KULLANIMLAR VE DOYUMLAR YAKLAŞIMI BA LAMINDA … · (Blumler ve Katz 1975’den akt. Mattelart ve Mattelart, 2009,120) vurgu yapılmıştır. Kullanımlar ve Doyumlar Yaklaşımı’nın

Türk Eğitim Bilimleri Dergisi Bahar 2009, 7(2), 237-

İletişim 2003/18

KULLANIMLAR VE DOYUMLAR YAKLAŞIMI BAĞLAMINDA SOSYAL MEDYA KULLANIMI:

GÜMÜŞHANE ÜNİVERSİTESİ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA

Habibe AKÇAY*

ÖZET Günlük hayatın içine yeni kavramlar ve sunduğu yeni iletişim tarzı ile birlikte giren internet, bunun yanı sıra kendine özgü yeni iletişim kurma yollarını da hayatımıza dahil etmiştir. Günümüzde, internet denilince çoğu kişinin aklına belli sosyal medya siteleri gelmektedir. Öyle ki kişiler interneti çoğu zaman sadece bu sosyal medya sitelerine bakmak amacıyla kullanmaktadır. Öte yandan kişiler sanal hayatlarında arkadaşlıklar kurmakta, tartışma ortamları oluşturmakta, sanal çiftliklerde hayvanlar besleyip, bitkileri hasat etmekte, en yakın arkadaşlarının doğum günlerini buradan öğrenmekte, her gün görüp de selam verilmeyen karşı komşuyla, video paylaşılıp, fotoğraflara yorum yapmaktadır.

Günlük hayatımızın içine sunmuş olduğu kendine özgü yaşam tarzıyla girmiş olan sosyal medya kullanımından elde edilen doyumların neler olduğunu belirlemek bu çalışmanın amacını oluşturmaktadır. Bu bağlamda, Gümüşhane Üniversitesi’nin akademik, idari personel ve öğrencilerinin sosyal medyayı kullanma sıklıklarını ve amaçlarını tespit etmeye ve kişilerin sosyal medya sitelerini kullanarak elde etmiş oldukları doyumları belirlemeye yönelik bir alan araştırması yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Sosyal medya, kullanımlar ve doyumlar, Web 2.0.

SOCIAL MEDIA USE WITH THE CONTEXT OF USES AND GRATIFICATION: A RESEARCH ON GUMUSHANE UNIVERSITY

ABSTRACT The internet which appears with new concepts and new communication style bringing into daily life also welcomes new distinctive communication styles for our life. Nowadays when internet is mentioned, certain social media sites occurs to the most of people. Moreover,in their virtual lives people generally use the internet only by searching these social media sites. On the other hand people make firends, create the platforms, feed animals in virtual farms, harvest the plants, learn the bithdays of their closest friends, share videos, comments on the photographs of the opposite neighbor that they normally don’t contact with.

The aim of this research is to identify gratification obtained by social media that takes place in our lives with its distinctive life style. In this context, an area research has been conductud in order to detect how frequently the academic personnel, admistratative personnel, and students in Gümüşhane University use internet, what their goals of using internet are and how much gratified they feel when they use the internet.

Keywords: Social Media, uses and gratification, Web 2.0

* Arş.Gör. Gümüşhane Üniversitesi, İletişim Fakültesi, Halkla ilişkiler ve Tanıtım Bölümü.

H. Akçay

138

Güz 2011, Sayı:33

GİRİŞ

Geleneksel kitle iletişim araçlarına yüklenen birçok görevi, günümüzde sosyal medya, yani medya vb. isimlerle anılan, internet alt yapılı enformasyon teknolojisinin yeni araçları üstlenmiştir. İnternetin günlük hayatla bu denli iç içe olması, yeni bir iletişim aracı olarak internetin sorgulanmasını da beraberinde getirmiştir. Bugün dünyanın bir ucunda yaşayan kişi, dilini dahi bilmediği bir başka kişiyle anlık düşünce ve ileti paylaşımında bulunabilmektedir. Bu yeni dünya düzeninde zaman ve mekan kavramlarının anlamları değişmiştir. Bununla birlikte internetin, insanın iletişimde bulunabilme mekanlarına bir yenisini eklediği (Timisi, 2003:147) söylenebilir.

Doksanlı yılların sonlarına doğru bireyin gündelik hayatta sıkça görmeye alıştığı internet, netlerin neti, ağların ağı (network of networks) ya da tüm dünyadan yüz binlerce bilgisayar ağının bilgiye erişilmesi amacıyla birbirlerine bağlanmalarından oluşan bir ağ (Duman, 1998) olmasının ötesinde, bireyler arasındaki etkileşimi interaktif olarak gerçekleştirmeye olanak sağlayan en önemli araçlardan biri haline geldiği söylenebilir. Web 2.0, internetin evriminin içindeki ikinci aşamayı oluşturmakta, Web bilgelik, insan merkezli Web, katılımcı Web ve Web okuma/yazma diye adlandırılan Web 2.0, daha interaktif ve işbirlikçi yöntemler kullanıcılarına sosyal etkileşim ve kolektif düşünmeden yararlanarak daha etkili yeni fırsatlar sunmaktadır. Son iki üç yıl içerisinde MySpace, Flicker ve You Tube gibi başarılı Web 2.0 tabanlı sosyal uygulamalar tarafından desteklenen Web 2.0, daha önce hayal dahi edilemeyecek aşamalar kaydetmiştir (Murugesan, 2007: 34). Medya çağında Web 2.0 paradigması, özgür ve açık iletişim sağlaması açısından internette içerik dağıtan bir sosyal olgu olarak karakterize edilebilir.

İnternet kullanıcıları günümüzde interneti sadece bilgi elde etmek amacıyla kullanmamakta, bunun yanı sıra internete içerik yükleyebilmekte ve var olan içeriğe müdahalede bulunabilmektedir. Web 1.0 kullanıcısına salt okunan bir ortam sunarken, Web 2.0 okuma ve yazmayı aynı anda sunmaktadır (Thompson, http://innovateonline.info/pdf).

Toplumlar, iletişimin içeriğinden çok, iletişimde bulundukları araçlar tarafından biçimlenmektedir (Sartori, 2004:26). İletişim araştırmalarında ise, kullanılan aracın doğası temel işleyiş mantığı sorgulanmaktadır. Tıpkı “araç mesajdır” (McLuhan, 1964: 32) da olduğu gibi. Her yeni medya sosyal anlamda kişilere bir takım değerler katarak onu geliştirir ve yeni kültürel değerlere adapte olmasına ve bu yeni değerlere göre kişinin şekillendirmesine olanak sağlar

Kullanımlar ve Doyumlar Yaklaşımı Bağlamında Sosyal Medya Kullanımı:…

139

İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi

(McLuhan, 1964: 32). Yeni iletişim teknolojilerinin en fazla sorgulanması gereken yönünü de bu özellikleri oluşturmaktadır. Yeni iletişim teknolojilerini bu kadar kısa sürede hayatımızın bir parçası haline getiren nedir? Bu yeni teknolojiler ciddi ticari ilişkilerin yaşandığı ağlara dönüşmüştür. İnternet vasıtasıyla bilgi emtiaya dönüşmüş ve bu bilgi karşısında özne konumunda olması gereken birey nesneye dönüşmüştür. Tıpkı McLuhan’ın da belirttiği gibi yeni teknolojiler toplumu ve kişiyi kendi işleyişine göre şekillendirmiştir. İnternet ve dolayısıyla bu yeni enformasyon teknolojileri bireyin karar almada, geçerli ve doğru bilgiye ulaşmada kullandığı bütün aşamaların içinde yer almaya başlamıştır. İnternette sunulan bilgi ise insanların üzerinde en az düşünecekleri şekilde, yani onları en fazla cezbedecek şekilde sunulmaktadır. Bilgi aynı anda birçok duyuya hitap edecek şekilde sunulmakta, bilgi bolluğu içinde Mr Magoo (Levine, 2003:66-67)1’laşan birey kendisi için neyin gerçekten en iyisi olduğu konusunda çoğu zaman karar vermekte zorlanmaktadır.

İnsan davranışının nedenini anlamanın bir yolu da onu bu davranışa iten nedenlere bakmaktır. Sosyal paylaşım ağları kişilerin birbirleriyle etkileşim kurdukları platformlardır. Bu bağlamda sosyal medya kullanıcılarının, bu yeni iletişim teknolojisi vasıtasıyla elde ettikleri doyumlar ele alınmakta ve kişileri sosyal medya kullanımına iten sebepler sorgulanmaktadır. Çalışmada, özellikle sosyal medyayı kullanan üniversite öğrencileri ve üniversitede çalışan akademik ve idari personel seçilmiştir. Ayrıca “yaşanılan şehrin sosyal imkanları bireyi sosyal medyayı kullanmaya itmektedir” varsayımı da çalışmada sorgulanmaktadır.

1. Kullanımlar ve Doyumlar Yaklaşımı

Kullanımlar ve Doyumlar (Uses and Gratifications) Yaklaşımı’nı ilk kez dile getiren akademisyenlerden biri Elihu Katz’dır (Severin ve Tankard 1994:474). İzler kitle üyelerinin kendileri için en doyurucu olan kitle iletişim içeriklerini şöyle ya da böyle etkin biçimde aradıkları varsayımına dayanan (Mutlu, 2005:189) bu yaklaşım, Berelson’un öne sürdüğü “iletişim araştırmaları alanı ölmüş görünüyor” düşüncesine tepki olarak ortaya çıkmıştır (Severin ve Tankard 1994:474). İnsanların medyayı kullanarak elde etmiş olduğu doyumu sistematik olarak inceleyen bu yaklaşım, 1 Levine ileti bolluğunun açık seçik düşünme ve yorumlama yetisini olumsuz yönde etkilediği

gerçeğinden yola çıkarak ileti bombardımanının verileri bulandırdığını ve bireylerin 1960’lı yılların çizgi filmlerinin kahramanı olan ileri derecede miyop olduğu için görüntüleri seçebilen ancak bu görüntüleri çoğunlukla yanlış yorumlayan sakar milyoner Quincy Magoo’ya dönüştürdüğünü dile getirmiştir. Bu durumu Mr Magoo etkisi kavramıyla tanımlamaktadır (Levin, 2003:66-67)

H. Akçay

140

Güz 2011, Sayı:33

‘‘İnsanlar medyadan nasıl yararlanıyorlar?’’ sorusunu sorarak ‘‘kullanıcıların doyumu’’ ile izleyici gruplarına ve ileti almaya ilişkin etnografya incelemelerine (Blumler ve Katz 1975’den akt. Mattelart ve Mattelart, 2009,120) vurgu yapılmıştır.

Kullanımlar ve Doyumlar Yaklaşımı’nın temelinde izleyicilerin medyadan gidermeye çalıştıkları karmaşık bir gereksinimler dizgesine sahip oldukları inancı yatmaktadır. Bu yaklaşım izleyicinin, en azından gönderici kadar etkili olduğunu varsaymakta ve iletinin göndericinin niyet ettiği şey değil, izleyicinin verdiği anlam olduğunu ima etmektedir (Berger, 1996: 96-97; Lull, 2001: 127: Fiske, 2003: 193-194). Öte yandan iletinin göndericinin niyet ettiği şey değil, izleyicinin verdiği anlam olduğunu ima eder ve bu yüzden göstergebilimsel yöntemlerle bazı benzerlikler gösterir (Fiske, 2003, 194-195). Kısacası bu yaklaşıma göre, bir doyum söz konusudur ve buna dayalı olarak da bir kullanım (Küçükkurt ve diğ. 2009: 38) ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle medya ve izleyicisi arasında oluşan etkileşimin anlaşılması için bu süreci anlamak önemlidir. “İzleyici” olgusunu göz önünde bulunduran bu yaklaşım, ‘‘daha önceki iletişim kuramlarına oranla çok daha olumlu, psikolojik ve toplumsal olarak tanımlanması zorunlu bir izleyici imgesi sunmaktadır’’ (Mutlu, 2005: 190).

Blumler ve Katz, medyanın doyuma ulaştırdığı gereksinimlerin toplumsal kökenlerinin bulunduğunu vurgulamaktadır. Araştırmacılara göre kullanımlar ve doyumlar çalışmalarının temelleri şu şekildedir (Fiske, 2003, 199):

1. İzleyici etkindir. Medyanın yayınladıklarına karşı edilgen değildir. Bu içerikleri seçerek alır.

2. İzleyici kendi gereksinimlerine en iyi doyumu sağlayacak medyayı ve programı özgürce seçer. Medya yapımcısı programın kullanım biçimlerinin farkında olmayabilir ve farklı izleyiciler aynı programı farklı gereksinimleri gidermek amacıyla kullanabilirler.

Kullanımlar ve Doyumlar Yaklaşımı kitle iletişim sürecindeki gönderici kategorisini ikinci plana iterken, izleyicinin gereksinim ve güdülerini ön plana çıkarır. İzlerkitle bu yaklaşımda iletişim araçlarını belli gereksinimlerini doyurmak amacıyla kullanan bir kategori olarak formüle edilmektedir (Mutlu, 2005: 190). Medyaya bir anlamda “ilan tahtası” (Işık, 2005: 60) işlevi yükleyen, medya içeriğiyle izleyici arasında işlevsel bir ilişki olduğunu kabul eden (Yaylagül, 2008: 62) bu yaklaşım, toplumsal etkileri bir yana bırakıp sadece bireysel etkenlere eğilmesi (Erdoğan ve Alemdar, 2005, 205) nedeniyle eleştirilmektedir. Öte yandan


141


kitle iletişim deneyimini salt ‘doyum’ alanıyla kısıtlanması (Mutlu, 2005: 190) da eleştirilen bir başka boyutu oluşturmaktadır.

İhtiyaçlar sonucunda insanlar, medyadan ve diğer kaynaklardan bu ihtiyaçlarını gidermek için bir takım beklentilere girerler. Medyaya maruz kalma neticesinde bu ihtiyaçlardan bazılarını giderirler. Ancak bunun yanında medyanın etkisi olarak bir takım istenmeyen veya niyet edilmeyen sonuçlar da ortaya çıkabilir (Yaylagül, 2008: 62). Eğer kişiler kitle iletişim araçlarına bağlanırsa, bu araçlar kişilerin temel gereksinimlerine ve amaçlarına hizmet ederler. Fakat bunun gerçekleşebilmesi için öncelikle kitle iletişim aracının doğasının ve yapısının toplumsal, kişisel bir takım kabullerden geçmesi gerekmektedir. İzleyiciler kendi gereksinimlerine göre iletişim araçlarını ve içeriklerini seçmekte ve kendi etkilerini kendileri aramaktadırlar. Bu da önceki araştırmalardaki “Pasif İzleyici” kavramı yerine “Aktif İzleyici” fikrini doğurmuştur. Bu yaklaşım insanları basit bir şekilde davranan kişiler yerine, çevrelerine etki yapan aktif ajanlar olarak kabul etmektedir. Bu ajanlar etkinlikleri seçme yolları arasından amaçlarına uygun tercihler yapma erkine sahiptirler. Kişi kendi enformasyonunu kendi yaratır (Erdoğan ve Alemdar, 2005:209). Kullanımlar ve Doyumlar Yaklaşımı’yla ilgili yapılmış çalışmalar daha çok televizyon, radyo, internetin etkilerine yönelik alan araştırmalarından oluşmaktadır. 1942-1944 yıllarında Paul F. Lazarsfeld ve Herta Herzog’un, radyo dinleyicilerinin hangi ihtiyaçlarını doyurmak için hangi programları tercih ettiklerini araştırmaları (Jensen ve Rosengren 2007: 55’ den akt. Küçükkurt vd., 2009: 38) bu yaklaşımla ilgili yapılmış öncü çalışmalar arasında yer almaktadır. Blumler, McQuail ve Brown’un 1972 yılında İngiltere’deki televizyon izleyicileriyle ilgili çalışmalarında ise kişilerin televizyonu izleyerek elde etmiş oldukları doyumları, oyalanma (eğlence), kişisel ilişkiler, kişisel kimlik ve gözetim (Severin ve Tankard, 1994: 479) şeklinde sınıflandırmıştır. Fiske, Kullanımlar ve Doyumlar Yaklaşımı’na değindiği kitabında, çeşitli medya içerikleri üzerinde gerçekleştirilen araştırmalardan hareketle insanların medyadan elde ettiği doyumları şu şekilde sıralamaktadır (Fiske, 2003: 195-196); yarışma programlarını takip eden izleyicilerin bu programlardan dört temel doyum elde ettiğini belirtmektedir. Bunlar; kendini takdir etme, toplumsal etkileşim, heyecan ve eğitim. Benzer şekilde cinayet dizilerinin takip eden izleyicilerin elde ettikleri doyumlar ise; heyecan/kaçış, bilgi ve kendini güvende hissetmedir. Tüm bu farklı araştırmalardan hareketle izleyicilerin medya içeriklerinden elde ettikleri doyumlar dört temel kategoride sınıflandırılmaktadır (Fiske, 2003: 198): Oyalanma (gündelik yaşamın sınırlamalarından kaçış, sorunların verdiği sıkıntılardan kaçış, duygusal boşalma), kişisel ilişkiler (arkadaş edinme,

H. Akçay

142

Güz 2011, Sayı:33

toplumsal fayda), kişisel kimlik (kişisel referans, gerçekliğin keşfi, değer pekiştirme), gözetim işlevi.

Anık’a göre (2003: 72-73) psikolojik tatmin amacıyla medyaya yönelen insanlar dört nedenle medyayı izlemektedirler; Medyatik ürünlerin tüketicileri ilk olarak eğlence programlarını izleyerek duygusal rahatlık ve gündelik gerginliklerinden arınma hazzı elde etmektedirler. İkincisi, kendisine uygun programlar (genellikle drama) izleyerek kişisel ilişkilerini geliştirme, dost arkadaş edinme ve yalnızlıktan kurtulma yollarını medyadan öğrenmekte ya da bazı özdeşlikler kurarak, buna yönelik ihtiyaçlarını sanal olarak karşılamaktadırlar. Üçüncüsü, izleyiciler; başkalarını etkilemeyi ve onların görüş alanına girmeyi prestij elde etmeyi, taktir-itibar görmeyi, estetik ve edebi beceriler kazanmayı, başarıya kendini motive etmeyi medyayı kullanarak elde etmektedirler. Son olarak insanlar, inandıklarının teyit edildiğini görmek, doğru yolda olduklarından emin olmak, kendisinin ve başkalarının kişiliğini çözümleyerek, kendini ve başkalarını konumlandırmak amaçlarıyla medya içeriklerine bağımlı kalmaktadırlar.

Kullanımlar ve doyumlar üzerine Türkiye’de ve dünyada yapılmış araştırmalarda, kişilerin medya içeriklerini izleyerek ve takip ederek elde ettikleri doyumlar genel olarak şu başlıklar altında toplanmaktadır; eğlence, bilgilenme, boş zaman geçirme, rahatlama/stresten uzaklaşma, sosyalleşme (Charney, 1996; Kaye, 1998; Armstrong, 1999; Koçak ve Özcan, 2002; Şeker, 2005; Balcı ve Ayhan, 2005; Balcı ve Tarhan, 2007; Işık, 2007; Toruk, 2008; Balcı ve Ayhan, 2009).

2. Sosyal Medya Kullanımı ve Sağladığı Doyumlar

İnternet tabanlı etkileşimin bir sonucu olan sosyal ağlar bireylere özgürlük, özerklik içeriğini kendisini yaratabilme serbestisi sağlamaktadır (Onat; Alikılıç, 2008: 1118). Kullanıcının katılımına yapılan bu vurgu aynı zamanda çoğu yorumcu ve savunucu tarafından sunulan Web 2.0’ın tanımlarını karakterize etmektedir (Thompson, http://innovateonline.info/pdf).

Sosyal medyanın, yeni kişilerle tanışma, yeni dostluklar kurma için ortam yaratması gibi avantajları, bu noktada yeni bir kitle iletişim aracı olmasından dolayı sosyal medyayı farklı bir boyuta taşımaktadır. Online sosyal medya sosyal hayatı küçültmesinin yanı sıra, etkileşim ve paylaşımı artırdığı için kişileri daha sosyal bir canlıya dönüştürdüğü söylenebilir (Onat, Alikılıç, 2008: 1113). Bu bağlamda internet sadece bilgisayar ağlarının değil aynı zamanda milyonlarca insanın birbiri ile bağlantı içerisinde, veri alışverişinde bulunduğu ortamın adıdır. Kişiler


143


kurdukları sosyal ağlarda anlık ileti, resim, video, müzik vb. birçok öğeyi paylaşabilmekte ve fikir alışverişi elde edebilmektedir. İnsanlara anlık etkileşim sağlayan bu ağların birçoğuna (Facebook, Myspace, Yonja, Twitter vb.) ücretsiz erişilebilmektedir. Zaman ve mekan fark etmeden aynı anda milyonlarca kişinin bağlandığı ve birbiri ile online etkileşim içerisinde olduğu bu sosyal paylaşım ağları içerisinde bireyler, pasif ya da aktif olarak ağlarda sunulan her türlü içeriğin de alıcısı durumundadır. Kullanıcı için çok hızlı elde edilen geri bildirimler (Gilbert ve Karahalios, 2009: 2) sayesinde sosyal ağlar pazarlama, halkla ilişkiler ve reklam piyasasının değeri her geçen gün artan mecralarından biri haline gelmiştir. Aynı zamanda halkla ilişkiler literatürü Web 2.0’ın kullanımıyla yeni kavramlarla da tanışmıştır. Yaratıcılık, vizyon, hayal gücü, tutarlılık, değişim, esneklik, hareketlilik, sınırsız coğrafya, düşük bedel, amaç odaklılık, ölçümleme, viral yayılım, paylaşım, katılım, nitelikli veri tabanı gibi etki kategorilerini kullanma cesaretini konumlandıran halkla ilişkiler 2.0, çağdaş teknolojileri etkin kullanarak ikna, taraftar toplama, savunma, itibarı yönetme, bilgiyi yönetme, eğitme ve ilişki yönetimi gibi durumsal rollerini yerine getirmede halkla ilişkilerin doğasını yeniden konumlandırmaktadır. (Güz ve Zafarmand, 2009:12).

Öte yandan sosyal ağlar içinde en çok tercih edilenler ise Facebook, Microsoft’un sosyal ağ projesi Myspace, Twitter ve Google’un sosyal ağ projesi Orut’tur. Bu ağlar arasında en ünlüsü olan ve başlangıçta Amerika’da Harvard öğrencisi olanları sanal ortamda bir araya getirmek ve çevrimiçi paylaşım alanı ve bir sosyal ağ oluşturmak üzere kurulan Facebook, bugün akıl almaz bir hızda dünyanın her yanından üyesi olan devasa bir ağa dönüşmüştür. Hızla yayılan bu Web 2.0 çağı ve onun ürünü olan sosyal ağlar, sunmuş oldukları içerik ile kişileri hızla cezbetmeye devam etmektedir. MySpace’e birkaç yıl içerisinde 160 milyondan fazla kullanıcı üye olmuştur ve dünyanın en çok ziyaret edilen sitelerinden biridir. Öğrenciler ise sosyal paylaşım siteleri içerisinde en çok facebooku tercih etmektedirler. Bu sosyal paylaşım ağları, tıpkı gerçek hayatta olduğu gibi bilginin paylaşımı fırsatını kişilere sunmaktadır. Öte yandan bu ağlar aracılığıyla bilginin yayılmasını kolaylaştıran teknolojiler de gelişmektedir (Thompson, http://innovateonline.info/pdf).

Kişiler bu sosyal ağlar vasıtasıyla ilkokul arkadaşlarını bulabilmekte, video izleyebilmekte, müzik dinleyebilmekte, birçok bilgiyi ve etkinliği arkadaşları ile paylaşabilir hale gelmiştir. Ayrıca bu tür sosyal ağlara üye olmak ve profil oluşturmak ise sadece birkaç dakikalık bir işlem gerektirmektedir. Sosyal medya platformlarında, kişi günlük hayatında karşılaşamayacağı kişilerle arkadaşlık

H. Akçay

144

Güz 2011, Sayı:33

kurmakta, onlarla özel hayatına ilişkin paylaşımlarda bulunmaktadır. Yani kişilerarası iletişimin belki de en temel özelliği olan ortak mekan ve amaç birlikteliği dönüştürülmüş olarak işletilmektedir. Öte yandan sosyal medyanın çok hızlı yayılması onun takibini ve kontrolünü zorlaştırmaktadır (Vural ve Bat, 2010:5).

3. Araştırmanın Amacı ve Kapsamı

Bu araştırmanın amacı, sosyal medya kullanan Gümüşhane Üniversitesi öğrencileri, akademik ve idari personelinin elde etmiş oldukları doyumları ortaya koymak ve kişilerde sosyal medya kullanımının bırakmış olduğu etkileri Kullanımlar ve Doyumlar Yaklaşımı bağlamında incelemektir. ‘‘İnsanlar sosyal medyayı kullanarak nasıl doyumlar elde ediyor?’’ bu konuyla ilgili sorulabilecek en önemli sorulardan biri ve bu çalışmanın da ana sorunsallarından biridir. Öte yandan insanlar medyayı niçin takip eder? Medyadan elde ettikleri nelerdir? Nasıl bir doyum elde etmektedir? Tüm bu sorular medya hakkında yapılan sayısız araştırmaların konusunu oluşturmaktadır. İnsanların hayatına yeni girmiş olan, biraz da onların var olan kişilerarası iletişim algısından farklı bir şeyi ifade eden sosyal medya kavramı ele alınıyor olması çalışmanın önemini oluşturmaktadır.

Sosyal medya kullanıcılarının elde ettikleri doyumları belirlerken, araştırmada kullanılacak kurum, örneklem seçimi, bütçe, zaman vb. sınırlılıklar çalışmanın gerçekleştirilmesinde önem taşımaktadır. Bu nedenle araştırma 2010 Kasım ayında, özellikle öğrencilerin ve üniversite personelinin okulda yoğun olarak bulundukları zaman dilimi seçilmiştir. Çalışmanın örneklemi Gümüşhane Üniversitesi’nde okuyan öğrenciler ve üniversitede görev yapan akademik ve idari personelden oluşmaktadır. Bu kişilerin sosyal medya kullanımından elde ettikleri doyumları belirlemek amacıyla iki aşamalı bir anket formu hazırlanmıştır. Anket formunun ilk bölümünde yer alan 27 soru ile kişilerin, sosyal medya kullanımı ve elde etmiş oldukları doyumların neler olduğunu tespit etmeye yönelikken; ikinci bölümdeki sorular kişilerin sosyal medya kullanım sıklığı, kullanım alışkanlıkları, internete bağlantısı kurdukları yer, ikamet ettikleri yer ve demografik özelliklerini öğrenmeye yönelik olarak hazırlanmıştır. Çalışmada ayrıca geliştirilen ölçeklerin güvenilirlik ve geçerlilik analizlerinin yapılması ve denekler tarafından tam olarak algılanmayan soruların belirlenmesi amacıyla üç örneklem grubundan on kişi üzerinde ön test uygulanmıştır. Son kontrolleri yapılan anket ana örneklem üzerinde uygulanmaya hazır hale getirilmiştir.


145


3.1. Araştırmanın Hipotezleri

İlgili literatür incelemesi sonucunda ‘‘Sosyal medya kullanımı kişilere bir takım doyumlar sağlamaktadır’’ önermesine ulaşılmıştır. Bu önerme sosyal medya günlük hayatta kişilerin iletişim biçimini de önemli derecede dönüştürmüştür ve kişilerin içinde yaşadıkları sosyo-demografik özelliklere göre farklılaşmaktadır. Şeklinde genişlettiğinde çalışmanın hipotezlerinin aşağıdaki gibi belirlenmiştir;

Hipotez 1: Sosyal medya kullanımı faktörleri ile meslekler arasında anlamlı bir fark vardır.

Hipotez 2: Sosyal medya kullanımı faktörleri ile Sosyal medyayı kullanma süresi arasında anlamlı bir fark vardır.

Hipotez 3: Sosyal medya kullanımı faktörleri ile ikamet edilen yer arasında anlamlı bir fark vardır.

Hipotez 4: Sosyal medya kullanımı faktörleri ile internete bağlandığı yerler arasında anlamlı bir fark vardır.

Hipotez 5: Sosyal medya kullanımı faktörleri ile günlük kullanma süresi açısından anlamlı bir fark vardır.

Hipotez 6: Sosyal medya kullanımı faktörleri ile cinsiyet arasında anlamlı bir fark vardır.

3.2. Araştırmanın Örneklemi

Araştırmanın amacı ve sınırlılıkları doğrultusunda ana kütle Gümüşhane Üniversitesi akademik ve idari personeli ve öğrencilerinde oluşturulmuştur. Üniversitenin ilgili birimlerinden örnek kütleye ilişkin veriler elde edilmiştir. Buna göre toplam akademik personel sayısı 356, idari personel sayısı 134 ve toplam öğrenci sayısı ise 5 bin 536’dır.

Veri toplamak için üniversiteden gerekli izinler alındıktan sonra hazırlanan anket formu yüz yüze anket yöntemi ile doldurulmuştur. Veri toplama aşamasında toplam 250 kişiyle görüşülmüş, ön inceleme sonucunda anketlerin 232 tanesi örnekleme dahil edilmiştir. Örneklem dahilinde belirlenen bazı kişilerin sosyal medya kullanmamalarından dolayı, araştırmanın örnekleminin dışında tutulmuştur. Elde edilen bu örneklemin yeterliliği çalışmada kullanılacak istatistiksel analiz yöntemi bağlamında değerlendirilmiştir. Örnek büyüklüğü konusunda çok farklı görüşler bulunmaktadır (Akgül ve Çevik, 2005: 419). Örnek büyüklüğünün en az 50,

H. Akçay

146

Güz 2011, Sayı:33

mümkünse 100’den büyük olması gerektiği ve örnek büyüklüğünün analiz edilecek değişken sayısının en az 5 katı olması gerektiği ve yine aynı şekilde, araştırmada kullanılan analiz yöntemine bağlı olarak örneklem büyüklüğünün değişeceğini savunan farklı görüşler mevcuttur (Albayrak, 2006: 112). Çalışmada kullanılan örneklemin yeterliliği ayrıca kullanılan analiz yöntemleri bakımından da değerlendirilmiştir. Çalışmada, istatistiksel analiz yöntemi olarak Faktör Analizi kullanılmıştır. Örneklem yeterliliği konusunda, faktör analizi için ileri sürülen görüş; örneklem sayısının, değişken ölçeklerinin madde sayısından büyük olması gerektiği yönündedir (Akgül ve Çevik, 2005: 419).

3.3. Verilerin Analizi ve Bulgular

Çalışmada kullanılan ölçek önceki bölümlerde yer verilen literatürden uyarlanmıştır. Bu ölçekte yer alan sorulan 1’den (kesinlikle katılmıyorum) 5’e (Kesinlikle katılıyorum) uzanan 5 noktalı Likert tipi tepki skalası üzerinde yer almıştır. Bu ölçek de yer alan sorular da 5 noktalı Likert ölçeği üzerinde yer almaktadır. Her iki ölçek için düşük skorlar, sosyal medya kullanımından elde edilen düşük doyum olarak kabul edilmektedir. Araştırmaya katılanların sosyo-demografik özellikleri şu şekildedir; %39,2’si Kadın %60,8’ı Erkektir. Araştırmaya katılan deneklerin meslek dağılımları; %30,2’si akademik personel, %16,4’ü idari personel ve %53,4’ü ise öğrencidir. Deneklerin ikamet ettikleri yere göre dağılımlarına göz attığımızda; %19,4’ü ailemle, %31,5’i arkadaşlarımla, %12,1’i yalnız, %36,2’si yurt, %,9’u ise diğer seçeneğini işaretlemiştir. Deneklerin internete bağlandığı yerlere açısından dağılım yüzdesi şu şekildedir; %1,3’ü okuldan, %9,9’u iş yerinden, %16,8’i yurttan, %8,6’si evden, %17,7’si internet kafeden, %4,3 okul ve evden, %10,3’ü okul ve yurttan, %31’i ise işyeri ve evden internete bağlandığını belirtmiştir. Araştırmaya katılanların %54,3’ü gün içinde aklına gelince, %20,3’ü 1 saatten az, %9,5’i 2-5 saat arasında, %2,2’si ise bilgisayarı açık olduğu süre içinde sosyal medya sitelerinin de hep açık olduğunu belirtmiştir. Deneklerin %3’ü 1 aydan az bir süredir, %8,6’sı 2-5 aydır, %72’si 1 seneden fazla bir zamandır, %16,4’ü ise ilk çıktıkları günden beri sosyal medya sitelerini kullandığını ve onlara üye olduğunu belirtmiştir.


147


Tablo 1. Sosyal Medya Kullanımı ve Elde Edilen Doyumlara İlişkin Faktör Analizi Sonuçları

Sosyal medya kullanıyorum çünkü…

SS

Sosyal Medya Kullanımından Elde Edilen Doyumlar

Sosyal Çevre

Edinme/ Sosyalleşme

Eğlence/Boş

Vakit Geçirme

Rahatlama/Stres

ten Uzaklaş

ma

Bilgi edinme/ Hayatı Tanıma

İnternette edindiğim arkadaşlarla çevrem genişliyor. 3,01 1,30 ,822

Tanımadığım insanlarla iletişim kurabiliyorum. 2,67 1,26 ,784

Yeni arkadaşlar edinebiliyorum. 3,01 1,30 ,777

Karşı cinsle daha rahat iletişim kurabiliyorum. 2,29 1,23 ,752

Kendimi daha rahat ifade edebiliyorum. 2,57 1,22 ,601

Kendimi olduğumdan farklı gösterebiliyorum. 1,82 1,05 ,537

Arkadaşlarımla resim, video ve müzik paylaşabiliyorum. 4,00 1,06 ,846

Müzik dinleyip video izleyebiliyorum. 3,94 1,13 ,838

Çeşitli faaliyetler yaparak eğleniyorum. 3,11 1,22 ,628

Oyun oynuyorum. 2,70 1,46 ,610 Arkadaşlarımın paylaşımlarına yorum yapıyorum. Böylece onlarla zaman geçirebiliyorum.

3,39 1,14 ,495

Günlük koşuşturma içinde rahatlamamı sağlıyor. 2,97 1,13 ,828

Sıkıntılarımdan uzaklaşmamı sağlıyor. 2,81 1,15 ,823

Günlük hayattaki stresten uzaklaşmamı sağlıyor. 3,12 1,15 ,817

Boş zamanlarımı değerlendirebiliyorum. 3,00 1,17 ,511

Bilmediğim olayları öğrenebiliyorum. 3,09 1,22 ,790 Dünya ve Ülke gündemini takip ediyorum. 2,80 1,21 ,760

Günlük olaylarla ilgili yapılmış yorumları takip ediyorum. 3,15 1,20 ,661

Herhangi bir durumla ya da zorlukla karşılaştığımda nasıl başa çıkabileceğimi öğreniyorum.

2,18 1,15 ,523

Açıklanan Varyans 36,785 11,334 8,776 6,972 Cronbach’s Alpha ,86 ,81 ,85 ,74

İstatistikler KMO, örneklem yeterliliği testi: ,860 Barlet’in Küresellik Testi: 2357,021 (,000)

H. Akçay

148

Güz 2011, Sayı:33

Faktör analizi sonuçları özetlendiğinde, sosyal medya kullanımı ve elde edilen doyumlar ölçeği için, özdeğeri 1’den büyük 4 faktör elde edilmiştir. Bu faktörler toplam varyansın % 63,86’sını açıklamaktadır. Bu faktörler içerisinde 6 sorudan oluşan sosyal çevre edinme/sosyalleşme faktörü, 5 sorudan oluşan ikinci faktör eğlence/boş vakit geçirme faktörü, 4 sorudan oluşan üçüncü faktör rahatlama/stresten uzaklaşma ve 4 sorudan oluşan son faktör ise bilgi edinme/hayatı tanıma faktörü olarak isimlendirilmiştir. Sosyal medya kullanımı ve elde edilen doyumlar ölçeğinde örneklemin yeterliliğini ölçmeye yarayan Kaiser-Meyer -Olkin (KMO) örneklem yeterliliği ölçütü iyi bir değer olarak nitelendirilebilecek 0.86 olarak hesaplanmıştır. Verilerin çoklu normal dağılımdan gelmeleri ile ilgili bir test olan Barlett Testi’de kabul edilir sınırlar içindedir (p<0.000). Bu sonuçlar elde edilen faktör yapısının kullanılabilir olduğunu göstermektedir. Yapılan faktör analizi sonucunda görülmektedir ki kişileri sosyal medyayı kullanmaya yönelten en temel faktör sosyal çevre edinme/sosyalleşme faktörüdür. Tek başına toplam varyansın %36,785’sini açıklayan sosyal çevre edinme/sosyalleşme faktörünün güvenilirlik değeri (Cronbach’s Alpha: ,86) oldukça tatmin edici bir düzeydedir. Analiz sonucu ortaya çıkan ikinci faktör, ‘‘eğlence/boş vakit geçirme’’ faktörüdür. Güvenilirlik değeri Cronbach’s Alpha: ,81 olan, eğlence/boş vakit geçirme faktörünün toplam varyansın %11,334’ünü açıklamaktadır. ‘‘Rahatlama/stresten uzaklaşma’’ olarak adlandırılan üçüncü faktörün Güvenilirlik değeri Cronbach’s Alpha: ,85’dir. Rahatlama/stresten uzaklaşma faktörü toplam varyansın %8,776’ünü açıklamaktadır. Faktör analizi sonucunda çıkan son faktör ise ‘‘bilgi edinme/hayatı tanıma’’ faktörüdür. Bu faktörün Cronbach’s Alpha değeri:,74 ve faktör toplam varyansın %6,972’sini açıklamaktadır. Bu durum göstermektedir ki insanların sosyal medyayı, hayatı tanıma ve bilgi edinme amacıyla diğer faktörlerden daha az kullanmaktadırlar.

3.4. Değişkenlerle Faktörlerin Karşılaştırılması

Faktörlerin demografik özellikler bakımından anlamlı farklılık gösterip göstermediğini incelemek için bağımsız örneklem t testi ve Tek Yönlü Varyans Analizleri (ANOVA) uygulanmıştır. Bulgular ve yorumları aşağıdaki tabloda verilmiştir.


149


Tablo 2. Meslek Değişkeni İle Faktörler Arasındaki Fark

Sosyal Çevre Edinme/ Sosyalleşme

Meslek Ortalamalar SD ANOVA Post Hoc1

F P Grup 1 Akademik personel

2,25 ,88

6,06 ,00

Akademik personel

İdari personel 2,29 ,72 İdari

personel

Öğrenci 2,68 ,98 Öğrenci

Eğlence/Boş Vakit Geçirme



3,08 ,85

7,98 ,00

Akademik personel

İdari personel 3,49 1,03 İdari

personel Öğrenci 3,61 ,86 Öğrenci

Rahatlama/Stresten Uzaklaşma



3,00 ,91 ,23 ,79

Akademik personel

İdari personel 2,88 ,86 İdari personel Öğrenci 2,99 1,01 Öğrenci




2,60 ,91 3,87 ,02

Akademik personel

İdari personel 2,73 ,84 İdari personel Öğrenci 2,95 ,88 Öğrenci

1 Homojen varyans varsayımı geçerlidir, Tukey HSD Post Hoc Testi Kullanılmıştır.

Tablo 2’de özetlendiği gibi denekler meslekleri bakımından 3 grup oluşturacak biçimde sınıflandırılmıştır. Tek yönlü varyans analizi sonuçları, bu meslek grupları arasında sosyal çevre edinme/sosyalleşme faktörü bakımından istatistiksel olarak anlamlı düzeyde fark olduğunu ortaya koymaktadır (F=6,06; P<,05). Anlamlı farkın hangi gruplardan kaynaklandığını anlamak için uygulanan “Tukey HSD” Post Hoc testi sonuçları yorumlandığında ise akademik ve idari personel grubunda yer alan deneklerin ortalamalarının öğrenci grubundan anlamlı düzeyde düşük olduğu görülmektedir. Bu sonuç; ‘‘Sosyal medya kullanımı faktörleri ile meslekler arasında anlamlı bir fark vardır.’’ hipotezinin doğrulandığını göstermektedir. Öğrenciler sosyal medyaya sosyal çevre edinme/sosyalleşme açısından daha fazla önem vermektedirler. Başka bir ifadeyle öğrenciler sosyal çevre

H. Akçay

150

Güz 2011, Sayı:33

edinme/sosyalleşme açısından sosyal medya araçlarına akademik ve idari personelden daha fazla önem vermektedirler. Bu bağlamda öğrencilerin, özellikle arkadaş edinmek ve arkadaş çevrelerini geliştirmek için sosyal medyadan yararlandıkları söylenebilir. Sosyal medyanın sunmuş olduğu özgürlük ortamında kim olduğunu, sosyo-demografik özelliklerini belli etmeden gerçekleştirilen iletişim, özellikle gençlerin yeni arkadaşlar edinmek ve sosyal çevrelerini geliştirmek için sosyal medya sitelerinden faydalandıklarını göstermektedir. Diğer taraftan öğrencilerden yaş ve eğitim olarak daha üst bir seviyeyi temsil eden akademik personel ve idari personel gruplarının sosyal medyaya, sosyal çevre edinmek/sosyalleşme aracı olarak verdikleri önem daha düşüktür.

Öte yandan eğlence/boş vakit geçirme faktörü açısından sonuçlara baktığımızda meslek grupları arasında eğlence/boş vakit geçirme faktörü bakımından istatistiksel olarak anlamlı düzeyde fark olduğu ortaya çıkmaktadır (F=7,98; P<,05). Anlamlı farkın hangi gruplardan kaynaklandığını anlamak için uygulanan “Tukey HSD” Post Hoc testi sonuçları yorumlandığında ise akademik personel grubunda yer alan deneklerin ortalamalarının, idari personel ve öğrenci grubundan anlamlı düzeyde düşük olduğu görülmektedir. Bu bağlamda idari personel ve öğrencilerin sosyal medyaya eğlence/boş vakit geçirme açısından akademik personel grubundan daha fazla önem verdikleri söylenebilir. Bu durum, idari personel ve öğrencilerin sosyal medyaya kullanmalarındaki düşüncelerinin akademik personelden farklı olduğunu göstermektedir.

Rahatlama/stresten uzaklaşma faktörü açısından meslek gruplarının anlamlı farklılık gösterip göstermediğini analiz etmek için yapılan tek yönlü varyans analizi (ANOVA) sonuçlarına göre meslek grupları ile Rahatlama/Stresten uzaklaşma Faktörü (F=,23; P>,05), arasında anlamlı düzeyde farklılığa rastlanmamıştır. Benzer şekilde, Bilgi edinme/hayatı tanıma faktörü ile meslek grupları arasında anlamlı düzeyde bir farka rastlanmamıştır (F=3,82; P>,05).


151


Tablo 3. İkamet Değişkeni İle Faktörler Arasındaki Fark

Sosyal Çevre Edinme/Sosyalleşme

İkamet Durumu

Ortalamalar SDANOVA Post Hoc1

F P Grup 1 Ailemle 2,21 ,81

2,36 ,05

Ailemle Arkadaşlarımla 2,57 ,91 Arkadaşlarımla

Yalnız 2,32 ,78Yalnız

Yurtta 2,63 1,03Yurtta

Diğer 1,58 ,11 Diğer


İkamet Durumu



4,34 ,00

Ailemle Arkadaşlarımla 3,57 ,96 Arkadaşlarımla

Yalnız 3,08 ,80Yalnız

Yurtta 3,62 ,89Yurtta

Diğer 3,50 ,14 Diğer


İkamet Durumu



2,59 ,03

Ailemle Arkadaşlarımla 3,05 1,05 Arkadaşlarımla Arkadaşlarımla

Yalnız 2,80 ,75 Yalnız Yalnız

Yurtta 3,11 ,92Yurtta Yurtta

Diğer Diğer 4,00 ,00


İkamet Durumu



3,63 ,00

Ailemle Arkadaşlarımla 2,88 ,90 Arkadaşlarımla Arkadaşlarımla

Yalnız 2,40 ,93 Yalnız Yurtta 2,97 ,88 Yurtta Yurtta Diğer 3,87 ,17 Diğer


Tablo 3’e baktığımızda denekler ikamet ettikleri yere göre 5 gruba ayrılmıştırlar. Tek yönlü varyans analizi sonuçlarına göre, ikamet edilen yerler ile sosyal çevre edinme/sosyalleşme faktörü arasında istatistiksel olarak anlamlı düzeyde fark oluşmadığı görülmektedir (F=2,36; P>,05). Benzer şekilde eğlence/boş vakit geçirme faktörü ile ikamet edilen yerler arasında istatistiksel olarak anlamlı düzeyde bir farka rastlanmamıştır (F=4,34; P>,05). Öten yandan rahatlama/stresten uzaklaşma faktörü ve ikamet edilen yerler arasında anlamlı düzeyde bir farkın

H. Akçay

152

Güz 2011, Sayı:33

bulunduğu anlaşılmaktadır (F=2,59; P<,05). Farkın hangi gruplardan kaynaklandığını belirlemek amacıyla yapılan Tukey HSD Post Hoc testi sonuçlarına göre ailesiyle birlikte yaşayan ve diğer (misafirhane, bir yakının yanında ikamet eden vb.) grubundan kaynaklandığı belirlenmiştir. Buna göre ailesiyle birlikte ikamet eden kişiler rahatlama/stresten uzaklaşma açısından sosyal medyaya diğer gruplardan daha az önem vermektedirler. Bu sonuçtan ailesiyle birlikte ikamet eden kişilerin stres atmak amacıyla farklı araçlara yöneldiğini söyleyebiliriz (mesela ailesiyle birlikte vakit geçirme gibi). Diğer taraftan diğer grubunda yer alan kişiler ise rahatlama/stresten uzaklaşma açısından sosyal medyaya diğer gruplardan daha fazla önem verdikleri görülmektedir.

Bilgi edinme/Hayatı Tanıma faktörünün ikamet edilen yer bakımından anlamlı farklılık gösterip göstermediğini analiz etmek için yapılan tek yönlü varyans analizi (ANOVA) sonuçlarına göre bilgi edinme/hayatı tanıma faktörü ile ikamet edilen yer (F=3,63; P<,05) arasında anlamlı düzeyde farklılık bulunmaktadır. Farkın hangi gruplardan kaynaklandığını belirlemek amacıyla yapılan Tukey HSD Post Hoc testi sonuçlarına göre sosyal medyadan bilgi edinme/hayatı tanıma faktörüne en az önem verenler yalnız yaşayanlar ve ailesiyle birlikte yaşayanlardır. diğer grubunda yer alan kişiler ise sosyal medyadan bilgi edinme/hayatı tanımaya diğer gruptakilerden daha fazla önem vermektedirler.

Tablo 4. Sosyal Medyayı Kullanma Süresi ile Faktörler Arasındaki Fark


Kullanma Süresi


F P Grup 1

1 aydan az 1,92 ,98

3,30 ,02

1 aydan az

2-5 ay 2,17 ,64 2-5 ay 2-5 ay

1 seneden fazla 2,47 ,93 1 seneden fazla

1 seneden fazla

İlk çıktığından beri

2,82 ,98



Kullanma Süresi


F P Grup 1

1 aydan az 3,28 ,56

1,68 ,17

1 aydan az

2-5 ay 3,04 ,94 2-5 ay

1 seneden fazla 3,45 ,921 seneden fazla

İlk çıktığından 3,58 ,90


153


beri İlk çıktığından beri


Kullanma Süresi


F P Grup 1

1 aydan az 2,28 1,46

2,33 ,07

1 aydan az

2-5 ay 2,68 ,74 2-5 ay 2-5 ay

1 seneden fazla 3,00 ,951 seneden

fazla 1 seneden fazla


3,15 ,93 İlk çıktığından

beri


Kullanma Süresi


F P Grup 1

1 aydan az 2,32 1,10

1,16 ,32

1 aydan az

2-5 ay 2,65 ,83 2-5 ay

1 seneden fazla 2,82 ,87 1 seneden fazla


2,93 ,97 İlk çıktığından beri


Tablo 4’e baktığımızda denekler sosyal medyayı kullanma süreleri bakımından 4 gruba ayrılmıştırlar. Tek yönlü varyans analizi sonuçlarına göre, sosyal medyayı kullanma süresi ile sosyal çevre edinme/sosyalleşme faktörü arasında istatistiksel olarak anlamlı düzeyde fark oluşmadığı görülmektedir (F=3,30; P<,05). Buna göre 1 aydan az süredir sosyal medyayı kullanan kişiler sosyal medyanın sosyal çevre edinme/sosyalleşme etkisine diğer grupta yer alan kişilerden daha az önem vermektedirler. İlk çıktığı günden beri sosyal medyayı kullanan kişiler ise sosyal medyanın sosyal çevre edinme/sosyalleşme etkisine diğer gruplardan daha fazla önem vermektedirler. Farkı belirlemek amacıyla yapılan Tukey HSD Post Hoc testine göre fark bu iki gruptan kaynaklanmaktadır. Bilgi edinme/hayatı tanıma faktörü (F=1,16; P>,05) ve eğlence/boş vakit geçirme faktörü (F=1,16; P>,05) ile sosyal medyayı kullanma süresi arasında anlamlı düzeyde bir farka rastlanmamıştır. Rahatlama/stresten uzaklaşma faktörü ve sosyal medyayı kullanma süresi arasında anlamlı bir fark olup olmadığını öğrenmek için yapılan tek yönlü varyans analizi (ANOVA) sonuçlarına göre rahatlama/stresten uzaklaşma faktörü ile sosyal medyayı kullanma süresi arasında anlamlı bir fark olduğu görülmektedir (F=2,33; P<,05). Tukey HSD Post Hoc testi sonuçlarına göre 1 aydan az zamandır sosyal medyayı kullananların rahatlama/stresten uzaklaşma faktörüne

H. Akçay

154

Güz 2011, Sayı:33

verdikleri önem diğer grupta yer alanlardan anlamlı düzeyde düşüktür. Sosyal medyayı ilk çıktığından beri kulanlar da ise rahatlama/stresten uzaklaşma faktörüne verdikleri önem diğer gruptakilerden anlamlı düzeyde yüksektir. 2-5 aydır kullananlar ile 1 seneden beri kullananlar için ise anlamlı bir fark gözlenmemiştir.

Tablo 5. Günlük Kullanma Sıklığı İle Faktörler Arasındaki Fark


Kullanma Sıklığı Ortalamalar SD

ANOVA Post Hoc1

F P Grup 1 Aklıma gelince 2,35 ,90

2,60 ,03

Aklıma gelince

1 saatten az 2,46 ,85 1 saatten az 2-5 saat 2,67 1,04

2-5 saat 6 saatten

fazla 2,73 ,846 saatten fazla

Hep açık 2,90 1,01 Hep açık



ANOVA Post Hoc1


3,79 ,00

Aklıma gelince

Aklıma gelince

1 saatten az 3,40 ,90 1 saatten az

1 saatten az

2-5 saat 3,60 ,702-5 saat 2-5 saat

6 saatten fazla 2,80 1,09 6 saatten

fazla

Hep açık 3,90 ,95 Hep açık



ANOVA Post Hoc1


4,73 ,00

Aklıma gelince

1 saatten az 2,95 ,92 1 saatten az 2-5 saat 3,34 ,65 2-5 saat 6 saatten

fazla 2,85 ,786 saatten fazla

Hep açık Hep açık 3,51 ,93



ANOVA Post Hoc1


1,99 ,09Aklıma gelince

1 saatten az 2,72 ,85 1 saatten az


155


2-5 saat 2,80 ,88 2-5 saat 6 saatten

fazla 3,15 ,57 6 saatten fazla

Hep açık 3,19 ,83 Hep açık 1 Homojen varyans varsayımı geçerlidir, Tukey HSD Post Hoc Testi Kullanılmıştır.

Tablo 5’e baktığımızda denekler sosyal medyayı günlük kullanma süreleri bakımından 5 gruba ayrılmaktadır. Sosyal Çevre Edinme/Sosyalleşme (F=2,60; P>,05), Rahatlama/Stresten Uzaklaşma (F=4,73; P>,05), Bilgi edinme/ Hayatı Tanıma (F=1,99; P>,05) faktörleri ile sosyal medyayı günlük kullanma süresi arasında anlamlı bir fark gözlenmemiştir. Eğlence/boş vakit geçirme faktörü ve sosyal medyayı günlük kullanma süresi arasında anlamlı bir fark olup olmadığını öğrenmek için yapılan tek yönlü varyans analizi (ANOVA) sonuçlarına göre eğlence/boş vakit geçirme faktörü ile sosyal medyayı günlük kullanma süresi arasında anlamlı bir fark olduğu görülmektedir (F=3,79; P<,05). Tukey HSD Post Hoc testi sonuçlarına göre bu fark sosyal medyada günlük 6 saatten fazla kalanlar ile internette bulunduğu süre boyunca sosyal medya siteleri hep açık bulunanlardan kaynaklandığı görülmektedir.

Tablo 6. İnternete Bağlanılan Yer ile Faktörler Arasındaki Fark


Bağlantı Yeri Ortalamalar SD ANOVA Post Hoc1

F P Grup 1 okul 2,27 ,96

1,87 ,07

okul İş 2,29 ,79 İş

Yurt 2,52 1,05 Yurt Ev 2,63 ,90 Ev

İnternet kafe 2,66 1,00 İnternet Kafe Okul/ev 2,93 ,98 Okul/ev

Okul/yurt 2,79 1,03 Okul/yurt İş/ev 2,24 ,79 İş/ev



F P Grup 1 okul 2,93 1,60

2,01 ,05


Yurt 3,55 ,88 Yurt Ev 3,46 ,98 Ev

İnternet kafe 3,53 ,90 İnternet Kafe Okul/ev 3,98 ,84 Okul/ev

Okul/yurt 3,73 ,82 Okul/yurt İş/ev 3,23 ,93 İş/ev

H. Akçay

156

Güz 2011, Sayı:33



F P Grup 1 okul 2,16 1,12

,72 ,65


Yurt 3,16 1,13 Yurt Ev 3,01 1,05 Ev

İnternet kafe 2,90 1,08 İnternet Kafe Okul/ev 2,72 1,12 Okul/ev

Okul/yurt 3,06 ,85 Okul/yurt iş/ev 2,98 ,83 İş/ev



F P Grup 1 okul 1,83 ,52

1,80 ,08

Okul İş 2,52 ,73 İş İş

Yurt 2,83 ,94 Yurt Yurt Ev 2,98 ,82 Ev

İnternet kafe 3,01 ,96 İnternet kafe

Okul/ev 2,95 1,14 Okul/ev Okul/yurt

Okul/yurt 3,05 ,76 iş/ev iş/ev iş/ev 2,67 ,87

1 Homojen varyans varsayımı geçerlidir, Tukey HSD Post Hoc Testi Kullanılmıştır

Tablo 6’a baktığımızda denekler internete bağlandıkları yer açısından 5 gruba ayrılmaktadır. Sosyal Çevre Edinme/Sosyalleşme (F=1,87; P>,05), Eğlence/Boş Vakit Geçirme (F=2,01; P>,05), Rahatlama/Stresten Uzaklaşma (F=,72; P>,05) faktörleri ile sosyal medyayı günlük kullanma süresi arasında anlamlı bir farka rastlanmamıştır.

Bilgi edinme/hayatı tanıma faktörünün internete bağlanılan yer bakımından anlamlı farklılık gösterip göstermediğini analiz etmek için yapılan tek yönlü varyans analizi (ANOVA) sonuçlarına göre bilgi edinme/hayatı tanıma faktörü ile internete bağlanılan yer (F=1,80; P<,05) arasında anlamlı düzeyde farklılık bulunmaktadır. Farkın hangi gruplardan kaynaklandığını belirlemek amacıyla yapılan Tukey HSD Post Hoc testi sonuçlarına göre farklılık okuldan, ev, internet kafe, okul/yurt, okul/ev gruplarından kaynaklanmaktadır. Sosyal medyaya bilgilendirme işlevi açısından en az önem verenler ise sosyal medya sitelerine okuldan bağlananlardır.

Cinsiyet grupları ile faktörlerin farklılık gösterip göstermediğini test etmek için yapılan bağımsız örneklem t testi sonuçlarına göre cinsiyet grupları ile faktörler arasında fark gözlenememiştir (P>,05).


157


SONUÇ

Bu çalışmada Kullanımlar ve Doyumlar Yaklaşımı bağlamında kişilerin sosyal medya kullanımları ve bu kullanımdan elde etmiş oldukları doyumlar belirlenmiştir. Sosyal medya kullanımı ve elde edilen doyumlarının test edilmesinde deneklere yöneltilen sorular; sosyal çevre edinme/sosyalleşme, eğlence/boş vakit geçirme, rahatlama/stresten uzaklaşma, bilgi edinme/hayatı tanıma olmak üzere dört faktöre ayrılmıştır. Araştırma sonuçlarına göre sosyal medya kullanımında etkili olan faktörler arasında, sosyal medya kullanımından elde edilen doyumu açıklayan faktör ‘‘sosyal çevre edinme/sosyalleşme’’dir. Kişiler arası ilişkilerin daha yoğun yaşanabileceği ortamlar olan üniversitelerde, özellikle gençlerin arkadaşlarıyla zaman geçirmek yerine sosyal medya sitelerini tercih etmeleri ve zamanların büyük bölümünü internette geçiriyor olmaları, günümüzde sosyal medyanın kişiler için önemli bir sosyal çevre edinme ve sosyalleşme aracı olduğunu göstermektedir. Sosyal medyanın çift taraflı etkileşim ve oneline iletişime uygun bir ortam sunması, arkadaş sohbetlerinin yerine internet üzerinden farklı bir şehirde yaşayan farklı sosyo-kültürel özellikteki insanlarla iletişime elverişli bir ortam sağlıyor olması, sosyal medyanın kişileri cezbeden bir diğer yönüdür. Bunun yanı sıra özellikle gençlerin karşı cinsle daha rahat iletişim kurabilmeleri ve kendilerini daha rahat ifade edebilmelerini sağlaması yönünden de sosyal medya sosyal ortam kurma ve sosyalleşmede tercih ettikleri iletişim araçlarından biri haline gelmiştir. Öte yandan tek bir Facebook ve Twitter mesajı ile saniyeler içinde binlerce kişiye ulaşılabilmesi, sosyal medyayı sosyalleşme açısından önemli bir araç durumuna getirmektedir. Soysal medya kişilere günlük yaşamda üyesi olamayacağı, gruba aidiyetin belli kurallarla ayrıldığı, sert kuralları olan belli gruplara üye olma ihtiyacını karşılamaktadır. Bireyin belli bir gruba üye olma ihtiyacını da sosyal medya aracılığıyla tatmin ettiği söylenebilir. Öte yandan sosyal medya ile devrimlerin yaşandığı günümüzde birçok marka ve grup destekçilerine sosyal medya aracılığı ile ulaşmaktadır.

Araştırmanın sonuçlarına göre sosyal medya kullanımında etkili olan ve sosyal medya kullanımından elde edilen doyumu açıklayan ikinci faktör, ‘‘eğlence/boş vakit geçirme’’ faktörüdür. Kişiler sosyal medya aracılığıyla videolar, resim, müzik vs. gibi paylaşımlar yaparak zaman geçirmektedir. Her ne kadar sosyal medya ve internete insanların kitap okuma, yakınlarıyla zaman geçirme alışkanlıklarını körelttiği yönünde eleştiriler yöneltilse de kişilerin önemli bir bölümü zamanının çoğunu sosyal medya sitelerinde kurdukları arkadaş ortamları ile çeşitli paylaşımlar yaparak geçirmektedirler.

H. Akçay

158

Güz 2011, Sayı:33

Araştırmada ortaya çıkan sonuçlara göre sosyal medya kullanımını açıklayıcılık bakımından etkili olan üçün faktör ‘‘rahatlama/stresten uzaklaşma’’ faktörüdür. Kişiler günlük yaşamın koşuşturması, stresi ve yorgunluğu içinde sosyal medyaya yönelmekte, sosyal medyayı gündelik hayatın problem ve sıkıntılarından kaçış için bir yol olarak görülmektedir. Araştırmaya göre sosyal medya kullanımını açıklayıcılık bakımından etkili olan dördüncü ve en son faktör ise ‘‘bilgi edinme/hayatı tanıma’’ faktörüdür. İnternet, günlük hayatımızın her ne kadar bir parçası haline gelmiş olsa da, kişilerin interneti bilgi edinme kaynağı olarak görülmediği söylenebilir. İnternette oluşan güvenlik problemleri, yasal boşluklar, günübirlik imajların yok olup gittiği, kişilerin özel hayatlarının hiçbir çekinme olmadan gözler önüne serildiği, her ne karar özgürlük olarak nitelense de aslında insanların hayatlarının ortasında bir kaos olarak durmaktadır.

Sosyal medyayı bir aydan az zamandır kullanmakta olanlar yani henüz yeni kullanmaya başlamış kişiler sosyal paylaşım sitelerini, ilk çıktıkları günden beri kullananlara oranla sosyal çevre edinme/sosyalleşme ve rahatlama/stresten uzaklaşma faktörleri açısından daha az önem vermektedirler. Yani kısacası uzun süreden beri sosyal medyayı kullanan kişiler, sosyal medyayı kısa süredir kullananlara oranla daha çok sosyal çevre edinme/sosyalleşme ve rahatlama/stresten uzaklaşma aracı olarak gördüklerini ortaya çıkarmaktadır. Bu durum ‘‘sosyal medyayı kullanma süresi arttıkça, kişilerin sosyal çevre edinme/sosyalleşme faktörüne verilen önem artmaktadır’’ şeklinde formülle edilen hipotez doğrulanmaktadır.

Araştırma dahilinde kişilerle yapılan yüz yüze mülakatlarda bir çok kişinin sosyal medyanın çok fazla zamanlarını aldığı, yüz yüze sohbet etme, yakınlarıyla zaman geçirme, telefonla konuşma vb. alışkanlıklarını zayıflattıkları yönünde bir takım yakınmalarının olmasına rağmen sosyal medyayı kullanmaktan vazgeçemediklerini belirtmeleri de ayrı bir inceleme konusu olarak karşımıza çıkmaktadır. Okulların her birinin twitter, facebook gibi sosyal paylaşım sitelerinde hesapları olması gerekmektedir. Seçim kampanyalarının dahi sosyal medyalar aracılığıyla yürütüldüğü bir çağda, üniversitelerin internetten uzak kalması düşünülemez. Böylece okulu tanımak isteyen yabancı öğrenci ve eğitmelere fırsat tanınmaktadır. Dünyada kullanımının yaygınlığının yanı sıra anlık etkileşimi artırması açısından çok daha tercih edilebilir göstermektedir. Öte yandan okulun reklam ve tanıtımını yapmak açısından önemlidir.


159


KAYNAKÇA

Akgül, A ve O Çevik (2005) İstatistiksel Analiz Teknikleri, SPSS’te İşletme Yönetimi Uygulamaları, Ankara: Emek Ofset.

Albayrak, A S (2006) Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistik Teknikleri, Ankara: Asil Yayın Dağıtım.

Anık, C (2003) Bilgi Fabrikaları ve Müşteriler, Ankara: Altın Küre Yayınları.

Armstrong, M H (1999) The Gratification Dimensions of the İnternet’s World Wide Web: An Exploratory Study. Unpublished Doctoral Dissertation, The Florida State University: UMI Dissertation Information Service.

Balcı, Ş ve Ayhan, B (2007) Üniversite Öğrencilerinin İnternet Kullanım ve Doyumları Üzerine Bir Saha Araştırması, Selçuk Üniversitesi İletişim Fakültesi Akademik Dergisi, 5 (1). s.174-197.

Balcı, Ş ve Tarhan, A (2007) Siyasal Bilgilenme ve İnternet: 22 Temmuz 2007 Genel Seçimleri’nde Bir Kullanımlar ve Doyumlar Araştırması, Medya ve Siyaset Uluslararası Sempozyumu, Cilt 1. Ege Üniversitesi İletişim Fakültesi, 15–17 Kasım, İzmir. S.322-335.

Berger, A A (1995) Essential of Mass Communication Theory, London: Sage Publication.

Büyüköztürk, Ş (2004) Sosyal Bilimler İçin Veri Analizi El Kitabı, Ankara: PigemA Yayıncılık.

Bryman, A ve D Cramer (1997) Quantitative Data Analysis With SPSS For Windows, London:Routledge.

Charney, T R (1996) Uses and Gratifications of the Internet. Unpublished Master of Arts Dissertation, Michigan State University:UMI Dissertation Information Service.

Çetin, E.; Sosyal İletişim Ağları ve Gençlik :Facebook Örneği, http://idc.sdu.edu.tr/tammetinler/bilim/bilim15.pdf (Erişim: 31.11.2010).

Duman, A (1998) İnternet, Öğrenme ve Eğitim Üzerine Bir Deneme, (http://www.dergimiz.biz/internet-ogrenme-ve-egitim-uzerine-bir-deneme.htm), (Erişim: 02.11.2010).

Erdoğan, İ ve Alemdar, K (1990) İletişim ve Toplum Kitle İletişim Kuramları Tutucu ve Değişimci Yaklaşımlar, Ankara: Bilgi Yayınevi.

H. Akçay

160

Güz 2011, Sayı:33

Erdoğan, İ ve Alemdar, K (2005) Öteki Kuram (Kitle İletişim Kuram ve Araştırmalarının Tarihsel ve Eleştirel Bir Değerlendirmesi), Ankara: Erk Yayınları.

Fiske, J (2003) İletişim Çalışmalarına Giriş, Çev.:Süleyman İrvan, Ankara: Bilim ve Sanat.

Gilbert, E. ve Karahalıos, K (2009) Predicting Tie Strength With Social Media, CHI, Nisan 4‐9.

Güz, H. ve Zafarmand, N. (2009) Sosyal Medya Bağlamında Alternatif Bir Alan:web2.0 ve PR2.0, Birinci Halkla İlişkiler 2.0 Uluslararası Konferansı, Kargozare ravabet umumi yayınevi, Tahran, Kasım 2009, s.107- 119.

Işık, M (2005) Kitle İletişim Teorilerine Giriş, Konya: Eğitim Kitabevi.

Işık, U. (2007) Medya Bağımlılığı Teorisi Doğrultusunda İnternet Kullanımının Etkileri ve İnternet Bağımlılığı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.

Kaye, B. K. (1998) Uses and Gratifications of the World Wide Web: From Couch Potato to Web Potato, The New Jersey Journal of Communication, 6 (1): 21-40.

Küçükkurt, M., Hazar M. Ç. ve Çetin, M. (Temmuz 2009) Kullanımlar ve Doyumlar Yaklaşımı Perspektifinden Üniversite Öğrencilerinin Medyaya Bakışı, Selçuk Üniversitesi İletişim Fakültesi Akademik Dergisi, Cilt:6, Sayı:1,s.37-50.

Koçak, A. ve Özcan, Y. Z. (2002) Information or Entertainment?: Use of Internet Among University Students in Turkey, International Conference on Media and Communication in the E-Society of the Century: Access and Participation, Moscow, October 17-19.

Levine, M. (2003) Halkla İlişkiler: Bir Gerilla Savaşı, İstanbul: Rota.

Lull, J. (2001) Medya İletişim Kültür, Çeviren: N. Güngör, Ankara: Vadi Yayınları.

Mattelart, A. ve Mattelart, M. (2009) İletişim Kuramları Tarihi (çev. Melih Zıllıoğlu), İstanbul: İletişim Yayınları.

McLuhan, M. (1964) Understanding Media: The Extensions of Man, NY, USA: New American Library.

Mutlu, E. (2004) İletişim Sözlüğü, Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.


161


Murugesan, S. (2007) Understanding Web 2.0, IT Professional, Volume: 9, Issue:4, s.34-41.

Nordenstreng, K. (1970) Comments on Gratifications Research in Broadcasting, Public Opinion Quarterly 34: 130- 132.

Onat, F. ve Alikılıç, Ö. A. (2008) Sosyal Ağ Sitelerinin Reklam ve Halkla İlişkiler Ortamları Olarak Değerlendirilmesi, Journal of Yasar University, 3(9), s.1111-1143

Sartori, G. (2004) Görmenin İktidarı, Homo Videns: Gören İnsan, Çev. G. Batuş ve B. Ulukan, İstanbul: Karakutu.

Severin, W. J. ve Tankard, J. W. (1994) İletişim Kuramları (Kökenleri, Yöntemleri ve Kitle İletişim Araçlarında Kullanımları, Çev: Ali Atıf Bir ve Serdar Sever, Eskişehir: Kibele Sanat Merkezi.

Şeker, T. B. (2005) İnternet ve Bilgi Açığı, Konya:Çizgi Kitabevi.

Şencan, H. (2005) Sosyal ve Davranışsal Ölçümlerde Güvenilirlik ve Geçerlilik (Reliability and Validity in Social and Behavioral Measurements), Ankara: Seçkin Yayıncılık.

Thompson, J; Is Education 1.0 Ready for Web 2.0 Students?, (http://innovateonline.info/pdf/vol3_issue4/Is_Education_1.0_Ready_for_Web_2.0_Students_.pdf), (Erişim: 02.11.2010).

Toruk, İ. (2008) Üniversite Gençliğinin Medya Kullanma Alışkanlıkları Üzerine Bir Analiz, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi,Sayı:19, s.475-488.

Timisi, N. (2004) İnternet Toplum Kültür (içinde) “Sanallığın Gerçekliği: İnternetin Kimlik ve Topluluk Alanlarına Girişi, Ankara: Epos.

Vural, B.Z. ve Bat, M. (2010) Yeni Bir İletişim Ortamı Olarak Sosyal Medya: Ege Üniversitesi İletişim Fakültesine Yönelik Bir Araştırma, Journal of Yasar University 20(5) 3348‐3382.

Yaylagül, L. (2008) Kitle İletişim Kuramları(Egemen ve Eleştirel Yaklaşımlar), 2. Baskı, Ankara: Dipnot Yayınları.

http://www.emekdunyasi.net/ed/teknoloji/9606-internet-en-cok-tercih-edilen-medya-araci

http://www.siberkult.com/blog/?p=291 (Erişim: 01.11.2010)

http://www.guvenliweb.org.tr/istatistikler/content/internetkullan%C4%B1m%C4%B1na-ili%C5%9Fkin-ara%C5%9Ft%C4%B1rma (Erişim: 01.11.2010)

H. Akçay

162

Güz 2011, Sayı:33

Boş Sayfa

Documents

KULLANIMLAR VE DOYUMLAR YAKLAŞIMI BA LAMINDA … · (Blumler ve Katz 1975’den akt. Mattelart ve Mattelart, 2009,120) vurgu yapılmıştır. Kullanımlar ve Doyumlar Yaklaşımı’nın