ykücü, romanc› Akbal giderekgözüpek bir gazeteci olarakCumhuriyetin de¤erlerini canla

baflla savundu. Türkiye’nin yaflad›¤›toplumsal- siyasal kargaflan›n sonyar›m yüzy›l›nda onun köfle yaz›lar›olup bitenlerin bir aynas› oldu.Cumhuriyet ayd›nlanmas›n›n ›fl›¤›ndailerici görüfllerini topluma duyurdu.Edebiyatç› kimli¤ini oluflturan bireycive toplumcu yönlere ilgili tart›flmalarolmufltur. 1968’de konuyla ilgiliaç›klamas› flöyleydi:

Cumhuriyet DönemiEdebiyat›n›n

Temsilcilerinden,Cumhuriyet

Ayd›nlanmas›n› Canla BafllaSavunan Bir Ayd›n

Cumhuriyetle yafl›t olanOktay Akbal, Cumhuriyetingetirdi¤i de¤erlerle yetiflti.O de¤erler onun yap›tlar›n›

flekillendirdi.

OktayAkbal

Ö

Büyük Yap›tlar›m›zKonur Ertop

“Ta ilk gençli¤imden bu yana‘ortan›n solu’nda, hattâ epey solundabir insan, bir yazar olmaya çal›flt›m.Öykülerim bireyi ifller. Ama hangibireyi? Soyut evrendeki birey de¤ildiro. Bu toplumun, bu yeryüzünün, çevre-mizin bireyidir. Bir bak›ma toplumcubir bireyciliktir benim yapt›¤›m,yapmak istedi¤im.”

kbal, 1946 tarihli Önce

Ekmekler Bozuldu kitab›n-dan bafllayarak edebiyat

dünyam›zda özgün yerini, kazand›.Öyküleri kendi yaflam› çerçevesindekentli ayd›n›n an›lar›ndan besleniyor-du. ‹nsan halleri, sevgiler, umutlar,umars›zl›klar bafll›ca konular›yd›.Geçmiflte kalm›fl mutlu çocuklukdünyas›n›, umut dolu ilk gençlikgünlerinin an›lar›n› duyarl›kl› biranlat›mla dile getirdi. Bir kenar mahal-ledeki yazl›k bir sinema oda¤›nda

BD EK‹M 2015

A

canland›rd›¤› iki Musevi genç k›z›ngelecekle ilgili beklentilerinisergileyen Ester ile Roza öyküsü,an›lar yuma¤›n› açt›kça geçmifltengelip ete kemi¤e bürünen Tarzan

Öldü, Hayri Beyli Üsküdar gibi ilkdönem öyküleri pek sevilmiflti.Öyküleri sonralar› anl›k gözlemler,k›sa izlenimlerle daha çok beslendi.‹stinye Sular› kitab›yla birlikteolaylardan çok fliirsel betimlemelerlegeliflen bu ürünleri kendisi “öykücük-ler” diye adland›racakt›.

‹lk roman› Garipler Soka¤›,çocuklu¤unun, ilk gençli¤inin geçti¤iFatih semtindeki küçük insanlar› anla-t›yordu. Bu gözlerden uzak kalm›flçevreyi, bu silik insanlar› flöyle tan›m-lam›flt›: “Bu mahallede kimseninbilmedi¤i, tan›mad›¤› insanlar yafl›-yordu. Bunlar her yerde görülen fakatönem verilmeden geçilen basitinsanlard›.”

Garipler Soka¤›, s›radan insan-lar›, sokaktakiadam› konu edi-nen edebiyat›nönemli ürünlerin-den biridir. Dahasonraki ‹nsan Bir

Ormand›r, Su-

çumuz ‹nsan

Olmak, Bat›k Bir

Gemi gibi roman-lar› yine Akbal’›nözyaflam›ndanderin izlerle yüklü-dür. Yazar çocuk-luk, ilk gençlikan›lar›n›n yan› s›raçok genç yaflta gir-

62

di¤i edebiyat dünyas›ndan görüntülerde yans›t›r. Bütün bu yap›tlardageçmiflin renkleri, an› parçac›klar›ylabirlikte insano¤lunun beklenen-beklenmeyen davran›fllar›, insaniliflkileri, seviler, yasak seviler, evlilikkurumu, mutluluk ara-y›fllar›, umutsuzluklar,umutlar canland›r›l›r.Kendi yaflad›klar›n› birbir aktarm›fl görünür.

Çocuklu¤u, yafla-d›¤› çevre, ilk gençlikarkadafllar›, babas›n›nerken ölümü, ailesininsürüklendi¤i geçims›k›nt›s›, Küçük Pafla

roman›n›n yazar› olandedesi Ebubekir

Haz›m Tepeyran,gece sekreterli¤i, dahasonra köfle yazarl›¤›ylageliflen gazetecilikmesle¤i, eski Bab›ali’de ifl bitiminde yaln›zgazetecileri tafl›yangeceyar›s› tramvay›ylaeve dönüflleri, yedek-subay ö¤retmenli¤i, sevileri, darbedöneminde siyasal elefltirileriyüzünden tutuklan›fl›… ‹çtenlikleanlat›lm›fl bütün bu yaflam kesitleriokurunu sarar, sürükler…

Deneme, günlük gibi türlerde deustal›kl› ürünler vermifltir. 1940kufla¤›n›n temsilcileri, daha sonrabirbirini izleyen ak›mlar, baflar›l›yazarlar, yaflam›n de¤iflmeleridenemelerinin konular› aras›ndad›r.Bab›ali kald›r›mlar›n› çi¤neyenleritan›t›r; dergi idarehaneleri, yazarlar›n

63

BD EK‹M 2015

topland›¤› kahvehaneler, pastaneleryaz›lar›nda canlan›r.

Sait Faik, Sabahattin Kudret

Aksal, Salah Birsel, Behçet Neca-

tigil, Özdemir Asaf, Ziya Osman

Saba, ‹lhan Berk, Faz›l Hüsnü

Da¤larca, Tahir Alangu, Naim

Tirali, Nahit Ulvi Akgün yaz›lar›nas›k s›k konuk olurlar.

endisinden sonraki kuflaklarla,en yeni yap›tlarla çok yak›ndanilgilenmifltir. Kimsenin çömezi

olmas›n› istememifltir ama en gençyazarlarla hep ilgilenmifl, en yeniyap›tlar›n ilk okurlar›ndan olmufltur.

Salah Birsel, Attila ‹lhan gibio da 1950’lerin sinema elefltirmenle-rindendir. Kufla¤›ndan baflka arkadafl-

Kendisinden sonraki kuflaklarla, en yeniyap›tlarla çok yak›ndan ilgilenmifltir.Kimsenin çömezi olmas›n› istememifltirama en genç yazarlarla hep ilgilenmifl,en yeni yap›tlar›n ilk okurlar›ndanolmufltur.

K

BD EK‹M 2015

lar› gibi avareli¤i sevdi¤i bir dönemolmufltur. ‹stanbul sokaklar›nda dolafl-maktan hofllan›r. Gördükleri ondaan›lar canland›r›r. ‹stanbul geçmiflindeona do¤al çevreyle uyumlu biruygarl›k an›t› olarak görünür.

950’lerde ise bir 盤 gibi büyüyen,kent dokusunu, insan iliflkilerinisaran bozulmaya, yozlaflmaya

tan›kl›k eder. Çocukluk an›lar› onasonraki y›llarda olup bitenlerden çokdaha çekici görünür. Ama 1940’lar›nedebiyat çevrelerinde bir yenidendo¤uflun bereketini görür. Ankara’daTercüme Bürosu’nda çal›flm›flt›r.

Ayd›nlanma devriminin bir merkezisayd›¤› o çevreden ayr›nt›lar aktar›r.“Günce”leri bizde bu yaz›n türününönde gelen örneklerindendir.

Frans›z ozan› Alfred de Vigny’nin Bir fiairin Güncesi’nden

Seçmeler’i Milli E¤itim Bakanl›¤›için çevirdi¤ini, ancak bu çeviriyiyitirdi¤ini anlat›r.

1940’lardan bafllayan güncesininyay›nlanan ciltlerinde ancak 1965sonras›n› buluruz. “Yazarl›k sözcük-lere egemen olmas›n› bilmektir” sözüonundur.

Türk Dil Kurumunda 1980öncesinde Yönetim Kurulu üyesiydi.TDK roman ödülü sahibiydi. Yap›tla-

r›yla ça¤dafl Türkçenin en güzelörneklerini vermifltir. Her gün kalemeald›¤› köfle yaz›lar› bile usta bir ede-biyatç›n›n dil becerisini, devrimci biryazar›n dille ilgili kayg›lar›n› yans›t›r.Türkçenin özleflmesi, geliflmesiülküsünü hep savunmufltur.

Dil devrimine, 1980’den öncekiTDK’ye sald›r›lara karfl› ç›km›flt›r.Türkçe sevgisini, dilin yap›tafl› olansözcüklerle al›flveriflini s›k s›k konuedinmifltir. Yaz›lar›na Türkçe sözcük-leri ustaca yerlefltirir. Anlat›m sorun-lar› bafll›ca dertlerindendir

“Sözcükler, kimi zaman aldat›c›bir klifledir. Kimi zaman da bir yafla-

m›n anlam›n› bir andaduyuran bir simge. Yazar-l›k, sözcüklere egemenolmas›n› bilmektir. Söz-cükler geometrik biroranda ço¤al›rlar Kafa-s›nda, kaleminde… Usta-l›k buradad›r. Sözcükleri

kullanmas›n› bilmek.”1956’da köfle yazarl›¤›na baflla-

m›fl, y›llar boyu kalemini Cumhuri-yetin temeli olan ilkeleri savunmayaadam›flt›r. Özgürlükçü, toplumcu,demokrat bir yazard›r. Edebiyat›m›za,dilimize katk›lar›n›n yan› s›ra ayd›n-lanmac› bir yazar olarak gazetecikimli¤iyle de toplumsal geliflmedeönemli yeri olmufltur. Köfle yaz›lar›n-da iflçilerin, küçük memurlar›nsorunlar› üzerinde durmufl, gençlerinça¤dafl dünyada hak ettikleri yerialacak biçimde e¤itilmeleri gerekti¤inivurgulam›flt›r. Bask› yönetimlerinekarfl› ç›km›fl, düflünce özgürlü¤ünü,insan haklar›n› savunmufltur.

1

Yazarl›k, sözcüklereegemen olmas›n›

bilmektir.

64

BD EK‹M 2015

“Uygarl›k ve insanl›k” öncüsüdiye tan›mlad›¤› Atatürk’e yürektenba¤l›d›r. Ataç’›n “en tam edebiyat

adam›” sözünden esinlenerek kendi-sini “en tam Cumhuriyetçi” diyetan›mlam›flt›r.

“Ayd›nlanma devrimi”nin öndegelen savaflç›lar›ndand›r. Cumhuriyetayd›nlanmas›, laiklik, dil devrimi, KöyEnstitüleri gibi de¤erleri savunurkenonlar› yanl›fl alg›layan, içi bofl kal›plardurumuna sokanlar›n da karfl›s›ndad›r:

“Bar›fl derken, demokrasi derken,Kemalizm derken belirli bir kapsam›vard›r bu sözcüklerin… Bak›yorum,kimileri sözcükleri keyiflerine uygunbiçimde kullan›yor, anlamland›r›yor.Sözcüklere dün de bugün de yar›n daayn› anlam›, ayn› içeri¤i veren kifliler;yazar olsun politikac› olsun öylesineaz ki!”

Cumhuriyetin de¤erlerine karfl›ç›kan politikac›lara, yazarlara sertelefltiriler yöneltmifltir: “Karfl›devrimgünden güne kendini belli ediyor. Kimmi karfl›devrimci? Bak›n çevrenize,bak›n politika dünyas›na, bak›n baz›

gazetelere, kim a¤z› köpürerek,kaleminden kanlar damlayarak önünegelene, kendisine karfl› ç›kana, çevre-sine biraz ayd›nl›k verene, Atatürkdevrimlerini savunana, bilim gerçekle-rini savunana ‘komünist, komünist ’diye sald›r›yorsa, iflte odur karfl›dev-rimci!.. Karfl›devrimci demek AtatürkCumhuriyetinin temel ilkelerine karfl›ç›kan adam demektir. Devrim sözcü-¤ünden Atatürk devrimini anlamayankifli demektir. Halk›n s›rt›ndan iktidaragelerek halk› uyutan, halk› zehirleyenç›karc› demektir. Türk ulusunu ça¤d›fl›bir havaya, bir ortama sürükleyengerici demektir.”

u uyar›n›n kaleme al›nd›¤›1970’lerden günümüze do¤ru,halka gözda¤› vermek için,

“karfl›devrimci” yeni yeni “umac›lar”üreterek varl›¤›n› sürdürebilmifltir. Buortamda siyasal-toplumsal uyar›lar›ylaOktay Akbal’›n toplumumuzakatk›lar›, edebiyatç› kimli¤i kadarönemli say›lmal›d›r. •

konurertop@butundunya.com.tr

B

65