Universiteti i Prishtinës

Studime post-diplomike Master Ndërkombëtar

Punim seminarik Tema : Kriteri Politik i Kopenhages

Mentori : Kandidati:Prof.Dr.Hajredin Kuçi Bajram Rexhahmetaj

Prishtinë, 2015

Përmbajtja

Hyrje …………………………………………………………………………………………………………………………………….

1.stabiliteti institucional……………………………………………………………………………………………………….

2. Rendi Demokracia të Shteti Ligjor…………………………………………………………………………………….

3.Respektimi I të drejtave themelore tëNjeriut…………………………………………………………………….

4.Mbrojtja dhe Respektimi I Pakicav …………………………………………………………………………………….

5.Perfundimi…………………………………………………………………………………………………………………………

6.Literatura……………………………………………………………………………………………………………………………

Hyrje

Duke shikur strukturen Europiane pasqyrohet nje unitet i plotë dhe funksional ndermjetë shtetev gjithmon i bazuar ne frymen e solidaritetit dhe respektimin e parimev themelore funksionale te bazuar ne aktet e themelit.Unioni konceptin e qendrushmeris e argumentoj me pervojen e bashkpunimit ne sferat ekonomike dhe politike dhe kriteret e bazes juridike nepermje ketyre shtyllav arriti ekulibrimin e qendrushmeris Brenda sistemit te brendshem te shteteve dhe shendrrimin e normav në juridiksionin e brendshëm .Shtete qe ishin jasht funksionit te Bashkimit Europian duhet shikuar te arriturat dhe kulminacionin e konfigurimit te instrumenteve te saj brenda sistemit ,kerkuan ose proklamuna deshirn qe te jen pjesë e kësaj perbërje .Shikur historin e formimit te Unionit dhe suksese e saj me tepër se 60 vjeqare dhe duke pare se duhet te zhvillohet edhe me tutje fryma e bashkpunimit përtej asja qe jemi arrite që te fillohet zgjerimi .Antarësismi dhe zgjerimi janë dy shtyllat qe kerkoj enërgji te interesit te pergjithshem dhe koordinimit te struktures bazë kur prej kesaj te arrihet nota e parë fillestare per aderim .Porenciali I brendshëm duhet te jet ne dobi te jashtëm me një përqindje te arsyshem. Historiati i zgjerimit ka krijuar shumë konfrontime por ne do te pasqyrojm kriteret te cilat janë te identifikur Kriteret e Kopenhages te vitit 1993 qe jan politike ,ekonomike dhe juridike dhe per vendet e Ballkanit jan vendosur edhe disa kritere shtesë qe janë jan proceset administarative ,bashkpunimi rajonal etje .Në kuader te punimit do te fokusohemi ne kriterin politik duke e komentuar ne argument elementet bazë të saj .

Stabiliteti Institucional

Vendet te cilat kërkojn Unionin e sidomos pjesa e politikes së shtetit tonë ne krijimin e institucione do te përballemi me dy lloj sfidash që jane edhe hapi I parë drejte keti procesi:Sfida e parë ka të bëjë me shëndërrimin e institucionev me sistem europina në një sistem të rijë (si ilustrimë do ti pasqyrojë vendet te cilat kanë dal prej sistemi Jugosllav )duhet te aplikojn modalitete e sistemit Europian në atë mënyrë qe te bashveprojmë me vendet antare ne union e cila duhet të aplikoj sfondin e liberalizimit dhe demokratizimit te brendshëm që është obligim primar I proceseve tjera integruse.Sfida e dytë ka të bëjë me krijimin e një kulture të përbashkët politike që është dhe shtylla esencilae e mbajtjes se stabilitetit te institucioneve për arsye se aktoret përgjegjës kan evoluar ne system te ndryshme që kanë mbajtur përgjëgjësi dhe për këtë arsye kemi debate rreth formimit te një aspirate te përbashkët për integrim.Logjia e gjithëë kësaj është qe kultura nuk krijon imazhë në terren por ajo duhet të konsilidohet dhe gërshetohet me elitat tjera brenda një prespektive te përbashkë,si e tillë ekzistenca e saj te justifikohej me qëllimin e shprehur .Gjithmon si kritere për zgjerim dhe hyrjë ne Bashkimin Europian mbeshtetet ne demokracin liberale që ka pasur për qëllim qe të përafrohemi një konsenzus me vendet e Bashkimit Europian e cila shpjegonë një bilancë të arritshmëris ne fokusimin dhe elaborimin e tri elementev që gërshëtojn stabilitetit funksional :1.hapi parë përtej frymës se brendshëm me vetem një rotacion drejt modalitetit te ri institucional e cila k ate bëjë kryësisht me arsyen e bilancit te pushteteve :a.një legjislacionë funksional b.një qeveri ekulibruse c.një gjyqësor I pavarur dhe adekuat.2.hapi I dytë kishte te bëjëme ngritjen e kapaciteteve ne ndërtimin e shoqëris civile me te cilin do te funëksiononte përkrah atyre që përfaqësojn shumicën ne institucione e që qëllimi I te ciles ishte që projektimi I planeve stategjike per Bashkimin Europian te bëhej edhe me këtë pjesë të shoqëris te cilat ishin te ashtuqujtur “një dorë e dytë e institucioneve vendore”.cilat ne syrin e Unionit por edhe te organizatav tjera ndërkombëtare shihen potencial I shtetit qe është afër apo largë atyre pretendimeve me vendet e shteteve anëtare .Krijimi I zgjedhjeve krijonë imazhë avancusë për diplomatet por edhe funksionarët e tyre brenda shtetit që raporton pranë shtetit te tyre për suksesin dhe mangësit dhe pasë kësaj monitorusit e saj (OSBE që monitoron dhe zhvillonte politikat per zgjedhjet ne Kosovë)dalin me një raportë të përbashkët.1

Ndihmesa dhe aderimine janë një ombrellë e fuqishëm e cila do të jetë mbrojte me e qëndrushëm e institucionev qe deshirojmë antarësim ne BE-në.Zhvillimi ekonomik dhe krijimi I platëformës gjithë përfshirëse me vendet e tjera ne BE, do te artikulonin një qëndrushmëri fiskale dhe mirëqenjë me apo për të gjithë qytetaret, te cilët do të krahasoheshin propocionalishtë me qytetarët e vendeve antare .

1 Ministria e Integrimeve Europiane e Shqiperis-procese me te cilat ka qenë e detyruar ti përmbush per inkuadrim ne BE-në.

Si ilustrim do te perfaqësojm Kosoven, e cila është në rrugën e integrimit dhe ne politikat ekonomike që krijojnë qëndrushmëri institucionale duhet të fokusohet ne rritje ekonomike që ne prejudhë (2013-2015)duhet të rritet ne 4.5%.2

Bashkpunimi duhet të jetë shumë I domosdorshëm, ne mënyrë qe të krijohet një kuader ne vendet tranzitore qe duhet një mbështetje te rigjenerimit te kapaciteteve te shtetit (shfrytëzimi I pasuris nëntokësore dhe mbitokësore )duke u stimuluar prej organeve te BE-së:bankes qendrore,investive ,po ashtu edhe prej organit ndërkombëtar që është Fondi Monetar Ndërkombëtar që ëshrë bashkpunusi më kryesor , kur qeveria e Kosoves bashkë hartojn programe për zhvillimin ,dhe pas qdo fund te viti qendroj ne vendin ton I cili vizitohet nga grupët e ekspertev qe bisedojn me te gjitha digasteret vendor ne te arriturat dhe sfidat të cilat duhen te përfshihen ne planin e qeveris per rindërtimin dhe ngritjën e kapacutetev shtetëror,kjo më se shumti ndikon qe vendi te integrohet duke mbrojtujelementet esencial me ato te vendev tjera te unionit te cilat janë :a.rritja e GDP-sëb,rritja e rrogave ne sektorin public dhe priva c.intrastruktura d.punësimi etj.3

Një mbeshtetje te madhe dhe ataf gjatë kosoves I jep USADI me te cilen Kosova duhet te bëhet gjithnjë e me e begatshëm I cili ne mënyrë progresive intergrohet ne komunitetin Euro-Atlantik me qeverisje efektive dhe llogaritdhënse.Kosova por edhe vendet tjera që përfshihen ne hipotezën e antarsimit duhet që te zhvillojnë kapacitetet qe ngritjen e ekonomis duhët bërë më zhvillimin e prodhimtaris ne krijimin e një digasterit te fuqishëm ne nivel kombëtar dhe ndërkombëtar dhe te shmanget prej te ardhurave nga jashtë qe njiheb edhe si remitanca dhe te zvoglohet buxheti prej te ardhurave Doganore ,dhe sipas disa hulumtimev kosova rënditet ne 10 vendet me remitancame të larta .Më qëllim që kosova të bëhët anëtare e Unionit ,Qeveria e Amerikes u angazhua që ti jep maksimumin per tu rahabilitur me vendet e qe jane ne antarësi dhe shprehet me këtë formulim“Ky cepë I Ballkanit ,I trazuar nga për kohë të gjate nga tensionet dhe dhuna ndëretnike ,do ti bashkohet Europës në tërësi ,ne liri dhe paqe”.4

Potencialet per vendet te cilat kishin dalur prej prejudhav te ndryshme historike (Luftravë ,regjimev totalitare ,mbikëqyrjeve etj) kishin shumë mangësi ne frymën e një liberalizmi te tregut ,Per këtë qëllim është krijuar ne 2006 CEFTA e cila ishte ne autorizimin e Paktit per Stabilitet ne Europen Jugë Lindore (EJL) e mbështetur nga Komisioni Europian dhe prej Organizates Boterore të Tregëtis .Palët posantarësuse duhet që, legjislacionin duhet te këtë një bazamentë me te cilin objektivi dhe subjektivi duhet harmonizuar, me arsye te një parapërgaditje ne opinionin e brendshëm te Europes , ne mënyrë qe me tejë ti përballën legalitetit te konkurencës .

2 USAID-Strategjia për Bashkpunim per Zhvillim të vendit 2014-2018 per Kosovë.3 Raportet nga FMN dhe Banka Boterore te publikuar nëpërmjet Ministris se Zhvillimit Ekonomik.4 Paraqet nje formulit qe ka jepë qeveria e Amerikes per proceset integruse per Ballaknin dhe e publikuar nga zyra e USAID-it ne Kosov.

Fuqia e nje tregu te lirë gjithmonë duhet të peshohet me nje tregëti te lirë dhe konkuruse ,por duhet te përjashtohet mundësis ne fazat emergjencemë ndërhyrjen nga një organë që ushtron këtë detyrë .Po ashtu Bashkësia Europiane sipas strategjisë se saj I duhej një qëndrushmëri brenda shtetit ne fushën e arsimit ,e cila k ate bëjë me përpilimin e infrastruktures fiszike dhe përpilimin e kurrikulës me vendet te cilat ka BE-ja ,pastaj sistemi I arsimimit parauniverzitar e cila percillet me disa mekanizma shumë efikas ne arritje e objektivit te saj e te cilat janë:kuadri efikas,metodologjia punuse ,letërsiar progresive teorike dhe praktike etj.5

Arsimimi ështe verejtur prej përfaqusve te BE-së ,si e vendeve qe deshirojn anëtarsim,Kosova,Maqedonia ,se duhet të proklamohet një pëlqimë univerzitar kur duhet të plotesohen elementet programore me ato te BE-së dhe te përcaktohet trajnime afatshkurta dhe afatgjata, ne nivel ndërkombëtar (ne ketë rast kontribut te pandarë kanë dhanë BE-ja dhe SHBA-ja) ne ato fakultete kur Kosovës do ti jepte efekt të lartë pozitiv.Fusha tjera që janë te domosdorëshmë për antarësim janë Transporti dhe Energjia .Ne fushen e energjisë per një qendrushmeri me afatgjate është krijuar një Traktaktë Ndërkombëtar me emërtimin TRAKTAKTI I KOMUNITETIT TE ENERGJISË ku antarë ështe edhe BE-ja dhe nënë palët tjera kontraktuse ku përfshihet edhe Kosova dhe për tu bërë pjesë e kësaj duhet qe pjesëmarrësit vetevetiu te pajtohen me detyrimet nga fusha ejuridiksonit .6

Te gjitha këto institucione te lartë cekura krijojnë nje themelë dhe argumentë qe BE-ja Duhet ti vlërsoj sepse përqendrohen te punojn ne ambientin e demokratizimit dhe ligjit,ne mbrojtje te vlerave fundamentale dhe rritjen e efikasitetit te tyre ,implementimin e normave me atë të shteteve tjera ,që se bashku japin një grenium prosperus që te jemi kuadër I angazhimit si me vendet tjera te BE-së por edhe jashtë saj.Per vendet qe janë dal prej konfliktit si Kosova ,Maqedonia ju nevojitët qe te respektojn elememtet ndëretnike dhe të krijojn forma zgjedhëse qe te jenë pjesë kyqe ne institucionet dhe te ndikojnë ne proceset integruse .Se si ndikonë BE-ja që ti ofrojë mundesi per aderim ka qenë më vendet te cialt janë dal prej sistemit Jugusllav.Bashkesia ndërkombëtare paraqiti nje proklmim efektiv që te gjeje një forcë bashkpunimi ekonomik dhe demokratik ne tëre rajonin e europes juglindore e cila bashkpunimi rajonal ka qenë kusht tjeter themelor për te ju bashkangjitur vendeve tjera antare për aderim ,Duke u dakurduar me përgjegjësi ne avancimin e pikave strategjike te stabilitetit,e që ishte:1.mbikëqyrja e përbashkët e kufirit2.zhvillimi ne determinimin e demarkacionit 3.trajtimi I monumentev kulturore me përgjegjësi prej organeve qendrore dhe atyre ndërkombëtare4.respektimi I te drejatv per mbrojtje te komuniteteve .Pasi shtetet antare jepn sinjalin per zgjerim ,patjeter dhuet që krijihet një meknizëm mbikëqyrës dhe politik ne arritjen e përmbushjeve te objektivav te BE-së dhe me 30.korrok 1999 u themelu ne Kelnë Pakti I Stabilitetit per Evropën Juglindore ,qe do te jetë kompetente pëe elaborimin

5 Ministria e Arsimit Shkences dhe Teknologjis6 ËËË.energy community.org dhe Fondacioni Kosovar per Shoqeri Civile

E qështjev qe janë jostabilizuse dhe te cilt do te korporonte forcen e stabilitetit Brenda shtetit qe do te jetë anetar dhe se bashku te krijojn ,nje planë unternacional ne mënyre qe te prodhojn efekte juridike e politike ne pjesen e BE-së.Mirpo prej shkurtit te 2008 ku Pktë transferohet ne Këshillin per Bashkpunim Rajonal per EJLe cila ndodhet me seli ne Bosnje dhe hercegovinë .krijimi I kësaj strujture ishte edhe detyra e parë e zhvillimit te plot te marrdhënjev me këtë pjes .Potenciali me te cilin do te zhvillohet fryma e nje game te gjërë do te jetë historia e cila paraqet pesh me te madhe ne vendosjen e hapve konkret.Sekretari I Pergjithshëm I Këshillit per Evropen Juglindore patë theksuar “rajoni po zhvillohet. Ai është përfshir nga një llojë i ri i përgjegjësis dhe pjekuris politike ,dhe për qështje te vështira si për shembull Kosova mund te diskutohet pa rrezikuar stabilitetin dhe sigurin ne rajon jo siq ka ndodhur ne vitet e 90-ta.7

Kjo deklarat e interpreton vullnetin e shtetev qe ne krye te pergjegjësis dhe ne zhvillimin e institucioneve stabile ,duhet te jetë bashkpunimi ne menyr positive te reflektoj ne siguri,sepse arma me emirë per vendet prosperuse do te jetë tolerance ne dobi te pergjithshëm .Kontribut shumë te theksuar per arritjen e një sfer te bashkpunimit ka dhëne edhe OSBE-ja per vendet qe do te jenë antare pper aderim ne BE-në ne mënyre qe te forcohet si shteet ligjore me kriter maksimale .

Rendi Demokratik të Shtetit Ligjor

Ne esencë demokracia nënkupton mundësin që të gjithë qytetaret e një shteti të kenë mundësi të kontribojn në kushtet e njejta në procesin e sjellsjes së vendimeve politike në të gjitha nivelet duke përfshir ato lokale po edhe ato qendrore , duke shfrytëzuar në përqindje më të lartë vullnetin për prosperitet.

Ndërtimi I një shoqerie ku kultivohet mënyra e ndërsjelljes ështe fuqi që vjen nga vet populli dhe këtu shfaqet parimi shumë i rëndesishem që është parimi i drejtësis dhe qellimi esencial është që të kufizohet menyra e shfaqejeve arbitraren nga rastet individuale.8

Pëe ketë BE-ja kërkon dhe i detyron vendosjen e procedurave gjyqsore dhe transparente dhe vendosjen e procedurave te ankesave. Hyrja në një proces si atë në BE këekon perkushtim në përputhje me vullnetin për një shtet më të drejt të respektuar dhe më ketë konkludojm se shteti ligjor ndërtohet nga mbrendia e thellë e forces apo kontributit të qytetarit.

Ai nuk këekon vetëm një kontribut të institucioneve shtetrore por të gjithë atyre në vend , duke inkuadruar shoqërin civile presje vet individin etj. Gjdo ndimë në ketë drejtim është e

7 Sekretari I përgjithshem për Europen Juglindore Hido Bishçeviq.Ndersa elemene për ketë pjes jan marr nga Samir Husenoviq dhe Esat Ahmeti8 Prof.Beslinda Rruga –Univerziteti Aleksander Moisiu,Durres punimi Shteti I se Drejtes

veqant për arsye se Kosova ndodhet në procesin e integrimeve evropjane ku kërkohet konsulidimin e shtetit të së drejtes dhe reflektimin e këtyre kërkesave të veqanta organizative dhe funksionale shtetërore ndikon direct në avancimin e integrimit në familjen evropjane.

Vendet te cilat dalin prej procesit tranzitor përballen me sfida të mëdha dhe BE-ja ka ofruar perkrahjen materiale dhe subjektive për konsulidim të avancuar në fushat me interes të veqant dhe faktoret qe pengojm demokratizimin dhe zhvillimin e shtetit ligjor mundë ti numërojm :

1. Rritja e korrupsionit2. Qeverisja e paqendrushme3. Shpërdorimi i ligjit nga qeveria dhe shoqëria4. Qëndrimi i gjatë i drejtuesve në krye te shtetit

Per keto vende duhet të kenë qendrime të ashpera në eleminimin e gjitha mangesive dhe gjithmon Evropa paraqet kritika në fushat e larcekura nëpermjet raportit të progresit qe jepen në menyr të detajuara rreth arritjeve dhe minimumit të plotesimit të kritereve dhe paraqitjen e vetëm një elementi në strukturat e shtetit e zbeh imazhin dhe karakterin demokratik .

Si duken shtetet antare që posedojn imazhin e demokratizimit dhe shtetit ligjor ?

Gjithmon unaza e shtetit demokratik , pasqyrohet më anë të ketyre elementeve :

1. Zgjedhjet e lira2. Pluralizmi3. Kufizimi i pushtetit4. Detyrimet e shtetazve për të kryer detyrimet ose sherbimet e caktauara ndaj shtetit5. Një shtet demokratik i cili u jep qytetarëve garanci6. Një shtet më qeverisje të qendrushme 7. Mos ndikimi I interesave privat në punët shtetërore8. Rrespektimi I të drejtave të njeriut 9. Bashkpunimi efikas me mekanizmat institucinal10. Gëzimi i pasuri efekive .

Të gjitha këto elemente ndikojn per një shtet ligjor dhe demokratik dhe këte praktik e kan aplikuar ( Shqipëria, Kriacia, Bosna&Hercegovina, dhe tani Kosova që pretendon te jet antare e saj).9

Shteti ligjor në frymen evropjane e determinojn më ndarjen e plotë të pushteteve në menyrë që të krijojm legjitimitet funksional . Në vendet e BE-së shteti ligjor dhe demokratik 9 Kriteret e caktuar nga BE-ja per antarsim e cila perfshihenne Procesin e Stabilizim Asocimit

indentifikohet me instrumentin më të fuqishem që përparon shteti dhe atë me anë të Kushtetutes e cila ështe akti me I lartë I një vendi.

Ne fillim krijohet ilustrimi se ligjvensi percakton rregullin e ndarjes se hirarkis nga gjendja pozicionale e hierariks ku askush nuk mund të jetë mbi ligjin. Pra Kushtetuta ështe fillesa e një rregullimi ligjor për vendin dhe ligjet tjera , ky instrument ligjor krijon efekte mbrenda juridiksionit të shtetit dhe duhet që të perputhet me parimet ndërkombëtare ne menyr që te behet pjes e ati integrimi evropjan dhe të mos përmbaj ndonje klauzol që do te krijonte pikpytje me proceset integruese. Kosovës , por në përgjithesi që kan qen pjes per antarsim një rol mbeshtetes e ka jepur edhe OSBE-ja e cila ka formuar, mbikqyrur dhe trajtuar shum qështje mbrenda shtetit. Ai që konsiderohet fryt i demokratizimit dhe shtetit ligjor janë procesi zgjedhor dhe të lira , Kosova pas perfundimt të luftes dhe deri më shpalljen e pamvarësis zgjedhjet janë pregaditur dhe trajtuar prej faktoreve ndërkombëtar.

Interesi I pergjithshem është qe kemi krijuar një kultur evrapjane zgjedhore duke modernizuar strukturat e mbrendshme shtetërore dhe të pavaruara dhe mbeshtetja e vazhdushme prej organeve kyqe të BE-se I kan dhëne kredibilitet të lartë vendit.

Pas 2008 në Kosovë ështe krijuar organi për zgjedhje qe ështe Kosmisioni Qendror Zgjedhor me ndimen e OSBE kur tani roli I organi evropjan mbetet monitorimi dhe aftësimi per antaret e komisionit . Vota konsiderohet e shenjët sepse në të shihet vulllneti i popullit per institucionet e shtetit prandaj asaj I duhet të shtohet kujdes. Në shtetet demokratike porcesi zgjedhor kerkon një kodë shumë të kodifikuar më qellim qe te interpretohet suksesi dhe kjo arrihet nepermjet normave juridike por edhe atyre politike. Kriteret duhen të mbeshteten ne parimin e barazis dhe respektimin e dinjitetit të gjdo kandidati praktikuar një fushat në argument te realizushme me koncept per te ardhmen duke aplikaur gjithmon ne modele te vendeve si, Gjermanis, Frances, Austris etj.

Renditja e elementeve kyqe te demokratizimit për strukturen zgjedhore eshte pjesmarrja ne zgjedhjet e lira te cilat paraqesin koncepin se sa ofrojne institucioni garues per vullnetin e popullit me të cilin pretendojn ta udheheqin.

Rreth procesit të shtetit ligjor dhe demokratik folin në Kosovë me rastin e vizites Presidenti I Komisionit Evropian citat: Se e ardhmja varet ne teresi nga qytetaret e Kosovës. Ne do të ndimojm , por qytetaret dhe institucionet duhet të vazhdojn reformen, konsulidimin e demokracis , luften kunder korrupsionit dhe krimit të organizuar dhe mardhenjet e mira fqinjësore. 10

Nje shtet që është demokratik procesin zgjedhor e konsideron si pamvaresi të dytë per arsye se mund te ju shmangemi për të funksionuar gjygjesia , rrespektiki i drejtave të njeriut , investimet, mund të operojm që te dallohet qe qka do te konsiderohet private dhe

10 Barrosu gjatë qendrimit ne Kosove dhe deklaruar me 20majë 2011.

qka zyrtare, poashtu lidhur me procesin e funksiinalizimit të shtetit është shprehur edhe pasardhesi I presidentit të parlamentit Evropjan , Jezy Buzek cit. Nuk ka vend të lirë ku nuk ka liri të shprehjes.

Procesi zgjedhor duhet të kualifikohet sipas normave te percaktuara ne Kushtetut dhe ligjet per zgjedhjet dhe KQZ-ja sipas kushtetutes ne nenin.139 thuhet : Komisioni qendror I zgjedhjeve është organ I perhreshem që pergadit, mbikqyr, drejton dhe verifikon të gjitha verprimet që kanë të bejn me procesin e zgjedhjeve e referendumin dhe shpalljen e rrezultateve të tyre.11 Demokracia në nje shtet te mirfillt kërkon sistem shum partiak në menyr qe zgjedhesi të zgjedh kandidatet ne programet politike te pershtatshme , prandaj konsiderohet se votimi duhet të jet i fshehur ne atë menyr qe personi votues të jet imun ndaj grupit në pushtet. Ne sistemin tonë Kushtetues por edhe të vendeve evropjane , qytetarin e bashkon ndergjegja demokratike dhe ne ketë frym kerkohet zgjedhje parimore , kur të gjithë akteret politik duhet të ket një koshienc në diskutim ndermjet njeri-tjetrit në menyr që të permballen me argumentet e tyre para qytetareve. Kontribut në arritjen e sfondit të demokratizimit jan pasqyrimi dhe puna efektive e organeve kryesore shteterore qe pa gadishmerin e tyre ne si shtet nuk mund të antarsohemi në perkrahje te faktorit nderkombetar. Ne kuadrin legjislativ Kosovës I duhet që te perputh sa më shumë legjislacionin me vendet antare ne menyr qe te mos ketë kolizion ndërmjet vendeve antare , pastaj të krijohet mekanizmi ne luftimin e korrupsionit dhe terrorizmit. Perafrimi I legjislacionit perfshihen në fazen kryesore :

1. Faza pregaditrore , në të cilen ështe pergaditja fillestare e cila perfshin : a. Identifikimin e akteve juridike te BE qe janë në fuqib. Identifikimin e legjislacionit që duhet te miratohet ose ndryshohet

2. Faza analitike e cila vlerson perafrimin qe duhet te arrihet pastaj qka është e nevojshme për afrimin dhe kjo duhet shikuar nga prespektiva që ka duke pasur parasysh kapacitetin administrative dhe ndikimin ekonomik

3. Faza e Transpozimit ose hartimit te legjislacionit dhe shtetet të cilat proklamojn të jenë anëtare dhe perafrimin e legjislacionit e bëjnë :Me riformulim,transpozimin fjalë për fjalë dhe transpozimin me referenc.

4. Faza e zbatimit , inkuadrohet I gjithë procesi I legjislacionit dhe duhet të sigurohet aplikimi në praktikë dhe menaxhimi nga institucionet ne menyr efektive

5. Faza e ekzekutimit, pas miratimit kerkohet nga autoritetet kompetente ( Monitorimi, Inspektimi, Mbikqyrja, Denimet, Masat gjygjesore) per të respektuar legjislacionin.12

11 Kushtetuta e Kosoves neni 139 faqe 57.12 Ministria e Integrimev Europiane e Kosoves ne faqen zyrtare e cila paraqet detajet per integrimin e Kosove ne BE-në

Organ tjeter dhe i rendësishem është qeveria e cila paraqet strukturen pothuajse finale në hapat e parë qe te inkuadrohet ne BE , për faktin se permban ekzekutimin e direktivave që dalin prej legjislativit dhe obligohet që ti respektoj në menyr që te perforcojm lidhjet me strukturat e BE, në perafrimin e politikave me BE , Kosova krijon edhe një digaster të fuqishem e cila është Ministria e Integrimeve Evropjane e cila synon të kordinoj politikat për arritshmerin sa me të lehtë drejt Evropes, Qevreria e Kosoves duhet të angazhohet që të formoj pako te ligjeve per te venë në verpim elementet që shqetesojn BE-ne e të cilat janë : Korrupsioni, Terrorizmi , problemet monetrare, sociale etj.Qeverive që jane ne rrugeve per integrime ne BE ju kërkohet dy kushte formale të cilat plotësimi I kritereve të Kompenhages dhe kushtet jo formale me të cilen perfshin operacionet dhe rekomandimet e aktorve mbrenda komisionit . Qeveria e Kosovës perpara saj duhet që të percaktoj hartimin e një tregu të perbashket dhe qendrushmerin e faktoreve ekonomik,13 kushtet formale qe jan aplikar per lehtersira per Ballkanin Perendimor kanë qenë procesi I stabilizim asocimit qe lidhet me qeverit vendeve që inkuadrojn BE-në .

Sistemi gjygjesor mbetet arteria kryesore e funksionalizimit të një shteti ligjor dhe demokratik. Shikuar kronologjin e gjyqesorit të Kosovës ka pasur shumë mangësi për shkak të instalimeve të shum faktorve nderkombëtar ku vet kto institucione nuk kanë arritur të zgjidhin problemin duka neglizhuar veprimtarin ushtruese , një kontribut të theksuar ka jepur OSBE duke formuar institucionet me relevante gjygjesore që janë : Këshilli gjygesor I Kosovës, Prokurorial, Duke ngritur qendrat korrektuese, trajtim të stafit gjygjesor , Prokurerive dhe gjygjetareve etj.14

Permirësimi i gjyqësorit në Kosovë ka ndodhur me reformimin e saj në vitin 2013 si dhe me ndryshimin e legjislacionin për gjykatat dhe prokurorit,15 problem thelbesor për gjykatat e vendit tonë që janë edhe shqetësuese per misionet evropjane janë numri i madh I lëndeve të pazgjidhura të cilat një numer I tyre trashegohen kohë pas kohe dhe gjdo raport që ka te bej me proceset integruese per Kosovën gjithmon citohet ky element, kualifikimi dhe morali I kuadrit gjyqësor dhe te instancave tjera gjygjësore do të jet qelsi I funksionalizimit të mirfillit siq ndodh në vendet prosperitet te larte Evropiane.

Respektimi i drejtave themelore të Njeriut

Për të shpjeguar të drejtat e njeriut të percaktuara ne kriteret e Kopenhages duhet të analizojm një kronologji qe lidhet pas përfundimit të luftes së Kosovës drejt reformimit dhe mbrojtes se tyre, më aprovimin e rezulutes 1244 shenohet një progres drejt sigurimit të mbrojtes së drejtave qe ndikojn ne mbrendin e shtetit por edhe rreth sajë sepse garantonte lirin themelore.16

13 E drejat Europiane e Prof.Dr.Bashkim Zahiti –Prishtin 201314 ëëë.osce.org 15 ëëë.kuvendikosoves.org. 16 Rezuluta 1244 e miratur nga Këshilli I Sigurimit me 10 qershor 1999.

Për krijimin e një rendi juridik ( Gjithmonë duke potencuar integrimin e Kosovës në sferen nderkombetare gjegjësisht në evropë) më te pergjithshme nga perfaqusi special I sekretarit të pergjithshem ështe krijuar Korniza Vetëqeversisese e Kosovës.17 Kur vuri themelimin e garantimit dhe promovimit të drejtave të njeriut duke I obliguar institucionet vetë qeverisese që të krijojnë dhe sigurojn kushte qe këto të drejta ishin perfshir edhe Deklarat e pergjithshme e të drejtave të njeriut dhe si dhe Konventa Evropjane, 18Kosova nën administrimin e UNMIK-ut filluan zyrtarisht bashkpunimin me Këshillin e Evropes në interpretimin e të drejtave fundamentale të njeriut më qellim që të perforcohet kuadri I integrimit në vazhdimsi. Mbikqyres I drejtave të njeriut në shoqeri ka qen OSBE e cila I kontriboj dhe ndimoj institucioneve te Kosovës duke formuar kështu institucionin e Avokatit të Popullit i cili fushëveprimtaria e saj është të monitoroj dhe të paraqet shkeljet e të drejtave të njeriut nga institucionet vendore por edhe ato nderkombëtare

Pas shpalljes së pavaresis së Kosovës kopentencat në këte fushë ju barten në pergjegjesi institucioneve vendore dhe andaj roli i instucioneve nderkombtare relevante me teper ka mar karakter moniturues, kshtu që OSBE në kuader të mbrojtjes se drejtave të njeriut I kushtoi vemendje të posaqem drejtave të komuniteteve , siguron mbrojtjen e institucioneve që veprojn me drejtat e njeriut , këshillon faktorin vendor në shqyrtimin e ligjeve dhe akteve nënligjore pëe perputhshmerin me drejtat e njeriut , monitoron punen e gjykatave penale dhe civile dhe jepë mbeshtetje Institutit GJygjesor të Kosovës , për trajnimin e prokuroreve dhe gjygjtarve, monitorimin e policisë për punen më të drejtat e njeriut.19

OSBE për të gjitha te arriturat dhe mangësit harton raport qe I dorzon në Këshillin e EVropes.Duhet te rikujtojm se Kosova nuk ështe antare e OKB-se dhe Kshillit të Evropës prandaj nuk i garantohen të gjitha mekanizmat përcjelles qe te jet shtyll e fort apo mburoj për mbrojtjen e drejtave te njerit. Ndoshta per mosinkuadrimin ne keto organizata te fuqishme nderkombetare kemi pasur kritika nga raportet qe meren me keto të drejta , siq ështe Human Right Ëach 20në 2013 sipas kesaj Kosova ka bëre pak progres , në kuader te diskriminimit dhe abuzimit ndaj Romëve apo në gjeten e zhgjidhjeve afatgjate për të ju pergjigjur nevojave të shpernguljes.

.Ndersa Amensty International ne bisedimet ndermjet Kosovës dhe Serbis nuk janë mar perbaz të drejtat e njeriut dhe jo vetem te flasin per kufij.21

Në perafrimin sa më vigjilent me kriteret e Evropes institucionet zhvilluan edhe një organ e cila do të jetë kordinues në rrespektimin e ketyre te drejtave gjatë hartimit të ndonje

17 UNMIK-it rregullorja 2001/19 per Kornizen per Vetqeverisje ne Kosove qe hyri ne fuqi me 15 maj 2001.18 10 dhjetor 1948 dhe 4nëntor 1950.19 Faktet per misionin e OSCE-në Kosov per vitin 2013.20 Human Right Ëach raportin per kosove te 22 maj 201321 Amnesty International raporti I vitit 2013.

instrumenti ligjore, pra kështu pran kryeministrit gjendet zyra për mbrojtjen e drejtave te njeriut e cila gjdo ligjë para se te kaloj në parlament duhet të mbikqyret nga ky institucion , poashtu pran gjdo ministrie egziston nje grup punues per të drejtat e njeriut , ndersa në perforcimin e ketyre të drejtave në nivel lokal pran kryetarit të kumunes gjendet zyra e cila meret me qeshtjet e te drejtes së njeriut.

Kosova ka shënuar një progres në fushen e ketyre te drejtave më te cilin akti më I lartë Kushtetuta në nenin2222 ka vene në zbatim institucionet kryesore për drejtat e njeriut që janë :

1. Deklarata e Pergjithshme për Drejtat e Njeriut2. Konventa Evropjane dhe Protokollet e saj3. Pakti nderkombëtar për te drejtat Ekonomike, sociale dhe kulturore.4. Pakti nderkombëtar për te drejtat Civile e Politike

Me të cilat institucionet e Kosovës perpiqet që gjatë hartimit të normave të mos jenë shkeles te këtyre te drejtave. Mirpo qe Kosova të permballet me proceset e integrimit duhet te funksionojn institucionet relevante dhe te jen llogaridhënese dhe transparente në menyr qe kapaciteti pastaj të sjell rrezulltat. Problemi më te cilin duhet ti zgjidhin institucionet janë garantuesi primar qe të japin në kufirin me vendet Evropjane dhe këto inentifikohen në legjislativin ku përbehet prej komisionit për drejtat e njeriut, e barazis gjinore, te pagjeturit, mirpo zbatimi I tyre eshte I kufizuar per shkak të ligjeve kufizuese , kuvendit I mungojn kapacitet monitoruse, debatet, amadamentimin e projekligjeve, I mungon një kuader hulumtues me te cilin do te permisojn procesin ligjvenes dhe arritja e ketyre magesive do të bëhet në qoftese kuvendi do të ushtronte kontroll mbi degen e ekzekutivit , e zabtimin e normave , do të permisonte kualitetin e ligjit përputhshmerin e legjislacionit të normave Evrpopiane , Komisioni perIintegrime Evropiane duhet fuqizuar në kuptimin e efekshmeris që legjislacioni të perputhet me standardet Evropiane. Keto ishin disa nga progreset që Kosova duhet ti përmbush në menyr qe kuadri legjislativ të jet kopentent për të drejtat e njeriut.Ndersa ne ekzekutiv , problemet qe indentifikohen ne mosrealizimin të plot të drejtat e njeriut janë :

Legjislacioni në fuqi Lidhjet mes ligjit dhe politikes publike Mosbalancimi I legjislacionit primar me atë sekondar Implementimi I zbatimit të legjislacionit kunder diskriminimit Zbatimi I perdorimit te gjuhëve Mbrojtja e trashigimis

22 Kushtetuta e Kosoves neni 22 faqe 6.

Dhe e gjithë kjo do të ketë efekt në qoftëse do te harmonizohen kapacitetet në perafrimin e ACQUIS, zyret ligjore duhet të bashkpunojn me departamentet mbrenda ministrive , strukturalizimi dhe konsilidimi I shoqeris civile ne procesin e hartimin e ligjeve etj.

Ne procesin e gjyqsorit paraqiten probleme të nderlikuara kur nuk mund të arrihet në efiqiencen e zbatimit të plot të ankesave dhe kerkesave direkte ne shkeljen e të drejtave të njeriut per arsye të nderhyrjev të ndryshme mbrenda gjygjsorit, procedura tejet të nderlikuara të cilat po ndikojn në parashkrimin e shume lendeve , problematik mbetet arsimimi juridik I avokateve dhe gjyqtarve të cilet ne nje mas ka qenë jo e kendshme si refleks I kësaj ka sjell manëgesi që kuadri gjyqesor të ket efekt maksimal pëer trajtimin e drejtave te njeriut.

Rritja e potencialit gjyqesor është permirsimi I procedurave gjyqsore dhe ekzekutimin e vendimeve , ngritjen e njohurive ligjore te populli si dhe mekanizem i pamvarur per sigurim të bugjetit . Objektivi I realizimit të drejtave të njeriut do të varet ne perafrimin e legjislacionit në atë të BE-se, e cila substance fillestare qe me pastaj të behet antare pran Keshillit të Evropes e cila do të luan rolin primar në implementimin dhe monitorimin e drejtave te njeriut.

Mbrojta dhe Respetimi I Pakivace

Te drejata e minoriteteve tradicionalisht trajtohen si qështje e kompetencës se brendshem ,prandaj ato duhet te rregullohen me Kushtetut dhe ligje , mirpo paraqitet edhe formula e dyfishtë ku ne mbrojte te pakicave përfshihen edhe mekanizmi ndërkombëtra.lidhur me pakicat ne Europë me Aktin Final te Helsinkut (1gusht 1975)ishte proklamuar qe shtetet qe kanë pakica duhet te respektuar barabart para ligji .përtej kësaj qështje ështe diskutuar ne Konferencen e Kopenhages për Dimensione Njërzore me te cilën është hartuar një numer I madh i të drejtav te pakicane .Për shtetet të cilat paraqiten në kuadrin e integrimeve Europiane është caktuar një kornizë e përpunimit te disa kritereve qe është edhe kushtëzimi cili mbështëtët në :

Me pranimin dhe respektimin e detyrimeve ndërkombëtare që dalin nga aktet me te rëndësishme ndërkombëtare (OKB-ja,Akti Finalë I Helsinkut)sidomos kur është fjala për shtetet ligjore dhe demokratike

Me garantimin e drejatv te grupeve etnnike dhe kombëtare dhe pakicave konformë detyrimeve te përcaktuar ne kuadër të OSBE-së.23

Bashkimi Europian per ruajten e stabilitetit dhe krijimin e një imazhi kur elementet me esenciale do te kontribonin ne zvogëlimin e tensioneve dhe konfliktev ndëretnike ne mënyrë që të bilancohej respektimi I pakicave si shembull janë shtete qe kan qenë ne Jugosllavi ,komuniste.

23 Mbrojta ndërkombëtare e Drejatv te Njeriut –Prof.Dr.Zenjulla Gruda faqe 131-138 botimi 2010.

Raporete fillestare me Europen per hartimin e nje platform per mbrojte te pakicav e hasim ne kohen e UNMIKU-tu kur esht arritur një marrveshje ndermjet Këshillit te Europes dhe Përfaqusve ndërkombëtar ne Kosov ne vitin 2001 ne zgjidhje e masve implementuse për garantimin e drejtav te pakicave .Këshilli I Evropës për të ruajtur kulturen e popujve miratoj edhe Konventën Kuader per Mbrojte te Pakicave 1993,ku qdo vendë që synonë Europen duhet te aplikoj këtë dhe pa dyshim edhe kosova është duke respektuar këtë konvente e cila ma teper mund edhe te shquhet si pjesë ndihmëse e Konventes Europiane .Kosova si shtet I ri ka krijuar nje fryme shpresë dhënse per pakica duke e intergruar ne Kushtetuten ne neni 22 me te cilën drejpërdrejt aplikohen konvenat dhe dokumentet te rendesishme nderkombëtare .pertej kesaj qe te jemi sa me afer ne respektimin e vlerav Europiane është krijuar zyrja per qështej me Komunitete e themeluar ne shtator te 2008 e cial gjindet pranë Zyrës se Kryeministrit që ka për qëllim te harmonizoj qështej per komunitete .Po ashtu organe tjera te cilat janë implementuse për mbrojte te minoriteteve ështe Ministria për Komunitete dhe Kthim ,ne perbërje te parlamnetin gjindet komisioni parlamentar për të drejat dhe interest e komunitetve dhe Këshilli Konsultativ .Në raport me komunitet jane krijuar edhe legji per mbrojte kur e kemi Ligjin Kundër Diskriminimit24 e vitit 30 korrik 2004,pastaj korniza ligjore per përdorimin e gjuhës te vendosura sipas standarteve ndërkombëtare .Këto pasqyrojn mekanizmin e veprimit ne mbrojte te pakica ku ne kuader te kesaj perfshin edhe ligje te tjera qe kan te bëjne me arsimin , lirin e levizjes , shendtsin , banimin ,kthimin ne pronat e tyre e shumë qështe te jetës se perditshem ,dhe ne bazë te disa vlersimev por edhe deklarimev ne zyrtare qeveritar ,Kosova ofron shum te drejat qe ne vendet ne rajon nuk I potencojn keto dhe ne qoft se e marrim reciprocitetin per te drejat ne jemi shum me pak krejta krahasim me ate cilet jetojn ne Kosov.

Perfundimi

Kriteret e Kopenhages u vendos me qëlli qe Bashkim Europian te krijoj stabilitet me rastin e zgjerimit të saj, dhe kjo ka qenë mënyra me adekuate qe shtetet qe jane anëtare te mos trazohen nga lekundjet që mund te sjellë procesi I antarësimit .

Plotësimi I kriterit politik per vendet antare ështe qëlsi themelore sepse prej asaje fillon stabiliteti I nje shteti te ri ,me elemnte europiane dhe me përshtatje e cultures modern te shtetit demokratik.Ideja e saj

24 ëëë.kuvendikosoves.org. i miratuar me perpunim ne vitin 2004.

rriti shumë përpjeket e vendev integruse te te rritin kapacitetin funksional ne mënyrë qe te krijon kushte sa me te shpejta qe ti bashkohen popujve europian.ngritja me kulmore per nje shtet është qe organet kryesorë te shtetit te forcoj mekanizmat e vet dhe te zhvilloj politika avancuse ne permbushjen e obligimeve .po ashtu edhe zbatimi I normave ligjore nderkombetare do te jet nje plus teper I veqant tek cilat ne brendin e tyre posedojn kapacitet te larta integruse .

Mjaft e spikatur do te jet harmonizimi I legjislacionit e cila paraqet skenen per te ardhmen sepse ajo krijon bilancin ndermejt anëtarve ne BE.

Respektimi dhe avancimi I te drejtav themelore, institucineve te vendit do ti shperblej me teper dhe do të hapin rrugen e më tejshme drejt prespektives dhe pamjes se shtetit demokratik ku respektohen baza e qytetrimit.

Gjithë ky angazhim qe e kerkojm duhet te potencoj pozetivizmin e njejt Brenda qdo vendi antarë ne mënyr qe te arrijme te jepi pjese e vendosjes se rregullav te perbashket ne BE.

Literature :

E drejat e Bashkimit Europian-Prof.Dr.Bashkim Zaiti 2013 Mbrojta Ndërkombëtare per te Drejtat e Njeriut –Prof.Dr.Zejnulla Gruda 2010 Politika –Andreë Heyëood 2008 Te Drejta e Njeriut vellimi 1,2,3 te botuar nga Univerziteti I Prishtines-2009 Beslinda Rruga –Shteti I se Drejtes,Univerziteti I Durresit E Drejta e Krahasur Publike –Dr.Natasha Shehu,Tiranë 2004 Strategjia per planin e veprimit per te Drejtat e Njeriut ne Kosovë 2013-2017,botuar me 1 gusht. Kushtetuta e Republikes se Kosovës Konventa Europiane per te Drejtat eNjeriut dhe pritokollet e saj. Konventa Kuader per te Drejtat e Njeriut www.osce.org . www.ec,europa.eu . Ligji kuder diskriminimit 2004 www.kuvendikosoves.org www.masht-gov.net Rezuluta 1244 Strategjia per bashkpunim dhe zhvillim 2014-2018 e mbeshtetur nga USAID ne Kosovë www.mei-ks.net dhe www.integrimi.gov.al Ligji per Vetqeversije lokale 2008 Ligji per përdorimin e gjuhëve Plotesimi I kriterev politike kushtë I domosdorshem per integrimin e Republikes se maqedonis

ne BE.-Prof.Dr.Elena Andreevska-Univerziteti I Europes Juglindore -Tetov