Click here to load reader
Upload
vuongtruc
View
510
Download
74
Embed Size (px)
Citation preview
POLITRAUMA E KUJDESIT EMERGJENT
Tema : Kujdesi Infermeror ne Politraum
Udheheqes Teme Zhvilloi
Përmbajtja
Hyrje…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….5
1.Sistemi i Emergjencès territoriale.............................................................................................6
Parathenie……………………………………………………………………………………………………………………………………………………6
1.1. Organizacionet dhe Qellimet ne pergjigje te nje sistemi emergjent ………………………………….7
1.2. Qendra e Operacioneve telefonike.........................................................................................8
1.2.1. Personeli i sherbimit te urgjences...............................................................................10
1.2.2. Aktivitetet e qendres se sherbimit te urgjences..........................................................12
1.2.3. Burimet teknologjike...................................................................................................14
1.2.4. Privimet dhe kufizimet e ndihmes emergjente ne vend ngjarje..................................15
2. Menaxhimi i pacientit te politraumatizuar ............................................................................17
Hyrje..................................................................................................................................................17
2.1. Politrauma: Gjeneralitetet ........................................................................................................17
2.2. Metodologjia e skuadres se shpetimit ......................................................................................18
2.2.1. Pergatitja e ekipit te shpetimit....................................................................................18
2.2.2. Vleresimi i vendit te aksidentit,shkalla e rrezikshmerise e te lenduareve dhe
rrezikshmeria e shpetimtarit,triazha e pacienteve ..............................................................19
2.3. Vleresimi primar (Primary survey) ......................................................................................21
2.3.1. A) AIRWAY E CERVICAL SPINE CONTROL ....................................................................22
a. Clirimi i rrugeve ajrore
b. Mbrojtja e vertebrave cervikale
c. Oksigjeno – terapia
Kriteret e alarmit ne qendren operative
2.3.2. B) BREATHING .............................................................................................................25
a. Vleresimi i OPaCS
b. Shkaqet e hipoventilimit
Kriteret e alarmit ne qendren operative
2.3.3. C) Cieculation ..............................................................................................................27
a. Vleresimi i hemoragjive te jashtme
b. Vleresimi i parametrave , P.A , F.C te pulseve periferike
c. Vleresimi shokut
d. Arresti kardiak dhe ringjallja zemer mushkeri
Kriteret e alarmit te qendres operative
2.3.4. D) Disability .................................................................................................................31
a. Metoda A.V.P.U
Kriteret e alarmit ne qendren operative
2.3.5. E) Exposure .................................................................................................................33
a. Ekspozimi
b. Imobilizimi i thyrjes se kolones vertebrale
c. Parandalimi i hipotermis
d. Rivleresimi i parametrave vitale
2.4. Vleresimi sekondar (Secondary survey) ..............................................................................36
2.4.1. Anamneza .......................................................................................................37
2.4.2. Ekzaminimet nga “koka te Kembet” ...............................................................37
2.4.3. Vleresimi dinamik i aksidentit .........................................................................39
2.4.4. Zgjedhja e destinacionit spitalor .....................................................................39
2.4.5. Rivleresimi i vazhdushem i ABCD.....................................................................40
2.5 Transporti mjekesor ....................................................................................... .....................40
2.5.1. Mjetet e transportit shendetesor ne vend ngjarje .........................................40
2.5.2. Efektet e transportit shendetesor ndaj pacienteve te politraumatizuar........41
3. Metodologjia e rasteve te studimit ........................................................................................45
Konkluzionet................................................................................................................. .............49
Bibliografia ..............................................................................................................................50
Hyrje :
Patologjite traumatike ne vendin tone dhe te gjitha vendet e tjera te
industrializuara perbejn shkakun me te shpeshte te vdekjeve nen moshen 40 vjec.
Shume persona te traumatizuar pesojne probleme te sjelljes,mbetja e perheshme
invalid. Te gjitha keto shkaktojne probleme te rendesishme ne jeten
sociale,familjare,ekonomike dhe ne sistemin shendetesor. E gjithe kjo situate ka
terhequr interesin ne boten e kerkimeve shkencore. Eshte demostruar shkencerisht
,se nje trajtim i mire para operator, redukton ndjeshem vdekshmerine dhe
semundshmerin nga trauma. Perqindja e “vdekjeve te pa parandalushme” me te
rendesishme,jane te larta kur nuk ekzistojne strukturat dhe personeli i kualifikuar.
Prandaj eshte e domosdoshme rritja profesionale per personat qe punojne ne
ndihmen e shpejte paraspitalore. Per kete arsye te gjithe operatoret e perfshire ne
traumat emergjente jashtespitalore,me nivele e pozita te ndryshme,duhet te kene
nje standart minimal te njohurive teorike dhe kompetencave teknike (Prehospital
Trauma care-Base) te cilat lejojne qe te ofrojne kujdesin primar ne trajtimin dhe
identifikimin e situatave klinike e dinamike,qe kerkojne nderhyrjen ne terren te nje
ekipi me mjaft pervoje (Advanced Life Support)
1.SISTEMI I EMERGJENCES TERRITORIALE
Parathenie :
Sistemi i emergjences shendetesore territoriale per Shqiperine eshte ne
perparim e siper. Referimet normative kombetare ,ku bazohet organizimi i sistemit
te emergjences,urgjences,jane te perfshira ne ligje dhe dekrete,te cilat lidhen me
depozita kryesore qe jane ne fuqi :
LIGJ Nr.10 107. Date 30.03.2009
PER KUJDESIN SHENDETESOR NE REPUBLIKEN E SHQIPERISE
Neni 11
Sherbimi i urgjences mjekesore
1.Sherbimi i urgjences mjekesore perfshin kujdesin klinik e paraspitalor,ne
situatat kur shtetesi eshte ne rrezik.
2.Nevoja per sherbimin e urgjences mjekesore perfundon me stabilizimin e
gjendjes shendetesore te pacientit ose me pranimin e tij ne spital.
3. Ministri i Shendetesise miraton,me urdher,rregulloren per organizimin dhe
funksionimin e sherbimeve te urgjences mjekesore dhe financimin e tyre.
KUJDESI SHENDETESOR NE GJENDJET E EMERGJENCES SHENDETESORE
Neni 34
Gjendja e emergjences shendetesore
1.Gjendja e emergjences shendetesore eshte çdo situate e papritur qe
rrezikon jeten,integritetin dhe shendetin e shtetasve ,ose qe cenon funksionimin e
institucioneve te kujdesit shendetesor.
2.Ministri i Shendetesise pergatit planet e emergjences kombetare
shendetesore me veprimtarite shoqeruese dhe financimin e
jashtezakonshem,koordinuar me plane te ngjashme per emergjencat civile.
3.Ministri i Shendetesise ngre dhe zhvillon sistemin e gatishmerise se
paralajmerimit te hershem
Neni 35
Masat per perballimin e emergjences shendetesore
1. Ministri i Shendetesise pergatit dhe zoteron nje plan te perditesuar te
emergjences shendetesore,qe permban masat qe do te ndermerren gjate
nje situate te tille,ne baze te udhezimeve te Organizates Boterore te
Shendetesise.
2. Gjate gjendjes se emergjences shendetesore,te drejtat e qytetareve,te
perkufizuara ne kete ligjdhe rregulloret,rrespektohen,me kusht qe te mos
rrezikojne efektivitetin e masave te ndermarra dhe mirqenien e popullsise.
3. Keshilli i ministrave siguron financimin e kostos se jashtezakonshme per
veprimtarite e perfshira ne rastet e gjendjes se emergjences
shendetesore,duke perdorur fondin rezerve te Keshillit te Ministrave,ne
perputhje me percaktimin e Planit Kombetar te Emergjences
Shendetesore.
4. Te gjitha institucione e kujdesit shendetesor,publike ose
private,bashkepunojne sipas percaktimeve te bera ne Planin Kombetar te
Emergjences Shendetesore dhe veprojne ne baze te planeve te tyre te
emergjencave shendetesore,te miratuara ne bashkepunim me Ministrine e
Shendetesise.
.1. Organizimet dhe qellimet ne pergjigje te nje sistemi emergjent
Konceptet qe duhen te udheheqin ne zgjedhjet e organizimit dhe menaxhimit te nje
sistemi modern te kujdesit shendetesor emergjent jashte spitalit,duhet te drejtohen
tek:
Identifikimi i nje strukture profesionale dhe te afte per te filtruar
kerkesen e popullates se alarmuar,per te organizuar nderhyrjen dhe
rikoverimin e pacienteve
“Sjellja ne spirtal e pacientit” qe eshte transformuar ne semundje
akoute,traumatike ose jo,duhen ti ofrohen te gjitha teknologjite qe i
mundesojne minimizimin e vdekshmerise dhe efektet e medha negative
Sigurimi i pranimit te pacientit jo vetem ne spitalin me te afert,por ne
qendren qe ofron ekzaminime diagnostike dhe terapeutike me te
pershtatshem per patologjine eventuale.
Fazat e zinxhirit te ndihmes se shpejte te traumatologjise jane :
1. Alarmi dispatch : mekanizmat qe rregullojne dergimin e procesit te thirrjes
per te siguruar dergimin e ekipit me te pershtatshem
2. Vleresimi i Siguruar i skenes : ardhja e ekipit ne skene nuk duhet te evitoje
vleresimin e mjedisit dhe sigurine e rreziqeve te mundeshme
3. Triage e te plagosurve : ne ngjarjet traumatike eshte e zakonshme prania e
me sheme se e nje viktime dhe prandaj eshte e domosdoshme testimi i te
plagosurve qe kane prioritet me te madh nga ana shendetesore per tu
trajtuar
4. Trajtimi jashtespitalor : prezanton lidhjen themelore ne zinxhirin e
ndihmes emergjente ne fushen e traumes dhe merret me fazat Primary
and Secondary Survey
5. Transportimi i te plagosurve ne spitalin me te pershtatshem
6. Trajtimi spitalor : struktura spitalore prezanton gjithmone vendin ku
kompletohet menaxhimi i te traumatizuarit,permes fazes diagnostikuese
dhe terapeutike
.2. Qendra e operacioneve telefonike (urgjencat)
Aktiviteti i sherbimit telefonik ne urgjencen e Tiranes eshte i nje rendesie shume te
madhe.Kjo per shume arsye :
Merr thirrjet alarme nga komuniteti ne nevoje per ndihme
shendetesore
Mban ne kontakt ndihmen e shpejte me informacion e marre
Ben lidhjen me strukturat e tjera spitalore ne baze te patologjise
se evidentuar
Pra ne baze te patologjise,pacientet mund te dergohen ne Qendren Spitalore Nene
Tereza (ku zvillohen mjaft aktivitete mjekesore) ose ne Qendren e Traumes,ku per
rastin e temes qe po zhvillojme eshte dhe struktura me e pershtatshme.Qytetet me
te medha te territorit te Republikes se Shqiperise,kane qendrat e tyre te urgjencave
me numrat perkates. Ne krahasim pe qytetet e tjera te medha,ne dekaden e
fundit,kryeqyteti ka permisuar ndjeshem Sherbimin e Urgjences.
Linja nderkombetare e emergjences 112 Ambulanca 127 04 2222235 TIRANE
Zjarrfikeset 128 04 2351891 / 042223333
Policia 129 04 2226801 Policia rrugore 126 042234875
Vetem per qytetin e Tiranes,Prane sherbimit te Urgjences funksionon dhe numri
telefonik pa pagese 127,kemi gjithashtu dhe numrin e telefonit fiks : 04 2222235.
Adresat dhe nr.Telefonik shendetesor me te rendesishem per qytetin e Tiranes :
Kontakte \ Urgjenca ne Tirane
Qendra e koordinimit te Emergjencave prane QSUT-se
Rruga “Dibres “,372,Tirane Tel/Fax : 04 362630
Spitali Universitar i Semundjeve te Mushkerive
Sauk,Tirane Tel/Fax : 04 354792
Qendra Spitalore Universitare Tirane
Rruga “Dibres “,372,Tirane Tel/Fax : 04 363644 / 04 362627
Spitali Universitar Obstetrik – Gjinekologjik “Mbreteresha Geraldine”
Rruga “Zogu i Pare “ Tel/Fax : 04 224878 / 04223504
Spitali Universitar Obstetrik – Gjinekologjik “Koco Gliozheni”
Bulevardi “Bajram Curri “ Tel/Fax : 04 370734
.2.1. Personeli i sherbimit te urgjences
Menaxhimi i te politraumatizuarve eshte nje model tipik i menaxhimit
interdisiplinorqe parashikon perfshirjen e personelit mjeksor,infermieror dhe
teknik.Eshe thelbesore qe ata qe kane njohurite e duhura te bashkepunojne me
njeri - tjetrin per te krijuar nje ekip kompetent.
Personeli ne sistemin e urgjences territoriale perfshine :
Pergjegjesi i qendres se urgjences : duhet te jete nje drejtues specialist
ne Anestezi – Reanimacion me pervoje te deshmuar ne Kujdesin
Shendetesor;
Personeli mjekesor ne qendren operatore : kane detyren te drejtojne
aktivitetet e infermiereve,per te siguruar pergjigjen e duhur ndaj
kerkesave per ndihme;
Personeli mjekesor ne emergjencat territoriale : ka detyrat e kujdesit
shendetesor jashtespitalor
Infermieret profesional : duhet te kene pervoje ne fushen e ndihmes
emergjente,duhet te marrin vazhdimisht informacion mbi metodat me
te fundit lidhur me trajtimet.
Protokollet e detyrave te sherbimit te urgjences jane :
Marrja,rregjistrimi dhe perzgjedhja e thirrjeve
Percaktimi i shkalles se gravitetit te ngjarjes
Mirembajtja e lidhjeve me ekipin e ndihmes se pare
Ne situata kritike,duhet te keshillohen me mjekun e qendres ne raste se
vendimet per tu marre jane mbi nderhyrjet me komplekse
Ne rastet me emergjente mund te dallojme te pakten tre nivele te kompetences se
ekipeve ne sistemin e reagimit emergjent,ne lidhje me nje kerkese per ndihme :
1. Nivili i pare,minimal,perbehet nga nje ekip BLS ( Basic Life Support) dhe mund
te siguroje mbeshtetje baze per funksionet vitale per te rritur dhe pacient
pediatrik,te cilet njohin situata kritike qe kerkojne nderhyrjen e nje ekipi me
aftesi me te avancuar;
2. Niveli i dyte,intermedio,eshte pergjegjes per te njohur situata me kritike,si
pershembull ajo e rastit te arrestit kardiak,fibrilacion ventrikular ose
takikardia ventrikulare,situata te vecanta perdorimi ( p.sh. benzodiazepinat
per zorren e trashe ne konvulsione febrile te pacientit pediatrik,trajtimi me
antidotale per narkotiket etj.) si dhe trajtimin baze te pacientit traumatik
(Prehospital Trauma Care – Base). Zakonisht ekipi perbehet nga te pakten nje
infermiere.
3. Niveli i trete ,i avancuar,perbehet nga nje ekip ALS (Advanced Life Support)
pergjegjes per menaxhimin e pacienteve te avancuar kritik traumatik. Ekipi
duhet te njohe pacientet e semure kritik ose me semundje specifike,duke e
referuar ne spitalin me te pershtatshem.Duhet te kete aftesi ne berjen e
perzgjedhjeve fillestare (triage) dhe koordinimin e ndihmes ne katastrofat e
medha,ose maxiemergjencat.
Ky ekip duhet te kete te pranishem nje mjek,anestezist,barrielist,dy infermiere
specialiste ne fushen e politraumes,gjithashtu eshte i domosdoshem nje lider qe
te menaxhoje grupin. Çdo pjestar i ekipit duhet te kete njohuri te larta teorike e
praktike,duhet te kete aftesi komunikative.Pjestaret gjithashtu duhet te kene
ndertuar maredhenie te mira ndermjet tyre.duke shmangur cdo konflikt personal
dhe duke ushtruar profesionalizem.Mbi te gjith aekipi i emergjences duhet qe te
perballoje situatat e forta emocionale “jeta e pacientit eshte e vetmja gje me
vlere ne ate moment aq kritik”
.2.2. Aktivitetet e qendres se sherbimit te urgjences
Qendra e sherbimit te urgjences kryen keto funksione :
Marrjen e kerkeses per ndihme
Vleresimin e shkalles se kompleksitetit te ngjarjes
Aktivizimin dhe koordinimin e nderhyrjes se shpejte
Ne menyre qe te kryjne keto etapa,duhet qe operatoret e sherbimit te urgjences te
jene te informuar ne kohe reale per te dhenat e meposhtme :
Lokalizimin e zones se aksidentit dhe llojin e automjeteve te
emergjencesne ate zone
Sherbimi i urgjences mjekesore me i afert
Disponimi i shtreter ne sherbimin mjeksor ku do te referohet
pacienti,veçanerisht ne kujdesin intensiv ( kardio –
kirurgji,neurokirurgjidjegjet,neonatale,etj)
Duhet te garantohet pra nje lidhje me :
Me qendrat e tjera te urgjences
Pozicionet e automjeteve te emergjences
Mjeket roje ne dispozicion
Ekipet e para te nderhyrjes
Perveç kesaj te gjitha qendrat e urgjencave duhet te jene t elidhura me sherbime te
tjera publike si : Zjarrfiksit,Mbrojta civile,Policia,Policia e prefektures dhe shoqatat
vullnetare si p.sh( Kryqi i Kuq)
Nder “detyrat me specifike” te sistemit te urgjencave jave :
Dergimi i automjeteve emergjente me te pershtatsheme,dhe
trasportimi i pacienteve ne spitalin me te pershatshem
Menaxhimi i pacienteve gjate transportit
Koordinimi per transportin urgjent te gjakut dhe per aktivitetet qe
lidhen me heqjen dhe transplatimin e organeve
Mbeshtetje telefoni per perdoruesit,dergimin e pacienteve tek mjeku i
pergjithshem,ne pediatri,ne zonen e sherbimit mjekesor,ne zonen e
ndihmes se pare.
Pranimi i kerkeses per ndihme
Pranimi i kerkeses per ndihme mund te ndodhi ne dy menyra te ndryshme ne varesi
te volumit te thirrjeve telefonike dhe menyrat organizative te qendrave te
urgjencave.
1. Thirrja telefonike merret nga nje infermier,operator i sherbimit te urgjences,i
cili perveç marrjes se thirrjes kujdeset dhe per vleresimin e shkalles se
kompleksitetit te nderhyrjes. Ky model organizativ eshte me i pershtatshem
per qendrat me kerkesa te larte per ndihme dhe gjithashtu lejon nje kursim te
stafit.I njejti operator pergatit dhe nis automjetin emergjent ne vendin e
ngjarjes.
DISPATCH
MENAXHIMI VERTIKAL I PROTOKOLLIT
Operator i vetem :
Prano thirrjen
Pyet telefonuesin
Dergo ndihme
Mbeshtet ekipin e shpetimit
Avantazhet
Impenjimi me i paket i stafit
Dizavantazhet
Menaxhimi i njekohshem i shume sistemeve
Modeli i menaxhimeve te protokolleve vertikale Qendrore konsiston ne nje vetem
operator i cili duhet te menaxhoje te gjithe sistemin,nga marrja e thirrjeve per
ndihme nga ana e pacienteve deri tek dergimi i ekipit te shpetimit.
2. Alternative eshte per te marre telefonate nga nje “pike filter” okupuar edhe
nga jo-profesionistet shendetesor te cilet me pas direk thirrje pёr njё tё
vlerёsimit drejtuar nga shёrbimi emergjent mjekёsor. Kjo zgjedhje e dytё
organizative ёshtё i pёrshtatshёm pёr ato qendra qё respondi pёr tё gijtha
llojet e jashtezakonshme me njё numёr unik.
DISPATCH
Menaxhimi horizontal i protokollit
Operator Operator
- Pranon telefonaten
- Pyet telefonuesin ....................→ - intervisa telefonike
- Ofron udhёzimet para-ardhjen - dergon ndihme
- Mbёshet ekipin e shpёtimit
Avantazhet:
Pёrmirёsimi i performancёs udhёzuese pre-arritjes.
Disavantazhet:
Impenjim mё madh i personelit.
*Modeli i menaxhimit tё protokolleve horizontale: 1 operator merr thirrjen,
operatori dyt, vlerёson ngjarjen dhe menaxhon mёnyrёn e shpёtimit.
→ Vlerёsimi i shkallёs sё kompleksitetit tё ngjarjes
Vlerёsimi shёndetёsor ёshtё aspekti mё kompleks i tё gjithё aktivietet nё
Qёndrёnoperatore tё urgjencave..
“Pёr kryerjene duhur aktivitetit duhet zbatohen protokolle to vacanta, pёr
mёnyren e vlerёsimit tё ngjarjeve, mёnyren se si duhet tё interpretohen ato.
Objektivi kryesor eshte q protokollete e tilla tё pёrdoren njёtrajtshёm nё
tёgijthё emerjencat e vendin.”
Aftёsitē e komunikimit tё operatorit luajnё rolin parёsor nё mbledhjen e tё dhёnave
pёr vlerёsimin e ngjarjes.
Kёto aftёsi do tё mundёsojne:
Tё krijojё njё marrёdhёnie kompromise mes infermierit dhe telefonuesi, i
cili konsiderohet se ka informacionin e nevohshёm.
Ti pёrcjellё tё gjithё informacionin e nevojshёm, ekuipazhit, nё mёnyrё qё
ata tё pёrgatiten pёr emergjencё.
Tё udhёzoj telefonusin, se cfarё tё bёj atё qё nuk duhet tё bёj, ndёrkohё
qё ekipi shpetimi ёshtё nё arritje.
1.2.3 Burimet teknologike
Njё quendёr e operacioneve duhet tё konsiderohet si njё infrastrukturё pёr
menaxhimin e informacionit qё ёshtё marrё, tё pёrpunohet dhe ruajtur.
Mjetet teknologjike qё pёrdoren pёrfshijnё sistemin telefonik dhe informatik.
Sistemi telefonik duhet tё sigurojё:
Aftёsia mposhtjes se thirrjeve nga rrjeti telefonik fiks dhe mobile
Pёrdorim i njё rrjeti telefonik tё dedikuar posacёrisht komunikimit me
struktura te ndryshme spitalore tё kujdesit shёndetёsor, nё vecanti
komunikim ne distance me qendrat spitalore me tё afert me aksientin.
Sistemit tё informacionit duhet tё sigurojё nё kohё reale:
Informacion mbi vendin e ngjarjes pёr menaxhimin optimal tё ndёrhyrjes.
Vendndodhja e pikave tё pёrgjigjёs sё parё, stacionet e urgjencёs
mjekёsore, automjetet e emrgjencёs nё dispozicion.
Update mbi disponueshmёrinё e shtretёrve nё spitale tё referimit,
informata mbi aktivitetet e kryera pёr tё vlerёsuar cilёsinё dhe pёr tё
lejuar pёr veprime tё mundshme korrigjuese.
Sistemi radiokomunikues me:
Qendra tё ndryshme operative
Shёrbimet emergjente dhe stafit lokal qё punojnё nё territorin
Departamentet emergjente. Automatizimi i proceseve tё menaxhimit ne
sherbimet e qendrave te urgjencave, ofron avantazhe tё mёdha nё
efikasitetit e sistemit, gjithashtu mbart avantazhin e rёndёsishem pasi
mund tё regjistrohen, duke dokumentuar pёerfundimisht aktivitete.
1.2.4 Privimet dhe kufizimet e ndihmёs emergjente nё vend ngjarje
Ndihma urgjente nё vend ngjarje jepet nё kushte tё ndryshme nga ndihma qё jepet
nё spitale. Ka njё kontraditё tё thellё ndёrmjet nevojёs pёr ndihmёn urgjente, e cila,
ёshtё e shkallёs sё lartё dhe nga ana tjetё, mundёsit e pakta pёr dhёnjen e kёsaj
ndihme. Ngritja e nivelit kulturor, pasurimi I popullit me dije shёndetёsore, plotёson
kёtё kontraditё.
a) Mungesё apo kufizimet nё ekipe e mjete tё dhёnjes sё ndihmёs
emergjente
Personat specialistё pёr dhёnien e ndihmёs sё parё janё tё kufizuar nё numer, nё
fakt nё shumicёn dёrrmuse tё rsteve mungojn. Gjithashtu ka kufizime ne inventarin
e mjtёve tё ndihmёs sё shpejt. Duhet qё cdo ambulancё tё jetё e pjisur me: tubin e
intubimit defibrilator portative, sistemet e dhnies sё oksigjenit, likdet intravenoze,
mjete qё sigurjn hapjen e rrugёve tё frrumarrjes, medikamentetkardiotonike, shinat
pёr imobilizimin e frakturave, qaforet pёr imobilizimin e kolonёs cervikale,
inventarin e duhur pёr qepjen e plagёve.
b) Vёshtёrsit lidhur me kushtet e punёs
Aksidentet janё tё cdo natyre dhe ndodhin nё vende, kohё tё ndryshme. Zona e
aksidentit mund tё jetё nё fushё, mal, ujё etj. Aksidenti mund tё ketё ndodhur nёn
tensionin elektrik, mund tё ketё shi, erё shёmbje dhe nё stuata tё jashtё zakonshme
e tё vёshtira.
c) Ndёrhyrjet e personave tё pandёrgjegshem
Nё vёndin tonё akoma nuk ёshte ndёrgjegjёsuar opinion publik. Nuk duhet ndёrhyrё
nёses nuk ke njohurit minimale pёr dhёnien e ndihmёs sё parё. Personat kuriozё
nuk mungojnё asnjёher, tё cilёt bёhen pengesё pёr krijimin e kushteve minmale pёr
dhёnien e ndihmёssёshpejt.
Edukimi I popullit, edukimi I nxёnsёve nёpёr shkool, I shoferёve, I policis sё
qarkullimit rrugor, I ushtarёve, me njohuri paramedikale dhe tё dhёnjes sё ndihmёs
emergjente ёshtё njё srandart I rёndёsisёm nё zgjidhen optimal pёr dhёnien
emergjente nё fatkeqёsit e masive.
d) Pengesa e transportimit nga trafiku dhe rrugёt jo- standarte
Trafiku pёr ben njё rrezik pёr vonimin e transportimit tё tё plagosurit ne spital. Kjo
bashkёlidhet me mungesen e rrugёve standarte (si korsi vecanta vetё pёr
emergjencat), si dhe mungesa e seriozitetit nga shoferat e e tjerё pёr ti dhёnё
perioritet auto-ambulancave.
Nisma pёr evitimin e kёtyre ngjarjeve fillon me projektligjet, ent i qarkullimir rrugor,
marrja e patentave nё bazё tё njё tranjimi tё drejt. Pёrdorimi i helikopterёve
shkurton vonesat e trasporit.
Kёshtu, njё person i goditur nga patologjia akute, bёhet “pacienti” jo nё kohёn e
pranimit tё tij nё spitalit, por kur infermiera operatore e qёndres urgjencёs pёrgjigjet
kёrkesёs telefonike pёr ndihmё, vlerёson ngjarje dhe planifikon ndёrhyrjen pёr
veprimin.
MENAXHIMI I PACIENTEVE TE POLITRAUMATIZUAR
Hyrje:
Patologjit traumatike pёrfshijnё lёndimet tё cilat ndodhin nga aksidentet rrugore,
rrёzimet, aksidentet profesionale, djegiet, plagёt me armё tё ftohta dhe armё zjarri.
Nё vendet e industrializuara zё vendin e tretё tё vdekjeve pas neoplazive dhe
sёmundjeve kardiovaskulare, ndёrkohё qё ёshtё nё vёndin e parё nё popullsinё nёn
40-vjec, duke qёnё pёgjegjeёse nё shumё raste pёr invaliditet. Duke pasur parasysh
se ndikon nё grup-moshёn mё produktive, shakton kosto shumё tё larta socio-
ekonomike dhe nё fenomene njerёzore.
Vdekshmёit nga trauma kanё nje model karakteristik, njihen tre lloje:
Vdekje e menjёhershme: pёrfaqёsojnё personat qё vdesin shpejt pas
traumёs.
Vdekje e parakoshme: perfaqёsojn personat qё vdesin nё orёt e para
pas ngjarjes traumatike.
Vdekje e nonuar: pёfaqёsojn personat qё vdesin ne spital, tё cilёt nuk
pёrballojnё lёndimet e shumta.
Piesa mё e madhe e vdekjeve ndodhin para se tё arrijё ndihma e shpejt, prandaj
ёshtё thelbёsore pёr tё pёrmirёsuar cilsine e ndihmёs sё shpejt paraspitalore.
Permirёsimi i teknikave tё shpetimit nuk ka per qёllim reduktimin e vdekshmёis nё
fazёn primare tё trajtimit, por mbi tё gjitha pёr tё kufizuar dёmtimet dytёsore, tё
shkaktuar nga mungsesa oksigjenit, hipotensioni, ose manovrat e papёrshtatchume,
faktorёt kryesor qё tё cojnё drejt mbetjёs invalid.
1.3 Politrauma: Gjeneralitetet
Fjala traumё vjen nga greqishtja e do tё thotё “lёndim”. Njё lloj nё gjuhёn shkencore
ka njё polimorfizёm tё vetё fjalёs (politrauma, maxitrauma, mikrotrauma, traum
sipёrfaqёsore, tё thellё ekstreme, orttraumatologji tij.) Politraum pёrfshin dёmtime
Multiple tё organizmit, tё organeve tё mbrёshme, tё sistmit muskulo-skeletik etj.
Perkufizim: Me pacient tё politraumatizuar, kuptojmё personat qё jane tё lёnduar
nё dy ose mё shumё pjsesё tё trupit (kafkё, gjoks, abdomen, bacini, gjymtyrёt) me
dёmtime tё mundshme tё funksioneve vitale.
Pёr tё vepriar shpejt nё stabilitetin e funksioneve vitale, ёshtё e nevojshme qё
vёmёndja e infermieres tё fokusohet vetёm nё qё prekin, sistemni e frymёmarrjes,
qarkullimt dhe termorregullimit.
Kjo sugjeron se ёshtё e domosdoshme pёr tё mundёsuar trajtimin e shpejtё nё
situata qё kёrcёnojne mbijetesёn. Mungesa e njё diagnoze definitive shkakёsore,
nuk duhet tё jetё shkaku i njё trajtimi tё papёrshtatshёm, tё pamjaftushёm ose tё
vonuar simptomatik dhe nё historinё detajuar mjeksore. Nuk ёshtё parakusht
thelbёsor pёr njё vlerёsimi dhe trajtimi nё vёnd pёrfshinё njё vonesё pёr arritjen nё
spital, vonesa ёshtё e justifikuar pasi trajtimi nё vёndngjarje ёshtё njё urёlidhje e
rёndesёishme nё traumat, tё cilat synojn tё kufizojn dёmtimet sekondare. Kёshtu
vdekshmёria dhe sёmundshmёia janё tё lidhura me cilёsinё e trajtimin primar nё
vedngjarje.
Dhe ёshtё demostruar se njё ndёrhyrje e kualifikuar nё orёn pas ngjarjes, “Ora e
artё”, rrit probabiletin e mbijetesёs dhe cilёsinё e jetёs sё pacicentit. Kjo periudhe
kohore ёshtё mё e rёndesishme pёr tё politraumatizuarin, sepse gjatё kёsaj kohe,
mund tё vijnё pasoja madhore dhe me fatale pёr jetёn. Ёshtё detyra e infermieres, e
kualifikuar sic duhet, tё vlerёsoje ndёrhyrjen e planit, duke pёrdorur burimet nё
mёnyrё tё arsyshme pёr knhёn qё ka nё dispozicion mё pas pёr tё vazhduar
trasportin nё drejtim tё trajtimit definitiv.
2.2 Metodologjia e skuadres sё shpёtimit
Rrejedha e shpёtimi nё traumat emergjente ndjek nje linjё mjaft tё pёrdorur
(Prehospital Trauma Care base) e cila ёshtё njё metodё qe pёrbehet nga kёto faza:
Parashikimi
Vlerёsimi i vendit tё aksidentit dhe triazhёs tё plagosurit mё me priortet
trajtimi
Vlerёsimi primar (PRIMARY SOURCE)
Vlerёsimi sekondar (SECONDARY SOURCE)
Transporti dhe monitorimi
Pёr secilen ng kёto faza ёshtё planifikuar komunikimi me qёndrёn pqerative tё
urgjencё nё rast se ёshtё e nevojshme njё ekipi mё i avancuar nё vёndngjarje.
2.2.1. Pёrgatitja e ekipit tё shpёtimit
Organizimi i ekipit tё shpёimit nga njoftimi qё bёn infermieri nga qendra operative
emergjente.
Faza e pritjes, pra nё momentin kur ekipe pёrgatitet pёr tё ndёrhyrё nё
trauma emergjente, ёshtё vecanёrisht e rёndёsishme, si:
o Traumat emergjente karakterizohen shpesh nga prania e mё shumё se
njё tё plagosur, keshtu qё anёtarёt e ekipit duhet tё pёrcaktojnё
paraprakisht metodёn e qasjes nё skenёn e aksidentit duke pёrcaktuar
mёnyrat, e vlerёsimit (triazhe) pёr tё shёnё profesionistёve nё fushat e
tyre detyra dhe pёrgjegjёsit pёr tё reduktuar mundёsinё e keqkuptimit
nё vendin e veprimit, rezultojnё nё njP humbje tё kohёs.
o Cdo anёtar i ekipit duhet tё dijё nё mёnyre tё pёrkryer funksionet, e
materialeve qё ka nё dispozicion dhe verifikimin t tyre.
o Ekipi i shpёtimit duhet tё dinё rreziqet qё lidhen me ngjarjeve janё njё
burim i mundshёm rreziku
2.2.2 Vlerёsimi i vendit tё aksidentit, shkalla e rrёzikshmёrisё e tё
lёnduarve dhe rrezikshmёria e shpёttimtarit, triazha (prioriteti per
trajtim).
Pas vlerёsimit dhe njohjes sё nevojave pёr ofrimin e ndihmёs sё parё, si dhe marrja
e vendimit pёr t’i ndihmuar tё lёnduarit, shpёtimtari duhet tё krijojё hapёsire tё
sigurt pёr veprim nё vendin e aksidentit. Shpёtimtari dhe personat pёrreth tij,
asnjёhere nuk duhet quxojnё tё rrezikojnё jetёn r tyre.
Shpёtimtari dhe personat, tё cilёt ofroinё ndihmёn e parё, duhet tё kene kujdes
nga:
Mjetet eksplozive
Zjarret e mёdha
Burimet e hapura tё energjisё elektrike
Shtyllat elektrike tё rrёzuara
Vazhduesit elektrik
Shembjet e dheut
Tymi nga zjarret
Vёrshimet
Tёrmetet
Aksidentet madhore
Nё rrethant e tillё, shpёtimtari dhe personat tjerё, duhet tё ftojnё nё ndihmё;
Shёrbimin pёrkatёsploicisё, zjarrfikёsit dhe Entin e Ndihmёs sё Shpejtё Mjek_sore.
Tё gjitha kёto shёrbime duhet to kryejnё punёn sipas obligimeve dhe rrethanave tё
cilat i takojnё Shpёtimtari dhe personat tjerё, tё cilёt ndodhin aftёr ngjarjes ose
rastit, duhet tё vlerёsojnё se cka ka ndodhur dhe tё dinё shkakun e aksidentit. Nё
vendin ngjarjes mund tё gjeni mjete eksploduese, armё dhe barna, prej tё cilave
mund tё pёrfitojmё tё dhёnat e para se pёrse la ndodhur aksidenti?
Me triazhim nёnkuptojme- klasifikimn e rasteve sipas peshёs sё lёndimeve,
sёmundjeveTriazhimi i rasteve emergjente duhet tё fillojё nga vendi i lёndimit, apo
sёmundjeve befasishme. Ndidhma e parё duhet tё ofrohet pandёrprerё nё vendin e
ngjarjes, por edhe gjatё transportitderi nё entin shёndetёsor. Fjala triazhё rrjedh
nga gjuha frenge “trier” qё do tё thotё ndarёt sipas llojit prioritrtrvr pёr ofrimin e
ndihmёs sё parё nё vendin e ngjarjes.
Triazha orientuese mund tё shfrytёzohet nё sitauatat e aksidenteve madhore ose
multipe kur numri i tё lёnduarve ёshtё shumё mё i madh. Qёllimi i kёsaj triazhe
ёshtё vendosja e kritereve sipas peshёs sё lёndimit dhe transporti i shpejt i tё
lёnduarve deri nё entin shёndetёsor.
Triazha orientuese mundёson shpёtimtarit, personit tё rasit, (ose ata kanё pёrgatitje
profesionale mjekёsore) nё vendin e aksidentit tё ofrojё ndihmё ё parё themelore.
Ndihma e parё mund tё organizohet, mёsohet nё saje tё kurseve tё cilat mund tё
organizohen nё kolektivet ushtarake, punuese, policore, nё shёrbimin e zjarrfikёsve,
enter mjekёsore shkolla, dhe nё kuadёr tё kryqit tё kuq.
Gjendjet tё cilat kanё prioritet pёr ndihmё tё parё:
Ngulmimi
Gjakderdhjet
Gjendjet aksidentale
Lёndimet e kokёs, kolona vertebrale, bakut dhe
Lendimet e shkaktuara nga tё goditurat e trupit me gёrmadha
Gratё shtatёzёna
Nё cka bazohet triazha orientuese?
Triazha orjentuese bazohet nё bazё tё kёtyre kritereve:
Gjendjes sё vetёdijes
Shenjave jetёsore (pulsit, frymёmarrjes)
Gjendjes sё lёkurёs dhe mukozave tё dukshme
Gjendjes mentale
Tё ecurit
Triazhe na lejon:
Tё klasifikojm pacientet sipas demtimit tё funksioneve vitale, duke aplikuar
vlersimin ABCD:
Tё klasifikojm pacientet e vdekur me arrest kardio-respirator, nga ata tё cilet
kanё nevoj pёr suport shёndetёsor:
Tё vazhdohet trajtimi i pacientёve me probleme qё lidhen me fazen e parё tё
(Primary Survey)
Tё informohet mengёther qendra e urgjences pёr gravitetin e tё lёnduarve
2.3 Vlerёsimi parёso
(Primary Summary)
Per kombinime tё panumёrta me tё cilat ndodhin lёndimet, tё politraumatizuarit
nuk janё tё ngjashёm me njeri-tjetrin, tё gjitha regjonet e trupit mund tё rrezikohen.
Vdekshmёria dhe mbetja invalit janё rezultatet tё lidhura me ndikimin efektit direkt
ose fillestare (dёmtimit primar) ose ndodhja e kushteve tё tilla si hipoksi,
hypercapnia, hipotension, te cilat pёrkeqёsojnё shkallёn e lёndimit dhe shpesh
rezultojёn nё dёmtime tё parikthyёshme ( dёme dytёsore).
Incidenca e lёndimeve dytёsore mund tё reduktohet nёpёermjet pёrdorimit tё njё
strategjie (primary survey) e cila siguron njё rend tё vlerёsimeve dhe veprieve tё
mёvonshme pёr t’u marrё nё mёnyrё strikte nё rendin e mёspshtёm:
“ABCDE”
A. AIRWAY E CERVICAL SPINE CONTROL
Clirimi i rrugёve ajrore me kntrollin e kolonёs cervicals.
B. BREATHING
Respiracioni dhe ventilimi
C. CIRCULATION
Qarkullimi dhe kontroli i hemorragjive.
D. DISTABILITY
Vlerёsimi i gjёndjes neurologyjike
E. EXPOSURE
Lirimi nga veshjet dhe parandalimi i hipotermis
Vlerёsimi primar nuk duhet tё zgjase mё shumё se 3-5minuta, qё ёshtё koha
maksimle e mbijёtesёs tё korteksit cerebral pa oksigjen nё kushtet e assesiti kardiak.
Nё cdo rast infermierёt nё pёputhje me siper duhet tё ndjekin tre rregulla, ndryshe
quhen “rregullat e arta”:
1. ABS duhet ndjekur gjithmon sipas rendit A-B-C-E-D.
2. Gjatё ABC identifiko gjёndjet e pacientёve mё me shumё
rrёzik pёr jetёn (pёffundoni gjithmonё fazё A mё pas kaloni nё
fazё B).
3. Nёse gjatё ABC situata pёrkeqёsohet, rikthehuni nё A dhe
rifilloni tё vlerёsoni trajtimin.
2.3.1. A. Clirimi i rrugёve ajrore dhe imobilizimi i kolonёs cervikale,
oksigjenoterapia.
a. Tё sigurosh lirimin e rrugёve ajrore ёsthё njё pёrparёsi absolute. Verifikimi bёhet
duke thirrur pacientin pёr tё vlersuar gjёndjen e koishencёs, njёkohёsisht duke
imobilizuar kolonёn cervikale: njё pacient qё mund tё pёrgjgjet, ёshtё i vetёdijshёm
dhe i ka rrugёt ajror tё lira, kёshtu mund tё respiroj. Nё vecanti, pёr tё vlerёsuar
veprimtarinё frrymarrёse ёshtё e nevojshume:
- Tё shikohet nёse toraksi lёviz;
- Tё dёgjohet me vesh, afёr gojёs, zhurmat frrymarrёse;
- Tё ndihet ajri i ekspiruar me anё tё faques ose me kurrizin e dorёs.
Shkaqet e bllokimi tё rrugёve ajrore:
Rёnia e bazёe sё gjuhёs Tё vjella ose gjak dhe sekrecione nё rrugёt ajrore
Trupa tё huaj nё rrugёt ajrore Laringospazma
Fraktura laringo-trakeal, fraktura faciale ose mandiblare
Nё qoftё se paciente mund tё marrё frymё nё mёnyre adekuate, mund tё mos jetё
nevoja pёr kryjen e ndonjё manovre, nё tё kundrёn, nёse e ekziston njё pengesё nё
rrufёt e frymarrjes, vazhdohet sipas rendit:
o Sub-luksacion i mandibules: tёrheqja lart e mandibluёs, kjo manovёr
parandalon rёnien e gjuhes poshtё, kjo mund tё jetё e mjaftueshme si njё hap
i parё nё pacientёt komatoz;
o Heqja e sekrecioneve ose e trupave tё huaja: duhet tё bёhet mundёsisht me
aspirator portativ, ose nё rastin e materialeve voliminoze, duke pёrdorur
gishtat.
o Vendosjen e njё kanjule oro-faringale ose rino-faringale: kёto masa mbrojtёse
mund tё aplikohen vetёm kur ju jeno tё sigurt pёr pёrjashtimin e trupave tё
huaj tё pranishёm nё zgavrёn e gojёs, ato janё projektuar pёr pёr tё
paranduluar rrёshqitje e gjuhёs prapa dhe duke parandaluar mbyllje e rrugёve
ajrore:
Manovrat ehapjёs sё rrugёve ajrore”
Pёrkulja e kokёs prapa (defleksion) dhe ngritja e nofullёs;
Pёrkulja e kokёs prapa dhe ngritja e qafes;
Ngritja e nofullёs sё poshtme
DALLIMET MIDIS KANJULES ORO-FARINGEALE DHE RINO-FARINGEALE
Kanjulimi oro-faringeal
INDIKACIONET: -pёrdoret pёr tё;
-tё penguar rёnjen e gjhёs;
-pёr tё siguruar kalushmёrin e ajrit nё rrugёt a ajrit;
-pёr tё siguruar njё hyrje tё thjesht pёr aspirimin e sekrecioneve;
-pёr tё mos lejar mbylljen e gojёs gjatё brizave konvulsive
MJETET: kanjula Guedel ёshtё njё paisje plastike e lakuar, kanё njё numer tё
caktuar, zakonisht me ngjyra tё koduar nё bazё tё masave.
TEKNIKA E VENDOSJES:
1. Zgjidhen pёrmasat e kanjulёs nё relacion me distancёn qёndodhet
ndёrmjet kёndit mandibular dhe buzёve;
2. Vendoset kanjula nё kavitetin oral duke e mbajtur me kurbaturen e
pёrmbysure, lart afer palatumit.
3. Pasi kalohet harku dentar superior rrotullohet kanjula dhe futet mё thellё
deri sa ekstremiteti i saj prek buzёt.
4. Pёr tё eleminuar spostimet e kanjulёs mund tё bёhet fiksimi me
leokoplast.
KUNDERINDIKACIONET:
Manovra duhet tё ndёrpritet nё pacientёt tё cilёt, gjatё futjes sё kanjulёs
nё gojё shfaquen reflekset e mbrojtjes ose tё vjella. Nё kёtё rast ёshtё e
mirё vendosja e njё kaniule rino-farengeale.
Dhe duhet tё evitohen te pacientёt me gjakderdhje nga kaviteti oral.
KOMPLIKACIONET:
Kanjula Guedel nuk dyhet tё pёrdoret nё pacientёt e traumatizuar qё kanё
disa reflekse, sepse ajo stimulon tё vjella dhe kufizon mbrojtjen e
frymёmarrjes.
- Nёse kanjula nuk ёshtё vendosur nё mёnyrё korrekte, mund tё shtyjё
gjuhёn mbrapa dhe tё shkaktoj mbylljen e rrugёve ajrore.
Kanjulimi rino-faringeal
INDIKACIONET: perdoret vetё nё pacientёt adult, ne pacientё me trauma tё
pjesёshmue tё rrugёve ajrore, nё prezenc tё reflekseve mbrojtёs
MJETET: kanjula rino-faringeale ka form cilindrike e lakuar, me gjatёsi tё madhe, me
diametёr tё vogёl dhe me material plastik tё butё.
TEKNIKA:
1. Zgjidh ne mёnyrёn e duhur numrin dhe kanjulёn; nё pёegjithsi pёer meshkujt
nr.8, pёr femrat nr.7; lubrifikofet me anestezik.
2. Futet kanjula nё narinen nazale tё subjektit, duke e mbajtur koken e tij tё
flektuar mbrapa dhe duke e shtyrё lehtё me lёvizje gjysёmorare shkohet
drejitm hyrjes sё koaneve.
3. Futet mё thellё kanjula derisa ekstremiteti i jashtёm i saj nuk ёshtё nё kontakt
me flegrat e hundёs, dhe kihet kujdes se mos traumatizohet mё tepёr mukoza
pёr tё mos provokuar dёmtime dhe gjakosje.
KUNDERINDIKOHET:
-nё moshёn pediatrike;
-nё frakturat e bazёs sё kafkёs;
-nё trauma me franktura faciale.
KOMPLIKACIONET:
-nёse kanjula futet me forcё nё narina dhe rino-faing mund tё pёson lёndime
tё strukturave.
-nёses ёshtё prezent lёndime tё bazёs sё kafkё, ёshtё e mudur tё penetrohet
aksidentalisht ne tru.
-nёse kanjula nuk vendoset korrekt mund tё kaloj laringun, duke mbyllur
rrugёt ajrore.
b. Qaforja nё kolonёn cervikale duhet tё vendoset nё mёnyrё tё barabartё tek tё
gjithё tё traumatizuarit, sapo tё jetё verifikuar lirimi i rrugёeve ajrore.
Kjo ёshtё pёr shkak tё lёndimeve nё vertebrave cervikale duke pёrfshir edhe
medulёn spinale, janё nga lёndime mё mёdha traumatike qё pёrfshijnё, invaliditet
motor, rezultatet tё tilla si paraplegji dhe tetraplegjia.
Duke transformuar jetёn e atyre individёve tё rini, nё mёnyrё dramatike. Njё
dёmtimi I palcёs kurrizone ёshtё e karakterizuar ng crregullime ndijore, motorree,
dhe vegjetative tё lidhura nё mёenyra tё ndryshme me njёri-tjetrin. Shenjat dhe
simtomat e njё dёmtimi tё mundshёm kurrizore mund tё pёrfshijnё:
o dhimbje lokalizuar nё kokё dhe shpinё: ajo mund tё jetё spontane, e
provokuar nga prekje ose mungon fare.
o deficitet neurologjike: janё mainfestuar me mpirje apo ndjesi shpimi
gjilpёrash dobёsi dhe paraliza tё ekstremiteteve.
o Pacient me traumё nё kokё, toraks apo qafё: forcat qё kanё shkaktuar
njё dёmtim nё kokё, toraks apo quafё mund tё ketё shkaktuar njё
dёmtim tё shtyllёs kurrizore.
o shoku Spinal: humbja e reflkseve nё muskujt spinal, inervohen nga
rrёnjёt qё shtrihen nёn zonёn e dёmtuar.
o Frymёmarrja e kompromentuar: insuficenca respiratore ose
frymёmarrje abdominale.
o Arefleksia: mungesa e reflekseve tё stimujve tё dhimbjes
o Inkontinenca: vezikale dhe intestinale.
Dёmtimet e kolones vertebrale shoqёrohen me tumefaksion lokale dhe rrallё me
deformime tё dukshme. Ekzaminimi i gjithё kolonёs duhet tё bёhet nga kocka
oksipitale deri nё sakrum. Dyshimi pёr dёmtimin e kolonёs cervikale nё radhё tё
parё duhet tё formulohet nё bazё tё laralteristikave tё askidentit qё ka shkaktuar
emergjencёn. Koka dhe qafe e pacientit nuk duhen tё vendosen nё
hiperekstensions, hiperfleksion ose rrotullim, pёr tё stabilizuar dhe ruajtur tё lira
rrugёt ajrore.
Pёrsёrisim edhe njё herё se lёndimi i kolonё vertebrale dyshohet nё tё gjitha raset e
politraumave, kёshtu qё infermiere duhet tё kenё parasysh se tё gjitha lёvizjet
aktive ose manovra duhet tё kufizohen nё ato tё domosdoshme pёr t’u marrё me
rrezik tё menjёhershёm. Pacientё pavetёdije apo me alternime tё ndёrgjegjes, janё
vecanёrisht tё rrezikuar nga paftёsia pёr tё perceptuare apo raportuar ndryshimet e
ndeshmёeise sёdhimbjes spontane apo tё provokuar se mungesa e shenjave dhe
simptomave tёtilla si dhimbje ne shpinё, nuk pёrjashtojnё praninё e njё gjendje
traumatike, kёshtu qё nuk ёshtё e mjaftueshume vetёm immobilizimi.
c. objektivi kryesor i masave tё implementuar nё fazen (A) ёshtё pёr tё pёrmirёuar
oksigjenimin e indeve ra, pasi tё sigurohet lirimi i rrugёve ajrore dhe mbrojtja e
kolones cervikale, ёshtё e nevojshme qё nё tё gjitha traumat e rёnda tё
administrohet O2. Oksigjeni duhet tё jepet nё pёrqendrim maksimal tё mundshёm
(90-100%), dhe administruar me fluksin 12-15/min me ndihmёn e maskave
rezervuar.
Kriteret e alarmit nё qёndrёn operative
Nё fazё A infermierja e ndihmёs sё shpejt duke njohur situatat qё pengojnё ose
rrezikojnё rrugёt ajrore, lajmёron qendrёn operative pёr njё ekip mё tё avancuar.
Kushtet tё cilat kёrkojnё ndёrhyrjen e menjёhershme tё ekipit ALS, pёrfaqёsohen
nga;
Objektet ose materaileve tё huaja jo tё lёvizshёm, qё ndryshojnё
vetёdijen e pacientёve;
Kontrakture e muskujve masticatory me mungesёn e hapjes sё kavitetit
oral;
Trauma tё rёnda tё fytyrёs apo qafё tё lidhur me hemorragjin e pa
ndёrprer nё kaviteti oral apo hematoma tё dukshme tё qafёs;
Djegis e fytyrёs, sidomos nё prani tё edemёs sё buzet dhe gojёs, kollё,
disfonia.
2.3.2. B. BRETHING- Frrymarrja dhe ventilimi
Frymёmarrja pёrfshinё funksionimin e pёershatatshem tё pulmoneve,
parateve tё toraksit dhe diafragmёs. Dёmtimi i njёrit apo i tё tre pёrbersёve
shkakton dёmtim tё respiracionit.
Shkaqet kryesore tё insuficencёs resporatore, pas traumave mund tё jetё.
Mbyllje t_ rrugёve ajrore;
Dёmtime tё kockave tё kafazit tё kraharorit;
Demtime tё parenkimes pulmonare dhe pleurёs;
Dёmtime trakeo-bronkiale;
Dёmtim tё diafragmёs
Dёmtime tё nervave.
Prandja vlerёsimi i ventilimit dhuet tё bёhet shpejt. Pacienti duhet tёe jetё i zbuluar
pёr tё bёr vlerёsimet e duhura.
Inspeksion:
- lloji respiracionit: takipne, bradipne, dispne, eupne.
Palpacion:
- zgjerimi toraksit: simetrik dhe asimetrik, etj.
- lёndimi I brinjёve
- prezenc e kёrcitjeve
Llogaritjet:
-Frekuenca respiratore:
Eupenia 12-14/min
Takipenia >24/min
Bradipenia <12/min
Saturimi o2:
-Vlera <90% e oksigjenit janё kriter kritik thirrjen e ekipt ALS.
Shkaqet e hipoventilimit:
Pnneumtoraksi valvular (me persion tё lartё) ёshtё shkaku mё i shpesht qё
shkakton hipoventilimin tek tё politraumatizuarit. PNX karakterizohet ng
prania e ajrit nё hapёsirёn pleurale. Zhvillohet kur njё dёmtim i paretit torakal
ose komunikim pleuro-pulmonar lejon depёrtimin e ajrit nё hapёsirёn
pleurale gjatё inspiracionit, pa lejuar dalien giatё ekspiracionit, pёr shkak tё
mbylljes sё pёrkohshme; kjo sjell grumbullim progresiv tё ajrit, me rritje
gjithnjё e mё tё lartё tё presionit intralpeural me vlera manometrike
qartёsisht pozitive, dhe me zhvendosje nё anёn e kundёr tё organeve
mediastinale.
Pneumotoraksi duhet tё dyshohet tek tё gjithё pacientёt e politraumatizuar
qё prezantojnё kёto simptoma:
02 nё saturimin arterial;
Polipne (>29/min);
Plagё tё thella nё toraks;
Dispne nё pacientёt me vija ajrore tё pastra;
Brinjё tё thyera;
Hipoventilim;
Hipotension dhe distension tё venave tё qafёs.
Pneumotoraksi hapur: karakterizohet nga furnizimi i vazhdushёm i pleurёs
me ajёr, qё futet nga plagёt e hapura gjatё frrymёmarrjes. Kjo ёshtё njё
gjёndje qё kёrkon ndёerhyrje tё shpejt. Nё kёtё rast infermijera nuk duhet ta
lёviz objektin, nga vёndi qё ka shkaktuar dёemtimin e toraksit. I traumatizuari
transportohet me objektim nё trup. Kjp teknikё parandalon nje pneumotoraks
tё hapur para kohe.
2.3.3. C. Stabilizimi i qarkullimit dhe kontrollet e Hemorragjive.
Kjo fazё pёrfshine vlersimin e prezencёs sё”
a. Hemorragjit masive arteriale;
b. Pulsi radial, frekuenca kardiake FR dhe persioni arterial PA;
c. Shenjat dhe simptomat e shokut.
d. Arresti kardiak dhe ringjallja zemёr mushkёri (CPR)
a. Kontrolli i hemorragjive ёshtё njё objektiv i pazёvendёsushёm dhe i nevojshёm
nё stabilizimi kardiovaskular.
Hapat e para qё infermieri duhet tё ndjeki janё, ndalimi i hemorragjive tё
jashtme, me anё tё presionit manual ose vendosjen sa mё shejt tё lakut
hemostatik. Teknika “persion direkt” ёshtё mё efektive dhe mё pak tё dёmshme
nё indet. Pёrdorimi i bandazheve kompresive pёer tё ndaluar hemorragjin ёshtё
miaft efektive edhe nё plagё tё thella, ku nuk ёshtё evidente hemorragjia, por
ёshtё e dukshme ёnjtja e gjymtyrёve. Fashimi pёr ndaljen e gjakut, preferohet
vetёm n_ situata ekstreme, si hemorragjit qё nuk kontrollohen me persion
manual, nё rastet kur ka mё shumё tё plagosur pёr tu ndihmuar, ejt.
Kjo teknikё nul pёedoret gjatё pasi ka dёme dytёsore, si ishemia e indeve.
b. Verkikimi i parametrave tё pulseve periferike, PA, FrC, fillohet pasi ёshtё bёr
njё pasqyrё shumё e shpejtё e pacientit, pёr tё pёrjashtuar hemorragji tё
rёnda tё jashtme ose ndonjё gjakderdhje pas trajtimit. Parametёr i parё qё
vihet re, ёshtё prania ose mungesa e pulsit radial, i cili lejon vlerёsimin e
frekuencёs kardiake, nё qoftёse ёshtё i pranishёm.
Pёr mё tepёr, prania e pulsi radial ёshtё tregues i njёPA sistolik > ose ё 80
mmHg, mos gjetja e pulsit radial do tё detyrojё zbulimin e menjёhershёm tё
pranisё sё pulsit kartoid: prezenca e pulsit tregon praninё e nje PA sistolik afro
50-80 mmHg. Ёshtё e nevojshme tё dinim se lezione hemorragjike nuk mund
tё ndodhin menjёhere me reduktim t niveleve tё presionit te gjakut shkalla e
hipotension, si nje tregues i hemorragji, ёshtё e lidhur me kohёn mes ngjarjes
traumatike dhe kohёn e vlerёsimit fillestar.
Nё kёtё fazё nuk duhet lёnё pas dore vlerёsimin e karakteristikave tё mbushjes
se venave tё qafёs, pasi na ofron informata tё dobishme etiologjike nё lidhje
me hipotension: njё pacient nё shok me venat bosh ёshtё i knosideratё njё
tamponadё kardiake, njё PNX hipertention, dёmtim tё miokardit, infart
karkiak.
c. “Objektivi kryesor i stabilizimit kardiovaskular ёshtё kontrolli shoku, pasi
shkakton shpejt njё pёrkeqёsim tё pёrgjithshёm klinik”
Paciente I politraumatizur ёshtё nё gjendje shoku. Cesht shoku...? Nё kёtё rast
qarkullimit nё nivelin kapilar mund tё ulet deri nё atё masё sa tё shkaktoje
crregullime serioze nё qelizat, pёr shkak tё furnizimit tё pamjaftueshёm me oksigjen
dhe ta coj tё politraumatizuarin nё arrest kardiovaskular, nёse nuk trajtohet
menjёherё. Ёshtё themelore tё dihet se hipotensioni nuk ёshtё e vetmja shenjё pёr
tё identifikuar gjendjen e shokut. Infermieret e ndihmёs sё shpejt duhet tё gjejnё
shenjat dhe simptomat, shumё prej tё cilave ndodhin shumё mё herёt se tё nie
presioni i gjakut:
-ekstremitete tё ftohta dhe tё zbehta, me mbushjen e kapilarёve nё kohё;
-takikardia me puls tё vogel;
- takipeni;
- agjitacion, konfuzion dhe nё raste tё rёnda, gjendje kome
Klasa 1 2 3 4 Qarkullimi ↓ 15% ↓ 30% ↓ 40% ↓ 40%
Humbjet ml 750 800-1500 1500-2000 >2000 F.C. Takikardia 100-120
Puls Vogel 100-120 Puls Filiform
>120 Pulse Radial
F.R. normal normal takipne takipne
P.A.S. normal normal e ulet n.v Ekstremitetet normal zbehte zbehte te ftohta
Sensor normal anёsia pergjumje koma
d.Arresti kardiak dhe ringjallja zemёr mushkёri
Arresti kardiak: Ndalimi i menjёhershёm dhe total I qarkullimit, cili do qoftё shkaku,
con nё humbjen e vetёdjjes mbrёnda 10-15 sekondash; pacienti ka dihatje agonike
(gasping) pёr 30-60 sekondash; pas kёsaj periudhe kohore shfaqet apnea, midraza
bilaterale edukdhme dhe cianoza. Shenjё themelore, pёrvec humbjes sё vetёdijes,
ёshtё mungesa e pulsmit nё nivelin e arterieve tё mёdha.
Manovrat ringjallёse pёrfshijnё manovrat baz= tё suportit tё jetёs (Basic Life
Support- BLS), tё cilat aplikohen menjёherё. Qёllimi I BLS ёshtё qё tё siguroj
ventilacionin e emergjcёs dhe perfuzionin sistemik nёpёrmjet ringjalljes zemёr-
mushkёri (Cardio Pulmonary Resuscitation- CPR). Pёrcaktohet personi nёse nuk ka
vetёdije. Fillimisht vendoset personi nё pozicionin dekubitus lateral. BLS fillon me:
A- Hapaja e rrugёve ajrore
Hapja e rrugёve ajrore pёben prioritetin e parё nё crregullimet e respiracionit
(vёshtёrsi, frrymarrje me zhurmё) dhe nё BLS pёr arrest respirator dhe kariak.
Disa herё realizimi I kёsaj manovre (A) ёshtё I mjaftughёm pёr tё rivendosur
respiracionin spontan (B) dhe qarkullimin (C) nё kёto raste masazhi kardiak
nuk ёshtё I nevojshёm. Nё personat pa vetёdije, relaksimi I muskujve tё
gjuhёs dhe qafёs bёjnё qё gjuha tё bjerё nё murin posterior tё faringut, duke
bllokuar rrugёt ajrore hipofaringeale. Prandal duhen bёr njёra
Nga manovrat e mёposhtme:
1. Pёrkulja e kokёs prapa (defleksion) dhe ngrirja e nofullёs.
2. Pёrkulja e kokёs prapa dhe ngritja e qafёs.
3. Ngritja e nonfullёs sё poshtme.
Kjo manovёr e trefishtё e rrugёve ajrore pёrmbledh pёeruljen e kokёs mbrapa,
zhvendosjen e mandibulёs pёrpara dhe hapjen e gojёs. Kjo manovёr realizohet duke
vendosur duart nё tё dyja anёt e kokё sё pacientit, brrylat vendosen nё siperfaqёn
ky ёshtё shtrirё pacienti, pёrkulet koka prapa, gishtat e mёdhenj shtypin
mandibulёn nё anёt e gojёs ndёrsa gishtat e tjerё ngrenё lart kёndet e nofullёs sё
poshtme. Pёrkulja e kokёes prapa kundёrindikohet nё dёmtimet e kolonёs
cervikale. Nё kёto raste, koka dhe qafa mbahen tё fiksuara nё pozicion neutral dhe
ngrihet mandibula lart vendoset qaforja rigide. Nёse edhe pas lirimit tё rrugёve
ajrore vazhdon mungesa respiracionit, dhuet filluar manovrat frymёmarrёs
shpetuese:
B. Rivendosja e respiracionit
Respiracioni shpёtuew (frrymarrja gojё-mё-gojё) tek adultёt;
vendoset pacienti nё pozicion supin, tёrhiqet mandibula
duke ngritur kёndet dhe hapet goja, tё cilen e mbulojm me njё copё tё pёrshkushme
nga ajri, mbyllё hundёt. Operatori I CPR, mbushet thellё me frymё dhe frynё me
forcё ajrin nё gojё e pacientit, me volum 500-800ml. Kur ёshtё vetёm njё shpёtues
bёn 30 masazhe kardiake me 2 frymёdhёnie nga 1-1.5sek secila, kur janё 2 shpёtues
bёhen 15:2, bёhen 5 cikle. Duke arritur njё toal 12-15 frrymёmarrje nё minut, Kur ka
dёmtime nё gojё apo mos hapje tё sajё, respiracioni bёhet (gojё me hundё). Tek
fёmijёt e vegёl bёhen 1 frymёdhёnie 5 masazhe si me 1 apo me 2 shpёtues. Por
kapaciteti I insuflimit duhet ti ketё vlerat 150-300ml. Respitacion bёhet dufe
pushtuar gojёn dhe hundёn e foshnjёe, pёr shkak tё pёrmasave tё vogla.
Pas pёrcaktimit tё mungesёs sё vetёdijes, mungesёs sё aktivitetit respirator, lirimit
tё rrugёve tё frrymёmarrjes dhe bёrjes sё frrymёmarrjes shpёtuese, hapi tjetёr
ёsthё pёrcaktimi i mungesёs sё pulsit.
Adult Fёmijё I rritur Fёmijё te vegel Maja e pulsit a.karotide a.karotide a.axillaris
Masazhet kardiake 30:2 30:2 1:5
Fr masazheve 80-100/min 80-100/min 100/min Lloji I presionit Me 2 shputat duat Me shputen e
dores Me gishta e dores
Thellesia presionit I sternnumit
4-5 cm 2.5-3.8 c 1.3-2.5 cm
Vendi I presionit 2/3 e poshtme te sternumit ( pa prekur procesin ksifoid)
Riverdosja e refleksit pupilar ёshtё njё shenjё e pranisё sё qarkullimit dhe e
oksigjenimit adekuat tё trurit
Kriteret e alarmit nё qёndrёn operative
Sapo vlerёsohet prania e shenjave tё shokut, nё mungesё tё pulsit radial dhe I
pranishёm karotidi, PAS <100mmHg, infermierja njofton qendrёn e urgjencёs pёr tё
vlerёsuar llojin e shokut dhe kёrkon ekipin ALS.
Nё pritje tё ekipit ALS, infermieri pёrgatit njё ose mё shumё hurje periferike venoze,
me qёllim pёr tё parandaluar evolimin e shokut hipovolemik, i cili ёshtё i shoqёruar
nga vazokonstriksion periferik, kjo e bёn tё vёshtirё hyrjen, ёshtё e nevojshme
pёrdorimi i katetereve me kalibrit (14-16 G) qё lejon zgjidhje tё shpejtё. Cilido tё
jetё shkaku i shoku, masa kryesore terapeutike qё do tё merret parasysh ёshtё
infuzion i tij me l+ёngje pёr rivedosjen e volumit tё gjakut.
2.3.4 D. DISABLITLY: Vlerёsimi i gjёndjes neurologjike:
Pёr vlersimi e gjendjes neurologicjike tё pacientit nё gjendje tё rёndё emergjente
ёshtё e nevojshme tё merret parasysh niveli I vetёdijes.
Njё metodё e thjeshtё pёr vlersimin e gjengjes neurologjike tё pacientit ёshtё
ajo e pёrshkruar me shkurtimin “A.V.P.U”, qё ka parasysh:
→ A = (Alert) pacient I zgjuar me komunikim normal.
→ V = (responds to Vocal stimuli) pacient qё I pergjgjet stimujve zanorё
→ P = (resonds only to Painfuli) pacienti qё I pёrgjgjet vetёm stumujve tё
dhimbjes
→ U = (Unresponsive) pacienti qё nik I pёrgjigjet asnjё stimuli
Pёr njё vlerёsim mё tё detajuar tё nivelit tё vetёdijes sё pacientit, mund tё
pёrdoret Glasglow Coma Scale (GCS). E cila vlerson 3 parametra: 1) hapjen e syve E;
2) pёrgjigjen verbale V; 3) pёrgjigjen motorrike M.
GCS Hapja syve E Pёrgjigja verbale V Pёrgjigja Motorrike M
1 Spontane E =4p I orientuar V = 5p Lёviz ekstremitet
M = 6
2 Me fjalё E = 3p Bisedё konfuze
V=4p Lёviz ekstremitet
M = 6
3 Me dhimbje E = 2p Fjalё pa vend V = 3p Tёrheqje nga dhimbja
M =3
4 Asnjё E = 1p Tinguj tё pakuptuchёm
V = 2p Fleksion- postural
anormal I
M = 3
5 Asnjё V =1p Pёegjigjet me ekstension
postural decerebruar
M = 2
6 Asnjё lёvizje M = 1
Njё pacient nё koma ёshtё pёrcaktuar kur nuk ka asnjё hapjё tё syve (E=1), asnjё
aftёsi pёr tё ndjekur komandat (Mёnga 1 deri nё 5), dhe asnjё pёr tё nxjerrё fjalё tё
kuptushume (V= nga 1 nё 2), pra me njё total nga 3-8 pikё.
Kriteret e alarmit nё qёndrёn operative
Njё pacient I gjetur nё kushet P. ose U. Paraqet njё dёmtim tё rёndёsishme tё
ndёrgjegjes. Nё kёtё rast, infermiere ёshtё i obliguar tё lajmёrojnё menjёherё ekipin
ALS tё, pёr bashkёpunimin dhe pёr arsyet e mёposhtme:
Kur rrugёt e frymёmarrjes janё nё rrezik tё mundshёm pёr rёnien e gjuhёs
mbrapa;
Kur reduktohet ose eliminiminohe reflekset, rezulton me njё rrezik tё lartё tё
aspirimit tё, pёshtymёs, gjaku, tё vjellat;
Kur gjendja e ndryshuar e ndёrgjegjes mund tё jetё rezultat nga dёmtimi i
kokёs, pёr kёtё arsye ёshtё e nevojshme intubimi trakeal, pёr tё siguruar njё
ventilim adekuat.
2.3.5. E. EXPOUSURE: Lirimi i pacientit nga vesjet dhe kontrolli i
temperaturёs trupore
Dhe nё mёnyrё ideale kjo fazёn pёrfundon studimi e vlerёsimit primar
Pёrmbajtja e fazёs sё E.
a. Ekspozimi: mundёson kerkimin, pёr plagёt qё hym thellёsi, pёr hemorragi te
fshehura, plagё, erozione, zonat tё djegura, thyerje.
b. Parandalimi i hipotermis
c. Imobilizimi frakturave dhe kolonёs: garanton reduktimin dёmtimin, dhimbjes
gjatё transportit;
d. Rivlerёsimi i shenjave vitale.
a. Ekspozimi (ekzaminimi jashtёm)
Nё kusher jashspitalore ёshtё rёndёsishme tё vihenre kushtet e motit, duke
marrё parasysh nevojёn pёr tё mos vё nё dukje pacientin nё temperaturё tё
ulёt. Nё cdo rast rroba me lagёshti duhen hequr, ndёersa pёr rroba thata se
do tё tentpjё parasysh nevojёn pёr tё kryer njё ekzaminim fizik sa mё tё plotё
tёjetё e mundur, por edhe pёr gjendjen e mjedisit. Mbi te gjitha duhet tё
tregohet rrespekt pёer personin.
b. Parandalimi i hipotermis
Hipotermia, problemi nuk ёshtё problemi vetёm si rezultat i kushteve tё
pafavorshme tё mjedisit. I politraumatizuari rёndё, vecantёrisht nё gjёndje
shoku, c rregullimim i mekanizmave fiziologiket te temperaturёs trupore,
kёrkon mbrojtije adekuate termike. Prandaj, infermijera duhut te heqe rrobat
e lagura, te mbuloj te plagisurin me batanije, pёr te parandaluar humbjet e
nxehtёsis.
c. Imobilizimi frakturave dhe kolonёs
Imobilizimi i frankture
Eshtё e rёndё sishme tё pёrdoren sic duhet paisjet, nё mёnyrё sa mё efektive duke
mos dёmtuar mёe trj tё plagosurin. Secila paisje mjeksore perdoret pёr njё qёllim tё
caktuar.
Pёr njё imobilizim korrekt duhet tё:
Hiqen rrobat;
Mbrohet cdo plagё me peshqir steril dhe dezinfektues, pastrohet me
solucion fiziologjik para aplikimit tё allcis;
Tё vlerёsohet statusi neurologjik dhe enёt distale tё gjakut, deri nё
pikёn e thyerjeve;
Tёrheqje dhe pozicionim, i fragmenteve tё thyera, kur ёshtё s mundur;
Kontrolloni pulses periferike, pas aplikimit tё allcis
Njё rol tё pazёvёndёseshёm pёr imobilizimin e frakturave ka gipsi:
1. Paranalimi e dёmtimit tё mёtejsheёm tё indeve tё buta. Mё e
rёndesishmja ёshtё parandalimi i njё frakture tё mbyllur nё njё tё hapur.
2. Imobilizimi lehtёson dhe eleminon dhimbjet nga l_vizja e fragmenteve
knckore.
3. Imobilizimi ёshtё fakto shumё i rёndesishёm nё uljen e incidencёs sё
shfaqjes klinike tё embolis dhjamore, si edhe shokut traumatiko-
hemorragjik.
4. Imobilizimi i fragmenteve kockore, lehteson transportin e tё dёmtuarit,
krijon kushte optimal pёr ekzaminimin rediologjik.
Oaforja cervikale mundёson imobilizimi e kokёes dhe qafёs, ёshtё e pёrksoshme,
shёben pёr kufizimin e lёvizjeve tё kokёs dhe qafёs dhe redukton forcat e aplikuar
nё kolonёn: pёr kryerjen e kёtij funksioni duhet tё jetё madhёsia e duhu dhe e
aplikuar sic duhut, pas kryerjes sё imobilizimit manual tё kokёs. Pavarёsisht nga
pozicioni korrekt i qafores, kjo nuk siguron palёvizshmёri tё plotё tё qafёs, e cila
mund tё arrihet vetёm nёpёrmjet imobilizimit tё kolonёs. Pёrjashtimi i vetёm nё tё
cilin mund tё mobilizojё infermiere carientit dhe datёn e nevojёs pёr tё sjellё nё njё
qёndrim i shtrirё nё shpinё traumatizuar qё shtrihet shtrirё nё tё tjera, nё kёtё rast
nuk ka alternativa tё qёndrushme nё plan teknik.
Pёrvec kёsaj, pёr tё parandaluar dёmtimin e mёtejshёem
gjatё shpёtimit tё politraumatizuarve, ёshtё bёrё me
“mibolizimin atraumatik”
Barrela atraumatike- ёshtё nje garnizon qe konsiston mobilzimin e pacientit nga
plani poshte, per ne tavolinen spinale ose dyshek me ajerr. Kjo barrele nuk perdoret
per transport.
Tavolina Spinale- ёshtё e ndertuar nga njё plan rigid prej material plastik ose
druri. Mban trypin drejtё, mund edhe te mos levizet nё fazёn diagnostike intra-
spitalore.
Procuedurant standarte te aplikimit:
I plagosuri ngrihet ,e barrelё dhe vendoset nё qendёr tё tavolines spinale;
Fiksohet koka nё, pёrmes njё fiksuesi;
Fiksohet I plagosuri ne plan pёrmes, pёrdorimi tё njё vargu shiritash
Dysheku me ajer- mundeson, imobilizimin, fiksimin, transportimine pacientit ne
cdo pozicion, duke mbajtur ne harmoni kokёn, qafёn dhe trungun.
Procedurat standarte tё aplikimit:
- shtrihet dysheku, nё dysheme ose nё njё barrelё;
- tё plagorsurin e ngrejm nё njё barrelё dhe v vendosi nё qendёr tё
dushekut;
d. Rivlersimi i parametrave vitale
Gjetja e shenjave tё mirё jetёsore nё kohёn e vlerёsimit fillestar tek i traumatizuar
nuk ёshtё granci pёr njё situatё tё qёndrueshme me kalimin e kohёs.
Trauma ёshtё njё patologji evolutive. Prandaj ёshtё e rёndёsishme pёr tё rivlerёsuar
shenjat vitale shpesh, pёr tё kontrolluar qёndrueshmёrinё e pacientit apo pёr tё
parashikur njё pёkeqёsimit tё papritur. Ёshtё e mirё qё infermijeri tё mbajitur
kontakt verbal gjatё dhёnies sё ndihmёs, nё mёnyrё pёr tё monitoruar gjendje e
vetёdijes. Faza E perfundon me njё vlersim tё kujdeshem tё; F.R., F.C., P.S., SpO2.
Kriteret e alarmit nё qёndrёn operative
Gjatё kryrjes sё ekzaminimin fizik, infermieri ёshtё nё gjende tё identifikojnё situatat
qё kёrkojnё ndёrhyrjen e njё ekipi mё tё pёrparuara nё tё tilla raste si:
Fraktura nё dy ose mё shumё fragmente proksinale kockore: mund tё jetё
tregues i njё traume tё dhunshme, dhe pёr pasojё mundёsia e humbjes sё
gjakut ёshtё e madhe’
Amputim tё gjumtyrёve ose pjesёved tё tyre (pёrvec njё gishtat tё vetёm)
Asimetri e spinave iliake, dhe shenjё e njё frakturё tё legenit qё mund tё
shkaktojё gjalderdhje tё rёnda tё brendshme (tё vlerёsohen me kujdes
parametrat e qarkillimit tё gjakut.)
Rritha e shpejtё e volumin tё barkut mund tё jetё njё shenjё e njё
hemorragjie tё breandshme
Mungesa e ngjeshmёrise dhe lёvizshmёris mund tё jetё tregues i njё
demtimi nervor
Nevoja pёr anestezi. Nё rastin e thyerje apo zhvendosjeve e nyjeve tё
mёdha, per tё mobilizuar pacienti nё mёnyrё tё sigurtё ёshtё e
nevojshume administrimi ianalgjezikeve. Gjithashtu edhe nё djegiet e
rёnda e shumё tё dhimbshme, nevojiten analgjezik tё pёrshtatshme.
2.4 Vlerёsimi dytesor
(SECONDARY SURVEY)
Vlerёsimi dytёsor fillon pas stabilizimit tё pacientit, pra asi tё nenё pёrfunduar me
korrektёsi fazat “ABCDE” dhe zgjat 10-15 minuta.
Pёrmbajtja e vlerёsimit dytёsor;
1. Anameza
2. Ekzaminimi kokё-kёmbё
3. Vlersimi i dinamikёs sё aksidentit
4. Zgjedhja e destinacionit spitalor
5. Rivlerёsim tё vazhdueshёm tё ABCD
Cilat janё prioritetet e ekzaminimit dytёsor?
Bised me shёptimtarin dhe viktimёn
Velrёsimi i shenjave jetёsore
Shikimi detal t viktimёs
2.4.1 Anamneza
Nё fund tё operacioneve tё vlerёsimit dhe manovrave, ёshtё e pёrshtatshme pёr tё
mbledhur, madje edhe nga tё afёrmit apo miqtё nёse janё tё pranishme, njё
informacion tё shkurtёr. Duke formuar njё sintezё tё shpejt anamnestike sipas njё
rregulli tё caktuar; A.M.P.L.E. (Allergy, Meications, Past Illness, Last Meal, Events).
A- Prania e alergjive dhe intolerancёs ndaj medikamenteve
M- Medikamentet qё ka marrё 24h e fundit dhe drogat e mundshme
P- Sёmundjet e mёparshme (kardiovaskilare, diabet, etj)
L- Ushqimi fundit
D- Dinamika e ngjarjes
2.4.2 Ekzaminimi nga “koka te kёmbёt”
Ky ekzaminim konsiston nё verifikimin vizual, tё plagёvev tё thella, hematomave
plagёve, zonave tё djegura, frakturave, etij
Duhet tё respektohet rendi I mёposhtёm:
- Koka:
o Kafka
o Vlerёsimi i bazёs sё kraniale →
- Hemotimpani
- Ekimozё e procesit mastois (shenja battle)
- Rinorre ose rinorragji
- Otorragi encefaloni
- Hemorragji konjuktivale e pёrhapur
o Pupilat → vlerёsimi pupilar
- Miozё bilaterale resktive: komё metabolike, traumё e
lehtё
- Miozё ekstreme jo reaktive (pupila si majё gjёpёre):
dёmtime e, intoksikacion nga opiatet
- Miozё monolaterale areaktive: irritim okulomotor
- Midrazё bilaterale areaktive nё mungesё tёshenjave
jetёsore: vdeklje ale
- Midrazё monolaterale (anizokoroi): hipertension
intrakranial, dёmtime, ike okulomotor
- Midrazё bilaterale areaktive nё prani tё shenjave
jetёsore: dёmtime ale okulomotore, intosikim nga
kokaina, amfetamina, benzodiazepinat
o Qafa
- Indet e buta
- Vertebrat cervikal
o Toraksi →
- Inspekioni: nxjerr nё pah, ekimoza, asimetri tё
lёvizjeve torax
- Palpacioni: dallon emfizemen subkutane dhe frakur
tё brinjёve
- Perusioni: mund tё tregoj hiperfonezё (tingal
timpanik) nё pneumotoraks dhe hipofonezё (ingul
mat) nё hemotoraks
- Auskultimi: donёsimi ose zhdukja e frrymёmarrjes
vezikulare tregon pёr pneumotoraks ose hemotoraks
o Abdomeni
o Bacini
- Rrethi bacinit
- Organet bacinit
o Organet genitale
o Gjymtyrёt e siperme dhe poshtme
- Enёt e gjakut: kёrkimi i hemorragjive tё pa
identifikuara gjatё fazes C
- Kockat: kёrkimi pёr fraktura; verifikimi i prezencёs
ose mungesё e pilseve periferike.
2.4.3 Vlerёsimi i dinamik i aksidentit
Ekzaminimi dytёsor mund tё realizohet vetёm atёherё kur viktima nuk ёshtё nё
rrezik jete. Shikimi detal i trupit tё viktimёs dhe gjetja e shkaktarёve tё mundshёm
tё cilёt mund tё rrezikojnё jetёn e viktimёs. Nёses viktima s, ka puls, frymёmarrje, i
pavetёdijshёm nuk duhet tё humbet kohё me shikim dytёsor.
Nёse arrihet komunikimi mi pacientit ose me dёshmitarёt e ngjarjes drejtohe pytje
rreth:
- Cfarёndodhi? (tipi aksidentit: rrugor, ne punё...)
- Cafrё lloj energjie ёshtё aplikuar? (mekanike, termike, kimike...)
- Sa energji ёshtё trasmetuar? (shpejtёsia, mjetet tё rёnda deformimi i
automjetit...)
- Nё c’mёnyre ёshtё allikuar energjia nё trup? (pёrplasje, rёnie...)
- Cila pjesё e trupit ёshtё e prekur? (frontal, lateral...)
Kriteret e alarmit nё qёndrёn operative
Zgjedaja e desftinacionit spitalor duhet t’i nёnshtrohet njё kontaki tё mёparshёm
me qёndren e urgjences, nё prani tё kritereve dinamike qё duhet tёsjellё pacientit
nё Qёndren e Traumёs, pa marrё parasysh kushtet klinike tё pёrshkriara nё rast tё
gjatё:
- Rrezimi mbi 5m
- Pacientet shfaqёn jashtё ndaejё tё pasagjerёve tё ndokomit
- Shkatёrruar larg prej bicikleta dhe motocikletave
- Kohёs clirim tё zgjatur
- Pranise njerёzve tё vdekur, sepse prania e njё traumatike vdekur ng shkaqe
tregon, zakonisht, njё ndikim tё dhunshem e cila gjithashtu e pёrfshirё
banorёt e tjerё tё atij automjeti
- Moshes mё pak se 5 vjet
2.4.4 Zgjedhja e destinaciomit spitalor
Zgjedhja e destinaciomit spitalor bёhet nga ekipi i ndihmёs sё shpehtё dhe qendrёs
sё operacioneve. Ekipi ofron lajme nё lidhje me llojin e traumёs, peshёn e ngjarjes,
numri e viktimave, etj.Ndёrsa infermijera e qendrёes operatore, do tё vendosё nё
bazё tё protokolleve tё vecanta tё cdo sistem emergjent, sё cili ёshtё destinacioni
mё mirё pёr kёtё rast. Pёr shembull.
Pacienti ёshtё kritik dhe ABCD ёshtё komprometuar
Nese nё mbrritje janё ekipi ALS do tё thotё, ndёrhyrje nё vend ose, nёse ёshtё e
mundur duhet reduktuar kohe-pёrgjigje, mendoin e mbledhjes tё vazhdueshme.
Nё qoftё sё ALS nuk ёshtё i disponushem, pacienti duhet dёrguar nё urgjencёn mё
tё afёrt, ku mund tё merret njё stabilizim mё i herhme i funksioneve vitale.
Transferimin nё Qendrёn e Traumёs do tё bёhet mё vonё.
Paciente ka njё traumё penetruse, ku nuk mund tё ndёrhyhet
Ky pacientpёrkufizohet, si njё pacienti me gjёndje tё paqёndrueshumem dhe njё
trajtim jashtspitalor, nё tё vёrtetё nu nxjerr shumё pёrfitim. Nё kёtё rast pritja e
kipin a ALS, nuk shfaq shumё rezultat, kёshtu pacienti duhet tё transportohetsa mё
parё nё spital. Destinacionit spitalor duhet tё zgjidhet nё distancnё mё tё afёrt, me
sallё operacioni aktiv, nё kohёn mё tё shkurtёr tё mundshme.
Pacienti num ёshtё kritik ABCD nuk ёshtё komprometuar, nuk paraqet
kritere dinamike tё traumes sё rёndё.
Megjitjatё ky pacient, meriton tё drejtohet nё qёnder spitalore, pёr tё kryer njё
diagnpstikim tё duhur
2.4.5 Rivlerёsimi i vazhdueshёm i ABCD
Gjatё vlersimit dytёsor infermjiers duhet tё vazhdojё tё monitoroj fazat ABCD, pёr
rrezikun e papritur tё pёrkeqёsimit tё kushteve tё pёrgjithshme.
2.5 Transporti mjekёsor
2.5.1 Mjete e transportit shёndetёsor nё vёnd ngjarje
- Ambulancё transport
Zgjidhja e mjeteve tё transportit, varet nga disa faktorё:
- Ambulanca emergjente
- Helikopter
- Nga distanca midis aksidentit dhe referimit tё qёndres spitalore
- Nga forma e relivvit (mal, fushё, etj)
- Nga kushtet meterologjike dhe fushёpamja
- Nga trafiku rrugor
Gjatё transportit ёshtё e domosdoshme wё infermjiera tё verifikoj ABCD-ёn, pёr tё
indentifikuar ndryshime tё kuadrit klinik, nё menyrё qё tё kёrkoj ndёrhyrje
terapeutike dhu modifikime nё strategjinё e sshpёtimit. Gjatё arritjes nё vend
ngjarje, ekipi shpёtues merr tё dhёna tё plota me linjё telefonike nga infermieri I
qёndrёs operative pёr gjendjjen e personave.
Ekipi I ndihmёs sё shpejtё leshon alarmin nё kod sias gravitett tё gjendjes sё
pacientёve.
B BARDHE JO-KRITIKE Nё kёto raste nuk paraqitet nevoja pёr njё ndihmё shumё tё shpejtё, ky pacient do t_ hyjё vetёm kur tё jenё vizituar tё gjithё rastet urgjente edhe pas kanё arritur mё pas.
V GJELBER PAK KRITIKA Niveli i Ndihmёs sё Shpejtё ёshtё i tillё qё mund tё presё. Pazienti do tё kontrollohet sapo tё jetё dhёnё Ndihma e Parё pacientёve nё gjёndje tё rёndё. Pacienti ёshtё i lutur qё tё resё. Personeli do tё bёjё tё pamundurёn pёr tё shkurtuar kohёn e pritjes.
G VERDHE MESATARE KRITIKE Ёshtё o rezervuar tё sёmurёve qё shfaqin ndryshime nё funksionimi w frymёmarrjes, tё zemrёs, nervor o traumё tё vecantё. Ndihma e Shpejte, do tё jepet sa mё shpejtё tё jetё e mundur.
R KUQ SHUMЁ KRITIK E I jepet tё sёmurёve nё gjёndje mё tё rёndё qё rrezikojnё jetёn. Nё qoftё se ёshtё e nevojshme. Ndihma e Shpejtё bllokon tё gjitha aktivitetet pёr tё ndjekur kёta tё sёmurё. Nё kёtё rast nuk ka kohё pёr tё pritur
E rёdёsishme ёshtё tё arrihet sa mё shpejt tё jetё e mundur nё vendngjarje,
natyrishtpa vёne nё rrezik ekipin e shpёtimit dhepersonat e tjerenё rrugё.
2.5.2. Efektet e transportit mjekёsor, tek i politraumatizuari.
Transporti reagon tek pacienti traumatizuar, si faktorё rёndues, nёse nuk bёhet me
korreksi. Efektet e dёemshe tё tij, nuk mund tё eleminohen plotёsisht, porduhettё
eleminohea sa munden, me anё tё veprimeve parandalues:
- Pёrshpejtimin e duhur, shpejtёsi e moderuar, studim I rrugёve
- Kapaciteti i eikupazhit
- Pёrdorimi i teknikave karakteristike tё pёrshtatshme, dhe barrela
- Termorregullimi i mbjentit mbrёnda objektit tё transportit dhe pacientit
Gjёndja e pёrgjithshme kilnike mund tё alterohet gjatё transportit nga faktorёt e
mёposhtёm:
- Forca e pёrshpejtimit
- Dridhjet
- Zhurmat
- Mikroklima
Forca e pershpejtimit
Nisja me shpejtёsi tё lartё shkakton nё pacientё, njё ulje tё perfuzionit me gak tё
nivelit tё truot, nga forca e gravitetit, gjaku rrjedh nё drejtimin e udhёtimit ose tё
fluturimit, efektet e frenimit janё zakonisht shkaku kundёrt. Prandaj, pozicionimi i
pacientit nё automjet duhet tё studiohet me kujdes nё raport me llojin e patologjise.
P. Sh pacienti me traum kraniale ёshtё e preferushme qё kёmbet tё drejtohen nё
pjesёn e pёrparme tё mjetit, ndёersa pacienti me dёmtim akut tё qarkillimit
kardiovaskilar, kёmbet vendosen prapa.
Nё varёsi tё forcёs sё pershpejtimit, I plagosuri mund tё shkakёtoj:
- Crregullime tё sistemit neurovegjetativ: nauze, tё vjella, djersitje, etj.
- Lёvizjet tё dhimbshme tё fragmenteve tё frakturuara dhe indeve tё buta
- Pёrkeqёsim tё hemorragjive
- Cefale
- Kolike abdominale dhe distorsion tё organeve
Zhurmat
Zhurmat, nё vetvete, nuk shkaktojё dёme apo pёrkeqёsim tё kushteve klinike, por
mund tё behen njё burim stresit pёr pacientёt e transportuar dhe e bёjnё tё
vёshtirё punёn e shpёtimtari nё manovrat tё tilla si dёgjim.
Duhen shmangur zhurma e panevojshme, pёr shembull, gjatё transportit evitohen
sinjali akustik, etj. Pacientёt e transportuar me helikopter duhet tё pajisen me
mbrojtje pёr veshёt.
Mikroklima
Ёshtё e nevojshme rregulimi i temperaturё para dhe gjatё transporit, pasi kёta
pacient janё nё gjёndje kritike, hipothermik dhe tё a fuqishёm pёr tu pёgjigjur
kushteve tё ambjentit.
TRANSPORTI ME AMBULANCE
Pёr transportimin e pacintit tё politraumatizuar nё kushte optimale, ambulance
duhet tё plotёsojё karakteristikat e mёposhtё:
Tё ketё hapёsira tё mjaftushme pёr tё lejuar nderhyrjet e ekipit
Tё ketё njё ajrosje tё mirё; tё ketё ngrohje pёr tё parandaluar hipotermin.
Tё jetё e ndricuat mirё pёrtё nxjerrё nё pah cdo ndryshim nё ngjyrёn e
lёkurёs dhe mukozave.
Gjatё transportit duhen rrespektuar rregullat e mёposhtme:
Pacienti duhet tё monitorohet me kujdes nё mёnyrё qё ndёrhyjnё nё kohёn e
duhur, pёr cdo ndryshim tё aktivitetit kardio-respirator
, pёr tё pёrmirёsuar aktivitetin e rrugёve respiratore
Nё qoftё se paraqite pёrkeqёsm i papritur i funksioneve vitale, e distanca nga
spitali ёshtё e madhe, mund tё jetё komode nё lёvizje, pёr tё shmangur
ndryshime tё papritura nё shpejtёsi dhe drejtim.
TRANSPORTI ME HELIKOPTER
Ky lloj transport ёshё zhvilluar vitet e fundit. Ka njё pёrdorim tё konsiderushёm, nё
rastet ku muk mund tё pёrdoret ambulanca. Indikohet: kur ka traik ne rrugё, kur
relievi ka karakter malor, kur distancat janё tё largёta. Kufizohet: nё rastet ku nuk ka
hapёsirat e duhur pёr tё ndaluar.
Ky trasport shkakton elemente shqetёsues p.sh:
o Zhurma shkaktuar ngalevizja e fleteve tё helekopterit, ndikon negativisht
nё metodat e askultimin tё parametrave
o “ndryshimet e presionit atmosferik”, e cili bie me lartёsi nё rritje dhe,
anasjelltas, rritet gjatё rritjes, ndjeshmёri mund tё prek disa sёmundje, pёr
shembull nё njё pacient me pneumatoraks, njё rёnie e presionit atmosferik
korrespondon me njё rritje tё vёllimit tё ajrit nё zgavrёn pleurale, duke
dhёn fillimin e njё pneumotoraksi nё tension.
Probleme tё tjera ndodhin gjatё procesit tё infuzionit tё likideve, sidomos
flakeont e veshura me qelq. Presioni i pjesshёm i oksigjenit zvogёlohet nё
mёnyrё progresive me dёmtim tё proceseve normale tё shpёrndarjes sё
oksigjenit nga pulmonet nё gjak dhenga gjaku nё indet.
3.METODOLOGJIA E RASTEVE TE STUDIMIT
Analizimi i tё dhёnave tё pacienteve tё politraumatizur Studimi ёshtё realizuar
nё spitalin kirurgjik tё Elbasani, Nё kujdesin e terapisё intensive
(Reanimacion). Nё kohen Janar- Nёntor 2011.
Hyrje
Qёllimi I Punёs
Mteriali Dhe Metoda
Rezutatet
Pёrfundimet
HYRJЁ
Politrauma pёrfshinё dёmtime multipla tё organizmit, tё organeve tё
mbrёnshme, dhe tё sistemit muskulo-skeletik. Pacientёt e politraumatizuar
pёrbёjn njё problem tё madh, pёr sistemin shёndetёsor. Numri i tyre nё rritje,
vjen si rezultat i shtimit tё automjevteve dhe aperjegjeshmeria nё drejtimin e
tyre, te cilet zёnё vendin e tretё pёr vdekshmёrine, nё vendet e
industrializuara. Gjithashtu zhvillimi i kantietit tё ndertimeve. Klinikisht kёta
pacientё paraqesin kompromrntim tё sistemit respirator, kardiovaskular dhe
nervor.
QЁLLIMI I PUNIMIT
Qellimi i kёsaj pune ёshtё tё analizojё shpeshtёsinё e rasteve me politraum,
vecoritё sipas mosh_es, gjinisё, venbanimit, kohёs dhe prirjene saj drejt
shёrimit apo letalitetit.
MATERIALI DH METODAT
Nё kёtё studim janё hulumtuar 105 pacientё, me moshё ngs 0 deri > 75 vjec.
Gjatё periudhёs janar-Nёntor 2011. Nё spitlan kirurgijk Elbansan, shёrbimi
reanimacion, ka pasur 751 pacient tё shtruar, por vetёm 105 ose 14%
diagnozё politraum, pjesa tjetёr me patologji tё ndryshme.
REZULTATET
Tabela 1 Paraquet nr e pacientёve tё shtruar, me pataologji tё
ndryshme dhe nr.e tё politraumatizuarve.
Tabela 1.
Nr. Shtrimeve total 751
Pacientet E politraumatizuar
105
Pesha Specifike % 14%
Tabela 2. Paraquet frekuencёn e pacientёve tё shtruar sipas grupmoshёs.
Muajt Jan- Nento 2011
Mosha (vjec) Pacientёt E
Politraumatizuar
Nr.total i pacienteve sipas muajve
JAN
0-15 16-30 31-45 46-60 61-75 75> 8 0 1 3 4 1 1
SHKU 1 4 2 4 1 0 12
PRILL 3 1 0 0 1 0 5
MAJ 1 9 2 2 0 0 14
QESHO 1 3 3 0 0 0 7
KORR 0 3 3 2 0 0 8
GUSH 2 2 1 3 2 0 10
SHTAT 1 3 5 2 0 0 11
TETO 2 2 1 2 1 0 8
NENT 1 1 1 2 0 1 6
NR. TOTAL
13 33 25 23 9 2 105 PACIENTЁ
Tabela3. Paraqet pacientёt sipas grupmoshave, nё peshёn specifike.
Grupmoshat 0-15 vjc 16-30 31-45 46-60 61-75 >75 gjithёse
Nr. Total 13 33 25 23 9 2 105
Pesha Specifik %
12.3% 31.4% 23.8% 21.9% 8.5% 1.9% 100%
Tregohet qartё se mosha mё e prekur ёshtё 16-45 vjc.
Tabela 4. Paraqet ndarjen sipas gjinisё
= Grfiku 1 Femra Meshkuj
Nr.pacientёve 24 81
Pesha specifike 22.8% 77.2%
Femra Meshkuj
Meshkujt zёnё pjesёn mё tё madhe tё pacientёve.
Tabela 5. Paraqet nr. E letalitetit, shёrimit dhe transferimit pёr njё trajtim mё tё
specializuar.
Pacientёt Tё transferuar nё Tr
Tё shёruar ne El Tё vdekur ne El
Nr. Pacienteve 25 77 3
Pesha specifike 23.8% 73.3% 2.8%
100%
77.2% 75%
50%
25% 22.8%