KONSTRUKCJAKONSTRUKCJAPOJAZDÓW POJAZDÓW

SAMOCHODOWYCHSAMOCHODOWYCHPiotr Fundowicz

Mariusz RadzimierskiMarcin Wieczorek

139002_okladka_ostateczna.indd 1 2010-04-08 13:14:08

Autorzy: Piotr Fundowicz – rozdziały 1, 2, 7, 8, 10 Mariusz Radzimierski – rozdziały 4, 5, 6 Marcin Wieczorek – rozdziały 2, 3, 4, 9Recenzja: Rafał Podsiadło

Okładkę projektowała: Joanna PlakiewiczZdjęcie na okładkę wykonał: Artostock.com/Alamy/BE&WRedaktor inicjujący: Dorota WoźnickaRedaktor merytoryczny: Dorota WoźnickaRedaktor techniczny: Marzenna Kiedrowska

Podręcznik jest zgodny z programem nauczania 723[04]ZSZ, SP/MEN/2007.05.14. W pod-ręczniku podano klasyfikację pojazdów, ich parametry techniczne, zasadnicze zespoły i ukła-dy konstrukcyjne oraz zachowanie się pojazdów w ruchu. Omówiono mechanizmy układu jezdnego i nośnego, układ napędowy, silniki spalinowe, układy hamulcowe i kierownicze oraz wspomagające prace kierowcy (ASR, ESP, EBD, nawigację GSP) we współczesnych samocho-dach. Zawarto również wiadomości dotyczące nadwozi pojazdów samochodowych, omówiono przyczepy i naczepy oraz motocykle.Zakończono tematyką dotyczącą kierunków rozwoju konstrukcji pojazdów samochodowych. Na końcu każdego rozdziału znajdują się Pytania i polecenia, dzięki którym uczeń może spraw-dzić nabyte wiadomości.

W podręczniku wymieniono i zaprezentowano nazwy konkretnych firm i marki produktów. Zamieszczono je w celach dydaktycznych, aby zobrazować teorię za pomocą rzeczywistych przykładów. Podanie nazw firm i marek produktów nie ma na celu ich reklamy.

Podręcznik dopuszczony do użytku szkolnego przez ministra właściwego do spraw oświaty i wy-chowania i wpisany do wykazu podręczników przeznaczonych do kształcenia w zawodach:do nauczania w zawodzie mechanik pojazdów samochodowych,na podstawie opinii rzeczoznawców:mgr. inż. Roberta Wanica, mgr. inż. Marka Rudzińskiego i mgr. Klemensa Stróżyńskiego.Typ szkoły: zasadnicza szkoła zawodowa i szkoła policealna.

Rok dopuszczenia: 2010

ISBN 978-83-02-11720-6

© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Spółka AkcyjnaWarszawa 2010

Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Spółka Akcyjna02-305 Warszawa, Al. Jerozolimskie 136Adres do korespondencji: 00-965 Warszawa, p. poczt. nr 9www.wsip.plWydanie pierwsze (2010)Ark. druk. 13,5 + 0,5 (wklejka)

3

Spis tre�ci

1. Charakterystyka pojazdów samochodowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71.1. Troch� historii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71.2. Klasy kacja pojazdów i ich podstawowe charakterystyki . . . . . . . . . . 91.3. Parametry techniczne pojazdów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111.4. Ruch pojazdu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131.5. Zasadnicze zespo�y samochodu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151.6. Uk�ady konstrukcyjne pojazdów samochodowych . . . . . . . . . . . . . . 171.7. Bezpiecze�stwo czynne i bierne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19Pytania i polecenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

2. Mechanizmy uk�adu jezdnego i no�nego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222.1. Zawieszenia – wiadomo�ci wst�pne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222.2. Podstawowe elementy zawiesze� . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252.3. Typowe zawieszenia samochodowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332.4. Ustawienie kó� jezdnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 382.5. Ko�a jezdne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39Pytania i polecenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46

3. Uk�ad nap�dowy samochodu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 473.1. Budowa i zadania uk�adu nap�dowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 473.2. Sprz�g�a pojazdów samochodowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 503.3. Dwumasowe ko�o zamachowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 583.4. Skrzynie biegów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61

3.4.1. Klasy kacja skrzy� biegów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 633.4.2. Schemat dzia�ania stopniowej skrzyni biegów . . . . . . . . . . . 653.4.3. Sposoby w��czania biegów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 673.4.4. Sterowanie skrzyni� biegów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73

3.5. Wa�y nap�dowe, pó�osie nap�dowe i przeguby . . . . . . . . . . . . . . . . . 753.6. Mosty nap�dowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 823.7. Piasty kó� . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87Pytania i polecenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89

4. Silniki spalinowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 904.1. Ogólna budowa silnika spalinowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 904.2. Podstawowe wielko�ci charakteryzuj�ce silnik spalinowy . . . . . . . . 924.3. Uk�ady silnika, ich zadania i budowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96

4.3.1. Kad�ub i g�owica silnika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 974.3.2. Uk�ad korbowo-t�okowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 984.3.3. Uk�ad rozrz�du . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103

4

4.3.4. Uk�ad ch�odzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1054.3.5. Uk�ad olejenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1104.3.6. Uk�ad zasilania silników o zap�onie iskrowym

i samoczynnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1144.3.6.1. Zasilanie silników o zap�onie iskrowym . . . . . . . . . 1154.3.6.2. Uk�ady zasilania silników o zap�onie

samoczynnym (ZS) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1204.3.7. Uk�ad zap�onowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121

4.3.7.1. Elektroniczne uk�ady zap�onowe . . . . . . . . . . . . . . . 1214.3.7.2. Elektroniczne sterowanie prac� silnika . . . . . . . . . 124

Pytania i polecenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124

5. Uk�ady hamulcowe i kierownicze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1255.1. Uk�ady hamulcowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125

5.1.1. Mechanizmy hamowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1275.1.1.1. Rozwi�zania konstrukcyjne hamulców

b�bnowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1275.1.1.2. Rozwi�zania konstrukcyjne hamulców

tarczowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1305.1.1.3. Tarcze i b�bny hamulcowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1305.1.1.4. Materia�y cierne szcz�k hamulcowych

i wk�adek ciernych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1315.1.2. Mechanizmy sterowania i elementy przenosz�ce . . . . . . . . 1335.1.3. Mechanizmy wspomagaj�ce hamulce . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1395.1.4. Uk�ad przeciwblokuj�cy ABS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141

5.2. Uk�ady kierownicze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1465.2.1. Mechanizmy zwrotnicze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147

5.2.1.1. Ustawienie kó� kierowanych . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1475.2.1.2. Skutki b��dnego ustawienia kó� kierowanych . . . . . 149

5.2.2. Przek�adnie kierownicze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1525.2.3. Mechanizmy wspomagaj�ce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156

Pytania i polecenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159

6. Uk�ady wspomagaj�ce prac� kierowcy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1606.1. Uk�ad ASR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1606.2. Uk�ad ESP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1626.3. Uk�ad EBD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1656.4. Tempomat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1666.5. Nawigacja satelitarna GPS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168Pytania i polecenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169

5

7. Nadwozia pojazdów samochodowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1707.1. Podzia� nadwozi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1707.2. Budowa nadwozia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1717.3. Wyposa�enie nadwozia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1747.4. Zachowanie si� nadwozia pojazdu podczas kolizji . . . . . . . . . . . . . 178Pytania i polecenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181

8. Przyczepy i naczepy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1828.1. Wiadomo�ci wst�pne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1828.2. Rodzaje przyczep . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1828.3. Uk�ady hamulcowe przyczep i naczep . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1868.4. Mechanizmy sprz�gaj�ce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187Pytania i polecenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190

9. Motocykle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1919.1. Klasy kacja motocykli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191

9.1.1. Skutery . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1919.1.2. Motocykl classic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1939.1.3. Motocykl naked bike . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1939.1.4. Motocykl sportowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1949.1.5. Motocykl turystyczno-sportowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1949.1.6. Motocykl turystyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1959.1.7. Motocykl chopper . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1959.1.8. Motocykl enduro i pochodne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1969.1.9. Motocykl supermoto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1969.1.10. Motocykl wyczynowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1979.1.11. Motocykl czteroko�owy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197

9.2. Uk�ady i mechanizmy pojazdów jedno�ladowych . . . . . . . . . . . . . . 1979.2.1. Silnik i uk�ad nap�dowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1979.2.2. Zawieszenie i opony . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2009.2.3. Uk�ad hamulcowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203

Pytania i polecenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204

10. Kierunki rozwoju pojazdów samochodowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20510.1. Nowe technologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20510.2. Materia�y, recykling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20610.3. Pojazdy elektryczne i hybrydowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20810.4. Paliwa ekologiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21010.5. Elektronizacja pojazdów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213Pytania i polecenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216

Literatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224

7

1. Charakterystyka pojazdów samochodowych

1.1. Troch� historiiOd staro�ytno�ci ludzie u�ywali ró�nych �rodków transportu. Pocz�tkowo ci�-�ary transportowano na platformach wyposa�onych w p�ozy. Prawdopodobnie w staro�ytnym Egipcie transportowano w ten sposób bloki kamienne podczas budowy piramid. Oko�o roku 4000 p.n.e. w Mezopotamii wynaleziono ko�o jezdne. P�ozy zast�piono wi�c ko�ami, co ogromnie u�atwi�o transport. Po-wsta�y rydwany – pojazdy dwuko�owe ci�gni�te przez konie. U�ywane by�y do polowa� i w walce, póniej – w staro�ytnej Grecji i Rzymie – do wy�cigów. Ci�gle jednak pozostawa� problem nap�du pojazdów.

Pierwszym wynalazc�, który zbudowa� w pe�ni sprawn� maszyn� parow�, by� francuski konstruktor wojskowy Nicolas-Joseph Cugnot (1725–1804). Oko�o 1770 roku powsta�a ulepszona wersja pojazdu na par� (rys. 1.1) – ci�g-nik artyleryjski.

Rys. 1.1. Ci�gnik Cugnota (1770 r.) [ród�o: Wikipedia]

Porusza� si� on na trzech ko�ach – dwóch z ty�u i jednym z przodu i móg� ci�gn�� 4-tonowe dzia�o z pr�dko�ci� do 4 km/h. Nap�dzany by� maszyn� parow�, która obraca�a przednie ko�o, wyposa�one w prosty uk�ad kierowni-czy. Para by�a wytwarzana w kotle, pod którym rozpala�o si� ognisko bezpo-�rednio na drodze. Podczas prezentacji wynalazku w Pary�u ci�gnik skr�ci� w bok i rozbi� si� o mur, co by�o jedn� z przyczyn zaprzestania prac nad jego rozwojem. Ci�gnik Cugnota znajduje si� w muzeum Conservatoire National des Arts et Métiers w Pary�u.

8

Maszyna parowa nadawa�a si� do nap�du pojazdów, ale wraz ze swo-im niezb�dnym wyposa�eniem i zapasem opa�u by�a za ci��ka do pojazdów drogowych. Wykorzystano j� do nap�du lokomotyw. Prze�omem w budowie pojazdów by� wynalazek silnika spalinowego. Za twórców pierwszych samo-chodów z silnikami spalinowymi uznano niemieckich in�ynierów: Karla Ben-za i Gottlieba Daimlera. Benz skonstruowa� pierwszy samochód z silnikiem spalinowym na gaz miejski. By� to pojazd trójko�owy. Nast�pnie Daimler wraz z Wilhelmem Maybachem skonstruowali silnik spalinowy zasilany benzyn�. Zastosowali go do nap�du pierwszego motocykla.

Pierwszym polskim samochodem by� CWS-T1 z 1921 roku (rys. 1.2), skon-struowany przez Tadeusza Ta�skiego w Centralnych Warsztatach Samocho-dowych. Zaprojektowano i wykonano kilka wersji tego pojazdu, m.in. kilka wariantów samochodu osobowego, ci��arówk� i ambulans. Mimo �e CWS by� w tamtych czasach nowoczesnym pojazdem, nie rozpocz�to jego masowej produkcji.

Rys. 1.2. Pierwszy polski sa-mochód – CWS-T1

W okresie mi�dzywojennym istnia�o w Polsce kilka wytwórni samocho-dów, ale istotne znaczenie mia�y jedynie dwie fabryki: Zak�ady Mechaniczne Ursus, produkuj�ce ci��arówki na licencji Saurera oraz Pa�stwowe Zak�ady In�ynierii (PZIn�.) produkuj�ce samochody osobowe na licencji FIAT-a.

Po II Wojnie �wiatowej przemys� w Polsce by� zniszczony, a sytuacja po-lityczna nie sprzyja�a powstawaniu nowoczesnych konstrukcji. Mimo to ju� w latach 40. XX wieku zacz�� powstawa� polski przemys� motoryzacyjny. Po-cz�tkowo ukierunkowany by� g�ównie na produkcj� samochodów ci��arowych i ci�gników – pojazdów, które by�y potrzebne do odbudowy kraju ze zniszcze� wojennych. Produkcja samochodów osobowych rozpocz��a si� dopiero po pewnym czasie.

Do prze�omu lat 90. XX wieku znacz�cymi fabrykami samochodów w Pol-sce by�y:

Fabryka Samochodów Ci��arowych w Starachowicach (FSC) – produku- �j�ca samochody ci��arowe STAR,Fabryka Samochodów Ci��arowych w Lublinie – samochody ci��arowe �Lublin na licencji radzieckiej, póniej samochody dostawcze �uk,

9

Fabryka Samochodów Osobowych (FSO) w Warszawie – pocz�tkowo sa- �mochody Warszawa M-20 na licencji radzieckiej Pobiedy, nast�pnie Sy-rena, FIAT 125p, Polonez,Sanocka Fabryka Autobusów – autobusy Autosan, �Jelcza�skie Zak�ady Samochodowe – autobusy i ci��kie samochody ci�- ��arowe �ubr, póniej Jelcz,Fabryka Samochodów Dostawczych w Nysie – samochody Nysa w kilku �wersjach,Fabryka Samochodów Ma�olitra�owych (FSM) w Bielsku-Bia�ej – samo- �chód polski FIAT 126p,Fabryka Samochodów Rolniczych „POLMO” w Poznaniu – samochód �pó�ci��arowy dla rolnictwa –Tarpan.Oprócz samochodów produkowano w Polsce motocykle (WSK, SHL, Ju-

nak, skuter Osa), motorowery (pod mark� Romet), przyczepy (Niewiadów) i pojazdy specjalne (Skar�ysko-Kamienna, Kielce). Powsta�o równie� szereg prototypów samochodów osobowych (m.in. Wars, Beskid, Ogar) i odmian pojazdów ju� produkowanych, które nie wesz�y do produkcji.

Na skutek zmiany systemu polityczno-gospodarczego w Polsce oraz glo-balizacji przemys�u, sytuacja motoryzacji uleg�a zmianie. W 1996 roku powo-�ano spó�k� Daewoo-FSO, która rozpocz��a produkcj� samochodów: Lanos, Nubira, Leganza, Matiz oraz monta� korea�skich samochodów Tico i Espero. W polskich fabrykach rozpocz�to produkcj� lub monta� samochodów wie-lu marek osobowych (m.in. Ford, Peugeot, Volkswagen) oraz ci��arowych i autobusów (m.in. Scania, Volvo, MAN). Powsta�o wiele zak�adów produku-j�cych cz��ci i zespo�y samochodowe oraz oprzyrz�dowanie do fabryk moto-ryzacyjnych.

Przemys� motoryzacyjny oraz zak�ady obs�uguj�ce motoryzacj� staj� si�, podobnie jak i w innych pa�stwach, czynnikiem, który stymuluje rozwój ca�ej gospodarki.

1.2. Klasyfikacja pojazdów i ich podstawowe charakterystyki

Pojazd to �rodek transportu przystosowany do poruszania si� po drodze oraz maszyna lub urz�dzenie do tego przystosowane.

De nicje najwa�niejszych typów pojazdów zawiera Kodeks drogowy. Zgodnie z de nicjami tam zamieszczonymi, pojazdem silnikowym jest pojazd wyposa�ony w silnik, z wyj�tkiem motoroweru i pojazdu szynowego. Pojazd samochodowy to pojazd silnikowy, który mo�e porusza� si� z pr�dko�ci�

10

powy�ej 25 km/h (z wyj�tkiem ci�gników rolniczych). Pe�n� klasy kacj� po-jazdów drogowych pokazano na rys. 1.3.

Rys. 1.3. Klasy kacja pojazdów drogowych

Klasy kacja ta obejmuje:samochód osobowy � – pojazd samochodowy przeznaczony do przewozu do 9 osób (��cznie z kieruj�cym),autobus � – pojazd samochodowy przeznaczony do przewozu powy�ej 9 osób,samochód ci��arowy � – pojazd samochodowy do przewozu �adunków,ci�gnik samochodowy � (siod�owy lub balastowy) – pojazd przeznaczony wy��cznie do ci�gni�cia przyczepy,ci�gnik rolniczy � – pojazd silnikowy, skonstruowany do u�ywania ��cznie ze sprz�tem do prac rolniczych, ogrodniczych lub le�nych, do ci�gni�cia przyczep i do prac ziemnych,motocykl � – pojazd samochodowy jedno�ladowy lub z wózkiem bocznym,