PRVI I JEDINI INFORMATIVNI REGIONALNI TV ŠOUDobitnik specijalne nagrade za medijsku inicijativu godine

5. SEZONAKRUŽENJE

U ovoj publikaciji nalaze se odabrani izvodi iz rasprava koje su u emisijama vodili ugledni gosti pete sezone Okruženja

Glavna i odgovorna urednica ZVEZDANA KOVAČ

www.okruzenje.net

KRUŽENJE5. SEZONA

PRVI I JEDINI INFORMATIVNI REGIONALNI TV ŠOU

4

Urednik: Vladan Mićunović Izdavači: Centar za demokratiju i pomirenje u jugoistočnoj Evropi, Evropski fond za Balkan Za izdavače: Zvezdana Kovač i Hedvig Morvai Copyright © 2016. CDRSEE & EFB

Prevod: Duška Tomanović Fotografije: Nenad SurčulijaOblikovanje i slog: Studio Branko - PodgoricaŠtampa: Studio Branko - Podgorica

Predsjednik upravnog odbora: Erhard Busek (do septembra 2016. godine)Izvršni director: Zvezdana KovačProjektni tim: Dženi Demetriu, Rut Dženifer Saton, Suzan Nado, Antonis Hadzijanakis, Mihaela Zervidu, Saša Kulenović, Elena Farini

Krispou 9 Ano Poli, 54634 Solun, Grčkatel: +30-2310-960-820, fax: +30-2310-960-822, e-mail: info@cdsee.org www.cdsee.org

Upravni odbor: Atje Drexler - Robert Bosch Stiftung; Fabrice De Kerchove - King Baudouin Foundation; Franz Karl Prüller – Erste StiftungIzvršna direktorka: Hedvig Morvai Projektni tim: Igor Bandović, Branka Panić, Jovana Jovanović, Nataša Smiljanić, Elena Petkovska Gjorgjievska

Resavska 35, Beograd, Srbija tel. +381-11-3033-662 www.balkanfund.org

CDRSEE je nevladina i neprofitna organi-zacija sa sjedištem u Solunu, čija je misija podsticanje demokratskog pluralističkog društva evropskih vrijednosti, tržišne privrede po principima vladavine prava i društvene odgovornosti i pomirenja među narodima. U upravnom odboru CDRSEE, kojim predsjedava Erhard Busek, nalaze se istaknute ličnosti iz regiona i Evrope.

EVROPSKI FOND ZA BALKAN je nastao na inicija-tivu četiri evropske fondacije (Robert Bosch Stiftung, The King Baudouin Foundation i ERSTE Foundation), a osnovan je s ciljem da potpomogne priključivanje zapadnog Balkana Evropskoj uniji. Kao nasljednik Međunarodne komisije na Balkanu, Fond radi na jačanju funkcionisanja državne uprave.

MINISTARSTVO INOSTRANIH POSLOVA RE-PUBLIKE NJEMAČKE Značaj Okruženja pre-poznalo je i finansijski ga podržalo Ministarstvo inostranih poslova Republike Njemačke, jer ovaj projekat podstiče razvoj demokratije, afirmaciju evropskih vrijednosti, bolje razumijevanje i pomirenje na zapadnom Balkanu.

KRUŽENJEPrvi i jedini regionalni informativni TV šou, peta sezona

5

EVROPSKA NAGRADA ZA OKRUŽENJE

UREDNIČKI I PRODUKCIJSKI TIM

SADRŽAJ

07

11

18

26

14

22

30

34

37

42

OKRUŽENJE JE BREND

PETA SEZONA

prva emisija(NE)POVJERENJE MEĐU SUSJEDIMA

treća emisijaTERORIZAM: JESMO LI META

sedma emisijaPRISLUŠKIVANJE – ODBRANA ILI PORAZ DEMOKRATIJE

druga emisijaBILATERALNI SPOROVI

peta emisijaPRIJETI LI NAM DUŽNIČKO ROPSTVO

deveta emisijaISTORIJSKE ČITANKE - MOJA STRANA ISTORIJE

jedanaesta emisijaDOBITNICI TRANZICIJE

PROMOCIJA PET SEZONA OKRUŽENJA

ALUMNISTI EVROPSKOG FONDA ZA BALKAN

MEDIJSKA PODRŠKA

četvrta emisijaBIJELA KUGA

šesta emisijaTABLOID(IOT)IZACIJA

osma emisijaŽENE U BIZNISU I POLITICI

deseta emisijaSARADNJA MLADIH U REGIONU

UTISCI GOSTIJU

dvanaesta emisijaEVROPSKI SNOVI BALKANSKIH DRŽAVA

06

10

16

24

12

20

28

32

36

38

6

EVROPSKA NAGRADA ZA OKRUŽENJEOkruženje je ove godine nagrađeno specijalnom nagradom za medijsku inicijativu godine “European Citizenship Awards 2016”, koju dodjeljuju Evropski civilni forum i Volonteri Evrope.

Od stotinu prijavljenih predstavnika evropske medijske zajednice, Okruženje je prepoznato kao projekat koji je dao poseban doprinos u promociji demokratskih vrijednosti i pozitivnih promjena u evropskim medijima.

Prestižno priznanje je 12. septembra uručeno Zvezdani Kovač, izvršnoj direktorici Centra za demokratiju i pomirenje u jugoistočnoj Evropi (CDRSEE), na svečanoj ceremoniji u Siti holu, u Londonu.

Zvezdana Kovač je podsjetila da je ovaj jedinstveni regionalni televizijski projekat započet prije pet godi-na sa jednostavnom, ali velikom idejom - da iskrena komunikacija između “običnih” ljudi, razmijenjena putem televizijskih stanica regiona, može donijeti promjene.

Mnogi su sumnjali da li možemo i da li uopšte treba da povezujemo bivše Jugoslovene na ovaj način, da u istom televizijskom studiju govore o temama koje su nas razdvojile, ali mi smo znali da možemo mijenjati prilike. Hvala vam što ste prepoznali promjene koje smo donijeli.

Mi promovišemo nešto što vama vjerovatno zvuči previše jednostavno – kulturu slušanja i govora, a samim tim i razmjenu argumenata potkrijepljenih činjenicama. Naši gosti širom regiona ne misle uvijek isto, ali ovi različiti pogledi na svijet su uvijek razlog za preispitivanje a ne neprijateljstvo. U Okruženju nema osjetljivih tema, govorimo otvoreno o svemu.

”

””

”

Na okruglom stolu koji se tradicionalno održava prije svečane ceremonije, učesnici su govorili o vrijed-nostima koje se promovišu u evropskim medijima na početku 21. vijeka. To je bila prilika za predstavl-janje aktivnosti Centra za demokratiju i pomirenje u jugoistočnoj Evropi i Evropskog fonda za Balkan čije je Okruženje zajednička inicijativa, kao i Ministarstva spoljnih poslova Njemačke koje finansijski podržava projekat.

7

Ovo je godina u kojoj slavimo ne samo puki jubilej, petu godinu kako se za redom Okruženje gleda u svim zemljama zapadnog Balkana, već i nagradu koju smo dobili od žirija dvije evropske mreže “Euro-pean Civic Forum” i “Volonteurope” . Nagrada nam je pripala za medijsku inicijativu godine, ili kako je jedan od članova žirija na ceremoniji u londonskom Siti holu rekao: “Okruženje je medijska inicijativa ovog vijeka!”

Ovo nije nagrada samo za 52 člana ekipe, od kojih je svaki ponaosob dao najbolje od sebe, već i našem partneru, Evropskom fondu za Balkan i Ministarstvu inostranih poslova Njemačke bez čije bi podrške, Okruženje bilo i ostalo samo sjajna ideja.

Iako nijesmo zaljubljenici u govore i velike proslave, ne smijemo propustiti da za trajanje Okruženja odamo zahvalnost ljudima koji su 2012. prvi prihvatili ovu inicijativu i, uprkos atmosferi koja nije išla i još uvijek ne ide u prilog zajedničkom dijalogu susjeda, prihvatili da ovaj serijal emituju na svojim tele-vizijama.To su bili: TV Vijesti u Crnoj Gori, TV Kapital u Hrvatskoj, TV BiH, Alsat M u Makedoniji i Studio B i TV Prijepolje u Srbiji. Danas, jedanaest televizijskih kanala iz svih zemalja bivše Jugoslavije i iz Albanije, emituju ovaj politički talk-show, prvi i još uvijek jedini na ovim našim prostorima.

Vjerujemo da je ovo samo početak, jer entuzijazam ekipe, otvorenost 300 gostiju do sada, komplimenti gledalaca i naša odanost ideji dijaloga kao jedinog načina za rješavanje nesporazuma, veći su od svih poteškoća s kojima se svake godine suočavamo.

Okruženje je brend, kako nas je novinar TV Kosova nedavno predstavio. To nas obavezuje na novi susret s gledaocima širom okruženja u novoj ili, još bolje, u novim sezonama. Onda, do susreta sljedeće godine,

ZVEZDANA KOVAČIzvršna direktorka CDRSEE i glavna i odgovorna urednica Okruženja

OKRUŽENJE JE BREND

8

DR ERHARD BUSEK Predsjednik Upravnog odbora Centra za demokratiju i po-mirenje u jugoistočnoj Evropi (do septembra 2016. godine)

Okruženje - ovaj svetionik medijske odgovornosti, slobode govora i dokaz da se o problemima može razgovarati i da se oni mogu rešavati obrazloženim argumentima a ne samo nasiljem - ne samo što nastavlja da stvara istoriju, već i da niže

uspehe za dobrobit građana zapadnog Balkana.

Ova peta sezona je privukla više gledalaca nego ijedna do sada, a Okruženje je i dalje jedini TV serijal koji se emituje istovremeno u svim zemljama zapadnog Balkana. Baveći se zajedničkim pitanjima koja sve brinu, od terorizma i bilateralnih sporova do međusobnog poverenja, kao i pitanjima zajedničke istorije, rodne ravnopravnosti u politici i tabloidizaciji javnog života, Okruženje gledaocima pruža argumentovanu debatu o širokom dijapazonu društvenih i političkih pitanja.

Okruženje nikad nije bilo potrebnije zapadnom Balkanu nego što je sad: jačanje ekstremizma, društvenog i nacionalnog preispitivanja, političke nestabilnosti, kao i nedostatak nepristrasnih medija, svi ti činioci po-thranjuju i odražavaju sadašnje zabrinjavajuće trendove rasta populizma, netolerancije i sužavanja svesti u Evropi uopšte.

Vrednost Okruženja se ne može preceniti. Ono izaziva, informiše i otvara um ne samo svojim sadržajem već i pristupom: inkluzivnom debatom, emitovanjem različitih mišljenja, hvatajući se u koštac sa nesugla-sicama predočavanjem suštine i činjenica, a ne skandalima ili ličnim napadima.

Doprinos Okruženja stabilnoj i demokratskoj budućnosti regiona je nemerljiv. Možemo se samo nadati da će nastaviti tim putem. Okruženje će biti primer i jedna od prvih sličnih inicijativa koja će prosvetliti, ohrabriti i podržati građansko društvo u regionu.

FRANC PRILER Predsjedavajući Upravnog odbora Evropskog fonda za Balkan

Okruženje nije laka riječ u zemljama i društvima jugois-točne Evrope. Namjerno smo je odabrali 2012. kako bismo njome obilježili nešto što je u to vrijeme djelovalo izgubljeno

ili, u najmanju ruku, prenebregnuto i zanemareno. Činilo se da ljudi iz različitih zemalja, ali i ljudi u istoj zemlji žive kao susjedi, ali su uglavnom živjeli jedni pored drugih a ne jedni sa drugima. S TV programom Okruženje smo željeli ponovo da uspostavimo osjećanje zajedništva, da budemo u mo-gućnosti da posmatramo i razgovaramo o pitanjima koja se svih nas tiču i kojima treba zajedno da se bavimo. Takođe smo željeli da pružimo primjer otvorenog, nepristrasnog i u najvećoj mogućoj mjeri objektivnog novinarstva i formata javne televizije koji će inspirisati kako obične ljude tako i kreatore javnog mnjenja.

9

Reakcije koje je Okruženje izazvalo tokom pet godina emitovanja pokazuju nam da su naše ideje i nade dale rezultate zbog čega svi uključeni u njegovo emitovanje treba da se ponose. Ljudi iz različitih etničkih, političkih i društvenih miljea su se sastajali i razgovarali. Autori Okruženja, kao i oni koji su diskutovali, su bili u mogućnosti da ponovo stvore osjećaj zajedništva, da pređu preko rovova iskopanih devedesetih, da razmjenjuju misli i uče jedni od drugih, i da shvate da se problemi i izazovi zajedničkim rješavanjem mogu bolje pojmiti, shvatiti i, nadajmo se, jednog dana riješiti i prevazići.

Veoma sam ponosan na Evropski fond za Balkan i Centar za demokratiju i pomirenje u jugoistočnoj Ev-ropi što su uspjeli ne samo da postave visoke standarde u produkciji TV emisija, već i što su zaista okupili ljude i pokrenuli diskusije koje su izašle iz TV studija i proširile se na porodice, zajednice i šire društvo. Okruženje, koje emituje 11 regionalnih stanica i ima pristup regionalnim mrežama, dopire mnogo dalje od zemalja u kojima se govore bosanski, crnogorski, hrvatski i srpski jezik, dopire i do zajednica koje govore makedonski i albanski u Makedoniji, na Kosovu, i u samoj Albaniji.

Okruženje je istinski doprinijelo vraćanju starog značenja toj reči a time i unapređenju, a u mnogim slučajevima, i uspostavljanju nove međusobne povezanosti ovog značajnog regiona Evrope.

Zahvaljujem i čestitam svima koji su ovome doprineli!

HEDVIG MORVAI Izvršna direktorka Evropskog fonda za Balkan

Sada, kada Okruženje slavi petu sezonu postojanja, slavimo i nagradu za medijsku inicijativu godine koju nam je dodelio žiri „European Citizenship Awards 2016“ za ovaj izvanredni TV program!

Kao što smo već naučili – i kako mi u Evropskom fondu za Balkan to vidimo – Okruženje predstavlja jedinstvenu inicijativu, kako u pogledu ideje, realizacije i širine, tako i po načinu razmišljanja. Veoma se razlikuje od onoga što gledamo i imamo u regionu, u potpunosti promoviše ciljeve Evropskog fonda za Balkan i zato ovaj projekat čvrsto podržavamo.

Cilj Fonda je pomirenje u regionu i njegova demokratizacija, kako bi se svi narodi što brže ali i što kvalitet-nije približili članstvu u Evropskoj uniji (EU).

Verujem da Okruženje predstavlja primer drugima, primer mogućnosti koje nam mediji pružaju. Ovaj ozbiljni i zanimljivi aspekt svakodnevnog života ulazi u naše domove; on se širi, razvija i pokriva sve oblasti komunikacije, ne samo one tradicionalne za koje smo do sada znali. Zato verujem da civilno društvo zaslužuje svoje mesto u medijima i da na tome treba da insistiramo. Ako smo već našli načina da uđemo na velika vrata, onda treba da promovišemo mogućnosti i pustimo svež vazduh da uđe u arenu – s obzirom na to da dolazimo iz druge sfere – sa nekim drugačijim idejama, drugačijim načinima komunikacije. Treba da promovišemo ove načine uticaja na javno mnjenje i dešavanja u našem regionu, i sada i ubuduće.

10

ZVEZDANA KOVAČ Glavna i odgovorna urednica Okruženja i Izvršna direktorka CDRSEE

Više od 20 godina radila je kao novinar. U RTV Crne Gore na novinarskim i uredničkim poslovima provela je 15 godina i još tri godine kao novinar i urednik YU info TV. Trenutno je zaposlena u CDRSEE.

VLADAN MIĆUNOVIĆ Urednik Okruženja

Dugogodišnji novinar i urednik u dnevnom listu Po-bjeda, urednik u Televiziji Crne Gore, nezavisnom dnevnom listu Vijesti i prvi glavni i odgovorni urednik TV Vijesti. Od nedavno direktor Instituta za medije Crne Gore.

PREDRAG KAJGANIĆ PIXI Izvršni producent Okruženja

Filmskom i TV produkcijom bavi se od 1985. godine. Radio je na desetinama televizijskih projekata. Kao član projektnog tima učestvovao je u transformaciji RTS–a u Javni servis. Konsultanat je mnogih stranih i lokalnih kompanija koje se bave televizijom. Peda-goško - obrazovnim radom bavi se od 2001.

MILUTIN PETROVIĆ Reditelj Okruženja

Više od trideset godina profesionalni reditelj u TV-u, filmu, pozorištu, advertajzingu... Režirao je desetine muzičkih spotova, televizijskih emisija svih žanro-va. Režirao je pet dugometražnih filmova i radio kao scenarista, producent i montažer. Posljednjih 16 godina radi i kao profesor filma.

UREDNIČKI I PRODUKCIJSKI TIM

11

Peta sezona emitovanja Okruženja počela je podsticajem koji je stigao iz Londona - Evropska nagrada za medijsku inicijativu godine bila je još jedna potvrda da je misija Okruženja neophodna i ljekovita i da se zanimanje za jedini regionalni informativni TV show širi i van granica Balkana.

Kroz dvanaest novih, pažljivo odabranih tema, nastavljen je otvoren dijalog i konstruk-tivna rasprava o najosjetljivijim problemima koji su zajednički ovom prostoru. Iskustva iz svojih zemalja razmijenila su 54 ugledna gosta, eksperti u svojim oblastima. Stavove mladih zastupali su alumnista Evropskog fonda za Balkan, a od ove godine mišljenje građana, osim u televizijskim anketama, provjerila je i globalno poznata agencija za is-traživanje javnog mnjenja IPSOS. Istraživanja su rađena u Bosni i Hercegovini, Crnoj Gori, Hrvatskoj, Makedoniji i Srbiji, na uzorku od hiljadu ispitanika. U svakoj emisiji prezentova-no je mišljenje građana o problemima kojima se bavimo, što je pomoglo da u rasprava-ma budemo konkretniji i fokusirani na suštinska pitanja. Svaku temu iz oštrog i satiričnog ugla otvarali su pisci Balša Brković, Enver Kazaz, Renato Baretić i Voja Žanetić.

Iz sezone u sezonu Okruženje osvaja sve veći medijski prostor, u petoj godini emitovan-ja, 11 javnih i komercijalnih televizija širom zapadnog Balkana čine serijal dostupnim milionskom gledalištu: Alsat-M (Makedonia) BHT (BiH), Kanal RI (Hrvatska), RTK i RTK1 (Kosovo), TVBN (Republika Srpska), RTS2 (Srbija), RTSH (Albanija), RTV Mitrovica (Koso-vo), TV SLO (Slovenija) i TV Vijesti (Crna Gora). Nakon ciklusa premijernih emitovanja, Okruženje se reprizira na 33 regionalne televizijske stanice u Bosni i Hercegovini, Crnoj Gori, Kosovu i Srbiji.

Visoke produkcijske standarde koji su postavljeni ispratio je tim od 200 ljudi, predvođeni odgovornom urednicom Zvezdanom Kovač, urednikom Vladanom Mićunovićem, izvršnim producentom Predragom Kajganićem - Pixijem i rediteljem Milutinom Petrovićem.

Okruženje je u petu sezonu ušlo i sa željom da stekne što veće povjerenje online korisnika. Sajt www.okruženje.net obnovljen i redizajniran postao je funkcionalniji i pristupačniji ko-risnicima, a aktivnosti na društvenim mrežama facebook i twitter učinile su Okruženje vidljivijim u online zajednici.

KRUŽENJE

PETA SEZONA

12

(NE)POVJERENJE MEĐU SUSJEDIMAKako se dogodilo da jedno stoljeće od prijatelja načini velike neprijatelje? Da li slike jednih o drugima proizilaze iz istorijskog iskustva ili iz onoga što rade ideologija i elita?

DR ENVER KAZAZ, Književnik i univerzitetski profesor, Sarajevo

NIJE RAT JEDINO KRIV Kako je moguće da narodi koji su dijelili istu ili sličnu povijesnu sudbinu sebe gledaju kao nepri-jatelje? Nije samo rat izazvao to. Veliki dio slika drugih kao neprijatelja proizvode kulture. Da li su naše kulture - kulture dobra, kulture prijateljstva ili su kulture mržnje?

1. EMISIJA

KRUŽENJE 5. SEZONA

13

SVETLANA BROZ, Ljekarka i antiratna aktivistkinja, Sarajevo

PRIZNAJTE I OPROSTITEGlavni razlozi nepoverenja među susedima na pros-toru zapadnog Balkana i danas se svode na političko nepristajanje na priznanje zločina i na iskreni zahtev za oproštaj. Svako negiranje zločina dovodi do nepov-erenja, strahova i, naravno, etničke distance.

JADRAN KAPOR, Novinar, Dubrovnik

CRKVE I BARIJERE Ne postoji politička volja da pomirenje postane tema zato što bi se elita počela mjeriti po nekim drugim krit-erijima, kao što je bruto društveni proizvod, kao što je rast životnog standarda, a za tu promjenu političke elite u ovom trenutku nisu sposobne. Do pomirenja nije došlo ni zbog toga što crkve u ovoj regiji stavljaju barijere...

ARIAN LEKA, Književnik, Tirana

DUBOKA SU I NAŠA PRIJATELJSTVA Možda treba da upotrijebimo drugačije “oružje“ kako bismo dokazali koliko je duboko naše prijateljstvo. Do danas smo uvijek isticali neprijateljstva, a ne prijatel-jstva među nama. Već nekoliko godina promijenila se klima, ali ne i pejzaž koji imamo jedni prema drugi-ma. Dakle, klima je mnogo bolja, ali je pejzaž i dalje brdovit.

VLADIMIR PIŠTALO, Pisac i univerzitetski profesor, Beograd / SAD

PROVINCIJALIZACIJA BALKANAČitav region je nekako provincijalizovan u vreme ovih ra-tova. Balkan je nekad, u rimsko vreme, nazivan catena mundi - žila kucavica sveta jer je tuda prolazila ta važna linija između Rima i Konstantinopolja i kasnije Srednjeg istoka, ali je sada to promenjeno... Nema dovoljno svesti o toj istoriji drugih naroda i trebalo bi razmisliti o građenju nekakvih pozitivnih simbola koji ne bi bili provincijski.

14

2. EMISIJA

BILATERALNI SPOROVINa našim prostorima međudržavnih sprova ima na pretek. Ne može se reći da su specifičnost samo u našem regionu, ima ih i među državama EU. Ali, ono po čemu se naš region razlikuje jeste to što rješavanje otvorenih pitanja uvijek prate tenzije i uslovljavanje.

BALŠA BRKOVIĆ, Pisac i novinar, Podgorica

IGRANJE VATROM Svi naši sporovi koriste se za mobilizaciju najrigidnijih društvenih snaga. Naime, imate elitu koja je spremna da napravi iskorak, da napravi neki sporazum, ali uvi-jek ćete imati kontraelitu koja će to, čak i ako misli da tako treba, koristiti za neku vrstu mobilizacije u svom prostoru i ići protiv te logike prevazilaženja sporova. Imamo loše političare koji su spremni da se igraju va-trom. To je opasno.

KRUŽENJE 5. SEZONA

15

BORIS BASTIJANČIĆ, Doktorant pravnih nauka, Podgorica

EVROPLJANI PAMETNIJE RADEŠvajcarska, Austrija i Njemačka se još nijesu razgraničile na Bodenskom jezeru, ali tamo postoji jedinstvena, za-jednička turistička zajednica koja sinhronizovano pro-moviše mjesta na Bodenskom jezeru. To jasno svjedoči o onome što jeste snažan zajednički ekonomski interes. Političke elite u ovim državama mnogo uspješnije os-luškuju ono što su interesi njihovog stanovništva.

MARIKA DJOLAI, Ekspert Evropskog fonda za Balkan

SPOROVI NA BALKANU PRIORITET EUAko pogledamo skorija iskustva u regionu, upravo su pitanja nacionalnog identiteta, integriteta i državnosti na zapadnom Balkanu ta koja su stvorila najveće probleme, poslednje ratove i konflikte u regionu. Zbog toga bi, ipak, bilateralni sporovi, koji su ukorenjeni u ovim pitanjima, morali da postanu prioritet, kako za EU i njene institucije, tako i za same zemlje zapadnog Balkana.

NEXMEDIN SPAHIU, Generalni direktor RTV Mitrovica

LIDERI KRIVI ZA PROBLEM Problem razgraničenja između Kosova i Crne Gore je praktično više problem lidera Kosova, koji su krivci za nastalu situaciju. Na sreću, ovo nije uticalo na odnose, kako one međuetničke na samom Kosovu, tako ni na državne odnose između Kosova i Crne Gore. Za Bris-el i Vašington je važno da odnosi između Crne Gore i Kosova budu dobri.

IVICA MAŠTRUKO, Profesor i bivši diplomata, Zadar

PREVIŠE INICIJATIVA I DEKLARACIJAMi na Balkanu smo prepuni inicijativa i deklaracija: Jadransko-jonska inicijativa, zatim Jadranska inici-jativa u okviru NATO-a, srednjoevropska inicijativa - CEFTA koja se pretvara u SEFTU; Dunavska, Uspravni-ca Baltik - Jadran, Brdo - Brijuni inicijativa, Igmanska inicijativa, Mediteranska suradnja... Dakle, previše inicijativa, previše deklaracija. Sve su sjajne, ali se sla-bo sprovode.

JOŽE KUNIČ, Bivši diplomata, Ljubljana

AKTIVNA ULOGA EVROPSKE UNIJEEU se značajno uključila u rješavanje graničnog pitanja između Hrvatske i Slovenije. Prvi put kada je Slovenija ušla u EU dobila je, u stvari, neki neformalni uslov da se to pitanje barem počne rješavati. Opet je EU bila tu i insistirala da se sklopi sporazum kad je Hrvatska ula-zila u EU. Dakle, Brisel se jako upleo u ovaj spor.

16

3. EMISIJA

TERORIZAM: JESMO LI META Nakon 11. septembra 2001. godine svijet kakav smo poznavali ne izgleda isto. Suočio se sa novom realnošću, sa rastućim ekstremnim radikalizmom. Pripadnici Al-Kaide i DAESH-a, tzv. Islamske države, siju smrt i strah kako bi svaki sljedeći na-pad mogao biti još krvaviji. Terorizam je tu - poči-va na strahu, na paranoji, ali o njegovim uzrocima gotovo niko ne raspravlja…

DR ENVER KAZAZ, Književnik i univerzitetski pro-fesor, Sarajevo

NE RAZUMIJEMO SUŠTINU TERORIZMA Primarni cilj terorizma je promjena ekonomskih odno-sa u suvremenom svijetu. Da bismo se borili protiv terorizma nije nam dovoljan represivni aparat: vojska, policija, sudstvo. Nije nam dovoljno preventivno djelo-vati, čak nam nije dovoljno ni razumijevanje islama da bi smo se borili protiv terorizma. Valja nam razumjeti svijet u kojem živimo, a to je zapravo najteže.

KRUŽENJE 5. SEZONA

17

ZLATKO DIZDAREVIĆ, Novinar i bivši diplomata, Sarajevo

FRUSTRACIJA TEMELJ TERORIZMAKorjeni ovoga što se završava kao terorizam, zapravo se temelje na jednoj ogromnoj frustraciji, u činjenici da je u poslednjih sto godina kompletna priča Bliskog Isto-ka, kad se potpuno pojednostavi, svodi na dvije kompo-nente. Jedna je sa pozicije interesa Zapada, tada su to bili Britanci i Francuzi prije svega. Dakle, kako im uzeti energiju, resurse i to na način koji je zapravo otimački. I, druga komponenta koja je u svemu ovome najbitni-ja, kako im ne dozvoliti da se emancipuju. Jer, ako se emancipuju, ako se obrazuju, ako se modernizuju, ako se konstituišu u jake države, onda će doći u situaciju da formiraju svoje vlade, svoje države, koje će im reći: ne damo vam barel za tri dolara.

SUAD MISINI, Ekspert za ljudska prava, Skoplje

NEZNANJE I NERAZUMIJEVANJESaradnja SAD, EU i Rusije u borbi protiv terorizma postoji i ona je na momente efektivna, a najčešće nije. Ono što je strašno jeste da ljudi koji se bave geopoliti-kom i analitikom, pokazuju relativno veliko nepozna-vanje ove religije. Drugi problem je što i kod musli-mana postoji veliko nerazumevanje same religije jer njihove interpretacije uglavnom proizilaze od drugih stubova islamskog prava osim Svete knjige, a to su hadis i praksa proroka Muhameda.

DR MARIJA ĐORIĆ, Politikolog, Beograd

VELIKI NISU SLOŽNISavremeni, islamistički fundiran, terorizam pred-stavlja bezbednosni problem ne samo po naš regioni nego po čitav svet, zbog toga borba protiv ove vrste terorizma treba da bude koordinirana i usaglašena na međunarodnom nivou. Nažalost, još uvek ne posto-ji politička globalna volja i stoga će terorizam biti ne samo naša sadašnjost nego i naša budućnost.

MR ARJAN DYRMISHI, Politikolog, Tirana

DRŽAVE NEPRIPREMLJENEPotrebno je dosta vremena za rješavanje ove pojave, a države su nepripremljene da se suprotstave prob-lemima koji proističu iz ideologija ili imaju idološke elemente.

18

BIJELA KUGA Da li ćemo zatvarati škole i otvarati staračke do-move - pitanje je koje bi trebalo da zabrine većinu zemalja zapadnog Balkana čija je demografska slika posljednjih decenija potpuno izmijenjena. Broj stanovnika se smanjuje iz godine u godinu, a o ovom problemu se veoma malo razgovara tamo gdje se donose važne odluke, a trebalo bi - i to svakoga dana.

VOJA ŽANETIĆ, Kolumnista i pisac, Beograd

STRAHOVI NE DONOSE DECU Ljude koji treba da imaju decu, seksaju neka treća lica, i to najviše strahom. Strahom od toga da će budućnost za njihove potomke da bude teška; strahom od toga da će lju-di koji treba da imaju potomke izgubiti posao, budućnost; strahom da nismo dovoljno patriote, da nemamo dovoljno novca; strahom da nismo dovoljno informisani; strahom da nismo na pravom putu u svojoj karijeri i - da bi apsurd bio veći – strahom da nismo dovoljno hrabri! Kad imaš sve te srahove, nema načina i nema šanse da istovremeno imaš decu.

4. EMISIJA

KRUŽENJE 5. SEZONA

19

GORDANA BJELOBRK, Demograf, Beograd

SVAKE GODINE JEDNA OPŠTINA MANJESrbija je samo od 1992. godine izgubila preko 600.000 stanovnika. Svake godine gubi jednu opštinu od 35 hil-jada stanovnika. Nažalost, sve to utiče na poremećenu starosnu strukturu, sve je manje mladih, sve više star-ih, sve je više mladih koji odlaze, sve je manje mladih koji su ovde, a ne žele ili ne mogu da rađaju.

DR MIROSLAV DODEROVIĆ, Univerzitetski profe-sor, Nikšić

DVA SCENARIJADemografska situacija u kojoj se nalazi Evropa vodi ka dva rješenja: ili će Evropa povratiti svoju istorijsku din-amiku ili će završiti kao istrošena civilizacija.

DR DAMIR JOSIPOVIČ, Geograf i demograf, Ljubljana

STRAŠAN GUBITAK Od 1991. godine do danas u cijelom regionu došlo je do manjka, ili gubitka 1,6 miliona ljudi. Dakle, direktnih demografskih gubitaka. Da je Jugoslavija koja je deve-desete godine imala negdje oko 24 miliona stanovnika ostala i da su se nastavili demografski trendovi koji su tada bili drugdje u Evropi, danas bi imala nekih 28-29 miliona ljudi. Znači, gubitak je strašan.

DR MILJENKO BREKALO, Naučni savjetnik Instituta društvenih nauka Ivo Pilar, Osijek

DRŽAVNI PRIORITETOvo pitanje mora stalno biti jedan od državnih priorite-ta, i to svake države na prostoru bivše Jugoslavije. Do sada je to bilo samo deklarativno, o tome se priča u iz-bornim kampanjama, a kada izbori prođu - vlast malo radi, ili se radi samo u tragovima. Jezikom ekonomije i brojki rečeno - to znači da su ekonomske posljedice ovoga što sada imamo kada govorimo o demografi-ji dalje opadanje standarda i dalje siromašenje sta-novništva.

20

5. EMISIJA

PRIJETI LI NAM DUŽNIČKO ROPSTVO Dug u većini zemalja regiona je prešao 60 odsto bruto društvenog proizvoda - to je granična vri-jednost koja mnoge zemlje svrstava u red preza-duženih. U suštini, cio svijet ide ka prezaduženosti, i to je zapravo, novi ekonomski proizvod koji će možda dominantno globalno vladati svijetom.

BALŠA BRKOVIĆ, Pisac i novinar, Podgorica

SVIJET PARODIJE Živimo u svijetu u kome su stvari parodirane. Jedna od parodiranih stvari je i moderni koncept ekonomije, dominantni koncept ekonomije, a posljedica toga je up-ravo taj proizvod prezaduženosti koji će snaći vjerovatno sve vlade, ne samo ove u regionu, jer je to zapravo način da se upravlja njima.

KRUŽENJE 5. SEZONA

21

DR KADRIJA HODŽIĆ, Univerzitetski profesor, Tuzla

KREDITORI NA POTEZUMora se tražiti rješenje za dugove. Jedino rješenje bilo bi da međunarodni finansijeri otpišu dio dugova kao što su učinili Grčkoj, ili Poljskoj 90-tih godina 70% duga, ili da naprave moratorijum na, recimo, 20 godina ili da sman-je kamatne stope, ili da pomognu da se ekonomski rast podigne na znatno veću razinu nego što je sada. Mislim da je to neminovno. U suprotnom, imaćemo nestabil-nost u regionu, a nestabilna periferija EU nije nikome u interesu.

MILA KASALICA, Ekonomska konsultantkinja, Podgorica

BANKE “DUGUJU” GRAĐANIMAAko su u vrijeme nedavne velike globalne krize pores-ki obveznici spasili banke, onda je možda sada vrijeme da se neoliberalni koncept, šta god to značilo, zamije-ni nečim da te banke vrate “dug” poreskom obvezniku, odnosno građaninu i obezbijede mu egzistenciju, ne u smislu kreditiranja, nego aktivnog ekonomskog razvo-ja. Potpuno je svejedno da li je riječ o zemljama u razvo-ju ili razvijenim zemljama.

GORAN ALEKSIĆ, Udruga “Franak”, Zagreb

GRČKA NAŠA SUDBINAVrlo sam pesimističan i mislim da svima nama prijeti grčki scenario, zbog toga što postoji jedan monstrum koji se zove politika a ta politika ne radi u javnom i društvenom interesu. I dok se tom monstrumu, fig-urativno, naravno, ne odreže glava mi ćemo biti u velikoj opasnosti da se ti dugovi svale svima nama na glave.

MR ALBINOT MALOKU, Politikolog, Priština

ZAJMOVI SAMO ZA RAZVOJUkoliko Vlada Kosova ne bude vodila konzervativnu politiku zaduživanja, već nastavi sa praksom “uzaludne potrošnje”, pritom mislim na zaduživanje radi povećanja plata i socijalnih davanja, neće uraditi ništa. Dugovi će se samo gomilati i od nisko zadužene zemlje brzo ćemo se pridružiti onim državama okruženja koje su već probile granicu zaduženosti.

22

6. EMISIJA

TABLOID(IOT)IZACIJA U civilizaciji spektakla ljudi se opredjeljuju za tab-loidni a ne za realni život, olako se predaju žutoj štampi i petparačkim televizijskim sadržajima. Tab-loidi su postali instrument političara kojima su, kada god zatreba, na usluzi. Ko snosi veću odgovorost - nekritični konzumenti ili neprofesionalni mediji?

KRUŽENJE 5. SEZONA

23

SAŠA JANKOVIĆ, Zaštitnik građana, Beograd

UBISTVO BEZ METKA Tabloidizacija je metod aktivnog uticaja na stvarnost. Dakle, danas političko ubistvo ne mora da se učini metkom. Vi možete političko ubistvo mnogo efikasnije postići tako što ćete nekoga kroz medije da proglas-ite nečovekom, groznom ličnošću u svakom smislu, a istovremeno, kroz iste te medije, možete od nekog drugog preko noći da napravite najvećeg heroja, oca nacije i tako dalje.

MARINKO VORGIĆ, Publicista i književni kritičar, Podgorica

ŽOVIJALIZACIJA POLITIKEMi odjednom imamo političare koji se stvarno ponašaju kao rijaliti zvezde - oni počinju da pevaju, imaju prob-lematične romanse, priređuju raskalašne žurke i mačo performanse... Nastupila je jedna vrsta žovijalizacije politike, generalno svuda u svetu. To jeste najprob-lematičnije zato što dovodi u pitanje jednu sferu koja je regulator, koja postavlja okvire vrednosnog sistema.

VOJA ŽANETIĆ, Kolumnista i pisac, Beograd

RIJALITI PREDSEDNICIDonald Tramp je globalna ličnost. Onog momenta kad se Stanija kandiduje za predsednicu Srbije, to znači da smo mi stigli Ameriku.

NAZIM RASHIDI, Medijski ekspert, Skoplje

PRITISAK NE SMIJE DA SLABITreba da budemo jako obazrivi kako tretiramo fenomen tabloida. Insistirajući na profesionalnosti, ne smijemo dopustiti slabljenje pritiska koji mediji imaju na vlast.

24

PRISLUŠKIVANJE – ODBRANA ILI PORAZ DEMOKRATIJE Prisluškivanje - tema koja ima globalnu ali i loka-lnu dimenziju. Kompjuterske tehnologije donijele su, bez sumnje, čovječanstvu ogroman napredak. Međutim, svjedoci smo globalnog nadzora koji oz-biljno ugrožava ljudska prava i vjeru u demokratiju i pravnu državu.

DR ENVER KAZAZ, Književnik i univerzitetski pro-fesor, Sarajevo

ORVELOVSKI SVIJET Svi nas prisluškuju. Prisluškuje nas policija, prislušku-je nas država, prisluškuje nas i firma u kojoj radimo. Živimo u potpunom Orvelovskom svijetu. Države se međusobno prisluškuju, i ako imate prisluškivanje onda je osnovno pitanje ko prisluškuje one što prisluškuju? Naime, kako ćemo ih kontrolirati ako se već ne možemo od njih zaštititi?

7. EMISIJA

KRUŽENJE 5. SEZONA

25

ĐURO LUBURA, Ekspert za telekomunikacije, Zagreb

PRIVATNOST VIŠE NE POSTOJIPrivatnost u tradicionalnom smislu više ne posto-ji i više nije pitanje možemo li to vratiti natrag, jer ne možemo. Pitanje je samo možemo li se izboriti da se ti podaci koriste samo za ono što treba i samo od onih koji su za to ovlašćeni.

RODOLJUB ŠABIĆ, Povjerenik za informacije od jav-nog značaja, Beograd

OVO JE PITANJE OPSTANKAOvo nije pitanje demokratije, ovo je pitanje opstanka. Ako nas potpuno liše privatnosti, mi nećemo biti lju-di, već nešto nalik na ljude. Dakle, onog trenutka kada budete lišeni privatnosti, vi više nećete imati izbora. Bićete ono što će neko drugi da odredi.

VEHBI KAJTAZI, Novinar - istraživač, Priština

NOVINARE STALNO NADZIRULjudi koji se na Kosovu smatraju ljudima od posebne važnosti, koji predstavljaju problem za vlast i ugroža-vaju tu vlast, bivaju neprestano praćeni i prisluškivani. Tu spadaju i novinari. Veliki broj njih neprestano prate, fotografišu, nadziru, kako bi otkrili njihove izvore i mo-trili na to što rade.

SAŠO ORDANOSKI, Novinar, Skoplje

DRUŠTVO SE MOŽE RASPASTIAko ovo što se dešava u Makedoniji ne bude ima-lo pravno pravednog ishoda, na kraju će se raspasti društvo. To vam garantiram, jer društvo više ne može da izdrži ovaj tip nekažnjivosti. Čujete svojim ušima kako su ljudi umiješani u stotine krivičnih dela a za to niko ne odgovara. To će na kraju da završi tragično na jednom višem stepenu.

VEDRAN DŽIHIĆ, Ekspert Evropskog fonda za Balkan

AUTORITARNI REŽIMI SU POSEBAN PROBLEMPrisluškivanje uvijek mora biti pod kontrolom demokratskih institucija i pravne države. Ako to nije, ono nas vodi direktno u povredu ljudskih prava i narušavanje demokratskog sustava. Posebno opasno je prisluškivan-je u onom momentu kada imamo poluautoritarne ili autoritarne sustave, kada jedna osoba ili politička opcija koristi prisluškivanje da bi kontrolisala protivničku političku opciju.

26

ŽENE U BIZNISU I POLITICIDa li živimo u “muškom svijetu”, jesu li žene rav-nopravne u biznisu i politici i da li zakonom treba obezbijediti njihov ravnopravan tretman u procesi-ma upravljanja i odlučivanja? U našem okruženju, 2000. godine, prosjek učešća žena u parlamentima bio je 7%, danas je iznad evropskog prosjeka. Kako od prisustva u politici, gdje ima sve više žena, stići do njihove stvarne političke moći.

RENATO BARETIĆ, Novinar i pisac, Split

KVOTE SU SMIJEŠNE Doista mi je smiješna ta takozvana ženska kvota od 40% kandidatkinja na svakoj listi, kvota koja se nikad ne poštu-je, premda postoji simbolička finansijska kazna, koju bi svaka stranka lako platila, ali čak niti to ne plate, a gotovo je svi krše. Ne mogu vjerovati da netko može ženu tjerati iz politike, iz biznisa. Isto tako, ne mogu vjerovati da netko ženu može tjerati u politiku ako ona to neće. Mi se pravimo da smo nešto što doista nismo i što je najgore - žene na to pristaju.

8. EMISIJA

KRUŽENJE 5. SEZONA

27

AMILA ALIKADIĆ - HUSOVIĆ, Ljekarka, Sarajevo

NIJE GORE NEGO U SVIJETUNaše okruženje i zemlje bivše Jugoslavije, ako ih mogu tako nazvati, što u stvari i jesu, ne marginal-iziraju žene koliko se to čini u nekim zemljama za-padne Evrope, pa i u Sjedinjenjim Američkim Drža-vama, gdje su se žene do skoro borile za pravo glasa.

TEREZINA ORLIĆ, Hrvatska gospodarska komo-ra, Dubrovnik

MORAMO BITI PARTNERISvijest se vrlo sporo mijenja i doista treba raditi na toj promjeni. Ne, ko je bolji, ko je lošiji, čije su sposob-nosti manje ili više upotrijebljene, nego raditi na part-nerstvu između muškarca i žene. Mi moramo biti partneri.

SONJA LOKAR, Predsjednica ženskog lobi-ja, Ljubljana

ŽENA ŽENI JE SAVEZNICAKada se kaže „žena je ženi najveća protivni-ca“, to je jedna vrlo vješta smicalica. Žena ženi je najveća saveznica. To je ono što mi žene zapravo treba da radimo, ne samo da ponavl-jamo u javnosti, nego da djelamo u svakod-nevnom životu. Solidarnost među ljudima ne pada sa neba. Ona se uči, jer solidarnost nije samo moralna vrijednost nego je suštinski važna za uspjeh kada hoćeš nešto u društvu da mijenjaš.

PAULA PETRIČEVIĆ, Predavačica u Centru za ženske studije, Kotor

PATRIJARHAT JE OPASANSvaki sistem dominacije u krajnjoj instanci održava se i završava nasiljem pa je tako i sa patrijarhatom. Skoro sva društva u okruženju, u većoj ili manjoj mjeri, su patrijarhalna. Veliki je problem što je taj patrijarhat u jednoj slijepoj mrlji, ili se čak nastoji romantizirati.

28

9. EMISIJA

ISTORIJSKE ČITANKE - MOJA STRANA ISTORIJE Krajem devedesetih, pod okrilljem Centra za demokratiju i pomirenje u jugoistočnoj Evropi, grupa istoričara iz 12 zemalja regiona okupila se s namjerom da prouči način na koji se predaje istorija. Tako je nastala zbirka čitanki zajednička za sve ove zemlje. Čitanke su prošle trnovit put, od žestokog ot-pora kada su se pojavile 2004. godine do prihvatanja i preporuke nastavnicima da je koriste u skoro svim zemljama zapadnog Balkana.

DR CHRISTINA KOULOURI Glavna urednica Zajedničkih istorijskih čitanki, Atina

SAD VIŠE ZNAMO O SUSJEDIMA Zvanični udžbenici, u svim zemljama regiona, ne obuhvataju po-datke o istoriji susjeda. Tako se, zahvaljujući istorijskim čitankama, možemo bolje upoznati sa modernom istorijom naših susjeda i nar-avno, kroz istoriju naših susjeda i sa sopstvenom istorijom.

KRUŽENJE 5. SEZONA

29

DR BOŽO REPE, Član uredničkog tima Zajedničkih istorijskih čitanki, Ljubljana

NASTAVNICI SU KLJUČ USPJEHA Utopija je da udžbenici povijesti ili nastave historije mogu mnogo toga promijeniti. Kada vidite kako se formira neka historična svijest u ljudima, to sigurno nije zahvaljujući udžbenicima, to je neko lično, porodično iskustvo na prvom mjestu, tu su političari, mediji itd. Ono što je suština onoga što mi radimo, jeste da stvorimo mrežu nastavnika koji će imati sluha za različite poglede, za diskusiju u razredima, koji su liberalno usmjereni i koji će barem da pokušaju da prevaziđu ove različite međunacionalne poglede.

DR VALENTINA DUKA, Članica uredničkog tima Zajedničkih istorijskih čitanki, Tirana

ĐACI MALO UČE O ISTORIJI BALKANAUčenici na Balkanu uče vrlo malo istorije o Balkanu. Uče mnogo o istoriji njihove zemlje, koja je često prepuna nacionalizma i stereotipa koji sežu duboko u prošlost, uče mnogo o istoriji Evrope, o istoriji Amerike, o istoriji svijeta, ali veoma malo o istoriji Balkana, i to je ono što zabrinjava.

DR DUBRAVKA STOJANOVIĆ, Članica uredničkog tima Zajedničkih istorijskih čitanki, Beograd

ISTORIJA JE STALNO POLJE PREISPITIVANJASvi mi, okupljeni oko projekta istorijskih čitanki, mislimo da istoriju ne treba učiti kao što se radilo do sada, nego je treba učiti upravo kao jedno stalno polje preispitivanja, različitih razumevanja, a naš cilj je pre svega da obavestimo đake kako jedan istorijski događaj vide drugi, da bi se ta druga pozicija razumela. Dakle, ne da bismo došli do novog bratstva i jedinstva, što nam se često spočitava, naprotiv, da bismo diskusiju otvorili a ne zatvorili.

DR HRVOJE KLASIĆ, Član uredničkog tima Zajedničkih istorijskih čitanki, Zagreb

SAMO RADIMO SVOJ POSAO Mi smo znanstvenici i mi radimo na povjesnim događaji-ma najbolje što znamo. Nažalost, postoje i oni koje vodi ona Hegelova - ako činjenice ne idu u prilog tezi, to gore po činjenice. Mi ne pripadamo tom krugu i ne bavimo se nikakvim dizanjem, odnosno veličanjem nacionalne svijesti, već pokušavamo objasniti ono što se dogodilo, a da li u tome uspjevamo, pokazaće između ostalog i ove čitanke.

30

10. EMISIJA

SARADNJA MLADIH U REGIONU Od jedne nove regionalne inicijative – Kancelar-ije za saradnju mladih – očekuje se da poboljša saradnju mladih iz Srbije, Bosne i Hercegovine, Crne Gore, Makedonije, Kosova i Albanije. Ideja je začeta prije nekoliko godina. Podržali su je, osim vlada ovih zemalja i mnoge nevladine organizacije, među njima i Evropski fond za Balkan, a jaka po-drška stiže i iz EU.

VOJA ŽANETIĆ, Pisac i kolumnista, Beograd

KUĆA JE TAMO GDJE SE PRISTOJNO ŽIVI Nova generacija ima autobuse, avione, vozove, kola, ta-bane… Na kraju krajeva, može i da ode negde gde baš nije rodni kraj, ali je sasvim pristojno da se napravi jedan objekat koji se može zvati kuća kad koristiš termin “idem kući”. Matorci, ako nova generacija ode, onda ćemo mi biti mladi a nema gore mladosti od takve i zato sledeći put pazite kako glasate.

KRUŽENJE 5. SEZONA

31

EDIN KOLJENOVIĆ, Učesnik u formiranju kancelarije, Podgorica

ŠANSA ZA BOLJI BALKANUkoliko region zapadnog Balkana želimo vidje-ti u miru, a države zapadnog Balkana kako održivo i iskreno sarađuju u budućnosti, onda zaista moramo raditi na intenzivnijem približavanju mladih u regionu i njihovom povezivanju.

MARIJA BULAT, Učesnica u formiranju kancelarije, Beograd

NISMO NI SVESNI KOLIKO SMO SLIČNI Sigurna sam da su razlike između Francuza i Nemaca zapravo suštinski veće u kulturološkom smislu nego između, na primer, mladog čoveka iz Srbije i mladog čoveka iz Albanije, ili mladog čoveka iz Bosne i Her-cegovine. Ali, stvar jeste upravo u tome što naši mladi ljudi, baš zato što nisu dovoljno u kontaktu, nisu svesni koliko ima sličnosti među njima a koliko malo razlika.

AMELA SAČIĆ, Učesnica u formiranju kancelarije, Sarajevo

BRŽE DO POMIRENJADirektno uključivanje mladih u procese kreiranja i donošenja odluka, slušanje glasa mladih zapra-vo je prilika da se postave zdravi temelji za procese pomirenja i bolje saradnje u našem regionu.

KRESHNIK LOKA, Učesnik u formiranju kancelarije, Tirana

RAZGOVARAMO BEZ BARIJERA Prošle godine je prvi put organizovana razmjena između mladih iz Albanije i Srbije, koja je uključiva-la jednu sedmicu u Albaniji i jednu sedmicu u Srbiji, kao rezultat sporazuma vlada naših država. Iskreno, ta razmjena bilo je jedno od najljepših iskustava koje smo doživjeli. Mi, kao organizatori, bili smo malo skeptični i uplašeni kako će sve to proteći, ali su mla-di otvorili teme koje su za nas bile, da kažemo, tabu. Razgovaralo se bez rukavica, bez problema i barijera.

32

11. EMISIJA

DOBITNICI TRANZICIJE Mehanizmi sticanja enormnog bogatstva veoma su slični svuda u okruženju. Malo je biznisme-na koji nisu bili ili u državnom, ili političkom, ili privrednom aparatu na vrlo visokoj poziciji, a da u haotičnim devedesetim svoje bogatstvo i moć nisu gradili u poslovima vezanim za državu. To su današnji tajkuni ili dobitnici tranzicije.

RENATO BARETIĆ, novinar i pisac, Split

LEGENDE O BOGATSTVUNe znam šta će govoriti potomci bogataša o tome kako je krenula legenda o njihovom obiteljskom bo-gatstvu. Oni se već danas slikaju uz bijele klavire, ali ne vjerujem baš da će pominjati pajsere niti pokojnu tetku koja se u velikom broju slučajeva zvala partija.

KRUŽENJE 5. SEZONA

33

RENATA IVANOVIĆ, Novinarka, Zagreb

STALNO IH TREBA PITATI O PRVOM MILIONU Iluzorno je očekivati da će se privatizacijski kriminal ri-ješiti i ispraviti nepravda. S druge strane, treba ih stalno propitivati kako su stekli prvi milijun. Na svim razinama društva treba ustrajati na vladavini prava, da se zakon primjenjuje do kraja, a ne da ostane na površini kakav je slučaj kod nas.

MIROSLAV MILIĆEVIĆ, Potpredsjednik Savjeta za borbu protiv korupcije, Beograd

NIJE MOGLO DRUGAČIJEDa li je tranzicija na Balkanu mogla biti drugačija? Nije mogla biti mnogo drugačija. Zemlje kao što su Poljska ili Češka imale su jak elemenat građanskog društva, jaku srednju klasu koja je imala gde da se vrati posle pada komunizma.

ZORAN PAVLOVIĆ, Ekonomski konsultant, Banja Luka

TAJKUNI POD ZAŠTITOM POLITIKE Tajkuni i političari su napravili čvrstu spregu u BIH. Lid-eri partija stekli su enormna bogastva a do pre pet ili osam godina ništa nisu imali. Interesantan je primer kako su stali u zaštitu vlasnika građevinske firme koja dobija sve građevinske poslove u Republici Srpskoj. Kada je uhvaćen u Hrvatskoj sa pola miliona eura koje je ilegalno izneo iz zemlje, jednostavno su rekli: to je sasvim u redu jer on je poslovan čovek koji je te pare zaradio.

GORAN ĐUROVIĆ, Preduzetnik, Bar

NIJE SVE TAKO CRNOTranzicija je kod nas pogrešno shvaćen pojam, jer izgleda da smo tranziciju protumačili kao proces u kojem treba da se vara, pljačka i otima. I pored toga, nije sve tako crno, možete biti uspješni. Evo mog, ličnog primjera: znam mnogo kompanija iz Bosne, iz Hrvatske, mojih prijatelja, koji su veoma uspješni, a nemaju nikakve veze sa politikom, niti im je politika što donijela i stvorila.

34

12. EMISIJA

EVROPSKI SNOVI BALKANSKIH DRŽAVA Velika medijska pažnja pratila je javno snimanje posljednje, specijalne emisiji pete sezone. Gosti su razgovarali o takozvanom “novom evropskom pro-jektu” i da li ga uopšte ima. Simbiličnih je 25 godina od raspada jugoslovenske zajednice, pesimisti kažu da Evropskoj uniji prijeti ista sudbina. Na drugoj strani su oni koji tvrde da će se ipak obnoviti supe-riornost ideje evropskog ujedinjenja i da će zemlje našeg regiona, u bližoj ili daljoj budućnosti, i formal-no postati dio evropske porodice.

VOJA ŽANETIĆ, Pisac i kolumnista, Beograd

EVROPLJANI I BALKANCI Ako su pametni, Evropljani će pitati nas ovdje šta smo to radili dok smo se raspadali, a, bogami, šta smo radili i kad smo se raspali. Ako urade sve suprotno, postoji nekakva šansa da će time dijelom pokazati da su manji Balkanci od nas Balkanaca, ili će pokazati da su i veći Balkanci.

KRUŽENJE 5. SEZONA

35

HANES SVOBODA, Austrijski političar i diplomata, Beč

PAŽLJIVO SA RUSIJOMNe slažem se sa mnogim politikama predsjednika Puti-na i Rusije, ali treba da nađemo način da vratimo Rusiju u evropski dijalog. Evropu ne čini samo EU, Rusija je dio Evrope. Potreban nam je bezbjednosni okvir za cio kon-tinent. Nakon raspada Sovjetskog Saveza primijenjeno je načelo „pobjednik uzima sve“, pobijedio je Zapad, mogli smo da uzmemo sve. Tako je bilo neko vrijeme, ali sada moramo da nađemo neki novi način.

STJEPAN MESIĆ, Bivši predsjednik Jugoslavije i Hrvatske, Zagreb

EU JE MILENIJUMSKI PROJEKAT Dosta je euroskeptika, onih koji misle da EU nema budućnost. Ja sam na drugoj strani: smatram da je EU milenijumski projekt, jer on isključuje rat u Evropi a omogućava razvoj Evrope tako da Evropa bude veliki igrač sa ostalima.

HEDVIG MORVAI, Izvršna direktorka Evropskog fon-da za Balkan, Beograd

SVI SE PRETVARAMONabolja reč za ono što se trenutno dešava u odnosu na proširenje jeste da se ono nastavlja po nekoj inerciji. Ne mogu da prepoznam nikakvu snagu u tome i ne vidim iskrenu volju ni sa jedne, ni sa druge strane. Tre-nutna situacija odgovara mnogima: Evropa se pretvara da se i dalje širi, mi se pretvaramo da istinski donosi-mo reforme i da smo zaista zacrtali taj put.

MILO ĐUKANOVIĆ, Predsjednik DPS i bivši premijer Crne Gore, Podgorica

NEDOSTAJE VIZIJA Pukotine unutar Evropske unije su se pojačale zbog osnovnog problema - nedostatka vizije. Vizija nedosta-je iz više razloga i već duže vrijeme. Evropska ideja je pokolebana u nekim važnim mjestima evropske poli-tike, a Evropa se pokolebala i u vezi ispravnosti politike punog ujedinjenja. To me više brine od svega drugoga.

36

Alumnisti Evropskog fonda za Balkan pomogli su da se i ove godine u Okruženju čuju stavovi mladih ljudi iz svih država regiona. Oni su pokazali da razumiju zajedničke probleme, da žele da razgovaraju bez predrasuda, oslobođeni tereta prošlosti, snažno se zalažući za evropsku perspektivu zapadnog Balkana.

ALUMNISTI EVROPSKOG FONDA ZA BALKAN

Bojana Bulatović Danijel Trenčov Darko Soldat

Filip Toševski

Jelena Živković

Dunja PejićDiana DžakaDejan Bursać

Uroš Živković

Petra Pekica

Ivana VukašinovićIvan Jovanov Jelena Bešlić

Miloš Popović Marija Maraš

Srđan Hercigonja

Armin Šepić

37

UTISCI GOSTIJU

SONJA LOKAR: Populizam i senzacionalizam, politikantsvo i hvatanje jeftinih poena su postali pravilo, koje je dovelo do toga, da više nije moguća slobodna upotreba uma u javnosti, ni u no-vonastalim državama a ni u rijetkim prilikama za regionalnu razmjenu ideja i mišljenja. Drago mi je, da je serijal Okruženje izbjegao taj žalosni proces degradacije javne riječi i javnog stava.

VLADIMIR PIŠTALO: Učešće u Okruženju za mene je bilo prijatno i ohrabrujuće iskustvo. Ratovi devedesetih stvorili su ambijent u kome je “razumno” ne verovati susedima. Mi moramo stvarati situacije u kojima je razumno verovati susedima. Jedna takva situacija je Okruženje.

MARINKO VORGIĆ: Okruženje je jedan konkretan i iskren medijski projekat koji radi na među-sobnom razumevanju u našem regionu. To je posebno bitno jer se sintagma „međusobno razume-vanje“ kod nas doživljava kao neka vrsta čarobnih reči koje mogu naše ksenofobične političare pretvariti u miljenike razvijenog sveta. Okruženje je u svojih pet sezona skinulo tu hipokrizičnu magijsku auru s ovih reči i pokazalo da međusobno razumevanje ne mora uvek biti samo poželjan retorički adut u pregovorima, već da može i funkcionisati.

DR IVICA MAŠTRUKO: Bilo je to sjajno iskustvo. Preostaje samo za očekivati, iako nisam opti-mističan, da politička scena i politički lideri jugoistočne Evrope prepoznaju potrebe i mogućnosti za dijalogom i suradnjom kakvu su pokazali i učesnici u emisijama Okruženja.

ARIAN LEKA: Dopao mi se nekonvencionalni način razmišljanja kolega, kao i direktna pitanja koja su nam postavljali voditelji. Govoreći o stvarnosti nisu korišćeni jezički ukrasi i lažne riječi mira i mudrosti, već istina, prijedlozi, inicijative i dobra volja za budućnost.

KADRIJA HODŽIĆ: Gotovo savršeno etablirana emisija, za koju svi mi na Balkanu, po prvi put u zadnjih četvrt stoljeća, možemo reći da je s punim pozitivnim ozračjem podjednako informativna svojina svih nas.

SAŠO ORDANOSKI: Okruženje pokazuje da su teme i problemi koji postoje na ovom prostoru vrlo slični, a da se iz tuđih iskustva i grešaka zaista može naučiti puno stvari koje mogu da pomog-nu u razumevanju i rešavanju domaćih problema svih balkanskih država.

PROMOCIJA PET SEZONA OKRUŽENJA

PROJEKAT KOJI MORA DA NASTAVI SVOJ PUTNa promociji koja je održana u decembru u Beogradu predstavljen je dosadašnji put Okruženja. Brojni gosti su mogli vidjeti kako se Okruženje razvijalo i oblikovalo tokom pet godina emitovanja: od početne skromne produkcije do vrhunskih standarda koji su postavl-jeni, od nekoliko emitera do 11 javnih i komercijalnih televizija koje danas emituju serijal, od regionalnog do evropskog Okruženja i nagrade za medijsku inicijativu godine „European Citizenship Awards“. U prisustvu velikog broja novinara, na promociji su govorili oni koji su od samog početka podržali projekat i prepoznali važnost Okruženja za region.

AKSEL DITMAN, Amasador Njemačke u Srbiji

Regionalna saradnja nije nešto što je bazirano samo na naporima vlada ili nacionalnih insti-tucija. Od presudne važnosti je da ljudi govore jedni s drugima i da postoji bliska razmjena među civilnim društvom, i to su mjesto i slika u koju se Okruženje uklapa.

HANES SVOBODA, Predsjednik upravnog odbora CDRSEE (od septembra 2016. godine) i član Evropskog parlamenta

Mislim da je to bio veliki uspjeh i mi se radujemo mnogim drugim emisijama, i možda za pet ili deset godina, kada pogledamo unazad, možemo reći: pogledajte, ovo je bio važan doprinos u približavanju regiona Evropskoj uniji.

HEDVIG MORVAI, Izvršna direktorka Evropskog fonda za Balkan

Okruženje je prava inicijativa civilnog društva, u tom smislu vrlo neobična, koja je uspela da otvori velika vrata medija, koja je uspela da kroči kroz ta vrata i da se uspostavi, i to celom regionu pa i šire – zato što se to prepoznalo i u Sloveniji i u Grčkoj kao nešto što vredi prenositi i vredi gledati. Zato mislim da je to zaista veliki uspeh i za takve vrste inicijative i priznanje da kvalitet i te kako nađe svoj put.

VLADIMIR ŠESTOVIĆ, Član žirija za dodjelu nagrade „European Citizenship Awards“

Mnogi članovi žirija i van regiona su glasali da Okruženje dobije ovo priznanje, to je inicijativa koja daje doprinos međusobnom razumijevanju kroz dijalog, a takve emisije su potrebne ne samo ovdje, već u cijeloj Evropi.

MEDIJSKA PODRŠKA

Medijski partneri Okruženja bili i nedjeljnici: “Monitor” iz Podgorice, “Dani” iz Sarajeva.

Petu sezonu Okruženja emitovali su: