohet mund te demonstrohet ose riprodhohet

Besushmeria e gjerave, qe nuk mund te vezhgohen ne menyre direkte, mund te behet permes aresyetimin ose logjikes.

18

Dy tipet e logjikes(Deduktive dhe Induktive)

Logjika deduktive• Procesi i tefrom ge aresyetuarit nga premisat e

pergjitheshme(p.sh., supozimet ) tek rezultet ose konkluzionet e vecanta. Teoria ekonomike bazohet shume ne logjiken deduktive.

• Ne vendosim nje numer supozimesh mbi kushtet motivimet dhe sjelljet, dhe punojne ne menyre logjike permes variablave dhe parametrave qe ne duam te shpjegojme ose parashikjme.

19

Induksioni dhe deduksioni…

20

Induksioni

Deduksioni

TheoryHypotezat

Dy tipet e logjikes…Logjika Induktive• Eshte aresyetimi nga rrethanat ose rezultatete

specifike tek konkluzioni mbi rethanat ose rezultatet e pergjitheshme

• Eshte nje proces empirik per arritjen e nje konkluzioni ose per arritjen ne percaktimin e parimeve te reja nga te dhenat dhe eksperienca e njohur duke vezhguar realitete objektive.

• Perdorimi me i zbatueshem i induksionit ne ekonomi eshte inferenca statistikore– Mbledhja e te dhenave duke perdorur nje moster

duke perdorur kritere dhe standarde te percaktuara per te infer-uar karakteristikat dhe sjelljen e gjithe popullates

21

Besimet e gabuara Logjike• Gabimet ne aresyetim qe mund te rezultojne ne

gabime lidhur me konkluzionet ose ne informacion te pabesushem

• Nje liste e besimeve te gabuara– Perdorimi selektiv i informacionit– Pranimi i pasojes (vlefshmeria e premisave??)– Sulmi ndaj nje personi (personit qe perfaqeson nje ceshtje)– Reference numrit te personave (“rregulli” i maxhorances)– Reference autoritetit (“X” tha keshtu)– Shkak i i rreme (atribuimi efektit i nje shkaku te rreme)– Argumenti per analogji (raste analoge sillen ne te njejten

menyre)– Pjesa dhe e tera sillen njelloj (dika e vertete per pjesen

eshte e vertete edhe per te te, true for when dhe e anasjallta)

22

Testet per besueshmerine

Pervec shmangjes se besime te gabuara, ka nevoje edhe per udhezime te tjera

Njihen kater teste•Koherenca logjike,•Korrespondenca•Qartesia (kuptueshmeria) •Testi pramatik i funksionimit

23

Testi i Koherences logjike

• Shqyrtimi i nje rezultati ose propozimi per te pare nese ka apo jo kontradukta logjike (gabime ose besime te gabuara)

• Kalimi i testit te koherences logjike nuk siguron per besueshmerine e nje rezultati, por nese testi nuk kalohet, besushmeria nuk ekziston

• Kur zbatohet per teorine, ai eshte nje test qe tregon nese konkluzionet burojne logjikisht nga supozimet.

24

Testi i Korrespondences

• Krahasimi i nje rezultati me ate qe eshte tashme e “njohur” per te pare nese rezulati eshte ne konsistence me dijen e meparshme.

• Kur zbatohet per teorine, ai eshte nje test qe tregon nese konkluzionet mbeshteten nga evidenca empirike.

25

Testi i qartesise

• Shqyrton nje rezultat per mungesen e qartesise, ose pranine e me shume se nje kuptimi.

• Nese rezultati ka me shume se nje kuptim, testi quhet i pakaluar

• Perdorimi i koncepteve ne te cilet termat e perdorur nuk jane te perkufizuar mire, keshtu qe kuptimet jane te mjegullta

26

Testi pramatik i funksionimit• Rezultatet duhet teb zgjidhin problemin e

adresuar.• Rezultatet duhet te jene funksionuese,

relevante, dhe te besueshme

SHEMBULL: Mjeku jep nje vaksine per semundjen “x” per femijen– Korrespondenca – po, ajo ka funksionuar me pare, por nuk

dihet gje per femijet (lack prior knowledge)– Koherenca – po per doktorin, por jo per femijen– Qartesia – po per doktorin, por jo per femijen– Fuksionimi – a funksionoi per femijen?

• Nese keto teste, dija konsiderohet tentativisht e besushme, por qe duhesteve te metejshme.

• Ne duhet te konsiderojme gjithe evidencen e pershtashme per vleresimin e besueshmerise se dijes 27

Roli i Objektivitetit personal

• Themelor per besueshmerine e dijes

• Shmang imponimin e vlerave dhe besimeve tona private mbi te tjeret

• Subjektiviteti ka te beje me vlerat dhe besimet. Dija publike e besueshme nuk mund te vije nga pozicionet personale subjektive.

• Objektviteti ka te beje me ate se cfare eshte e demonstrueshme permes vezhgimit, matjes dhe logjikes.

28

• Objektiviteti eshte guri i themelit i shkences dhe dijes se besueshme

• Por, nuk ka shkencetar qe te jete teresisht objektiv. Secili perfshin njje doze subjektiviteti ne punen e tij, perfshire edhe ate se cfare vendos te studjoje.

• Perpiquni per asnjeanesi shkencore , duke shmangur vlerat dhe besimet personale qe ndikojne mbi kerkimin.

• Jini te hapur ndaj cfaredo rezultati te kerkimit

29

Roli i Objektivitetit personal…

Parashikimi shkencor

• Parashikimi shkencor perfshine teorine e perdorur se bashku me dijen empirike (eksperimentale) dhe experiencen.

• Ai ka te beje me nderveprimin e termave te meposhtem: Fakti – vezhgi i verifikueshme Teoria – lidhje logjike mes fakteve Hipoteza – nje propozim i testueshem

30

Faktet

31

• Vezhgime qe percaktohen permes shqisave ose matjes

• Faktet jane pozitive (te vezhgueshme ose te matshem ne menyre direkte) dhe te paparura nga gjykimi

• Faktet nuk jane domosdoshmerisht “permanente”

• Ne vetvete, ata nuk perdoren per parashikim

• Duhet bere nje dallim mes fakteve dhe vlerave, por mund te kete fakte mbi vlerat

Teoria• Teorite vendosin lidhje, duke perdorur logjike

deduktive dhe fakte

• Teoria nuk eshte spekulim i pabaze, si ne shprehjen popullore “kjo mund te jete e vertete ne teori, por …” Kjo eshte e gabuar!

• Teorite perdoren per qellime shpjegimi dhe parashikimi

• Teorite testohen nga logjika e tyre e brendshme

• Teorite jane abstraksione, thjeshtezime, dhe/ose pergjithesime

32

Funksionet e teorise ne kerkimin ekonomik

• Orientimi – kuader per te identifikuar nje problem

• Klasifikimi – percaktimi i kuptimit qe lehteson kuptimin e koncepteve komplekse

• Konceptualizimi – kuptimi se si dicka funksionon ose dallimi i shkaqeve dhe pasojave

• Permbledhja – Pergjithesimi empirik– Lidhjet e pergjithesuara

33

Funksionet e Teorise …

• Ofrimi i saktesise ndihmon te lidhen faktet me konceptet

• Parashikimi i fakteve ose identifikimi i hipotezave

• Identifikimi i mangesive ne dijet tona

34

Hipotezat

• Nje rezultat qe nuk eshte vleresuar ose testuar akoma

• Nje propozim tentativ mbi luidhjen mes faktoreve e ngjarjeve qe duhet verifikuar

P.sh., testimi statistikor i hipotezave me ekonometri:

1)Domethenia e parametrave individuale2)Pershtatshmeria statistikore per gjithe

modelin

35

Hipotezat …

Tri kategori hipotezash:

1.Supozimet – gjera qe supozohet te jene te verteta per qellimin e studimit, ose gjera qe

2.Hipotezat diagnostikuese – propozimet mbi shkaqet e problemit

3.Hipoteza kuruese – zgjdhje te propozuara per problemin

36