Tesislerin Durumu İle İlgili Tanımlar

Serviste olan teçhizat

Bir teçhizatın amacına uygun çalışma durumunda olmasıdır.

Servis Dışı Teçhizat

Çeşitli nedenlerle (bakım, tamir, yedek,arıza vb.) işletme dışı bırakılan teçhizattır.

Emre Amade Teçhizat

Servise (devreye) girmeye hazır durumda bulunan teçhizattır.

Emre Amade Olmayan Teçhizat

• Arıza, bakım, onarım ve kontrol gibi nedenlerle servis dışı bulunan ve ihtiyaç anında servise alınamayan teçhizattır.

Boşta Gerilim Altında Teçhizat

• Üzerinden enerji çekilmeyen, fakat bir taraftan gerilim tatbik edilmiş teçhizattır.

Topraklanmış Teçhizat

• Gerilimsiz duruma getirildikten sonra toprakla irtibatlandırılmış teçhizattır.

Yedek Teçhizat

• Serviste olan bir teçhizatın yerine almak üzere servis dışı bekletilen teçhizattır.

Transfere Alınmış Teçhizat

• Ana baradaki veya bağlantı tesisatındaki uygun olmayan bir durum nedeniyle transfer bara üzerinden irtibatlandırılmış teçhizattır.

Geçiş Hakkı

Her iki ucundan gerilim altına alınabilme olanağı olan ve arıza nedeniyle açmış veya açılmış

Bir hatta gerilim tatbik etmek yetki ve görevine geçiş hakkı denir.

İlk Geçiş Hakkı

Her iki ucundan gerilim altına alınabilme olanağı olan ve arıza nedeniyle açmış veya açılmış olan hatta ilk gerilim tatbik etme yetkisine ilk geçiş hakkı denir.

İlk geçiş hakkı süresi 5dk.dır. İlk geçiş hakkına sahip olan merkezler; gerilimsiz hatlara, arıza başlangıcından itibaren 5 dk. İçerisinde bir defaya mahsus olmak üzere gerilim tatbik ederler. Gerilim tatbikinden sonra kesici hemen açarsa, BYDM ‘ ye danışmadan anılan hattı ikinci bir defa kapatamazlar. Arıza başlangıcından itibaren 5 dk. Dolmuş ve kesici kapatılmış ise, geçiş hakkı hattın diğer ucundaki merkeze geçer.

İkinci Geçiş Hakkı

İlk geçiş hakkı süresi olan 5 dk. Sonundan itibaren hatta gerilim tatbik etme yetkisine ikinci geçiş hakkı denir.

İlk geçiş hakkına sahip olan merkez, arıza başlangıcından itibaren anılan hatta ilk 5 dk, içinde gerilim tatbik etmemişse bu hatta gerilim tatbik etme yetkisi hattın öbür ucundaki merkeze geçer ve bu merkezin olanağı varsa, hattı gerilim altına alır.

İkinci geçiş hakkı olan merkez, arıza başlangıcından itibaren 5 dk. Geçmedikçe, hatta gerilim tatbik edemez. Kapattığı kesici hemen açarsa BYDM’ ye danışmadan kesiciyi ikinci bir defa kapatamaz.

• NOT: Geçiş hakları sistemde iletişim olanağı olmadığı zamanlarda geçerlidir.

• İzinli çalışmalar

• Haberli Çalışmalar

• Arızalı Durum Çalışmaları

• Gerilim Altında Çalışmalar

SİSTEM TEÇHİZATI ÜZERİNDE ÇALIŞMALAR

Çalışma izni isteği gerektiren haller

• Enerji Üretimini Kısıtlayan Çalışmalar

• Enerji İletimini Kısıtlayan Çalışmalar

• Müşterilerin Beslenmesi Kısıtlayan Çalışmalar

Enerji Üretimini Kısıtlayan Çalışmalar

Kazan, türbin, genaratör, transformatör, senkron kondansatör gibi ana teçhizat ile bunlara ait yardımcılardaki çalışmalar enerji üretimini doğrudan doğruya kısıtlıyor veya kısıtlama ihtimali yaratıyorsa çalışma izni isteği gerekir.

Servis dışı bir grubun devreye alınmasını, normal devreye girme süresine nazaran geciktirmeyecek çalışmalar için çalışma izni istemeye gerek yoktur.

Enerji İletimini Kısıtlayan Çalışmalar

Transformatör, hat veya kablo ve bunlarla ilgili ana ve yardımcı tesisat üzerinde yapılacak çalışmalar doğrudan doğruya enerji iletimini kısıtlıyor veya kısıtlama ihtimalini yaratıyorsa çalışma izni isteği yazdırılması gerekir.

Müşterilerin Beslenmesini Kısıtlayan Çalışmalar

Primer sargı gerilimlim 66 kV ve daha yüksek gerilimli merkezlerden beslenen müşterilerde kesintiye doğrudan neden olacak veya kesinti ihtimalini doğurabilecek transformatörlerdeki her türlü çalışma için çalışma izni isteğine gerek vardır. 36kV ve daha aşağı gerilimdeki şebekeye bağlı trafo merkezlerinden beslenen müşterilerde kesintiye doğrudan doğruya neden olacak çalışmalarda çalışma izni isteğine gerek yoktur. Yapılan iş hakkında BYDM’ ne bilgi verilir. Ancak özel niteliği olan müşterileri besleyen şebekenin gerilimi 36 kV veya daha aşağı olması halinde dahi çalışma izni alınması gerekir.

Çalışma izni isteğinin yapılması ve verilmesi

Çalışma iznini istemeye yetkili şahıslar

Lisans sahibi tüzel kişi tarafından yetkilendirilmiş kişiler BYDM’ den yazılı olarak çalışma izni alabilirler.

TEİAŞ’ ta ise; çalışma iznini istemeye Şebeke, Röle, Elektronik ve Test müdürlüklerinin sorumlu şahısları (mühendis ya da yerine bakan şahıs) ile gereği halinde işletme bünyesindeki yetki verilmiş kimseler tarafından yapılır.

Bu gibi kimselerin isimlerini ihtiva eden listeler önceden BYDM’ ne duyurulur. Yetkisi olmayan şahıslara BYDM Çalışma izni vermez.

Çalışma izni için müracaat

Müracaat zamanı

• Önceden programlanmış işler için, işin başlayacağı tarihten normal olarak bir hafta önce ilgili BYDM’ ne müracaat edilir. Bazı hallerde zaruri sebepler dolayısıyla bu müddet daha kısa imkan vermek gayesi ile en az 24 saat önceden müracaat edilmesi şarttır. Aksi halde çalışma izni verilmez.

Müracaat Şekli

Çalışma izni isteyen yetkili şahıslar ilgili BYDM ‘ ne yazılı müracaat ederler. Yazılı müracaat halinde YDM –1 formunun (1) nolu bölümü yetkili şahıs tarafından iki nüsha olarak doldurulduktan sonra, bir nüshası BYDM’ ne gönderilir, diğer nüshası talebi yapan tarafından saklanır.

Çalışma iznine bağlı manevra BYDM tarafından yaptırılacak ise, bu formdaki (2)nolu bölüm yetkili şahıs tarafından doldurulur.

Çalışma izni isteği formu (YDM–1)

Çalışma izni isteği ile ilgili bilgilerin kaydedildiği formdur.

Çalışma izni formu (YDM–2)

BYDM’ nin çalışma izni isteğine cevaben sistemin durumunu dikkate alarak ve diğer birimlerle koordinasyon sağlayarak, istek sahibine onay belirttiği formdur.

Herhangi bir nedenle çalışma iznini iptali gerekirse YDM–2 formunun (2) nolu bölümünün ilk 3 maddesi cevaplandırılacak şekilde çalışma iznini isteyen ve ya çalışmayı yapacak sorumlu şahıs BYDM’ yi haberdar eder. Servisten çıkartılacak teçhizatta çalışacak başka ekipler varsa BYDM koordineli çalışmalarla ilgili şartlara göre hareket eder.

Manevra Formu (YDM –3)

BYDM’ nin bizzat yaptıracakları manevralarda, işletme teknisyenlerinin takip edecekleri manevra sırasını belirtmek gayesi ile manevraya başlamadan önce BYDM tarafından doldurulan ve ilgili merkezlere yazdırılan (iletilen) işlem sırası formudur.

Tarih :…../..../…….

1. Çalışmanın Yapılacağı Merkez :veya E.İ.Hattı

2. Servisten Çıkarılacak Techizat :3. Yapılacak Çalışma :4. İzni İsteyen Yetkili Şahıs :5. Çalışmayı Yapacak

Ekip Şefi veya Koordinasyon Sorumlusu :

6. Y.D.M den EnerjiKesilmesi ve Verilmesi TalepEdecek TM.İşletme Teknisyeni :

7. İşin BaşlayacağıTarih ve Saat :

8. İşin Biteceği Tarih ve Saat :9. Techizatın Devre

Dışı Edilme Süresi :10. Enerji Kesilecek

Müşteriler :11. Acil Hallerde servise Alma Şekli

ve Süresi :12. TM.İşletme Teknisyeninin

YDM ile Muhabere Şekli :

NOT

ManevraBaşlama ŞekliTechizatın TeslimŞekliTechizatın Emreamade Hale Getirme ŞekliÇalışma İzniİstemeye Yetkili

ŞahısNOT:İstenilen manevra özelliklerinden amaç açma, kapama rutin(veya formlarla belirtilen)manevralarının dışındaki istekler bu bölümde belirtilecek.

TEİAŞ………….ŞEBEKE İŞLETME GRUP MÜDÜRLÜĞÜ

………….BÖLGESİ İŞLETME GRUP BAŞ MÜHENDİSLİĞİ

…………..YÜK DAĞITIM İŞLETME MÜDÜRLÜĞÜYDM-1

…………………………………………………………………

…………………………………………………………………

…………………………………………………………………

…………………………………………………………………

…………………………………………………………………

…………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………

ÇALIŞMA İZİN İSTEĞİ

…………………………………………………………………

İsim İmza

……………………………………………………………………………………………………………………………………

İstek No:…../…./……

…………………………………………………………………

İSTENİLEN MANEVRA ÖZELLİKLERİ

…………………………………………………………………

1

Tarih:…./…/20…No:…../……..

Çalışma İzni İsteği No : ………………………………….1-YDM'de Formu Dolduran Kişi :2-Yapılacak Çalışma :

3-Çalışmayı Yapacak Ekip Şefi :Haber Verilen servisler :UDYM :

BÖLGE :

ELEKTRONİK :

TEST :

SANTRAL :

5-Enerjisi Kesilecek Müşteriler :

6-Müşteri İle Anlaşan :

2

1-İptal İsteyen Sorumlu Kimse2-İptalin Nedeni3-Kabul Eden4-Haber Verilen servisler5-Haber Veren Müşteriler ve Haberi Veren

…………………………………………………………………

…………………………………………………………………

YDM Mühendisi YDM Başmühendisi

ÇALIŞMA İZNİNİN İPTALİ

………………………………………………………………………………………………………..

YDM Başmühendisiİsim İmza

………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………..

TEİAŞ EK:2

YÜK DAĞITIM MÜDÜRLÜĞÜ Form YDM-2

………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………………………..

……………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………

ÇALIŞMA İZNİ

………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………..

…………………………………………………………………

…………………………………………………………………

…………………………………………………………………

…………………………………………………………………

…………………………………………………………………

YDM Mühendisiİsim İmza

İsim İmza İsim İmza

SIR

AAÇIKLAMA

SA

AT

DK

SIR

A

AÇIKLAMA

SA

AT

DK

Manevrayı yapan: Manevrayı yapan:Kart Yeri : Kart Yeri :

AÇMA MANEVRASI KAPAMA MANEVRASI…………………………………..TRAFO MERKEZİ

Ek:3

YDM-3

1-Manevra No :2-Çalışma İzin No :3-İzni İsteyen :4-Nedeni :

5-TM İşletme Teknisyeni : ……………………………………………………………………..6-Servisten Çıkarılacak Techizat : ……………………………………………………………………..7-Servis Dışı Kalma Süresi : ……………………………………………………………………..8-Merkezdeki Diğer Çalışmalar : ……………………………………………………………………..……………………………………………………………………………………………………………….……………………………………………………………………………………………………………….……………………………………………………………………………………………………………….

MANEVRA FORMU

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………….

……………………………….YÜK DAĞITIM MÜDÜRLÜĞÜTEİAŞ

MANEVRAYI YAPTIRAN:……………………………………………………Tarih:…../…./20…..

………………………………………………………………………………………

B-Haberli Çalışmalar

Servis harici bir teçhizat üzerinde onarım veya bir değişiklik amacıyla yapılacak ve sistemin emre amade gücün, emniyetini azaltıcı yönde bir tesir yaratmayacak, müşterilerde kesinti gerektirmeyecek çalışmalar haberli çalışmalardır.

Bu çalışmalar için çalışma izni isteğine ihtiyaç yoktur. Bu gibi çalışmalarda işlerin başlangıcında; işin mahiyeti, başlama saati ve çalışan sorumlu şahsın adı; ayrıca aynı günde biten işler için işin bitiminde işin son durumu BYDM’ ne bildirir.

Arızalı Durum Çalışmaları Sistemdeki herhangi bir teçhizat arıza nedeni ile

servisten çıkmış veya çıkartılmış ise söz konusu teçhizat üzerinde yapılacak çalışmalara denir.

Bu çalışmalar için çalışma izni isteğine ihtiyaç yoktur. Önemli ve acil hallerde Şebeke İşletme Müdürlükleri, Röle, Elektronik ve Test Müdürlüğü yetkili şahısları zaman kaybını önlemek için arızaya müdahale eder ve ilk fırsatta BYDM’ ne bildirir. Transformatör, reaktör, kesici, ayırıcı, ölçü transformatörleri, bağlantıları bara, kuranportör teçhizatı arızaları, doğal afetler, can ve malın tehlikeye düşmesi ve bunun gibi ani müdahaleleri gerektiren durumlarda gerekli işlemler derhal yapılır. Bundan sonra durum BYDM’ ne haber verilir.

Gerilim Altında Çalışmalar

Enerjili bir teçhizat veya hattın yakınına yani güvenlik mesafelerine kadar sokulma zarureti olan çalışmalardır. Gerilimli bir teçhizatın yakınında yapılan çalışma (Bir direk üzerindeki çift devreden biri gerilimli iken diğerinde çalışma hali gibi .)

MANEVRALAR

Sistemin muhtelif kısımlarını devreye almak veya çıkarmak için kesiciler ve ayırıcılar ile yapılan işlemlerdir.

Açma manevrası

Enerjili bir teçhizatın enerjisiz duruma getirilmesi için kesici ve ayırıcılar ile yapılan işlemlerdir. Açma manevrasında önce kesici sonra ayırıcılar açılır.

Kapama Manevrası

Enerjisiz bir teçhizatın enerjilenmesi için ayırıcılar ve kesici ile yapılan işlemlerdir. Kapama manevrasında önce ayırıcılar daha sonra kesici kapatılır

Normal İşletme Manevraları

Arıza durumları dışında planlanmış olarak teçhizatın servise alınması veya çıkarılması için yapılan manevralara denir.

Primer gerilimi 66 KV ve üzerindeki gerilimde olan merkezler ve BYDM’ leri tarafından tespit edilecek özelliğe haiz besleme tesislerindeki manevralar BYDM tarafından, yaptırılır.

66 kV ve daha yüksek gerilimli merkezlerin primer tarafında yapılacak manevralarda BYDM ‘ ne çalışma izni isteği (YDM–1) yazdırılması gereklidir.

BYDM çalışma izni vermişse, manevra formu (YDM -3)yazdırır. Trafoların, genaratörlerin, senkron kondansatörlerin münavebeli çalışmaları yada programlı olarak devreye alınıp çıkartılmaları için manevra formuna gerek yoktur. Ancak manevrayla başlamadan önce YDM’ ne haber verilir. YDM’ leri gerekli gördüğü bütün manevraları icabında bizzat yaptırılır.

Manevralarda Takip Edilecek Kurallar

BYDM manevraları çalışma izni isteği formuna uygun olarak tanzim bulunan manevra formu (YDM–3) vasıtası ile yaptırır. BYDM, normal manevralar için talimatı verirken ve işletme teknisyeni bu talimatı alırken aşağıdaki kurallar takip edilir.

Konuşmanın başlangıcında yük dağıtımcı talimat vereceği merkezdeki işletme teknisyenine ismen kendini tanıtır ve işletme teknisyeninin ismini öğrenir.

Çalışma iznine bağlı olarak herhangi bir teçhizat servis dışına çıkartılırken veya işin bitiminde servise alınırken işlem yapıldığı merkezdeki işletme teknisyeni almış olduğu talimatı ‘manevra formu’ na doldurulur. BYDM yazılması gereken bir talimat verdiğinde “yazılı talimattır” diye işletme teknisyenini ikaz eder.

Manevranın her kademesi manevra formu üzerinde sıra numarası ile ayrı bir satıra yazılır. Talimat açık ve kısa olmalıdır. Talimatta kesici ve ayırıcılar kod numaraları ile bildirilir.

BYDM talimatı tamamen verip bitirinceye kadar işletme teknisyeni konuşmayı kesmez; Talimatta anlaşılmayan bir nokta varsa bunu BYDM’ne talimat tamamlandıktan sonra bildirir.

Verilen talimatta değişecek bir nokta varsa BYDM yazılan manevra formu üzerinde iptal işareti konmasını ister ve ayrı bir form yazdırır.

BYDM, talimatı yazdırdıktan sonra manevraya başlanacak zamanı bilahare bildirileceğini işletme teknisyenine söyler. İşletme teknisyeni BYDM tarafından yazdırılan ve yapılması sıra ile bildirilen manevra işlem gruplarının her birinin sonunda bu işlemleri ve saatini BYDM’ ne bildirir, diğer işlemler için talimat bekler. Talimat verilmeden manevra işlemine başlayamaz.

İki taraftan gerilim altına alınabilen bir teçhizatın servis dışı edilmesi anında ilk olarak her iki merkezdeki kesiciler bilahare her iki merkezdeki ayırıcılar açılır. Bu işlemler tamamlandıktan sonra topraklama ayırıcıları kapatılır. Topraklamadan önce transfer kesici ve ayırıcıların açık olduğu görülmelidir.

İki taraftan gerilim altına alınabilen bir teçhizatın servis iadesi anında ilk olarak her iki merkezdeki topraklama ayırıcıları açılır. Daha sonra her iki merkezdeki ayırıcılar ve müteakiben kesiciler kapatılır.

Yük dağıtım bölgelerini birbirine bağlayan irtibat hatlarındaki manevralar hattın ait olduğu BYDM tarafından yürütülür. Komşu BYDM manevraları takip eder. Ulusal yük dağıtım bu gibi hallerde koordinatörlük görevi yapar.

• Birden fazla farklı gerilim değerindeki teçhizatlar üzerindeki manevra yapılacaksa; açma manevrasına gerilim değeri düşük olan teçhizattan, kapama manevralarına ise gerilim değeri yüksek olan teçhizattan başlanır.

• Bir güç transformatörü servise alınırken, işlem sırası; trafo giriş, trafo çıkış fider kesicileri şeklindedir. Servis harici edilirken bu işlemin tersi yapılır.

• Birden fazla fiderde açma manevrası yapılacaksa, önce önemsiz ve yükü az olan fiderden başlanır. En son önemli ve yükü fazla olan fiderler açılır.

İşletme Teknisyenlerinin dikkat edeceği hususlar:

• Manevraya başlamadan önce manevra talimatını tekrar gözden geçirir.

• Manevra formunu elde bulundurulması ve her işlemin yapılmasını müteakip form üzerinde o işlemin bulunduğu satırın karşısına işlemin yapıldığı saati kaydeder.

• Servisten çıkarılan teçhizatın başka bir noktadan da besleneceği ihtimalini dikkate alarak bu teçhizata ait ölçü aletleri vasıtası ile teçhizatın gerilim altında olmadığına kesin olarak kanaat getirir.

• Manevraları yaparken herhangi bir şüpheye düşülürse hemen manevrayı uygun bir noktada bırakıp durumu BYDM’ NE bildirir.

• Manevra bittikten sonra yapılan işlemleri zaman sırasına göre BYDM’ ne yazdırır.

NOT• İşletme teknisyenine manevra yaparken dikkatini

dağıtacak, yanlış işlemler yapmasına neden olabilecek hiçbir müdahale yapılmamalıdır.

• Açma manevralarında, kesiciler açıldıktan sonra kesicinin her üç kontağının tam açma yaptığı kontrol edilir.

• Bir hat transfere alınacağı zaman (transfer ve hat çıkışına ait iki sayaç mevcut ise) önce transfer ve hat çıkışı sayaçların değerleri alınır sonra gerekli manevra yapılır.(Aynı durum tek bara by-pass sisteminde de geçerlidir)

• Transfer pozisyon anahtarı olan, transfer baralı sistemin bulunduğu merkezlerde, transfer alma manevrasında, transfer kesici kapatılmadan önce pozisyon anahtarı gerekli konuma alınmalıdır.

BYDM ile Direkt İletişimin Olmadığı Hallerde Normal İşletme Manevraları

• İletişimin direkt konuşmaya müsait olmadığı hallerde yük dağıtımcı manevra formunu, manevranın yapılacağı merkeze üçüncü bir şahıs aracılığı ile bildirir yada manevranın sorumluluğunun başka bir şahsa devredebilir. Bu üçüncü şahıs veya manevranın sorumluluğunun devredebileceği şahıs bölge mühendisi tarafından tayin edilir. Tayin işlemi, çalışma izni isteği formunun not kısmında belirtilir.

• Üçüncü bir şahıs tayini halinde: yük dağıtımcı manevra formunu bu üçüncü şahsa yazdırır ve tekrarlattırır. Yapılacak manevranın yapılacağı merkeze bildirilmesini ister.

• Yapılan manevralar hakkında gene bu aracı şahıs yoluyla BYDM’ ne bilgi verir.

• Sorumlu bir şahıs tayini halinde: BYDM bu şahsa çalışma izni (form YDM–1) ve çalışma izni (form YDM–2)yi not ettirir.

• Bu şahıs manevralar ister bir merkezde, ister birden fazla merkezde yapılsın, manevraların yapılması ile rakipler arasındaki koordinasyonun temini yönünden sorumludur. Yani sorumlu şahıs manevra süresince BYDM’ yi temsil eder.

Arıza Halleri Manevraları

Arıza halleri manevraları, kesicilerin arızadan dolayı açmasından sonra normal bağlantıları ve müşterilerin beslenmesini tekrar temin etmek için yapılan manevralardır.

Arıza hallerinde işletme teknisyenlerinin ne gibi işlem yapacakları her merkezin manevra özelliklerini göz önünde bulundurularak hazırlanmış arıza halleri yönergesinde (yönerge 43) belirtilmiştir

ÇEŞİTLİ UYGULAMALARDA VE ÇALIŞMALARDA

UYULMASI GEREKLİ HUSUSLAR

Arıza hallerinde yapılacak ilk işler

Bir merkezdeki kesicilerin biri veya bir kaçı arıza nedeniyle açtığı takdirde, işletme teknisyeni öncelikle aşağıdaki sırayı takip edip arızanın nedeni ve son durum hakkında kesin bilgi elde eder.

• 1- Saati kaydettikten sonra sesli alarmı susturur. Arızanın hangi kısımda olduğunu ışıklı alarm ve konum lambalarından tespit eder.

• 2- Tespit edilen kısma ait panodaki ışıklı sinyaller ve ölçü aletleri yardımıyla kesicinin açıp açmadığını kontrol eder.

• 3- Hangi rölelerin çalışmış olduğunu faz, kademe (Zoon) ve zamanlarını kaydeder. Bayraklarını kaldırır, işaretlerini siler. Çalışan kurma anahtarları varsa, kısım:2 -7 de belirtilen hususları yerine getirerek, bunları kurar.

• 4- Arızanın tespiti için konulmuş başka cihazlar varsa, bunların çalışıp çalışmadığını ve gösterdikleri işaretleri tespit eder.

• 5- Açmış olan kesicinin iki tarafında kalan tesisat kısımlarında gerilim olup olmadığını voltmetreler yardımıyla kontrol eder. Voltmetrelerin değer gösterdiği tesisat kısımları gerilimlidir. Ayrıca varsa senkronoskop cihazı ile kontrol edilmelidir. Senkron lama anahtarları açan kesiciye ait yuvaya sokularak çevrildiği zaman:

• a- Senkronoskop ibresi bir noktada duruyorsa, Voltmetrenin sıfır gösterdiği tarafta gerilim yok demektir. Bu durumda arıza halleri yönergesindeki geçiş hakkına göre işlem yapılabilir.

• DİKKAT: Böyle bir durumda senkronoskop cihazını bir sigorta yanması veya diğer bir nedenle çalışamayacağı olasılığını göz önüne almak ve anahtarlarının yerine iyice oturduğundan emin olmak için, senkronlama anahtarı bir iki defa açılıp kapatılmalıdır.Ayrıca voltmetre komütatör konumu da değiştirerek faz kontrolü yapmak suretiyle her üç fazda da gerilim olmadığından kesinlikle emin olunmalıdır.

• b- Senkronoskop ibresi sabit bir noktada duruyor ve kesicinin iki taraftaki voltmetreler değer gösteriyorsa, her iki tarafta gerilim var ve paralel çalışma olduğu anlaşılır.(Bu durum, ring devrelerde meydana gelir.)Bu durumda senkronizmde olan her iki göz önünde tutulmalıdır. Kaymanın açısal farkı 30 dereceyi geçerse işletme teknisyeni durumu BYDM’ ne bildirmelidir.

Açısal farkın değeri aşağıdaki usulle tespit edilir. Senkronoskop’un sıfır noktası normal zaman saatinin 12’si kabul edilirse, senkronoskop un ibresi zaman saatinin 11 veya 1 rakamları arasında bir yerde durduğunda, açısal fark 30 derece veya 30 derece den küçük demektir.

• c- Senkronoskop ibresi dönüyorsa (böyle bir durumda iki taraf voltmetrelerinde değer göstermeleri gerekir) merkez rink devre üzerinde bile olsa, açan kesicinin iki tarafında kalan sistem parçaları paralel olarak çalışmıyor demektir. Bu durumda paralele girme şartları sağlandıktan sonra kesici kapatılabilir.

• Dikkat–1:Senkronoskop ibresi bir noktada titreyerek duruyorsa, paralel çalışmayan sistemlerin frekansları arasında çok büyük bir fark var demektir. Böyle bir durumda kesici kesinlikle kapatılmamalıdır.

• Dikkat -2:En uygun paralele girme gerilimler arasındaki farkın sıfıra yakın çok az(senkronoskop’un çok yavaş dönmesi ) olması halinde yapılır. Frekanslar arasındaki fark 0,2 Hz. Veya daha az ise (yani senkronoskop ibresinin iki turu on saniye veya daha uzun bir zamanda oluyorsa ), gerilimler arasındaki fark normal gerilimin % 10’u veya daha azı ise, paralele alma işlemi hemen yapılabilir. Farkların daha yüksek olmaları halinde, (yük dağıtım usulleri yönergesi,yönerge no:33’ün V-D bölümü )’ne uygun hareket edilir.

6- Genel sistem arızalarında işlemler tamamlandıktan sonra, durumun BYDM’ ne bildirilmesi için uygun zaman beklenir.

İşlemlerin yapılmasını engelleyici durumların derhal BYDM’ ne bildirilmesi ve alınacak talimata göre hareket edilmesi gerekir.

Primer gerilimli 380 KV. (EİH, oto trafolar) olan teçhizatta meydana gelen açmalar sesli alarm hemen susturulduktan sonra BYDM’ ne bildirilir.Bilahare diğer işlemler yapılır.

Arıza işlemlerinden sonra BYDM’ ne verilecek bilgiler şunlardır

• Verilecek bilginin hangi merkeze ait olduğu ve bilgi verenin ismi,

• Arızanın başlangıç saat ve dakikası • Açan kesicinin gerilimi ve kesici numarası • Kesiciyi açtıran rölenin Türkçe adı, imalatçı firma

rumuzun, fazı, kademesi (Zoon), bayrak veya işareti,• Kesicinin tekrar kapama yapıp yapmadığı,• Özel izlenim ve olaylar (kısa devre hissedilip

hissedilmediği, ark, patlama, atmosferik olaylar vb.),• Kesicinin elle kapatıldığı saat ve dakika,• Bunları dışında arızayı tespit ve incelemek üzere

konmuş cihazlar varsa, bunlardan aldığı bilgileri de iletir.

İşlemlerde dikkate alınacak genel hususlar

• 1- İşlemler ‘trafo ve santral işlemleri özel ve genel talimatları’ dikkate alınarak yapılır.

• 2- Herhangi bir merkeze ait tesisat kısımlarından birisi arıza, bakım, kontrol amacıyla servis dışı edilmemişse, bu tesisata ait kesiciler arıza işlemleri süresince yok kabul edilirler. Ekip şefi veya sorumlusu ve BYDM’ nin onayını almadan BU KESİCİLER KAPATILAMAZ.

• 3- Gerilim altında çalışma izni verilmiş bir teçhizata ait gerilimli kesicinin açması halinde, bu kesicinin GERİLİM ALTINDA ÇALIŞMA kartına yazılmış özel emrine göre işlem yapılır.

• DİKKAT: Çift devreli (aynı pilon üzerinde iki devre ) hatlardan biri gerilimli iken diğeri üzerinde topraklanmış olarak yapılan çalışmalar, gerilim altında çalışma kabul edilir. Gerilimli olan devrenin kesicileri gerilim altında çalışma kuralına tabidir.

• 4- Merkezlere ait teçhizat üzerinde yapılmakta olan her türlü çalışma esnasında, kesicilerde açma olmuşsa, işletme teknisyeni çalışmayı yapanların emniyette olduklarını kesinlikle tespit etmeden kesicileri kapatamaz.

• 5- Bazı olağanüstü koşullar ve işletme güçlükleri nedeni ile BYDM yönerge 43’ün bazı maddelerini veya tamamının belirli bir süre için uygulanmamasını isteyebilir. Böyle bir durumda BYDM ‘den alınacak talimata uygun işlem yapılır.

• 6- Kuran portör konuşması yaparken sistemde bir arıza olduğunu hisseden kimse, konuşmasını kesip kuran portör kanalını BYDM ve diğer işletme personeline bırakmalıdır. Konuşma terminalci aracılığı ile yapılmakta ise, terminalci konuşanlara durumu kısaca açıklayıp konuşmayı kesmelidir.

Arıza işlemlerinde BYDM’ ne veya işlem yapan merkez işletme teknisyenlerine hiç kimse karışmamalıdır. Her iki tarafın amirleri, ancak işlerin çok olması ve yanlarında bulunmaları halinde yardım edebilirler. Kuran portör ve diğer muhabere araçlarıyla müdahale edemezler. Arıza esnasında yapılacak veya yaptırılacak işlemler için, BYDM ve yalnız manevrayı bizzat yapacak işletme teknisyeni muhataptır.

• 7- Transformatör veya gruplara ait diferansiyel, Bucholz vb. gibi ünitelerin iç arızalarını işaret eden bir röle çalışması sonucunda kesiciler açmışsa, ilgili sorumlu mühendise durumu bildirmeden açan kesici kapatılamaz. Sorumlu mühendisin talimatına uygun işlem yapılır. Bu çeşit arıza ile açmış olan kesicilerin kapatılmaları santral ve trafo merkezleri işletme genel ve özel talimat hükümlerine göre yapılır. Kesicinin kapatılma süresi uzayacaksa olanak varsa hemen yedek trafo ve grup servise alınır.

• 8- Transformatör, kesici, ayırıcı, ölçü transformatörleri, bağlantıları, bara, kuran portör teçhizatı arızaları, yaygın, doğal afetler, can ve malın tehlikeye düşmesi vb. gibi ani müdahaleyi icap ettiren durumlarda gerekli işlemler derhal yapılır. Bundan sonra BYDM’ ne bilgi verilir.

• 9- Ayırıcılar hiç bir zaman yük altında açılamaz ve kapatılamazlar. Üzerinden aktif yük çekilmeyen, fakat bir hat veya trafoyu gerilim altında bulunduran ayırıcıda açılamaz. Ancak açılacak ayırıcı ile aynı bara sisteminde paralel çalışan kapalı bir devre varsa, anılan ayırıcı açılabilir.(Transfer ayırıcılarının kapalı olması gibi )

Merkezde gerilim sıfır olması halinde yapılacak işlem ve dikkat edilecek hususlar

• Bir merkezde gerilimin sıfır olması genel sistem arızasından veya bu merkeze enerji temin eden hatların merkezin kendisinden ya da başka noktalardan açması halinde meydana gelir. Bu durumda (2.Bölümde belirtilenlere ilave olarak) yapılacak işlemler

• 1- Açmamış olan bütün hat, müşteri fideri, trafo giriş fideri ve trafo çıkış fiderine ait kesiciler açılır.

• 2- İlk gerilim gördüğü hattan barasını gerilim altına alır.• 3- Barasındaki gerilimli normal sınırlar içinde gördüğü

takdirde, (iletişim imkânı yoksa) geçiş haklarına göre diğer hatlara gerilim tatbik eder

• 4- Trafosunu boşta servise alır.• 5- Müşteri fiderini o merkez için, yönerge-43’te

belirlenmiş özel şartları dikkate alarak kapatır. Ancak BYDM’den talimat beklemeden kapatılacak fiderin kapatılmasında, frekansın 49,50 Hz. den daha büyük olmasına dikkat eder. Fiderinin kapatılmasından sonra frekans 49,50 Hz den daha aşağı düşürse kapatılan fideri tekrar açar

• Dikkat 1- Müşteri fiderinin kapatılması esnasında işletme geriliminde arızadan önceki gerilime nazaran % 10’dan fazla bir düşüklük varsa kapatamaz. Kapatıldıktan sonra % 10’ dan fazla bir gerilim düşmesi meydana gelirse, kapatılan fiderleri tekrar açar.

• Dikkat 2- Baraya alınacak gerilimin işletme geriliminden % 10’dan fazla olması halinde, işlem yapmadan durumu BYDM’ ne bildirerek alacağı talimata göre hareket eder.

• Dikkat 3- Kullanıcı fiderlerinin kapatılmasında, kullanıcı ile TEİAŞ arsında akdedilmiş yazılı ve sözlü anlaşmaları dikkate alır.

TM İŞLETME TEKNİSYENLERİ TARAFINDAN UYULMASI GEREKLİ

ÖZEL HUSUSLAR

• 1- Trafo merkezindeki transformatörler yük altında kademe değiştirmek suretiyle gerilim ayarına uygun iseler, arızadan dolayı müşteri gerilimleri arızadan evvelki değerine nazaran ± %10’dan fazla değişmiş ve meydana gelen yeni durum süreklilik gösteriyorsa, gerilimi eski değerine yaklaştırmak için kademe değiştirilmelidir.

• 2- Trafo merkezinde senkron kompansatör varsa ve arıza esasında servisten çıkmışsa, özel talimatına göre servise alınmalı ve gerilimleri normal işletme değerine ulaşacak şekilde yükü ayarlanmalıdır. Arıza esnasında kompansatör servisten çıkmışsa değişen bara gerilimini düzeltecek şekilde ayarlamalıdır.

• 3- Trafo merkezinde reaktör varsa (Servise alınıp çıkartılması için özel bir BYDM talimatı yoksa ), arıza esnasında gerilim çok yükselmişse, reaktör servise alınarak gerilim düşürülmeli, buna mukabil gerilim çok düşmüşse ve reaktör serviste bulunuyorsa, reaktör servisten çıkartılarak gerilim yükseltilmelidir

PARARELE ALMA (SENKRONİZE OLMA)

Gerekli şartlar sağlanarak iletim sistemindeki bağımsız iki ayrı sistemin birbirine bağlanmasıdır. İşletme teknisyeni aşağıdaki hallerden hangisinde bulunuyorsa ona göre hareket eder.

Normal Kublaj Hali

Frekans farkı 0,2 Hz.’e eşit veya daha az ise (senkronoskop ibresi saniyede en fazla 1/5 devir yapıyor) veya daha az ise paralele alma işlemi hemen yapılır.

Paralele almada kesicinin kapatma işlemi; senkronoskoptan açının 0º de kapama gerçekleşecek şekilde (gerektiğinde en fazla 30º ye kadar) yapılır.

030° 30°

030° 30°030° 30°

Frekans(Hz)

f

0,5

0,2

Normal Kublaj

Kritik Kublaj

Yasak Kublaj

%10 %20 U

0

50

0

100150

200 250300

350

400

5

0

1015

20 25 3035

40

45

50

Hz

kV

50

0

100150

200 250300

350

400

5

0

1015

20 25 3035

40

45

50

Hz

kV

KESİCİKESİCİ

Yasak Kublaj Hali

Frekansların farkı 0,5 Hz’in üstünde ise (senkronoskop ibresi saniyede en az yarım tur devir yapıyor) ve gerilimlerin farkı normal gerilimin % 20 sinden fazla ise BYDM tarafından "acele" paralele alınma istenmiş olsa dahi paralele alınma işlemi yapılmaz.Bu durumda işletme teknisyeni durumu BYDM’ YE bildirir.

Kritik Kublaj Hali

Frekanslar ve gerilimlerin değerlerinin normal kublaj ve yasak kublaj değerleri arasında bir değerde olmalıdır.

Bu durumu işletme teknisyeni BYDM’ ye haber verir. BYDM paralele almayı acele olarak istemiş ise veya durum ilgili teçhizatı derhal paralele almayı gerektiriyorsa paralele alma derhal yerine getirilir.

Ring Kapatılması Aynı iletim sistemine ait açık iki ucu birleştirmek

amacıyla yapılan işlemdir.Senkronizmde olan bu iki ucun gerilimleri

arasında bir elektriği kayma olabileceği göz önünde tutulmalıdır. Bu gibi manevralarda BYDM (üzerine kapamanın yapılacağı bara ile kapatılacak hattın gerilimleri arasındaki ) açı farkı ihtimali hususunda işletme teknisyenlerinin dikkatini çeker. Eğer bu açı 30º yi geçerse ve gerilim farkı % 10 dan büyük ise işletme teknisyeni BYDM’ ne durumu bildirir. Bu halde BYDM’nin sisteme zarar verecek gerilim darbesi meydana gelmeyecek ve aşırı bakımdan açma olmayacak şekilde tedbirlerini aldıktan sonra kapama manevrası yapılır.

Trafo Merkezinde Tutulan Kayıtlar Vardiye Devir Defteri

• Vardiya değişimlerinde işletme teknisyenlerinin birbirlerine vardiya teslim etmek için kullandıkları defterdir. Bu defter vardiya süresince trafo merkezinde yapılan çalışmaları ve trafo merkezinin o anki durumu hakkında bilgileri kapsar. Trafo merkezlerinde vardiyaların değişimi esnasında vardiyayı teslim alacak işletme teknisyeni;

• 1- Bir önceki vardiyada tutulan kayıtları kontrol ve yorumlayarak,

• 2- Trafo merkezi tesisat ve teçhizatını kontrol ederek genel durumunu tespit etmekle zorunludur.

Günlük İşletme Raporları

Günlük işletme raporları 24 saatlik akışma durumunu gösterir. Trafo merkezinde gün içersinde istenen zamanlarda işletme teknisyeninin değerleri gerekli yerlerden okuyarak kaydettiği rapor kâğıdıdır.

Bazı trafo merkezlerinde bu günlük işletme raporlarındaki bir kısmı BYDM’ ne bildirir.

Arıza Kayıt Defteri

• Trafo merkezinde teçhizat üzerinde meydana gelen arızaların zamanı, (çalışan röle, çıkan sinyal, varsa bayrak) teçhizatın adı gibi bilgilerin kaydedildiği defterdir.

Bakım Ekipleri Kayıt Defteri

Trafo merkezindeki bakımlarda teçhizat üzerinde yapılan işlerin ve değişikliklerin, ne zaman yapıldığı ve yapılacağının kaydedildiği defterdir.